La nueva

Post on 15-Nov-2015

219 views 0 download

description

la nueva

Transcript of La nueva

  • 6/4/2015 www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html

    http://www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html 1/5

    LaJornadaSemanal,12deabrilde1998

    Crnicasdelpostboom

    LANUEVAESCRITURA

    CsarAira

    LaobradeCsarAiraestanoriginalyricaenhistorias,quepretenderclasificarloeselegirunafacetamnimadesuexpresinylimitaraunasolavadeaccesolosmltiples

    caminosdesuimprevisibleescritura.Unodelosgestosmsconsecuentesdesuteoradelaliteratura,patenteensusmsde18novelas,es``apoderarsedelolvido'',despreciarla

    memoriacomoinstrumentoprivilegiadodelescritor.Aqudisertasobrelaideaderemontarsealasracesparadesandarlas.

    Talcomoyoloveo,lasvanguardiasaparecieroncuandosehuboconsumadolaprofesionalizacindelosartistas,ysehizonecesarioempezardenuevo.Cuandoelarteyaestabainventadoysloquedabaseguirhaciendoobras,elmitodelavanguardiavinoareponerlaposibilidaddehacerelcaminodesdeelorigen.Sielprocesorealhaballevadodosmilotresmilaos,elquepropusolavanguardianopudofuncionarsinocomounsimulacroopantomima,ydeahelaireldico,oentodocaso``pocoserio''quehantenidolasvanguardias,suinestabilidadcarnavalesca.PerolaHistoriaabominadelassituacionesestables,ylavanguardiafuelarespuestadeunaprcticasocial,elarte,pararecrearunadinmicaevolutiva.

  • 6/4/2015 www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html

    http://www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html 2/5

    Enefecto,yrestringindonosalartedelanovela,unavezqueyaexistelanovela``profesional'',enunaperfeccinquenopuedesersuperadadentrodesuspremisas,lanoveladeBalzac,deDickens,deTolstoi,deManzoni,lasituacincorrepeligrodecongelarse.AlguiendirquesitodoelpeligroesquelosnovelistassiganescribiendocomoBalzac,estamosdispuestosacorrerlo,ycongusto,perosucedequeesoptimistahablardeunmero``peligro'',puesdehecholasituacinsecongel,ymilesdenovelistashanseguidoescribiendolanovelabalzacianaduranteelsigloXX:eseltorrenteinacababledenovelaspasatistas,deentretenimientooideolgicas,lacommercialfiction.Parairunsolopasomsall,comohizoProust,senecesitaunesfuerzodescomunalyelsacrificiodetodaunavida.Actalaleydelosrendimientosdecrecientes,porlaqueelinnovadorcubrecasitodoelcampoenelgestoinicial,ylesdejaasussucesoresunespaciocadavezmsreducidoyenelqueesmsdifcilavanzar.

    Unavezconstituidoelnovelistaprofesional,lasalternativassondos,igualmentemelanclicas:seguirescribiendolasviejasnovelas,enescenariosactualizadosointentarheroicamenteavanzarunpasoodosms.Estaltimaposibilidadserevelauncallejnsinsalida,enpocosaos:mientrasBalzacescribicincuentanovelas,ylesobrtiempoparavivir,Flaubertescribicinco,desangrndose,Joyceescribidos,Proustunasola.Yfueuntrabajoqueinvadilavida,laabsorbi,comounhiperprofesionalismoinhumano.Esqueserprofesionaldelaliteraturafueunestadomomentneoyprecario,queslopudofuncionarendeterminadomomentohistricoyodiraqueslopudofuncionarcomopromesa,enelprocesodeconstituirsecuandocristaliz,yafuehoradebuscarotracosa.

    Porsuerteexisteunaterceraalternativa:lavanguardia,que,talcomoyolaveo,esunintentoderecuperarelgestodelaficionadoenunnivelmsaltodesntesishistrica.Esdecir,hacerpieenuncampoyaautnomoyvalidadosocialmente,einventarenlnuevasprcticasquedevuelvanalartelafacilidaddefacturaquetuvoensusorgenes.

    Laprofesionalizacinimplicaunaespecializacin.Poresolasvanguardiasvuelvenunayotravez,endistintasmodulaciones,alafamosafrasedeLautramont:``Lapoesadebeserhechaportodos,noporuno.''Meparecequeeserrneointerpretarestafraseenunsentidopuramentecuantitativodemocrtico,odebuenasintencionesutpicas.Quizseaalrevs:cuandolapoesaseaalgoquepuedanhacertodos,entonceselpoetapodrserunhombrecomotodos,quedarliberadodetodaesamiseriapsicolgicaquehemosllamadotalento,estilo,misin,trabajo,ydemstorturas.Yanonecesitarserunmaldito,nisufrir,niesclavizarseaunalaborquelasociedadapreciacadavezmenos.

    Laprofesionalizacinpusoenpeligrolahistoricidaddelarteentodocasorecluylohistricoalcontenido,dejandolaformacongelada.Esdecir,querompiladialcticaformacontenidoquehacealoartsticodelarte.

    Msqueeso,laprofesionalizacinrestringilaprcticadelarteaunminsculosectorsocialdeespecialistasyseperdilariquezadeexperienciasdetodoelrestodelasociedad.Losartistassevieronobligadosa``darvozalosquenotienenvoz'',comolohabanhecholosfabulistas,quehacanhablaraburros,loros,labriegos,moscas,sillas,reyes,nubes.LaprosopopeyainvadielartedelsigloXX.

    Laherramientadelasvanguardias,siempresegnestavisinpersonalma,eselprocedimiento.Paraunavisinnegativa,elprocedimientoesunsimulacrotramposodelprocesoporelqueunacultura

  • 6/4/2015 www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html

    http://www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html 3/5

    estableceelmodusoperandidelartistaparalosvanguardistas,eselnicomodoquequedadereconstruirlaradicalidadconstitutivadelarte.Enrealidad,eljuicionoimporta.Lavanguardia,porsunaturalezamisma,incorporaelescarnio,ylovuelveundatomsdesutrabajo.

    Enestesentido,entendidascomocreadorasdeprocedimientos,lasvanguardiassiguenvigentes,yhanpobladoelsiglodemapasdeltesoroqueesperanserexplotados.Constructivismo,escrituraautomtica,readymade,dodecafonismo,cutup,azar,indeterminacin.LosgrandesartistasdelsigloXXnosonlosquehicieronobra,sinolosqueinventaronprocedimientosparaquelasobrassehicieransolas,onosehicieran.Paraqunecesitamosobras?Quinquiereotranovela,otrocuadro,otrasinfona?Comosinohubierabastantesya!

    Unaobrasiempretendrelvalordeunejemplo,yunejemplovaleporotro,variandoapenasensupoderpersuasivo:pero,detodosmodos,yaestamosconvencidos.

    Lacuestinesdecidirsiunaobradearteesuncasoparticulardealgogeneralqueseraesearte,oesegnero.Sidecimos``Heledomuchasnovelas,porejemplo,elQuijote'',sospechamosquenoleestamoshaciendojusticiaaesaobra.LasacamosdelaHistoriaparaponerlaenlaestanteradeunmuseo,odeunsupermercado.ElQuijotenoesunanovelaentreotrassinoelfenmenonicoeirrepetible,esdecirhistrico,delquederivaladefinicindelapalabra``novela''.Enelartelosejemplosnosonejemplosporquesoninvencionesparticularsimasalasquenorigeningunageneralidad.

    Cuandounacivilizacinenvejece,laalternativaesseguirhaciendoobras,ovolverainventarelarte.Perolamedidadelenvejecimientodeunacivilizacinladalacantidaddeinvencionesyahechasyexplotadas.Entoncesestasegundaalternativasevahaciendomsymsdifcil,mscostosaymenosgratificante.Salvoquesetomeelatajo,quesiempreparecerunpocoirresponsableobrbaro,derecurriralprocedimiento.Yesoesloquehicieronlasvanguardias.

    Sielartesehabavueltounameraproduccindeobrasacargodequienessabanypodanproducirlas,lasvanguardiasintervinieronparareactivarelprocesodesdesusraces,yelmododehacerlofuereponerelprocesoalldondesehabaentronizadoalresultado.Estaintencinensmismaarrastralosotrospuntos:quepuedaserhechoportodos,queseliberedelasrestriccionespsicolgicas,y,paradecirlotodo,quela``obra''seaelprocedimientoparahacerobras,sinlaobra.Oconlaobracomounapndicedocumentalquesirvasloparadeducirelprocesodelquesali.

    Quieroilustrarloanteriorconunartistafavorito,unmsiconorteamericano,JohnCage,cuyaobraesunaminainagotabledeprocedimientos.YnodejodehablardeliteraturaporqueCageseaunmsico.Alcontrario.Que``lapoesaseahechaportodos,noporuno'',significatambinqueese``uno'',cuandosepongaenaccin,hartodaslasartes,nouna.Elprocedimientoestableceunacomunicacinentrelasartes,yyodiraqueeslahuelladeunsistemaednicodelasartes,enelquetodasformabanunasola,yelartistaeraelhombresincualidadesprofesionalesespeciales.Porlomismo,hablardeJohnCageenestepuntonoestraerunejemplo.Noesunejemplosinolacosaensdelaqueestoyhablando.

    Suhistoriaesconocida:unjovenquequeraserartista,quenotenacondicionesparasermsico,yqueporlotantollegasermsico....Hayundefectoenlacausalidad,porelquesecuelalo

  • 6/4/2015 www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html

    http://www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html 4/5

    vanguardista.Antaolasvidasdelosmsicoseranalrevs,conladeMozartcomocanon:lapredisposicineratanimportante,lacausatandeterminante,queelrelatodebaretrocedersiempremsenlabiografa,hastalaprimerainfancia,hastalacuna,yantesan,hastalospadresoabuelos,parapoderponerleuncomienzo.EnCagelacausaflota,incierta,yenloshechosvaavanzandohacialavejez.Selapodraponerconjusticiaensusltimosaosdevida,enlashermosaspiezastituladasconnmerosquecompusoentre1987ysumuerteen1992.Elbeneficiodeestapostergacindelacausafuequeselehizonecesarioinventarlacadavez:lnuncatuvounmotivoprevioydefinitivoparasermsicosilohubieratenido,nohabrapodidosinodedicarseafabricarobras.Talcomofueronlascosas,debihaceralgodistinto.Puedeaclararesadiferenciaelexamensucintodeunadesusinvenciones,laMusicofChangesde1951.

    MusicofChangesesunapiezaparapianosolo,yelmtododecreacinusloshexagramasdelIChingoLibrodelasmutaciones.Fuecreadamedianteelazar.Nopuededecirsequehayasido``compuesta'',porqueesteverbosignificaunadisposicindeliberadadesusdistintoselementos.Aqulacomposicinhasidoobjetodeunametdicaanulacin.

    Cageustrestablascuadriculadas,deochocasillasporlado,esdecirsesentaycuatroportabla,queeslacantidaddehexagramasdelIChing.Laprimeratablacontenalossonidoscadacasillatenaun``eventosonoro'',esdecir,unaovariasnotasslolascasillasimpareslostenanlasparesestabanvacaseindicabansilencios.Lasegundatabla,tambindesesentaycuatrocasillas,eraparalasduraciones,quenoestnusadasdentrodeunmarcomtrico.Aqulassesentaycuatrocasillasestnocupadas,porqueladuracinrigetantoparaelsonidocomoparaelsilencio.Laterceratabla,delaquesloseusaunacasilladecadacuatro,esparaladinmica,quevadepiansimoafortsimo,usadossolosoencombinacin,esdecir,deunanotacinaotra.

    TirandoseisvecesdosmonedassedeterminabaunhexagramadelIChing.Elnmerodeesehexagramaremitaaunacasillaenlatabladesonidos.Otrasseistiradas,otrohexagrama,determinabanladuracinqueseaplicabaalsonidoelegidoantes,ylaterceraseriedetiradasdeterminabaladinmica(Habaademsunacuartatabla,dedensidades:tambinporazarsedeterminabacuntascapasdesonidotenacadamomentoestascapaspodanirdeunaaocho.)Laextensindesuscuatropartes,laestructuradestasyladuracintotaltambinsalierondelazar.

    Eltrabajometdicoypuramenteautomticodeirdeterminandounanotatrasotrahacelapiezadelprincipioalfin.Aqusuenaestapieza?Delaspremisasdelaconstruccinsedesprendequevaasonaracualquiercosa.Novaahabernimelodasniritmosniprogresinnitonalidadninada.Salvolasquesalgandelazaroseaque,sielazarloquiere,vaahabertodoeso.

    Escurioso,perosibiensediraque,dadoelprocedimiento,lapiezadeberasonarporcompletointemporal,impersonaleinubicable,suenaintensamentea1951,aobradeundiscpulonorteamericanodeSchenberg,yesmuycaractersticadeJohnCage.Cmopuedeser?LonicoquehizoCage,en1951,fuedecidirelprocedimientonobienempezlaescrituracesaronlafechaylapersonalidad,ylacivilizacinquelasenvolva.Silafecha,lapersonalidadylacivilizacinsiguenpresentesenelproductoterminado,quieredecirquehemosestadoequivocadosalasignarsupresenciaaprocesospsicolgicosenelactodelacomposicin.

  • 6/4/2015 www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html

    http://www.jornada.unam.mx/1998/04/12/semaira.html 5/5

    SupongamosquelosNocturnosdeChopinhubieransidoescritosconelmismoprocedimiento.NonecesariamenteconelIChing,peroscontablasdeelementos,yunaeleccinentreellossegnelazar.Noestandescabellado,porqueesastablassiemprehanexistido,siquieraenestadovirtualylaactualizacindesuselementossiempresehizomsomenosalazar,salvoqueesteazarpodallamarseinspiracin,ocapricho,oinclusonecesidad.Paramantenerlatonalidad,olamtrica,nohabamsquepreparartablasadhoc.Porsupuesto,elromanticismonopodarenunciaralasprerrogativasdelyosincorrompersufbula.Elconstructivismocontraelquereaccionaba

    tendaalaimpersonalidad,ynopuedeextraarquehayaexperimentadoconelazar.EnlapocainmediatamenteposterioraBachsecompusoocasionalmenteusandoelazar,condadoslohicieronMozart,Haydn,CarlPhillipEmmanuelBach,entreotros.Elingresodelapersonalidaddelartista,desusensibilidadylascomplicacionespolticasdelyo,seiniciaconelromanticismoytardaunsigloenagotarse.ElgranmecnicoSchoembergledaunavueltadetuercaalaprofesionalizacindelmsico,preparandolaentradadeunnuevotipodeartista:elmsicoquenoesmsico,elpintorquenoespintor,elescritorquenoesescritor.Yaen1913MarcelDuchamphabahechounexperimentoenelmismosentido,dedeterminarlasnotasporazar,perosinejecutarloconsiderabalarealizacin``muyintil''.Enefecto,paraquhacerlaobra,unavezqueyasesabecmohacerla?Laobrasloserviraparaalimentarelconsumo,oparacolmarunasatisfaccinnarcisista.

    Cagejustificaelusodelazardiciendoque``asesposibleunacomposicinmusicalcuyacontinuidadestlibredelgustoylamemoriaindividuales,ytambindelabibliografaylas`tradiciones'delarte''.Loquellama``bibliografa''y``tradicionesdelarte''noessinoelmodocannicodehacerarte,queseactualizaconloquellama``elgustoylamemoriaindividuales''.Elvanguardistacreaunprocedimientopropio,uncanonpropio,unmodoindividualderecomenzardesdeceroeltrabajodelarte.Lohaceporqueensupoca,queeslanuestra,losprocedimientostradicionalessepresentaronconcluidos,yahechos,yeltrabajodelartistasedesplazdelacreacindeartealaproduccindeobras,perdiendoalgoqueeraesencial.Yestonoesningunanovedad.SanAgustndijoquesloDiosconoceelmundo,porquellohizo.Nosotrosno,porquenolohicimos.Elarteentoncesseraelintentodellegaralconocimientoatravsdelaconstruccindelobjetoaconocereseobjetonoesotroqueelmundo.Elmundoentendidocomounlenguaje.Nosetrataentoncesdeconocersinodeactuar.Ycreoquelomssanodelasvanguardias,delasqueCageeseptome,esdevolveralprimerplanolaaccin,noimportasiparecefrentica,ldica,sindireccin,desinteresadadelosresultados.Tienequedesinteresarsedelosresultados,paraseguirsiendoaccin.

    Elprocedimientodelastablasdeelementos,queusaCage,podraservirparacualquierarte.Enlapintura,habraquehacertablasdeformasbsicas,decolores,detamaos,yusaralgnmtododeazarparaireligiendoculesactualizarenelcuadro.Laarquitecturatambinpodrapracticarseas.Elteatro.Lacermica.Cualquierarte.Laliteraturatambin,porsupuesto.

    Alcompartirtodaslasarteselprocedimiento,secomunicanentreellas:secomunicanporsuorigenosugeneracin.Y,alremontarsealasraces,eljuegoempiezadenuevo.

    Elprocedimientoengeneral,seacualsea,consisteenremontarsealasraces.Deahqueelartequenousaunprocedimiento,hoyda,noesartedeverdad.Porqueloquedistinguealarteautnticodelmerousodeunlenguajeesesaradicalidad.