Albisteak eta berrikuntzak 7

ERRONKARIKO NIZ-AREN WEBGUNE BERRIA

Laster egongo da prest Erron-kariko NIZaren webgunea, zentro horren eta ingurunea-ren gaineko informazioa emateko:

Sistema elektrikoa aldatu egin

da; zehazki, eguzki plakak

jarri dira instalazioetarako

elektrizitatea lortzeko. Hobe-

kuntza horiek Nafarroako

Gobernuaren Landa Garape-

neko eta Ingurumeneko De-

partamenduaren eta “la

Caixa”ren Gizarte Ekintzaren

http://www.erronkariniz.es

ERRONKARIKO NIZ-AREN LEHEN URTEA, ZENTROA BERRITU ZENE-TIK

Erronkariko NIZaren instalazi-

oak 2009an berritu ziren

taldeei arreta hobeto eskain-

tzeko, edukiak eguneratzeko,

eta instalazioak eguneratu eta

mantentzeko lanak errazago

egiteko. Martxan jarri zenetik

igaro den urtean hobekuntza

horiek egiaztatu ahal izan

ditugu, eta, aldi berean, bisi-

tariekin berretsi ditugu

(10.000 lagun baino gehiago

azken urtean). 10.000 lagun

horien %50 inguru eskola

ikasleak dira eta ikerketa zen-

trora beren irakasleekin etorri

Erronkariko NIZa. Hegaztien modulua

URBASA ETA ANDIA PARKE NATURALEKO INFORMAZIO ZENTROAK INSTALAZIOAK HOBETU DITU

Urbasa eta Andiako Parke Natu-

raleko Informazio Zentroa Urba-

sako mendatearen goiko aldean

dago (NA 718 Lizarra-Olazti

errepidea), eta, izenak berak

adierazten duen bezala, Parke

Naturalaren barruko ekipamen-

duen bidez, bisitariei informa-

zioa eskaintzen zaie udaberrian

eta udan. Horrez gain, Parkeak

bisitarientzat erabilgarri jartzen

dituen lau bideen abiapun-

tua da, baita Urbasa eta An-

diako Parke Naturala bisitatzera

doazen eskola ikasleen to-

pagunea ere. Hori guztia dela-

eta, funtsezko azpiegitura da

Parkera joaten diren bisitariei

harrera egiteko. Komunak

dauzka, baita bisitariei Urbasa

eta Andiaren balio naturalak eta

kulturalak erakusteko interpreta-

ziorako instalazio txiki bat ere,

eta bertan banatzen dira ibilbi-

deen inguruko informazio

liburuxkak, gida-mapa eta

bisitariei eskaintzen zaizkien

gainerako argitalpenak. Instala-

zioaren egitekoaren garrantzia-

gatik egin ziren, hain zuzen,

hobekuntzak . Hain zuzen ere,

kanpoaldean egokitu da eremu

estali bat, bisita egitera

doazen ikasle taldeei ha-

rrera hobea egiteko helbu-

N A F A R R O A K O I N G U R U M E N H E Z K U N T Z A E K I P A M E N D U E I B U R U Z K O A R G I B I D E A K

Eskolako aldizkaria

Interes bereziko pun-tuak:

Ingurumen heziketako zein ekipamendu daude Nafarroan natura ingu-runean? Zer egin dezaket haie-tan? Zeintzuk dira haietara joateko baldintzak? Ezer ordaindu behar da?

Urbasa eta Andiako parke naturala. Ikasleak parkea bisitatzen ari dira

Baliabideak 11

Edukia:

OTSAGABIko Interpretazio Zentroa

2

ERRONKARIko Interpreta-zio Zentroa

2

BERTIZKO JAURERRIA NATUR PARKEko Interpre-tazio Zentroa

3

IRUNBERRIko Interpretazio Zentroa

3

URBASA ETA ANDIAKO NATUR PARKEko Informa-zio Zentroa

4

PITILLAS ETA VIANAko Hegazti Behatokiak

5

Nola parte hartu jarduere-tan?

6

Helbidetegia 12

16. ZK

2011KO IRAILA

bitartez sinatutako lankidetza hitzarmenari esker egin dira. Berritze proiektuaren kudeake-taz Nafarroako Ingurumen Ku-deaketa, Haztegiak eta Birpopu-latzeak sozietate publikoa ardu-ratu da.

Urbasa eta Andiako parke natu-ralaz gehiago jakiteko, jo web-gune honetara:

.http://www.urbasaparkea.es

dira Eskola Ikasleen Bisitak

Nafarroako Inguru Natu-

raletara programaren ba-

rruan. Ikasleek eta irakasleek

oso ontzat jo dituzte egin diren

hobekuntzak, bai taldeei arreta

eskaintzeko espazioak hobe-

tzeari dagokionez, bai edukiak

eta baliabideak eguneratzeari

Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroan ibarreko geologia, klima, animaliak, landareak eta erabilerak lantzen dituzte. Pirinioetakoak dira horiek guztiak.

OTSAGABIko Naturaren In terpretazio Zent roa

ERRONKARIko Naturaren In terpre tazio Zentroa

Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroaren gai nagusia basoa da, horren erabilerak eta ustiapenak

2. ORRIALDEA

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Otsagabiko NIZa. Haziak biltzen ari dira

Erronkariko NIZa . Sai zuria

Erronkariko NIZa. Hartzaren aztarnak identifikatzen ari dira

ikasleak

Baliabide interaktiboen bitartez Zaraitzuko Ibarraren informa-zio orokorra ematen da jaki-tera, baina bereziki, urtaroz urtaro, Iratiko oihana aipatzen da (Europan ongien kontserba-tutako izei-pagadietako bat).

Ikasleak ibar honetako alderdi guztiak ezagutzen ahal ditu, eskura baitauzka panelak, ma-ketak (Nafarroako Pirinioak), ikus-entzunezko bat, joko inte-raktiboak, lanabes tradiziona-len erakusketa bat, eta, horiez gainera, monitoreek antolatzen dituzten jarduera eta jokoak. Eskualde honetan bizi diren hainbat espezieren deskripzi-oak ere badaude. Espezie hori-etako asko galzorian daude.

Hitzordua telefono bidez har-tzerakoan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nola-nahi ere, Erronkarin, Bertizen eta Irunberrin bezala, bisitaldia

probetxugarriagoa da, Zatoz Za-raitzu ezagutzera izeneko hezkun-tza materialaren laguntzarekin egiten bada. Material hori 8-12 urteko neska-mutikoentzat da. Ha-laber, badago izenburu bereko beste material bat, 13 eta 16 urte arteko neska-mutilentzat. Beste hezkuntza proposamen batzuk Ingurumen Departamentuko Oiha-nak izeneko unitate didaktikoan aurkituko dituzue. Bisita mota ho-nek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere, Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monito-reek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo Muskil-dako baselizara autobusez igo eta oinez jaitsiz (adina kontuan har-tuta).

Bisitaldia doakoa da, eta erakun-deak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak. NIZa Otsagabian bertan dago, Itzal-

tzuko errepidean, zenbakirik gabean.

948 890 680 oit-oit.ochagavia@navarra.es

Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizu-egu, bisitaldiak probetxuz-koak izateko modu bakarra baita.

Interpretazio zentroak aparteko ezaugarriak dituen lurralde mo-duan aurkezten du Erronkaribar, duen geologia bereziaren, klima-ren eta habitat naturalaren ikuspe-gitik, horiek denek landare eta animalia espezie dibertsitate han-dia izatea ekarri baitute. Era be-rean, lurraldearen egungo eta tra-diziozko erabilerak ere erakusten ditu, eta bai horiek ingurunean izan duten eragina ere.

Hitzordua telefono bidez hartzera-koan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nolanahi ere, bisi-taldiari probetxu handiagoa atera-tzen ahal zaio ekipamenduko mo-nitoreek ematen duten materialaren laguntzarekin egiten bada.

Bisita mota honek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere,

Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monitoreek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo inguruan (adina kon-tuan hartuta).

Bisitaldia doakoa da, eta erakun-deak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak.

NIZa Erronkari udalerrian dago, Erronkaribarren (Nafarroako Pirinioetan).

948 475 317

oit.roncal@navarra.es

BERTIZKO JAURERRIA Natur Parkea

Arroi le tako In terpre tazio Zent roa. IRUNBERRI

Bertizko parkean eskaintzen duten

heziketa eskaintzaren

xedea da ikasleak naturgune

babestu honetara eta ingurura

hurbiltzea, Kantauri aldeko

ibarrak

3. ORRIALDEA

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Ikasleak bisita egiten Bertizen

Zentroan, arroiletako eta

inguruko lurraldeko balio naturalak

lantzen eta ezagutarazten

dituzte, hau da, Agoitz-Irunberriko

Pirinioaurreko arroko balio

naturalak

Bertizko hezkuntza programa aldian behin ebaluatu egiten da eta hainbat aldaketa nahiz proposamen eransten zaizkio, eskari eta egoera berriei eran-tzuna emateko.

2 ordu irauten duen Parkean barnako hezkuntza eskaintzaz gain, honetan monitoreek taldea gidatzen dute proposa-tutako jarduera ezberdinen garapenean. Aukera dago bi hezkuntza programa berri egiteko, hurrengo atalean azaltzen direnak.

Parkean eskaintzen den hez-kuntza jardueraren bidez, ikasleak babestutako natur-gune honetara eta bere ingu-runera (Kantauri aldeko iba-rrak) hurbildu nahi dira, ber-tako ezaugarri fisiko, biolo-

giko, sozial eta kultural nagu-siak erakusteko, eta balore guztiak ezagutzeko aukera izan dezaten.

Hezkuntza baliabideen artean Bertizko Jaurerria Natur Par-keak hauek ditu: Naturaren Interpretazio Zentroa, Bertizko lurraldea irudikatzen duen maketa, ikus-entzunezkoen gelak, erakusketa ibiltariak Jauregian, Lorategi historikoa, jolasteko zelaiak eta josteta guneak, eta 2.000 ha baino gehiagoko basoa.

Bisitaldia doakoa da, eta era-kundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta moni-toreak.

Parkea Oieregi-Bertizarana udalerrian dago, Iruñetik 52 kilometrotara iparralderantz.

948 592 421

cinberti@navarra.es

http://www.bertizparkea.es

Hitzordua hartzea gomenda-tzen dizuegu, bisita probe-txuzkoa izateko modu bakarra

Iraupena: 1:15 ordu gutxi gora-behera.

Hona lantzen diren edukiak:

Kareharriaren eta arroilen era-keta, eta arroilen garrantzia: naturgune babestuak.

Harkaitzetako hegaztiak, oro har. Zehazki, sai arrearen ohitu-rak eta ezaugarriak.

Gizakiaren eraginez arroan sortu den paisaia, arroiletako harkaitzekin alderatuta. Informa-zio hori guztia ageri da gorago aipatu ditugun zentroaren balia-bideetan.

2. bisita mota

Irunberriko Interpretazio Zen-troan eta Arroilan.

Iraupena: 3:30 ordu gutxi gora-behera.

Zentroaren eginkizuna da arroilek eta inguruko lurraldeek naturaren aldetik dituzten balioak ezaguta-razi eta zabaltzea (eraketa, lan-daredia, animaliak). Arroilak Agoitz-Irunberriko Pirinioaurreko arroan daude. Zehazki, eskual-dearen erabilera, historia eta kultura erakusten dira. Horreta-rako, era askotako baliabide didaktikoak dituzte (erakusketak, lurraldearen maketa, arroila ba-ten giroa birsortzea, hormairu-diak, zenbait ikus-entzunezko, horietako bat arroilen eraketa geologikoa erakusteko, Irunbe-rriko arroilako faunaren irudiak zuzenean ematen dituen teleka-mera bat...).

Zentroak 2 bisita mota eskaintzen ditu, euskaraz eta gaztelaniaz.

• 1. bisita mota

Interpretazio Zentroan.

Zentroan, 1. bisita motan azaldu-tako edukiak lantzen dira. Arroilan, berriz, beste gai hauek lantzen dira: Arroila, naturgune babestua, Natur Erreserba. Nafarroa medite-rranearraren landaredia, gizakiak eraldatutako paisaia eta berezko paisaia. Irati trena.

Eduki horien osagarri, hegazti be-haketak egiten dira harkaiztietako habietan, prismatikoak eta telesko-pioa erabilita.

Zentroa Irunberrin bertan dago. Hain zuzen, Plaza Nagusian, zen-bakirik gabean.

948 88 08 74

cinlumbi@navarra.es

ww.focesdenavarra.es

www.urbasaparkea.es

URBASA ETA ANDIA Natur Parkea

4. ORRIALDEA

16. ZK

Ikasleak, Urbasa eta Andiako Natur Parkean

Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andia, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiak, bi zonalde bioklimatikoren arteko muga dira: alde atlantikoa eta mediterranearra

Urbasa eta Andia mendile-rroa, muga naturala da alde atlantikoaren eta mediterra-

nearraren artean

Urbasa eta Andiako Natur Parkea. Ikasleak parkea bisitatzen

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andiak, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiek, bi zo-nalde bioklimatikoren (atlantikoaren eta mediterra-nearraren) arteko hesi geo-grafikoa osatzen dute.

Urbasa-Andia Natur Parkea balio geologiko, biologiko, ekologiko, paisajistiko, arkeo-logiko eta soziokultural han-diak dituen naturgunea da. Balio multzo handi hori iku-sita, Nafarroako Gobernuak lurralde horiek natur parke izendatu zituen, haien kon-tserbazioa bermatzeko eta hori erabilera tradizionalak mantentzearekin eta naturaz gozatzetik eratorritako erabi-lera berriekin bateragarria izan zedin. Parkeak jendeari bere balioen berri emateko zerbitzu eta ekipamenduak ditu. Hauek, hain zuzen:

• Informazio Zentroa.

Bisitariari Urbasa eta An-diako balio paisajistiko, eko-logiko, historiko eta kulturale-tako batzuk erakusteko. Ho-rrez gain, aparteko paraje horiek zaindu eta manten-tzeko oinarrizko arau eta gomendio batzuk ere gogora-razten dira.

• Interpretazio Eremua.

Bertan, Urbasak izan ohi zituen erabileren elementu adierazgarrietako bi aurki-tuko ditu bisitariak: artzain txabola —Seberinoren borda— eta txondorraren erreprodukzioa. Seberinoren

bordara joaten den bisitariak Urbasako artzainen bizimodua-ren xehetasunak hurbilagotik ikusiko ditu. Urbasa eta Andia mendiek antzina izan zituzten erabileren beste elementu bat txondorra denez, horren erre-produkzio bat dago.

• Lau bidexka sarea: “Iturriena”, “Artzainena” “Mendizaleena”, eta “Morterutxo”, pertsona itsuentzat edo/eta mugi-kortasun urria dutenen-tzat egokituta dagoen bidexka.

Ez dago eskola bisita eredu finkorik; taldearen interesen arabera eta taldeak daukan denboraren arabera, parkeak eskaintzen dituen ibilbideetako-ren batekin konbina daiteke Informazio Zentrorako bisita. Zentrora egiten den bisitan parkeren edukiari buruzko in-formazioa eskuratzen dute ikas-leek. Ekosistema desberdinetan barna ibilbideak egiteak ber-tako flora eta fauna espezieak identifikatzeko aukera ematen du. Antolatzaileek taldeari ematen dizkioten fitxa didakti-koak biltzen dituzte bi jarduera horiek. Ikasle taldeen bisitak posta elektronikoz eta webgu-nearen bidez adostu daitezke:

gestcin@gavrn.com

www.urbasaparkea.es

Bisita aurretik adostea gomen-datzen dizuegu, hartara ber-matu ahal izango baitugu hezi-ketaren aldetik ongi aprobetxa-tuko direla.

Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko

eta ingurumen hezkuntzarako

azpiegiturak dira, babestutako

hezeguneetatik gertu daudenak

www.vianakoaitzira.es

PITI L LASko eta VIANAko hegazt ien behatokiak

5. ORRIALDEA

16. ZK

El Bordón: Las Cañasko aintzirako hegazti behatokia

Uroilo urdina

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko eta inguru-men hezkuntzarako azpiegitu-rak dira. Babestutako hezegu-neetatik gertu daude. Material optikoa daukate (teleskopioak eta prismatikoak) ekosistema horietako faunari behatzeko. Fauna hori hobeki ezagutu nahi dutenentzat ibilbide ba-tzuk antolatzen dira, kanpoko aldetik, monitore espezializa-tuek lagunduta; hartara, ber-tako paisaia eta flora hobeki ezagutzeko parada izateko.

• Bisitaldi arruntak 3 ordu irauten du gutxi gorabehera(irakasleekin adostuta). Ikasle taldeak goizetan hartzen dira, 10:00 eta 14:00 artean.

• Komeni da aldez aurretik jakitea nola dagoen aintzira(uraren altuera).

• Taldekideak, gehienez ere, 50 izanen dira.

• Dena den, leku hori ez da gomendagarria Haur Hezkun-tzako ikasleentzat (hegaztiak soilik ikusten baitira aparatu optikoen bidez, eta adin horre-tako neska-mutikoentzat zailak dira erabiltzeko).

• El Bordón hegaztien behato-kian bisitaldia egin daiteke bai gaztelaniaz, bai euskaraz. Pitillaskoan, berriz, bisitaldia soilik gaztelaniaz egiten da.

El Bordón hegaztien behato-kiak aukera ematen du Via-nako hirigunera bisitaldi gidatu bat egiteko. Galdetu prezioak eta ordutegiak, 948 446 302 telefono zenbakira deituta.

Pitillasen, Erriberriko Errege

Jauregia bisitatzeko aukera dago (948 740 035) edo Oliva Monasterioa bisitatze-koa (948 725 006).

Natur Erreserba bat denez, txukun ibili behar da:

• Betiere, behatokiko langilee-kin hitz egin behar da.

Gidaririk gabe ez dago bisita egiterik.

• Isilik ibili behar da, oihurik edo soinurik egin gabe.

• Aintzirara ez da bota behar harririk edo beste gauzarik.

• Aintzira inguratzen duen hesira ezin da hurbildu.

Bisitaldia doakoa da, eta era-kundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta moni-toreak.

Pitillasko hegaztien behatokia herritik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidetik hartuta (hartu ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartuta).

619 463 450

El Bordón hegaztien behato-kia Las Cañasko aintziran dago, Vianako hirigunetik 2 kilometro ingurura, Logroñoko norabidean (errepidean hartu ezkerretara, bide bat dago han).

Era berean, Iruñetik Menda-biara eta Logroñora doan errepidetik ere irits daiteke; ondoren Vianako norabidea hartu behar da (hala eginez gero, bidegurutzea eskuine-tara dago). Aintzirako sarrera adierazten duten seinaleak daude.

696 830 898 (utzi me-zua)

Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizu-egu, bisitaldiak probetxuz-koak izateko modu bakarra baita.

• Udazkenean eta neguan bisitak egiteko ohiko aldia: irailaren 1etik 30era.

• Udaberrian eta udan egiteko ohiko epea: otsailaren 15etik martxoaren 15era. “Epe horien hasiera egunkari-

etan iragartzen da.

• Ekipamenduan bertan.

• Telefono bidez.

• Mezu elektronikoen bidez

• Ekipamendu batzuen webetan dauden formularioetan.

Ingurumen hezkuntzako ekipamenduak bis i ta tzeko hi tzordua eskatzea

Noiz?

Nola?

Ezer ordaindu behar da? Aintzat hartu beharreko beste kontu batzuk

• EZ. Eskola bisitak doakoak dira, CAN erakundearen bezeroen laguntzari esker, erakunde horren gizarte-funtsak “Zuk aukeratu, zuk erabaki” ekimenaren ba-rruan, Eskola-ikasleen Bisitak Nafarroako Inguru Natura-letara 10537 proiektura bideratzen baitituzte.

• NIZetan taldeek 60 pertsona izan ditzakete, gehienez, eta behatokietan, 50

• Oro har, taldea bitan banatzen da; hartara, azpi-talde batek kanpoan ibilaldi bat egiten duen bitartean (irakasleekin adosten da), besteak instalazioak bisita-tzen ditu. Ondoren, taldeak trukatzen dira.

• Informazio zentroetako eta behatokietako ohiko jardue-rak 3 ordu inguru dirau, baina aldaketak ere egon dai-tezke, edo murrizketak, talde bakoitzaren arabera.

• 25 pertsonatik gorako taldeen kasuan, bi gidari espe-zializatu egoten dira.

• Bisita egin baino lehen, taldeak eskola bisitetarako arreta ordutegia kontsultatu behar du.

• Normalean, bisitak gaztelaniaz edo euskaraz egin dai-tezke (kontsultatu).

Pitillasko aintzirako hegazti behatokia. Bisita egin ondotik, ikasle hau ondori-

oak eta iritzia idazten ari da

Arroi le tako In terpre tazio Zent roa. IRUNBERRI

Irunberriko NIZa. Arroilen eraketa erakusten duen ikus-entzunezko berriaren irudia

Pirinioetako sarraskijaleak deskubritu: VULTOURIS proiektua

Geologiari buruzko ikus-entzunezko berria: arroilen eraketa

Orain hasiko den ikas-turte honetarako, zen-troan baliabide berri bat jarri dute martxan: Irun-berriko arroilaren erake-tari buruzko bideo bat, hain zuzen. Hamar mi-nutuko bideo bat da, eta benetako irudiak eta 3Dko animazioak konbi-natzen ditu, Arroila era-tzea eragin zuten pro-zesu geologiko konple-xuak argi eta garbi azal-tzeko helburuarekin. Bi-garren Hezkuntzako ikasleentzat pentsatutako tresna bat da.

interesgarrienetako bat ani-malien jarraipena egiteko eta espezieak hobeto ezagu-tzeko aukera ematen diguten kamerekin grabatutako irudi-ekin egindako bideoak dira.

Beste baliabide berri bat VULTOURIS IBILBIDEAk dira. Zentro bakoitzak ibilbide ba-tzuk proposatzen ditu bisita-riek Pirinioetako paisaiak gozatu eta hegaztiak ikus ditzaten. VULTOURIS hitza hemen bilatuz aurki ditzake-zue:

http://es.wikiloc.com

2009tik Arroiletako, Erron-kariko eta Otsagabiko inter-pretazio zentroek Interreg VULTOURIS proiektuan parte hartzen dute, eta Piri-nioetako saiekin lan egiten duten ekipamenduekin sare bat osatzen dute Aragoiko eta Ossau Haraneko (Frantzia) beste zentro ba-tzuekin batera.

2011n www.vultouris.net webgunea martxan jarri da. Bertan, eremu horiek, sarea osatzen duten zen-troak eta bertako protago-nistak (sai arrea, ugatza, sai zuria...) ezagutzera ematen dira. Baliabiderik

Otsagabiko eta

Erronkariko interpretazio

zentroekin batera,

Irunberrikoa “VULTOURIS”

hegazti sarraskijaleen interpretazio

zentroen Europako sarearen barnean

dago

Irunberriko NIZa. Hegazti-behatzailea

OTSAGABIko Naturaren In terpretazio Zent roa

Nabaskoze Almiradioko arroiletako bate-tik ibilbide bat planteatzen da, hegazti sarraskijaleak bizi diren lurrak behatu eta ezagutzeko, eta ekosisteman bete-tzen duten eginkizun garrantzitsua azal-tzeko.

Behaketarako prismatikoak ekarri behar dira. Egunen arabera, ibilbideak hauek izan daitezke:

Santa Kolonbako Arroila. Aizpurgin dagoen arroila txiki hau Egurzanos ibaiak hondeatzen du. Aizpurgiko arroila eta Santa Kolonbakoa zeharka ditza-kegu bertako bide balizatuari jarraituz. 3,1 km eta 200 metroko malda.

Benasako Arroila Nafarroako arroilarik ezezagunenetako bat da, baina landare eta animalia espezie ugari barne hartzen ditu, kontserbazio egoera onean, gai-nera.

Nafarroako Gobernuak Natura Erre-serba izendatu zuen. Luzeran zenbait kilometro ditu eta haustura handiak ditu, baina ez da Irunberri eta Arbayungo arroiletan bezain bistakoa, basoagatik eta iristeko zailtasunengatik. Hala ere,

sakanaren ondotik igarotzen den bide baten bidez arroilaren barrura sar gai-tezke, eta, bertan, basoko espezieen nahasketa berezia ikus dezakegu —pagoak eta arteak—. 3 km eta 65 me-troko malda dira ibilbidearen ezauga-rriak.

Otsagabiko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen I.

Pirinioetako sarraskijaleei behatzea: Vultouris kanala Youtuben

Vultouris sarearen helburuetako bat da hegazti hauen irudiak lortzea, katalogatzea eta trukatzea, irudi horiek erabilgarri egon daitezen dibulgazioko eta ingurumen heziketako zentroetan

8. ORRIALDEA

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Otsagabiko NIZa. Ugatza, hegan

edo sai zuria, kasu—, beharbada gutxi gera-tzen direlako mehatxu jakin batzuen ondorioz beren kontserbaziorako arazoak daudelako. Vul-touris sareak aurreikusi-tako ekintzetako bat he-gaztien irudiak lortu, ka-talogatu eta trukatzea da, dibulgazio lana egi-ten duten eta ingurume-naren arloko hezkuntza eskaintzen duten zen-troek erabiltzeko eskura-

Pirinioetako Sarraskija-leen Interpretazio Zen-troen Europako Sarea-ren helburua da saietan, sai zurietan eta ugatze-tan espezialistak ez diren pertsonei hegazti horiek sistema naturaletarako eta erdi naturaletarako duten garrantziaren berri ematea. Horien artean saia da ezagunena, agian ugaria delako. Beste batzuk ez dira hain ezagunak —ugatza

garri egon daitezen. Ba-liabide baten edo beste baten bidez lortutako irudietako batzuk eskura-garri daude zentroetan, baita Interneten ere You-Tuberen bitartez, bertan Vultourisek kanal propio bat sortu baitu.

Sartu orrialdearen oi-nean dagoen lotura ko-piatuz eta zure nabiga-tzailearen helbide barran itsatsiz

http://www.youtube.com/user/vultouris?blend=7&ob=5

Ibilbideak webgune honetan kontsulta-tzen ahal dituzue

http://es.wikiloc.com

“VULTOURIS” hitza bilatuta

16. ZK

Erronkariko Zentroko taldeak 3 ibilbide proposatzen ditu hegazti sarraskijaleengana —eta, batik bat, sai zuria-rengana— hurbiltzeko, eta, horretarako, haien habitat naturalaren, ezaugarrien eta jokabidearen berri ematen dute.

Erronkaribarko ibilbi-dea.

Ibilbide hau ibilgailuan egi-ten da, hegazti sarraskija-leak egon ohi diren tokietatik igarotzen da, haien habita-tak eta ohiturak ezagutzeko, eta hegaztiak bereizten ikas-teko.

Burgiko Arroila eta simaur-tegi zahar bat bisitatzen dira.

Burgiko Arroila.

hegazti batzuk ere ikusten dira, hala nola sai zuria, belatxinga mokohoria, arrano beltza, arrano suge-zalea eta ugatza.

Ibilbidea Burgiko zubian hasten da eta begiratoki txiki batera darama. Behatoki horretatik, hegazti dotore horiei beha diezaiekegu. 0,9 km eta 20 metroko malda dira ibilbide honen ezaugarriak.

La Mata de Haya (Belaguako Bailara).

Bere izenak dioen bezala, ibilbide horretatik igarotzen den baso bat da, eta larre eta sakanetatik jarraitzen du.

Giza jarduerak, milurtekoak joan ahala, eremu horretako paisaiak aldatu ditu, baita bailarako gainerako eremue-takoak ere, eta aldaketa horiek ibilbide osoan ikus daitezke. Eremuko ebakidu-retan ohikoa da hegazti sarraskijaleen presentzia, saiena eta ugatzena, esate baterako.

9,9 km eta 265 me-troko malda dira ibilbi-dearen ezaugarriak.

Erronkariko Zentroak kan-poko ibilbide berri bat es-kaintzen du Larrako bide tradizionaletatik. Nafa-rroako ingururik ikusgarrie-netako bat da. Ibilbide ho-netan sistema honetako ele-mentu alpetarrak, erliebe karstikoko formak eta horre-kin lotutako animaliak eta landareak, pinu beltzen sailak —Nafarroan bakan batzuk baino ez daude—

Erronkariko NIZaren eskaintza berria: Larra, Pirinioetako

9. ORRIALDEA

16. ZK

Erronkariko NIZa. Sai zuria, hegan

Erronkariko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen

Erronkariko NIZa. Larra.

ESKOLAKO ALDIZKARIA

aurkitzeko jolasa plantea-tzen da, baita artzaintza eta giza erabilera hauekin lotutako ezaugarriak aurki-tzea ere: abeltzaintza esten-tsiboa eta horrekin lotutako jarduerak, larreen aprobe-txamendua, bordak eta arte-giak, gazta lantzeko jardu-era eta transhumantzia.

ERRONKARIko Naturaren In terpre tazio Zent roa

Ezka ibaiak hondeatutako haizpitarte bat da. Haranera sartuko gara eta hainbat gunetan geldituko gara he-gaztiak urrunetik behatzeko.

Egingo ditugun geldialdien artean, hainbat gailentzen dira, adibidez, Burgiko landa, Zubi berria, Arbea edo Mintxateko Arroila. Ibil-gailua 25 km ingurutan era-biltzea eta oinezko ibilaldiak egitea bateratzen du ibilbi-deak. Oinezko ibilaldi guz-tiak dira 2,5 km-tik behera-koak, eta, ondorioz, pertsona eta adin guztietarako ego-kiak.

Burgiko Arroila Burgiko udal-barrutian dago. Natura Erreserba izendatu zuten eta sai arreen kolonia bat hartzen du barnean, baina

2 orduko jarduerak.

3 eta 16 urte bitarteko ikasleei zuzenduta daude, hezkuntza maila bakoitzera egokitutako ariketekin. Landako gune uga-ritan mantentzen diren bizi-modu tradizionalak ezagu-tzera ematean datza, baina Bertizen lekukotzak baino ez daude.

Helburua ikasleak inguru ho-riek babestearen garrantziaz jabetzea da. Gainera, basoko espezie nagusiak identifika-tzen eta bereizten dira.

4 orduko jarduerak. Na-turaren Interpretazio Zentroko heziketa pro-grama berria.

Ikasturte honetan, Bertizko Jaurerriko Parke Naturaleko erabilera publikoko taldeak 8-16 urte arteko eskola ikasleen taldeei zuzendutako pro-grama bat martxan jarriko du basoaren kudeaketa integrala eta iraunkorra nola gauzatzen den, zer esan nahi duen eta biodibertsitatea kontserba-tzeko zer garrantzia duen ezagutzeko.

Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin basoko minte-gian, lorategi historiko-artistikoan eta basoan.

Basoko mintegirako eta lorategi botanikorako hezkuntza programa

6 eta 12 urte arteko eskola ikasleei zuzenduta dago, eta, basoak birpopulazioarekin lotuta modu iraunkorrean gara-tzeko beharrezkoak diren ekin-tzen adibide gisa, basoko min-tegiak nola funtzionatzen duen erakustea du helburu, eta lan-daketa prozesua ere azaltzen da. Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin, bai basoko mintegian, bai lorategi botanikoan, bai eta Bertizko basoan ere.

Zabala Etxea babesleku-rako hezkuntza programa

Bi egun (eta gau bat) irauten du. Hainbat hezkuntza jarduera egiten dira aire librean, Par-keko monitoreen zuzendaritza-pean, eta hartzaileen adinera eta hezkuntza mailara egoki-

tuta daude.

Parkeko langileek antolatutako jarduera horiez gain, irakas-leek Parkeak eskaintzen dituen baliabide eta ekipamenduak aprobetxatuz denbora libreko eta aisialdiko beste jarduera batzuk gauzatzeko beharrez-koa den aholkularitza eskain-tzen du.

Programa hau Zabala Etxea Gazteen Babeslekua bisitatzen duten 3 eta 8 urte arteko es-kola ikasleen taldeei soilik dago zuzenduta.

Ikastur te has i berr i rako hez iketa programak

N IZ-a berr i tu ta i reki tzea

10. ORRIALDEA

ESKOLAKO ALDIZKARIA

Bertizko parkea. Zabala etxea gazteentzako aterpetxea

Ber t izko Jaurerria Natur Parkea

2008. urteko abuztuan, Naturaren Interpretazio Zentro guztiz berritua ireki zen. Bisitariari Ber-tizko bisitan informazioa eta orientazioa eskain-tzeko ekipamendu gisa aurkezten zaio, hartara, eskuragarri dauzkan ba-lio natural eta kulturalak hobeto ezagutu eta goza-tzeko aukera izan dezan.

Bertizko parkea. Interpretazio zen-

troko beheko solai-rua

www.parquedebertiz.es

16. ZK

ESKOLAKO ALDIZKARIA

BALIABIDEAK

11. ORRIALDEA

16. ZK

Pitillasko aintzirako hegaz-tien behatokia

Behatokira bisita egiteko karpeta didaktikoa:

Eskuragarri dago argitalpen inpri-matuan, euskaraz eta gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).

Nafarroako hezeguneak

Bestelako proposamenak biltzen dituen unitate didaktikoa, Pitillas eta Vianako behatokietan jardue-rak egiteko. Eskura dago PDF formatuan, eta deskargatzeko aukera dago:

www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html

Nafarroako zezen-txoria, ezagutu bere sekretuak kar-

peta didaktikoa

Eskuragarri dago argitalpen inpri-matuan, gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).

Otsagabiko Naturaren Inter-pretazio Zentroa

Zatoz Zaraitzu ibarra ezagu-tzera

Zentroa bisitatzeko material didakti-koa, Ingurumen Hezkuntzarako Koa-dernoak bildumakoa. Lehen Hezkun-tzako bigarren ziklorako eta Biga-rren Hezkuntzako bietarako, euska-raz eta gaztelaniaz. Hemendik des-kargatzen ahal da:

www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html

Basoak

Bestelako hezkuntza proposamenak biltzen dituzten material didaktikoak zentroak lantzen duen gai bati bu-ruz, Ingurumen Hezkuntzako Koader-noak bildumaren barnean. Lehen Hezkuntzako bigarren ziklorako eta Bigarren Hezkuntzako bietarako daude eskuragarri, euskaraz eta gaztelaniaz.

PDFan deskargatu ahal dira:

Baliabide nagusiak

Nafarroako Ingurumen Ar-loko Baliabide Zentroan do-kumentazio zentroa eta ingurume-nari eta ingurumen heziketari bu-ruzko liburutegi espezializatua dago.

948 14 08 18 crana@crana.org

Hezkuntza materialak

• Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak. Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusia. Nafarroa.

Eskura daude hemen:

www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html

Webgunea

Ingurumeneko webgunea

www.navarra.es

Nafarroako Lurralde Infor-maziorako Sistema. Nafa-rroako Kartografia Informazioa:

http://sitna.navarra.es

Pirinioetako hegazti sarraskija-leak interpretatzeko zentroen mugaz haraindiko sarearen

Las Cañasko aintzirako hegaz-tien behatokia

http://www.lagunadeviana.es

Behatokira bisita egiteko karpeta didaktikoa:

Eskuragarri dago argitalpen inprima-tuan, euskaraz eta gaztelaniaz (behatokian eskatu behar da).

Material didaktikoak Lehen eta Bigarren Hezkuntzarako. Hemendik

deskargatzen ahal dira:

www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html

Nafarroako hezeguneak

www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/index.html

Erronkariko Naturaren Inter-pretazio Zentroa

WEBGUNE BERRIA:

http://www.cinderoncal.es

Fitxa berriak eskola bisita egin ahal izateko

Zentroa berritu dugunez, bisitarako proposamen didaktiko berriak proba-tzen ari gara. NIZeko monitoreei eskatu, bisita hitzartzeko unean.

Zatoz Erronkari ezagutzera

Zentroa bisitatzeko material didakti-koak, Ingurumen Hezkuntzako Koa-dernoak bildumaren barnekoak. Hain zuzen, hemendik deskargatzen ahal dira:

www.navarra.es/appsext/Educa cionAmbiental/index.html

Espezie babestuak

Material didaktikoak, hemendik deskargatzen ahal direnak:

www.navarra.es/appsext/EducacionAmbiental/index.html

Beste bisita batzuk (NIZaren bidez hitzartu behar dira)

Izaba. Oroimenaren Etxea (Erronkaritik 7 kilometrotara).

Almadiaren Museoa (Burgi).

Arroiletako Interpretazio Zentroa

www.focesdenavarra.es

Zatoz arroilak ezagutzera

Zentroa bisitatzeko karpeta didak-tikoa, Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak bildumaren barne-koa. Zentroan eskatu behar dira, bisita egiterakoan.

Arroilak

Material didaktikoak, PDFan baino ezin dira deskargatu, he-mendik:

www.navarra.es/appsext/Educa cion Ambiental/index.html

Beste bisita batzuk (NIZaren bidez hitzartu behar dira)

Arbayún zaldiketa zentroa (Usun).

Zaldiei hurbiltzeko tailerrak, zera-mika eta arku-tiro tailerrak, ibilal-diak bizikletaz. Produktu ekologi-koekin prestatutako janaria jateko aukera dago.

Bordablanca finka.

Adin guztietako ikasleentzat bi-sita gidatuak egiten dira landare aromatikoen eta sendabelarren

Bertizko Jaurerria Natur Parkea

www.parquedebertiz.es

Basoak

Zentroko gaietako baten gaineko beste hezkuntza proposamen ba-tzuk hartzen dituzten material didaktikoak.

PDFan baino ezin dira deskargatu:

www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html

Naturaren Interpretazio Zentroa berritzearekin batera, material didaktikoak ere berritzen ari dira. Behin hori eginda, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edu-kiari buruzko informazioa emango zaie.

Ingurumen hezkuntzako progra-men gaineko edozein informazio eskatu nahi izanez gero, parkeare-kin harremanetan jarri behar da:

948 592 421 cin-beti@navarra.es

Urbasa eta Andiako Natur Parkea

www.parquedeurbasa.es

Material didaktiko berriak egiten ari dira. Behin horiek egiten direnean, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edukiari buruzko informazioa emango zaie.

Dena dela, parkeko edukiekin lotu-tako hezkuntza materialak badaude eginda, bereziki:

Basoak

PDFan deskargatzen ahal dira he-mendik:

www.navarra.es/appsext/Educacion Ambiental/index.html

Ingurumen hezkuntzako programen gaineko edozein informazio eskatu nahi izanez gero, parkearekin ha-rremanetan jarri behar da:

948 382 438

gestcin@gavrn.com

HELBIDETEGIA Nafarroako Gobernuko ingurumen hezkun-

tzako ekipamenduen kudeaketa eta informazio nagusia

www.gavrn.com

Ingurugiroaren Kudeaketa Nafarroako Mintegi eta Baso-berritzeak

Aita Adoain, 219, behealdea. 31015 Iruña

Tel.: 948 382 438 Faxa: 948 382 391

gestcin@gavrn.com

Bertizko Jaurerria Natur Parkeko Naturaren Interpretazio Zentroa

www.parquedebertiz.es

Iruñetik 52 kilometrotara, iparralderantz

Oieregi-Bertizarana Tel.: 948 592 421

cinberti@navarra.es

Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroa

Julian Gayarre z/g. Erronkari. Erronkaribar

(Nafarroako Pirinioak)

Tel.: 948 475 256 eta 948 475 317

oit.roncal@navarra.es

Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroa

Itzaltzuko errepidea, z/g. Otsagabia

Zaraitzu ibarra (Nafarroako Pirinioak)

Tel.: 948 890 680 eta 948 890 641

oit.ochagavia@navarra.es

Urbasa eta Andiako Natur Parkeko Informazio Zentroa

www.parquedeurbasa.es

Bidegileena izandako etxea, Olaztiko mendateko gaina

Tel.: 948 382 438

gestcin@gavrn.com

El Bordón hegaztien behatokia, Las Cañasko aintziran

www.lagunadeviana.es

Vianako herrigunetik 2 kilometrotara dago, Logroñoko bidean (sarrerako bidea, ezkerretara). Iruñetik Menda-

biara eta Logroñora doan errepidetik ere sar daiteke, Via-nako norabidea hartuta (horrela eginda, bidegurutzea

eskuinetara dago).

Aintzirako sarrera erakusten duten seinaleak daude han.

Tel.: 696 830 898

Pitillasko hegaztien behatokia

www.lagunadepitillas.org

Pitillastik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidean (ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartu behar da.

Tel.: 619 463 450

Nafarroako Ingurumen Arloko Baliabide Zen-troa (CRANA)

www.crana.org

Aita Adoain, 217, behealdea. 31015 Iruña

Tel.: 948 140 818

crana@crana.org

Arroiletako Naturaren Interpretazio Zentroa,

Irunberri

www.focesdenavarra.es

Plaza Nagusia, z/g.

31440 Irunberri

Tel.: 948 880 874 cinlumbi@navarra.es

Argitaratzailea: Gestión Am-biental de Navarra