Post on 14-Jul-2015
45678
PUNTO
FORESTAL
PUNTOFORESTAL
BOLETÍN INFORMATIVO DO SECTOR DA MADEIRA DE GALICIAEditado polas asociacións Fearmaga e Monte Industria en convenio coa Consellería do Medio RuralConsello de redacción: Ana Orons, Juan PicosFotografía: arquivo Fearmaga, Monte Industria e CMATeléfonos de contacto: 981 56 83 90 e 981 58 43 72
BREVE HISTORIA DA INDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
Nº 3 abril 09
Riqueza en Madeira na Idade Media (s. XIII-XIV)
Na Idade Media a riqueza forestal de Galicia era notable. O Códice Calixtino (século XII) destaca que a “tierra de los gallegos (...) abunda en bosques”. Está amplamente documentada a importancia da venda de madeira como fonte de ingresos das familias campesiñas, sobre todo en épocas de malas colleitas. A madeira empregábase como material de construción de vivendas e embarcacións, como calzado, para a realización de múltiples aparellos e utensilios de traballo, e tamén para realizar os enseres que compoñían o patrimonio de familias campesiñas ou mariñeiras.
Nas cortes de Valladolid de 1351 establécense privilexios para que Galicia e Asturias puidesen exportar libremente madeira. Non entanto, xa desde finais do século XIII algúns portos da Coruña como Santa Marta de Ortigueira estaban exentos de pagar dezmos da mar pola madeira que vendesen ao estranxeiro. A venda de madeira ao exterior adoitábase facer coas pezas xa desbastadas e serradas e máis ou menos listas para usar como vigas, puntóns, tirantes, etc.
A PRIMEIRA EDICIÓN DO CONCURSO FOTOGRÁFICO “O MONTE É A NOSA VIDA” RECIBE CASE 300 IMAXES
Un total de 270 imaxes do monte galego inscribíronse na I Edición do Concurso fotográfico “O monte é a nosa vida” desde que se realizase a convocatoria o pasado mes de xuño e finalizase o prazo o 30 de setembro. Durante estes catro meses, o portal do concurso habilitado en internet para as fotografías recibiu imaxes representativas do monte e a paisaxe autóctona galega das catro provincias.A imaxe gañadora segundo a votación do xurado correspóndese cun bosque de piñeiro na provincia de Pontevedra no Monte Galiñeiro. O segundo premio é para unha imaxe obtida na Aldea da Cova (O Saviñao-Lugo). Para rematar, o xurado elixiu como terceira imaxe premiada, unha fotografía realizada en Vilabade
no Concello de Castroverde (Lugo). Ademais destes tres premios, o xurado decidiu outorgar sete accesits a outras instantáneas pola súa representatividade.As asociacións Fearmaga, Monte Industria e Cluster da Madeira de Galicia foron as promotoras deste concurso que tiña como obxectivo premiar as imaxes que mellor reflectisen a importancia do monte para Galicia. O xurado estivo formado polo Director Xeral de Montes, Alberte Branco; o Decano Autonómico do Colexio de Enxeñeiros de Montes, Guillermo Acebal; Xermán Estévez, Presidente da Fundación Xermán Estévez para a Conservación da Natureza e Elena Fabeiro da Fundación María Martínez Otero. A organización do concurso destacou a alta participación obtida nesta primeira edición e remarcou a calidade das imaxes inscritas que se poden ver en:
www.flickr.com/groups/omonteeanosavida.
RECOÑECEMENTO EUROPEO
A campaña “O Monte é a nosa vida” foi finalista nos premios europeos Excellence Awards 2008 que se entregaron en Budapest, o pasado mes de decembro. Estes premios son un recoñecemento para as mellores campañas de comunicación de toda Europa. Entre outras, “O monte é a nosa vida” competía coa industria forestal sueca cunha campaña sobre o cambio climático. Este é o segundo recoñecemento que recibe a campaña. As empresas de comunicación españolas concederon á campaña un segundo premio nos ADECE 2008.
O MONTE É A NOSA VIDA
NO 3Ao longo dos séculos a madeira tivo un papel primordial no desenvolvemento da humanidade. A ninguén se lle escapa a especial relevancia que tiveron os bosques en España e en especial para Galicia. Non entanto, se algo define a evolución das paisaxes forestais galegas é a desaparición progresiva da cuberta arbórea. Desde o século XIII a madeira converteuse nunha das principais protagonistas da historia de Galicia en sectores como o naval, na construción de novas cidades, no crecemento do tecido empresarial e favorecemento do exemplo. A proba máis refutable é a consolidación do século XXI como o século da madeira.
O concurso de fotografía é unha iniciativa máis da campaña de sensibilización “O monte é a nosa vida, axúdanos a coidalo” que pretende poñer en valor o monte galego dende tres perspectivas: económica, social e medioambiental.
A resolución do concurso realizase no marco da Semana Forestal Europea, declarada polos ministros responsables dos bosques de 46 países europeos, para reivindicar o papel dos bosques no continente, para mitigar o cambio climático, garantir o suministro de madeira e enerxías renovables, e protexer o medio ambiente.
Primeiro Premio. (Monte Galiñeiro-Pontevedra)
Segundo premio. (Aldea de A Cova-O Saviñao-Lugo)
Terceiro Premio. (Vilabade-Castroverde-Lugo)
Newsletter 3 GALEGO.indd 1 31/3/09 12:11:57
45678
PUNTO
FORESTAL
BREVE HISTORIA DAINDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
A construción naval, tanto civil (para pesca),
como militar nos estaleiros que a coroa
posuía ao Noroeste da Península Ibérica
supuxeron o desenvolvemento da actividade
madeireira e o aproveitamento e consumo de
inxentes cantidades de madeira.
Está documentada a mediados do século
XVI a actividade dos “fragueros” na zona de
Viveiro, responsables da curta de madeira
en fragas comunais, terras de señores ou de
campesinos, e de levala ata ao embarcadoiro
onde era preparada para a contrución naval
ou para ser embarcada.
Na Descrición do Reino de Galicia,
Bartolomé Sagrario de Molina (século XVI)
refire na descrición de lugares como Noia,
Pontedeume, Santa Marta (Ortigueira) ou
Santiago de Foz que son “comarca de
madera ideal para navíos” ou que “es tierra de
mucha madera y fuste para ellos [barcos]”.
Unha das primeiras definicións da
Silvicultura da que se ten noticia fai
referencia a Galicia. Nunha carta enviada
ao Rei Felipe II en 1574 polo rexente e
os alcaldes maiores de Galicia explícase
que as masas arboradas en terras
particulares non eran “brauas sino que
se ponen y plantan y cultivan y que en
dichas arboleadas hay muchas diferencias
de madera” y que “dhas arboledas
crian en heredades propias limitadas
y amojonadas como si fusen huertas
o viñas y las benefician curándolas y
labrándolas y cortando de ellas de tantos
en tantos años muy amenudo porque la
tierra es de tal calidad que quanto mas
se cortare, tanto mas naçe y crece y es
tanta la arboleda que produce que tiene
necesidad de yrla entresacando todos los
años”.
A importancia da madeira na construción
das novas cidades de Galicia ilústrase coa
prohibición en 1609 de almacenar palla
dentro das vivendas de Pontevedra para
evitar incendios “por ser como eran todas
las casas de tabla”, as cales se manteñen
na actualidade.
O aproveitamento madeireiro supoñía
tamén unha fonte moi importante de
actividade no rural galego. En 1719, no
informe, a petición do rei, que realiza
o francés Seauoir sobre os montes de
Galicia, menciónase que para os traballos
de curta e transporte de madeira había
2.009 obreiros, 765 carros e 1.222 pares
de bois.
SéCULO XXI,
O SéCULO DA
mADEIRA
O século XXI é o século
da madeira para Galicia.
Actualmente (1996 III IFN),
a superficie forestal ocupa
unha extensión total de
2.039.574 hectáreas, das
que máis de 1.400.000 son
de superficie arborada.
O sector forestal de 1ª
e 2ª transformación está
composto por 3.576
empresas. En 2008,
a facturación destas
empresas foi de 2.259
millóns de euros dando
emprego a máis de 26.000
persoas, e representando o
3,5% do PIB galego.
A finais do século XIX, prodúcese o proceso
de mecanización do serrío o que provoca
un maior crecemento do sector. A industria
pesqueiro-conserveira e as froitas contribuíron ao
desenvolvemento do sector. A industria de elaboración
de tablilla naceu surtindo de envases ás uvas pasas de
Andalucía e a salazón e conservas galegas.
Durante o primeiro terzo do século XIX estenderanse
por toda Galicia os serradoiros mecánicos con
especial relevancia no sur da provincia de Pontevedra
e na área coruñesa que vai de Ponteceso a Ferrol.
Galicia sitúase como a primeira rexión española
produtora de tablilla.
O alza continuada dos prezos da madeira, entre
1890 e 1920, supón un incremento, por parte de
campesiños, a sementa de Piñeiro do País (Pinus
pinaster) xunto á do toxo. Como un paso máis no
axuste dun sistema agrario que adopta a silvicultura
de especies de curto ciclo vexetativo. O fomento
e divulgación da repoboación forestal e os seus
beneficios realizado polo Estado nos dous primeiros
decenios do século XX atopará, en Galicia, un gran
eco no movemento agrarista.
Tamén os primeiros anos do século XX, supoñen a
aparición en Galicia do sector dos taboleiros cos
comezos industriais da fabricación de contrachapado.
A posición neutral de España na I Guerra Mundial
beneficiou ao sector da madeira en Galicia. O cese
das importacións produciu un incremento dos prezos
e en especial para os transformadores de piñeiro aos
que se dedicaba na súa práctica totalidade a industria
serradoira galega. Outra proba foi o incremento dos
serradoiros xa que se pasou de 144 a máis de 300
nos anos 30.
AUXE DA CONSTRUCIóN
NAVAL (S. XVI)
mADEIRA NA
CONSTRUCIóN NAS
NOVAS CIDADES
(S. XVI-XVIII)
mUíñOS DE PAPEL
(S. XVIII-XIX)
PROLIFERACIóN DOS SERRADOIROS mECáNICOS
(S. XIX-XX)
APARICIóN DO PROCESO
INDUSTRIAL (S. XX)
Durante a primeira metade do século
XVIII instálanse na contorna de Santiago
de Compostela (Neda e Laraño) os dous
primeiros muíños papeleiros de man
de técnicos xenoveses. A evolución da
industria papeleira tivo lugar na primeira
metade do século XIX coa introdución
do papel continuo en lugar de elaborar
as follas dunha nunha. As fábricas de
papel A Concepción (Caldas de Reis) e
A Cristina (Vigo) traballaron desde 1862
ata a súa desaparición a finais do XIX.
Na década de 1850, a madeira vai ser
un dos produtos que se sumen á subida
xeneralizada dos prezos, o que anima a
súa comercialización, xa que a madeira
podía ser unha alternativa a considerar,
deixando marxe para arrendar a
explotación de esquilmes e pastos baixo
o arborado.
Aínda que se carece de estatísticas que poidan
testar a extensión do fenómeno repoboador
no primeiro cuarto de século, o seu avance
parece innegable, proceso que ao parecer
foi máis intenso logo da Guerra Civil como
consecuencia, entre outros factores, da
creación do Patrimonio Forestal do Estado
(PFE) en marzo de 1941. En 1959 a superficie
arborada situábase en 888.216 hectáreas das
que un 21% correspondían á repoboación
realizada polo Estado e un 79% á realizada por
particulares.
No ano 1957 establécese a factoría ENCE
en Pontevedra para producir pasta de
papel a partir de piñeiro. A finais dos 80
reconvertiuse para producir exclusivamente
pasta de eucalipto e a mediados dos 90
implanta o branqueo libre de cloro, producindo
actualmente unha das pastas de maior calidade
e demanda no mercado.
En 1958 instalouse en Galicia a primeira
empresa dedicada á fabricación de
aglomerado. Tafisa, con capital hispano-
sueco chegou a Pontevedra para fabricar o
denominado “tablex”. En 1965, Finsa, empresa
orixinada en 1931 como serradoiro, puxo en
marcha a primeira liña de taboleiro aglomerado
en Padrón e seis anos máis tarde unha
segunda en Santiago de Compostela onde
se ubica desde entón a sé da empresa. Estas
iniciativas serviron de exemplo para outras
empresas como Tablicia ou Unemsa. En 1980
en Padrón, Finsa instala a primeira liña de MDF
en Galicia e a terceira en Europa.
Newsletter 3 GALEGO.indd 2 31/3/09 12:12:30
45678
PUNTO
FORESTAL
BREVE HISTORIA DAINDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
A construción naval, tanto civil (para pesca),
como militar nos estaleiros que a coroa
posuía ao Noroeste da Península Ibérica
supuxeron o desenvolvemento da actividade
madeireira e o aproveitamento e consumo de
inxentes cantidades de madeira.
Está documentada a mediados do século
XVI a actividade dos “fragueros” na zona de
Viveiro, responsables da curta de madeira
en fragas comunais, terras de señores ou de
campesinos, e de levala ata ao embarcadoiro
onde era preparada para a contrución naval
ou para ser embarcada.
Na Descrición do Reino de Galicia,
Bartolomé Sagrario de Molina (século XVI)
refire na descrición de lugares como Noia,
Pontedeume, Santa Marta (Ortigueira) ou
Santiago de Foz que son “comarca de
madera ideal para navíos” ou que “es tierra de
mucha madera y fuste para ellos [barcos]”.
Unha das primeiras definicións da
Silvicultura da que se ten noticia fai
referencia a Galicia. Nunha carta enviada
ao Rei Felipe II en 1574 polo rexente e
os alcaldes maiores de Galicia explícase
que as masas arboradas en terras
particulares non eran “brauas sino que
se ponen y plantan y cultivan y que en
dichas arboleadas hay muchas diferencias
de madera” y que “dhas arboledas
crian en heredades propias limitadas
y amojonadas como si fusen huertas
o viñas y las benefician curándolas y
labrándolas y cortando de ellas de tantos
en tantos años muy amenudo porque la
tierra es de tal calidad que quanto mas
se cortare, tanto mas naçe y crece y es
tanta la arboleda que produce que tiene
necesidad de yrla entresacando todos los
años”.
A importancia da madeira na construción
das novas cidades de Galicia ilústrase coa
prohibición en 1609 de almacenar palla
dentro das vivendas de Pontevedra para
evitar incendios “por ser como eran todas
las casas de tabla”, as cales se manteñen
na actualidade.
O aproveitamento madeireiro supoñía
tamén unha fonte moi importante de
actividade no rural galego. En 1719, no
informe, a petición do rei, que realiza
o francés Seauoir sobre os montes de
Galicia, menciónase que para os traballos
de curta e transporte de madeira había
2.009 obreiros, 765 carros e 1.222 pares
de bois.
SéCULO XXI,
O SéCULO DA
mADEIRA
O século XXI é o século
da madeira para Galicia.
Actualmente (1996 III IFN),
a superficie forestal ocupa
unha extensión total de
2.039.574 hectáreas, das
que máis de 1.400.000 son
de superficie arborada.
O sector forestal de 1ª
e 2ª transformación está
composto por 3.576
empresas. En 2008,
a facturación destas
empresas foi de 2.259
millóns de euros dando
emprego a máis de 26.000
persoas, e representando o
3,5% do PIB galego.
A finais do século XIX, prodúcese o proceso
de mecanización do serrío o que provoca
un maior crecemento do sector. A industria
pesqueiro-conserveira e as froitas contribuíron ao
desenvolvemento do sector. A industria de elaboración
de tablilla naceu surtindo de envases ás uvas pasas de
Andalucía e a salazón e conservas galegas.
Durante o primeiro terzo do século XIX estenderanse
por toda Galicia os serradoiros mecánicos con
especial relevancia no sur da provincia de Pontevedra
e na área coruñesa que vai de Ponteceso a Ferrol.
Galicia sitúase como a primeira rexión española
produtora de tablilla.
O alza continuada dos prezos da madeira, entre
1890 e 1920, supón un incremento, por parte de
campesiños, a sementa de Piñeiro do País (Pinus
pinaster) xunto á do toxo. Como un paso máis no
axuste dun sistema agrario que adopta a silvicultura
de especies de curto ciclo vexetativo. O fomento
e divulgación da repoboación forestal e os seus
beneficios realizado polo Estado nos dous primeiros
decenios do século XX atopará, en Galicia, un gran
eco no movemento agrarista.
Tamén os primeiros anos do século XX, supoñen a
aparición en Galicia do sector dos taboleiros cos
comezos industriais da fabricación de contrachapado.
A posición neutral de España na I Guerra Mundial
beneficiou ao sector da madeira en Galicia. O cese
das importacións produciu un incremento dos prezos
e en especial para os transformadores de piñeiro aos
que se dedicaba na súa práctica totalidade a industria
serradoira galega. Outra proba foi o incremento dos
serradoiros xa que se pasou de 144 a máis de 300
nos anos 30.
AUXE DA CONSTRUCIóN
NAVAL (S. XVI)
mADEIRA NA
CONSTRUCIóN NAS
NOVAS CIDADES
(S. XVI-XVIII)
mUíñOS DE PAPEL
(S. XVIII-XIX)
PROLIFERACIóN DOS SERRADOIROS mECáNICOS
(S. XIX-XX)
APARICIóN DO PROCESO
INDUSTRIAL (S. XX)
Durante a primeira metade do século
XVIII instálanse na contorna de Santiago
de Compostela (Neda e Laraño) os dous
primeiros muíños papeleiros de man
de técnicos xenoveses. A evolución da
industria papeleira tivo lugar na primeira
metade do século XIX coa introdución
do papel continuo en lugar de elaborar
as follas dunha nunha. As fábricas de
papel A Concepción (Caldas de Reis) e
A Cristina (Vigo) traballaron desde 1862
ata a súa desaparición a finais do XIX.
Na década de 1850, a madeira vai ser
un dos produtos que se sumen á subida
xeneralizada dos prezos, o que anima a
súa comercialización, xa que a madeira
podía ser unha alternativa a considerar,
deixando marxe para arrendar a
explotación de esquilmes e pastos baixo
o arborado.
Aínda que se carece de estatísticas que poidan
testar a extensión do fenómeno repoboador
no primeiro cuarto de século, o seu avance
parece innegable, proceso que ao parecer
foi máis intenso logo da Guerra Civil como
consecuencia, entre outros factores, da
creación do Patrimonio Forestal do Estado
(PFE) en marzo de 1941. En 1959 a superficie
arborada situábase en 888.216 hectáreas das
que un 21% correspondían á repoboación
realizada polo Estado e un 79% á realizada por
particulares.
No ano 1957 establécese a factoría ENCE
en Pontevedra para producir pasta de
papel a partir de piñeiro. A finais dos 80
reconvertiuse para producir exclusivamente
pasta de eucalipto e a mediados dos 90
implanta o branqueo libre de cloro, producindo
actualmente unha das pastas de maior calidade
e demanda no mercado.
En 1958 instalouse en Galicia a primeira
empresa dedicada á fabricación de
aglomerado. Tafisa, con capital hispano-
sueco chegou a Pontevedra para fabricar o
denominado “tablex”. En 1965, Finsa, empresa
orixinada en 1931 como serradoiro, puxo en
marcha a primeira liña de taboleiro aglomerado
en Padrón e seis anos máis tarde unha
segunda en Santiago de Compostela onde
se ubica desde entón a sé da empresa. Estas
iniciativas serviron de exemplo para outras
empresas como Tablicia ou Unemsa. En 1980
en Padrón, Finsa instala a primeira liña de MDF
en Galicia e a terceira en Europa.
Newsletter 3 GALEGO.indd 2 31/3/09 12:12:30
45678
PUNTO
FORESTAL
PUNTOFORESTAL
BOLETÍN INFORMATIVO DEL SECTOR DE LA MADERA DE GALICIAEditado por las asociaciones Fearmaga y Monte Industria en convenio con la Consellería do Medio RuralConsejo de redacción: Ana Orons, Juan PicosFotografía: archivo Fearmaga, Monte Industria y CMATeléfonos de contacto: 981 56 83 90 y 981 58 43 72
BREVE HISTORIA DE LA INDUSTRIA FORESTAL EN GALICIA
Nº 3 abril 09
Riqueza en Madera en la Edad Media (s. XIII-XIV)
En la Edad Media la riqueza forestal de Galicia era notable. El Códice Calixtino (siglo XII) destaca que la “tierra de los gallegos (...) abunda en bosques”. Está ampliamente documentada la importancia de la venta de madera como fuente de ingresos de las familias campesinas, sobre todo en épocas de malas cosechas. La madera se empleaba como material de construcción de viviendas y embarcaciones, como calzado, para la realización de múltiples aparejos y utensilios de trabajo, y también para realizar los enseres que componían el ajuar de familias campesinas o marineras.
En las cortes de Valladolid de 1351 se establecen privilegios para que Galicia y Asturias pudieran exportar libremente madera. No obstante, ya desde finales del siglo XIII algunos puertos de A Coruña como Santa Marta de Ortigueira estaban exentos de pagar diezmos de la mar por la madera que vendiesen al extranjero. La venta de madera al exterior se solía hacer con las piezas ya desbastadas y aserradas y más o menos listas para usar como vigas, puntones, tirantes, etc.
LA PRIMERA EDICIÓN DEL CONCURSO FOTOGRÁFICO “O MONTE É A NOSA VIDA” RECIBE CASI 300 IMÁGENES
Un total de 270 imágenes del monte gallego se inscribieron en la I Edición del Concurso fotográfico “O monte é a nosa vida” desde que se realizara la convocatoria el pasado mes de junio y finalizase el plazo el 30 de septiembre. Durante estos cuatro meses, el portal del concurso habilitado en internet para las fotografías recibió imágenes representativas del monte y el paisaje autóctono gallego de las cuatro provincias.La imagen ganadora según la votación del jurado se corresponde con un bosque de pino en la provincia de Pontevedra en el Monte Galiñeiro. El segundo premio es para una imagen obtenida en la Aldea de A Cova (O Saviñao-Lugo). Por último, el jurado eligió como tercera imagen
premiada, una fotografía realizada en Vilabade en el Concello de Castroverde (Lugo). Además de estos tres premios, el jurado ha decidido otorgar siete accesits a otras instantáneas por su representatividad.Las asociaciones Fearmaga, Monte Industria y Cluster da Madeira de Galicia fueron las promotoras de este concurso que tenía como objetivo premiar las imágenes que mejor reflejasen la importancia del monte para Galicia. El jurado estuvo formado por el Director Xeral de Montes, Alberte Blanco; el Decano Autonómico del Colegio de Ingenieros de Montes, Guillermo Acebal; Xermán Estévez, Presidente de la Fundación Xermán Estévez para a Conservación da Natureza y Elena Fabeiro de la Fundación María Martínez Otero. La organización del concurso alabó la alta participación obtenida en esta primera edición y destacó la calidad de las imágenes inscritas que se pueden ver en:
www.flickr.com/groups/omonteeanosavida
RECONOCIMIENTO EUROPEO
La campaña “O Monte é a nosa vida” fue finalista en los premios europeos Excellence Awards 2008 que se entregaron en Budapest, el pasado mes de diciembre. Estos premios son un reconocimiento para las mejores campañas de comunicación de toda Europa. Entre otras, ”O monte é a nosa vida” competía con la industria forestal sueca con una campaña sobre el cambio climático. Este es el segundo reconocimiento que recibe la campaña. Las empresas de comunicación españolas concedieron a la campaña un segundo premio en los ADECE 2008.
“O MONTE É A NOSA VIDA”
NO 3A lo largo de los siglos la madera ha tenido un papel primordial en el desarrollo de la humanidad. A nadie se le escapa la especial relevancia que han tenido los bosques en España y en especial para Galicia. No obstante, si algo define la evolución de los paisajes forestales gallegos es la desaparición progresiva de la cubierta arbórea. Desde el siglo XIII la madera se ha convertido en una de las principales protagonisttas de las hitoria de Galicia en sectores como el naval, en la construcción de nuevas ciudades, en el crecimiento del tejido empresarial y favorecimiento del ejemplo. La prueba más refutable es la consolidación del siglo XXI como el siglo de la madera.
El concurso de fotografía es una iniciativa más de la campaña de sensibilización “O monte é a nosa vida, axúdanos a coidalo” que pretende poner en valor el monte gallego desde tres perspectivas: económica, social y medioambiental.
La resolución del concurso se realiza en el marco de la Semana Forestal Europea, declarada por los ministros responsables de los bosques de 46 países europeos, para reivindicar el papel de los bosques en el continente, para mitigar el cambio climático, garantizar el suministro de madera y energías renovables, y proteger el medio ambiente.
Primer Premio. (Monte Galiñeiro-Pontevedra)
Segundo premio. (Aldea de A Cova-O Saviñao-Lugo)
Tercer Premio. (Vilabade-Castroverde-Lugo)
Newsletter 3.indd 1 31/3/09 12:07:21