Post on 25-Jun-2015
description
LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA8. ETA 9. GAIAK 3. LIBURUKIA
1. GERUZEN ERAKETA ETA LURRAREN ADINA
• Lurrak 4.500 milioi urte (m.a) inguru• Materialak, lurra urtua zenean, dentsitatearen arabera antolatu ziren 3 geruza nagusi
sortuz• LURRAZALA (harrien geruza mehea)• MANTUA• NUKLEOA (burdinez osatua)
2. LURRAREN OSAERA ETA EGITURA
0 km• LURRAZALA
LODIERA - (0-70 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK
MEHEA SOLIDOA HARRITSUA (GRANITOZ ETA BASALTOZ)
BI ZATITAN BANATUTA AZAL KONTINENTALA
• Kontinente masez osatuta. Harri sedimentarioz, granitoz eta sedimentuz estalita
AZAL OZEANIKOA • 10 Km-ko lodiera ozeanoaren hondoez osatuta. Basaltoz eratuta.
DENTSOAGOA DA 70 km
• MANTUA LODIERA (70-2900 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK
HARRITSUA BI ZATITAN BANATUTA
GOI-MANTUA (70-670 Km) • PERIDOTITAZ OSATUTA (mineral nagusia: olibinoa)
BEHE-MANTUA (670-2900 km) • Presio altuak peridotiten mineralak trinkotzen ditu ondorioz dentsitatea
handiagoa 2900 km
• NUKLEOA LODIERA (2900 - 6370 Km) MATERIALAK ETA EZAUGARRIAK
METALEZ OSATUTA (SIDERITOAZ) (% 85 BURDINA, %5 NIKELA %10 OXIGENO, KARBONOA ETA SILIZIOA)
BI ZATITAN BANATUTA KANPO-NUKLEOA (2900-5150 Km)
• Likido-egoeran dago (uraren jariakortasuna) konbekzio korrente indartsuak lurraren eremu magnetikoa
BARNE-NUKLEOA (5150-6370 km) • SOLIDO EGOERAN DAGO
6370 km
3. ETEN SISMIKOAK
• Geruzen artean dauden banaketa-gainazalak dira• Uhin sismikoei esker identifikatzen dira.
Uhin sismikoek materialak zeharkatzean materialen ezaugarrien arabera: Abiadura aldatzen dute Desagertzen dute Norabidea aldatzen dute …
1. MOHOROVICIC ETENA – lurrazala eta mantua (70 Km)2. REPETTI ETENA – goi eta behe- mantuaren artean (670 km)3. GUTENBERG ETENA mantua eta kanpo-nukleoa (2900 km)4. LEHMAN ETENA – kanpo eta barne-nukleoa (5150 km)
4. LITOSFERA ETA PLAKA LITOSFERIKOAK
• Litosfera geruza mistoa da, goi-mantuaren kanpoaldeko zatia eta lurrazala sortzen duten multzo zurrunaz osatuta.
• Bi litosfera mota • LITOSFERA KONTINENTALA : AZAL KONTINENTALA + GOI-MANTUA • LITOSFERA OZEANIKOA: AZAL OZEANIKOA + GOI-MANTUA
LITOSFERA
LITOSFERA MOTA
LODIERA LURRARENOSAERA
DENTSITATEA HIGIDURA
LITOSFERA OZEANIKOA
100 Km askoz jota
>% 9O BASALTOAKH. METAMORFIKOAK(KUARTZO GUTXI)
DENTSITATEHANDIAL. OZEANIKOA MANTUAN HONDORA DAITEKE
Aktiboki higitu
LITOSFERAKONTINENTALA
300 km askoz jota
>% 85 GRANITOAKH. METAMORFIKOAK,H. BOLKANIKOAK (KUARTZO ASKO) ETA H. SEDIMENTARIOAK
DENTSITATE TXIKIAL. KONTINENTALA EZIN DA MANTUAN HONDORATU
Pasiboki higitu (litosfera ozeanikoak bultzatu edo konbekzio korronteak herrestan eraman)
LITOSFERA BLOKE HANDITAN ZATITZEN DA: PLAKA LITOSFERIKOAK (IKUSI ARIKETA)3 PLAKA MOTA:
• PLAKA OZEANIKOAK: LITOSFERA OZEANIKOZ OSATUTA (Bareko, Cocoseko eta Nazkako plaka)
• PLAKA KONTINENTALAK: LITOSFERA KONTINENTALEZ OSATUTA (Arabiako plaka)• PLAKA MISTOAK: handienak dira, PLAKA OZEANIKOZ ETA KONTINENTALEZ OSATUTA
IA LURRAREN GAINAZAL OSOA 7 PLAKA MISTO HANDIZ OSATUA: Ipar Amerika, Hego Amerika, Afrika, Eurasia, Ozeano Barekoa , Antartida eta Australiakoa.PLAKA TXIKIAGOAK: Nazka, Cocos, India, Karibe, Filipinas eta Arabiakoa. ETA MIKROPLAKAK.
5. ERLIEBAREN JATORRIA FIXISMOTIK MOBILISMORA
TEORIA FIXISTAK : kontinenteek finko egon dira oraingo toki berean MOBILISMOA; mugimendu filosofiko honetan hurrengo 4 teoriak garatu dira:
1) 1912 (ALFRED WEGENER) KONTINENTEEN JITOAREN TEORIA Duela 300 m.a. Kontinente-masa bakarra zegoen PANGEA Kontinenteak ozeanoen hondoen gainean labaindu dira oraingo lekuaraino
erliebea sortuz.FROGAK: - Kontinenteen ahokadura - Izotzaren higaduraren aztarnak - Fosil berdinak kontinente ezberdinetan
2) HIGIDURA BERTIKALA: ISOSTASIA- Arro sedimentarioen sedimentu-geruzen lodiera… higiduren bertikalen bidez
azaldu… - Sedimentuen pisuak arroen hondoa hondoratzen du. Higadurak pisua kendu
erliebea altxatuz.- Isostasia astenosfera geruzari esker gertatzen omen zen.
ASTENOSFERA zera da? Mantua solidoa da baina presio eta tenperatura altuak direla eta, eremu jakin batean, gogortasunaren zati bat galdu eta plastiko (likido likatsua) bezalakoa da . Barnean korronteak sortzen dira. Litosferaren azpiko goi-mantuaren gaineko zatia zela uste zen (100 Km-ko sakoneran agertu)
GAUR EGUN FROGATUTA DAGO
• Ez dago geruza plastiko jarraiturik litosferaren azpian (ez dago astenosfera geruzarik)• Konbekzio korronteak mantu osoan sortzen dira• Korronteek litosfera herrestan eramaten dute zatitan bananduz• Sortzen diren zatiak, plaka litosferikoak dira
3) PLAKEN TEKTONIKAren TEORIA
• 1968an sortu zen: Mantuaren konbekzio korronteak herrestan eramaten du litosfera OSOA, ozeanoen hondoak eta kontinenteak.
• Plaka litosferikoen arteko talkek erliebea sortu
PLAKEN HIGIDURA
ERTZ MOTA EGITURA GEOLOGIKOA
ADIBIDEAK LOTUTAKOPROZESU GEOLOGIKOAK
DIBERGENTEA ERAKITZAILEALITOSFERA OZEANIKOA SORTU
Dortsalozeanikoa
Atlantikoko dortsala
tarteko sismikotasunabolkanismo handiaOzeanoen hondoen hedapena
KONBERGENTEA 1. SUNTSITZAILEALITOSFERA OZEANIKOA SUNTSITZEN DA
2. TALKAKOAKONTINENTEEK TALKA EGITEN DUTE
SUBDUKZIO EREMUA
TALKA-OROGENOA
ozeano bareko hego amerikako kosta
Pirinioak
sismikotasun handiaBolkanismoaSumendi-erliebeen eraketa
sismikotasunaHarrien tolesdura
EBAKIDURAZKOA PASIBOA LITOSFERA KONTSERBATZEN DA
FAILA ERALDATZAILEA
SAN ANDRES FAILA(KALIFORNIA)
SISMIKOTASUNA
4) OZEANOAREN HEDAPENA 1962. HARRI HESSek ASMATU- Dortsala ozeano berria sortzen den eremua da. Material berriak litosfera ozeanikoa
alde batera eta bestera bultzatzen du.Frogak: basaltozko harrien adina (ikusi ariketa)
6. BARNEKO KONBEKZIO korronteak
• Konbekzio higidurak: fluido baten barruko goranzko eta beheranzko korronteak dira.Mantuan eta nukleoan gertatu
GORANZKO KORRONTEAK Beheko material beroagoa hedatzen da haren dentsitatea murriztuz ; ondorioz flotatu eta gorantz joan.BEHERANZKO KORRONTEAK: goiko material hotzagoa dentsitate handiagoa duenez hondoratzen da.
Nukleo metalikoak mantua harritsuak baino dentsitate handiagoa duenez ezin nahastu, biak konbekzioan egon arren (olioa eta ura bezalakoak dira).
• SOLIFLUXIOA: (barneko materialen portaerari esaten zaio) itxuraz solidoa DA baina fluido likatsua bezala jariatzen da (poliki-poliki)
• GANDOR TERMIKOA: material harritsu beroko zutabeak dira, mantuaren oinarritik gainazalera igotzen dira.
• GUNE BEROAK: gandorrek gainazalean sortzen duten bolkanismo handiko eremuak dira
7. ERLIEBEAREN ERAKETA
MENDIKATEEN ERAKETA• OROGENOAK: mendi lerrokadurak dira eta plaken higidura konbergenteak sortzen
ditu. 4 MOTA DAUDE:• Uharte-arkuak• Orogeno termikoak• Talka-orogenoak • Plaka barneko orogenoak
UHARTE-ARKUAK: uhartedi bolkaniko linealak (japonia, filipinak)• Bi plaka ozeaniko topo egiten dutenean sortu. Bat ondoratzen da bestearen
azpian, azken hau zapalduz• Lodiago den zatian sumendiak sortzen dira inguruan irlak garatuz . • Uhartedi ondoan fosa ozeaniko sakonak sortzen dira
OROGENO TERMIKOAK• Plaka bat ozeanikoa bestea kontinentala.• Ozeanikoa hondoratu eta kontinentalean erliebe bolkanikoa sortu (orogeno
termikoa)• Litosfera ozeaniko hondoratzean sortzen den subduzio eremuan fosa ozeaniko ez
hain sakona dago sedimentu geruzaz beterikTALKA OROGENOA
• Bi plaka kontinentalak topo egitean agertu• Ezin dira hondoratu beraz bi plakan artean metatuta zeuden sedimentuak tolestu
eta altxatzen dira talka orogenoa sortuz PLAKA BARNEKO OROGENOAK
• Bi plaka kontinental topo egitean konpresio indarrak eragiten dute • Konpresio indarrek kontinentearen barruan arro sedimentarioak badaude
gordetzen duten sedimentuak tolesten dituzte (plaka barneko orogenoak)8. HARRIEN DEFORMAZIOAK
• Tolesdurak ( deformazio plastikoak) harriak tolestu egiten dira konpresio-esfuertsuen eraginez
• Diaklasak eta failak harrien hausturak dira – Diaklasa: harria apurtu zatiak lekutik higitu gabe– faila: harria apurtu eta ondoren zatiak edo blokeak higitu egiten dira