Post on 22-Jan-2017
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRAKURGAIA
ESKEMA
BALIABIDEAK
INTERNET
JARDUERA
IRTENAURREKOA
IKERTUSAREAN
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
XV. mendetik aurrera, itsas bidaia luzeak egin zituzten urruneko lurraldeetara. Ziotenez, bidaia haietan gaixotasun berezi batek erasaten zion eskifaiari. Sintomak lazgarriak ziren: gaixoei oiak odoletan hasten zitzaizkien; hortzak erori egiten ziren; odoljario larriak izaten zituzten, eta oinaze latzak gorputz osoan; eta azkenik, hil egiten ziren.Gaixotasun hari, garai hartan, marinelen izurritea esan zitzaion. Kutsakortzat izan zuten hainbat mendean, eta itsas zabaleko hotzari egotzi zioten errua. Hala ere, bizirik irauten zuten marinelek hobera egiten zuten elikagai freskoak hartzen zituztenean.1519an, Fernando Magallanes, bost itsasontzi eta 250 gizon hartuta, Espainian itsasoratu eta Hego Amerikara abiatu zen, Atlantikotik Ozeano Barera, pasarte baten bila. Brasilera heldu ziren, eta bertatik hasita, itsasertzetik Hego Amerika guztia zeharkatu zuten itsasertzetik egun bere izena duen itsasartera (Magallanes itsasartea) heldu arte. Hortik, Ozeano Barera heldu ziren. Lehorrik zapaldu gabe hiru hilabetetik gora eman zituzten bidaia luze hartan, eta elikagaiak agortu egin zitzaizkien. Marinelak gaixotasun izugarri haren sintomak nabaritzen hasi ziren, eta asko hil egin ziren. Azkenik, Filipinetara iritsi zirenean, lehorreratu, eta fruitu eta elikagai freskoak jan zituzten. Orduan, gaixotasunak atzera egin zuen, eta sintomak desagertu egin ziren.Egun, badakigu gaixotasun hura, eskorbutoa deritzoguna, ez dela kutsakorra, eta C bitaminaren eskasiaren ondorio dela. Bitamina hori oso ugaria da fruitu eta barazki freskoetan; batez ere, zitrikoetan.
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Irakurgaia
IRTENAURREKOA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Edukien eskema
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Funtzioak
Balio energetikoaEnergia-beharrakEnergia-kontsumoak
Osasun-arazoak
Gaixotasunak
Dieta
Ezaugarriak
Zientzia zure esku
Elikagaietan proteinarik dagoen ala ez aztertzea
HASI
IRTENAURREKOA
Kontserbazioa
TeknikakOgia egiteko prozesuaGehigarriak etaelikagai transgenikoak
Elikagaiak
ElikaduraMantenugaiakElikagai motak
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
HASI
Unitatearen azalpenerako baliabideak
IRTENAURREKOA
Elikadura eta nutrizioa
Elikagai motakMantenugaiak
Elikagaien balio energetikoa
Gizakiaren energia-beharrak
Energia-kontsumoak
Dietaren ezaugarriak
Gaixotasunak Elikagaiak kontserbatzeko teknikak
Ogia egiteko prozesua
Elikagai-gehigarriak
EstekakProteinarik dagoen aztertzea
Zer dakizu dietari buruz?
Ikertu sarean
Dieta
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Elikadura eta nutrizioa
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
Nutrizioa
Oxigenoa
ELIKADURA
Materia eta
energia
Elikagaiak
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Mantenugaiak
IRTENAURREKOA
Mantenugai ez-organikoak Ura
Gatz mineralak
Mantenugai organikoakGluzidoak− Glukosa− Sakarosa− Zelulosa− Almidoia
Lipidoak− Olioak− Gantzak edo koipeak− Gantz-azidoak− Glizerola
ProteinakAminoazidoak
BitaminakLipidoak edo proteinak izan
daitezke. Bitaminen eskasiak gaixotasunak eragiten ditu.
Fruituetan, barazkietan,
esnean, zukuetan…
Elikagai guztietan, baina fruituetan eta
barazkietan bereziki.
Patatan, lekaleetan,
zerealetan…
Olioetan, urdaian,
gurinean…
Haragian, arrainean,
arrautzetan, esnean,
zerealetan, lekaleetan…
Fruituetan, barazkietan…
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Dieta
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Elikagai motak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
Elikagai energetikoak
Energia-iturriak: ogia, pasta, lekaleak, zerealak, azukrea, eztia, txokolatea, gozokiak, olioak, gurina, esne-gaina...
Elikagai plastikoak edo eratzaileak
Zelulak, ehunak eta organoak eratzeko: jogurtak, gazta, haragia, arraina, arrautzak, fruitu lehorrak, itsaskiak...
Elikagai erregulatzaileak edo babesleak
Ezinbestekoak dira gure organismoak beste elikagaiak erabil ditzan: barazkiak eta fruituak.
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Ura (H2O)
Karbono dioxidoa (CO2)
Oxigenoa (O2)
Mantenugaiak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Elikagaien balio energetikoa
IRTENAURREKOA
SAKATU IZARRA XEHETASUNAK IKUSTEKO
E Energia
Zelula
Elikagaiak
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Elikagaien balio energetikoa
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
ElikagaiaEnergia
kcal/100 gElikagaia
Energiakcal/100 g
ElikagaiaEnergia
kcal/100 gAlberjiniak 23 Hanburgesa 265 Moldeko ogi zuria 268
Amuarraina 90 Indioilarra 107 Mortadela 310Aranak 44 Intxaurrak 602 Muskuiluak 67
Arbendolak 575 Irabiakiak 97 Oilaskoa 167Arrautzak 150 Izozkia 204 Oliba-olioa v900900
Arroza 359 Jogurt gaingabetua 38 Pasta 373Atuna 200 Jogurt natural osoa 82 Patatak 7979
Azalorea 22 Kakahueteak 581 Patata-purea 318Azenarioak 33 Ketchupa 98 Pipitak 535
Azukrea 373 Kruasana 418 Sagarrak 146Babarrunak 285 Kuiatxoak 12 Solomo-hestebetea 386
Bananak 83 Laranjak 35 Tomateak 18Barrengorriak, perretxikoak 25 Legatza 92 Tomate frijitua 69
Behi-esne osoa 65 Lekaleak 30 Txerri-txuletak 327Behiki-giharra 131 Madariak 41 Txipiroi frijituak 182Burgos gazta 174 Magdalenak 497 Txitxirioak 329
Dilistak 314 Mahats-aleak 63 Txokolatea 518Ekilore-olioa 900 Maionesa 718 Txorizoa 384
Esne erdigaingabetua 43 Marmelada 263 Txurroak 348Eztia 295 (Baratze-)marrubiak 134 Urdaiazpikoa 163
Frankfurt saltxitxak 235 Meloia 25 Urdaiazpiko egosia 105Freskagarriak 39 Merlenka 72 Zapoa 182Gazta ondua 376 Mertxikak 36 Zerbak 128
Gurina 749 Mertxikak almibarretan 84 Ziazerbak 118
Zenbait elikagairen balio energetikoa
ATZERA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Metabolismo basalaren tasa (MBT): Erabat geldi eta
tenperatura konstantean egonik, egun batean kontsumitutako kaloria kopurua.
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Gizakiaren energia-beharrak
IRTENAURREKOA
Gizon gaztea
Eguneroko beharrak
1 kcal masa-kilogramo eta ordu bakoitzeko
Emakume gaztea
Eguneroko beharrak
0,95 kcal masa-kilogramo eta ordu
bakoitzeko
KALKULATU ZURE MBT
MBT tasan zeresana dute:• Osasun-egoerak• Pisuak• Adinak• Sexuak
MBTak behera egiten du adinarekin
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Metabolismo basalaren tasa (MBT): Erabat geldi eta
tenperatura konstantean egonik, egun batean kontsumitutako kaloria kopurua.
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Gizakiaren energia-beharrak
IRTENAURREKOA
Harrisen eta Benedicten ekuazioa gizonezkoentzat
MBT = 66 + [13,7 × pisua (kg)] + [5 × altuera (cm)] − [6,8 × adina (urte)]
ATZERA
Harrisen eta Benedicten ekuazioa emakumezkoentzat
MBT = 65,5 + [9,6 × pisua (kg)] + [1,8 × altuera (cm)] − [4,7 × adina (urte)]
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
0,151Lasterkaegitea
0,135Futboleanjolastea0,250Eskailerak
igotzea
0,065Arin ibiltzea0,142Saskibaloianjolastea0,095Eskailerak
jaistea
0,058Paseatzea0,105Teniseanjolastea
0,057Etxeko lanak egitea
0,030Zutikegotea
0,166Igeriegitea0,021Telebista
ikustea
0,028Eseritaegotea
0,150Bizikletan ibiltzea0,025Jatea
0,022Etzandaegotea
0,031Eskolakhartzea0,016Lo egitea
Energia-kontsumoaJardueraEnergia-
kontsumoaJardueraEnergia-kontsumoaJarduera
Energia-kontsumoak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
(kcal / kg eta min)
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Dieta osasungarriaren ezaugarriak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
Amaren esneaMantenugai guztiak
ematen dituen elikagai bakarra.
AskotarikoaOrekatua
• Mantenugai gutxiegi Hazkunde-arazoak
• Mantenugai gehiegi Gizentasun-arazoak
DIETA MEDITERRANEOA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Dieta mediterraneoa• Orekatua.• Baserriko eta itsasoko
produktuak.• Elikagai freskoak,
sasoikoak eta espeziak.
Dieta osasungarriaren ezaugarriak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
IRTENAURREKOA
AskotarikoaOrekatua
• Mantenugai gutxiegi Hazkunde-arazoak
• Mantenugai gehiegi Gizentasun-arazoak
ATZERA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Elikadurarekin lotutako osasun-arazoak
IRTENAURREKOA
Desnutrizioa
Anorexia
Bulimia
Gizentasuna
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Elikagaiak kontserbatzeko teknikak
IRTENAURREKOA
Substantziak gehituta kontserbatzea
AzukreaGatza
Ozpina
Deshidratazioaren bidez kontserbatzea
• Ura kentzea
• Liofilizazioa
Beroaren bidez kontserbatzea
• Esterilizazioa + 100 ºC
• Pasteurizazioa − 100 ºC
Hotzean kontserbatzea
• Hoztea + 0 ºC
• Izoztea − 0 ºC
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Ogia egiteko prozesua
IRTENAURREKOA
1 2 3
4
567
1. Garia ekoiztea
2. Gari-irina egitea
3. Biltegiratzea
4. Ogia egitea
5. Garraiatzea eta banatzea
6. Saltzea
7. Kontsumitzea
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW
Elikagai transgenikoak:
• Eduki genetikoa aldatuta
• Ezaugarri bereziak
• Kontrol zorrotzak
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Elikagai-gehigarriak eta elikagai transgenikoak
IRTENAURREKOA
Gehigarri motak:• Koloratzaileak• Kontserbatzaileak• Antioxidatzaileak• Egonkortzaileak• Lodigarriak• Gelifikatzaileak• Emultsionatzaileak• Gozagarriak• Zapore-indartzaileak
Kodeak. Adibidea:Glutamato monosodikoa ( 621 )E – EB1 – Koloratzaileak2 – Kontserbatzaileak3 – Antioxidatzaileak4 – Egonkortzaileak5 eta 6 – Zapore-indartzaileak9 – Gozagarriak
E
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Elikagaietan proteinarik dagoen ala ez aztertzea
HASI
IRTENAURREKOA
1. pausoa. Beharrezko materialak prestatzea.
Hauspeakin-ontzia
Azido klorhidrikoa
Olioa
ArrautzakPlatera
2. pausoa. Zuringoa bereiztea.3. pausoa. Azido klorhidrikoa gehitzea.
Arrautza-zuringoa
Zuringo koagulatua
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
Esteka interesgarriak
HASI
IRTENAURREKOA
Elikadura-segurtasuna
SARTU WEBORRI HONETARA
Nutrizioa
SARTU WEBORRI HONETARA
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA, DBH 3Giza elikadura
WWWWWW HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA
HASI
IRTENAURREKOA