Post on 22-Jul-2015
ORGANULUAK
•Erretikulu endoplasmatikoa–EE bikortsua–EE leuna
•Erribosomak•Golgiren aparatua•Lisosomak•Peroxisomak edo mikrosomak•Organulu energetikoak
–Mitokondrioak–Kloroplastoak
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKOA (1952)
Erretikulu endoplasmatiko leuna
Erretikulu endoplasmatiko bikortsua
•Zakulu eta tutuz osatutako sistema•Mintz lipoproteikoz inguratua•Bildukin nuklearrarekin komunikaturik eta zitoplasman zehar hedatzen da
•EE Bikortsua: kanpoaldean erribosomak itsatsita•EE Leuna: erribosomarik gabe
• Funtzioa : proteinen sintesiarekin erlazionatuta
• Beren mintzean itsatsitako errebosomek sintetizaturiko proteinak:– Mintzan finkatuta geratu (mintz-
proteinak)– EEB-ren barrunbera sartu
• Bertan gorde• Zelularen beste lekuetara lekuz-
aldatu• Exozitosiz, besikula gisa zelulatik
kanporatu (jariatze-proteinak)• Proteina batzuk gluzidoekin elkartu
(glikosilazioa) . Ondoren,prozesuak Golgiren aparatuan burutuko delarik.
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO BIKORTSUA
• Erribosomak sintetizatzen duen proteina zelulatik kanpora jariatzekoa bada, SEINALE SEKUENTZIA izeneko aa sekuentzia izango du hasieran.
• Sekuentzia hori sintetizatu denean Seinale Ezagutzako Partikula (SEP) izeneko molekula talde batek ezagutu eta erribosomaren mintzan finko dagoen eta EEB-ren poro baten aldamenean dagoen proteina batera eramaten du erribosoma.
PROTEINAK ERRETIKULURA SARTZEKO:
• Bertan SEP-en hartzailea eta erribosomaren hartzaileak daude.• Kate polipeptidikoaren sintesiak bertan jarraitzen du eta mintzeko
poroan zehar EEB-ren zisterna barrurantza igarotzen da.• Bertan besikuletan bilduko da bertan eraldatu eta ondoren jariatua
izan dadin• Seinale Sekuentzia batzuetan peptidasa batek eliminatzen du, beste
batzuetan mantentzen da eta proteinaren egitura eta funtzioaren atala izango da.
PROTEINAK ERRETIKULURA SARTZEKO:
• EE leuna: zelula batzuetan ez dago, besteetan oso garatua
• Funtzioa:– LIPIDOEN SINTESIA: Triglizeridoak, fosfolipidoak , kolesterola
eta mintzeko gainontzeko lipidoak, gantz azidoak izan ezik. Hauek zitosolean sintetizatzen dira eta EELren mintzean inkorporatzen dira, gero flipasa batek barne alderuntz pasatzen du.
– DETOXIFIKAZIOA: Substantzia toxikoak(pestizidak, kontserbanteak, barbiturikoak, botikak…) eraldatu (oxidazioz) ondoren kanporatuak izan daitezen. Giltzurrun, birika, gibel, heste eta larruazaleko zeluletan.
– UZKURKETA MUSKULARRA: Muskulu zeluletan erretikulu sarkoplasmatikoa deitzen da eta barruan bilduta duen Ca2+ioa muskuluen uzkurketarako ezinbestekoa da.
– GLUKOSA molekulak askatu glukogenotik abiatuz (glukogenolisia). Hepatozitoetan bereziki
ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA
Golgi-ren aparatua (1899)
Camilo Golgi (1843-1926) Medikuntzako Nobel saria 1906an
ZakuluakBesikulak
Golgi-ren aparatua (1899)EGITURA:Zisternak: zakulu zapalak 4 edo 5naka multzokatuta, diktiosoma osatuz.
•Cis aldean (ganbilean) EEBtik datozen besikulak daude.•Trans aldean (ahurrean) jariapen besikulak, lisosomak,peroxisomak... eratzen dira
Besikulak: diktiosoma inguratzen.
FUNTZIOA:•Proteinen eta glukoproteinen jariapena: EE-tik datozen lipido eta proteinez betetako besikulak, bertan bildu, glukosidatu (glukoproteinak eratuz), kontzentratu, eta jariapen besikulak eratu exozitosiz zelulatik kanpo jariatzeko
•Polisakaridoen sintesia: zelulosa, hemizelulosa... bereziki landare zeluletan horma zelularra eratzeko, eta glukokaliza animalia zeluletan
•Mintzak berritu eta mantendu
•Trans aldean eratzen diren besikulen edukinaren arabera lisosomak, peroxisomak...eratu
erretikulu endoplasmatikotik transizio besikulak jasotzen ditu / zisternen arteko besikulen bitartez diktiosoman zehar garraiatzen da edukia / bitartean heltze-prozesua / trans aldean metaketa / jariaketa besikulak / jariaketa prozesua*Trans aldetik Cis aldera ere proteinak berreskuratzen eta berziklatzen dira (galdu duten glukosidoa berritu...)
Garraioa ,heltzea eta jariaketa
Golgi-ren aparatua (1899)
Lisosomak ,1955
Christian de Duve (1917-..)Nobel saria 1973an fisiologia eta medikuntzan
•Mintz batez inguratutako besikulak
• Hidrolasa azido entzimez beteak: pH=5 ingurunean jarduten dute
Nukleasak: azido nukleikoen digestioa Proteasak: Proteinen digestioa Glikosidasak,: gluzidoen digestioa Lipasak: lipidoen digestioa
Christian de Duve (1917-..)Nobel saria 1973an fisiologia eta medikuntzan
Hidrolasa azidoakGlukosidasakProteasakLipasakFosfatasak
pH=5
Ingurune azidoa H+ ioien ponpaketaz lortzen da, horretarako Energia gastatu behar delarik ATP moduan
Lisosomak ,1955
AutofagosomaLisosomak hondatutakoorganulua digeritzen
•Funtzioa: liseriketa zelularra• Motak:
•Primarioak: Golgi aparatuan eratu berriak•Sekundarioak: fagozitosi-besikulari edo zitoplasma zatiari (autofagosoma) lotua liseriketa zelularra burutzeko.
Nola ez dute lisosomaren entzimek zelularen osagaiak digeritzen?Lisosomaren mintzak zitosola entzima hidrolitikoetatik babesten du. pH desberdintasuna ere babesa suposatzen du, lisosoma apurtzekotan barnekoEntzimen jardueraren eraginkortasuna zitosoleko pH=7,2an oso mugatua baita.
•Mintzez inguratutako besikula txikiak (0,3-1,5 μ) •Entzima oxidatzailez beterik, katalasa adibidez. Horren kontzentrazio altuan, ezen barruan egitura kristalizatuak egon ohi diren•Hidrogeno peroxidoa, (ur oxigenatua H2O2) eratu edo erabilitzen dute•EEL-tik edo aurretik dauden beste peroxisometik eratzen dira•Mintzak zelula babesten du peroxisomen barneko entzimetatik
FUNTZIOA:•Lipidoen metabolismoan garrantzitsuak (gantz-azidoen β-oxidazioan); landare eta legamietan prozesu hau peroxisometan gertatzen da soilik.
•Hainbat metabolito oxidatzen dituzte ur oxigenatua askatuz. Ur oxigenatua toxikoa da eta sortu eta bereahala katalasa izeneko entzimak peroxisoma bertan degradatzen du. Askatutako oxigenoa ondoren erabili dezake hainbat substantzia toxiko (etanola...)oxidatu eta ondoren degradatuak izateko (gibelean, giltzurrunetan..)
Peroxisomak ,1965
• Garrantzia ebolutiboa izan zutela uste da: prokariotoetatik eukarioterako urratsean, oxigenotan oso aberatsa zen ingurunean, mitokondrioek oxigenoa erabiltzeko gaitasuna erabat garatu zuten arte.
• ! Edaten dugun alkoholaren laurdena gutxi-gora behera, bertan oxidatzen da formaldehidoa eratuz.
Peroxisoma ,1955
• Mintzez inguratutako poltsa handiak
• Jarduera metabolikorik ez duten substantzia desberdinez beterik
Bakuoloak
•Funtzio anitza: * Erreserbako substantziak gorde almidoia, proteinak, gantzak... * Substantzia toxikoak gorde: esentziak, nitotina, opioa,
erretxinak... * Ura gorde landare zelularen
egoera isotonikoa kontrolatzeko•Landare zeluletan ohikoa da bakarra eta handia. Bere mintzari TONOPLASTO deritzo•Protistoetan bakuolo uzkurkorrak daude: ur kantitatea kontrolatzeko
Erribosomak,1953
George Palade (1912
-2008) Nobel saria 1973an fisiologia eta medikuntzan
Erribosomaren bi azpiunitateak
Ez daude mintzaz inguratuta15-2 nm inguruko partikula txikiak dira bi azpiunitatez osatuakEukariotoetan erribosomak osatzen dituzten azpiunitateak nukleoloan sintetizatzen dira, poro nuklearretik zitoplasmara irten eta soilik bertan elkartzen direnean dira funtzionalak. Elkartzeko Mg2+ (0,001M) behar dute.
KOKAPENA:Zitoplasman aske: Zitosolean askotan elkarrekin agertzen dira polisomak osatuz.EEB-ri kanpoko aldetik lotutaMintz nuklearrari lotutaMitokondrioetanKloroplastoetan
OSAGAIAK: RNAr eta proteinak
Eukariotoetan Prokariotoetan Mitokondrioetan Kloroplastoetan
RNAr %40 %65 Mitokondrioko ADN-tik itzulitakoa.
Proteinak %60 %35 Zelularen nukleoko ADN-tik itzulitakoa
Azpiunitateak 80S(60S eta 40S)
70S(50S eta 30S)
70S 70S
Erribosomak,1953
FUNTZIOA:Proteinen sintesia, itzulpena izeneko prozesuaren bidez
EGITURA: 2 azpiunitatez osatuak
MITOKONDRIO ETA KLOROPLASTOAK: JATORRI MIKROBIANOA
Teoria endosinbiotikoa
Mintz bikoitzeko organuluak dira, kloroplastoak gainera hirugarren mintzsistema du tilakoideek eratutakoa
Mintz arteko gunea
tilakoidea Barne mintza
Kanpo mintza
Grana
Zelula handiaren mintza
Zelula txikiaren mintza
Mintz bikoitza
KanpokomintzaBarneko
mintzaGandorrak
matrizea
MITOKONDRIO ETA KLOROPLASTOEN ERLAZIOA BAKTERIA TALDEAREKIN
ETA BEREN JATORRI ENDOSINBIOTIKOEN ALDEKO
FROGAK
Mitokondrio eta kloroplastoek DNA bikoitz eta zirkularra dute, bakterioek bezala
Eukariotoen nukleoan bakterioetatik eratorritako geneak daude.
Mitokondrio eta kloroplastoek beren erribosomak dituzte
Organulu hauek antibakterioekiko sentikortasuna erakusten dute askotan
Filogenia molekularra: mitokondrio, kloroplasto eta bakterioen ARNr-aren sekuentzien alderapenean oinarrituta.
Barne mintza
Mintzarteko gunea
Kanpo mintza
ATP-a sintetasak
GandorraMatriza DNA zirkularra
Barne mintza
Mintzarteko gunea
Kanpo mintza
ATP-a sintetasak
GandorrakMatriza DNA zirkularra
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)
• Funtzioa: arnasketa zelularra, hots, energia sortzen duen arnasketa aerobioa.
• Matrizean besteak beste erribosomak eta DNA mitokondriala dago, DNA kate bikoitza eta zirkularra.
• Beren proteinak sor ditzakete, nolabaiteko autonomia dute, baina ez osoa erribosometako proteinak nukleoak zuzentzen baititu
• Zenbait espezietan, gizakia kasu, indibiduo berri bakoitzaren mitokondrioak gameto femeninoko (obulua) zitoplasmaren bidez soilik transmititzen dira, gameto maskulinoak ez baitu mitokondriorik ematen.– Hainbat gaixotasun genetikoren iturri– Eboluzio azterketan erabilgarri
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)
• Zelula eukariotiko guztietan daude• Kopuru handietan (ehundaka, milaka)
Mitokondrioak,1886
Richard Altmann (1852-1900)
Kloroplastoak• Fotosintesia burutzen dute.
Bertan eguzkiko argi energia biosintesirako beharrekoa den energia kimikoan eraldatzen dute.
• Zelula eukariotoetan:– landare zeluletan– algetan – zenbait protistotan
Hostoa
Kloroplastodunzelula
Landare ehuna
Tilakoideak
Kloroplastoa
Beti ez dute itxura diskoidala...
Erribosomak
Grana
Estroma
DNA
Kanpo mintza
Mintzarteko gunea
Barne mintzaMintz tilakoideak
Estroma: fase ilunerako entzimak
KLOROPLASTOA
Granun: tilakoideen barruan fotosintesiaren fase argian behar diren pigmentuak daude:klorofila, karotenoak, xantofilak..
KLOROPLASTOAK
Irudi eskematikoa
Mikroskopio elektronikoz ateratako argazkiak
NukleoaFuntzioak:
Aktibitate zelular guztiak zuzenduMaterial genetikoa bikoiztu, gorde eta zelula berriei transmititzea.
Kokapena: Zelula eukariotiko guztietan, salbuespenak izan ezik: eritrozitoak, floemako zeluletanBi egoeratan: nukleo mitotikoan edo nukleo interfasikoan (benetako organulu gisa)
Mintz nuklearra Nukleoplasma
Kromatina: DNA eta histonaz osaturik
•DNA-ren informazioaz zelularen jarduera zuzendu
•Material genetikoa bikoiztu eta sintetizatu
Nukleoloa:•DNA, RNAr, entzimaz osatua•RNAr eta erribosomak sintetizatu
Poro nuklearrak
Mintz nuklearra Nukleoplasma
Poro nuklearrak
Mintz nuklearra Nukleoplasma: •ingurune urtsua•entzimak•lehengaiak
Nukleo interfasikoa
MINTZ NUKLEARRAMintz bikoitza da
Mintz nuklearra Poro nuklearrak
PORO NUKLEARRAKEgitura proteinikoak diraNukleoaren eta zitoplasmaren arteko substantzien elkartrukerako
HETEROKROMATINA: genetikoki inaktiboa kolore ilunekoa, trinkoa
EUKROMATINA: genetikoki aktiboakolore argikoa
KROMATINA:DNA eta histonaz eraturik
heterokromatina
eukromatina
• Mitosian kromatina kondentsatu eta kromosomak eratzen ditu
• Forma desberdinekoak izan daitezke
NUKLEO MITOTIKOA
a) b) Kromosoma metazentrikoakc) Kromosoma metazentrikoa sateliteekind) Kromosoma akrozentrikoae) Kromosoma telozentrikoa
Kromatida ahizpak
Zentromeroa (hertsadura primarioa)
DNA sateliteaHertsadura sekundarioa
• Sexua determinatzen dutenak: kromosoma sexualak.
• Gainontzeko kromosomak: autosomak
Barren korpuskulua: emakumezkoetan interfasean inaktiboa dagoen X kromosoma
• Kromosoma kopurua espeziearen ezaugarria da, giza espeziean (2n=46)
• Bikoite bakoitzeko kromosomak homologoak dira, karaktere berari buruzko informazioa dute, guraso bakoitzak bat
• Gametoek kopuru haploidea dute
• Kromosomen tamaina aldakorra da
• Zeluletan mitosia eragin eta berau geldiarazi metafasean koltxizinaz.
• Kromosomak tindatu, behatu eta argazkia atera.• Argazkiko kromosomak moztu eta binaka paratu
tamainaren arabera handitik txikira, kromosoma sexualak izan ezik
KARIOTIPOA:
XYXX
KROMOSOMEN EGITURA
DNA helize bikoitza (2nm)
DNA 8 histonen inguruan kiribilduz osatzen duen arrosario antzeko egitura (10nm)
Nukleosomak euren inguruan kiribilduz osaturiko 30 nm-ko solenoidea (kromatina interfasikoa)
Kromatinaren zati kondentsatua ( 700nm)
Kromosomaren zatia luzaturik (300nm)
Kromosoma mitotikoa