HISTORIAURREAHISTORIAURREA

LEHEN GIZARTEAK

Badakizu ...Badakizu ...1. Zer desberdintasun dago Historiaren eta Historiaurrearen artean?2. Noiz hasi zen Historiaurrea? Noiz arte iraun zuen?3. Gizakiaren sorrerari buruzko teoriarik ezagutzen al duzu?4. Iraganeko gizakia bizi izan zen leizerik bisitatu duzu? Nolakoa zen?5. Zein lanabes mota erabiltzen zen Historiaurrean?6. Zerez elikatzen ziren garai haietan?7. Neolito garaiko berezitasun nagusiena zein da?8. Zergatik utzi zioten Neolitoko gizakiek ibiltari izateari?9. Zein izan ziren gizakiek erabilitako lehen metalak?10. Zer da arkeologo bat? Eta paleontologo bat? Eta historialari bat?11. Non bilatuko zenuke ondorengo kasu bakoitzari buruzko

informazioa? a. Herri bat non dagoen jakiteko? b. Zer eguraldi egin behar duen jakiteko? c. Noiz jaio zinen jakiteko? d. Denda bat zabaltzeko zer egin behar den jakiteko? e. Kirol emaitzen berriak jasotzeko? f. Txikitan nolakoa zinen jakiteko? g. Historiaurreko gizakien berri jakiteko?

 

Informazio motaInformazio mota

Irudia

Grafikoa

Argazkia

Irudia

Grafikoa

Argazkia

Irudia

Grafikoa

Argazkia

Irudia

Plastikoa

Eskultura

Irudia

Plastikoa

Arkitektura

Irudia

Zuzenekoa

Dokumentua

Aztarnategian laneanAztarnategian lanean

FosilakFosilak

Egutegi desberdinak historian zeharEgutegi desberdinak historian zehar

Aro olinpikoaGreziarrek ospaturiko lehen olinpiada duena abiapuntutzat. K.a. 776. urteari dagokio.

Erromatarren aroaGertakaririk garrantzitsuena Erromako hiriaren eraikuntza izan zen (K.a..753. urtea).

EgutegiakEgutegiakHebraitarren aroa

(judutarren, israeldarren) egutegia Genesis-arekin hasten da (munduaren sorrerarekin euren iritziz). Sorrera hori K.a. 3761. urtean izan zen.

Horrela, gure 2007. urtea israeldarren 5768. urtea da.

Aro musulmanaGaur egun ere musu1manek erabiltzendutena eta abiapuntutzat HEGIRA duena. (Hegiraz ezagutzen dugu K.o. 622. urtean Mahomak La Meca-tik Medina-ra egin zuen ihesa).

Antzin Aroa

Antzin Aroa

Antzin Aroa

Erdi Aroa

Historia – Ardatz kronologikoaHistoria – Ardatz kronologikoa

Gizakiaren sorrerari buruzko ikuspegiak

Gizakiaren sorrerari buruzko ikuspegiak

Gaur egun onartua dago gizakiaren arbasoak primateak izan zirela.

1859. urtean Charles Darwin naturalista eta biologo britainiarrak “ Espezieen jatorria” liburua argitaratu zuen.

Ideiek iraultza eragin zuten: "... landareak eta animaliak (gizakia barne) emeki-emeki garatu ziren maila beheragoko formetatik edo forma sinpleagoetatik abiatuta.. .".

“Bizirik jarraitzen duten animaliak, ondoen adaptatzen edo egokitzen direnak dira”

Gizakiaren sorrera Kitxeetan

Gizakiaren sorrera Kitxeetan

(Yucatango herri bat)"", eta honela esan zuen sortzaileak: Heldu da garaia lana bukatzekoa, eta gu mantendu eta elikatu behar gaituztenak, morroi zibilizatuak, azal daitelela, ager dadila gizona (....)Arto hori eta zuriz egin zuten haren haragia eta arto-mamiz harenbeso eta hankak. Arto-mamia besterik ez zen sartu gure gurasoen haragian, sortu zituzten gizonen haragian."

“Kitxeen antzinako historiak”

Gizakiaren sorrera BiblianGizakiaren sorrera Biblian"Eta Jainkoak esan zuen: Egin dezagun gizona gure antz eta iduriko; menpera ditzala itsasoko arrainak, zeruko hegaztiak, animaliak eta lurra (...).Orduan, Jainkoak gizona egin zuen lurreko buztinez eta arnas egin zion, biziaren hatsa emanez.Eta jainkoak esan zuen: Ez da ona gizona bakarrik egotea (...) eta lo sakonean eorarazi zuen eta gizonak lo hartu zuen. Haren sahietsezurra (costilla) jainkoak emakumea egin eta gizonaren ondoan jarri zuen”.

Gizakiaren sorrera BrahmanismoanGizakiaren sorrera Brahmanismoan

“Mila begi, mila buru eta oin zituen erraldoi batez hitz egiten digu. Purusa deitzen zioten.

Baina jainkoek, bildurik, beraien buruari oparitan eskaintzearren, hil egin behar zutela pentsatu zuten. Baina erraldoia, hiltzerakoan, mila zatitan puskatu zen.

Zati hauetako bakoitzetik joan ziren sortzen guk ezagutzen ditugun gauza natural guztiak:

•Vedaren kantu eta goratzarre sakratuak,

•lurreko animaliak,

•lau gizaki motak,

•zerua, lurra,

•itsasoa,

•eguzkia, hodeiak, lau puntu kardinalak...”

Munduaren jatorriari buruzko teoriak-Laburpena

Munduaren jatorriari buruzko teoriak-Laburpena

Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia

Historiaurrea gizakia Lurrean agertu zenetik, lehen agiri idatziak agertu ziren arte (K.a. 3.000 urte ingurura arte)

Historia lehen agiri idatziak agertu zirenetik gaur egunera arte

Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia

2,5 milioi 120.000 35.000 10.000 7.000 4.000 1.000

Behe Paleolitoa

Erdi Paleolitoa

Goi Paleolitoa

Mesolitoa

Neolitoa

Brontze Aroa

Burdin Aroa

Paleolitoa

Harri Aroa Metal Aroa

Historiaurrea Historia

Lehen agiri idatziak

Historiaurrea eta HistoriaHistoriaurrea eta Historia

Historiaurrea gizakia Lurrean agertu zenetik, lehen agiri idatziak agertu ziren arte (K.a. 3.000 urte ingurura arte)

Historia lehen agiri idatziak agertu zirenetik gaur egunera arte

Historia - Ardatz kronologikoa

Historia - Ardatz kronologikoa

Gizakiaren sorreraGizakiaren sorrera

Gizakiaren sorrera eta hedapenaGizakiaren sorrera eta hedapena

Gizakiaren hedapena - 1Gizakiaren hedapena - 1

Gizakia, Afrikatik abiatuta, mundu guztira hedatu den espezie bakarra da

Gizakiaren hedapena - 2Gizakiaren hedapena - 2

Historiaurrea - PaleolitoaHistoriaurrea - Paleolitoa

Paleolitoa – Garai oooosssso luzeaPaleolitoa – Garai oooosssso luzea

Paleo = antzina Lito = harria

Paleolito = antzinako harri aroa Gizakiak harrizko lanabesak erabiltzen zituen Jarduera nagusiak: ehiza eta fruitu bilketa

Behe PaleolitikoaBehe PaleolitikoaHomo habilis

• Harrizko tresnak erabiltzen hasten da

• Sukarria erabiltzen zuten

• Taldeko bizimodua

• Fruitu bilketa

• Noizbehinka ehiza

Homo erectus

• Europaraino iristen da.

• Lanabes gutxi eta arruntak

• Taldeko antolaketa handiagoak (20 – 30) ehiza ugaritu

• Ibiltariak ziren ehizaren atzetik

•Ibaiertzetan bizi ziren

• Sua asmatu zuen; baliagarria haragia erretzeko, animaliengandik eta hotzetik babesteko

Erdi PaleolitoaErdi PaleolitoaNeanderthal gizakia

• Familia loturak zituzten klanetan bizi ziren

• Janaria, fruituak eta sustraiak, baina ehiza ohiko langintza bihurtzen da

• Lanabesak landuagoak: harria, zura, adarra

• Izotzaldiak, Europa izozpean, Leizetara joan ziren bizitzera

• Ibiltariak izaten jarraitu zuten, baina esparru txikiagoan

• Hildakoak hobiratzen hasi ziren, errituak eginez

Goi PaleolitoaGoi Paleolitoa

Kobazuloetan edo haitzuloetan margotzen hasten da garai honetanHomo Sapiens Sapiens edo Cro-Magnon

• Tribuetan bizi ziren

• Ehizatik bizi ziren: arkuak, geziak...

• Itsaso eta ibaiertzetan arrantza egiten zuten

• Lanabes ugari lehengai desberdinekin: harria, adarra, hezurra

• Larruzko arropak josteko, arrantzarako... tresna bereziak.

• Makilaz eta larruz eginiko etxoletan bizi ziren ibaiertzetan

•Animalia handien atzean ibiltariak

•Erlijioak garrantzi handia: hildakoak hobiratu baita

•Leizeetako pinturak

PaleolitoaPaleolitoa Zergatik ziren nomadak ? Bizi non ? Jantzi nola ? Jan zer ? Hizkuntzarik ? Erremintak ? Garai hartako asmakuntza

oso garrantzitsua ?

Euskal gizakien bizilekuakEuskal gizakien bizilekuak

Duela 80.000 – 100.000 urte inguruko

aztarnategiak

Duela 80.000 urte baino gutxiagoko

aztarnategiak (izotzaldian)

Ekain

Haitzabal

MurbaZuñiga

Lizarra

Mugerre

Irunberri

ArenazaKurtzia

SantimamiñeIzturitz

GatzarriaAitzbitarte

Lezetxiki

AltxerriEkainAtxuri

Paleolitoa Euskal HerrianPaleolitoa Euskal Herrian

Behe Paleolitoko aztarnarik gehienak non ?

Goi Paleolitokoak non ?

Paleolito garaiko arteaPaleolito garaiko artea

Arte erabilkorra

hezurretan, adarretan edo hartxabeletan

egindako irudiak (zintzilikarioak.

venusak..).

Labar-artea

kobazuloetako hormetan egindako irudiak (animaliak gehienetan, baina

zenbait lekutan baita giza irudiak

ere).

Paleolitoko aztarnategiakPaleolitoko aztarnategiak

Labar artea

Zona frankokantauriarra

Levanteko zona

NeolitoaNeolitoa

Neo = berria ( nuevo)

Lito = harria Neolito = harri

berriaren aroa Nolakoa da harri

berri hori ?

Neolito

Paleolito

Gizarte berriaGizarte berria

Ofizioa ?

Ofizioak ?

Ofizioak ? Ofizioak ?

Ofizioa ?

Jabetza pribatua

Pertsonen arteko desberdintasuna

Lanbideak... eta

desberdintasuna !

Lanbideak... eta

desberdintasuna !

Klase gizartea

Klase gizartea

Zer sortzen dute?

Neolitoko iraultzaNeolitoko iraultza Hemen bai aldaketa ! Lehen janaria lortzeko, ehiza

eta fruitu bilketa. Orain landareak erein eta

uzta bildu, animaliak etxean hasi.

Lehen animalien atzean, nomadak.

Orain sedentarioak. Herrixkak.

Lanabes berriak, haitzurrak, igitaiak, errotak, zertarako ?

Neolitoko iraultza, aldaketa

Neolitoko iraultza, aldaketa

Haziak erein ondoren, uzta bildu behar da,

Beraz, ...

Ez da beharrezkoa animaliak ehizatzea, etxean dauzkate

Sedentarioak badira, etxeak

gero eta hobeagoak izango

dira

Aleak (Grano) batu ondoren, hirina egin behar da errotarekin

Aleak (grano) gordetzeko zeramika

asmatzen dute

AldaketaAldaketa

Neolitoa

Aldaketa - IraultzaAldaketa - Iraultza

NeolitoaNeolitoa

NeolitoaNeolitoa

Neolitoko bizitza berriaNeolitoko bizitza berriaAsmakuntza berriak

Asmakuntza berriak non ?Asmakuntza berriak non ?

MESOPOTAMIA

Meso – erdia

Potamo - ibaia

Gaur egungo IRAK

Nekazaritzaren hedapenaNekazaritzaren hedapena

Mesopotamia

Duela zenbat

urte Euskal

Herrira?

Neolitikoko iraultzaren ondorioak

Neolitikoko iraultzaren ondorioak

Defensa beharra

Etxe bilketa

Bizileku finkoak

Demografia igoera

Produkzioa ugaritzea Zeramika

LAN BANAKETA

Merkataritza

Izadi-jainkoak

Ehungintza

TRESNERIA BERRIA

Gurpila ???

Lanabesak

Neolitoa - Trikuharrien kultura

Neolitoa - Trikuharrien kultura

Harrespila - Cromlech

Trikuharri eraikinaJentilarriak - Menhirrak

Trikuharria (dolmen)MEGALITOAK

Mega = handiLito = harri

Trikuharrien kulturaTrikuharrien kultura

Jentilarriko dolmenaAkolako dolmenaTxoritokietako

menhirra

Metal AroaMetal Aroa

Metal AroaMetal AroaLabe garaian

minerala urtzen da

Egin nahi den objetuaren forma duen molde batean, metal likidoa botatzen da.

Hoztutakoan, lortutako objetua leundu eta apaindu egiten da.

Metalen hedapenaMetalen hedapena

K.a. 2500K.a. 1600

K.a. 2100

K.a. 1500-1400

K.a. 1500

K.a. 1500K.a. 1300

Zeltak

• Gaur egungo Frantzia eta Alemania aldeko biztanleak ziren.

• Europan zehar sakabanatu ziren K.a. 1300 – 800 bitartean

• Eguraldi hobearen eta metalen bila etorri ziren .

• Ohituretako bat : hildakoak erre eta errautsak ontzi baten lurperatzea.

Iberoak

• Penintsularen hego-ekialdean bizi ziren K.a. VI – II mende bitartean.

• Desberdinak ziren baina bazituzten berdintasunak ere, agian greziarrekin eta feniziarrekin izandako hartu-emanak zirela eta.

• Burdinaren teknologia ezagutzen zuten.

Iberian PenintsulaIberian Penintsula

Euskal lurraldeetanEuskal lurraldeetan

Euskal tribuen kokapena erromatar geografoen arabera :

Gorriz: indoeroparren aurretikoak

Urdinez: zeltak

58

Iparraldeko herriek ekarritako ohiturak,

ilargiaren eta naturako elementuen gurtza indartu

zuten.

Iparraldeko herriek ekarritako ohiturak: leinuen buru gudari onena ezartzea.

Aginte sistema: Zaharren Kontseilua

Erliebea dela eta, abelazkuntza eta ehiza.Hileta monumentuetan lanabes gutxi aurkitu dira eta ezin izan da gauza askorik argitu.

Laborantza, jarduera ekonomiko nagusia, lurrak egokiak zirelako.Hainbat herrixka aurkitu dira (Burdin Arokoak).Merkataritzak ere bazuen garrantzia

59

La Hoya (Biasteri – La Guardia)La Hoya (Biasteri – La Guardia)

Iraganaren ikerlariakIraganaren ikerlariakBrontzea

Zertan ari dira ?

Zertan ari dira ?

Iraganaren ikertzaileakIraganaren ikertzaileak

Pertsonai hau oso garrantzitsua izan da

Euskal Herriaren iragana

aztertzerakoan.

Merezi du ikerketatxo bat egitea

Neurria: orri bat, alde bietatik

Historiaurrea DurangaldeanHistoriaurrea Durangaldean

Anboto inguruko mendietan (Untzillatx, Alluitz ) daude gizakiaren lehen aztarnak: Bolinkoba, Astokoba, Atxarte inguruko beste koba batzutan aurkitu izan dira.

Hau bazekien bai Joxe Migel Barandiaranek. Horregatik, bertako landa, haitz, kobak eta abar aztertu nahian zebilen.

Historiaurrea DurangaldeanHistoriaurrea Durangaldean

1931ean etorri zen Barandiaran Durangaldera, Abadiño aldera. Bere asmoa, Anboto inguruko kobazuloak ezagutzea zen: Atxarte eta Atx Txiki, Untzillatx ...

Untzillatxen, Kristo Andako ermita ondoan, Astokoba, Urrekoba eta Bolinkoba ikusi zituzten.

Atx Txikin, Albistei, Oialkoba, Kobailun eta Sorginkoba.

OhialkobaOhialkoba • giza eta animalia-hezurrak,

• zeramika, • sílex piezak, eta • ardi edo ahuntzaren

tibia hezur zati zapal bat erdian zulo batekin

• aurkitutako materialaren arabera, brontze aroan hainbat gorpu lurperatu zela bertan esan daiteke

ALBIZTEIALBIZTEI Atxarte barrenetik 75

metrotara aurkitzen da. lurrezko ontzi zakarrak ontzi zati txiki ugari giza falange bat (Hatzaparreko

hezurra) zeramika zatiak eta sukarri

lamina bat. aurkitu izan diren

elementuekin Neolitiko eta Brontze aroaren bitartean aurkitzen garela esan dezakegu

BOLINKOBABOLINKOBA

hezurrezko lantza bat. Ehiza markak ditu luzetara bost zatitan banaturik

Aurkezpenaren amaieraAurkezpenaren amaiera