Post on 14-Jul-2015
Laguntza gela
1
Indarrak
eta energia
EGUZKIAREN ARGIAZ BIDAIATZEA
7
Australian, eguzki-energiaz ibiltzen diren autoen lasterketa egiten dute bi urtetik behin.
Oraindik horrelako autorik saltzen ez denez, parte hartzen dutenek egin behar izaten dituzte autoak.
Autoak 3 gurpilekoak izaten dira, eta eguzki-energia jasotzeko xafla batez estalita egoten dira. Plater hegalariak dirudite!
Laguntza gela
2
Indarrak 1- Indarrak eta mugimendua
Indarraren eraginez objektuak mugitu eta gelditu egiten dira.
Inork geldiarazten ez badu, baloiak mugitzen jarraituko du, indarra galdu eta geratu arte. Lurrak indar bat egiten dio baloiari, geldiarazteko. Indar horri
marruskadura- indarra deitzen zaio.
MARRUSKADURA-INDARRAK objektuak geldiarazten ditu.
P
It
Futboleko baloia mugitzeko indar bat egiten diogu oinez, eta baloia mugitzen hasten da.
Baloiak aurrera jarraituko du. Ez dago indarrik.
Atezainak. eskuez, indar bat egiten dio. Baloia geratu egiten da.
Frenoei esker,bizikletaren gurpila geratu egiten da. Frenoek marruskadura-indarra egiten diote gurpilari.
Laguntza gela
3
2- Nola eragiten duten indarrek
3- Grabitate - indarra Gauzak erortzen direnean, beti "beherantz" joaten dira. Gauzak lurrerantz erortzen dira, Lurraren zentroak erakartzen
dituelako. Grabitate-indarrari esker gertatzen da hori.
IMANen indarrak
ERAKARPEN indarrak
ALDARATZE indarrak
Aurkako poloek elkar erakartzen dute.
Polo berdinek elkar aldaratzen dute.
Iman batek burdinezko objektuak erakartzen ditu.
Lurrak objektuak erakartzen ditu GRABITATE-INDARRAren ondorioz.
P
Laguntza gela
4
Energia 1- Zer da energia? Zerbaitek energia du aldaketa bat eragiten duenean. Pilak,
haizeak eta gasak energia dute.
Pilek ENERGIA dute. jostailuzko autoak
mugiarazten dituzte.
Haizeak ENERGIA du.
zuhaitzak botatzen ditu.
kometak hegaldarazten ditu.
Gasak ENERGIA du. ura berotzen du..
ENERGIAri esker aldaketak gertatzen dira .
P
It
Laguntza gela
5
2- Energia motak
ENERGIA motak
energia -MEKANIKOA
energia- KIMIKOA
BERO-energia
energia-ELEKTRIKOA
energia NUKLEARRA
ARGI-energia
MUGITZEN diren gauzek dute.
Adibidez, HAIZEAK.
ERREGAIek dute.
Adibidez, GASOLINA, IKATZA, ELIKAGAIAK.
BEROa ematen du.
Adibidez, BEROGAILUA.
TRESNA ELEKTRIKO eta ELEKTRONIKOek dute.
Adibidez, GARBIGAILUA, HOZKAILUA, TELEFONO MUGIKORRA, TXIMISTA...
SUBSTANTZIA batzuek dute.
Adibidez, URANIOa. PLUTONIOa
Laguntza gela
6
3- Enegia-eraldaketak
Energia mota bat beste energia mota batzuetan ERALDATZEN da.
P
It
haizegailuan zuloak egiteko aparatuan
e
ne
rgia
E
LE
KT
RIK
OA
energia MEKANIKOA
e
ne
rgia
K
IMIK
OA
berogailuan txigorgailuan plantxan
bonbila batean
BERO energia
ARGI energia
auto batean espazio-ontzian energia
MEKANIKOA
kandelaren argian ARGI
energia
Laguntza gela
7
Energiaren erabilera
1- Energia-iturriak Energia mota asko erabiltzen ditugu. Baina, nondik lortzen dugu energia ? Ba energia-iturrietatik.
m
ENERGIA-ITURRIAK motak
Energia-iturri BERRIZTAGARRIAK
Amaitzen ez direnak.
Berriztatzen direnak (berriro sortzen dira)
Energia-iturri BERRIZTAEZINAK
Amaitzen direnak.
Energi-iturrietatik dator erabiltzen dugun energia.
Laguntza gela
8
2- Erregai fosilak
Erregai fosilak dira IKATZA, PETROLIOA eta GAS NATURALA.
P
It
petrolio-hobia gas natural -hobia
Hobietatik ateratzen dira.
P
It
Laguntza gela
9
3- Energia elektrikoa Energia elektrikoa zentral elektrikoetan ekoizten da.
Zenbait energi-iturri erabiltzen dira , energia elektrikoa lortzeko.
ENERGIA ELEKTRIKOA
Zentral TERMIKOA
Zentral HIDROELEKTRIKOA
EGUZKI zentrala
Zentral EOLIKOA
Zentral NUKLEARRA
erregaiak erabiltzen dira.
ura erabiltzen da.
eguzkia erabiltzen da.
haizea erabiltzen da.
uranioa erabiltzen da.
ZENTRAL
HIDROELEKTRIKOetan
urak erortzean duen
energia erabiltzen da.
Laguntza gela
10
3- Energiaren kontsumo arduratsua
Energiaren GEHIEGIZKO ERABILERAK
arazo hauek dakartza: KUTSADURA
Erregaiak erretzean karbono dioxidoa
sortzen da.
Karbono dioxidoa atmosferara doa .
Lurraren tenperatura igotzen da.
Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.
ERREGAI FOSILAK amaitu
Erregai fosilak ez dira berriztagarriak
Denborarekin amaitu egiten dira.
Behar duzun energia baino gehiago
ez erabili ! ez alferrik
galdu energiarik !
Laguntza gela
11
Ariketak
1- Osatu laburpena hitz hauekin
2- Pentsatu eta koadroa bete.
3- Osatu testua.
INDARRA Zerekin egiten da indarra?
ERAGINA Zer gertatzen da?
geldiarazi mugitu erakarri aldaratu
Indarren eraginak
Indarrek zenbait eragin sortzen dituzte objektuetan:
A- Geldirik dauden objektuak egiten dituzte;
B- Mugitzen ari diren objektuak ;
C- Objektuak ; D- Objektuak .
Jokalariak ostiko bat
ematen dio baloiari.
Atezainak baloia
gelditu du.
Baloia zelaian zehar
doa, geratu arte.
esker, bizikletaren gurpila geratu egiten da.
Frenoek -indarra egiten diote gurpilari.
Laguntza gela
12
4- Nola eragiten dute indarrek? Lotu.
5- Zein indar motak eragiten du? Idatzi.
6- Zein motatakoa da grabitate-indarra ? Markatu X batekin.
erakarpen-indarra aldaratze indarra
7- Zer energia mota daukate ? Lotu.
UKITUZ
URRUTITIK
grabitatea
magnetismoa
sua
argia
tximista
haizea
gasolina
energia mekanikoa
argi energia energia elektrikoa
energia mekanikoa
energia kimikoa
bero energia
auto bat
martxan
Laguntza gela
13
8- Zer energia motari buruz da esaldi bakoitza? Idatzi.
9- Osatu taula.
Tresna Erabiltzen duen energia Sortzen duen energia
plantxa
energia elektrikoa
xurgagailua
energia mekanikoa
motozikleta
?
energia kimikoa
bero-energia
ENERGIA ERALDAKETAK
Gasolindegietan erregaia eros daiteke.
Hotz egiten duenean, berogailua pizten da.
Haizeak errotaren hegalak birarazten ditu.
Etxetresna elektrikoak entxufatu egin behar dira. .
Laguntza gela
14
10- Orain osatu eskema hau.
energia m
energia k b energia
energia e energia n
a energia
11- Sailkatu energia mota hauek.
12- Orain erantzun:
Zertan dira ezberdinak energi-iturri berriztagarriak eta berriztaezinak? Energia-iturri berriztagarriak
eta energi-iturri berriztaezinak
Energia-iturri BERRIZTAGARRIAK
ENERGIA
MOTAK
ikatza Eguzkia haizea petrolioa gasa egurra
Energia-iturri BERRIZTAEZINAK
Laguntza gela
15
13- Zein energia-iturri erabiltzen dute? Lotu.
14- Nola sortzen da energia elektrikoa zentral hidroelektrikoetan?
Azaldu.
15- Testu honetan 2 akats daude. Zeintzuk dira?
Azpimarratu eta zuzen idatzi.
zentral termikoak
zentral hidroelektrikoak
zentral eolikoak
zentral nuklearrak
haizea
uraren energia erortzean
uranioa
ikatza, gasa , gasolina
Erregaiak erretzen direnean, oxigenoa sortzen da,
atmosferara igo eta Lurraren tenperatura jeisten da.
Horri BEROTZE GLOBALA esaten zaio.