Post on 19-Jul-2015
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 1/24
comercio e inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
BeaTriZ BraniFF corneJoittut nl atplgí Ht
dó etht
inTrodUcciÓn
e t tíul lzá l ft tp tl qut t g á l m phpá, l ot l nt l tt l qu h l rpúbl m. d-t h g tuá l v tt ftultu, qu p tf g l qulgí l f-ó pl p l t l gl xvi.
s b pbl qu t l l bjt át bá l lt, tl tuó, lñ,hb l t, t l tb bjt
luj, ót ptg, l ul u tp á plj tutu plít l. el tu l tb tl bjt ptá ug l tp tutu plít -l tt t t tt.
Los territorios
d u l fó l fut htó l gl xvi, pu tz lut l tó l á l t mll “L G chh”1 (fgu l). dt l G chh ub l gó ultul l nt (fgu 2) qu l tll l “suthwt”, t qu ult pp qu, plít-t, l t 150 ñ t. et gó fu bát gult, uqu t ll p t gup ó ó.
al u l G chh, ut t z ultul qu fulz p ut l p l ut
1 at H Tll, The General History of the vast continent and islands of America,L, 1976.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 2/24
28 Las rUTas PreHisPÁnicas
Fgu 1. L G chh m
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 3/24
29inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
Fgu 2. dvó l G chh
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 4/24
30 Las rUTas PreHisPÁnicas
qu h ll l m chh, u gó gup g-ult t; bg, pu qul tp, l t-t quó gup z-lt lll gu, guhhl zt qu fu b p l l pñl l gl xvi. e p ll qu l Gchh pu u “á ultul” gú lpát tbl p Khhff, pu quí vvó gt f-t tp ubt: ultv, z, lt, p,tt, qu á pu b b u tp utt u u tu lát htó.
dt m, l “ot” llz l í Fu-t, l t, ht l í Bl, l u, lu l alt Jl m-
há, t ll publ gíl. et ot t u g u ht u ft l t m.2 e pttl qu b m lló t u -bt ftl, lluv uft p b u ubt l g-ultu, l G chh ub t u bt á u á fult l upvv. e l p gl (fgu 2)p lgu l t á ptt qu ptp ltt tgl l qu tá tuó.
Los materiales de comercio
P tbl l ut l utlz ttv fut fó qulóg b l tl tb, f p l tbuó t í-bl ultul u ttv qu, ppu nb-g, ug tb l / ut l. c v lt, ut l p clá (±1 900 .c.) g- l tultul l ot lgu t lm chh, altvt Zt, l nt, l lj t sktw az, í l t-t tp publ tt Pqu, chhuhu, l f PBv l P Vj. H v qu ut qu, utl p Plá, l ló l fu uh á t -t l ot l nt, plt l ptt gól cñó l ch nuv m b t Pqu, uP m, u t pbl hbí lz l llub u u.
2 Btz Bff c., La arquitectura del México precolonial: Mesoamérica y la Gran Chichimeca ,t tl aquttu, Uv autó m, 2006.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 5/24
31inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
e t tp l pt l m chh, tbpbl p gt ó, pó hh lgu t l -t dug.3 P tp l p t l pñl, l gl xvi, l ot vulv f tó pu qu l ut l ít u mt chhltll,í cíbl Tgu az nuv m, pltó t. et t plg ó tv l ot b, g pt, l tó g t -t t t l t, l ul pt pl pát gíl , p , tp p l t. P tlzó, l á ú l p qu tblz ut -l, ú u t v qu lgu t ó-
, l chul (cuv cl L Pl) tb tuv tl l t (bjt h) t t tub t (u fb lgó).
et tl l t g lj t í ft ultu ut tt, pu, , v- u l p qu bt bjt b t z t l tb, l , l lzó ltbut. e qu p p l plítpu, u vz, ft pt l tbuó uv -t, tlgí t l ft pbl, l
l tuó, t u, l l flh l hhu ggt (ll t-ut), qu b b- jt luj, b u ptt p l upvv l t-t pttl. el flh b futlt lpt l gu l z (qu l p tó m mtl u 400 flh h l 900 .c.) l hh u fuutlz p tub ábl. aptt llgó ht l m- ul, p í l ot t g l Chichimecatlalli qu h ll Mesoamérica Chichimeca ug í u pl l-ó l publ l nt t g uñ.
Un modelo para entender las relaciones comerciales
Bá l tbuó tl Pqu, chhuhu, í l fó htó qu t p s-chhuhu l gl xvi , t , l tí st mul,ppg l gut l, plt, p ug l pbl
3 F Bjlbz, Los paisajes prehispánicos en el alto río Ramos, Durango, t tl,ittut ivtg atplóg, Uv nl autó m,2006.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 6/24
32 Las rUTas PreHisPÁnicas
l l t pbl ft tgí lgut:
1. Z [pít] puó: put l (p,h, l, l); put gíl (íz, fíjl, lg-ó); put tl (á, tj, t, j);put (lít: tuqu, íl, b); put z(pl, l, v); put ló (plt -l, g, ll).
2. st gu tgí: b p t-b p , u v tl bt l z [pít] puó. et t pu fu
t g t l z puó t tt l tgí.3. G t (publ u p tgí) qu, á
l tl bá, qu tl ót, luj ptg qu bt b l u , l lzó l tbutó. (L t gu t-gí b , tb ptp t tv).et p pbl tb pu t tl, tt t u gó ultul fu ll (P-qu, chhuhu, u jpl t ptt pbl)
l tl luj, ót ptg: l.
et l ot, l m chh l nt v t tl tbu b t. d t u:tuqu, t h, l buló (Hlt p.); l fgu Kkpll “l zt qu t l flut” l uhh Hp “p p” (ptgb); l l flh l hh -u. d u t: l gu ( Ara macao) (l v u plu); lg l p h tpt (Triton atlanticus ?); l g lxuhtl (pt plu); l ñ l xlluhqu (gl) u vó l pá l; [l j ] lbl b; u ñ tv lgu plt qu l vítt ut ut, v lgu l; l pquñ p f ñ pul; l g “ tu” (tezcacuitlapilli);l h l jug plt.
d u t lt vt qu fu á p flut l “úl” qu l tñ, p híug t v pgut: ¿cuál t? ¿sí l f-
t pbl l lg l ot qull ub l -t m qu tlt h l á
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 7/24
33inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
p t plít ó m? ¿y l n-t t “úl” p qu pu tbl l uñ?
H qu vlv l v tl p p p pgut; t tl ft tp qu,p z pát, h p g p: l clá (±1 l 900 .c.) l Plá (900 1560 .c.). Lgt v qulóg h pt lb buj,u p, u f l tl t l u tbuó ug ut .4
eL cLÁsico (±1 d.c. a 900 d.c.)s b hub tl u tgu t ot l nt p u tgu (l Pllít), vt l pó l put ptl tp clv t u , pu l p-ó l t l ultv l íz t plt u t, b p l pl-t l v ut tul, ggáft bl (l “c cíbl” l lló cl su”). e t ól ht tp l clá- qu p hbl u v t l v p-
bl b l tl l tbuó l b . e vt qu l clá tí m g ub p plít ót qupu pl u ft.
e lt plá v lgí p l t - l l m chh (bát p t 5 6, lug u lug altvt, Zt l Hutl, Jl) p utlz l lgí d (u 1) p l Hhk l n-t, píft p l t sktw, az vt l ló m, plt altvt. Lfó b l tl sktw v Hu 1976.ot t tñ ptp , l qu ó l publ t Pqu, chhuhu uP Vj, F P Bv.
e vt qu l l l í l bjt,pp m t l clá uqu lgu tvíá tgu l gu l tpt l, b p-t tp l. c tt l tl g
4 et p h u ñ h jut p zó l uvfó (Btz Bff, “L ut g m l nt, La Gran Chichimeca, B. Bff, ., mlá, J Bk, 2001, p. 236-238).
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 8/24
34 Las rUTas PreHisPÁnicas
tñ l tuqu l hh u tuv tgü- l nt qu m (u 2). s b lgu lt sktw p l tp l clá, uh ll pá ht l Plá; llí b l pó tl clá l Plá m í l pó t lP Vj (F P Bv) l P m Pqu, tp
qu l á plj t tt.e ut l tl l clá (u 3),
ptt t qu t qull qu fu llv mh l t tá l gu ( Ara macao) u hu p pp vz sktw, u f swtwt5 qu, gú l l-gí d, ub h 750-800 .c. et bll v gtpl m, qu llí p l Plá t ll mt alb ii. et h v t l zt uhul l l t lgu publ tul l nt l l lg l v.6 dftut, u lt t v l f qulóg p l qu fíl vgu l u tbuó. c l tp l n-t l gu vtá u lt ból u pttp l tñ, l v el ch, nuv m bt Pqu, chhuhu, quzá l bl qu - b.
5 el Hu, The Hohokam. Desert Farmers and Craftsmen, Tu, Th Uvt f azP, 1976, p. 376.
6 Bth P. dutt, American Indians of the Southwest, albuququ, Uvt f nw m- P, 1983.
cu 1. su Hhk sktw, az
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 9/24
35inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
cu 2. i qu tbu t m sktw. az (clá)
cu 3. objt lz t m sktw, az (clá)
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 10/24
36 Las rUTas PreHisPÁnicas
ot lt qu llg sktw u fGl Butt st cuz (800-1000 .c.) l pquñ “p- j” u pt l pu-l.7 e lu l P Vj Pqu t tp lú t u l f P Bv (950-1060 .c.)8 ug- í u pt bjt luj tfó lpu t pquñ h hll Tthu ptt f pj f, quzá gu qu lptb b l pl;9 tb h t uh t m aptzgá, Kljuú, nbj Zulu.10 eTgbt, mhá, p h l ñ 800-900.c. f g pj.11 et pj pt pbbl-
t vu l l t gut l t-t l g tu l Plá qu lt.U tpt hh l g l Strombus galeatus p l
f stó (1000-1200 .c.) sktw.12 e u t tul tg l ut l t l Píf l v v-t tpt tp u tp (h ±1150 .c.) -t l Plá o.13 muh pu p blltulp pt Tthu uh t t t llg l u m. Glt ut - g ft t pl p l qu u p l n-
t gut f tb t pt ptt. c v lt t tpt fu u uul uh tt lnt tp l Plá.
ot bjt pl hll sktw p l h 1100.c. u ll bl b14 Pqu u pquñ lá- b tó l f P Bv l lgí.L bl b h hll ap, nt, t 600 1000 .c. Ttlá, Jl, gul fht. et blp t l gl vii viii l c l Hutl, Jl, u
7 Hl Glw et al., Exacavations at Snaketown. Material Culture, Tu, Th Uv-t f az P, 1938, p. 132 lá cx-cxii.
8 chl d P, Casas Grandes. A fallen trading center of the Gran Chichimeca, v. 1, Flgtff,nthl P, 1974, p. 210.
9 rub cb et al., “el pt Tpl Qutzlótl l pát g l lf hu.” La Época Clásica, nuevos hallazgos, nuevas ideas, a. có mz, .,m, ittut nl atplgí Ht, 1990, p. 127.
10 chl d P, op. cit.11 Hll Plt Pll, “T th t. Pht f mhá”, Grea-
ter Mesoamerica, m. s. Ft s. Gt, ., Th Uvt f Uth P, 2000, p. 63.12 Hl Glw et al, op. cit., p. 147 lá ccii.13 Kt V. Fl, The Early Mesoamerican Village, nw yk, a P, 1976, p. 341.14 el Hu, op. cit., p. 258.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 11/24
37inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
t ultu chlhhut.15 att pb qu t -bl l Plá ut ht h h hll Tul, Hlg, utí gftv. su p nt lultu chlhhut, lug sktw, tt ug qu ug lt t l Plá, qu v l flul t m. el g t bl quzá ut mhá lug glt l b u í.
sgú l t Flp slí16 u pt ló, t bl utlz lt p gt lu bólt p l . allí p b ptlgut lgó v utlzb b l p j tb bzlt. s u qu l í l
bl fu hh m, l hllzg t j l ot l nt pl l p l nt p-tt pj uñ lt pó l u fuó bllg . ¿m, gu, plít, t? ¿s tt u tu ut ujó plít? ctt hu pó t bl ut l Plá l lg lot vt u plfó c G, az nuv m.
e ut l tl tñ h l u, tl pqu l tuqu p p p vz sktw, az, u
tl pl, óg, pt l clf ptl p p P17 u lgí ú utbl (fgu 3).s bv l t Hu, b ub t l 550 .c. gu d bá t l 800 .c. e altvt, Zt,p btt t pt l cll, nu- v m, h 500-800 .c.18 ot lug l nt pl tuqu ut l clá, Hutbp, s.19
d P lbó p l ul ub t l nt qupt p tuqu tt l ñ 1000 .c. el utt l pt qu sktw, l gul qu ptt PublBt, l cñó l ch, Hwkuh, Zuñ, p h l.20 d u Hbttl Wg21 l tuqu llg
15 m at H, “L bjt b l ultu chlhhut”,Un hombre, un desti- no, un lugar. Homenaje a Federico Sescosse, Gb l et Zt, 1990.
16 cuó pl, 1982.17 el Hu, op. cit., p. 278.18 G Hbttl Phl Wg, “Tuqu P-clb a”, Scientific
American, v. 266, 1992, p. 61.19 el Vlllp, “L pbl s”, La Gran Chichimeca, B. Bff .,
ml, J Bk, 2001, p. 216.20 chl d P, op. cit., p. 163.21 G Hbttl Phl Wg, op. cit.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 12/24
38 Las rUTas PreHisPÁnicas
Fgu 3. el azttlá tp tí (Kll, 2000)
Tthu tp, bg, uqu h hbhllzg l tuqu llí, l v tá u bll á -tl tthu hll Gu p p.
e tp pt, l tuqu fu u qu p l j —plt l t — qu lg- v b t. et p, l gul qu t l -l, fu u l pttv l ftl m.
L hh p ggt, qu , ut fh u tgu l vll oh (h 4000 .c.) 22 p- l t sktw, az, tv t u f. s bt hh glt b f tll, h -pt u t chlhhut, Zt; dug; l ltplpt; Guv, s; culá chtl (sl); autlá, Jl-; aptzgá, mhá.23 el l flh u tgu l Vj mu p a ól l h tf tít lgu uv az nuv m sktw h l700 .c. e c G p pu t fh24 ñltt, t lt p l t m-tl, l nt l ct m, u “utt flh”h l 900 .c.
22 chl d P, op. cit.23 rbt P. Lt, The present status of the Archaeology of western Mexico. A distributional study,
Uvt f cl P, 1955, p. 147.24 chl d P, op. cit., p. 174-175.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 13/24
39inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
eL cLÁsico. disTriBUciÓn de Los iconos o sÍmBoLos
P tf l ft ñ b á qu u-t pplt altvt, Zt, lug, tl ppu, sktw. e ñ fu pt tfp l t J. chl Kll chupíu, Gujut, lug al-tvt, Zt, flt sktw, az. ot ttñ altvt l pt bz pñ l vígul l plb —u p hb pt—. L plu b l bz quzá l tt l p-t Pqu. aquí u ugt l fgu u águl -
u pt —qu pu l tt l águl qu z Tul, Hlg, l águl v l pt l t l zt u llg Thttlá—. et últ ñ llg sktw. ot ñ ( lut quí) l u -l qu, t tl, p sktw. e vt qu tptl t t á, p u l l l ftl l gí m.
el tgu, vbl publ l l g l- ( Xicalcoliuhqui p l ) qu m p -glt mhá, pp ut , lug
Tthu, altvt uh t t t l um. cut t u l qu tb ut lgu t l t su (Pú). e l n-t t l az, t ñ p tp, l f Publi (750-900 .c.)25 ll tt ttt lv-t pt, tt tp phpá l pt,t l Zuñ, Hp, Lgu l Publ l í G l l “Páj l Lluv”.26 e sktw, az, lg p pt l F sktw, uqu g p-t.27 et ñ, tt m l nt, táp gup gíl.
e ut l tñ qu p l u ut lclá, u t ptglf l ultu chlhhut, dugut l fgu tñ tl Kkpll —l flutt jb— l l jv hp u “p p” (
25 L cll, Archaeology of the Sowthwest, a P i., 1977, p. 193.26 H.P. m, Pueblo Designs. The Rain Bird, nw yk, dv Publt i., 1970.27 el W. Hu, The Hokoman Desert Farmers and Craftsmen, Tu, Th Uvt f
az P, 1976, p. 106.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 14/24
40 Las rUTas PreHisPÁnicas
g hg l u t).28 ab ñ t-gu l nt — pt l p Bkt mk iii, l 400 l600 .c.—. y ubt ht h í. Kkpll tb hll ptglf l gó sktw.29
c t tó h l h plt qu sktw l f Gl Butt st cuz, uput g, qu ú ut l pbl p u tf-ó tl, put qu h u bv f u f, pu m l u ltl fu p t sktw t tpá uv.30 s bg, ut l P s-t (975-1150 .c.) u l tó hhk lzó u átó pl t sktw lz u tñ,
u tu l 206 h u uv ub 165t qu fu utlz t l 750 l 1000 .c. s h tqu l tbuó t tp h v u lgípt qu vó pt u ttuó tó -ó l.31 e ptt ñ qu tp pt, tt Pqu, chhuhu, t t t s, l h l jug plt u t, u tí sktw qull tó ó l.
eL PoscLÁsico ±900 d.c.-1560 d.c.32
c u tt utó fh, tt l qup t tp pt sktw hbí b h1100 .c., l fu tb l publ l ch, nuv m-,33 tp qu , gl, l b ftv lm chh l f Tul, Hlg, h 1150 .c.d ll pu f qu t t b, u f ut, pt p l qu l llv l f.
e ft, tt l fut p l nt l tól, u quí t qu pt l
28 m at H, “Zt dug. L f tlt-hh”, La GranChichimeca, B. Bff, ., ml, J Bk, 2001, p. 130, 246 247.
29 L cll, op. cit., p. 249-250 fgu 8.9 8.10.30 Hl s. Glw et al., Excavations al Snaketown: Material Culture, Tu, Th Uv-
t f az P, 1965, p. 45-49.31 L cll, op. cit., p. 201, 335.32 s b l lzó p l pñl l t m l gu
l gl xvi í ht f gl u tl lzó l -t m, u u v vtu l t 1544.
33 L cll, “d l l ptv l g pbl l nt, LaGran Chichimeca, B. Bff, ., ml, J Bk, 2001 p. 163.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 15/24
41inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
l 1130 .c. dh fó tb h b -lógt b qu fu vt p l v publ qull gó, l qu bó tblz l g t ch.34
L t ít htó f qu lg u Tul, Hlg, fó b u g quí qu-ll tp. d u l fó t p -p l Plá u tp tp, t 900 .c. 1150 .c., u tí, últ fh l llg l pñl.
e l p tp, l ló t l ot l nt t, b uh l tl fu l qu pt pt ut l clá —l tuqu, l gu-, l pquñ , l j b l -
h— t ll ut blt t (u 3). aá tuj l uv , t l qu t: lg tu (tezcacuitlapilli) l g l g l( Xiuhcoatl).
e l lttu qu f l chutlp (l ot —l zt—) ll tf u tp l l “cplj azttlTp” p u p p u “azttl Tí” p l gu(fgu 3). el t J. chl Kll tuv ptult t l lt á l l qu t l v t ultu azttlá. s bg, b qu tt Kll t
tu l t qu azttlá T-p ut u l p tl tlt, lb tllt J cl Bltá (uó pl).
L á Plz (Plubt) tbu cl htmztlá, sl,35 t tl á l l pl-z ut ht culá Guv. U h ttull qupt u hb qu g l fu u t, hll Tul, Hlg, tá hh b u vj Plz — g gut-lt— tá v h t g -tl, t t l Pinctada mazatlánica l buló ( Haliotis fulgens) qup l t l Píf clf.36 et fgu ut lp p tó Tul ut l Plá Tp jut tp qu ut, p p vz, l p p u l t m l ot. e á,l p tlt p bvv l nt ht tp lPlá Tí vt Pqu h 1200 .c.
34 L cll, op. cit., p. 184.35 B Fhl, Mesoamérica tolteca. Sus cerámicas de comercio principales, m, Uv
nl autó m, 1988, p. 85.36 Lu suáz díz, Una escultura de concha en la cultura tolteca. Mesoamérica y Norte de
México, F. s m, ., m, ittut nl atplgí Ht, 1990.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 16/24
42 Las rUTas PreHisPÁnicas
p u tu b, l g l xuh-tl, ttl ó vt fló tlt.37 U tu u ó l p chh itzá, tuqu, pt h. L v ñ l xuhtl - ptt l plj azttlá vtt t- u g Tul, uqu uh ñ pt tpt t v tlz.
itt b t l ló qu t l ot Pqu, chhuhu, l P m (pt 1200 ±1450 .c.). du l lgí d rvlt,38 tp lPlá Tí (fgu 4). Pqu hó, á l lt bá l tó mglló (t t l á
ug, l gf l puz) l ch, l g p -l l gu uñ, l l j b, l l tuqu v lt tv l á (ñ l pt u pt plu b l bz, l líz, l plí) quttó ( l put “T” l tl “Pu-bl” ut f u b t) t ll l tó lnt.
Pqu fu u u u plt —uqu u plfó t ub f l l t , t-t, bó t l p plít ó qu l u
tpt l chutlp t publ ptt m-—. su g át ttlt tñ (quttu,á, ultu) u p pó uh t chhuhu,plt l s m, s. Pu u p-ut, plt u á r pl uh gl nt l u bó tl h, bt l gl-f clf t z t l Píf h l u, tlqu pu tbj .39
L tuqu tí l cll, nuv m, pu tbj l u Pqu v l u tl u ptt, pu p t l t ub lt pbl —qu ptpb qull ut l p azttlá Tí, bí l p p l qu, jut l , fb l bll , l qu lTub 7 mt albá. mvll b t utlz l tuqu-
37 L cll, “d l l ptv l g pbl l nt, LaGran Chichimeca, B. Bff, ., ml, J Bk, 2001, fgu 57.
38 Jff d Jh rvlt, The chronology of cultural interaction in the Gran Chichimeca, Culture and contact, a. i. Wl J. c. rvlt, ., albuququ, Uvt f nw mP,1993.
39 Btz Bff, La ciudad de Paquimé, m, el clg m, 2006, p
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 17/24
43inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
tb lb t l , uh l ul f-tut ut u tj.
s b l u Pqu pt l tó l nt,40 bó v lt , t t l jug plt p pll, v tp j b, l tup“pj tu” hh b, l g lxuhtl qu b, l “gu”, lt qu -pó u ultu, tt fít, pt l v (qu b pl), u plu, p lug tbu- l nt. aá, t v fu utlz u l-t lóg futl, pt u g t tp ñ,lgu u ft, t plf tlz, t t l
u “hb gu” l ul l ggó b l vt, l t-ñ íbl l íz: l pquñ u u put tl (fgu 5).ot lt m qu hll Pqu l g
l vt tpt, v tuqu lá pquñ qu vt uíf. Tb tá pt v v l g l qu pu hb g -tt l u pt l v t íbl p-t l nt uh tp tá.
Los ÚLTimos TiemPos deL PoscLÁsico FUera de P aQUimé
e t tp pt l nt l l “pá -l” qu tl m ( chupíu) - u gt fgu Tll qu p l vll mb, Th rv, nuv m, Hu Tk, T. Vl qu l fgu Tll, t ptt m, p -tt l nt, tp l ot l ch-h , ug qu t plt fub t á.
dpu t p l pá l u Tll, lp gu ubt, p Tll, pt l f u t “Kth” (uñ pj pt ftl) l hp, qu tf llluv.41 s bg, z l pt l l tp t-ló qu pu gf t tñ t t l Hp.
40 a f l qu quí t, l t d P, u b 1974, t qu Pqu u ó m.
41 Btz Bff, “U tgu m t l Hp”, Homenaje a AlbaGuadalupe Mastache, ittut nl atplgí Ht, 2005, fgu 4b, 4, 4h 5.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 18/24
44 Las rUTas PreHisPÁnicas
1
46
4941
28
38
48
50
3
3727
10
3640
25
45
14
26
3542
43
4 2423
22
21
20
44 19
1811
5
6
12
13
7
8
30
47
32
33
31
9
34
15
16
51
1
2
29
39
Océano Pacífico
Golfo de México
Estados Unidos
de América
17
Fgu 4. L l l Plá (Bff, 2001, p. 238)
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 19/24
r utas de comercio900/1000 . c. 1600 . c.
Presencia deL a turquesa
e l plá tp 900 . c. 1200 . c.
1. m cll, n. m. (Lug g)
2. cñó ch, n. m.3. sktw, az.4. Guv, s. t l ultu
azttl5. T Bl, Gt.
6. Tul, Hg.7. L mt8. mt albá (Tub 7)9. chh itzá, yu.
e l plá tí 1200 . c. 1600. c.
1. m cll, n. m. (Lug g)
10. Vll Tu, az.11. Tztzutz, mh.12. Thttlá, d. F.13. Quuhtp yltp, G.14. Pqu, chh.15. sp, okl16. Tuhp, V.
el coBre 17. mhá (Pbl g)18. aptzgá, mh.19. cjutlá, mh.11. Tztzutz, mh.20. ap, n.
21. sh, dg.22. nv, dg.23. Zp, dg.24. culá, s.4. Guv, s.14. Pqu, chh.25. oj agu, s.26. Bvá, s.27. rgó tl az. (V t)28. rgó ut nuv m
(V t)29. rgó tl nuv m
(V t lu 2. el ch)30. mtl, o.
31. mpá, yu.9. chh itzá, yu.32. Zulu, Gutl.
33. Tkl, Gutl.34. il B
ceramica de p aquimé, cHiH.14. Pqu, chh. (Z g)25. oj agu, s.26. Bvá, s.35. Th, s36. sut az (V t).37. Z Gl . az. (V t)38. “Publ” l t. az. (V t)39. m v, cl.
40. sut nuv m. (Vt)41. Z l rí Bv n. m. (V t)
L a concHa 42. Z ló25. oj agu, s.14. Pqu, chh.43. Z ló, Gu14. Pqu, chh.44. Z ló, Bhí
B, Jl.14. Pqu, chh.2. cñó l ch45. mb, n. m.46. P, n. m.
L a guacamaya a 47. chp-Vuz (lug g)5. ml, Gt.14. Pqu, chh.25. oj agu, s.46. P, n.m.
2. cñó l ch, n.m.48. Z Hp, az. (V t)49. G Quv, n.m.28. sut n.m. (V t)27 36. ct ut az
(V t)50. st Gtl, az.
a Bulón Hllt h51. Z lt. ct l Píf
l Bj clf.35. Th, s.
6. Tul, Hg.
Fgu 4. interrelaciones comerciales entre mesoamérica y la gran cHicHimeca
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 20/24
46 Las rUTas PreHisPÁnicas
d P lbó u p qu lut l tp bjt lz
s chhuhu, l tp qu t l nt l p h-p l gl xvi (fgu 6). H qu qu t p p-ñl p p g lt vtu íht ñ pu qu lz l z. L p qullp vtu —t t l lvj nuñ Guzá lugc— pu l l lz —lu l -— fu, b b, tblt tutv p líg. má ut t fu b t v p qu l hblb.
L t tl qu b t, t
u fu cíbl (Zuñ), au (a) Tgu ( l pbl l ltrí G) b l tuqu bt tñ hTtt mt; l pl ptb pl bt. a u vz, Ttt llvb lgó mt tb l - á, t tí Tuá, gu —u plu—,íz, j h bt l z Gu. L lvtb llv mt l vb l t. Pl bt t l, tb llvb mt.
Tl p qu l íg tp fí mt Pqu t í, ll t l qu l quó-lg qu v qu l u fu b fl gl xv , bg t qu u llgó F ib Pqu, ñ pu, l u tb u b.¿Qu uó ñ? m p vt qu l tuó Thttl l uv pó nuñ Guzá qu -bó uh t l lg l chutlp. Tb l p c t bu plt, bó hb t tj l ví uó t t gó Pqu,bltál t b p u v tut qu
gú l quólg, l u qul l pt u gt.
Fgu 5. el hb gu Pqu
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 21/24
47inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
Fgu 6. L p t l pñl l t (d P, 1974, fg. 43-3)
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 22/24
48 Las rUTas PreHisPÁnicas
sUGerencias y concLUsiones GeneraLes
e vt qu u l fu l ot, plt lchutlp, fu l v u l ut qu uí gó l nt t l lg u ht, l Pllítht tp ll.
e l qu t t uó tb,pu ll uh t ut l clá Plá qufu g t fuz plít, qu bl t í l nt. db tl qull g- qu u vz b l z pít puó. el tp
bjt llv l lg t ttug l p vu lt tgí l, utbl-t l .
el ot, lt l Pt p l ftl z t l -t p l lluv s m42 bjb í, fut p-l p l gultu, vó uh u pplít l l flu l g t l m- nul (Tthu, o, l z , Thttl, t-t) pó hh Tul, Hlg. db t lt pó t t p qu, á u p-
v g l m nul, l ot tuvl Gutl ht clf l t l Píf. nflt uh ó tlt l l t p l chutlp , p uput, flt b, t uhá ut, uál t l ot. ep p-t uv vtg qu á plt t tbj.
BiBLioGraFÍa
Beltrán medina , J cl, Aztatlan y los toltecas en el Occidente de México, Tp,nt, ct l ittut nl atplgí Ht, /f.
BerrojalBiz c., F, Los paisajes prehispánicos en el alto río Ramos, Du- rango. T tl l ittut ivtg atplóg, U- v nl autó m, 2006, 653 p., l., p,gáf, u.
42 s b l s m u pt b, l pñl qu p gu - phpá bj dug mztlá, p p Tp. n b p quíp qull í Kkpll l uhh hp ut l clá, l Plá- t fu l ut l pó l lgu Tp ( P Tphu) g qu dug pt l ultu Tphu l ul hbl Bjlbz (t 3).
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 23/24
49inTerreLaciones enTre mesoamérica y La Gran cHicHimeca
Braniff c., Btz, Morales, Guanajuato y la tradición Chupícuaro, s a-qulgí, cló ctíf 375, ittut nl atplgí Ht. 1998, 134 p., l. mp, ftgfí.
, Morales, Guanajuato y la tradición tolteca, s aqulgí, clóctíf 395, ittut nl atplgí Ht, 1999, 146p., l., ftgfí.
, “L ut g m l nt”, La Gran Chichimeca, Btz Bff, , mlá, J Bk,2001, p. 236-244.
, Un antiguo icono Mesoamericano entre los Hopi. Hj alb Gu-lup mth, ittut nl atplgí Ht, 2005 (p).
, La arquitectura del México precolonial: Mesoamérica y la Gran Chichime-ca. T, 2 v., Pg mtí dt aquttu, U-
v nl autó m, 2006ª, 254 p., l.
, La ciudad de Paquimé, m, el clg m, 2006b. e p.
c aBrera c astro, rub, Gg cowgill sbu sugiyama , “el P-t Tpl Qutzlátl l pát g l l f hu-”, La Época Clásica. Nuevos hallazgos, nuevas ideas, a. có mz, ., m, ittut nl atplgí Ht,1990, 123 -146 p.
cordell, L, Archaeology of the Southwest, 2. ., a P i,1997, 522 p., l. mp, ftgfí.
d annals v argas, Vt, Copper Bell trade patterns in the Prehistoric greater American Southwest, t tí, Uvt f oklh Gutcllg, 1994, 134 p., l., u.
dean, Jff s., “Thught Hhk chlg”, Exploring the Ho- hokam Prehistoric Desert Peoples of the American Southwest, G.J. Gu,t, albuququ, Uvt f nw m P, 1991, 61-159 p.
dean, Jff s. Jh c. r avesloot, The chronology of cultural interaction inthe Gran Chichimeca. Culture and Contact, a.i. Wl J.c. rvlt, ., albuququ, Th a Fut i. publt, Uvt f nw m P, 1993, p. 61-159.
di peso, chl c., Casas Grandes. A fallen trading center of the Gran Chichime-ca, 3 v. (1103 p.), Th a Fut i., dg nthlP Flgtff, 1974, l., p, ftgfí.
di peso, chl c., Jh B. r inaldo Gl fenner , Casas Grandes. A fallen trading center of the Gran Chichimeca, v. 4-8, , Th a Fu-
t i., dg nthl P Flgtff, 1974, l., p, u,ftgfí.
5/16/2018 Beatriz Braniff Caminos y Mercados - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/beatriz-braniff-caminos-y-mercados 24/24
50 Las rUTas PreHisPÁnicas
dutton, Bth P., American Indians of the Southwest, albuququ, Uv-t f nw m P, 1983, 285 p., p, ftgfí.
f aHmel Beyer , B, Mesoamérica Tolteca. Sus Cerámicas de comercio principa-les, Uv nl autó m, 1988, 177 p., l., p,buj.
gladwin, Hl s., el H aury, e.B. s ayles n gladwin, Excavations at Snaketown. Material Culture, Tu, az stt muu, Th U- vt f az P, 1938, 305 p., l., ftgfí.
H arBottle, G Phl c. w eigand, “Tuqu P-club a”, Scientific American, v. 266, . 3, 1992, p. 56-62.
H aury, el W., The Hohokam. Desert Farmers and Craftsmen, Tu, Th U- vt f az P, 1976, 412 p., l., p, u, ftgfí.
Herrera y tordecillas, at, The General History of the vast continent and islands of America, t. cptá Jh stv, v. 5-6, Btl, L,1726. Apud: di peso 197, v. 1, 1974, p. 51-52.
Hers, m at, “L bjt b l ultu chlhhut”, Un hombre, un destino, un lugar. Homenaje a Federico Sescosse, Zt, Gb- l et Zt, 1990, p. 45-60.
, “Zt dug. L f tlt-hh”, La GranChichimeca, B. Bff ., mlá, J Bk, 2001, p. 113-154.
k elley, J. chl, “Th azttl mtl st, p”, Greater
Mesoamérica, m.s. Ft s. Gt, ., slt Lk ct, Th U- vt f Uth, 2000, p. 137-154.k elley, J. chl ell abbt k elley, An Introduction to the Ceramics of the
Chalchihuites Culture of Zacatecas and Durango, Mexico. Part I . The decoratedwares, m stu . 5, cbl ill, suth illUvt, 1971, 182 p., l., u.
lister , rbt H., The present status of the Archaeology of western Mexico, A dis-tributional study, p, lut, Bul, cl , Uvt f cl P, 1955, 183 p.
mera , H. P., Pueblo Designs. The Rain Bird, nw yk, dv Publt i.,1970, 113 p., lut.
niederBerger B., cht, Paleopaysages et archaeologie preurbaine du basin de Mexico, 2 v., cló étu m, m, ct ’ étum t ct-a, 1987, ftgfí, l., u.
pollard, Hl Plt, “T th t. Pht f m-h”, Greater Mesoamérica, m. s. Ft s. Gt, ., ThUvt f Uth P, 2000, p. 59-70, p, l.
suárez díez, Lu, Una escultura de concha en la cultura tolteca. Mesoaméri-ca y Norte de México, F. s m, ., m, mu nl
atplgí, ittut nl atplgí Ht, 1990,p. 585-594.