Post on 03-Jul-2015
description
BIBLIAREN IDAZKERA
eta Wellhausenen teoria
BIBLIAREN SORMENA
• , , Biblia ez da jende askok pentsatzen duen bezala . . liburu bat A sko baizik Eta horregatik ezin dugu esan .idazle bakar bat duela
• : G ainera idazteko prozesua oso luzea zen kalkula , , 1000 dezakegu prozesu hori gutxigora behera
.urtekoa zela• H asieran herriaren tradizioak ahoz transm ititzen
ziren eta m om entu batean idatzita ipintzen pentsatu. .zuten H orrela hasiziren Bibliako liburuak idazten
• , , H alaber esan beharra dago Bibliaren liburuak ez : daude antzinekotasunaz ordenatuta lehenengo
.liburuek ez dute zaharrenak izan beharBibliaren idazkera
ERDI AROA
• 5 Erdiardoan sinisten zuten Bibliaren lehenengo, , liburuak Pentateukoa hain zuzen ere M oisesek berak
. idatzizituela G ainera inork ez zuen ideia hau.diskutitzen
• G uztiek sinisten zuten hor idatzita zegoela J ainkoak , zuzenkiM oisesidiktatuta zegoela eta aurkitzen zituzten akats guztietaz ez zioten haien buruei.galdetzen
Bibliaren idazkera
BERPIZKUNDEA
• A ro m oderno eta hum anism oarekin batera galdera :batzuk sortu ziren
– N ola jakin zezakeen M oisesek bere heriotza eta ?funeralak nolakoak izango ziratekeen
– N ola idatz zezakeen bere heriotza izan osteko?gertaerak
– ?N ola deskriba zezakeen haren hilobia
Bibliaren idazkera
BERPIZKUNDEA
• H auetaz gain beste galdera asko sortu ziren Bibliari:buruz
– Idazle bakarra badago zelan egon daitezke?kontraesanak
– Idazle bakarra badago zelan egon daiteke ?hainbeste estilo literario desberdin
– Idazle bakarra badago zelan erabiltzen dira izen ?desberdinak J ainko berarideitzeko
– Idazle bakarra badago zergatik errepikazten dira ?pasadizo batzuk
Bibliaren idazkera
BERPIZKUNDEA ETAILUSTRAZIOA• J adanik Berpizkundean idazle eta jakitun batzuk teoria
: berriak sortu zituzten– . H orien artean inportanteena Biblia ez dago idazle
. bakar batek idatzita Batek baino gehiagok parte , hartu zuten eta denboraz beste biltzaile batek
guztiak liburu bakar batean idatzita ipinizituen gaur .ezagutzen dugun Pentateukoa osatuz
• , Ilustrazioan teoria hauek asko garatu ziren linguistak, filologoak historialariak eta beste espezialista askoren
.partehartzeariesker
Bibliaren idazkera
ARO KONTENPORANEOA
• . . X IX eta X X m endeetan ikerketa serioago eta , zientifikoagoak egiten ziren eta horietatik atera zen
.teoria bat– . X X m endeko lehenengo urteetan J. Wellhausen
teologo alem aniarrak Bibliaren egileariburuzko .teoria bat sortu zuen
– T eoria honen arabera idazle anitz eta biltzaile asko, daude eta horren aztarnak ikus ditzakegu Biblia
arretaz eta zentzu kritikoz irakurtzen badugu• G aur egun teoria hau nahiko desfasatuta dagoela
, .konsideratzen da baina serioena izaten jarraitzen du
Bibliaren idazkera
WELLHAUSENEN TEORIA
edo
DOKUMENTU TEORIA
, , W ellhausen B iblia irakurtzen konturatu zen akats eta .kontraesanez aparte beste kuriositate batzuk zituela
( 1 M unduaren sorrera birritan kontatzen da H as eta 2), H as eta gainera desberdintasun nabarm enak
( ).daude haien artean adibidez E baren agerpena
Jainkoarideitzeko erabiltzen diren izenak ere : desberdinak ziren E lo h im , , batean Y a h vé , .bestean
, B este istorio errepikatuta asko aurkitu zuen baita .Jainkoaren izen desberdinak ere
.H orrek pentsatzera eram an zuen
Wellhausenen teoria
, , P entateukon gutxienez bitradizio desberdinak zeuden eta :egileak m antendu zituen biak idatzita ipintzeko m om entuan
Lehenengoa Tradizio Jahvista (J), Y ahvé izena .erabiltzen baitzuen Jainkoarentzat
B igarrena Tradizio Elohista (E), E lohim izena erabiltzen.baitzuen
( , ,...) B este desberdintasun hizkuntzak estiloak batzuek :beste detaile batzuk agertarazizituzten
( . . 950 ) Tradizio Jahvista zaharrena zen K a ± urtekoa eta, .Judan erreinuaren hegoaldeko partean idatzita zegoen
, , ( . . 800 ) Tradizio E lohista berriz berriago zen K a ± urtekoa ( ) .eta Israelen iparraldea idatzizen
B idokum entu hauek batu ziren P entateuko liburuaren lehen , . . 700 , idazkera batean gutxigora behera K a urtean
.Iparraldeko erreinua desagertu eta gero
Wellhausenen teoria
W ellhausen konturatu zen beste tradizio batere dagoela :aurreko bien gainetik
Liburu eta kapitulu batzuetan berrukipenak agertzen. , , ziren H auek legezko itxura zuten eta zirudienez
. D eutoronom io liburuarekin lotuta zeuden H orregatikTradizio Deuteronomista (D) .deitu zion
Tradizio hau D euteronom io liburuaren a ge rp e n a rekin . lotuta dago E ta horigertatu zen Judako Josiasen
( . . 640 – . 609)erreinaldian K a K a Tradizio honek egiten duen gauzaren batIparraldeko
erreinuan onartuak ziren tradizio batzuk deslegitim atzea. , , da G ainera urte hauetarako Iparraldeko erreinua
.desagertua zegoen
Wellhausenen teoria
. , A zken tradizio bataurkitu zuen H au erlijiosoagoa da eta ( ) . guztiak aurreko hirurak ikutzen eta berniztatzen du
H oniApaiz tradizioa (P) ( alem anieraz apaiza p rie s te r ) .esaten baita izena em an zion
H onen berrinterpretazioa erreinuaren desagerpena eta . B abiloniako erbesteratzea azaltzea da H orregatik urte
( . 587 – . 538)hauetan koka dezakegu K a K a , , B ere itxura erlijiosoagatik apaiz batek edo talde batek
.idatzizuela esaten da
Wellhausenen teoria
H onekin guztiarekin hurrengo eskem a egin.dezakegu
Wellhausenen teoria
H oniguztiaribeste liburu batzuk gehitu ziren gauregun .B iblia osatzen duen bildum a osatu arte
. . . P entsatzen da aintzinena den idazkera K a V .m endekoa dela
. . K a III m endean E jiptoko A lejandrian egin zen beste , ( ).idazkera bat hau grekeraz LX X en B iblia
Tradizio juduak idazkera honen atzetik idatzitako liburuei , , ez die balorerik em aten beraz haientzatez dira liburu
.kanonikoak
Wellhausenen teoria