1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016...

116
YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN ŽURNAL HERITAGE POPULAR-SCIENTIFIC JOURNAL НАСЛЕДИЕ НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ЖУРНАЛ 1/2016

Transcript of 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016...

Page 1: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

Y L M Y - K Ö P Ç Ü L I K L E Ý I N Ž U R N A L

1/2

01

6

HERITAGEPOPULAR-SCIENTIFIC

JOURNAL

НАСЛЕДИЕНАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ

ЖУРНАЛ

1/2016

Page 2: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

© «Miras» žurnalynyň redaksiýasy

Salgysy: Türkmenistan, Aşgabat ş., 744000, Puşkin köç.

13-nji «A» jaýy, tel./faks: 94-01-77, 93-01-79Žurnaldan göçürilende we ondaky

materiallardan peýdalanylan ýagdaýynda žurnala salgylanmak hökmanydyr.

Golýazmalar we suratlar yzyna gaýtarylmaýar.

© «Miras» Journal

Address: 13 «A», Pushkin str., Ashgabat, Turkmenistan 744000,

tel./fax: 94-01-77, 93-01-79All rigths reserved. The Journal is not responsible for unsolicited materials.

Reproducing in any manner without prior written permission prohibited.

Manuscripts and photographs are not returned.

Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912

Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № --

Türkmenistanyň Metbugat merkezinde çap edildi.

Terjime edenler: O. Çaryýew, B. Saryhanow, G. Saryýewa, Ž. Garryýewa, E. Rasulowa, N. Döwletowa.Türkmen tekstiniň redaktory A. Durdyýewa.

Rus tekstiniň redaktory B. Lapaýew.Çeperçilik redaktory Ýa.Hojamyradow

Terjimeçi M. Gajarowa.

Žurnalyň şu sanynda I. Lomowyň we Ýa. Hojamyradowyň düşüren suratlary peydalanyldy

© Редакция журнала «Мирас»

Адрес: Туркменистан, г. Ашхабад, 744000, улица Пушкина, 13«А»,

тел./факс: 94-01-77, 93-01-79При перепечатке и использовании

материалов ссылки на журнал обязательны.

Рукописи и фотографии не возвращаются.

www.medeniyet.gov.tm

Page 3: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN ŽURNAL

ESASLANDYRYJY — TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR

AKADEMIÝASYNYŇ MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY

Baş redaktor A. Aşyrow

Redkollegiýa: P.N. Agamyradow,

A. Garajaýew,G.N. Hanmyradow,

S. Çaryýew,G.T. Orazmuhammedowa

Baş redaktoryň orunbasary A. Hojagulyýewa

Jogapkär kätip Ý. Weliýewa

НАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ ЖУРНАЛ

УЧРЕДИТЕЛЬ – НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ

РУКОПИСЕЙ АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА

Главный редактор А. Аширов

Редколлегия: П.Н. Агамырадов,

А. Гараджаев,Г.Н. Ханмурадов,

С. Чарыев,Г.Т. Оразмухаммедова

Заместитель главного редактораА. Ходжагулыева

Ответственный секретарьЯ. Велиева

POPULAR SCIENTIFIC JOURNAL

THE FOUNDER – NATIONAL INSTITUTE OF

MANUSCRIPTS OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF TURKMENISTAN

Editor-in-Chief A. Ashyrov

Editorial Board: P. N. Agamyradov,

A. Garajayev,G.N. Hanmyradov,

S. Charyyev,G.T. Orazmuhammedova

Deputy Editor-in-ChiefA. Hojagulyyeva

Executive SecretaryYa. Veliyeva

НАЦИОНАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ РУКОПИСЕЙ АКАДЕМИИ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА

TÜRKMENISTANYŇ YLYMLAR AKADEMIÝASYNYŇ MILLI GOLÝAZMALAR INSTITUTY

NATIONAL INSTITUTE OF MANUSCRIPTS OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF

TURKMENISTAN

№1 (61), 2016

Page 4: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

2 MIRAS

4

10

14

19

MAZMUNY СОДЕРЖАНИЕCONTENTS

TÜRKMENISTANYŇ PREZIDENTI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRKMEN HALKYNA TÄZE ÝYL GUTLAGY

NEW YEAR’S ADDRESS OF PRESIDENT OF TURKMENISTANGURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE PEOPLEOF TURKMENISTAN

НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA

TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN

НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NA

TO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN

НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy)«GORKUT ATA» ŞADESSANYNDA «DOST» WE «DUŞMAN» DÜŞÜNJELERI

S. SAGLAM (Republic of Turkey)THE NOTIONS OF “FRIEND” AND “ENEMY” IN THE “GORKUT ATA” EPOS

С. САГЛАМ (Турецкая Республика)ПОНЯТИЯ «ДРУГ» И «ВРАГ» В ЭПОСЕ«ГОРКУТ АТА»

A. BAÝSAL (Türkiýe Respublikasy)ALTYN ÇAÝYLAN GOLÝAZMA KITAPLARY WE OLARYKESGITLEMEKDE GÖZLEGLER A. BAYSAL (Republic of Turkey)THE GILDED MANUSCRIPT BOOKS AND SEARCHES ON THEIR DEFINITION

А. БАЙСАЛ (Турецкая Республика)ЗОЛОЧЕНЫЕ РУКОПИСНЫЕ КНИГИ И ПОИСКИ ПО ИХ ОПРЕДЕЛЕНИЮ

36

Page 5: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

3MIRAS

MAZMUNY СОДЕРЖАНИЕCONTENTS

67

57

Ç. JUMAÝEW (Türkmenistan)«GÖROGLY» ŞADESSANYNYŇ «BEZIRGEN» ŞAHASY DAŞOGUZLY BAGŞYLARYŇ DÖREDIJILIGINDE

Ch. JUMAYEV (Turkmenistan)THE PART “BEZIRGEN” OF “GYOROGLY” EPOS IN CREATIVITY OF DASHOGUZ BAHSHY

Ч. ДЖУМАЕВ (Туркменистан)ГЛАВА «БЕЗИРГЕН» ЭПОСА «ГЁРОГЛЫ» В ТВОРЧЕСТВЕ ДАШОГУЗСКИХ БАХШИ

A.ASKAR (Gazagystan Respublikasy)MAGTYMGULY WE GAZAK EDEBIÝATY

A. ASKAR (Republic of Kazakhstan)MAGTYMGULY AND THE KAZAKH LITERATURE

А. АСКАР (Республика Казахстан)МАХТУМКУЛИ И КАЗАХСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN(ýanwar-mart)

THE REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (January-March)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА(январь-март)

45

89

H. NIZIMINDINOW (Russiýa Federasiýasy)TÜRKI DIL – RÖANDZI BAGYNDAKY ON BÄŞINJI DAŞ ÝALYDYR

Kh.NIZIMINDINOV (Russian Federation)TURKI LANGUAGE AS THE FIFTH STONE OF RYOANDZI GARDEN

Х.НИЗИМИНДИНОВ (Российская Федерация)ЯЗЫК ТЮРКИ – КАК ПЯТНАДЦАТЫЙ КАМЕНЬ САДА РЁАНДЗИ

S. SÜLEÝMANOW (Türkmenistan)«TURKMENOWEDENIÝE» ŽURNALY XIX ASYRYŇAHYRYNDA – XX ASYRYŇ BAŞYNDA TÜRKMENLERIŇ UN ÜWEÝÄN HOJALYGY, MEDENIÝETI WE GÜNDELIK DURMUŞY HAKDA

S. SULEYMANOV (Turkmenistan)“TURKMENOVEDENIYE” JOURNAL IS VALUABLE SOURCE OF STUDYING OF FLOUR-GRINDING ECONOMY, CULTURE AND LIFE OF THE TURKMENS OF THE END OF XIX-BEGINNING OF XX CENTURY

С. СУЛЕЙМАНОВ (Туркменистан)ЖУРНАЛ «ТУРКМЕНОВЕДЕНИЕ» – ЦЕННЫЙ ИСТОЧНИК ИЗУЧЕНИЯ МУКОМОЛЬНОГО ХОЗЯЙСТВА, КУЛЬТУРЫ И БЫТА ТУРКМЕН КОНЦА XIX-НАЧАЛА XX ВЕКА

78

Page 6: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

4 MIRAS

Eziz wa tan daş lar!Mäh ri ban hal kym!

Ber ka rar döw le ti mi ziň bag ty ýar lyk döw rü niň şan-şöh ra ta bes le nen ýe ne-de bir ýy ly – 2015-nji ýyl hem ta mam-la nyp bar ýar.

Ge çip bar ýan ýyl Ga raş syz, Bi ta rap Wa ta ny my zyň ta ry hyn da, mäh ri ban hal ky my zyň dur mu şyn da şöh rat ly ýyl-la ryň bi ri bol dy. Şu ýy lyň mö hüm wa-ka la ry Ber ka rar döw le ti mi ziň hal ka ra ab ra ýy nyň bar ha art ýan dy gy nyň, alyp bar ýan da şa ry sy ýa sa ty nyň dün ýä bi le-le şi gi ta ra pyn dan uly gol daw tap ýan dy-gy nyň aý dyň su but na ma sy na öw rül di.

Bi ta rap döw le ti miz Bir le şen Mil let ler Gu ra ma sy bi len giň hyz mat daş lyk edip, dün ýä de pa ra hat çy ly gy, howp suz ly gy we dur nuk ly ösü şi ga zan ma ga ýar dam ber ýän ne ti je li gat na şyk la ry ös dür ýär.

Ta mam la nyp bar ýan ýyl da mäh ri-ban hal ky my zyň dur mu şyn da, se bi tiň we dün ýä niň sy ýa sy gi ňiş li gin de örän mö hüm äh mi ýet li wa ka lar köp bol dy. Iýun aýyn da Bir le şen Mil let ler Gu ra-ma sy nyň Baş As samb le ýa sy nyň 69-njy mej li sin de «Türk me nis ta nyň he mi şe lik Bi ta rap ly gy» ha kyn da ky tä ze Re zol ýu-si ýa bi ra gyz dan ka bul edil di. Bu ta ry hy wa ka Ga raş syz döw le ti mi ziň ge çen 20 ýy lyň do wa myn da Bi ta rap lyk sy ýa sa ty-na esas la nyp, hal ka ra gi ňiş li gin de alyp ba ran ne ti je li iş le ri ne ber len ýo ka ry ba-ha dyr.

Bi ta rap lyk sy ýa sa ty asu da lyk, ag zy-bir lik, pa ra hat çy lyk, dost-do gan lyk we hoş ni ýet li goň şu çy lyk sy ýa sa ty dyr. Ga-raş syz Wa ta ny my zyň Bi ta rap lyk sy ýa-sa ty dün ýä niň äh li döw let le ri bi len dost-do gan lyk gat na şyk la ry ny ös dür mä ge, mäh ri ban hal ky my zyň aba dan we bag-ty ýar dur muş da ýa şa ma gy ny üp jün et-mä ge gö nük di ri len dir.

Biz Ga raş syz Wa ta ny my zyň Bi ta rap-lyk hu kuk ýag da ýy na, mäh ri ban hal-ky my zyň pa ra hat dur mu şy na buý san-jy my zyň ny şa ny hök mün de 2015-nji ýy ly Bi ta rap lyk we pa ra hat çy lyk ýy ly di ýip yg lan et dik. Ber ka rar döw le ti mi-ziň Bi ta rap ly gy nyň 20 ýyl lyk şan ly baý-

Dear compatriots!My dear people!

Another year of the prosperous epoch of the powerful state covered with the glorious events – the year 2015 is coming to an end.

This year has become a significant one in the history of our independent neutral Motherland, the life of the peo-ple. This year has seen the significant events that vividly evidenced an up-surge in the international prestige of our sovereign state, the broad support of the international community for our foreign policy.

By promoting cross sector coopera-tion with the United Nations, our neu-tral state is developing constructive relationships contributing to peace, security and sustainable development in the world.

This year, many events of great sig-nificance have taken place in the life of our people, in the regional and global political space. The new Resolution “Permanent Neutrality of Turkmeni-stan” was adopted unanimously at the 69th session of the United Nations General Assembly in June. This his-toric event is a high evaluation of the fruitful work our independent state has been carrying out for twenty years in compliance with the policy of neutrality.

The policy of neutrality is a policy of stability, unity, peace, friendship, brotherhood and good neighbourli-ness. The policy of neutrality of our independent Motherland aims to pro-mote relations of friendship and broth-erhood with all countries of the world, to guarantee a prosperous and happy life to our people!

We declared the year 2015 the Year of Neutrality and Peace as a symbol of our pride in the legal status of neu-trality of the independent Fatherland, the peaceful life of the people. We widely celebrated the glorious 20th anniversary of neutrality of our sover-

Дорогие соотечественники!Мой родной народ!

Завершается овеянный славными со-бытиями очередной год эпохи могуще-ства и счастья – 2015 год.

Уходящий год стал одним из знамена-тельных в истории нашей независимой нейтральной Отчизны, жизни родного народа. Значимые события этого года стали наглядным свидетельством ак-тивного роста международного автори-тета нашего суверенного государства, широкой поддержки со стороны мирово-го сообщества проводимой нами внеш-ней политики.

Осуществляя широкое сотрудниче-ство с Организацией Объединенных Наций, наше нейтральное государство развивает конструктивные отношения, способствующие достижению мира, безопасности и устойчивого развития в мире.

В завершающемся году в жизни на-шего родного народа, региональном и мировом политическом пространстве произошло множество событий огром-ной значимости. В июне на 69-й сессии Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных Наций была единоглас-но принята новая резолюция «Постоян-ный нейтралитет Туркменистана». Это историческое событие является высо-кой оценкой плодотворной деятельно-сти, которую проводило на протяжении 20 лет наше независимое государство, основываясь на политике нейтралитета.

Политика нейтралитета – это поли-тика стабильности, единства, мира, дружбы, братства и добрососедства. Политика нейтралитета нашей незави-симой Отчизны направлена на развитие отношений дружбы и братства со всеми государствами мира, обеспечение бла-гополучной и счастливой жизни нашего родного народа!

В качестве символа нашей гордости за правовой статус нейтралитета неза-висимой Отчизны, мирную жизнь родно-го народа мы объявили 2015 год Годом нейтралитета и мира. Широко отметили славный 20-летний юбилей нейтрали-тета нашего суверенного государства.

TÜRKMENISTANYŇ PREZIDENTI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRKMEN HALKYNA TÄZE ÝYL GUTLAGY

NEW YEAR’S ADDRESS OF PRESIDENT OF TURKMENISTAN GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE PEOPLE OF TURKMENISTAN

НОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНА ГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

Page 7: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

5MIRAS

ra my ny giň den bel läp geç dik. Aş ga bat şä he rin de Türk me nis ta nyň Ýa şu lu la ry-nyň da ba ra ly mas la ha ty ny, «Bi ta rap lyk sy ýa sa ty: Pa ra hat çy ly gyň, howp suz-ly gyň we ösü şiň ha ty ra sy na hal ka ra hyz mat daş ly gy» at ly Hal ka ra mas la-ha ty ny ýo ka ry de re je de we gu ra ma çy-lyk ly ge çir dik. Bu mas la ha ta dün ýä niň dür li ýurt la ryn dan köp san ly döw let we hö kü met baş tu tan la ry, hal ka ra gu ra ma-la ry nyň we kil le ri, gör nük li sy ýa sat çy lar gat naş dy.

Ata Wa ta ny myz tür ki dil li döw let le-riň hyz mat daş ly gy ny ös dür mä ge hem uly go şant goş ýar. TÜRK SOÝ hal ka ra gu ra ma sy nyň ga dy my Ma ry şä he ri ni 2015-nji ýyl da tür ki dün ýä si niň me de ni paý tag ty di ýip yg lan et me gi mäh ri ban hal ky myz üçin buý sanç ly wa ka öw rül di. Da şo guz şä he ri bol sa tä ze ýyl da Ga-raş syz Döw let le riň Ar ka la şy gy na ag za ýurt la ryň me de ni paý tag ty diý lip yg lan edil di. Bu çä re ler Bi ta rap Wa ta ny my zyň hal ka ra ab ra ýy nyň örän ýo ka ry dy gy ny aý dyň gör kez ýär.

Bi ta rap lyk we pa ra hat çy lyk ýy lyn da ýur du myz da müň ler çe tä ze önüm çi lik we me de ni-dur muş mak sat ly des ga lar, äh li amat lyk la ry bo lan ýa şa ýyş jaý la ry gur lup, ulan ma ga be ril di. Ýüz ler çe iri des ga la ryň düý bi tu tul dy.

Hä zir ki dö wür de hem Türk me na bat – Fa rap de mir ýol we aw tou lag köp rü-le ri, Türk me nis tan – Ow ga nys tan –Tä ji gis-tan hal ka ra de mir ýo ly, Türk men ba şy-nyň hal ka ra de ňiz por ty, paý tag ty myz-da ky hal ka ra ho wa men zi li ýa ly örän iri des ga la ryň gur lu şy gy güýç li dep gin ler bi len al nyp ba ryl ýar.

Biz de kabr aýyn da asy ryň ägirt uly tas la ma sy na – uzyn ly gy 1800 ki lo metr-den geç ýän Türk me nis tan – Ow ga nys-tan – Pa kis tan – Hin dis tan hal ka ra gaz ge çi ri ji si niň gur lu şy gy na ba dal ga ber-dik, şeý le hem «Gal ky nyş» gaz kä ni ni öz leş dir me giň üçün ji tap gy ry na gi riş dik. Ýa ňy-ýa kyn da bol sa ýur du my zyň çäk-le rin den geç ýän, uzyn ly gy 800 ki lo metr bo lan «Gün do gar – Gün ba tar» gaz ge-çi ri ji si ni da ba ra ly açyp, ulan ma ga ber-dik.

2015-nji ýyl da Ber ka rar döw le ti mi ziň yk dy sa dy kuw wa ty has-da art dy. Mäh-ri ban hal ky my zyň hal-ýag da ýy ny go wu-lan dyr mak, ýa şa ýyş-dur muş de re je si ni yzy gi der li ýo kar lan dyr mak bo ýun ça tu-tum ly iş ler ama la aşy ryl dy. Yk dy sa dy-ýe ti mi ziň beý le ki pu dak la ry bi len bir-lik de, oba ho ja lyk pu da gyn da hem biz düýp li öz gert me le ri ama la aşyr ýa rys. Şo-ňa gö rä-de, şu ýyl zäh met sö ýer gal la-

eign state. We conducted the solemn meeting of the Elders Council, the In-ternational Conference on the Policy of Neutrality: International Cooperation for Peace, Security and Development in Ashgabat at the high level of orga-nization. This forum brought together many heads of state and government, representatives of international orga-nizations, prominent politicians from all over the world.

Our Fatherland is also making a ma-jor contribution to cooperation between the Turkic speaking states. The choice of the ancient town of Mary by the in-ternational organization TURKSOY as the cultural capital of the Turkic world in 2015 was an event that aroused pride in our people. Dashoguz was de-clared the cultural capital of the Com-monwealth of Independent States in 2016. These events vividly testify to the very high international prestige of our neutral Motherland.

Thousands of new industrial, social and cultural facilities and apartment houses with modern conveniences have been built and put into operation in the Year of Neutrality and Peace. The foundation stone of hundreds of large facilities has been laid.

The construction work on the major facilities, such as Turkmenabat-Far-ab railway and highway bridges, the transnational railway Turkmenistan-Afghanistan--Tajikistan, the Turkmen-bashi international sea port and the international airport in the capital city is underway.

In December, we launched the am-bitious project – Turkmenistan – Af-ghanistan – Pakistan – India gas pipe-line that has the length of over 1,800 kilometres and the third development phase on the Galkynysh gas field. The 800-kilometres East-West gas pipeline that lies on the territory of our country has been put into operation recently.

This year the economic strength of our state has been enhanced. Consis-tent measures to improve the welfare and social and housing conditions of our people have been taken.

We are implementing fundamental reforms in the agricultural sector along with other sectors of the economy. Our hardworking grain growers have brought over 1.4 million tons of wheat

Провели в городе Ашхабаде на высо-ком организационном уровне торже-ственное заседание Совета старейшин Туркменистана, Международную кон-ференцию «Политика нейтралитета: международное сотрудничество во имя мира, безопасности и развития». В этом форуме приняли участие многочислен-ные главы государств и правительств, представители международных органи-заций, видные политики из различных стран мира.

Наше Отечество также вносит боль-шой вклад в развитие сотрудничества тюркоязычных государств. Объявление международной организацией ТЮРК-СОЙ древнего города Мары культурной столицей тюркского мира в 2015 году стало вызывающим гордость событи-ем для нашего родного народа. А город Дашогуз был объявлен в новом году культурной столицей стран-участниц Содружества Независимых Государств. Эти события наглядно демонстрируют весьма высокий международный авто-ритет нашей нейтральной Отчизны.

В Год нейтралитета и мира в нашей стране были построены и сданы в экс-плуатацию тысячи новых объектов про-изводственного и социально-культур-ного назначения, жилые дома со всеми удобствами. Был заложен фундамент сотен крупных объектов.

В настоящее время усиленными темпами ведется строительство таких крупных объектов, как железнодорож-ный и автомобильный мосты Туркмена-бат-Фараб, международная железная дорога Туркменистан-Афганистан-Тад-жикистан, Туркменбашинский междуна-родный морской порт, международный аэропорт в столице.

В декабре мы дали старт грандиоз-ному проекту – начали строительство международного газопровода Туркмени-стан-Афганистан-Пакистан-Индия про-тяженностью свыше 1800 километров, а также приступили к третьему этапу ос-воения газового месторождения «Гал-кыныш». А недавно торжественно ввели в эксплуатацию пролегающий по терри-тории нашей страны газопровод Восток-Запад протяженностью 800 километров.

В 2015 году приумножился экономи-ческий потенциал нашего государства. Планомерно велась работа по улучше-нию благосостояния, повышению соци-ально-бытового уровня нашего родного народа.

Наряду с другими отраслями эконо-мики мы проводим коренные реформы и в сельскохозяйственной отрасли. И в этом году наши трудолюбивые хлебо-

Page 8: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

6 MIRAS

çy la ry myz Wa tan har ma ny na 1 mil lion 400 müň ton na dan gow rak guş gur sak bug daý tab şyr dy.

Pag ta çy daý han la ry myz hem «ak al-ty nyň» 1 mil lion 100 müň ton na sy ny ýyg nap al ma gy ba şar dy. Dür li mi we le-riň, ir-iý miş le riň we gök-bak ja ekin le ri-niň bol ha sy ly ös dü ri lip ýe tiş di ril di.

«Döw let adam üçin dir!» di ýen şy gar bi len ama la aşyr ýan giň ge rim li öz gert-me ler sy ýa sa ty myz mäh ri ban hal ky my-zyň ne ti je li zäh met çek me gi ne, aba dan, asu da we bag ty ýar dur muş da ýa şa ma-gy na gö nük di ril di.

Eziz wa tan daş lar!Mäh ri ban hal kym!

Paý tag ty myz Aş ga ba dy ös dür mek we gö zel leş dir mek bo ýun ça 2015-nji ýyl da örän köp iş ler bi ti ril di. Aş ga bat şä he rin-de äh li amat lyk la ry bo lan ýa şa ýyş jaý-la ry, mek dep ler, ça ga lar bag la ry, şy pa-ha na lar giň ge rim bi len gu rul dy. Sport top lum la ry, me de ni ýet köşk le ri, luk man-çy lyk mer kez le ri dün ýä öl çeg le ri ne la-ýyk lyk da bi na edil di. Biz paý tag ty my zy ös dür mek bo ýun ça al nyp ba ryl ýan iş le ri mun dan beý läk-de do wam ede ris.

Ýur du my zyň sag lyk, ylym-bi lim ul-gam la ryn da hem düýp li öz gert me ler ama la aşy ryl ýar. Biz tä ze ýyl da hem ýaş la ra be ril ýän bi li miň hi li ni dün ýä öl-çeg le ri esa syn da kä mil leş dir mek bo-ýun ça ne ti je li iş le ri alyp ba ra rys.

Hä zir ki dö wür de yk dy sa dy ýe ti ýo ka ry dep gin ler bi len ös dür mek yl myň ga za-nan la ry bi len berk bag ly dyr. Şo ňa gö rä-de, ýur du myz da halk ho ja ly gy nyň pu-dak la ry na in no wa sion teh no lo gi ýa la ry or naş dyr ma ga uly üns ber ýä ris.

Ge çip bar ýan ýyl da be den ter bi ýä ni we spor ty ös dür mek bo ýun ça hem giň ge rim li iş ler ama la aşy ryl dy. Tür gen le-ri miz hal ka ra sport bäs le şik le rin de üs-tün lik li çy kyş edip, al tyn we kü müş me-dal la ra my na syp bol dy.

Biz 2017-nji ýyl da V Azi ýa oýun la ry ge çi ri len den soň, ýur du my zy dün ýä niň sport mer ke zi hök mün de has be lent de-re je le re çy kar ma ly dy rys. Şo ňa gö rä-de, Azi ýa oýun la ry ny ýo ka ry de re je de we gu ra ma çy lyk ly ge çir mek ug run da alyp bar ýan iş le ri mi zi tä ze ýyl da has güýç li dep gin ler bi len do wam et me li di ris.

Şu ýy lyň ap rel aýyn da il kin ji mil li eme-li hem ra myz – «Türk me nÄ lem 52°E» ara gat na şyk hem ra sy älem gi ňiş li gi ne çy ka ryl dy. Bu bol sa, Bi ta rap Türk me-nis ta nyň bü tin adam za dyň bagt ly gel je-

grain to the Harman of the Motherland this year.

Our cotton growers have harvested 1.1 million tons of ‘white gold’. This year’s harvest of fruits, vegetables and melons is abundant.

Our policy of large-scale reforms based on the slogan “A state for the people!” is focused on constructive la-bour of our people, their prosperous, peaceful and happy life.

Dear compatriots!My dear people!

The large-scale work on the de-velopment and beautification of our capital Ashgabat has been done this year; comfortable apartment houses, schools, kindergartens and health centers have been built everywhere. Sports facilities, cultural and health centers meeting international stan-dards have been built. We will con-tinue our work on the development of the capital.

Fundamental reforms are taking place in the spheres of health care, science and education. In 2016, we are going to take effective measures in compliance with international stan-dards to improve the quality of educa-tion for young people.

Nowadays, dynamic economic growth is strongly linked to scientific achievements. On this basis, in our country we pay great attention to the introduction of innovative technologies in the sectors of the national economy.

The large-scale work to promote physical culture and sports has been done this year. Our athletes have suc-cessfully performed in the interna-tional competitions and won gold and silver medals.

We will be hosting the V Asian Games in 2017, and we have to bring our country to a higher level as the world sports center. Therefore, 2016, we have to speed up our work in prep-aration for the Asian Games.

Our first national artificial satellite – the Turkmen Alem 52º E communica-tions satellite was launched in outer space in April this year. This fact vividly illustrates that Turkmenistan is consis-tently enhancing fruitful cooperation for the happy future of all mankind.

робы сдали на харман Родины свыше 1 миллиона 400 тысяч тонн полновесной пшеницы.

Наши земледельцы-хлопкоробы так-же сумели собрать 1 миллион 100 тысяч тонн «белого золота». Был выращен бо-гатый урожай различных фруктов, ягод, овощных и бахчевых культур.

Наша политика широкомасштабных преобразований, осуществляемых под лозунгом «Государство – для челове-ка!», ориентирована на созидательный труд нашего родного народа, обеспече-ние его благополучной, мирной и счаст-ливой жизни.

Дорогие соотечественники!Мой родной народ!

В 2015 году была проделана большая работа по развитию и благоустройству нашей столицы – Ашхабада, повсемест-но строились комфортабельные жилые дома, школы, детские сады, здравницы. В соответствии с мировыми стандар-тами были возведены спортивные ком-плексы, дворцы культуры, медицинские центры. Мы и далее продолжим нашу работу по развитию столицы.

Коренные реформы осуществляются и в сферах отечественного здравоох-ранения, науки и образования. В новом году мы также будем проводить эффек-тивную работу по совершенствованию качества образования для молодежи в соответствии с мировыми стандартами.

В настоящее время динамичное раз-витие экономики прочно связано с до-стижениями науки. Исходя из этого, в нашей стране мы уделяем большое внимание внедрению инновационных технологий в отрасли народного хозяй-ства.

В уходящем году была осуществлена масштабная работа по развитию физ-культуры и спорта. Наши спортсмены успешно выступали на международных соревнованиях и были удостоены золо-тых и серебряных медалей.

Принимая в 2017 году V Азиатские игры, мы должны вывести нашу страну на более высокие рубежи в качестве мирового спортивного центра. Соот-ветственно, в новом году мы должны усиленными темпами продолжить нашу работу по организованной подготовке Азиатских игр на высоком уровне.

В апреле этого года был выведен в космическое пространство наш первый национальный искусственный спутник – спутник связи «TürkmenÄlem 52ºE». Это наглядно демонстрирует, что нейтраль-ный Туркменистан систематически рас-

Page 9: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

7MIRAS

gi niň ha ty ra sy na ne ti je li hyz mat daş ly gy bar ha gi ňeld ýän di gi ni aý dyň gör kez ýär.

Ge çip bar ýan ýyl ýur du myz da te le ke-çi li gi ös dür mek de hem uly üs tün lik ler ga za nyl dy.

Te le ke çi le ri mi ziň ön dür ýän ýo ka ry hil-li önüm le ri, gur ýan aja ýyp bi na la ry, ba-zar lar da ha ryt la ryň bol çu ly gy ny dö ret-mek de bi tir ýän iş le ri bi zi gu wan dyr ýar.

Biz ata-ba ba la ry myz dan gel ýän mil li däp le ri mi ze eýe rip, mö hüm me se le le-ri pä him-pa ra sat ly ýa şu lu la ry myz bi len mas la hat laş ýa rys, öň de du ran we zi pe-le ri çöz me giň ýol la ry ny ge ňeş ýä ris. Şu ýy lyň sent ýabr aýyn da Bal kan we la ýa-ty nyň Awa za et ra byn da Ýa şu lu la ryň no bat da ky mas la ha ty ny ge çir dik. Mas-la hat ýur du myz da mil li de mok ra ti ýa nyň ös ýän di gi ni, ra ýat jem gy ýe ti niň bar ha kä mil leş ýän di gi ni aý dyň gör kez di.

Hor mat ly adam lar!Eziz wa tan daş lar!

2015-nji ýyl da biz mil li me de ni ýe ti mi zi ös dür mek bo ýun ça hem giň ge rim li iş-le ri ama la aşyr dyk.

Le bap we la ýa tyn da Me de ni ýet hep-de li gi ni üs tün lik li ge çir dik. Bu çä re ler ru hy mi ra sy my zyň hem-de mil li me-de ni ýe ti mi ziň baý ra my hök mün de hal ky my zyň buý san jy ny art dyr dy. Biz me de ni ýe ti mi zi, sun ga ty my zy, ede bi-ýa ty my zy ös dür mä ge gel jek de hem uly üns be re ris. Ne sip bol sa, Tä ze ýyl da Me de ni ýet hep de li gi ni Ma ry we la ýa tyn-da ge çi re ris.

Ge çi len bir ýyl lyk men zi le ser sal mak bi len, biz şu ýyl ata Wa ta ny myz da giň ge rim li iş le riň ama la aşy ry lan dy gy ny, be lent sep git le re ýe ti len di gi ni buý sanç bi len bel läp bi le ris.

Eziz wa tan daş lar!Mäh ri ban hal kym!

2016-njy ýyl hem Ga raş syz döw le ti-mi ziň ta ry hy na al tyn harp lar bi len ýa-zyl jak şan ly wa ka la ra baý ýyl la ryň bi ri bo lar.

Tä ze ýyl da bi ziň öňü miz de ata Wa ta-ny my zy mun dan beý läk-de ös dür mek, onuň hal ka ra ab ra ýy ny has-da ýo kar-lan dyr mak bo ýun ça be lent we zi pe ler dur ýar. Ne sip bol sa, biz 2016-njy ýyl-da Aş ga bat şä he rin de Türk me nis ta nyň Ýa şu lu la ry nyň no bat da ky mas la ha ty ny ge çi re ris. Mas la hat da il-ýurt bäh bit li örän mö hüm mak sat na ma la ry üs tün lik-li ama la aşyr mak bi len bag ly we zi pe le ri kes git lä ris.

This year, the significant progress has been made in promoting entrepre-neurship.

We take pride in high-quality prod-ucts our entrepreneurs manufacture, industrial and social facilities they build, the on-going work they under-take to create an abundance of food products on the markets.

Following the national traditions inherited from our ancestors, we dis-cuss important issues with our wise elders and ask them for advice on the approaches to fulfilling the designated tasks. We held a regular meeting of the Elders Council in Avaza Etrap, Balkan Velayat in September this year. The meeting vividly illustrated that national democracy was developing and civil society was improving in our country.

Dear people!Dear compatriots!

We have done the large-scale work on the promotion of our national cul-ture this year.

The Week of Culture in Lebap Ve-layat was a success. These events, celebrating our spiritual heritage and national culture, have enhanced the pride of our people. We will continue to pay great attention to the promotion of culture, art, literature. In 2016, we will hold the Week of Culture in Mary Velayat.

Looking at the stage we have passed, we can say with pride that the grandiose accomplishments have been achieved and high frontiers have been reached in our Fatherland this year.

Dear compatriots!My dear people!

The year 2016 will also be rich in the glorious events that will be written in golden letters in the history of our in-dependent state.

In 2016, we are to achieve the im-portant objectives with regard to the development of the Motherland, the enhancement of its international pres-tige. In 2016, we will hold a regular meeting of the Elders Council of Turk-menistan in Ashgabat. At the meeting we will identify the tasks in implement-

ширяет плодотворное сотрудничество во имя счастливого будущего всего че-ловечества.

В уходящем году большие успехи были достигнуты и в развитии отече-ственного предпринимательства.

У нас вызывает гордость производи-мая нашими предпринимателями высо-кокачественная продукция, возводимые ими производственные и социальные объекты, осуществляемая работа по созданию товарного изобилия на рын-ках.

Следуя национальным обычаям, унаследованным от предков, мы обсуж-даем важные вопросы с нашими мудры-ми старейшинами, советуемся о путях решения стоящих задач. В сентябре этого года мы провели в этрапе Аваза Балканского велаята очередное засе-дание Совета старейшин. Заседание наглядно показало, что в нашей стране развивается национальная демократия, совершенствуется гражданское обще-ство.

Уважаемые люди!Дорогие соотечественники!

В 2015 году мы осуществили мас-штабную работу и по развитию нашей национальной культуры.

Успешно провели в Лебапском вела-яте Неделю культуры. Знаменуя собой праздник нашего духовного наследия и национальной культуры, эти меро-приятия приумножили гордость наше-го народа. Мы и впредь будем уделять большое внимание развитию культуры, искусства, литературы. В новом году мы проведем Неделю культуры в Марый-ском велаяте.

Окидывая взором пройденный этап, мы можем с гордостью сказать, что в этом году в нашем родном Отечестве были осуществлены масштабные свер-шения, достигнуты высокие рубежи.

Дорогие соотечественники!Мой родной народ!

2016 год также станет одним из бога-тых на славные события, которые золо-тыми буквами будут вписаны в историю нашего независимого государства.

В новом году перед нами стоят высо-кие задачи по дальнейшему развитию Отчизны, приумножению ее междуна-родного авторитета. В 2016 году мы проведем в Ашхабаде очередное засе-дание Совета старейшин Туркмениста-на. На заседании мы определим задачи

Page 10: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

8 MIRAS

Her ýyl da bol şy ýa ly, Tä ze ýyl da hem mäh ri ban hal ky my zyň ýa şa ýyş-dur muş de re je si ni has-da ýo kar lan dyr mak me-se le si ne aý ra tyn üns be re ris. Zäh met hak la ry nyň, pen si ýa la ryň, döw let kö-mek pul la ry nyň we ta lyp hak la ry nyň möç ber le ri ni ýe ne-de kö pel de ris.

Eziz wa tan daş lar!Mäh ri ban hal kym!

Tä ze ýyl Türk me nis ta nyň Ga raş-syz-ly gy ny yg lan ede ni ne 25 ýyl dol ýar. Ata Wa ta ny myz şu dö wür de ta nal maz de re je de ös di we öz ger di. Äh li ugur-lar bo ýun ça çalt dep gin ler bi len ös ýän, yk dy sa dy taý dan kuw wat ly we ab raý ly döw let le riň bi ri hök mün de bü tin dün-ýä de yk rar edil di. Şo ňa gö rä-de, biz Bi ta rap döw le ti mi ziň mu kad des Ga raş-syz ly gy nyň 25 ýyl lyk şan ly baý ra my ny giň den we da ba ra ly bel läp ge çe ris!

Ber ka rar döw le ti mi ziň bag ty ýar lyk döw rü niň tä ze ýy lyn da bi ziň her bi ri miz ja ny myz dan eý gör ýän Türk me nis tan Wa ta ny my zy se na gat taý dan dün ýä niň ösen, öň de ba ry jy döw let le ri niň ha ta ry-na goş ma gyň ha ty ra sy na öň kü den-de yh las bi len, tu tan ýer li zäh met çek me li-di ris.

Tä ze – 2016-njy ýy lyň ata Wa ta ny-myz üçin ösüş le riň, mäh ri ban hal ky myz üçin tä ze ýe ňiş le riň we üs tün lik le riň ýyly bol jak dy gy na berk ynan ýa ryn!

Eziz wa tan daş lar!Mäh ri ban hal kym!

Ýe ne-de az sa lym dan biz Tä ze – 2016-njy ýy la ga dam bas ýa rys. Goý, Täze ýyl eziz Wa ta ny myz üçin üs tün lik-li, mäh ri ban hal ky myz üçin rys gal-döw-let li, be re ket li hem-de dü şüm li ýyl bol-sun! Si ziň maş ga la ojak la ry ňyz da Tä ze ýyl da hem ag zy bir lik, bag ty ýar lyk, aba-dan çy lyk we ro waç lyk hö küm sür sün!

Tä ze – 2016-njy ýy ly ňyz gut ly bol sun, eziz wa tan daş lar!

Öňe, öňe, di ňe öňe,jan Wa ta nym Türk me nis tan!

ing the important programmes in the interests of the country and people.

As in all the previous years, in 2016 we will pay special attention to the fur-ther improvement of the welfare of the people. We will raise once again salaries, pensions, state benefits and scholarships.

Dear compatriots!My dear people!

The following year marks the 25th anniversary of independence of Turk-menistan. Our Fatherland has devel-oped and changed beyond recognition in this period. Our country is recog-nized worldwide as one of dynamically developing, economically strong and influential states. We will celebrate widely and solemnly the glorious 25th anniversary of sacred independence of our neutral state.

In the following year the prosper-ous epoch of the powerful state each of us should work even harder and diligently to strengthen the position of our beloved Fatherland Turkmenistan among industrialized and developed countries of the world.

I firmly believe that the new 2016 year will become a year of progress of our Fatherland, a year of new victories and achievements of our people!

Dear compatriots!My dear people!

We will enter the new 2016year in a few moments. Let the following year be successful for our beloved Father-land and happy, abundant and propi-tious for our people! Let unity, happi-ness, prosperity and success reign in your families next year!

Happy New 2016 year to you, dear compatriots!Forward, forward, only forward,Beloved Fatherland – Turkmenistan!

по успешной реализации важнейших программ в интересах страны и народа.

Как и во всех предыдущих, в новом году мы будем уделять особое внима-ние дальнейшему повышению соци-ально-бытового уровня родного народа. Вновь увеличим размеры заработных плат, пенсий, государственных пособий и студенческих стипендий.

Дорогие соотечественники!Мой родной народ!

В новом году исполняется 25 лет не-зависимости Туркменистана. За этот период наше родное Отечество неуз-наваемо развилось и преобразилось. Наша страна признана во всем мире как одно из ускоренно развивающихся по всем направлениям, экономически мощных и авторитетных государств. И мы широко и торжественно отметим славный 25-летний юбилей священной независимости нашего нейтрального го-сударства!

В новый год эпохи могущества и сча-стья каждый из нас должен с еще боль-шим усердием, старательно трудиться во имя укрепления позиций нашей лю-бимой Отчизны – Туркменистана в ряду промышленно развитых, передовых го-сударств мира.

Твердо уверен, что Новый – 2016 год станет для нашего Отечества годом прогресса, для нашего родного народа – годом новых побед и достижений!

Дорогие соотечественники!Мой родной народ!

Через несколько мгновений мы всту-пим в Новый – 2016 год. Пусть Новый год будет для нашей дорогой Отчизны успешным, для нашего родного народа – удачным, изобильным и благодатным годом! Пусть в ваших семейных очагах и в Новом году царят единство, счастье, благополучие и успех!

С Новым, 2016 годом, дорогие со-отечественники!

Вперед, вперед, только вперед,Отчизна родная – Туркменистан!

Page 11: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

9MIRAS

Page 12: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

10 MIRAS

Mähriban halkym!Eziz watandaşlar!

Sizi ýüreklerimize buýsanç we yl-ham berýän Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň güni bilen tüýs ýürekden gutlaýaryn! Asuda we parahat asman-da belentden parlaýan ýaşyl tugumyz beýik işlere galkyndyrýan, köňüllere ylham-joşgun berýän milli gymmat-lygymyzdyr. Mirasa sarpa goýmak, Watany özgertmek ýylynda Döwlet baýdagymyzyň şanyna geçirilýän da-baralaryň asuda, abadan Watanymyza beýik söýgini, milli mukaddeslikleri-mize bolan ebedi hormaty, baky sar-pany has-da pugtalandyrjakdygyna berk ynanýaryn.

Baýdak her bir döwletiň garaşsyzly-gyny we berkararlygyny görkezýän mukaddes nyşandyr. Ýigrimi dört ýyl mundan ozal – 1992-nji ýylyň 19-njy fewralynda Türkmenistan Wa-tanymyzyň garaşsyzlygynyň we özygtyýarlygynyň, milli bitewüligimiziň ykrarnamasy hökmünde Döwlet baý-dagymyz döredildi. Biz erkana pasyr-daýan ýaşyl tugumyza milli däpleri-mizi, Watan hakyndaky mukaddes düşünjelerimizi özünde jemleýän gymmatlyk hökmünde aýratyn sarpa goýýarys.

Eziz Watanymyzyň beýik mukad-deslikleriniň hatarynda hemişelik orun alan Döwlet baýdagymyzda yn-sanperwer ýörelgelere, dostlukly gat-naşyklara ähli döwürlerde uly ähmiýet beren merdana halkymyzyň milli ru-hunyň synmaz alamatlary – taryhy hakydasy, mertebesi, buýsanjy aýdyň şöhlelenýär.

Döwlet baýdagymyzyň baky ýaşaýşy we döredijiligi aňladýan ýaşyl reňkinde, milli agzybirligimizi alamatlandyrýan bäş ýyldyz we ýary-maý şekillerinde, şanly taryhymyzdan söhbet açýan täsin haly göllerinde, parahatçylygy we bitaraplygy alamat-landyrýan zeýtun şahajyklarynda mer-dana pederlerimiziň erkin we garaşsyz

GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA

TO PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN

НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

My dear people!Dear compatriots!

I heartily congratulate you on the State Flag Day of Turkmenistan, aug-menting pride and inspiration in our hearts! Green banner, highly flying in the peaceful sky is the national relic, overflowing souls with enthusiasm, inspiring for great deeds. I am deeply convinced that the celebrations, held in honor of the State Flag in the Year of honoring heritage, transforming Fa-therland, will serve for augmentation of high love of Turkmen people to the peaceful and prospering country, deep respect of national values.

The flag is the sacred symbol of each state, embodying its indepen-dence and sovereignty. 24 years ago February, 19th, 1992 our State Flag was created as acknowledgement of independence and sovereignty of Turkmenistan, unity of the nation. We with special respect concern freely fly-ing green banner, as the immeasur-able value, incorporated our national traditions and sacred concepts about Fatherland.

In the State Flag, strongly affirmed among the greatest relics of Father-land, mentality, historical memory and primordial qualities dignity, pride of our courageous people, at all times in-variably following principles of human-ism and friendship is brightly reflected.

In the State Flag, high dreams and expectations of Turkmen people about free, independent Fatherland, inde-pendent state are reflected. Emerald color of the Flag personifies eternal life and creation, embodied on its panel five stars and a half moon, the national unity, unique carpet gels narrate about our nice history, and olive branches symbolize peace and neutrality.

Мой родной народ!Дорогие соотечественники!

Сердечно поздравляю вас с Днем Государственного флага Туркме-нистана, приумножающим в наших сердцах гордость и воодушевле-ние! Высоко реющий в мирном небе зеленый Стяг – это национальная святыня, переполняющая души эн-тузиазмом, вдохновляя на великие дела. Глубоко убежден, что торже-ства, проводимые в честь Государ-ственного флага в Год почитания наследия, преобразования Отчиз-ны, будут служить приумножению высокой любви туркменистанцев к своей мирной и процветающей стране, глубокого уважения нацио-нальных ценностей.

Флаг – это священный символ каж-дого государства, олицетворяющий его независимость и суверенитет. 24 года тому назад – 19 февраля 1992 года – был создан наш Госу-дарственный флаг как подтвержде-ние независимости и суверенитета Туркменистана, сплоченности на-ции. Мы с особым почтением отно-симся к своему свободно реющему зеленому Стягу, как неизмеримой ценности, вобравшей в себя наши национальные традиции и священ-ные понятия о Родине.

В Государственном флаге, прочно утвердившемся среди величайших святынь родной Отчизны, ярко от-ражена ментальность, историче-ская память и исконные качества – достоинство, гордость нашего му-жественного народа, во все време-на неизменно следовавшего прин-ципам гуманизма и дружбы.

В Государственном флаге отраже-ны высокие мечты и чаяния туркмен о свободной, независимой Отчиз-не, самостоятельном государстве. Изумрудный цвет Флага олицетво-ряет вечную жизнь и созидание, за-печатленные на его полотнище пять звезд и полумесяц – национальное единство, неповторимые ковровые гёли повествуют о нашей славной

Page 13: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

11MIRAS

Watan, berkarar döwlet hakyndaky beýik arzuwlary jemlenendir.

Türkmen halkynyň asylly däple-rinden we maksatlaryndan dörän ýaşyl tugumyz halkymyzyň şöhratly taryhyna we şu gününe uly buýsanç, geljegimize bolsa beýik ynam duýgu-laryny döredýär. Paýtagtymyz Aşga-bat şäherinde, welaýat merkezlerinde, «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda Baýdak meýdançalarynyň döredil-megi bolsa halkymyzyň Döwlet baý-dagymyza uly sarpa goýýandygyny aýdyň görkezýär.

Eziz watandaşlar!

Biz Garaşsyz Watanymyzyň beýik geljeginiň şanyna Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrün-de tutumly işleri durmuşa geçirýäris. Ýaşlarymyzyň sagdyn, bilimli we kämil bolup ýetişmegi üçin yzygiderli alada edýäris. Köp sanly sport desgalaryny, kämil tehnologiýalar bilen üpjün edilen ýokary okuw mekdepleriniň, hassa-hanalaryň, çagalar baglarynyň, orta mekdepleriň hem-de dürli edara-kär-hanalaryň täze binalaryny gurup, ulanmaga berýäris. Eziz Diýarymyzyň obalaryny, şäherçelerini, etraplardaky şäherlerini we etrap merkezlerini aba-danlaşdyrmak, ähli amatlyklary bolan ýokary hilli ýaşaýyş jaý toplumlaryny bina etmek, döwrebap ýollary gurmak, ulag-aragatnaşyk ulgamlaryny ösdür-mek, öňdebaryjy tehnologiýalar bilen üpjün edilen iri senagat toplumlaryny döretmek boýunça uly işleri durmuşa geçirýäris.

Başymyzyň täji bolan eziz Wa-tanymyza ak ýürekden hyzmat et-mekden, berkarar döwletimiziň üs-tünliklerine hem-de rowaçlyklaryna buýsanmakdan belent bagt ýokdur. Milli guwanjymyza öwrülen Döwlet baýdagymyz parahatçylygyň, dostlu-gyň, hoşniýetliligiň nyşany hökmünde bütin dünýäde bellidir.

Ýaşyl tugumyz dünýä döwletleriniň baýdaklarynyň arasynda belentden pasyrdaýar. Bu bolsa mähriban hal-kymyzyň hem-de eziz Watanymyzyň uly abraýydyr. Biz dünýäniň köp ýurtlary bilen dostlukly gatnaşyklary ýola goýduk. Iri halkara guramalary,

The green banner, created on the basis of noble traditions of native peo-ple and reflecting high goals, multiplies pride of Turkmen people for glorious history and present day, confidence in great future. Opening in Ashgabat, velayat centers, Avaza national tourist zone of Flag Squares with magnificent flagstaffs is bright evidence of endless honoring by our people of one of the main state symbols of the country.

Dear compatriots!

In the prosperous epoch of the pow-erful state, we realized scaled goals for the sake of great future of sover-eign Fatherland. We show constant concern about education of healthy, harmoniously developed younger generation. The country raises and put into operation numerous sport erections, installed with the latest technology as well as new higher educational establishments, various enterprises, hospitals, kindergartens, secondary schools. Villages, town-ships, city etraps, etrap centers are being accomplished, highly comfort-able dwellings are under construction with all conveniences, modern roads, transport-communication infrastruc-ture is developed, industrial giants are created with enabling of the leading technologies.

There is no more happiness than to serve Fatherland selflessly soul crown of people, to be proud with its successes and achievements. Our national pride State Flag of Turkmeni-stan is known today all over the world as a symbol of peace loving, friendship and good will. Green banner proudly flies among the flags of planet states, being vivid evidence of tremendous authority of our country and people.

We established friendly relations with many world states. We fulfill mutually beneficial cooperation with the largest international organizations, for the first turn with UN.

истории, а ветви оливы символизи-руют мир и нейтралитет.

Зеленый Стяг, созданный на ос-нове благородных традиций род-ного народа и отражающий его вы-сокие цели, приумножает гордость туркменистанцев за свою славную историю и сегодняшний день, уве-ренность в великом будущем. А открытие в городе Ашхабаде, ве-лаятских центрах, Национальной туристической зоне «Аваза» Пло-щадей Флага с величественными флагштоками является наглядным свидетельством безграничного по-читания нашим народом одного их главных государственных символов страны.

Дорогие соотечественники!

В эпоху могущества и счастья мы реализуем масштабные меры во имя великого будущего суверенной Отчизны. Проявляем постоянную заботу о воспитании здорового, об-разованного, гармонично развитого молодого поколения. В стране воз-водятся и сдаются в эксплуатацию многочисленные спортивные соору-жения, оснащенные новейшими тех-нологиями новые здания вузов, раз-личных учреждений и предприятий, больницы, детские сады, средние школы. Благоустраиваются села, поселки, города этрапов и этрап-ские центры, с высоким качеством строятся жилые массивы с полным набором удобств, современные до-роги, развивается транспортно-ком-муникационная инфраструктура, создаются промышленные гиганты, в которых задействованы передо-вые технологии.

Нет выше счастья, чем беззавет-но служить родной Отчизне – венцу души народа, гордиться ее успеха-ми и достижениями. Наша нацио-нальная гордость – Государствен-ный флаг Туркменистана сегодня известен во всем мире как символ миролюбия, дружбы и доброй воли. Зеленый Стяг гордо реет среди флагов государств планеты, что является зримым свидетельством огромного авторитета нашей стра-ны и родного народа.

Мы установили дружественные отношения со многими государства-ми мира. Осуществляем широкое взаимовыгодное сотрудничество с

Page 14: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

12 MIRAS

aýratyn-da, Birleşen Milletler Gura-masy bilen özara bähbitli, giň möçberli hyzmatdaşlygy alyp barýarys. Türk-menistan bu gün Ýer ýüzüniň abraýly döwletleriniň hatarynda öz üstüne alan halkara borçnamalaryny doly ber-jaý edýän, sebitde we tutuş dünýäde parahatçylygyň, özara düşünişmegiň berkarar bolmagy ugrunda tagallalary birleşdirýän, geljegi uly hyzmatdaş döwlet hökmünde tanalýar. Bitarap döwletimiziň syýasy, ykdysady we ynsanperwer ulgamlarda durmuşa geçirýän işleri halkara bileleşigi ta-rapyndan giňden goldanylýar we ykrar edilýär.

Mähriban halkym!Eziz watandaşlar!

Sizi Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan Watanymyza bolan päk söýgimizi hem-de buýsanjymyzy ala-matlandyrýan Döwlet baýdagymyzyň güni bilen ýene-de bir gezek tüýs ýü-rekden gutlaýaryn! Siziň ähliňize berk jan saglyk, uzak ömür, abadan we bagtyýar durmuş arzuw edýärin!

Goý, mähriban halkymyzyň bagty- ýarlygynyň nyşany hökmünde Döwlet baýdagymyz hemişe asuda asmanda buýsançly parlap dursun!

Türkmenistanyň PrezidentiGurbanguly BERDIMUHAMEDOW.

Today Turkmenistan is positioned among the authoritative states of the planet as the country, which completely fulfills taken international obligations, consolidating efforts for the sake of peace, mutual understanding in region and all planet, as perspective partner. Steps, undertaken by neutral Turkmenistan in political, economic and humanitarian spheres find broad support and recognition of the international community.

My dear people!Dear compatriots!

Once again I sincerely congratulate you on the State Flag Day, the holi-day, personifying our boundless love and pride for Fatherland, indepen-dent neutral Turkmenistan! I wish you sound health, longevity, happiness and wellbeing.

Let our State Flag always fly proudly in the peaceful sky of Fatherland as a symbol of happy life of native people!

President of TurkmenistanGurbanguly BERDIMUHAMEDOV.

крупными международными органи-зациями, в первую очередь, с Орга-низацией Объединенных Наций.

Сегодня Туркменистан позициони-руется в числе авторитетных госу-дарств планеты как страна, полно-стью выполняющая взятые на себя международные обязательства, консолидирующая усилия во имя утверждения мира и взаимопони-мания в регионе и на всей планете, перспективный партнер. Предпри-нимаемые нейтральным Туркмени-станом шаги в политической, эко-номической и гуманитарной сферах находят широкую поддержку и при-знание международного сообще-ства.

Мой родной народ!Дорогие соотечественники!

Еще раз искренне поздравляю вас с Днем Государственного флага – праздником, олицетворяющим нашу безмерную любовь и гордость за Ро-дину – независимый нейтральный Туркменистан! Желаю вам крепкого здоровья, долгих лет жизни, счастья и благополучия.

Пусть наш Государственный флаг всегда гордо реет в мирном небе Отчизны как символ счастливой жизни родного народа!

Президент ТуркменистанаГурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

Page 15: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

13MIRAS

Page 16: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

14 MIRAS

Mäh ri ban hal kym!Eziz wa tan daş lar!

Si zi Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz gert mek ýy ly nyň aja ýyp gün le rin de giň den bel len ýän Mil li ba har baý ra my – Hal ka ra Now ruz gü ni bi len tüýs ýü-rek den gut la ýa ryn! Bu aja ýyp hal ka ra baý ra my nyň şa ny na ge çi ril jek da ba-ra la ryň ber ka rar Wa ta ny my zyň gül läp ös me gi üçin yh las ly zäh met çek ýän, dö red ýän, gur ýan eziz hal ky my zyň bag ty ýar dur mu şy na gaý ta lan ma jak öwüş gin çaý jak dy gy na berk ynan ýa-ryn.

Bir le şen Mil let ler Gu ra ma sy nyň Bi-lim, ylym we me de ni ýet me se le le ri bo ýun ça gu ra ma sy nyň (ÝU NES KO) Adam za dyň mad dy däl me de ni mi-ra sy nyň sa na wy na gi ri zi len Hal ka ra Now ruz gü ni dün ýä halk la ry nyň, şol san da türk men hal ky nyň öz bo luş-ly hem-de kö pu gur ly be lent ru hy we ah lak gym mat lyk la ry ny, ta ry hy-me-de ni däp le ri ni be ýan ed ýär. Asyr la ryň jüm mü şin den göz baş alyp gaýd ýan Now ruz baý ra my tä ze le ni şe we dö re-di ji li ge, pa ra hat çy lyk ly dur mu şa ruh-lan dyr ýar, hoş ni ýet li goň şu çy lyk we bi rek-bi re ge hor mat goý mak däp le ri-ni pug ta lan dyr ýar. Şo ňa gö rä-de, bu baý ram hal ka ra me de ni-yn san per wer gat na şyk la ry ny pug ta lan dyr mak üçin ägirt uly müm kin çi lik le ri dö red ýär.

Bu ga dy my baý ram bi rek-bi re ge hor mat goý mak, pa ra hat çy lyk sö ýü ji-lik, hoş ni ýet li lik ýö rel ge le ri ne esas lan-ýar. Me de ni mi ra sy my zyň we kö pa syr-lyk däp le ri mi ziň bi te wü li gi ni özün de jem le ýän Now ruz baý ra my nyň ha lal ly-ga, päk li ge, dog ru çyl ly ga aý ra tyn orun ber ýän hal ky myz üçin äh mi ýe ti örän ulu dyr.

Mil li ba har baý ra my nyň – Hal ka ra Now ruz gü nü niň ägirt uly äh mi ýe ti bi-ziň gün le ri miz de hem aý dyň du ýul ýar, onuň ma ny-maz mu ny baý laş dy ryl-ýar. Bu baý ram hal ky my zy dö re di ji lik li mak sat la ra we tä ze be ýik iş le re ruh-

My Dear People!Dear Compatriots!

I cordially congratulate you on the National Spring Holiday - the Interna-tional Novruz Holiday, which is widely celebrated these fine days of the Year of Honoring Heritage and Transform-ing Homeland! I am deeply convinced that celebrations to be organized on the occasion of this remarkable holi-day will decorate happy life of the hardworking Turkmen people, who are building and creating for prosperity of the sovereign Homeland, with unfor-gettable moments.

The International Novruz Holiday, entered in List of Non-Material Cul-tural Heritage of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), includes high spiritual and moral values, unique historical and cultural traditions of the peoples of the world, including the Turkmen people. The Novruz Holiday, taking its origin from deep antiquity, inspires to renovation and creation, happy life. Stating ideas of good-neighbourliness and mutual respect, it opens wide perspectives for strength-ening of the international cultural and humanitarian links.

Basing on the principles of peace, mutual respect and good will, embody-ing unity of the cultural heritage and centuries-old traditions, the ancient Novruz Holiday plays important role in life of our people, who give a particular significance to the open-heartedness, sincerity and morality.

High values of the International Novruz Holiday do not lose their im-portance and in modern conditions, enriching by new content. It inspires our people to new great accomplish-ments and achievement of the cre-ative goals, forms feeling of the raised

Мой родной народ!Дорогие соотечественники!

Сердечно поздравляю вас с На-циональным праздником весны – Международным днем Новруз, широко отмечаемым в эти прекрас-ные дни Года почитания наследия, преобразования Отчизны! Глубоко убежден, что торжества, которые будут организованы в честь этого замечательного праздника, украсят незабываемыми минутами счастли-вую жизнь родного народа, самоот-верженно работающего, строящего и созидающего во имя процветания суверенной Отчизны.

Международный день Новруз, внесенный в Список всемирного не-материального культурного насле-дия Организации Объединенных Наций по вопросам образования, науки и культуры (ЮНЕСКО), во-брал в себя высокие духовно-нрав-ственные ценности и самобытные историко-культурные традиции на-родов мира, в том числе и туркмен-ского. Берущий истоки в глубокой древности Новруз байрамы вдох-новляет на обновление и созида-ние, счастливую жизнь. Утверждая идеи добрососедства и взаимоува-жения, он открывает широкие пер-спективы для укрепления между-народных культурно-гуманитарных связей.

Основываясь на принципах мира, взаимного уважения и доброй воли, воплощая единство культурного на-следия и многовековых традиций, древний Новруз байрамы играет важную роль в жизни нашего наро-да, придающего особое значение чистосердечию, искренности, нрав-ственности.

Высокие ценности Международ-ного дня Новруз не потеряли своей значимости и в современных усло-виях, обогащаясь новым содержа-нием. Он вдохновляет наш народ на новые великие свершения и до-стижение созидательных целей, формирует у молодого поколения

GARAŞSYZ, HEMIŞELIK BITARAP TÜRKMENISTANYŇ HALKYNA

TO THE PEOPLE OF THE INDEPENDENT AND NEUTRAL TUKMENISTAN

НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

Page 17: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

15MIRAS

lan dyr ýar, ne sil ler de be ýik buý san jy, yn san per wer hä si ýet le ri ter bi ýe le ýär. Şo ňa gö rä-de, mäh ri ban hal ky my zyň ru hy dur mu şyn da aý ra tyn mö hüm or-ny eýe le ýän Mil li ba har baý ra my nyň şa ny na gö zel paý tag ty myz Aş ga bat şä he rin de, ýur du my zyň äh li kün jek le-rin de hä zir ki döw rüň ösen ta lap la ry na la ýyk gel ýän me de ni-dur muş mak sat-ly tä ze des ga lar aja ýyp toý sow ga dy hök mün de da ba ra ly açyl ýar. Be re ket-li sa çak la ry myz giň den ýa zy lyp, dür li nyg mat lar taý ýar la nyl ýar. Hal ky my zy je bis leş dir ýän, ne sil ler de yn san per-wer lik we wa tan sö ýü ji lik duý gu la ry ny ös dür ýän, baý maz mun ly, köp öwüş-gin li da ba ra lar ge çi ril ýär. Bu baý ram-çy lyk çä re le ri jem gy ýe ti mi ziň ag zy-bir li gi ni we bi te wü li gi ni üp jün ed ýän ga dy my däp le re yg rar ly dy gy my za hem-de mil li ýö rel ge le ri mi zi tä ze maz-mun bi len baý laş dyr ýan dy gy my za aý-dyň şa ýatlyk ed ýär.

Mil li ba har baý ra my my na sy bet li çä-re le ri ýo ka ry de re je de ge çir mek mak-sa dy bi len, Ahal we la ýa ty nyň Ak bug-daý et ra byn da da ba ra la ryň ge çi ril ýän ýe ri ni «Now ruz ýaý la sy» di ýip at lan-dyr dyk. Bu ýer de ge çi ril ýän da ba ra-lar Ber karar döw le ti mi ziň bag ty ýar lyk döw rün de ýur du my zyň bat ly dep gin ler bi len ös ýän di gi ni gör kez ýär hem-de hal ky my zy tä ze zäh met üs tün lik le ri ne ruh lan dyr ýar.

Eziz wa tan daş lar!

Mil li ba har baý ra my hoş ni ýet li goň-şu çy lyk gat na şyk la ry ýa ly asyr la ryň jüm mü şin den bi ziň gün le ri mi ze ge lip ýe ten asyl ly däp le ri mi ziň aý dyň ny-şa ny dyr. Bu baý ram tä ze dur mu şyň baş lan ýan dy gy ny, te bi ga tyň jan lan-ýan dy gy ny ala mat lan dyr ýar. Mäh ri ban hal ky myz Now ruz bi len bag la ny şyk ly en çe me pä him le ri we na kyl la ry, ro wa-ýat la ry dö re dip dir. Bu bol sa mer da-na hal ky my zyň ne sil den-nes le ge çip gel ýän be ýik ýö rel ge le ri mi zi my na syp do wam et dir ýän di gi ni, me de ni-ru hy gym mat lyk la ry my za be lent hor mat goý ýan dygy ny aý dyň gör kez ýär.

Te bi ga tyň yn san kal by na uly ru hu-be lent lik, jüm le-ja ha na di re liş hem-de tä ze le niş ba gyş ed ýän ça gyn da – Mil li ba har baý ra my gün le rin de oba ho ja-

humanism and pride in young genera-tion of the Turkmen people.

The ceremonies of opening of new facilities of the social and cultural pur-poses, meeting high modern require-ments are held in our beautiful capital and all parts of the country as a won-derful gift to the National Spring Holi-day, which takes significant place in system of spiritual values of the Turk-men nation.

The abundant desterhans, decorat-ed with various viands, are widely laid. The bright, rich in content holiday ac-tions, which serve to the strengthening of solidarity of the people and increase of feeling of patriotism and humanism in youth, are organized. These solemn actions are a vivid proof of our adher-ence to the ancient national traditions, providing unity and solidarity of the so-ciety, filling them with new content.

With purpose of holding at high lev-el actions, dedicated to the National Spring Holiday, we call «Novruz Yayi-lasy» the place in Ak Bugday etrap of Akhal velayat, where main solemn ac-tions are organized. Brightly reflecting the dynamic development of our coun-try in the Prosperous Epoch of the Powerful State, they inspire the Turk-men people to new labour victories.

Dear Compatriots!

The National Spring Holiday is the embodiment of age-old noble tradi-tions of good-neighbourliness, passed from generation to generation and come till our days, the symbol of be-ginning of new life, and awakening of nature.

The Turkmen people created nu-merous proverbs and sayings, leg-ends and stories, connected with Novruz. The fact of their preservation till the modern epoch testifies that our courageous people, deservingly con-tinuing high tradition, left by ancestors, particularly honour their spiritual and cultural values.

On days of the National Spring Holiday, when nature gifts awakening and renovation to every living thing of the Earth, affecting soul of human being with particularly elevating, ex-

туркменистанцев чувства возвы-шенного гуманизма и гордости.

В качестве прекрасного подарка к Национальному празднику весны, занимающему значимое место в системе духовных ценностей турк-менского народа, в нашей красави-це-столице, во всех уголках страны проводятся церемонии открытия новых объектов социально-культур-ного назначения, соответствующих высоким современным требовани-ям.

Широко расстилаются изобиль-ные сачаки, украшенные всевоз-можными яствами. Организуются яркие, содержательные празднич-ные мероприятия, которые служат укреплению сплоченности народа и приумножению у молодежи чувства патриотизма и гуманизма. Эти тор-жества являются наглядным свиде-тельством нашей приверженности древним национальным традициям, обеспечивающим единство и спло-ченность общества, наполнения их новым содержанием.

В целях проведения на высоком уровне мероприятий, посвященных Национальному празднику весны, мы назвали «Новруз яйласы» место в этрапе Ак бугдай Ахалского ве-лаята, где организуются основные торжества. Ярко отражая динамич-ное развитие нашей страны в эпо-ху могущества и счастья, они вдох-новляют туркменистанцев на новые трудовые победы.

Дорогие соотечественники!

Национальный праздник весны является олицетворением исконных благородных традиций добрососед-ства, передаваемых из поколения в поколение и дошедших до сегод-няшнего дня, символом начала но-вой жизни, пробуждения природы.

Туркменский народ создал множе-ство пословиц и поговорок, легенд и преданий, связанных с Новрузом. Сам факт их сохранения до совре-менной эпохи свидетельствует о том, что наш мужественный народ, достойно продолжая завещанные предками высокие традиции, с осо-бым почитанием относится к своим духовно-культурным ценностям.

В дни Национального праздни-ка весны, когда природа дарует пробуждение и обновление всему сущему на земле, отозвавшись в

Page 18: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

16 MIRAS

ly gyn da daý han çy lyk we mal dar çy lyk bi len meş gul lan ýan wa tan daş la ry myz üçin örän jo gap kär li we gyz ga laň ly dö wür baş lan ýar. Be re ket li sa çak la-ry my zyň me le-mys syk nan dan, dat ly-ly gy hem-de hüm met li li gi bi len ta pa-wut lan ýan ir-iý miş ler den, gök-bak ja we mal dar çy lyk önüm le rin den – dat ly naz-nyg mat lar dan do lup dur ma gy, sa-ha wat ly top ra gy myz dan ön ýän ha sy-lyň be re ke di niň eg sil mez li gi di leg edi-lip, tä ze ha sy lyň düý bi tu tul ýar.

Mil li ba har baý ra my di ňe bir daý-han la ry my zy we mal dar la ry my zy däl, eý sem, yk dy sa dy ýe ti mi ziň äh li ugur-la ryn da tu tan ýer li, dö re di ji lik li we joş-gun ly zäh met çek ýän hal ky my zy tä ze, be lent sep git le re ýet mä ge ruh lan dyr-ýar. Şo nuň üçin hem, ne sil le ri mi zi wa-tan sö ýü ji lik, yn san per wer lik ru hun da ter bi ýe le mä ge, şöh rat ly geç mi şi mi ze, şu gü nü mi ze buý san jy art dyr ma ga, gel je gi mi ze be ýik ynam dö ret mä ge, jem gy ýe ti mi ziň kä mil leş me gi ne ýar-dam ed ýän baý ram la ry my za hor ma ty-myz örän ulu dyr.

Mäh ri ban hal kym!Eziz wa tan daş lar!

Si zi ýur du myz da uly da ba ra la ra bes-le nip giň den bel le nip ge çil ýän Mil li ba-har baý ra my – Hal ka ra Now ruz gü ni bi len ýe ne-de bir ge zek tüýs ýü rek den gut la ýa ryn!

Si ze berk jan sag lyk, uzak ömür, maş ga la aba dan çy ly gy ny, asu da we bag ty ýar dur muş ar zuw ed ýä rin! Goý, Now ru zyň be lent joş gu ny, gaý ta lan-ma jak gö zel li gi kö ňül le re he mi şe lik or-na syn!

Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW.

citing mood, is begun rather respon-sible, rush season for our compatri-ots, who engage in agriculture and cattle-breeding. This time, they lay the bases of new harvest, praying for in-crease of fertility of the blessed Turk-men land, in order our desterhans will be full of its generous gifts – aromatic bread «chorek», fruits, vegetables and cucurbitaceous crops, famous by their exceptional taste and nutritional properties, livestock production and the most tasty meals of the national cuisine.

The Novruz Holiday inspires to achievement of new heights not only farmers and cattle-breeders but all compatriots, who selflessly work in different sectors of national economy. Particularly, for this reason, we espe-cially honour our holidays, promoting perfection of society, upbringing of young generation in spirit of patriotism and humanity, augmentation of pride for glorious past and present, confi-dence in great future.

My Dear People!Dear Compatriots!

Once again, I sincerely congratu-late you on the National Spring Holi-day - the International Novruz Holiday, which is widely and solemnly celebrat-ed in our country!

I wish you sound health, long years of peaceful and happy life, and well-being of the family hearths. May high spiritual mood and amazing beauty, peculiar to Novruz, will live forever in your hearts!

The President of Turkmenistan Gurbanguly BERDIMUHAMEDOV.

душе человека особо приподнятым, волнующим настроением, начина-ется весьма ответственная, горячая пора для наших соотечественников, занимающихся земледелием и жи-вотноводством. В это время они за-кладывают основы нового урожая, воздав молитвы о том, чтобы при-умножалось плодородие благодат-ной туркменской земли, чтобы наши скатерти были полны ее щедры-ми дарами – ароматным чуреком, фруктами, овощами и бахчевыми, славящимися своими исключитель-ными вкусовыми качествами и пита-тельными свойствами, животновод-ческой продукцией и вкуснейшими блюдами национальной кухни.

Новруз байрамы вдохновляет на достижение новых высоких рубе-жей не только дайхан и животново-дов, но и всех соотечественников, которые самоотверженно трудятся в различных отраслях народно-го хозяйства. Именно поэтому мы особо почитаем наши праздники, способствующие совершенствова-нию общества, воспитанию моло-дого поколения в духе патриотизма и человеколюбия, приумножению гордости за славное прошлое и на-стоящее, уверенности в великом бу-дущем.

Мой родной народ!Дорогие соотечественники!

Еще раз искренне поздравляю вас с широко и торжественно отмечае-мым в нашей стране Националь-ным праздником весны – Междуна-родным днем Новруз!

Желаю вам доброго здоровья, долгих лет мирной и счастливой жизни, благополучия семейных очагов. Пусть высокий духовный настрой и изумительная красота, присущие Новрузу, навсегда живут в ваших сердцах!

Президент Туркменистана Гурбангулы БЕРДЫМУХАМЕДОВ.

Page 19: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

17MIRAS

Page 20: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

18 MIRAS

AÇYŞLAR WE TÄZE IŞLÄP DÜZMELER

DISCOVERIES AND NEW DESIGNS

ОТКРЫТИЯ И НОВЫЕ РАЗРАБОТКИ

Page 21: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

19MIRAS

S. SAGLAM (Türkiýe Respublikasy)«GORKUT ATA» ŞADESSANYNDA «DOST» WE «DUŞMAN» DÜŞÜNJELERI

S. SAGLAM (Republic of Turkey)THE NOTIONS OF “FRIEND” AND “ENEMY” IN THE “GORKUT ATA” EPOS

С. САГЛАМ (Турецкая Республика)ПОНЯТИЯ «ДРУГ» И «ВРАГ» В ЭПОСЕ «ГОРКУТ АТА»

«Gor kut ata» şa des sa ny oguz la ryň dün ýä ga raý şy ny, dur muş pel se pe si-ni we ýa şa ýyş aý ra tyn lyk la ry ny şöh-le len dir ýän he ka ýat lar dan yba rat dyr. Wa ka la ryň üs ti bi len aň la dyl ýan dur-muş we dün ýä ga ra ýyş lar hem oguz la-ryň äh li si ne mah sus gym mat lyk lar dan ha bar ber ýär. Bu gym mat lyk la ryň bi ri-de dost luk dyr. «Dost kyn gü nüň de bel-li bo lar» diý li şi ýa ly, oguz beg le ri hem dost la ry nyň kyn gü nün de ola ra ýar-dam ber mä ge how lug ýar lar. Oguz lar şu nuň ýa ly gün ler de ýar dam ber mek-den ýüz öwür ýän le ri duş man or nun da go ýup dyr lar.

He ka ýat lar da dost we dost luk ba ra-da gür rüň edi len de we pa ly lyk dü şün-je si hem göz den sa lyn ma ýar. Güýç li dost lu gy, ýü rek deş li gi aň lad ýan we pa-ly lyk dü şün je si he ka ýat lar da är-aýa lyň we maş ga la ag za la ry nyň bi ri-bi ri ne bo lan gat na şyk la ry nyň, je ma gat ag za-la ry nyň döw let ýol baş çy la ry na, ab raý-ly ki şi le re, däp-des sura gy şar nyk syz eýe riş le ri niň üs ti bi len açy lyp gör ke zil-ýär. Bu la ryň äh li si oguz dün ýä si niň ru-hy we ah lak ka da la ry nyň je mi ni eme le ge tir ýär.

«Gor kut ata» ese rin de be ýan edi-li şi ne gö rä, oguz lar dan kim dir bi ri niň ba şyn dan bir be la in se, dost la ry oňa kö me ge gel mä ge borç lu dyr. Mu ny dost luk gat na şyk la ry ta lap ed ýär.

The “Gorkut Ata” epos consists of narrations, reflecting the outlook, life philosophy and peculiarities of the Oghuzs’ lifestyle. The way of life and outlook, expressed through the prism of events, act as values that are inher-ent to all Oghuz people. One of such values is friendship. As people say, “A friend in need is a friend indeed”; so the Oghuz beys hurried to help their friends, when hard days came. Those who declined to assist in such circum-stances, were considered among the Oghuz people as enemies.

When in the narrations the theme of the discussions concerns either a friend or friendship, then such quali-ties as faithfulness is under constant attention. The notion “faithfulness”, which means firm friendship, cordial-ity, is disclosed in the stories through the relations between the wife and husband, family members, society members to state leaders, respected people, through the strict observance of traditions. This all formulates the to-tality of spiritual and moral norms, ac-cepted in the Oghuzs’ world.

We learn from the epic “Gorkut Ata” that among the Oghuz people friends had to were obliged to come to help each other, if anyone of them had faced misfortune. Its bright illustration

Эпос «Горкут ата» состоит из по-вествований, отражающих миро-воззрение, жизненную филосо-фию и особенности бытия огузов. Уклад жизни и мировоззрение, вы-раженные через призму событий, выступают в качестве присущих всем огузам ценностей. Одна из них – дружба. Как говорится, «Друг познается в беде», и огузские беги спешили на помощь своим друзьям, когда для них наступали трудные дни. Те, кто в таких обстоятельствах уклонялся от оказания поддержки, у огузов считались врагами.

Когда в повествованиях заходит речь о друге и самом представле-нии о дружбе, то в поле зрения ока-зывается и такое качество, как пре-данность. Понятие «преданность», означающее крепкую дружбу, сер-дечность, в рассказах раскрывается через отношения между мужем и женой, членами семьи друг с дру-гом, членов общества к государ-ственным руководителям, уважае-мым людям, через неукоснительное следование традициям. Всё это формирует совокупность духовных и моральных норм, принятых в огуз-ском мире.

Soner Saglam,Pamukkale uniwersitetiniň edebiýat fakultetiniň mugallymy, dosent.

Soner Saglam, teacher of the literature faculty of Pamukkale university, associate professor.

Сонер Саглам,преподаватель факультета литературы университета Памуккале, доцент.

Page 22: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

20 MIRAS

Oguz beg le ri niň äh li si niň Şök li Me li-giň go şu ny na gar şy çy kan Ga za na ýar dam ber mek le ri we oňa we pa ly lyk gör kez mek le ri, şo nuň ýa ly-da, Eý lik go-ja og lu nyň Ga za na bo lan dost lu gy we oňa ýar dam be rip şe hit bol ma gy mu-nuň aý dyň my sa ly dyr.

Dost lu gyň şert le rin den bi ri-de we-pa ly bol mak dyr. My sal üçin, Beý rek ýe sir lik den gu tu lyp, toý ýe ri ne ta-rap gel ýär kä, özü ni ta na maz lyk la ry üçin egin-eşi gi ni çal şyr ýar. Ol soň ra: «Oguz da me niň dos tu myň, duş ma ny-myň kim di gi ni bir gö re li» di ýip, ýo lu ny do wam ed ýär. Beý rek ki miň özü ne we pa ly dy gy ny bil mek is le ýär. Ol ýol bi-len bar ýar ka, Baý bü rä niň ýo luň gy ra-syn dan daş top lap, bir ýe re üý şür ýän ço pan la ry bi len du şuş ýar. Beý rek eli-ne go pu zy ny alyp, ka ka sy nyň ýur du-na ýa kyn gel di. Gör se, bir nä çe ço pan ýo luň gy ra sy ny alyp, dyn man ag laýar we dur man daş top la ýar. Beý rek: «Eý, ço pan lar, bir ki şi ýo luň üs tün de da-şyň ýa ta ny ny gör se, ony alyp, ýo luň da şy na at ýar. Siz nä me üçin bu daş-la ry ýo luň üs tü ne top la ýar sy ňyz?» di-

is coming of all Oghuz beys to help Gazan to show their faithfulness when he opposed the troops of Shorkli Me-lik, as well as their friendship with Ga-zan’s son Eylik Goja – he sacrificed his life, assisting his friend.

Оne of the indispensible conditions of friendship is the display of the feel-ing of faithfulness. For example, hav-ing been emancipated from captiv-ity, Beyrek, heading for wedding, had changed his closes for not to be rec-ognized. Then he continued his way, having decided:”Let’s see who among the Oghuz people is my friend, and who is my enemy”. Beyrek decided to make it clear who pretended, dis-playing hypocritical faithfulness. On the way he met a crowd of shepherds, who were collecting stones from the road border and laid them in one place. “Beyrek took the kopuz, and proceed-ed toward his father’s house. Along the way he saw several shepherds who were crying as they heaped up rocks by the side of the road. He said to them:”Shepherd, if one finds a rock

on the road, one throws it aside. Why are you pil-ing up these rocks along the road? “You know only your affairs. What would you know about ours? The shepherds reply:” Well, what is the matter with you?” asked Beyrek. “One bey had a son, and whether he is dead or alive no one has been able to discover for sixteen years. Yaltajuk, the son of a man called Yalanji, brought news of his death the other day. Now they are giv-ing our prince’s fiancée to him. We have decided to stone this man as he passes by, so that he may not marry this girl, but rather someone his own equal,” replied the shepherds.” “May your faces always be bright. May the bread of your

Из эпоса «Горкут ата» нам стано-вится известно, что у огузов друзья были обязаны прийти на подмогу другу, столкнувшемуся с какой-либо бедой. Яркой иллюстрацией этого служит прибытие всех огузских бе-гов, продемонстрировавших пре-данность Газану, выступившему против войск Шёкли Мелика, а так-же дружба с Газаном сына Эйлика годжы – он пожертвовал собствен-ной жизнью, придя на помощь другу.

Одно из непременных условий подлинной дружбы – проявление чувства преданности. Например, ос-вободившись из плена, Бейрек, на-правляясь на свадьбу, переоделся, чтобы не быть узнанным. Затем он продолжил путь, решив: «Посмот-рим, кто среди огузов мне друг, а кто – враг». Бейрек задумал выяснить, кто притворялся, показывая лице-мерную преданность. По пути он встретил толпу пастухов, собираю-щих камни с обочины дороги и укла-дывающих их в одном месте. «Бей-рек, взяв в руки гопуз (музыкальный инструмент) приближался к родным местам своего отца. Смотрит, не-сколько пастухов, беспрерывно плача, собирают камни с края до-роги и складывают их на дороге. Бейрек спрашивает: «Эй, пастухи, каждый человек, увидев на дороге камень, взяв его, выбрасывает за пределы дороги. А вы почему скла-дываете камни на дороге?» Пасту-хи отвечают: «Эй, ты знаешь только себя, тебе неведомо наше положе-ние». «Что случилось с вами?» «У одного из наших бегов был сын. Вот уже шестнадцать лет никто не зна-ет, жив ли, мёртв ли он. Ялтаджык, сын Яланчы, принёс весть о его смерти. И теперь помолвленную с сыном нашего бега девушку хотят выдать замуж за него. Он проедет по этой дороге, и мы собираемся побить его камнями. Пусть наречён-ная сына нашего бега выйдет замуж не за него, а за своего ровню». «Эй, да будут ваши лица светлы, пусть будет честным для вас хлеб ваше-го хозяина!» «Мы не желаем, чтобы

Page 23: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

21MIRAS

«Gorkut ata» kitabynyň 1300 ýyllygyna bagyşlanan ýadygärlik (Gazagystan).Memorable sign dedicated to 1300 th anniversary of the book “ Gorkut ata ” (Kazakhstan).

Памятный знак, посвященный 1300-летию книги «Горкут ата» (Казахстан).

Page 24: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

22 MIRAS

ýip so ra ýar. Ço pan lar: «Eý, sen di ňe özü ňi bil ýär siň, bi ziň ha ly myz dan ha-ba ryň ýok» diý ýär ler. «Eý, ha ly ňy za nä me bol dy?» «Be gi mi ziň bir og ly bar-dy. On al ty ýyl dan bä ri onuň ölü di gi ni, di ri di gi ni bil ýän ki şi ýok. Ýa lan çy og ly Ýal ta jyk di ýen bi ri onuň ölen ha ba ry ny ge tir di. In di be gi mi ziň og lu nyň adag-ly sy ny oňa ber mek çi bol ýar lar. Ol bu ýer den geç ýär, biz hem ony daş bi-len ur mak çy bol ýa rys. Goý, be gi mi ziň og lu nyň adag ly sy oňa däl-de, öz de-ňi ne dur mu şa çyk syn». «Eý, ýü zü ňiz ak bol sun, aga ňy zyň çö re gi si ze ha lal bol sun!». «Be gi mi ziň og lu nyň adag ly-sy nyň Ýa lan çy og ly Ýal ta jy ga bar ma-gy ny is le me ýä ris, şol se bäp li hem daş top la ýa rys» (Er gin 2014: 137-138). Bu ýer de-de ço pan la ryň Beý re ge, öz beg-le ri Baý bü rä we däp-des su ra we pa ly-dyk la ry ny gör ýä ris.

Ga ra jyk ço pa nyň Sa lur ga zan bi len dost lu gy we oňa we pa ly ly gy hem uly äh mi ýe te eýe dir. Ga ra jyk ço pan üs-tü ne ço zan al ty ýüz duş ma na gar şy mert lik bi len sö weş ýär we şol sö weş-de onuň iki do ga ny şe hit bol ýar. Ço-pan dan gor kan duş man lar oňa beg lik tek lip ed ýär ler, em ma Ga ra jyk ço pan bu tek li bi ka bul et me ýär. Çün ki ol ili ne, ýur du na, be gi ne we däp-des sur la ra we pa ly dyr. Do gan la ry nyň ary ny al mak is le ýän Ga ra jyk ço pan soň ra Ga zan bi len bir lik de duş man bi len sö weş mä-ge gid ýär.

Be kil og ly Em rä niň Sa lur ga zan dan öý ke le me gi we oňa gar şy çyk mak is-le me gi hö küm dar la ra we jem gy ýet dä-ki iň tä sir li ada ma bi we pa lyk et me gi aň lad ýar. Ony, il ki bi len, öz aýa ly aky-ly na aý la mak is le ýär. Ol Be ki le ýüz-le nip: «Ýi gi dim, pa ty şa lar Taň ry nyň kö le ge si dir. Pa ty şa sy na duş man çy lyk ed ýä niň işi ug ru na bol maz» diý ýär (Er-gin 2014: 218) we göw ni açyl syn di ýip, ony awa ýol la ýar. Aw aw lap ýö ren Be-ki liň aýa gy dö wül ýär. Mun dan ha bar-dar bo lan duş man hem onuň üs tü ne çoz ýar. Ke mal Ab dyl la nyň ýaz ma gy na gö rä, şeý le lik bi len, Be kil, ýal ňyş dü-şün je si se bäp li, je za lan dy ryl ýar.

Bam sy Beý re giň öz ja ny ny howp as-ty na sa lyp, Sa lur ga za na we pa ly bo-lup gal ma gy, oňa duş man bol maz ly gy hem örän mö hüm dir. Beý rek Aru zyň tek li bi ni, bir, go wy gah ry man dan ga ra-

master be blessed for you!” “We don’t want our prince’s fiancée marry Yalta-juk, the son of Yalanji, and that’s why we collect rocks”. This plot displays shepherds’ faithfulness, who tried to make obstacles on the way and that’s hway to ruin the planned injustice to-wards Beyrek, their Baybure bey and their traditions.

Great role is given to the friendship and faithfulness of Karajuk the Shep-herd to Salur Kazan. Karajuk the Shep-herd heroically fights with six hundred enemies, who had attacked him and his fellows, and in this battle two of his brothers died. But enemies, who were afraid of the warrior’s fortitude, suggest them a beglik (principality) as a present, but Karajuk the Shepherd did not agree to accept this present. Because he was faithful to his people, Motherland, bey and traditions. Later, to repay the enemies for the death of his brothers, Karajuk the Shepherd to-gether with Kazan, again sets forth to struggle with enemies.

The offence of Emre, who was Bekil’s son, and his aspiration to re-sist means the display of disrespect to state leaders and people, who took advantage of respect in the society. First his wife tries to convince him. She addresses Bekil: “ My husband, padishahs – are shadows of the God. The matters of those, who opposes his padishah, won’t give him advantage” (Ergin 2014: 218). To distract her hus-band, she sends him to hunting. While hunting Bekil brakes his foot. Knowing about it the enemies attack him. As Kemal Abdulla considered, this way Bekil paid for his perverse judgments.

It is very important that Bamsy Bey-rek, endangering his life, stayed faith-ful to Salur Kazan, not becoming his enemy. Beyrek, as a positive charac-ter, did not accept Uruz’s offer. Uruz, addressing to Beyrek, asks: “Why did you invite me?” “I, and all these beys sitting here have revolted against Ka-zan and have taken an oath on this”, – said Uruz. They brought the Koran and demanded to follow their exam-ple. Beyrek took an oath, saying, “I

наречённая сыну нашего бега вы-ходила замуж за Ялтаджыка, сына Яланчы, и поэтому собираем эти камни». Эта сюжетная линия по-казывает преданность пастухов, стремившихся воспрепятствовать проезду и тем самым сорвать заду-манную несправедливость Бейреку, своему бегу Байбюре и обычаям.

Также в произведении приобре-тает большое значение дружба и преданность пастуха Гараджыка Салур Газану. Пастух Гараджык героически сражается с шестью сотнями врагов, напавших на него и его товарищей, в этой битве сло-жили головы два его брата. Однако враги, испытывающие страх перед стойкостью воина, предлагают ему в собственность беглик (княжество), но пастух Гараджык не соглашается принять этот дар. Ведь он был пре-дан своему народу, родине, бегу и традициям. Впоследствии, чтобы отплатить неприятелю за смерть своих братьев, пастух Гараджык вместе с Газаном вновь отправля-ется сражаться с врагами.

Обида сына Бекила Эмре на Са-лур Газана и его стремление про-тивостоять ему означают проявле-ние неуважения к государственным руководителям и людям, пользую-щимся уважением в обществе. Вна-чале его пытается вразумить жена. Она обращается к Бекилу: «Муж мой, падишахи – тени Бога небес-ного. Дела противостоящего свое-му падишаху не пойдут на пользу» (Ergin 2014: 218). Чтобы отвлечь мужа, она отправляет его на охоту. На охоте Бекил получает перелом ноги. Прознав об этом, враги совер-шают на него нападение. Как считал Кемал Абдулла, таким образом Бе-кил поплатился за свои неправиль-ные суждения.

Очень важно, что Бамсы Бейрек, подвергая свою жизнь опасности, остался преданным Салур Газану, не превратился в его врага. Бейрек, как и подобает положительному ге-рою, не принял предложение Аруза. Аруз, обращаясь к Бейреку, спраши-

Page 25: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

23MIRAS

şy ly şy ýa ly, ka bul et me ýär. Aruz Beý-re ge ýüz le nip: «Se ni nä me üçin ça gy-ra ny my zy bil ýär miň?» di ýip so ra ýar. Beý rek: «Nä me üçin ça gyr dy ňyz?» diý ýär. Aruz: «Şu otu ran beg ler bo lup, Ga za na gar şy baş gö ter dik, mu nuň üçin ant iç dik» diý ýär we Gur han ge ti-rip, ol ýer dä ki ler Beý re giň hem öz gö-rel de le ri ne eýer me gi ni ta lap ed ýär ler. Beý rek Ga za na gar şy baş gö ter me-je gi ni aý dyp ant iç ýär we soň ra şeý le diý ýär:

«Men Ga za nyň nyg ma ty ny köp iýip dim,

Mu ny bil mez li ge sal sam, gö züm gör me sin.

Ga ra goç deý to hum aty na köp mü nüp dim,

Mu ny bil mez li ge sal sam, ma ňa ta byt bol sun.

Owa dan kaf tan la ry ny köp ge ýip dim,

Mu ny bil mez li ge sal sam, ke pe nim bol sun.

Reň be-reň uly ota gy naköp gi rip dim,

Mu ny bil mez li ge sal sam, ol ma ňa zyn dan bol sun:

Men Ga zan dan dön men, mu ny bi lip goý!» (Er gin 2014: 247).

Gör nü şi ýa ly, Beý rek öz be gi ne, ýag ny iň tä sir li ada ma, as ly ýe tin de bol sa, däp-des su ra we pa ly bo lup gal-ýar. Şo nuň ýa ly-da, Beý rek on al ty ýyl-lap ga la da bi le lik de ýe sir lik de bo lan otuz do kuz ýi gi di ne hem örän we pa-ly dyr. Ba ny çi çe ge şon ça ýyl dan soň-ra gow şan dy gy na ga ra maz dan, ol bu dost la ry ny ha las et me se yn jal ma ýar: «Ga zan beg: «Gel, mak sa dy ňa ýet» diý ýär. Beý rek bol sa: «Dost la ry my ga-la dan çy kar ýan çam, ber kit mä ni al ýan-çam, mak sa dy ma ýet me rin» di ýip ses-len ýär» (Er gin 2014: 151-152).

Ke mal Ab dyl la «Giz lin Dä de Kor kut» at ly ese rin de ýo ka ry de re je dä ki we pa-ly ly gyň hem-de we pa nyň tym sa ly bo-lan Beý re giň ölü mi niň se bä bi ni onuň ga la dan gaç ma gy na ýar dam be ren dini baş ga gy za be ren sö zü niň yzyn da dur man ly gy bi len bag la nyş dyr ýar. Mä-lim bol şy ýa ly, duş ma nyň gy zy Beý re-gi bir şert bi len azat ed ýär. Ol: «Eger se ni ur gan bi len ber kit me den aşak

cannot revolt against Kazan”. Then he continued:

“From the hand of Kazan I have had many gifts,

If a fail to appreciate these, May they block my eyes.

On his Kazilik stallion I rode many times,

If I fail to appreciate this, may it carry my corpse.

His good coats I have worn many a time,

If I fail to appreciate them.

May they serve as my burial shrouds.

Many times I have sat in his colorful tent.

If I fail to appreciate this, may it serve as a dungeon to me.

I will not turn on Kazan, so let this be known to you!” (Ergin 2014: 247).

As we see, Beyrek stays faithful to his bey, a man, to whom he experi-ences sincere respect, and also to the traditions. Beyrek is faithful to his thirty nine warriors also, with whom he was in captivity for sixteen years. Despite the fact that they at least united with Banu Chichek, he can’t find spiritual calamity, until his fellows are in captiv-ity. Kazan bey says him: “Come, reach your aim”. Beyrek: “I won’t reach my aim until I capture the fortification and free my friends from the stronghold” (Ergin 2014: 151-152).

Kemal Abdulla in his work “Con-cealed (Hidden?) Korkut ata” finds links between Beyrek’s death, who act as the embodiment of the highest faithfulness with that he did not keep to his word, given by him to a girl who helped him to accomplish an escape. As it is known, the enemy’s daughter freed Beyrek from captivity with one condition. She asks him: “If I help you to get down by a rope, will you, hav-ing met with your father and mother, marry me?” Beyrek gave an oath and said: “If a return to my people safe and sound and then not marry me then let my sword cut me to pieces, let my ar-row shoot me. Let I be as the earth, be

вает: «Ты знаешь, зачем я тебя поз-вал?» Бейрек: «Зачем позвали?» «Все мы, сидящие здесь беги, под-няли восстание против Газана и для этого дали клятву», – сказал Аруз и, поднеся Коран, предложил после-довать их примеру. Бейрек поклял-ся, что не пойдёт против Газана, и потом сказал следующее:

«У Газана я много хлеба-соли едал,Если забуду об этом, пусть

ничего не увидят мои глаза.Словно молодец на

породистом коне гарцевал,Если забуду об этом, пусть

будет мне гробовая доска.Переодевал я много

красивых халатов,Если забуду об этом, пусть

мне будет саван из гробницы.Бывал я часто в его большой

многоцветной палате,Если забуду об этом, пусть

она мне превратится в темницу.Усвой ты твёрдо, от Газана

я не отрекусь!» (Ergin 2014: 247).

Как видим, Бейрек остается пре-данным своему бегу, человеку, к которому он питает искреннее ува-жение, и, собственно, традициям. Точно так же Бейрек предан и трид-цати девяти воинам, вместе с кото-рыми ему довелось провести в за-точении шестнадцать лет. Несмотря на то, что после стольких лет нако-нец соединился с Банычичек, он не может найти душевное успокоение, пока его друзья находятся в плену. Газан бег говорит ему: «Приди, до-стигни цели». Бейрек: «Цели не дос-тигну, пока не возьму укрепление, не освобожу друзей из крепости» (Ergin 2014: 151-152).

Кемал Абдулла в своём произве-дении «Скрытый Дяде Горкут» увя-зывает смерть Бейрека, выступав-шего олицетворением высочайшей преданности и верности, с тем, что он не сдержал слово, данное им де-вушке иной веры, помогавшей ему осуществить побег. Как известно, дочь врага освободила Бейрека из

Page 26: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

24 MIRAS

sal la sam, eneň-ata ňa sag-aman go-wuş saň, yzy ňa do la nyp, me ni ni ka lap alar myň» diý ýär. Beý rek bol sa ant içip şeý le diý ýär: «Oguz ili ne sag-aman gow şup, soň ra hem ge lip, se ni ni ka lap al ma sam, goý, öz gy ly jym me ni dog-ram-dog ram et sin, öz peý ka mym be-de ni me sün jül sin. Goý, ýer ki min ker ti-le ýin, top rak ki min sow ru la ýyn» (Er gin 2014: 135).

Ine, şu be ren sö zü ni tut ma ýan Beý-rek sö zün de dur man ly gy, diý mek, bi-we pa lyk ede ni üçin ölü me hö küm edil ýär. Ke mal Ab dyl la öz ese ri niň «Beý re giň ýaz gy dy» at ly bö lü min de bu ýag da ýy şeý le dü şün dir ýär: «Beý-re giň bu gü nä siz gy za be ren sö zü-ni ýe ri ne ýe tir me gi hiç wagt müm kin däl di. Öz söý gü si niň ha ty ra sy na bü tin ili ni we oba sy ny pi da eden di ni baş-ga gy zyň gör je gi şu dy. Wag ty ge lip, «ber len söz» bu al daw üçin Beý re gi öz gü nü ne goý ma jak dy we on dan ar

cut and be scattered as dust” (Ergin 2014: 135).

So, not having not kept to his word, which means that displaying option-ality, Beyrek had sent a death upon himself. Kemal Abdulla in one of the fragments of his book under the title “Beyrek’s Fate ”explains: “A word, giv-en by Beyrek to that innocent girl, was impossible to fulfill. The future of the girl of another belief, who sacrificed her people for the sake of love, was suchlike. With the passing of time the given oath became a display of de-ceive and would not leave Beyrek in peace and would take vengeance to him. Beyrek was sentenced to death already long ago when he took an oath but did not fulfill the promise, deceived an innocent and pure girl, that he vio-lated all spiritual and moral laws of the Oghuz world and their time (and also of all the times), dedicated “bullet” of

the conviction, already reached his body” (Ab-dylla, 2012: 214).

An enormous place is given in the “The Book of Dede Korkut” to the problem of wom-en faithfulness. In the story about Dali Dom-rul we find an example of faithfulness of a wife to her husband. To Domrul’s entreaty to sacrifice his life in-stead of Domrul, it was only his wife who was ready to do it. She said that she was ready to sacrifice her life, though nobody asked her about it. As it is known, Domrul’s wife was a stranger. From this episode appears a thought that not all strangers are ene-mies, and that among them there may be friendly people. In the end of this story we become witnesses of faithfulness, displayed

плена с одним условием. Она спра-шивает его: «Если я спущу тебя вниз по канату, увидевшись с от-цом-матерью, ты возьмёшь меня замуж?» Бейрек поклялся и сказал: «Если я живым и здоровым вернусь к своему народу и потом не женюсь на тебе, пусть мой меч меня разру-бит на куски, пусть моя стрела прон-зит меня. Пусть я как земля буду по-сечён и развеян, как пыль» (Ergin 2014: 135).

Вот так, не сдержав своего сло-ва, а значит, проявив необяза-тельность, Бейрек наслал на себя смерть. Кемал Абдулла в одном из фрагментов своей книги под назва-нием «Судьба Бейрека» объясняет это: «Слово, данное Бейреком этой невинной девушке, никак невозмож-но было выполнить. Будущее де-вушки иной веры, пожертвовавшей ради своей любви своим народом и селом, было таковым. Со временем данное слово, ставшее проявлени-ем обмана не оставило бы Бейрека в покое и отомстило бы ему. Так как Бейрек уже давно был приговорён за то, что дав слово, не выполнил обещание, обманул невинную и чистую девушку, что нарушил все духовные и нравственные законы огузского мира и своего времени (вместе с тем и всех времён), це-ленаправленная «пуля» приговора, уже пронзила его тело» (Abdylla, 2012: 214).

В «Горкут ата» значительное ме-сто уделено и проблеме женской верности. В рассказе о Дяли До-мруле мы видим пример верности жены своему супругу. На мольбу Домрула, не нашедшего никого, кто способен отдать свою жизнь взамен его жизни, откликнулась его супру-га. Она заявила, что готова пожерт-вовать за него собственной жизнью, хотя от неё этого не требовалось. Как известно, жена Домрула была уроженкой чужой земли. Отсюда возникает мысль о том, что не все чужестранцы – враги, и среди них могут быть дружелюбно настроен-ные люди. В заключение этого рас-

Page 27: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

25MIRAS

al jak dy. ... Çün ki «söz» be rip, wa da-syn da ta pyl man ly gy, gü nä siz we päk bir gy zy al dan ly gy, ýag ny oguz dün ýä-si niň hem-de döw rü niň (şeý le lik bi len, bü tin dö wür le riň) ru hy hem ah lak ka-da la ry nyň äh li si ne ters he re ket eden-li gi üçin Beý re giň ölüm hö kü mi eý ýäm çy ka ry lyp, on dan çe ne lip aty lan «gur-şun» eý ýäm nil den çy kyp dy» (Ab dyl la, 2012: 214).

«Gor kut ata» ese rin de ze nan maş-ga la nyň we pa ly ly gy hem uly orun eýe le ýär. Dä li Dom rul hak da ky he ka-ýat da aýa lyň öz äri ne bo lan we pa ly ly-gy nyň şa ýa dy bol ýa rys. Özü ne de rek jan ber jek ki şi ni tap ma dyk Dom ru lyň da dy na aýa ly ýe tiş ýär. On dan hiç bir za da ga raş ma sa lar-da, aýa ly öz äri ne de rek ja ny ny ber mä ge taý ýar dy gy ny aýd ýar. Mä lim bol şy ýa ly, Dom ru lyň aýa ly ke se ki ýe riň gy zy dyr. Bu ke se-ki ýer li gy zyň pi da kär li gi ün sü ňi özü ne çek ýär. Mun dan ke se ki ýurt lu la ryň äh-li si niň duş man däl di gi, ola ryň ara syn-da dost ki şi le riň hem bo lup bil jek di gi hak da ky pi kir ýü ze çyk ýar. Bu he ka ýa-tyň ahy ryn da-da dä li Dom ru lyň aýa ly-nyň we pa dar ly gy nyň hem-de mu nuň üçin Taň ry ta ra pyn dan dö re di len yh sa-nyň şa ýa dy bol ýa rys.

«Gor kut ata» ese rin dä ki iň gym mat-ly ze nan hä si ýet le ri niň bi ri-de Dir se

by Dali Domrul’s wife, as well as Allah the Almighty.

In “The Book of Dede Korkut” among the literary personages, who embod-ied one of the most valuable qualities, is the image of Dirse khan’s wife. It is on her advice that Dirse khan made sacrifices and vowed, thereafter they had a baby. And later it was she who reconciled a husband with the son, who were in discord because of the intrigue of the close. The fact that this woman persuaded his son Bugach to forgive sins of his father, discloses her faithfulness to the family and to the family hearth.

And the same way Burla Hatyn is pulled forth in the work as the pattern of faithfulness. Having found herself in captivity, the women, who were around her did not extradite their mistress. The enemies decided that having sug-gested them to try the meal, cooked from the meat of the killed son of Salor Kazan, force Burla Hatyn to open. She did not give a chance to Shokli Melik trample in the mud the honor of his husband Kazan and had no way but to agree to try her son’s meat. In this part of the work great place is given to the self-sacrificingness of her son Uruz. He is ready to sacrifice his life for hon-

сказа мы становимся свидетелями проявления верности женой Дяли Домрула, а также ниспосланной для этого милости Бога небесного (Всевышнего).

В «Горкут ата» в числе литера-турных персонажей, воплотивших в себе одно из самых ценных жен-ских качеств, является образ жены Дирсе хана. По её совету, Дирсе хан совершил жертвоприношения и дал обед, после которых у них появил-ся долгожданный ребёнок. А позже она же помирила мужа с сыном, ко-торые были в раздоре из-за интриг приближённых. То, что эта женщи-на уговорила своего сына Бугаджы простить грех отца, раскрывает её преданность семье и домашнему очагу.

И точно так же в произведении в качестве образца верности вы-двигается на первый план Бурла хатын. Оказавшись в плену, жен-щины, окружавшие её, не выдали свою госпожу. Враги решают, что, предложив им отведать блюдо, при-готовленное из мяса убитого сына Салура Газана, вынудят Бурла ха-тын раскрыться. Она не дала воз-можность Шёкли Мелику втоптать

Page 28: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

26 MIRAS

ha nyň aýa ly nyň ede bi keş bi dir. Dirse han aýalynyň maslahaty bilen sada-ka berýär, şondan soňra olaryň uzak garaşylan perzendi dünýa inýär. Has soň ra bolsa, aýaly pit ne se bäp li ara-la ry bo zu lan ata bi len og luň ara la ry ny saz la ýar. Bu ze nan maş ga la nyň öz ogly Bu ga jy ka ka sy nyň gü nä si ni geç-mä ge göw net me gi onuň öz maş ga la-sy na hem-de oja gy na bo lan we pa dar-ly gy ny açyp gör kez ýär.

Şo nuň ýa ly-da, Bur la ha tyn eser de we pa ly ly gyň tym sa ly hök mün de öňe çyk ýar. Ol Şök li Me li giň Ga za nyň na-my sy ny aýak as ty na sal ma gy na ýol ber me ýär we öz og lu nyň eti ni iý mä ge ra zy bol ýar. Ese riň bu bo ýun da Oro-zyň pi da kär li gi-de örän uly äh mi ýe te eýe dir. Ol hem ka ka sy nyň, onuň üs ti bi len hem oguz hal ky nyň na my sy we ab ra ýy üçin ja ny ny pi da et mä ge taý-ýar. Eje si-de, og ly-da oguz jem gy ýe-ti niň mu kad des lik le ri ne, ýag ny däp-des sur la ry na we pa ly dyk la ry ny su but ed ýär ler. Bu ba bat da ola ryň iki si-de sy nag dan geç mä ge mej bur bol ýar lar we bu sy na gyň höt de sin den ab raý bi-len gel me gi ba şar ýar lar.

Duş ma nyň gy zy bo lan Sel jan ha ty-nyň öz ka ka sy nyň go şu ny na gar şy ge-lip, Gan tu ra ly ny go ra ma gy we oňa we-pa ly bo lup gal ma gy-da ün sü ňi özü ne çek ýär. Dom ru lyň hem, Gan tu ra ly nyň hem ýan ýol da şy ke se ki ýurt lu dyr. Mu-ňa ga ra maz dan, ola ryň iki si-de go wy hä si ýet li ede bi gah ry man lar hök mün-de su rat lan dy ryl ýar. Bu ýag daý bi ze ke se ki ýurt ly nyň hem dost bo lup bil je-gi ni, ke se ki ýurt lu la ryň äh li si niň er bet adam lar däl di gi ni ýat lad ýar.

«Gor kut ata» ese rin de adag ly ňa bo lan we pa dar lyk Ba ny çi çe giň ede bi keş bi niň üs ti bi len ber lip dir. Ol ýe sir dü şen Beý re ge köp ýyl lap ga raş ýar. He ka ýa tyň ahy ryn da bar ma gyn da ky ýü zü giň kö me gi bi len, Beý re giň sy na-gyn dan ge çip, oňa bo lan we pa dar ly-gy ny ýe ne bir ge zek su but ed ýär.

Des san lar da duş man go wy gah ry-ma nyň ýü ze çyk ma gy ny şert len dir-ýär. Baş ga ça aý dy lan da, eser de bu-lam-bu jar ly ga se bäp bol ýan duş man bol ma sa, gah ry ma na mä täç li giň ýü ze çyk ma gy ýa-da bir ki şi niň gah ry ma na öw rül me gi müm kin däl dir. Duş ma na hä si ýet li gör nü şi, gah ry ma nyň hä si-

or and dignity of his father, and in him – the Oghuz people. Mother and son prove their loyalty to sacred objects, to the spiritual values of the Oghuz society, more exact, to their customs and traditions. For this they both are weird by fate to pass test, and they get through it with honor and merits. Everybody’s attention is caught by the daughter of the enemy Seljan Hatyn, taking the field of his father, defends her husband – Gunturaly and stays faithful to him. Both Domrul’s wife and Gunturaly’s wife are strangers by birth. But, in spite of this, they both are de-picted as positive literary personages. This reminds us that natives of other countries may be friends, who experi-ence upon us the most kind feelings.

In “The Book of Dede Korkut” faith-fulness to the betrothed finds reflection in the literary image of Banu Chichek. She had been waiting for Beyrek, who was in captivity. In the conclusion of the narration once again we can wit-ness faithfulness, when Beyrek under-went the test with a ring.

In the epic the presence of an en-emy conditions the availability of a positive hero. In other words, if a work does not have an enemy, who strives at blemish, to violate the habitual life, the necessity in a hero or in making a man a hero falls off. The typology of an enemy lets to disclose the outstanding qualities of the hero. Such narration of events reminds that the reason of un-derstanding of the essence of good is the address to his antipode.

In the work “The Book of Dede Kor-kut” the life and the outlook makes up the nucleus, to be more exact, the core of the way of life of all the Oguz people. Its every display in the better way serves the provision of the con-tinuity of the ennoble, transference of the mentality and conscious of the Oghuz people to the further genera-tions. In the introduction to the work the usage of the proverb “the old cloth won’t become a cloth, the old enemy won’t become a friend” in the center of the narration the notion of “enemy” and there is given the first warning,

в грязь честь своего мужа Газана и была вынуждена согласиться от-ведать мясо собственного сына. В этой части произведения большое значение приобретает и жертвен-ность её сына Ороза. За честь и до-стоинство своего отца, а в его лице – народа огузов, он готов пожертво-вать своей жизнью. И мать, и сын доказывают свою верность святын-ям, духовным ценностям огузского общества, точнее его обычаям и традициям. Для этого оба они об-речены судьбой на то, чтобы пройти испытание, и выдерживают его с че-стью и достоинством.

Обращает на себя внимание и то, как дочь врага Сельджан хатын, вы-ступив против войска своего отца, защищает своего супруга – Ганту-ралы и остается преданной ему. И жена Домрула, и жена Гантуралы – уроженки чужих стран. Но, несмотря на это, обе изображены как положи-тельные литературные персонажи. Это напоминает нам, что уроженцы других стран могут быть друзьями, испытывающими по отношению к нам самые добрые чувства.

В «Горкут ата» верность наречен-ному находит отражение в литера-турном образе Банычичек. Она мно-го лет ждёт Бейрека, находившегося в плену. В заключение повествова-ния ещё раз засвидетельствована верность, которую ею была прояв-лена, когда Бейрек прошел испыта-ние с помощью кольца.

В эпосах присутствие врага об-условливает в качестве противове-са наличие положительного героя. Другими словами, в произведении без неприятеля, стремящегося на-нести урон, нарушить привычную жизнь, необходимость в герое или в героизации человека отпадает. Ти-пология врага позволяет раскрыть выдающиеся качества героя. Такое изложение событий напоминает, что причиной понимания сути хорошего является обращение к его антиподу.

В событиях произведения «Гор-кут ата» жизнь и мировоззрение со-ставляет ядро, точнее, сердцевину

Page 29: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

27MIRAS

ýet li gör nü şi ni kes git le mek de kö mek çi bol ýar. Bu ýag daý go wy za dyň nä me-di gi ne akyl ýe tir mä ge er bet za dyň se-bäp bol şu ny ýat lad ýar.

«Gor kut ata» ese rin dä ki wa ka lar da özü ni gör kez ýän dur muş we dün ýä ga-ra ýyş oguz la ryň äh li si niň or tak za dy, ýag ny tö re si dir. Aň lat ma la ryň her bi ri oguz la ryň dur muş gym mat lyk la ry ny, umu my aňy ýe ti ni gel jek ki ne sil le re dü-şün dir mek de uly hyz ma ty bar. Ese riň söz ba şy syn da «Kö ne pa myk biz bol-maz, gar ry duş man dost bol maz» (Er-gin 2014:74) di ýen na kyl ar ka ly «duş-man» dü şün je si açyk or ta atyl ýar we duş man bi len bag ly il kin ji duý du ryş edil ýär.

Duş man oguz beg le ri niň üs tü ne çoz jak bo lan da, ola ryň gow şak lyk et-jek wag ty na ga raş ýar. Ol iça ly sy nyň kö me gi bi len bu ýag daý dan ha bar ly bol ýar we oguz la ryň üs tü ne çoz ýar. Şol se bäp li hem oguz lar he mi şe duş-ma na gar şy dur ma ga taý ýar bol ma ga mej bur bo lup dyr. Oro zyň öz ka ka sy Sa lur ga za na be ren so ra gy nyň jo ga by «duş man» dü şün je si niň açyk be ýa ny-dyr. Oroz ka ka syn dan: «Ki me duş man di ýil ýär?» di ýip so ra ýar. Ga za nyň jo-ga by örän kes git li li gi bi len ta pa wut lan-ýar. Ol: «Yz la ryn dan ýet sek, biz ola ry öl dür ýä ris, olar yzy myz dan ýet se, bi zi öl dür ýär ler» di ýip jo gap ber ýär. As lyn-da bu jo gap lar jem gy ýet de özü ňi alyp bar ma gyň bir ka da sy dyr, jem gy ýe tiň ag za la ry üçin ýa şa mak we gö reş mek sa pa gy dyr. «Gor kut ata» ese rin dä ki he ka ýat lar da duş man la ryň ga ra güý-jü ne ga ran da, ola ryň şah sy ýet le ri bi-len bag ly aý ra tyn lyk lar ba ra da has köp gür rüň edil ýär. Eser de duş man lar, az gyn, akyl syz, aman di le ýä ne neb si agyr ma ýan, hi le gär, gor kak we şu ňa meň zeş ki şi ler hök mün de hä si ýet len-di ril ýär (Çe ri baş, 2011:7). Ga ra güý ji bi len ün sü ňi özü ne çek me gi ba şar-ýan duş ma na Ar şyn og ly Di rek Tek-fur diý ýär ler: «Şol ga la nyň bir tek fu ry bar dy. Ady na Ar şyn og ly Di rek Tek fur diý ýar di ler. Bu ka fy ryň alt myş ar şyn bo ýy bar dy. Alt myş bat man gür zü si ni aý lap sa lar dy, ýa ýy ny şa tyr da dyp çe-ker di» (Er gin 2014:199). Di rek Tek fur örän güýç li duş man dyr. Ýe ge nek öz ba ba sy Ka zy lyk go ja ny onuň elin den ha las et mek üçin ýig ri mi dört sa ny

what is connected and is hidden in this word.

The enemy, wanted to attack the Oghuz beys, and awaits the mani-festation of any weak points on their part. With the help of scouts he may know about the attack at the suitable moment and commences an attack. On this reason the Oghuz people are forced to be in constant readiness to repel the enemy’s attack. Kazan’s an-swer to the set question by Oroz’s son is exactly the definition of the word “enemy”. Oroz asks his father:“Who do people call enemies?” Kazan’a reply is very categorical. He replies:“If we catch them then we kill them, if they catch us, then they kill us”. Gener-ally, these answers contain the norms of behavior in the society, and for the members of the society they contain the norms of behavior – they are the lessons of life and struggle.

There are many places in the epic’s narration, when it is told much about considering enemies as common dark hostile forces, or when it is narrated about some of them, or their peculiari-ties. The enemies are characterized in the work as people out of hand, not wise, who do not have mercy to those who ask for mercy, sly, coward and so on. (Çeribaş, 2011:7). The enemy who can attract attention to himself with the help of power of darkness has the name Аrshin son of Direk Tekfur. “Ar-shyn son of Tekfur was the Tekfur of this fortres. This enemy has a height of sixty archin. He stroke, untwisted bludgeon at sixty batmans, stretched his bow with crash” (Ergin 2014:199). Direk Tekfur – is a very strong enemy. Yigenek, to rescue him from the tram-mels of his grandfather Kazylyk Koja, together with twenty four beys, who were known as heroes, appeared at the fortress. All these beys were in the hands of Tekfur, being in the de-pressed state. Yigenek also appears in the difficult situation, but with the help of God, he finds the way out of this situation. God through the angel Jebrail gave him the power of forty young men and that helped to gain the victory.

бытия всех огузов. Каждое из его проявлений наилучшим образом служит обеспечению преемствен-ности жизненных ценностей, пере-даче менталитета и сознания огузов последующим поколениям. В преди-словии к произведению путем при-ведения пословицы «старый хлопок не станет бязью, старый враг – дру-гом» в центр повествования ставит-ся понятие «враг» и дается первое предупреждение, связанное с тем, что таит в себе это слово.

Враг, испытывая желание напасть на огузских бегов, ждёт проявления каких-либо слабостей с их стороны. С помощью лазутчиков он может узнать о наступлении подходящего момента и совершить нападение. По этой причине огузы вынужде-ны всегда находиться в полной постоянной готовности отразить нападение врага. Ответ Газана на заданный сыном Орозом вопрос и есть открытое определение слова «враг». Вообще, эти ответы содер-жат в себе нормы поведения в об-ществе, для членов которого – это уроки жизни и борьбы.

В повествованиях эпоса, при рас-смотрении врагов в общем в качес-тве тёмной враждебной силы, об отдельных из них, об их особен-ностях говорится немало. Врагов в произведении характеризуют как людей распущенных, неумных, не имеющих пощады к просящим ми-лосердия, хитрых, трусливых и т.п. (Çeribaş, 2011:7). Способный прив-лечь к себе внимание с помощью тёмных сил враг имеет имя – Аршын оглы Дирек Текфур. «Текфуром этой крепости был Аршын оглы Текфур. У этого врага рост был в шестьдес-ят аршин. Он ударял, раскрутив кистень в шестьдесят батманов, с треском натягивал свой лук» (Ergin 2014:199). Дирек Текфур – очень сильный враг. Егенек, чтобы вызво-лить из его пут собственного деда Казылык годжу, вместе с двадцатью четырьмя бегами, имевшими репу-тацию героев, появился у крепости. Все эти беги были в руках Текфура,

Page 30: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

28 MIRAS

gah ry man ha sap la jak be gi bi len bir lik-de ga la nyň öňün de peý da bol ýar. Bu beg le riň äh li si Tek fu ryň elin de pe ri şan bol ýar. Ýe ge nek hem kyn ýag daý da gal ýar, em ma Al la ta ga la nyň ýar da-my bi len bu kyn ýag daý dan gu tul ýar. Al la ta ga la Jeb ra ýyl pe riş dä niň ara da dur ma gy bi len oňa kyrk ýi gi diň güý jü ni ba gyş la ýar we bu sö weş de ony üs tün çy kar ýar.

Duş ma nyň ýa şa ýyş aý ra tyn ly gy bi-len bag ly lyk da onuň otu rym ly ýa şa-ýyş me de ni ýe ti ne eýe di gi ni gör ýä ris. Tek fu ryň go las tyn da ky la ryň ag la ba sy ga la da ýa şa ýar. Ka zy lyk go ja og ly Ýe-ge nek ba ra da ky boý da: «Şol ga la nyň bir tek fu ry bar dy» di ýil se, Uşun go ja og-ly Seg rek hak da ky boý da: «Ýo ly Alyn-ja ga la sy nyň üs tün den dü şüp di. Ga ra Te kür şol ýer de bir ga la sal dy ryp dy» di ýil ýär (Çe ri baş 2011:203).

Duş ma nyň sö zü ne yna nyp bol ma-ja gy na bol sa Gan tu ra ly hak da ky bo-ýuň my sa lyn da akyl ýe tir ýä ris. Gy zy-ny Gan tu ra la dur mu şa çy ka ran Tek fur soň ra bu eden işi ne ökün ýär we Gan-tu ra ly nyň üs tü ne es ger gön der ýär.

Sö zü ne yna nyp bol ma ýan duş man, onuň hem üs te si ne, gor kak we hi le-gär dir Be kil og ly Em ren hak da ky boý-da şeý le di ýil ýär: «Duş man lar: «Bu Be ki liň aty dyr. Biz gaç ýa rys» diý ýär ler. On da Tek fur aýd ýar: «Go wu ja se re diň. Bu gel ýän Be kil bol sa, siz den öňür ti men ga ça ryn» (Er gin 2014: 221). Be-kil özü ni ejiz gö ren, gor kuz mak is län duş ma ny na ga rap şeý le diý ýär: «Alp äri gor kuz jak bol mak aýyp dyr» (Er gin 2014: 221).

Duş ma na gar şy gö re şen le rin de oguz beg le ri ys la my ýet den güýç al ýar-lar. Olar aras sa suw bi len tä ret alyp, iki re kat na maz oka ýar lar. Kyn gün de ga lan ma hal la ry Al la ta ga la ýal ba ryp, on dan ýar dam di le ýär ler. Be kil og ly Em ren duş man la ra gar şy çy kyp, kyn gün de ga lan da, Al la ta ga la ýal bar ýar we oňa kyrk ýi gi diň güý ji ba gyş edil-ýär: «Hak ta ga la Jeb ra ýy la aýt dy: «Ýa, Jeb ra ýyl, bar, şu gu lu ma kyrk äriň güý-jü ni ber dim». Og lan duş ma ny ýo ka ry gö te rip, ýe re ur dy. duş ma nyň ga ny bur nun dan tüý dük ýa ly bo lup çüw dü-ril di. Ol çyç rap, al gyr ýa ly bo lup, duş-ma nyň bo ga zyn dan ýa pyş dy» (Er gin 2014: 224). Bu gö reş den soň ra Em-

Acquainting with the work we ob-serve that the enemy, together with the peculiarities, has also settled cul-ture of life. Most of people, who are dependent on Tekfur, live in the for-tress. If in the story about Yigenek, son of Kazilik Koja, it is narrated about “In that fortress there was one tekfur”, then in the story about Segrek, the son of Ushun Koja, it is stated: “The way was through the fortress Altnja. There Kara Tekfur built a fortress” (Çeribaş 2011:203).

A chapter of the epic about Gan-turaly is called to form the understand-ing, the impossibility to trust the en-emy’s word. Tekfur, having married his daughter to Ganturaly, afterwards re-grets about it, sending troops against him.

The enemy, to whom it is impossible to trust, appears to be a coward and cunning. In the Story about Emren, son of Begil, it is narrated: “Enemies: “This is Bekil’s horse. Let’s run away”. Then Tekfur says: “Look carefully. If it is Bekil, then I’ll run away before you” (Ergin 2014: 221). Bekil showed lack of spirit: “It is shameful to scare Alp аri” (Ergin 2014: 221).

In their struggle with enemies the Oguz’s beys rreplenished the supply by the revival power of religious treaty. They washed by pure water, prayed. In difficult days, addressing to Allah, asked assistance from Allah. Emren, Bekil son of, took the field against the enemies, but finding themselves in dif-ficult situation, prays Allah, asking as-sistance, and he is given the power of forty warriors: “God said Jebrail: “Oh, Jebrail, go, I gave this slave the pow-er of forty men”. Young man, having raised the enemy, stroke him to the ground. Blood run from the enemy’s nose. Splashing, it, as a peregrine fal-con, caught the enemy’s throat”(Ergin 2014: 224). After this fight, the enemy warrier (bogatyr), being conquered by Emren, accepts the Muslim religion.

Among the got information about enemies are peculiarities of taking sei-zure of captives. They taught the cap-tives’ arms beside the back, tied the rope around the neck and led them on

находясь в подавленном состоянии. Егенек тоже оказывается в трудном положении, но с помощью Бога на-ходит выход из этой ситуации. Бог через ангела Джебраила наделил его силой сорока молодцев, что по-могло одержать победу.

Знакомясь с произведением, мы наблюдаем, что у врага вместе с особенностями есть и осёдлая (ста-бильная) культура жизни. Большин-ство людей, подвластных Текфуру, живут в крепости. Если в главе о сыне Казылыка годжи Егенек гово-рится о том, что «В той крепости был один текфур», то в главе о сыне Ушуна годжа Сегрека отмечается: «Дорога проходила через крепость Алынджа. Там Кара Текфур постро-ил крепость» (Çeribaş 2011:203).

Глава эпоса о Гантуралы призва-на сформировать понимание не-возможности доверять слову врага. Текфур, выдав свою дочь замуж за Гантуралы, впоследствии сожалеет об этом, посылая против него вой-ска.

Враг, которому нельзя доверять, оказывается к тому же трусливым и хитрым. В главе о Бекил оглы Эмрен повествуется: «Враги: «Это конь Бекила. Бежим». Тогда Текфур говорит: «Посмотрите хорошенько. Если это Бекил, то я убегу прежде вас» (Ergin 2014: 221). Бекил сма-лодушничал: «Стыдно пугать Алп ари» (Ergin 2014: 221).

Для борьбы с врагами огузские беги подпитывались животворящей силой религиозного учения. Они омывались чистой водой, читали намаз в два реката. В нелегкие дни, обращаясь к Богу, просят у него по-мощь. Бекил оглы Эмрен, выступив против врагов, но оказавшись в тя-жёлом положении, молится Богу, прося у него поддержку, и ему при-даётся сила сорока воинов: «Бог сказал Джебраилу: «О, Джебраил, иди, я дал этому рабу силу соро-ка мужей». Парень, подняв врага, ударил его о землю. Кровь потекла ручьём из носа врага. Брызжа, она, как сапсан (вид сокола – Ред.), схва-

Page 31: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

29MIRAS

ren den ýeň len duş man päl wan mu sul-man di ni ni ka bul ed ýär.

Duş man lar ba ra da alyn ýan mag lu-mat la ry my zyň bi ri-de ola ryň ýe sir al-şy nyň aý ra tyn ly gy dyr. Duş man ýe sir alan la ry nyň el le ri ni ar ka la ryn da da ňyp, bo ýun la ryn dan ýüp bag lap, py ýa da ýö red ýär. Sa lur ga za nyň öýü niň ta la-ny şyn dan söz açyl ýan boý da bu ba ra-da: «Ga zan be giň gar ry ja ene si ga ra dü ýä niň boý nun dan asyl gy git di. Han Ga za nyň og ly Oroz beg üç ýüz ýi git bi len bir lik de eli da ňyl gy, boý ny bag-ly git di. ...Kyrk ýi git bi len og luň Oroz ba şy açyk, aýak ýa la ňaç duş man la ryň ýa ny bi len ýe sir bo lup git di...» di ýil se, Oro zyň ýe sir dü şü şin den söz açyl ýan boý da: «Og la nyň üs tün den ba ryp, ony tut du lar. Iki eli ni tir se gin den bag la dy-lar. Çal ur ga ny boý nu na dak dy lar. Ýü-zin ýa ty ryp süý re di ler. Te nin den gan çyk ýan ça ur du lar. Ka ka di ýip ag lat dy-lar, ene di ýip ba gyrt dy lar. Eli da ňyl gy, boý ny bag ly, ýü zin li gi ne ýy kyp ýö rä-ber di ler» di ýil ýär (Er gin 2014:103-162). Be kil og ly Em ren bi len bag la ny-şyk ly boý da hem şo ňa meň zeş söz ler bar: «Tek fur: «Gal kyp, ýe ri ňiz den tu-ruň, ýa tan ýe rin de beg Be ki li tu tuň, ak el le ri ni tir se gin den bag laň, duý man dur ka owa dan ba şy ny ke siň, al ja ga-ny ny ýer ýü zü ne dö küň, gy zy ny, gel ni-ni ýe sir alyň» diý di» (Er gin 2014: 219).

Duş man go la ýa ge len de, Sa lur ga-zan og lu na bir gy ra da dur ma gy tab-şyr ýar we duş man ba ra da şeý le mag-lu mat ber ýär: «Onuň duş ma nyň üç oku nyň üçü si hem ny şa na deg ýän ok çu sy bar dyr. «Haý» diý män käň baş-la ry kes ýän jel la dy bar dyr. Adam eti ni ýah na ed ýän aş çy sy bar dyr» (Er gin 2014: 159). duş man şu nuň ýa ly de-re je de za lym bo lup, ol aman di le ýä ni hem ba gyş la ma ýar.

Duş ma nyň nä de re je de hi le gär bo lup bil je gi ni we duş man ly gy nyň çä gi niň ýok du gy ny Ga za nyň öýü niň ta la ny-şyn dan söz açyl ýan boý da gör ýä ris.

Tek fu ryň Gan tu ra la ber ýän ba ha sy-da ün sü ňi özü ne çek ýär. Gan tu ra ly nyň ýi git li gi ne Tek fu ryň uly hor mat goý ýan-dy gy nyň şa ýa dy bol ýa rys: «Ak ça dyr dik di ler, ala ja ha ly dü şe di ler, ak goý-nuň da ma gy ny çal dy lar, ýe di ýyl lyk al şe rap içir di ler. Tek fur: «Bu ýi gi diň sö-zi-hä bat ly gö rün ýär, elin de hü nä ri-de

foot. In the story about the Sack of the House of Salur Kazan it is said: “Ka-zan bey’s old mother was taken along, hanging along on across the neck of a black camel. Oroz bey, the son of Khan Kazan, and his three hundred young warriors, all captured, were led away, hands tied and necks lashed to-gether. … Forty warriors together with Oroz with uncovered heads, bare-footed were led away by enemies”. In the story which tells about Oroz’s be-ing in capture, it is narrated: “Having come to the young man, they seized him. They tied his arms by elbows. They threw a rope on his neck. They carried him with his face down. They stroke him to blood” (Ergin 2014:103-162). In the story about Emren, Bekil’s son there are similar words: “Tekfur: “Get up, jumping from their places, seize the lying Bekil Bey, tie his arms, not giving him to understand, cut his beautiful head, shed his scarlet blood to the ground, capture his daughter and wife” (Ergin 2014: 219).

When the enemy approached, Salur Kazan ordered his son to stay aside and announced him information about enemies: “The enemy has a gunner, who reaches the aim at three shots. He also has a hangman, one cannot say “Hey” before he cuts a head. He also has a cook, who prepares jellied minced meat from the human’s meat” (Ergin 2014: 159). The enemy is mer-ciless to such an extent that he does not spare about the forgiveness.

From the Story about the Sack of the House of Salur Kazan we know how cunning may be an enemy, and that the enemy’s hostility is indeed bound-less.

Ganturaly’s assessment which gives Tekfur, attracts readers’ attention. We become witnesses of the fact how Tekfur with great respect treats Gan-turaly, who is young: “They sew white tent, laid brightly colored carpet, cut white sheep, drank seven years old red wine. Tekfur: “This jigit’s words seem to be loud, and if he has a craft.

Give him a girl, I took fancy of this young man, he pleases me. If he wants – let him stay, if not – let him go

тила горло врага» (Ergin 2014: 224). После этой битвы вражеский паль-ван (богатырь – Ред.), побеждённый Эмреном, принимает мусульман-ство.

Среди полученных сведений о врагах – особенности их захвата пленных. Плененным они завязы-вали руки за спиной, обвязывали шею веревкой и вели их пешим ходом. В главе, повествующей об ограблении дома Салура Газана, говорится: «Старая мать Газан бега повисла на шее черного верблюда. Сын Газан хана Ороз бег вместе с тремястами молодыми бегами был связан по рукам, веревки были на-кинуты на их шеи. … Сорок парней с Орозом с непокрытой головой, бо-сые были уведены врагами». В гла-ве же, описывающей пребывание Ороза в плену, говорится: «Придя к парню, схватили его. Связали руки в локтях. Накинули на шею верев-ку. Волокли его вниз лицом. Били до крови» (Ergin 2014:103-162). В главе о Эмрен – сыне Бекила есть схожие слова: «Текфур: «Вставайте, вска-кивая с места, схватите лежащего бега Бекила, свяжите ему руки, не дав ему понять (сообразить – Ред.), отрежьте его красивую голову, про-лейте его алую кровь на землю, его дочь и жену возьмите в плен» (Ergin 2014: 219).

Когда враг приблизился, Салур Газан приказал сыну встать в сто-ронке и сообщил ему сведения о врагах: «У него, врага, есть стре-лок, попадающий тремя стрелами в цель. Есть у него палач, не успеешь сказать «Хай», как он отрежет голо-ву. Есть и повар, готовящий холодец из человеческого мяса» (Ergin 2014: 159). Враг до такой степени безжа-лостен, что не щадит просящих о помиловании.

О том, как может быть хитер враг, и его враждебность является поис-тине безграничной, мы узнаем из главы об ограблении дома Газана.

Привлекает внимание и оценка Гантуралы, которую даёт Текфур. Мы становимся свидетелями того,

Page 32: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

30 MIRAS

bo laý sa» diý di. ...Tek fur: «Gy zy ge ti rip be riň, bu ýi gi di gö züm gör di, köň lüm söý di. Is le se gal syn, is le se git sin» diý-di (Er gin 2014: 191). ... Tek fur: «Wal la, bu ýi gi di gö züm gör di, köň lüm söý di» di ýip, kyrk ýer de otag dik dir di, kyrk ýer de gy zyl-ala «ge lin ota gy ny» dik-dir di» (Er gin, 2014: 192).

Dir se ha nyň og ly Bu gaç han dan söz açyl ýan boý da Dir se han kyrk sa ny na mart ýi gi diň sö zü ne al da nyp, og lu-nyň ah lak syz ki şi di gi ne ynan ýar. Soň-ra bol sa ony öl dür me gi ýü re gi ne düw-ýär. Dir se han og ly we kyrk na mart bi le lik de awa çyk ýar. Ka ka sy og lu ny peý kam atyp ýa ra la ýar. Ka ka sy nyň og ly ba bat da özü ni şu nuň ýa ly alyp bar ma gy na öza ra bas daş lyk dan hem be ter onuň ah la gy ba ra da aý dy lan lar se bäp bol ýar. Bu gö reş ata dyr og luň bi ri-bi ri ne gö rip çi lik et me gi däl-de, kyrk hyz mat çy nyň ka ka sy ny og lun dan ga-ban ma gy ne ti je sin de ýü ze çyk ýar. (Bayat, 2009: 7). Bu he ka ýat da ky duş-man çy ly gyň se bä bi ga ban jaň lyk dyr. Bu ýer de ga ban jaň ly gyň tu tuş jem gy-ýe te be rip bil jek zy ýa ny açy lyp gör ke-zi lip dir. Aý ra tyn hem, Dir se ha nyň öz og ly ba ra da aý dy lan la ra der rew yna-nyp otu ry ber me gi, eşi den le ri niň dog-ru dy gy ny ýa-da beý le däl di gi ni öw ren-jek bol maz ly gy ýal ňyş bir he re ket dir. Şeý le lik bi len, ahyr so ňun da şol kyrk ýi git Dir se ha nyň özü ni öl dür mek çi bol ýar. Eser de bu wa ka nyň üs ti bi len ýol baş çy la ryň so rap-ide mez den ka rar çy kar ma ly däl dik le ri ün del ýär.

Sa lur ga za nyň bü tin oguz beg le-ri bi len bir lik de awa çy kan dy gy ny bi len Şök li Me lik onuň ýur du nyň üs-tü ne çoz ýar we öýü ni ta lap, aýa ly ny, og lu ny we üç ýüz ýi gi di ni ýe sir al ýar. Gür jüs ta nyň bu ýer den daş däl di gi ni göz öňün de tut mak bi len, Aruz go ja Ga zan dan ýur du ny ki me tab şy ryp git je gi ni so ra ýar. Ga zan hem öz og ly Oroz bi len üç ýüz ýi gi di ne ýur dy tab-şy ryp git je gi ni aýd ýar. As lyn da Aruz go ja nyň so ra gy, şeý le se ret seň, soň-ra bo lup geç jek wa ka la ryň ha bar çy sy-dyr. Şo nuň üçin hem, bu kyn çy ly gyň ýü ze çyk ma gy na ge ňeş edil mez li gi we öňün den çä re gö rül mez li gi se bäp bol-ýar. Şeý le lik bi len, bu wa ka la ryň üs ti bi len ýol baş çy la ra hem-de jem gy ýe te ýe ne bir mö hüm ders be ril ýär.

away” (Ergin 2014: 191). He ordered to erect tents in forty place, and also to raise the “tents for brides” in forty places” (Ergin, 2014: 192).

In the Story about Bugach Khan, son of Dirse Khan, the father believed to the dishonest cowardly men that his son is a whoremonger. In retort he plans to kill him. Dirse khan’s son and forty slanderers went hunting. The father wound the son, having taken a shot from the bow. The reason of such a behavior was not the father’s attitude towards son was not a competition be-tween them but slanderous insinua-tions about his behavior. This struggle is not a result of envy between father and son, but consequence of jealous of father to his son (Bayat, 2009: 7). It is shown here what a big losses the whole society may suffer in the re-sult of the sense of jealousy. Father’s behavior may be also a mistake; be-cause the father immediately believed rumors about the son, and he even did not want to know the truth. In the end, these forty warriors attempted to kill Dirse Khan. Through the description of this event the leaders are called not to make rapid solutions without inves-tigating the situation in details.

Shokli Melik, having known that Salur Kazan went hunting with all his Oghuz beys, carried out a raid of his lands, sacked his home, and captured his wife and three hundred and seven more people. Knowing that Georgia was not far from there, Uruz Koja asks Kazan to whom he laid responsibilities for the country before departure. Ka-zan informs that he leaves his son and three hundred jigits instead of himself. The question, which was asked by Uruz Koja, if one reflects on, indirectly becomes the forecaster of the events, which happened later. Because the reason of difficulties that happened later were rashness of actions and non-acceptance of the necessary measures on ensuring safety. So, the event here acts as one more lesson to the leaders and to the society in the whole.

In the epic’s Story about Beyrek, son of Baybure Bamsa, it is narrated

как Текфур с большим уважением относится к Гантуралы, находяще-муся в молодом возрасте: «Сшили белый шатёр, постелили цветастый ковёр, зарезали белого барана, пили семилетнее красное вино. Тек-фур: «Слова этого джигита кажутся громкими, если ещё и ремесло в ру-ках есть. … Дайте ему девушку, этот юноша приглянулся мне, он мне по душе. Пожелает – останется, нет – пусть уходит» (Ergin 2014: 191). Он приказал в сорока местах возвести палаты, и также в сорока местах поднять «палаты невест» (Ergin, 2014: 192).

В главе о Бугач хане Дирсе – сыне Дирсе хана, отец поверил обман-ным словам малодушных людей о том, что его сын – блудник. В от-местку он намеревается его убить. Сын Дирсе хана и сорок клеветни-ков выезжают на охоту. Отец ранит сына, выстрелив из лука. Причиной такого поведения отца по отноше-нию к сыну явилась не столько воз-никшая между ними конкуренция, сколько клеветнические измышле-ния о его поведении. Эта борьба – не результат зависти между отцом и сыном, а следствие возникшей у сорока слуг ревности отца к сыну (Bayat, 2009: 7). Здесь показано, какой урон для всего общества мо-жет нанести нездоровое чувство ревности. Ошибочным представ-ляется поведение отца, мгновенно поверившего сказанному о сыне, не пытавшегося докопаться до истины. В конце концов, эти сорок удальцов покушались на убийство самого Дирсе хана. Через описание этого события в произведении руководи-тели призываются не выносить ско-ропалительных решений, не разо-бравшись в ситуации.

Шёкли Мелик, прознав, что Салыр Газан со всеми огузскими бегами выехал на охоту, совершил набег на его земли, разграбил его дом, а жену, сына и ещё триста семь чело-век захватил в плен. Имея в виду, что Грузия находится недалеко, Аруз годжа спрашивает Газана, на

Page 33: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

31MIRAS

Baý bü re og ly Bam sy Beý rek den söz açyl ýan boý da ky duş man çy ly ga «aýal» me se le si se bäp bol ýar. Baý-bur dyň be gi öz öý len me li gy zy nyň Beý re ge dur mu şa çy ka ry lan ly gy ny bi-lip, Beý re gi ýe sir alyp, ga la syn da tus-sag lyk da sak la ýar: «Beý rek kyrk ýi gi di bi len bir lik de iýip-içip otyr dy. duş ma-nyň iça ly sy (goý, ol mak sat-my ra dy-na ýet me sin!) bu la ryň ara sy na gi rip, soň ra Baý burt ga la sy nyň be gi ne ha-bar ber di. Ol: «Sol ta nym, nä me üçin otyr syň. Paý Pi çen beg sa ňa ber jek gy zy ny Beý re ge ber di. Ol bu gi je ger-de ge gir ýär» diý di. Ol mel gun (goý, ol mak sat-my ra dy na ýet me sin!) ýe di ýüz hu daý syz lar bi len bir lik de ok gun-ly hü jüm et di» (Er gin 2014: 129-130). Oro zyň ýe sir dü şü şi be ýan edil ýän boý da Ga zan, on al ty ýa şan dy gy na ga ra maz dan, ba tyr lyk gör kez me ýän og ly Oro zyň ýag da ýy na neb si agyr ýar we onuň bi len bir lik de awa çyk ýar. Şol wagt ola ryň üs tü ne duş man dö kül ýär. Ka ka sy Oro za bir gy ra da dur ma gy ny tab şyr sa-da, og ly ony diň le me ýär we duş ma na ýe sir düş ýär. Bu he ka ýa tyň esa syn da «tej ri be, tej ri be siz lik» me se-le si ýa tyr. Il ki baş da ka ka sy nyň sö zü ni diň le me ýän Oroz mu nuň ne ti je sin de ýe sir düş ýär. As ly ýe tin de, og lu nyň ýe-sir düş me gin de Ga za nyň hem gü nä si bar. Çün ki ol, on al ty ýa şan og lu na ze-rur bo lan ter bi ýä ni ber män dir. Oro zyň söz le ri bu ýag daý dan ha bar ber ýär: «Eý, beg ka kam, dü ýe ýa ly ula lyp syň, em ma kö şek ki min aky lyň ýok. De pe ýa ly ula lyp syň, em ma da ry ýa ly beý niň ýok. Hü nä ri ogul ka ka syn dan öw ren-ýär mi ýa-da ka ka lar ogul la ryn dan öw-ren ýär mi? Sen ha çan me ni alyp, ýur-duň ser he di ne bar dyň, gy lyç ça lyp baş kes diň? Men sen den nä me gör düm, nä me öw re ne ýin» (Er gin 2014, 156). Og lun dan bu söz le ri eşi den Ga zan: «Eý, beg ler, siz iýiň, içiň, söh be ti ňi zi do wam ediň. Men bu og la ny alyp, awa gi de ýin, ýa ny ma ýe di gün lük azyk ala-ýyn, ok atan ýer le ri mi, gy lyç ça lyp baş ke sen ýer le ri mi gör ke ze ýin, duş man ýur du nyň ser he di ne, Jy zyg la ra, Ag la-ga na, Gök je da ga alyp çy ka ýyn. Bu, soň ra, og la na ge rek bo lar, eý, beg ler» (Er gin 2014: 156) diý di. Diý mek, Sa-lur ga za nyň has ozal şu nuň ýa ly he re-ket et me gi ge rek eken. Şeý le lik bi len,

that a woman became the reason of appearing the enmity. Baybure Bey, having knowing that they were going to marry Beyrek to his fiancée, fasci-nates him. “Beyrek together with forty warriors was in captivity. The enemy’s spy (let him not to reach his aim!) pen-etrates among him and then informs the fortress’s Bey Bayburt: “My Soltan, why are you inactive? Pay Pichen Bey gave Beyrek a girl whom he promised to give you”. This devil (let him not to reach his aim!) together with seven hundred infidels performed an impetu-ous attack” (Ergin 2014: 129-130). In the story, which narrates about Oroz’s capture, Gazan, who was distressed that his son Oroz, I spite of his six-teen years old age, des not display brevity, takes him to hunt with him. At that time they were subjected to the enemy’s attack. The father orders the son to escape, but the son does not obey and gets into captivity. The problem of experience and inexperi-ence is raised here. Oroz, who did not obey his father, was captured, though Kazan Bey’s was partially guilty him-self, because he could not hand over his life experience to his sixteen years old son. Oroz Bey’s words testify to it: “Hey, bey-father, you had been grown as a camel, but you have no mind even аs a baby-camel. You became as big as a hill, but you have not an intellect even as large as a millet. A son learns a craft from his father or is it a father who learns from son? When you took me with you to travel along the coun-try’s borders, what had I seen from you, what had I learnt from you?” (Er-gin 2014, 156). Gazan remembered what had happened on the eve of the event, when being at a party with his close people, he uttered: “Hey, beys, eat, drink, continue to talk. I’ll take this young man with me to hunt, I take subsistence for seven days, I’ll show the places, where I had hunted, we’ll climb up the mountain from the ene-my’s country to the mountains Juzug-lar, Aglagan, Geokche. This will after-wards be useful for a young man, hey, beys” (Ergin 2014: 156). Naturally, Salur Kazan had to act so even be-

которого он возложил ответствен-ность за страну перед отъездом. Газан сообщает, что оставляет вместо себя сына с его тремяста-ми джигитами. Вопрос, заданный Арузом годжой, если вдуматься, косвенно становится предвестни-ком событий, наступивших позднее. Ведь причиной нагрянувших затем трудностей явились необдуман-ность действий, и непринятие необ-ходимых мер по обеспечению без-опасности. Таким образом, событие выступает в качестве ещё одного урока руководител-ям и обществу в целом.

В главе эпоса, рассказывающей о Бейреке – сыне Байбюре Бамсы, говорится, что причиной возникно-вения вражды послужила женщина. Бег Байбюре, узнав о том, что его невесту собираются выдать замуж за Бейрека, пленит его и содержит в заточении в своей крепости. «Бей-рек вместе с сорока джигитами си-дел в плену. Лазутчик врага (пусть он не достигнет цели!) проникает к ним, затем сообщает бегу крепос-ти Байбурт: «Солтан мой, почему ты бездействуешь? Пай Пичен бег отдал обещанную тебе девушку Бейреку». Этот дьявол (пусть он не достигнет цели!) вместе с семью-стами неверными совершил стре-мительное нападение» (Ergin 2014: 129-130). В главе, рассказывающей о пленении Ороза, Газан, сокруша-ющийся о том, что его сын Ороз, несмотря на свои шестнадцать лет, не выказывает смелость, берет его с собой на охоту. В это время они подвергаются нападению врага. Отец приказывает сыну скрыться, но сын ослушивается и попадает в плен. В основу этого повествова-ния положена проблема опыта и неопытности. Не подчинившийся отцу Ороз в результате был пленен, хотя в этом была доля вины и са-мого Газана, поскольку он не смог передать житейский опыт шестнад-цатилетнему сыну. Об этом свиде-тельствуют и слова Ороза: «Эй, отец-бег, ты вырос как верблюд, но

Page 34: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

32 MIRAS

des sa nyň gah ry man la ry na bi lim we ter bi ýe öz wag tyn da be ril me li dir. Şeý-le edil me dik ýag da ýyn da şu nuň ýa ly kyn çy lyk lar bi len ýüz be-ýüz bol nup bil ner. Şu nuň ýa ly ýag da ýy «Gö rog ly» epo syn da-da gör ýä ris. Gö rog ly Arap Reý ha nyň eli ne ýe sir düş ýär. Ony diňe ogul ly gy Öwez ha las edip bi jek di. Gö rog ly oňa öz wag tyn da ata mün me-gi, gy lyç ulan ma gy we duş man bi len sö weş me gi öw ret män li gi üçin puş man ed ýär, çün ki Öwez duş man bi len gar-şy la şan da, elin den hiç zat gel me ýär. Şu ýer de Gö rog ly ogul ly gy na duş man bi len sö weş me gi öw ret män li gi ne puş-man ed ýän di gi ni aýd ýar we şol ýe riň özün de nä hi li sö weş me li di gi ni dü şün-dir mä ge baş la ýar (Şa hin 2011:181-182).

fore, having taken safety precautions. So, this plot teaches that knowledge and experience have to be passed over in due time, in the necessary mo-ment. Not doing it, one may face diffi-culties face to face. Such episode was witnessed in the epic “Gerogly” when it is narrated about Gerogly being cap-tured by Arab Reykhan. Only his step-son Ovez could save him. Gerogly re-grets about the fact that in due time he did not teach to ride a horse, to hold a sword in the hands and struggle with enemy, because while meeting the enemy Ovez was unable to march into battle. Gerogly is pity for this and immediately starts to explain how one should struggle with an infidel (Şahin 2011:181-182).

не имеешь ума даже как верблюжо-нок. Ты стал как холм, но у тебя нет разума даже с просо. Ремеслу сын обучается у отца или отец учится у сына? Когда ты брал меня с собой в путешествия на границы страны, что я видел от тебя, чему научил-ся?» (Ergin 2014, 156). Газан вспом-нил, что произошло накануне собы-тия, когда, находясь на застолье с приближенными, бег произнес: «Эй, беги, ешьте, пейте, продолжайте бе-седовать. Я возьму этого парня на охоту, с собой беру пропитанье на семь дней, покажу места, где я стре-лял, поднимемся у границы с вра-жеской страной на горы Джузуглар, Аглаган, Гёкче. Это потом пригодит-ся для парня, эй, беги» (Ergin 2014: 156). Конечно, Салыр Газан должен был поступить так ещё раньше, при-чем приняв меры безопасности. Та-ким образом, этот сюжет учит, что знания и опыт должны передавать-ся своевременно, в нужный момент. Не сделав этого, можно столкнуться с трудностями лицом к лицу. Такой эпизод засвидетельствован в эпосе «Гёроглы», где повествуется о том, как Гёроглы попадает в плен к Ара-бу Рейхану. Его мог спасти только пасынок Овез. Гёроглы сожалеет о том, что в своё время не обучил его скакать на коне, держать меч в руках и сражаться с врагом, так как Овез при встрече с врагом был не-способен вступить с ним в бой. Гё-роглы сожалеет по этому поводу и тут же приступает к разъяснению, как надо сражаться с неприятелем (Şahin 2011:181-182).

В основу главы, где рассказы-вается о Гантуралы, сыне Ганглы годжа, положено рассмотрение про-блемы обретения спутника жизни, за которого приходится бороться. В тюркоязычных дестанах одна из причин борьбы, которую ведут ге-рои произведения, связана с «необ-ходимостью жениться». В дестане «Маадай-Гара» персонаж по име-ни Кёгюдей Мерген отправляется в путь, чтобы жениться на Алтын Кюшкин – дочери Ай Кагана. Пре-

Page 35: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

33MIRAS

Gaň ly go ja og ly Gan tu ra ly dan söz açyl ýan boý da ky gö re şiň esa syn da «ýan ýol daş edin mek» me se le si ýa tyr. Tür ki dil ler dä ki des san lar da gah ry ma-nyň alyp bar ýan gö reş le ri niň iň uly se-bäp le ri niň bi ri-de «gah ry ma nyň öý len-me ýol çu ly gy» bi len bag la ny şyk ly dyr. «Maa daý-Ga ra» des sa nyn da Kö gü-deý Mer gen di ýen gah ry man Aý Ka ga-nyň gy zy Al tyn Küs ki ni ge lin edin mek üçin ýo la çyk ýar. Ol öz ýo lun da du şan her bir kyn çy ly gy ýe ňip ge çen soň, edil özü ne meň zäp du ran al ty sa ny dost edin ýär. Aý Ka gan myh man al mak ba-ha na sy bi len ola ry de mir zyn da na alyp bar ýar, zyn da nyň ga py sy na tog san do kuz gulp, seg sen do kuz sok ma ur-dur ýar (Nas ka li, 1999:19).

Ka zy lyk go ja og ly Ýe ge nek den söz açyl ýan boý da Ba ýyn dyr han dan ýö-riş et mek üçin rug sat alan Ka zy lyk go-ja şol gaý dy şy na Düz mürd ga la sy nyň tek fu ry nyň üs tü ne çoz ýar. Ol bu sö-weş de ýe sir düş ýär. Ýe ge nek ka ka sy-ny ha las et mek üçin Ar şyn og ly Di rek Tek fu ryň ga la sy na gid ýär we ka ka sy-ny azat ed ýär.

Ýe ge nek il ki ba da ka ka sy nyň ýe sir dü şe ni ni bil me ýär. Mu ny on dan giz lin sak la ýar lar. Ol ka ka sy nyň ýe sir lik de-di gi ni beg ler bi len söh bet edip otyr ka eşid ýär: «Gün ler de bir gün Ýe ge nek otu ryp beg ler bi len söh bet ed ýär kä, Ga ra gö ne og ly Bu dak bi len sö zi azaş-dy. Olar söz uruş dyr ma ga baş la dy lar. Bu dak oňa ga rap: «Bu ýer de boş gep-läp otur maň nä me? Bi ri bi len dik leş-mek is le ýä niň çy nyň bol sa, gi dip ka-ka ňy ha las et sen-e. Ol on al ty ýyl dan bä ri ýe sir dir diý di» (Er gin 2014: 200). Ba şy ny bir be la so kaý ma syn di ýip, ka-ka sy nyň ýe sir lik de di gi ni Ýe ge nek den şol gü ne çen li giz läp ge lip dir ler. Em ma oguz ýi gi di hök mün de on dan ýe sir lik-dä ki ka ka sy ny bo şat ma gy na, mu nuň üçin gö reş alyp bar ma gy na ga ra şyl-ýar dy.

Be sat De pe gö zi öl dü ri şi be ýan edil-ýän boý da su rat lan dy ryl ýan duş man adat dan da şa ry bir bar lyk hök mün de or ta çyk ýar. Aru zyň ço pa ny bir çeş mä-niň ba şyn da gö ren pe ri si ni tut ýar we onuň bi len jü büt leş ýär. In di ki ýyl pe ri şol ço pan dan göw re sin de ga lan ça ga-sy ny dün ýä in dir ýär. De pe sin de ýe ke

The consideration of a problem of gaining a life companion, for whom one has to fight, is laid into the basis of a Story of Ganturaly, Son of Kanli Koja. In the Turkic-speaking destans one of the reason of fight, which is carried out by the heros of the work, is connected with the “necessity to marry”. In the destan “Maaday-Kara” a personage by the name Kyogudey Mergen starts out to marry Altyn Ky-ushkin, daughter of Ay Kagan. Having passed all difficulties on their way, he makes friends with six people whose characters are alike. Using the dishon-est occasion to invite the guests, Ay Kagan takes them to an iron dungeon, closes the door on eighty eight bolts, hangs on ninety nine locks (Naskali, 1999:19).

In one of the stories of an epic, which narrates about the son of Ka-zylyk Koja – Yegenek, Kazulyk Koja, having got Bayundyr Khan’s permis-sion to start off on a trip, performs an attacks on the tekfur of the Duzmord stronghold. In that battle he was cap-tured. Yegenek, wanting to make his father free from the capture, starts off to tekfur of the stronghold, to Direk, Arshin’s son, and achieves freedom to his father. For long time Yegenek did not know about his father’s being cap-tured, because nobody told him about it. He knew about it during his talk with the beys: “One of the days, when Ye-genek talked to the beys, he argued with Budag, son of Kara Gone. They began to argue severely. Budag, look-ing at him, said:”Why are you sitting here and talking and chattering? If you want to fight with somebody, then go and set free your father. Hit is already sixteen years that he is in captivity... ” (Ergin 2014: 200).Until that time peo-ple concealed the fact of his father be-ing in captivity, for him not to perform thoughtless actions. Nevertheless, the courtiers awaited from him struggle for his father’s freedom.

In the story on Basat Tepegoz the described enemy is depicted as some-thing irrational. At one of the streams the shepherd Uruz found peri and an intimacy happened. In the result the

одолев на своём пути все трудно-сти, он обретает шестерых друзей, с которыми его роднит схожесть характеров. Используя обманный повод для приглашения в гости, Ай Каган ведёт их в железную темни-цу, закрывает двери на восемьде-сят восемь засовов, навешивает девяносто девять замков (Naskali, 1999:19).

В одной из глав эпоса, повествую-щей о сыне Казылык годжа – Егенек, Казылык годжа, получив разреше-ние Байандыра хана отправиться в поход, совершает нападение на текфура крепости Дюзмюрд. В этом сражении он был пленен. Желая вызволить отца из плена, Егенек направляется к текфуру крепости Диреку, сыну Аршына и добивается освобождения отца. Долгое время Егенек не ведал о пленении отца, поскольку ему не было сообще-но об этом. Узнал он эту весть во время беседы с бегами: «В один из дней, когда Егенек беседовал с бегами, он схлестнулся с Будаком, сыном Гарагёна. Между ними нача-лась словесная перепалка. Будак, посмотрев на него, сказал: «Чего ты здесь сидишь и болтаешь? Если ты хочешь с кем-нибудь сразить-ся, лучше пойди и освободи свое-го отца. Он уже шестнадцать лет в плену...» (Ergin 2014: 200). До того дня от Егенека скрывали факт пле-нения отца, чтобы он сгоряча не совершил необдуманные поступки. Тем не менeе, придворные в глуби-не души ожидали от него борьбы за освобождение отца.

В главе об убийстве Бесат Депе-гёза описываемый враг показан как нечто иррациональное. У одного из водных источников пастух Аруза за-стал пери и между ними произошла близость. На следующий год пери родила от него ребёнка. Имеющий один глаз на лбу, этот ребёнок, став взрослым, обрушивает беды на огузский народ. Справиться с этим необыкновенным врагом сумел только такой же необычный герой по имени Бесат.

Page 36: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

34 MIRAS

gö zi bo lan bu ça ga oguz hal ky nyň ba-şyn dan be la bo lup in ýär. Bu adat dan da şa ry duş ma nyň höt de sin den edil onuň özi ýa ly üýt ge şik gah ry man bo-lan Be sat gel ýär.

Be kil og ly Em ren bi len bag ly boý-da, aw aw lap ýör kä ler, Sa lur ga za nyň aý dan bir sö zi ja ny na bat ma dyk Be kil on dan öý ke le ýär. Ol bu bo lan wa ka ny öz aýa ly bi len paý laş ýar. Ol hem äri niň ga ha ry ýa ty şar ýa ly, oňa awa çyk ma-gy mas la hat ber ýär. Aw aw lap ýör kä aýa gy döw len Be ki liň dü şen gü nün-den ha bar dar bo lan duş man onuň ýur-du nyň üs tü ne çoz ýar.

Uşun go ja og ly Seg rek bi len bag-la ny şyk ly boý da Ba ýyn dyr han dan ýö ri şe çyk ma ga rug sat alan Eg re giň Alyn ja ga la sy nyň go la ýyn da dy gy ny iça ly la ry Ga ra Tek fu ra ha bar ber ýär-ler. Eg rek, şeý le lik bi len, Tek fur ta ra-pyn dan ýe sir alyn ýar. Eg re giň er kek do ga ny Seg rek ula lyp, är ýi git çy kan-soň, gi dip aga sy ny ha las ed ýär. Bu he ka ýat da, edil Ýe ge nek ýa ly, Seg rek hem aga sy nyň duş ma nyň elin de ýe-sir lik de ge zip ýö re ni ni kän wagt lap bil-män gez ýär. Gün le riň bi rin de ol bi ri niň ni ka to ýu na gat naş ýar: «Bir gün onuň ýo ly bir ni ka to ýu nyň üs tün den düş di. Ol bu ýer de düş läp, na har iý di, şe rap iç di. Seg rek ser hoş bol dy. Ol da şa ryk çyk dy we gör se, bir ýe tim og lan özi ýa ly baş ga bir ýe tim og lan bi len ur şup dur. Ol: «Eý, bol şu ňyz nä hi li?» di ýip, ola ryň her si ne bir ýum ruk ur dy. Kö ne tu duň mi we si, ýe ti miň di li ajy bol ýar. Ýe tim le riň bi ri: «Eý, ýe tim li gi miz ýe-ter lik däl mi? Üs te si ne me ni nä me üçin ur ýar syň? Do ga nyň Alyn ja ga la syn da ýe sir lik de ge zip ýör. Hü nä riň bol sa, git, şo ny ha las et» diý di. Seg rek: «Do-ga ny ma kim diý ýär ler?» di ýip so ra dy. Ýaň ky og lan aýt dy: «Eg rek dir». Seg-rek: «Eg re ge Seg rek ýa ra şar. Do ga-nym sag eken gaý gy lanman, do gan-syz oguz ilin de dur man, ga ra gö zü miň nu ry, do ga nym» di ýip, göz le rin den ýaş dök di. Ol içe ri gi rip, söh bet deş le rin den git mä ge rug sat so ra dy. Soň ra bol-sa: «Beg ler, hoş ja ga lyň diý di» (Er gin 2014: 226). Gör şü miz ýa ly, Ýe ge nek ba bat da bol şy ýa ly, Seg rek den hem gi dip do ga ny ny ha las et me gi ne ga ra-şyl ýar.

next year the peri bore a baby. Hav-ing one eye on the forehead, this child, becoming grown up, brings misfor-tunes to the Oghuz people. Only such-like unusual hero by the name Besat managed with this enemy.

In the story on the Emren, son of Begil, the words of Salur Kazan, ut-tered during conjoint hunting, caused Begil’s offense, which he shared with his wife. To console her husband, she suggested him to go hunting where he broke his leg. The enemies, knowing about that, attacked his country.

In the Story on Seghrek, Son of Us-hun Koja, the spies inform Gara Tekfur about the approach of Alynja Egrek to the stronghold, who undertook the march having got permission of Bayandyr Khan. This made possible Tekfur to capture Egrek. Segrek, the brother of Egrek, who was already a teen-ager, freed his brother from the captivity. In this narration, as in the pre-vious one, Segrek, as Yegenek too, for long time did not know that his brother was in captivity. “ One of the days he came to a wedding festivity. He stayed there, ate meals, drank wine. Segrek became drunken. He went out to the street and saw that two orphans were quarreling. Saying the words: “Hey, you, what are you doing? ” he clipped on the back of their heads of each of them. The orphan’s tongue may be as poisonous as the fruit of the old mul-berry tree. One of the boys said: “Hey, do you think that it is not enough for us to be orphans? And you beat us even more, what for? Your brother is in the Allynja fortress in captivity. If you are brave, go and set him free” Segrek asked: “What is my brother’s name?” The boy replied: “Egrek”. Segrek ut-tered with grief: “Segrek will be worthy Egrek. My brother is alive and healthy. Without the brother I would not live light-heartedly among the Oghuz peo-ple, the apple of my eye, my brother” (Ergin 2014: 226). As in the example with Yegenek, people wait from Seg-rek some action on making his brother free.

“The Book of Dede Korkut”, where rites, traditions and customs are de-

В главе, связанной с Эмреном, сыном Бекила, слова Салура Газа-на, сказанные во время совместной охоты, вызвали обиду Бекила, ко-торой он поделился с женой. Дабы успокоить мужа, она посоветовала ему съездить на охоту, где он полу-чил перелом ноги. Враги, прознав-шие об этом, напали на страну.

В главе, связанной с Сегреком, сыном Ушун годжа, лазутчики сооб-щают Гара Текфуру о приближении к крепости Алынджа Эгрека, пред-принявшего поход с разрешения Ба-яндыр хана. Это позволило Текфуру захватить Эгрека в плен. Брат Эгре-ка Сегрек, пребывавший уже в юно-шеском возрасте, вызволил брата из плена. В этом повествовании так же, как и Егенек, Сегрек длительное время не знал, что брат находится в плену. Однажды он был на свадьбе. «Один из дней привёл его на сва-дебное пиршество. Он остановился здесь, ел угощенья, пил вино. Се-грек опьянел. Он вышел на улицу и увидел, что двое сирот дерутся. Со словами: «Эй, вы что делаете?» он дал каждому из них подзатыльник. Язык сироты, подобно тому, как го-рек плод старого тутовника, бывает ядовит. Один из мальчишек сказал: «Эй, нам что не хватает того, что мы сироты? Вдобавок к этому зачем ты нас бьёшь? Твой брат в плену в кре-пости Алынджа. Если ты смел, иди, освободи его». Сегрек спросил: «Как зовут моего брата?» Мальчишка от-ветил: «Эгрек». Сегрек с грустью в голосе произнёс: «Эгрека будет до-стоин Сегрек. Брат мой жив-здоров. Без брата я не буду беззаботно жить среди народа огузов, свет очей моих, мой брат» (Ergin 2014: 226). Как и в случае с Егенеком, от Сегрека также ожидаются усилия по освобождению брата.

Отражающая культуру тюркского прошлого и выдвигающая на пер-вый план личности людей, приз-ванных являть собой пример для многих поколений, книга «Горкут ата», в которой описываются обря-ды, традиции и обычаи, служит ком-

Page 37: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

35MIRAS

пасом, иллюстрацией и энциклопе-дией жизненных устоев и ценностей туркмен-огузов. Читая эту книгу, мы знакомимся с устройством государ-ства и структурой племён огузов, составляем представление об их друзьях и врагах, радостях и печа-лях, обрядах и обычаях, экономи-ческих и социальных условиях того времени. Идеи о значении единства семьи и общества красной нитью проходят, можно сказать, через все повествования. В целом, каждая новелла, начиная с размышлений о важности единства огузов, даёт рецепты предотвращения опасно-сти, связанной с разрушением этого единства, и заканчивается опять-таки показом жизненной силы идеа-лов единения и единства огузов.

В огузском обществе от личности требовалась преданность семье, друзьям, бегам, обычаям, тради-циям, не приветствовался отказ от дружбы и братства. Обладающий самоуважением человек должен быть рядом со своим другом в не-легкие для него времена. Он дол-жен знать врага и быть в постоян-ной готовности противостоять ему, не забывая о том, что нельзя до-верять словам врага, ведь он спо-собен на любое коварство. В книге «Горкут ата» отсутствуют идеи о вражде с другими государствами, и она учит, что за пределами страны могут жить дружелюбные люди, с которыми надо поддерживать нор-мальные отношения.

scribed, where the Turkish culture is reflected and where the personalities of people, who embody the example for many generations to come, serves as a compass, as an illustration and encyclopedia of life foundations and values of Oghuz Turkmens. Reading this book, we get acquainted with the mechanism of the government and structure of the Oghuz tribes, make up notions about their friends and en-emies, happiness and grieves, rites and customs, economic and social conditions of that time. We may say that the ideas about the importance of the unity of a family and a society run through the whole narration. On the whole, each novel, beginning with the reflection about the importance of the unity of the Oghuz people, give receipts for diverting the danger, con-nected with the destroy of this unity and ends, again, by the showing the life power of the ideals of unity and unanimity of Oghuz people.

The Oghuz society demanded to be faithful to family, friends, beys, cus-toms, traditions. The rejection of friend-ship, and fraternity was not welcomed. A man, who possessed self-respect, has to be near to his friend in difficult times. He should know his enemy and should be in constant readiness to re-sist, remembering that one should not trust to the enemy’s words, because he is able to any insidiousness. “The Book of Dede Korkut” there no ideas about hostility with other states, and it teaches, that beside the country there may be friendly people, with whom one should have normal relations.

Tür ki me de ni ýe ti niň geç mi şi ni aý-dyň lad ýan we gel jek üçin gö rel de bo lup bil jek yn san sypatlaryny öňe çy kar ýan bir däp-des sur (tö re) ki ta by bo lan «Gor kut ata» ki ta by oguz türk-men le ri niň ýa şa ýyş gym mat lyk la ry ny gel jek ki ne sil le re aň lat mak hem-de or ta çy kar mak we zi pe si ni ýe ri ne ýe tir-ýär. Bu ese ri okan ma ha ly myz oguz-la ryň döw let we ti re-taý pa gur luş la ry, dost la ry we duş man la ry, be genç le ri we gy nanç lat ry, däp-des sur la ry we adat la ry, yk dy sa dy we dur muş şert-le ri bi len ta nyş bol ýa rys. Maş ga la we jem gy ýet bü tin li gi niň go ral ma gy we äh mi ýe ti hak da ky pi kir ler he ka ýat la ryň äh li si niň di ýen ýa ly için den eriş-ar gaç bo lup geç ýär. Umu man, her bir he ka-ýat oguz la ryň bir li gin den söz aç mak bi len baş la nyp, bu bir li gi boz ma ga gö-nük di ri len bir how puň öňi alyn ýar we he ka ýat ýe ne oguz la ryň ag zy bir li gi niň hem-de bir li gi niň be ýa ny bi len ta mam-lan ýar.

Oguz jem gy ýe tin de şah sy ýet den maş ga la sy na, dost la ry na, beg le ri ne, däp-des su ra we pa ly bol mak ta lap edil ýär, dost luk dan ýüz öwür mek ha-lan ma ýar. Özü ni sy la ýan ki şi dos tu nyň kyn gü nün de onuň ýa nyn da bol ma ly. Ol duş ma ny ny ta na ma ly we oňa gar şy dur ma ga he mi şe taý ýar bol ma ly. Duş-ma nyň sö zü ne yna nyp bol ma ja gy ny, onuň dür li hi le le re baş urup bil je gi ni üns den dü şür me li däl. Şo nuň ýa ly-da, «Gor kut ata» ki ta byn da ke se ki ýurt lu-la ra duş man çy lyk edil me ýär we ke se-ki ýurt lu la ryň äh li si niň duş man däl di gi, ola ryň ara syn da dost ki şi le riň hem bo-lup bi jek di gi öw re dil ýär.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

1.Fuzuli BAYAT (2009). Mitolojik Zıtlık Paradigmasında Baba-Oğul Mücadelesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Der-gisi, Volume 2/6 Winter. 2.Halil İBRAHİM ŞAHİN (2012). Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, s.33, s.117-138.3.Mehmet ÇERİBAŞ (2011). Erlikten Şökli Melik’e Türk Destanlarında Düşman Unsurlar ve Dede Korkut Boylarında Kâfirler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, s.127, s.195 -210.4.Muharrem Ergin (2014). Dede Korkut Kitabı – 1, TDK Yay., Ankara.

Page 38: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

36 MIRAS

A. BAYSAL (Türkiýe Respublikasy)ALTYN ÇAÝYLAN GOLÝAZMA KITAPLARY WE OLARY KESGITLEMEKDE GÖZLEGLER

A. BAYSAL (Republic of Turkey)THE GILDED MANUSCRIPT BOOKS AND SEARCHES ON THEIR DEFINITION

А. БАЙСАЛ (Турецкая Республика)ЗОЛОЧЕНЫЕ РУКОПИСНЫЕ КНИГИ И ПОИСКИ ПО ИХ ОПРЕДЕЛЕНИЮ

Ali Fuat Baýsal, Nejmetdin Erbakan uniwersitetiniň Çeperçilik sungaty Fakultetiniň dekanynyň orunbasary. Türki halklaryň milli sungatlary bölüminiň müdiri. Ylymlaryň doktory, dosent.

Ali Fuat Baysal, the assistant dean of the fine arts faculty of the university named after Nedjmetdin Erbakan. The head of national arts of Turkic speaking peoples department. Doctor of sciences, associate professor.

Али Фуат Байсал, заместитель декана факультета изобразительных искусств университета им. Неджметдина Эрбакана, заведующий отделом национального искусства тюркоязычных народов. Доктор наук, доцент.

Gol ýaz ma ki tap lar mil let le riň ru hy gym mat ly gy dyr. Olar ga dy my me de-ni ýet ler de yl myň, sun ga tyň we me de-ni ýe tiň tu tan or nu ny kes git le mek de iň äh mi ýet li çeş me bo lup hyz mat ed ýär. Ýa zy lan za man la ryn dan baş lap, hä-zir ki döw re çen li öz gym ma ty ny ýi tir-män ge len we iň gym mat ly ha zy na ha sap la nan bu me de ni ýet ha zy na la ry çap ha na nyň he niz ýok wag ty el bi len ýa zy lan dyk la ry üçin gol ýaz ma ki tap lar ýa-da gol ýaz ma lar diý lip at lan dy ry lyp-dyr [1].

Her bir jem gy ýe tiň öz me de ni ýe ti niň däp le ri ne gö rä şe kil alan bu ki tap lar aň lad ýan ma ny la ry bi len bir lik de sun-gat ba bat da-da dür li aý ra tyn lyk la ra eýe dir. Ki ta byň ýaz gy sy, jil di we al tyn ça ýy lan ýer le ri şu nuk daý na zar dan ün sü ňi has hem özü ne çek ýär. Ki tap-lar di ňe bir oky jy nyň bi li mi niň art ma-gy na go şant goş man eý sem, be ze li şi ar ka ly on da gö zel lik dü şün je si ni hem oýar ýar. Şo ňa gö rä-de, bi ziň me de-ni ýe ti miz de mu ňa örän uly äh mi ýet ber lip, gol ýaz ma ki tap la ry my zyň ag la-ba sy gö ýä bir sun gat ese ri hök mün de or ta çy kyp dyr.

Sun gat de re je sin dä ki bu gol ýaz ma ki tap lar öz döw rü niň iň us sat hat dat la-ry ta ra pyn dan gö çü ri lip, ne pis na gyş lar bi len be ze mek üçin al tyn çaý ma işin-den ba şy çyk ýan iň ba şar jaň adam la-ra tab şy ry lyp dyr. Çyz gy çy lar ki tap la ry, zäh me ti juda köp ta lap ed ýän çyz gy lar

Старинные рукописные книги яв-ляются духовным достоянием каж-дой нации. Они служат важным источником, позволяющим иметь представление о развитии науки, искусства и культуры, составляв-ших основу древних цивилизаций. Рукописные книги, написанные от руки ещё до возникновения книгопе-чатания, и до наших дней не утра-тившие свою ценность, считаются раритетами и библиографической сокровищницей. Эти рукописные памятники получили название руко-писных книг или рукописей [1].

Эти книги, воплотившие куль-турные традиции общества давно минувших дней, имеют различный характер по содержанию и художе-ственно-культурной ценности. Осо-бенно привлекают внимание над-пись на книге, переплет и позолота на нем. Книги не только способству-ют повышению образованности читателя, но и пробуждают в нем чувство прекрасного. Большинство рукописных книг воспринимаются в качестве произведений искусства.

Возведенные в ранг искусства рукописные книги переписывались самыми умелыми каллиграфами своего времени, оформление их изящными узорами поручалось самым компетентным в деле зо-лочения людям. Художники, укра-

The ancient manuscript books are the spiritual heritage of every nation. They serve important source, making it possible to have imagination about development of science, art and cul-ture, making the basis of the ancient civilizations. These manuscript monu-ments, which have been written by hands since time of the writing before origination of the book-printing and come till our days, did not lose its val-ue, being considered the rarities and bibliographical treasury, have got the name of the hand-written books or manuscripts [1].

These books, embodying the cul-tural traditions of the society of days long past, have various character by content and artistic-cultural value. The title on the book, cover and gilding on it particularly attracts attention. The books promote not only increase of scholarship of the reader, but arouse the feeling of the beauty in him. Major-ity of the manuscript books are appre-hended as works of art.

The raised to the rank of art, the manuscript books were copied out by the most skilled calligraphers of own time, their designing with the refined ornaments became the most compe-tent to the people in affair of gilding. The artists, while decorating books with pictures, requiring the greatest labour, but the bookbinders, while cre-ating and beautiful and hard covers,

Page 39: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

37MIRAS

bi len be ze se ler, jilt leý ji ler owa dan we ga ty daş ly jilt taý ýar lap, ola ry ha ky ky sun gat de re je si ne ýe ti rip dir ler. Gur ha-ny ke rim ler, ha dys ki tap la ry, do ga lar-dyr zi kir le ri öz içi ne al ýan ki tap lar, di-wan lar we ki tap ha na lar üçin gö çü ri len ki tap lar bi len bir ha tar da pa ty şa la ra, we zir le re we beý le ki döw let adam la ry-na ba gyş la ny lan, şo nuň ýa ly-da, aý ry-aý ry adam lar üçin taý ýar la nan ki tap lar döw rüň iň ta lap kär se net çi le ri ta ra pyn-dan al tyn suw lar bi len be ze lip dir.

Ki tap la ry al tyn ça ýyp be ze ýän se-net çi le re mü zeh hip di ýil ýär [2]. Sy-ýa dyr al ty ny bir lik de ulan mak ar ka ly edi len bu be zeg ler gol ýaz ma ki tap la ry-my zyň äh li sin de di ýen ýa ly duş gel ýär. Gür rü ňi ni ed ýän be zeg le ri miz köş güň na gyş ha na la ryn da iş le ýän nak gaş lar ýa-da öz baş dak iş le ýän nak gaş lar ta-ra pyn dan ýe ri ne ýe ti ri lip dir [3].

Adat ça, al tyn ça ýy lan sa hy pa lar gol ýaz ma ki tap lar da: dü şün di riş le-ri özün de jem le ýän yz ky sa hy pa lar da (zah riý ýe ler de), bap la ryň sa na wyn da, ki ta byň adyn da, soň laý jy sa hy pa lar da duş gel ýär. Bu lar bi len bir lik de reňk li we reňk siz şe kil de tekst le riň ara la ryn-da, ki ta byň gap la ryn da we mik leb ler-de (ir ki dö wür de jilt le nen ki tap la ryň çep ta ra pyn da ky sa hy pa lar da ky art dy-ryl ýan bö lek ler de) ga bat gel ýän al tyn ça ýy lan ýer ler hem gol ýaz ma ki tap la ra mah sus be zeg ler dir [4].

Ýa zy lan dö wür le rin dä ki mag lu mat-la ry ber ýän al tyn ça ýylan gol ýaz ma lar hä zir ki gün de ta ry hy gym ma ta eýe dir. Şo nuň ýa ly-da, ýaz gy sy, al tyn ça ýy-lan ýer le ri, mi niat ýu ra la ry we jil di bi-len meş hur se net le ri mi ziň geç mi şe de giş li iň go wy my sal la ry ny öz le rin de jem le ýän gol ýaz ma lar hä zir ki döw rüň se net çi le ri üçin hem ta pyl gy syz ha zy-na dyr. Şol se bäp li hem ata-ba ba la ry-my zyň uly zäh met siň di ren we al tyn ça ýyp be zän gol ýaz ma lary ny peý da-lan mak bi len bir lik de ola ryň go ra lyp sak lan ma gy nyň we za ýa lan man gel-jek ki ne sil le re gow şu ryl ma gy nyň hem uly äh mi ýe ti bar. Em ma bu gün ki gün ki tap ha na la ryň tek je le rin dä ki ki tap sa-hy pa la ry nyň ara la ryn da ky al tyn çayy-lan wa rak lar (wa rak – sa hy pa nyň iki ta ra py) ba ra da ýe ter lik ala da edil me-ýän di gi ni gy nanç bi len boý nu my za al-ma ga mej bur bol ýa rys.

Ýo ka ry okuw mek dep le rin de oka ýan ta lyp la ryň dip lom iş le rin de ýa-da ylym

шая книги рисунками, требующими очень большого труда, переплётчи-ки же, создавая красивые и твёрдые переплёты, доводили их до уровня искусства. Наряду с Коранами, ха-дисами, молитвенниками и поми-нальниками, сборниками (дивана-ми) и книгами, переписанными для библиотек, книги, посвящённые падишахам, визирям и другим го-сударственным людям, книги, под-готовленные для отдельных людей, украшались позолотой самыми взы-скательными ремесленниками сво-его времени.

Ремесленников, которые занима-лись золочением переплетов книг, называли мюзехипами [2]. Можно сказать, что почти все рукописные книги расписаны одновременно с по-мощью позолоты и чернил. Это явля-ется результатом труда коллективов, работавших в дворцовых мастер-ских, или отдельных мастеров [3].

Позолоченными в рукописных книгах обычно бывают последние страницы, содержавшие коммента-рии, перечень глав, название книги. Вместе с тем, рукописным книгам присущ также декор, размещенный между цветными и черно-белыми текстами, на обложках и миклебах (в ранние времена – в перепле-тенных книгах – на незаполненных частях страницы, оставляемых, как правило, с левой стороны) [4].

Содержащие в себе информацию о современных им временах, укра-шенные позолотой, рукописи в на-стоящее время являются историче-ской ценностью. Для современных ремесленников рукописи, в которых содержатся уходящие корнями в прошлое лучшие примеры искус-ства декора, филигранно выполнен-ные и расписанные позолоченными фрагментами, миниатюрами, на-ходящиеся в прекрасных перепле-тах, являются подлинным кладом. Поэтому крайне важное значение приобретает не только научное изу-чение рукописей, в которых вложен большой труд и которые декориро-вали золотом наши предки, но и их бережное сохранение и передача в наилучшем виде будущим поко-лениям. Однако, мы с сожалением должны признать, что сегодня у нас

brought them to the level of art. Along with the Koran, Hadises, prayer books and commemoration books, collected works (divans) and books, copied out for libraries, as well as books, dedicat-ed to the Padishahs, Viziers and other statesmen, as well as books prepared for separate people, were decorat-ed with gilding by the most exacting craftsmen of their time.

The craftsmen who engaged in gild-ing covers of the books, were called myuzehips [2]. We can say that almost all manuscript books were painted at the same time with the help of gild-ing and ink. It is a result of the work of the collectives, working in the palace workshops or separate masters [3].

The last pages, which contain com-mentaries, list of chapters, and title of the book are usually gilded in manu-script books. At the same time, the dé-cor, placed between colour and black-white texts, on covers and micklebs (in early times – in bound books – on un-filled parts of the page, left, as a rule, from the left side) is also peculiar to the manuscript books [4].

The manuscripts, which contain in-formation about contemporary to them times, decorated with gilding, are the historical value at present time. The manuscripts, which contain the best examples of art of décor, originated in the past, filigree performed and painted with gilded fragments, minia-tures, being in wonderful covers are true treasure for the contemporary craftsmen. For this reason, not only scientific studying of the manuscripts, to which put a great labour and which were decorated with gold by our an-cestors, but their careful preservation and passing to the next generations in their best shape, gains the extremely important significance. However, we must acknowledge with regret that today, we do not pay a due concern about gilded “varaks”, being in struc-ture of the manuscripts (“varak” – two sides of the page).

The unique wonderful patterns of the gilding, related to our ancient culture, are left out by our attention, if only mentioning about them is not found on diploma works of the stu-dents of higher educational establish-ments or scientific works for degrees of the candidate and doctor of scienc-es. The demonstration to the readers

Page 40: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

38 MIRAS

bi len meş gul lan ýan iş gar le riň kan di-dat lyk, dok tor lyk de re je le ri ni al mak üçin ýa zyl ýan yl my iş le rin de bo laý ma-sa, ga dy my me de ni ýe ti mi ze de giş li al-tyn çaý ma la ryň deň siz-taý syz owa dan nus ga la ry gö rer göz den daş da gal ýar.

не проявляется должная забота о золоченых «вараках», находящихся в структуре рукописей («варак» – две стороны книжного листа).

Относящиеся к нашей древней культуре уникальные прекрасные образцы позолоты остаются обой-денными нашим вниманием, если только упоминания о них не встре-чаются в дипломных работах сту-дентов высших учебных заведений или в научных работах на соиска-ние степеней кандидата, доктора наук. Демонстрация читателям встречающихся позолоченных ва-раков и переплетов книг, являющих-ся проявлением художественного творчества, находящихся на полках библиотек, их реставрация – все это крайне важно для научной обще-ственности и книголюбов.

В период работы и проведения исследований в библиотеках нами было замечено, что имеется крайне недостаточно информации о неко-торых рукописных книгах, помещен-ных в каталогах, которые имеют ста-тус произведения искусства. Мало также сведений, раскрывающих секреты великолепного оформле-ния рукописных книг, представля-ющего собой лучшие образцы ма-стерства. Многие из них неизвестны широкой общественности. Среди существующих сведений часть яв-ляется достоверной, другая часть поверхностна и содержит порой ошибочные суждения. В катало-ге рукописных книг, находящихся в различных библиотеках Анатолии, записи о золоченых «вараках», сде-ланные при определении принад-лежности выявленных книг к той или иной группе, содержат самые разные, в том числе и ошибочные сведения. Золоченые «вараки», не-смотря на серьезные исследования, охарактеризованы такими общими фразами, как «золоченые», «изящ-но золоченые», «очень изящно зо-лоченые», «просто золоченые». Са-мая распространенная среди всех характеристик – «золоченая». В об-щем, польза данной характеристи-ки в том, что она сообщает о том, что на книгу нанесена позолота. Однако, представляется, что более приемлемым вариантом было бы

the found gilded “varaks” and cov-ers of the books, being the display of the artistic creativity, being on the shelves of the libraries, their restoration – all this is extremely important for the academic com-munity and bib-liophiles.

It was noted by us during the period of work and carrying our researches that there is extreme-ly insufficient in-formation in the libraries about some manuscript books, placed in the catalogues,

which have a status of the works of art. There is also little data, revealing the secrets of the amazing design of the manuscript books, presenting the best patterns of mastery. Most of them is un-known to the general public. The part among the existing data is reliable, the

Konýanyň Ýusufaga kitaphanasy, 6634Library of Yusufaga Konya, 6634.

Библиотека Юсуфага Коньи, 6634.

Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 3774.Library of Konya manuscripts , 3774

Библиотека рукописей Коньи, 3774.

Page 41: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

39MIRAS

Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 4010.Library of Konya manuscripts, 4010.

Библиотека рукописей Коньи, 4010.

Ki tap la ry myz da duş gel ýän we sun-gat der je si ne eýe bo lan al tyn ça ýy lan wa rak la ryň hem-de jilt le riň ki tap ha na tek je le rin den al nyp, ola ry oky jy la ra gör kez mek, olar bi len gy zyk lan ýan lar üçin taý ýar gör nü şe ge tir mek hem bi-ziň we zi pe le ri mi ziň bi ri bol ma ly dyr.

Ki tap ha na lar da iş län we bar lag iş le-ri ni alyp ba ran wag ty myz da, bar dy gy bel li bo lan hem-de ka ta log lar da ýer alan, sun gat ese ri niň aý ra tyn lyk la ry na eýe bo lan bir nä çe gol ýaz ma ki tap la ry ba ra da ky mag lu mat la ryň ýet mez çi-lik ed ýän di gi ün sü mi zi özü ne çe kip di. Ki tap bi len bag ly se net le riň iň go wy nus ga la ry ny öz le rin de şöh le len dir ýän we kö pü si halk köp çü li gine nä bel li bo-lan aja ýyp sun gat eser le ri gol ýaz ma ki tap la ry nyň için dä ki aja ýyp be zeg le ri dü şün dir ýän mag lu mat lar ýe ter lik däl-dir. Bar bo lan mag lu mat la ryň bir bö le-gi niň dog ry bol ma gy bi len bir lik de, ola-ryň kä bir bö le gin de bär den gaý dyl ýan, ýal ňyş lyk la ra ýol be ril ýän ýer le ri hem duş gel ýär. Ana do ly nyň dür li ki tap ha-na la ry na de giş li gol ýaz ma ki tap la ry-nyň ka ta log la ryn da, ýü ze çy ka ry lan ki tap la ryň haý sy to pa ra de giş li di gi kes git le nen de edi len bel lik ler de duş gel ýän al tyn ça ýy lan wa rak lar ba ra da dür li-dür li hem-de ýal ňyş mag lu mat lar ber lip dir. Al tyn ça ýy lan wa rak lar çyn la-kaý der ňelmez den, ol «al tyn ça ýy lan», «ne pis lik bi len al tyn ça ýy lan», «örän ne pis lik bi len al tyn ça ýy lan», «sa da şe kil de al tyn ça ýy lan» ýa ly umu my aň lat ma lar ar ka ly hä si ýet len di ri lip-dir. Bu aň lat ma la ryň ara syn da iň köp ula ny la ny-da «al tyn ça ýy lan» di ýen aň lat ma dyr. Umu man, ki ta ba al tyn ça-ýy lan dy gy nyň ha bar be ril me gi bu aň-lat ma la ryň peý da ly ta ra py dyr. Em ma ki ta byň içi niň se net çi ler ta ra pyn dan be ze li şi ba bat da-da ka na gat la nar ly jo-gap lar be ril se, has go wy bo lar dy.

Şu ýer de kä bir ki tap ha na la ryň ka ta-log la ryn da duş gel ýän bi ri-bi rin den gy-zyk ly aň lat ma la ryň bir nä çe si ni my sal ge tir mek çi bol ýa rys. Bu ka ta log lar da «al tyn ça ýy lan», «ne pis lik bi len al tyn ça ýy lan», «örän ne pis lik bi len al tyn ça-ýy lan», «sa da şe kil de al tyn ça ýy lan», «bap la ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa la ra we maz mu na al tyn ça ýy lan», «bap la-ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa la ra al tyn ça ýy lan», «mih ra bi ýä al tyn ça ýy lan», «mih ra bi ýä ne pis lik bi len al tyn ça ýy-lan» (Kon ýa); «bap la ryň at la ry ýer leş-

предоставление исчерпывающих сведений о внутреннем оформле-нии книг, выполненном ремесленни-ками.

Мы хотим привести несколько примеров интересных выражений, встречающихся в каталогах неко-торых библиотек. В этих каталогах можно встретить сколько угодно та-ких выражений, как «золоченый», «золоченые изящно», «Очень изящ-но золоченые», «просто золоче-ные», «золоченые названия глав и содержание», «золоченая михра-бия», «изящно золоченая михра-бия» (Кония); «нанесено золочение на страницы с названиями глав и они декоративно раскрашены», «зо-лочение в римском стиле, присущее XVII веку», «изящное оформление в римском стиле», «на заключитель-ных страницах, содержащих ком-ментарии, есть медальон», «в пер-вой главе есть золоченый турецкий узор» (Анкара); «золочение стра-ниц, на которых дано содержание, и заключительных страниц глав», «цветочное украшение с блестя-щим узором», «золочение цветоч-ных узоров». «Присущее османской империи михрабие XIX века», «на цветы ашира (на присущие каждой странице Корана цветы, на лицевой ее стороне)», «на знаки седжавента (на знаки, проставленные для пра-

other part is superficial and contains at times the erroneous judgments. The notes about gilded “varaks”, made at definition of belonging of the reveal-ing books to this or that group, in the catalogue of the manuscript books, kept in different libraries of Anatolia, contain the various, including errone-ous data. The gilded “varaks”, despite of the serious researches, are charac-terized by such general phrases like “gilded”, “finely gilded”, “very finely gilded”, and “simply gilded”. The “gild-ed” one is the most spread among all characteristics. In general, the use of this characteristic is in that it informs that the gilding was put on the book. However, it is presented that the most acceptable variant would be giving the exhaustive information about inner de-signing of the books, performed by the craftsmen.

We want to give some examples of the interesting expressions, found in the catalogues of some libraries. One can find in these catalogues many suchlike expressions like “gild-ed”, “gilded finely”, “very finely gild-ed”, “simply gilded”, “gilded titles of the chapters and contents”, “gilded mikhrabia”, “finely gilded mikhrabia” “(Konya); put gilding on pages with ti-tles of the chapters and they are deco-ratively painted”, “gilding in the Roman style, peculiar to XVII century”, “finely designing in the Roman style”, “on fi-

Page 42: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

40 MIRAS

ýän sa hy pa la ra al tyn ça ýy lan we olar be ze lip reňk le nen», «XVII asy ra mah-sus ru my usu lyn da al tyn ça ýy lan», «ne pis lik bi len ru my usu lyn da be ze-len», «dü şün di riş le ri özün de jem le ýän ta mam laý jy sa hy pa da (zah riý ýe de) me dal ýon bar», «bi rin ji bap da al tyn ça ýy lan türk nag şy bar» (An ka ra); «maz mu na we bap la ry soň la ýan sa-hy pa la ra al tyn ça ýy lan», «gül be zeg ler ýal pyl da wuk na gyş ly», «gül be zeg na-gyş la ry na al tyn ça ýy lan», «XIX asy ra mah sus os man ly sun ga ty na de giş li mih ra bi ýe», «aşyr gül le ri ne (Gur ha ny ke ri miň öň ýü zün den her bi ri ne mah-sus gül şe kil le ri ne), se ja wend yşa rat-la ry na (Gur ha ny ke ri mi dog ry oka mak üçin goý lan yşa rat la ry na) al tyn ça ýy-lan», «maz mu ny al tyn, ga ra we ma wy sy ýa ly üç gat çyz gy bi len çäk len di ri len we ahyr ky sa hy pa da al tyn çar çu wa-nyň için de ke te be (ki ta by ýa zan (gö-çü ren) adam ba ra da mag lu mat) bar» (Ada na); bap la ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa la ra we «bis mil läh» sö zi bar bo lan ýer le re al tyn ça ýy lan» (Ço rum); il kin ji iki sa hy pa, mih ra bi ýä al tyn ça ýy-lyp reňk le nen», maz mu na we bap la-ryň ta mam lan ýan sa hy pa la ry na al tyn ça ýy lan» (To kat-An ka ra); «go ýy edi lip al tyn ça ýy lan», «bap la ryň at la ry ýer-leş ýän sa hy pa lara, maz mu na, bap la-ryň ta mam lan ýan sa hy pa la ry na ça ýy-lan al tyn okis le nen» (Er zu rum); «go ýy gök reňk ber lip, al tyn ça ýy lan», «il kin-ji iki sa hy pa be ze len», «gül le re al tyn we ma wy reňk ler ber lip dir» (Amas ýa); «na gyş la nyp al tyn ça ýy lan» (An ka ra, TBMM); «uly ki ta ba al tyn ça ýy lyp dyr»,

вильного чтения Корана) нанесена позолота», «содержание обрамле-но золотыми, черными и голубыми трехслойными линиями и на по-следней странице в золотом квад-рате есть сведения об авторе или переписчике» (Адана); «на страни-це, где размещены названия глав, и там, где встречается слово «би-симилла», есть позолота» (Чорум), «первые две страницы, михрабия позолочены», «на содержание и завершающие главы страницы на-несена позолота» (Токат-Анкара); «густо (обильно) позолочена», «на странице, где размещены названия глав, содержание, завершение глав нанесена золото низкой пробы» (Эрзрум); «окрашено в густо-синий цвет и позолочено», «первые две страницы украшены», «на цветы на-несены золотая и голубая краски» (Амасия); «позолоченные узоры» (Анкара, ТБММ); «золочение на-несено на большую книгу», «изящ-но» (Кастомони); «Хизипы (каждый – одна четвертая часть страницы Корана) написаны золотистой пыль-цой» (Бурса); «красками разных цветов окрашены страницы с на-званиями глав», «позолочена зах-рие», «на геометрические узоры разных цветов полностью нанесена позолота», «страницы с названиями глав украшены золотыми и другими красками», «на первые два варака нанесена позолота» (Диарбекир); «позолоченные места украшены изящным узором, на линии нане-сена позолота», «на названия сур, на цветы сежд, хизипа и вакуф на-несена позолота в стиле рококо», «нанесенная на страницы с назва-нием глав позолота осыпалась и выцвела», «позолота, нанесенная на страницы с названиями глав, выцвела», «на страницы с названия-ми глав и на линии нанесена позоло-та», «золочение методом арабских мастеров», «михрабия в римском стиле изящно покрыта золотом», «первые две страницы украшены цветочным узором»(Национальная библиотека Анкары); «на цветы ашира капельно нанесена позоло-та», «нанесена позолота в виде гео-метрических фигур», «позолочены страницы с названиями глав вместе

nal pages, containing commentaries, there is a medallion”, “there is a gilded Turkish ornament in the first chapter” (Ankara); “gilding of the pages, on which given the contests, and the final pages of the chapters”, “flower design-ing with shining ornament”, “gilding of flower ornaments”. “Peculiar to the Ot-toman Empire mikhrabie of XIX cen-tury”, “on flowers of ashir (on peculiar to each page of the Koran flowers, on its right side)”, “on signs of sedjavent (on signs, put for correct reading of the Koran) gilding is put)”, “the contents is framed by gold, black and blue three-layered lines and on the last page in a golden square there are data about the author or copyist” (Adana); “on page where names of chapters are placed, and where a word “bisimilla” is found, there is a gilding” (Chorum), “first two pages, mikhrabia is gilded”, “gilding is put on the contents and finishing chap-ters of the page” (Tokat-Ankara); “it is densely (plentifully) gilded”, “the low test gold is put on page where titles of the chapters are placed, contents, end of the chapters” (Erzrum); “it is painted in dense-dark blue colour and it is gilded”, “first two pages are deco-rated”, “golden and blue paints are put on flowers” (Amasia); “the gilded patterns” (Ankara, ТBMM); “gilding is put on the large book”, “refined” (Kas-tomoni); “Hizips (each - the one fourth part of the page of the Koran) are writ-ten with the golden pollen” (Bursa); “the pages with titles of the chapters are coloured with paints of various co-lours”, “zakhrie is gilded”, “gilding is

Konýanyň golýazma eserleriniň kitaphanasy, 4028.Library of Konya manuscripts, 4028.

Библиотека рукописей Коньи, 4028.

Page 43: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

41MIRAS

«ne pis» (Kas to mo ni); «Hi zip ler (Gur-ha ny ke ri miň her jü zü niň dört den bi ri) al tyn to zy bi len ýa zy lyp dyr» (Bur sa); «bap la ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa-lar dür li reňk le re bo ýa lyp dyr», «zah-riý ýe si ne al tyn ça ýy lan», «geo met ri ki na gyş ly, dür li reňk le riň ýü zü ne boý-dan-ba şa al tyn ça ýy lyp dyr», «bap la-ryň at la ry ýer leş ýän sa hy pa lar al tyn we dür li reňk ler bi len be ze lip dir», «il-kin ji iki wa ra ga al tyn ça ýy lyp dyr» (Di-ýar be kir); «al tyn ça ýy lan ýer ler ne pis na gyş ly, çy zyk la ra al tyn ça ýy lyp dyr», «sü re le riň at la ry, sej de, hi zip we wa-kyf gül le ri ne ro ko ko usu lyn da al tyn ça ýy lyp dyr», «bap la ryň ady ýer leş-ýän sa hy pa la ra ça ýy lan al tyn dö kü lip so lup dyr», «bap la ryň ady ýer leş ýän sa hy pa la ra ça ýy lan al tyn so lup dyr», «bap la ryň ady ýer leş ýän sa hy pa la ra we çy zyk la ra al tyn ça ýy lyp dyr», «arap se net çi le ri niň ulan ýan usu lyn da al tyn ça ýy lyp dyr», «mih ra bi ýä ru my usu-lyn da ne pis edi lip al tyn ça ýy lyp dyr», «il kin ji iki sa hy pa gül na gyş la ry bi len be ze lip dir» (An ka ra nyň Mil li ki tap ha-na sy); «aşyr gül le ri ne pyn tyk-pyn tyk edi lip al tyn ça ýy lyp dyr», «geo met rik şe kil de al tyn ça ýy lyp dyr», «bap la-ryň ady ýer leş ýän sa hy pa la ra ar ka ýü zi bi len bir lik de al tyn ça ýy lyp dyr», «sa da mih ra bi ýe li», «ne pis mih ra bi ýe-li», «aja ýyp mih ra bi ýe li» (Ro dos) ýa ly aň lat ma la ra nä çe diý seň duş gel mek bol ýar.

Bu aň lat ma la ryň gör nüş taý dan hem, ma ny taý dan hem bir meň zeş bol maý şy ýa ly, ola ra aw tor lar ta ra pyn-dan kes git li bir ma ny-da be ril män dir. Ser lew ha, un wan sa hy pa sy, zah riý ýe adal ga la ry nyň ýal ňyş ula ny lan ýer le ri ba ra da-ha aý dyp otu ra sy iş ýok. My sal üçin, ne pis edi lip al tyn ça ýy lan dy gy aý dyl ýan bir ki ta by eli ňe alan wag tyň onuň al tyn çaý ma sun ga ty bi len hiç hi li bag la ny şy gy nyň ýok du gy ny gör ýär siň (F. 1,2,3) [5]. XII asyr da ky gaz na ly lar za ma ny na mah sus bo lup, dür li bö lek-le ri ne al tyn ça ýy lan ki tap la ra meň zeş bo lan bir ki tap: «Il kin ji iki sa hy pa ada ty şe kil de al tyn ça ýy lyp dyr» diý lip hä si-ýet len di ri lip dir (F. 4) [6]. Me ýil na ma-laş dy ry ly şy we ýe ri ne ýe ti ri li şi taý dan örän ne pis bo lan bir sa hy pa nyň «1b sa hy pa da ky ba byň ady we sa hy pa nyň gy ra la ry al tyn çar çu wa nyň içi ne al nyp-dyr...» (F. 5) [7] ýa-da «baş da ky iki sa-hy pa be ze lip dir» (F. 6) [8] diý lip, hiç hi li

с обратной стороной», «с простой михрабие», «с изящной михрабие», «с прекрасной михрабие» (Родос).

Подобно тому, как не схожи эти выражения и внешне, и по смыслу, так и авторы не придавали им четко определенное значение. Не стоит говорить о неверном использова-нии терминов «серлевха», «стра-ница унван», «захрийе». Например, взяв в руки книгу, заявленную как изящно золоченую, видишь, что ни-чего общего с искусством золочения она не имеет (F. 1,2,3) [5]. Книга, по-хожая на книги, относящиеся к пе-риоду газневидов XII века, части которых были покрыты позолотой, характеризуется так: «Первые две страницы, как обычно, позолочены» (F. 4) [6]. На изящной по композиции странице говорится, что «название главы на странице 1б и края стра-ницы взяты в золотую рамку…» (F. 5) [7] или можно увидеть описание – «начальные две страницы укра-шены» (F. 6) [8], на не имеющем ни-каких отличий и просто выполнен-ном украшении нанесена позолота на захрию и серлевха» (F. 7) [9] или «нанесена позолота цвета меди» (F. 8) [10].

Из приведенных примеров, где используют выражения «изящно», «прекрасно», можно заключить,

completely put on geometrical patterns of different colours”, “pages with titles of the chapters are decorated by gold and other paints”, “gilding is put on the first two varaks” (Diarbekir); “the gild-ed places are decorated by a refined pattern, gilding is put on lines”, “gilding is put on titles of suras, on flowers of Sejd, Hizip and Vakuf in rococo style”, “put on pages with titles of chapters, gilding was fallen down and faded”, “gilding is put on pages with titles of chapters are faded”, “gilding is put on pages with titles of chapters and on lines”, “gilding by method of the Ara-bian masters”, “mikhrabia in the Ro-man style is finely covered with gold”, “the first two pages are decorated with flower pattern” (National Library of An-kara); “gilding is put drop-by-drop on flowers of Ashir”, “gilding in the shape of geometrical figures is put”, “pages with titles of chapters together with re-verse are gilded”, “with simple mikhra-bie”, “with refined mikhrabie”, “with fine mikhrabie” (Rhodes).

Just as these expressions are not similar outwardly and by meaning, so the authors did not attach certain ac-curate significance to them. It is not necessary to speak about incorrect use of terms “serlevkha”, “page un-van”, “zakhriye”. For example, taking in hands the book, declared as finely

Amasiýanyň Beýazyt kitaphanasy, 1889Library of Beyazit Amasia , 1889.

Библиотека Беязит Амасии, 1889.

Page 44: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

42 MIRAS

aý ra tyn ly ga eýe bol ma dyk we örän ýö-ne keý şe kil de ýe ri ne ýe ti ri len bir be ze-giň bol sa «zah riý ýä we ser lew ha al tyn ça ýy lyp dyr» (F. 7) [9] ýa-da «mis reňk li al tyn ça ýy lyp dyr» (F. 8) [10] diý lip hä-si ýet len di ri len di gi ni gör mek bol ýar.

Şu my sal lar dan «ne pis», «aja ýyp» ýa ly aň lat ma la ry ula nyp, gol ýaz ma ki tap la ry bel li ge alan adam la ryň al tyn çaý mak se ne din den ýe ter lik bi lim le ri-niň bol man dy gy hak da ky ha ky kat ge-lip çyk ýar. Hu su san-da, «ru my al tyn çaý ma» ýa-da «ne pis ru my al tyn çaý-ma» aň lat ma la ry der ňän ma ha ly myz «ru my al tyn çaý ma» di ýen aň lat ma-nyň ýok du gy na, di ňe «ru my ly» ýa-da «ru my na gyş ly al tyn çaý ma nyň» bo lup bil jek di gi ne göz ýe tir mek bol ýar. Çün ki «ru my» adal ga sy ny al tyn çaý ma işi niň özi ba bat da däl-de, ýü zü ne al tyn ça-ýy lan na gyş la ryň bi ri ba bat da ulan mak dog ru dyr. Ýal ňyş ula ny lan adal ga la ryň bi ri-de «al tyn to zy» adal ga sy dyr. Çün-ki al tyn ça ýy lan da al tyn to zy däl-de, arap ýe li min de ezi len wa rak ula nyl ýar [11]. «Okis le nen al tyn» di ýen adal ga-myz hem dog ry däl dir. Ha ky kat ýü zün-de dü zü min de mi si ag dyk lyk ed ýän al tyn okis len ýär. Al tyn öz dü zü min dä ki mi siň möç be ri niň ar tyk bol ma gy hem ony okis le ýär hem-de wag tyň geç me gi bi len ga tap, sa hy pa nyň dö wül me gi ne se bäp bol ýar.

Gür rü ňi ni ed ýän mag lu mat la ry myz kem ter bol sa-da, olar dan gol ýaz ma ki tap la ra al tyn ça ýy lan dy gy ny ýa-da ça ýyl man dy gy ny öw ren mek müm kin. Di ňe aň lat ma la ryň kem ter we ýüz leý bol ma gy bi len bir lik de adal ga lar da bir-li giň bol maz lygy hem bu me se lä niň üs tün de iş le ýän sun ga ty öw re ni ji le riň ýa-da alym la ryň kö pü si niň işi ni kyn-laş dyr ýar. Şo nuň üçin hem is le ni li şi taý dan aý ra tyn lyk la ra eýe bo lan al tyn çaý ma la ry ki tap la ryň için den ýe ke-ýe-ke den göz läp tap mak köp wag ty al ýar hem-de ki tap ba ra da mag lu mat al mak is le ýän le riň mu ňa müm kin çi li gi bol ma-ýar.

Sö zü mi zi jem läp aýt sak, ýo kar da ky aň lat ma lar bi len bag ly lyk da sa nap ge-çen säw lik le ri mi ze mun dan soň ra ki-tap lar bel li ge al nan da üns be ril me gi ni ta lap ed ýär. Gür rü ňi ni ed ýän gol ýaz-ma la ry my zyň bel li ge alyş ka gyz ça la ry dol du ry lan da, jilt le ri niň we al tyn ça ýy-lan wa rak la ry nyň ta la ba la ýyk ly gy ny anyk la mak üçin, bu iş bi len meş gul-

что люди, проводившие регистра-цию рукописных книг, не обладали знаниями о мастерстве нанесения позолоты. В частности, когда мы анализируем выражения «римская позолота» или «изящная римская позолота», то убеждаемся, что нет выражения «римская позолота», а может быть только «римская» или «позолота римского узора». Ибо термин «римская» справедливо ис-пользовать не в отношении работ по золочению, а только к одному из узоров, на который нанесена по-золота. Один из ошибочно исполь-зованных терминов – это термин «золотая пыльца». Ведь при на-несении позолоты используют не пыльцу, а растворенный в арабском клее варак [11]. Неверен и термин «окисленное золото». В действи-тельности, это золото низкой пробы (т.е. с примесями других металлов), которое окисляется. Наличие в со-ставе золота излишнего количества меди приводит к тому, что оно окис-ляется и затвердевает с течением времени, приводя к повреждению страницы.

Хотя приводимые нами факты и скудны, но на их примере можно сделать выводы о том, нанесена на книги позолота или она отсутствует. Исследователям, работающим над этой проблемой, и многим другим ученым препятствует только ску-дость информации и поверхност-ность не всегда имеющих смысл выражений вместе с наличием тер-минов, точное значение которых установить не представляется воз-можным. Поэтому искать, затрачи-вая немало времени, перебирая каждую книгу с позолотой, которая является особенной по процессу его изготовления, заниматься поис-ком сведений о книге у исследова-телей зачастую нет возможности.

Исходя из вышесказанного, в свя-зи с приведенными выше терми-нами, перечисленными неточнос-тями, требует усиления внимания дальнейшая регистрация книг. При заполнении карточек, связанных с регистрацией рукописей, о которых мы говорим, чтобы прояснить ситу-ацию с переплетами и золочеными вараками, следует, на наш взгляд

gilded, you see that nothing common with art of gilding it does not have (F. 1,2,3) [5]. The book, similar to the books, related to the period of Gazn-evids of XII century, parts of which were covered with gilding, is charac-terized like this: “The first two pages, as usual, are gilded” (F. 4) [6]. On fine by composition page it is said that “the title of chapter on page 1b and page edges are taken in a golden frame-work …” (F. 5) [7] or it is possible to see the description - “the initial two pages are decorated” (F. 6) [8], on not having any differences and simply ex-ecuted ornament gilding on “zakhria and serlevkha” (F. 7) [9] or “gilding of copper color is put” (F. 8) [10].

From the given examples, where it is used expressions “gracefully” “per-fectly”, it is possible to conclude that the people who have made registra-tion of hand-written books, did not possess knowledge of skill of putting gilding. In particular, when we analyze expressions “the Roman gilding” or “fine Roman gilding”we are convinced that there is no expression “the Ro-man gilding”, and can be only “Roman” or “gilding of the Roman pattern”. For the term “Roman” is fair for using not concerning works on gilding, but only to one of patterns on which gilding is put. One of wrongly used terms is a term “golden pollen”. After all, at gild-ing drawing pollen is not used, but dis-solved in the Arabian glue “varak” [11]. The term “oxidized gold” is incorrect as well. Actually, this gold of low sam-ple (i.e. with impurity of other metals), is oxidized. Presence in composition of gold of excessive quantity of copper leads to that it is oxidized and hardens eventually, leading to page damage.

Though the facts mentioned by us are poor, but on their example it is possible to draw conclusions that gild-ing is put on books or it is absent. The researchers working over this problem and many other scientists are inter-fered only by scarcity of information and superficiality not always making sense expressions together with pres-ence of the terms which exact value it is not obviously possible to establish. Therefore to search, spending a lot of time, touching each book with gild-ing, which is particular on process of its making, to be engaged in search

Page 45: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

43MIRAS

lan ýan we ola ryň de giş li bo lan döw-rün den ha bar ly bi ler men ler to pa ry na sa la sa lyn ma gy hök ma ny dyr. Bu iş-ler bi len meş gul lan ýan bi ler me niň şol ki tap la ra al tyn ça ýy lan dy gy na gü wä geç mez den, ki tap ha na çy ta ra pyn dan ola ry ha sa ba al mak lyk nä dog ru dyr.

Gol ýaz ma ki tap la ry na al tyn çaý mak işi bi len meş gul lan ýan we alym lyk de re je si bo lan hü när men le riň syn çy na za ryn dan ge çen al tyn ça ýy lan wa-rak lar bu sun gat da mek dep le ri bo lan Ba ba Nak gaş, Ka ra me mi we Şah ku ly ýa ly uly us sa la ryň usul la ry nyň anyk-lan ma gy ny [12] ýa-da asyr la ra gö rä usul la ra ba ha be ril me gi ni üp jün eder. Hat da al tyn ça ýy lan bu wa rak la ryň ara syn da haý sy sy nyň hy rat, töw riz, şi raz, bag dat, kon ýa mek dep le ri ne de giş li di gi niň anyk lan ma gy has go wy ne ti je le ri be rer. Ber len bu ba ha lar al-tyn çaý mak bi len meş gul lan ýan se net-çi le riň we alym la ryň iş le ri ni ýe ňil leş-dir mek bi len bir lik de ta ry ha has çuň akyl ýe tir mä ge-de kö mek be rer. Çün ki al tyn ça ýy lan wa rak lar ki ta byň gym-ma ty ny kes git le mek bi len bir wagt da şol döw rüň dur muş de re je si ni hem-de se net çi li gi niň aý ra tyn lyk la ry ny or ta çy-kar mak nuk daý na za ryn dan aý ra tyn äh mi ýe te eýe dir [13]. Beý le ki bir ta rap-dan, gol ýaz ma la ra eýe bo lan ki tap ha-na lar şol gol ýaz ma lar da ky al tyn ça ýy-lan wa rak la ryň bir tef si ri ni dö ret se ler, ýü ze çy ka ry lan al tyn ça ýy lan wa rak la-ra ýo kar da gür rü ňi edi len de re je de ba-ha ber mek bi len bir lik de ola ry ka ta log gör nü şin de ýaý rat sa lar, alym la ra uly golt gy bo lar dy. Çün ki gür rü ňi ni ed ýän ki tap la ry myz da duş gel ýän we sun gat ese ri di ýen ada my na syp bo lan al tyn ça ýy lan sa hy pa la ryň el ýe ter li bol ma gy ola ry aň sat göz läp tap ma ga müm kin-çi lik be rer. Ne ti je de gol ýaz ma ki tap la-ry nyň ylym we sun gat dün ýä sin de bel li edil me gi we olar bi len gy zyk lan ýan lar üçin ulan ma ga taý ýar ha la ge ti ril me gi bu işiň iler le me gi ne has go wy peý da-sy de ger.

обязательно посоветоваться со спе-циалистами. Без подтверждения специалистов о том, что книги были позолочены, они не должны браться библиотекарями на учет.

Золоченые «вараки», прошедшие внимательный осмотр мастерами, занимающимися делом золочения рукописных книг и специалистами с ученой степенью, обеспечивают максимально точное выяснение [12], какой из школ больших масте-ров, таких как Баба Накгаш, Кара-меми и Шахкули, они принадлежат или в какой по времени технике исполнены. Еще более точные ре-зультаты принесет исследование, направленное на определение, к какому стилю – гератскому, товруз-скому, ширазскому, багдадскому, конийскому – относятся эти золо-ченые «вараки». Эта оценка будет способствовать лучшему понима-нию исторического прошлого. Ибо оценка книг с золочеными «варака-ми» с точки зрения выявления уров-ня жизни людей того времени, а так-же особенностей ремесленичества имеет особенно важное значение [13]. С другой стороны, если биб-лиотеки, обладающие рукописями, составили бы обзор золоченых «ва-раков», распространили каталоги выявленных золоченых «вараков» с их оценкой в той мере, о какой го-ворилось выше, это было бы боль-шой помощью ученым. Доступные сведения о золоченых страницах, встречающихся в библиотеках, о которых мы сегодня говорим, и до-стойных претендовать на звание явления искусства, даст возмож-ность легко их обнаружить. В итоге известность рукописных книг в мире науки и искусства и их использова-ние теми учеными, кто занимается их изучением, библиофилами – це-нителями фолиантов, принесет наи-более весомую пользу.

of data of the book at researchers fre-quently there is no possibility.

Proceeding from the aforesaid, and in connection with the terms cit-ed above, listed discrepancies, fur-ther registration of books demands strengthening of attention. At filling of the cards connected with registration of manuscripts, about which we speak to clear up a situation with covers and gilt varaks, it is necessary, in our opinion, to consult with experts. With-out acknowledgement of experts that books have been gilded, they should not be registered by librarians.

The gilded “varaks”, passed atten-tive survey by the masters, engaged in gilding of hand-written books and experts with scientific degree, provide as much as possible exact finding-out [12] what of schools of great masters, such as Baba Nakgash, Karamemi and Shahkuli, they belong or in what time technique are executed. Even more exact results will be brought by the research, directed to definition, to what style – Herat, Tovruz, Shi-raz, Baghdad, Konya - these gilded “varaks” are related.

This estimation will promote the best understanding of the historical past. So estimation of books with gilded “varaks” from the point of view of re-vealing of people’s life of that time, and also features of handicraft has es-pecially great value [13]. On the other hand, if the libraries possessing man-uscripts make the review of the gilded “varaks”, distributed catalogues of re-vealed gilded “varak” with their estima-tion in that measure about which it was told above, it would be huge aid to sci-entists. Accessible data on the gilded pages meeting in libraries about which we speak today, and worthy to apply for a rank of the phenomenon of art, will give chance to find out them eas-ily. As a result popularity of manuscript books in the world of science and art and their use by those scientists who are engaged in their studying, biblio-philes – connoisseurs of volumes, will bring the most powerful advantage.

Page 46: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

44 MIRAS

1. BİLGİN, Orhan, «Yazma», TDVİA., İstanbul 2013, s.43, s. 369; TURANİ, Adnan, Sanat Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993, s.38; ÖZÖNDER, Hasan, Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya 2003, s.44.

2. ERSOY, Ayla, Türk Tezhip Sanatı, İstanbul 1988, s.12.

3. ULUÇ, Lale, Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar ve Osmanlı Okurlar, İstanbul 2006, s. 470-477; DUMAN, Hasan, El Yazmaları Dünyasında Türkiye’nin Yeri, Ankara 1997, s.6.

4. DURAN, Gülnur, «Tezhip», TDVİA., C.41, İstanbul 2013, s. 65; BİNARK, İsmet, Tezhip Sanatı ve Kitapçılık Tarihi-mizde Fatih Devri Tezhipleri, Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, S.75, Ankara 1969, s. 222.

5. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 3774, 4010, 4656.

6. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 5055.

7. Yusufağa Kütüphanesi, 6634.

8. Amasya Beyazıt Kütüphanesi, 1889.

9. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 4028

10. Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 3785.

11. ÖZKEÇECİ, İlhan, ÖZKEÇECİ, Ş. Bilge, Türk Tezyinatında Tezhip, İstanbul 2007, s.180; BİROL, İnci, A., Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı, İstanbul 2009, s.47.

12. DERMAN, F. Çiçek, «Tezhip», TDVİA., C.41, İstanbul.2013, s. 66.

13. ULUÇ, Lale, Türkmen Valiler, Şirazlı Ustalar ve Osmanlı Okurlar, İstanbul. 2006, s.508.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

Page 47: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

45MIRAS

Ç. JUMAÝEW (Türkmenistan)«GÖROGLY» ŞADESSANYNYŇ «BEZIRGEN» ŞAHASY DAŞOGUZLY BAGŞYLARYŇ DÖREDIJILIGINDE

Ch. JUMAYEV (Turkmenistan)THE PART «BEZIRGEN» OF «GYOROGLY» EPOS IN CREATIVITY OF DASHOGUZ BAHSHY

Ч. ДЖУМАЕВ (Туркменистан)ГЛАВА «БЕЗИРГЕН» ЭПОСА «ГЁРОГЛЫ» В ТВОРЧЕСТВЕ ДАШОГУЗСКИХ БАХШИ

Des san lar hal kyň ge çen ta ry hy ýo ly, me de ni dur mu şy, şah sy ýet ler ba ra da-ky, saz we şy gyr bi len bag la ny şyk ly mag lu mat la ry özün de sak la ýan ru hy baý lyk dyr.

Bag ty ýar lyk za ma na myz da mil le-ti mi ziň geç mi şi ne de giş li bo lan ru hy we ede bi mag lu mat la ry di kelt mek de hem-de olar bi len giň köp çü li gi ta nyş-dyr mak da des san la ryň aý ra tyn or ny bar dyr.

Hal ky my zyň ta ry hy we ede bi geç-mi şi bi len aý ryl maz bag la ny şyk ly eser le riň bi ri-de «Gö rog ly» şa des sa-ny dyr. Mil li Li de ri mi ziň ta gal la sy bi len türk men yl my na giň şa ýo luň açy lan döw rün de bu şa des sa na we beý le ki des san la ra yl my nuk daý na zar dan çe-me le şip, köp zat la ry aýyl-sa ýyl et mek has-da äh mi ýet li dir.

Türk men mil li kon ser wa to ri ýa sy nyň «Saz et nog ra fi ki ota gyn da» sak lan-ýan, des san çy lyk sun ga tyn da ta nal-ýan bag şy lar T.Gur ba no wyň, J. Ha my-ýe wiň, K. Ýow ba sa ro wyň dür li ýyl lar da ýaz ga ge çi ri len «Gö rog ly» şa des sa ny-nyň «Be zir gen» şa ha sy nyň me ha ni ki ýaz gy la ry şu ma ka la ny ta ýar la mak da yl ham çeş me si bo lup hyz mat et di.

The part «Bezirgen» of «Gyorogly» epos in creativity of Dashoguz bahshy

Epos represents spiritual value, in-cluded data about historical way of people, their cultural life, outstanding personalities, music and poetry

In the prosperous epoch of the pow-erful state, works of the epic genre are attached special role in popularization, bringing up to wide publicity of data about historical past of the nation.

One of works, inseparably linked with historical way, passed by our people, is “Gyorogly” epos. Scientific approach to this and other epic nar-rations, attentive examining of many aspects are rather crucial in the pe-riod when due to efforts of the national leader directed to the Turkmen sci-ence, broad possibilities are offered.

In preparation of this article, me-chanical recording of the part “Bezir-gen” of “Gyorogly” epos turned out to be the inspiration source, in different years performed by famous bahshy T.Gurbanov, D.Hammyev, K.Yovnov in the Turkmen national conservatoire.

Beginning talk about art of bahshy-chovdur, inhabited in Dashoguz velay-at, we would like to tell about their ad-ditions in the poetic lines at performing

Эпос представляет собой духов-ную ценность, заключающую в себе сведения об историческом пути на-рода, его культурной жизни, о вы-дающихся личностях, о музыке и поэзии.

В эпоху могущества и счастья произведения эпического жанра принадлежит особая роль в попу-ляризации, доведении до широкой общественности сведений об исто-рическом прошлом нации.

Одним из произведений, нераз-рывно связанных с историческим путем, пройденным нашим на-родом, является эпос «Гёроглы». Научный подход к этому и другим эпическим повествованиям, внима-тельное рассмотрение многих их аспектов особенно важны в тот пе-риод, когда благодаря усилиям на-ционального лидера туркменской науке предоставлены широчайшие возможности.

В подготовке данной статьи ис-точником вдохновения стала меха-нические записи главы «Безирген» эпоса «Гёроглы», в разные годы исполненные известными бах-ши Т.Гурбановым, Д.Хаммыевым, К.Ёвбасаровым, хранящиеся ныне

Çaryýar Jumaýew, Türkmen milli konserwatoriýasynyň mugallymy. sungaty öwreniş ylymlarynyň kandidaty, Türkmenistanyň at gazanan artisti.

Charyyar Djumayev, the teacher of national conservatoire of Turkmenistan, the candidate of art history, the honored artist of Turkmenistan.

Чарыяр Джумаев, преподаватель национальной консерватории Туркменистана, канди-дат искусствоведения, заслуженный артист Туркменистана.

Page 48: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

46 MIRAS

Gür rü ňi Da şo guz we la ýa tyn da ýa-şa ýan çow dur la ryň bag şy çy lyk sun-ga ty na ta rap gö nük di rip, ola ryň şy gyr se tir le ri ne goş ýan go şun dy la ry we ola ryň has giň den ýaý ran nus ga la ry bi len ta nyş dyr mak is le ýä ris. Olar dan kä bi ri: «Gel, gel, how! Ah, dat eý!» ýa-da «Gel, gel, haw! Ah ýar heý!» ýa-da «Gel, dag-ha-ha ä-ä-ä, haw!» (my sal-lar bag şy Pal ta Ga ra ýe wiň aý dy şyn-dan alyn dy) ýa ly söz ler dir.

Çow dur bag şy çy lyk sun ga tyn da Sö-ýeg, Pal ta Ga ra ýew, Kürt ýa ly bag şy-lar dan soň ra «Gö rog ly» şa des sa ny nyň «Be zir gen» şa ha sy ny ýe ri ne ýe tir mek-de us sat la ryň bi ri Tä ji baý Gur ba no wyň (1928-2007) bo lan dy gy ny şu sun ga-tyň jan kö ýer le ri gür rüň ber ýär ler. Ol 1928-nji ýyl da Bol dum saz et ra by nyň G. Ata me dow adyn da ky daý han bir-le şi gin de sa zan da nyň maş ga la syn da dün ýä in ýär. Tä ji ba ýyň ka ka sy Gur ban hem bag şy bo lup dyr. Soň ra ol gy jak-dan tä lim alyp, us sat gy jak çy bo lup ýe-ti şe nin den soň ra türk men, ga ra gal pak we öz bek hal ky nyň saz sun ga tyn da öç me jek yz go ýan Sö ýeg bag şy nyň (tak my nan 1850-nji ýyl da dün ýä inip 1912-nji ýyl da ara dan çy kan),ýa nyn da gy jak da sa zan dar lyk edip dir.

Gur ban bag şy nyň hü nä ri ne ez ber, us sat bol ma gy Ta ji baý bag şy nyň gel-jek de hal kyň ha lan bag şy sy bo lup ýe-tiş me gin de uly or ny eýe läp dir. Tä ji baý bag şy soň ra halk ara syn da Sa ry ja Gur ban ady bi len ta na lan Gur ban dur-dy bag şy nyň ýa nyn da şä girt bo lup, çow dur bag şy çy lyk sun ga tyn da ky tir-

of epos. Here are some widely spread examples: «Oh, come, come! I cry, hey!» or «Oh, come, come! Oh, love, hey!» or «Come, mountains, haya-a-a-!» (examples are taken from reper-toire of bahshy Palta Garayev).

Fans of bahshy-chovdur art told us that after such masters as Seeg, Palta Garayev, Gurd, one of the best performers of the part “Bezirgen” of “Gyorogly” epos was Tajibai Gurbanov (1928-2007). Т. Gurbanov was born in 1928 in peasant association named after P.Atamedov of Boldumsaz etrap in the musician’s family. Father of Ta-jibai – Gurban was bahshy too. Then, having taught to play gijak, Gurban-bahshy to accompany Seeg-bahshy, left unforgettable trace in the musical art of Turkmen, Karakalpak and Uz-bek peoples (was born in nearly 1850, died in 1912).

Tajibai bahshy was taught by a man known under name Saryja Gurban-Gurbandurdy bahshy, having acquired mastership of destan narrator. Gur-bandurdy bahshy is the tutor of such representatives of the musical art as chovdur-bahshy Jumadurdy, Abdulla bahshy, Kurd bahshy.

Taught by famous tutors, Tajibai Gurbanov among narrators-origina-tors of chovdur tribe was considered as the most masterly in the performing art of the part “Bezirgen” and “Kempir” of “Gyorogly” epos. Representatives of chovdur art, bahshy Yazbai Galpak-ov, Gutly Begdjanov, Tirkesh Gayipov,

в Туркменской национальной кон-серватории.

Начиная разговор об искусстве бахши-човдуров, проживающих в Дашогузском велаяте, мы хотели бы рассказать об их дополнениях в поэтические строки при исполнении эпоса. Вот некоторые широко рас-пространенные образцы: «Ох, при-ди, приди! Ах, кричу, эй!» или «Ох, приди, приди! Ах, любовь хэй!» или еще «Приди, горы ха-ха-я-я-я, хов!» (примеры взяты из репертуара бах-ши Палта Гараева).

Как рассказали нам любители човдурского искусства бахши, по-сле таких мастеров, как Сёег, Палта Гараев, Курд, одним из лучших ис-полнителей главы «Безирген» эпо-са «Гёроглы» являлся Таджибай Гурбанов (1928-2007гг.). Т. Гурба-нов родился в 1928 г. в дайханском объединении имени П.Атамедова Болдумсазского этрапа в семье му-зыканта. Отец Тяджибая – Гурбан тоже был бахши. Впоследствии, на-учившись играть на гиджаке, Гурбан бахши стал аккомпанировать оста-вившему неизгладимый след в му-зыкальном искусстве туркменского, каракалпакского и узбекского наро-дов Сёегу бахши (родился прибли-зительно в 1850 г., а умер в 1912 г.).

Таджибай бахши учился у челове-ка известного под именем Сарыджа Гурбан Гурбандурды бахши, освоив мастерство сказителя дестана. Гур-бандурды бахши являлся настав-ником таких представителей музы-кального искусства, как човдурский бахши Джумадурды, Абдулла бах-ши, Курд бахши.

Обучившийся у известных настав-ников Таджибай Гурбанов среди сказителей-выходцев из племени човдур считается самым виртуоз-ным в искусстве исполнения глав «Безирген» и «Кемпир» эпоса «Гё-роглы». Представители човдурского искусства бахши Язбай Галпаков, Гутлы Бегджанов, Тиркеш Гайыпов и Бабаджан Чёрлиев были ученика-ми Т. Гурбанова. Бахши Т. Гурбанов скончался в 2007 году в возрасте 79 лет.

Механическая запись исполнения Т. Гурбановым главы «Безирген» эпоса «Гёроглы» хранится в Турк-менской национальной консерва-

Page 49: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

47MIRAS

me we des san çy lyk dan tä lim alyp dyr. Gur ban dur dy bag şy çow dur bag şy çy-lyk sun ga tyn da Ju ma dur dy bag şy, Ab-dyl la bag şy, Kürt bag şy ýa ly saz sun-ga ty nyň we kil le ri niň-de ha ly pa sy dyr.

Şeý le ta nal ýan ha ly pa dan tä lim alan Tä ji baý Gur ba now «Gö rog ly nyň» «Be-zir gen», «Kem pir» ýa ly şa ha la ry ny ýe ri ne ýe tir mek de türk me niň çow dur ti re sin den bo lan bag şy la ryň ara syn da iň us sa dy ha sap lan ýar. Çow dur bag-şy çy lyk sun ga ty nyň ha ta ryn da ky Ỳaz-baý Gal pa kow, Gut ly Beg ja now, Tir keş Ga ýy bow we Ba ba jan Çör li ýew ýa ly bag şy lar Tä ji baý Gur ba no wyň şä girt-le ri dir. Bag şy Tä ji baý Gur ba now 2007-nji ýyl da 79 ýa şyn da ara dan çyk ýar.

Tä ji baý Gur ba no wyň «Gö rog ly» şa-des sa ny nyň «Be zir gen» şa ha sy nyň me ha ni ki ýaz gy sy hä zir Türk men mil li kon ser wa to ri ýa sy nyň «Saz et nog ra fi ki ota gyn da» sak lan ýar. Ol 1983-nji ýy-lyň 15-nji iýu lyn da saz şy nas alym N. I. Abu ba ki ro wa nyň ýol baş çy ly gyn da-ky to par ta ra pyn dan ýaz ga ge çi ri lip dir. Şol ge zek Tä ji baý Gur ba no wa us sat gy jak çy Ba ba Tu wa kow (1911-1984) sa zan dar lyk edip dir.

Me ha ni ki ýaz gy da Tä ji baý bag şy «Be zir gen» şa ha sy na gi riş mez den öňin çä, bu şa ha dan oň dä ki «Har man-dä li» şa ha sy nyň iň soň ky «Göw nüm» di ýen şyg ry na aý dyl ýan aý dym dan baş lap, soň ra «Be zir gen» şa ha sy na gi ri şip ug ra ýar. Bag şy nyň şeý le baş-la ma gy nyň öz se bä bi bar. «Göw nüm» di ýen aý dym şa des san da ky iki şa ha ny bir leş di ri ji şyg ryň ro lu ny ýe ri ne ýe tir-ýär. Bag şy nyň ýe ri ne ýe ti ren bu şa ha-sy ny diň lä niň de, ol ýer dä ki goş gu la ryň di ňe çow dur bag şy la ry nyň he ňi bi len däl-de, eý sem, ara syn da türk me niň bo za jy we ig dir ti re le ri niň heň le ri bi-len hem aý dy lan dy gy na göz ýe tir ýär-siň. Ki tap da «Be zir gen» şa ha syn da ky şy gyr lar je mi 23 sa ny. Ta ji baý bag şy bol sa şol goş gu lar dan 18 sa ny sy ny aý dym edip aý dyp dyr. Goş gu la ryň 13 sa ny sy des sa nyň öň ki ne şir le rin de bar bol sa-da, ga lan 5 sa ny sy ýok. Ne şir-ler dä ki bol ma dyk 5 sa ny goş gy nyň («Neý lär men», «Be zir gen dek bi çä-rä ni gör me dim», «Gi den ýo luň göz lär men», «Agam», «Gö rün di»). at la ry bi-len ta nyş dyr ma gy we olar dan kä bi ri ni

and Babajan Cherliyev used to be pupils of T.Gurbanov. Bahshy T. Gur-banov died in 2007 at 79 years old.

Mechanical recording of performing by T. Gurbanov of the part “Bezirgen” of “Gyorogly” epos is kept in Turkmen national conservatoire. It was made on July, 5, 1983 by the group under supervision of the scientist-musician N.I. Abubakirov. That time, talented gi-jak player Baba Tuvakov (1911-1984) accompanied to T.Gurbanov.

Judging by mechanical recording, Tajibai bahshy opened his performing with the song to the latest verses of the part «Harmandyali» of “Gyorogly” epos, called «Soul». Then he turned into part “Bezirgen”, which in epos fol-lows after part «Harmandyali». Bah-shy had own reasons for this. The song «Soul» plays the role of poem, being the linking tie of 2 parts of epos. Listening to this part in performing of bahshy, one can be convinced that poems are pronounced not only in chovdur manner, but in the manner of Turkmen tribes bozaji and igdir. In the book, the part «Bezirgen» includes 23 verses. Tajibai bahshy performed 18 songs from them. If from the total number, 13 verses are in old printing editions, then the left 5 are absent. That is why, proceeding from interests of future fans of “Gyorogly” epos we considered necessary to acquaint with names of 5 verses («What should I do?», «I have not met such poor fel-low as Bezirgen», «I will search your footsteps», «Brother», «It seemed to me») and cited some of them in the end of article.

When Tajibai bahshy started per-forming of epos, dutar was adjusted on the low register (in most cases - on notes “Ci-flat” and «Ci» of big octave or on the note “C” the first octave), af-ter performing of two-three songs, the musician started to pull strings of dutar and up to finishing of the epos, the tension proceeded, at least, to “sixth”, “seventh” interval. In a certain level, it was connected with vocal possibilities of bahshy. As for technics of perform-ing of Tajibai bahshy, in our opinion, it is necessary to notice that first of all it is a question of sounding adjust-

тории. Она была сделана 15 июля 1983 года группой под руководством ученого-музыковеда Н. И. Абубаки-ровой. Тогда Т. Гурбанову аккомпа-нировал талантливый гиджакист Баба Туваков (1911-1984гг.).

Судя по механической записи, Таджибай бахши открывает своё выступление песней на последние стихи главы «Хармандяли» эпоса «Гёроглы», которые называются «Душа». А затем переходит к главе «Безирген», которая в эпосе сле-дует после главы «Хармандяли». На это бахши имел свои причины. Песня «Душа» играет роль стихот-ворения, являющегося связующим звеном двух глав эпоса. Слушая эту главу в исполнении бахши, убежда-ешься, что стихи произносятся не только в човдурской манере, а еще и в манере туркменских племен бо-заджи и игдир. В книге глава «Бе-зирген» содержит 23 стихотворе-ния. Таджибай бахши же исполнял в качестве песен 18 из них. И если из общего числа 13 стихов имеют-ся в старых печатных изданиях, то оставшиеся 5 отсутствуют. Мы по-считали необходимым ознакомить с названиями этих 5 стихов («Что мне делать?», «Не встречал я тако-го беднягу, как Безирген», «Буду ис-кать твои следы», «Брат», «Показа-лось») и привести некоторые из них в конце статьи.

Когда Таджибай бахши начи-нал исполнение эпоса, то дутар был настроен на низкий регистр (в большинстве случаев на ноты «си-бемоль» и «си» большой октавы или на ноту «до» первой октавы), после исполнения двух-трех песен музы-кант начинал натягивать струны дутара и до окончания эпоса натя-жение продолжалось, как минимум, до интервала «секста», «септима». В определенной мере это было свя-зано и с голосовыми возможностя-ми бахши. В том, что касается тех-ники исполнения Тяджибая бахши, по нашему мнению, надо отметить особо, что прежде всего речь идет о настройке звучания дутара перед выступлением бахши. Случайность ли это или традиция, сложившая-ся у исполнителей в течение мно-гих лет? Постановка этого вопроса обусловлена своими причинами. Ка-

Page 50: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

48 MIRAS

ma ka la my zyň ahy ryn da ýer leş dir me gi ta la ba la ýyk ha sap la dyk.

Tä ji baý bag şy des sa na gi ri şen de, du tar pes düz gün de (köp lenç ýag daý-lar da ol uly ok ta wa nyň «si-be mol», «si» no ta la ry ýa-da bi rin ji ok ta wa nyň «do» no ta syn da ky düz gün bi len) baş-la nyp, du ta ryň ki riş le ri (ýa-da tar la ry) 2-3 aý dym dan soň ra çe ki lip ug ral ýar

ment of dutar before performance of bahshy. Whether it is tradition, devel-oped at performers for many years? Putting of this question is caused by the reasons. It seems, such order of things almost for all Dashoguz bah-shy is natural. And if it is so then why bahshy almost in 99 % of cases adjust dutar equally? After all bahshy do not carry a tuning fork (special adaptation for adjustment of musical instrument for a certain tonality) and do not adjust the instrument on a certain sound (for example, on the note «A»).

However, we could affirm that at almost all Dashoguz bahshy, dutar is adjusted equally for the same sound and tonality. Taking into consideration this matter, we listened mechanical recording of songs made in different time in performing of some bahshy of this velayat. It turned out that all dutars of bahshy were approximately equally adjusted. If there are some discrep-ancies, only on half-tone. The same happens with musical compositions,

жется, такой порядок вещей почти для всех дашогузских бахши явля-ется естественным. И если это так, то тогда почему бахши почти в 99 % случаев настраивают дутар одина-ково? Ведь бахши не носят с собой камертон (специальное приспособ-ление для настройки музыкально-го инструмента на определенную тональность) и не настраивают инструмент на определенный звук (например, на ноту «ля»). Однако можно смело утверждать, что почти у всех дашогузских бахши дутар на-страивается одинаково на один тот же звук, на ту же тональность. При-нимая во внимание этот вопрос, мы прослушали сделанные в разное время механические записи песен в исполнении некоторых бахши этого велаята. Оказалось, что у всех бах-ши дутары были приблизительно одинаково настроены. Если и встре-чаются некоторые несовпадения, то всего лишь на полтона. Точно так же дело обстоит и с музыкальны-ми произведениями, исполненными женщиной-бахши Акджагуль Мыра-довой (1934-2004 гг.).

Saz guralynyň gurnalyşyTaktlar – 1,3,5,7,9,11,13.Bagşynyň aýdymyndaky ses aralygyTaktlar – 2,4,6,8,10,12,14.

Musical instrument adjustmentSteps – 1,3,5,7,9,11,13Vocal pauses in a song of bahshy Steps – 2.4.6.8.10.12.14.

Настройка музыкального инструментаТакты – 1,3,5,7,9,11,13Голосовые паузы в песне бахшиТакты – 2.4.6.8.10.12.14.

Täjibaý GurbanowTajibai Gurbanov

Таджибай Гурбанов

Page 51: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

49MIRAS

we des san ta mam lan ýan ça, ol azyn-dan «seks ta», «sep ti ma» in ter wa ly na çen li çe kil me gi do wam ed ýär. Bu bel li bir de re je de bag şy nyň se si niň müm-kin çi li gi ne - öl çe gi ne hem bag ly bol ýar. Ol Tä ji baý bag şy nyň dö re di ji li gin de hem şeý le. Şu me se le de, bi ziň pi ki ri-miz çe, aý ra tyn bel le me li ýe ri, gür rü ňiň bag şy nyň öz çy ky şy na baş la ma zyn-dan öň du ta ryň dü zül ýän il kin ji ses le ri ha kyn da bar ýan dy gy dyr. Bu tö tän le ýin bo lup geç ýän zat my ýa-da köp ýyl la-ryň do wa myn da ýe ri ne ýe ti ri ji ler ta ra-pyn dan düz gü ne öw rü lip gi den ka da-ka nun? Şeý le so ra gyň go ýul ma gy nyň öz se bä bi bar. Şeý le düz gün da şo guz-ly bag şy la ryň hem me sin de di ýen ýa ly te bi gy ýag daý da bo lup geç ýän ýa ly bo lup dur. Eger-de şeý le bol ýan bol-sa, on da nä me se bäp den bag şy la ryň elin dä ki du ta ryň ki riş le ri niň dü zü li şi bi-ri-bir le ri niň kä tog san gö te rim di ýen ýa-ly ga bat gel ýär? Bag şy lar saz gu ra ly-ny şol bir se se dü zer ýa ly gap da lyn da ka mer ton (saz gu ra ly ny bel li bir se se dü zer ýa ly ýö ri te ýa sal ýan se net) gö-te rip, ony şol bir se se (me se lem «Lýa» se si ne) dü ze nok lar ahy ryn. Em ma da-şo guz ly bag şy la ryň hem me si niň ki di-ýen ýa ly şol bir se se deň bo lup dur ýar. Biz şu me se lä ni göz öňün de tu tup, bu we la ýat dan bo lan bag şy la ryň bir nä-çe si niň dür li-dür li wagt lar da me ha ni ki ýaz ga ge çi ri len aý dym la ry ny göz den ge çi rip gör dük. Bel le me li ta ra py, ola-ryň hem me si niň du ta ry nyň düz gün le ri tak my nan bi ri-bir le ri niň ki bi len ga bat-laş ýan ly gy dyr. Kä bir le ri ta pa wut lan sa-da, ýa rym ton ýa ly sä hel üýt ge şik lik ler duş gel ýär. Bu ze nan bag şy Ak ja gül My ra do wa nyň (1932-2004) ýe ri ne ýe ti ren saz eser le rin de-de şeý le. Şol dü zül ýän ses le riň (no ta la ryň) at la ry ny bol sa biz ýo kar da bel läp ge çip dik.

Tä ji baý bag şy nyň bir gi je de hal kyň öňün de eden çy ky şyn da ky il kin ji aý-dym da baş lanỳan no ta dan soň ra saz gu ra ly nyň ki riş le ri niň çe kil me gi niň ne-ti je sin de geçỳän ara ly gy (dia po zo ny) ýo kar da no ta ýaz gy la ry bi len gör ke-zi len dir. Ol bag şy nyň ỳeri ne ỳeti ren «Be zir gen» şa ha sy nyň esa syn da dü-zül di.

Da şo guz we la ýa ty nyň bag şy çy lyk sun ga ty nyň des san çy lyk däp le rin-de «Gö rog ly nyň» «Be zir gen» şa ha-

performed by woman-bahshy Akjagul Myradova (1934-2004).

The sounding range in result of ten-sion of strings after the first initial note of a song on one of his performances is shown in a musical notation placed above. This record is made on the ba-sis of performed part of “Bezirgen”.

In tradition of narrators of eposes of Dashoguz velayat at performing of the part of “Bezirgen” of the “Gorogly” epos, it is more accepted to divide it on two parts. That such order of perform-ing is characteristic for bahshy from yomud Turkmen tribe, became obvi-ous after listening of above-named part in their performing. One of their performances in a mechanical record-ing is stored in Turkmen national con-servatoire.

There are execution cases of the same bahshy of the part “Bezirgen” by parts. It occurs, if admirers of music are going to listen to bahshy at cel-ebration within two nights. In the first day one part is performed, for the second day another. The first part in the beginning is executed on the book example, after the episode when Gy-orogly by mistake kills Bezirgen, ex-ecution comes to the end with a song to the poem «I will be your brother». The second part begins next day with the moment with which its first part has come to the end, and performing of part of “Bezirgen” proceeds up to the end.

In a mechanical recording of part “Bezirgen”, being stored in Turkmen national conservatoire, the first part is performed by Kerven Yovbasarov. This performing was sounded on No-vember, 7th, 2009 in Aksarai village, Gyorogly etrap. Kerven bahshy was accompanied by gidja player M.Tajov. Before performing of the epos, K.Yovbasarov had sung 19 selected songs. Having sung them, bahshy told: «If bahshy sings further, then to execute the epos will be late», having let know that he starts to perform epos. And bahshy lists names of epic narra-tions which he knows, and to pleasure of the expecting people starts narra-tion. That evening, listeners wanted to

Диапазон звучания в результате натягивания струн после первой начальной ноты песни на одном из её выступлений показан в нотной записи, помещенной выше. Эта за-пись сделана на основе исполнен-ной главы «Безирген».

В традиции сказителей эпосов Дашогузского велаята при испол-нении главы «Безирген» эпоса «Гёроглы»,принято чаще всего раз-делять её на две части. То, что та-кой порядок исполнения характерен для бахши из туркменского племени йомуд, стало очевидным после про-слушивания вышеназванной главы в их исполнении. Одно из их выступ-лений в механической записи тоже хранится в Туркменской националь-ной консерватории.

Встречаются случаи исполне-ния одним и тем же бахши главы «Безирген» по частям. Это проис-ходит, если почитатели музыки со-бираются слушать бахши на торже-стве в течение двух ночей. В первый день исполняют одну часть, на вто-рой день – другую. Первая часть вначале исполняется по книжному образцу, после эпизода, когда Гёро-глы по ошибке убивает Безиргена, исполнение завершается песней на стихотворение «Буду братом». Вто-рая же часть на следующий день начинается с момента, которым завершилась его первая часть, и исполнение главы «Безирген» про-должается до конца.

В находящейся на хранении в Туркменской национальной консер-ватории механической записи главы «Безирген» первую часть исполняет Кервен Ёвбасаров. Это исполне-ние прозвучало 7 ноября 2009 года в селе Аксарай этрапа Гёроглы. Кервену бахши тогда аккомпани-ровал гиджакист М.Таджов. Перед исполнением эпоса К.Ёвбасаров спел 19 избранных песен. Спев их, бахши сказал: «Если бахши будет петь дальше, исполнять эпос будет поздно», дав понять, что приступа-ет к исполнению эпоса. И вот бахши перечисляет названия эпических повествований, которые он знает, и к радости ожидающих приступает к их сказанию. В тот вечер слушатели захотели послушать главу «Безир-ген» эпоса «Гёроглы».

Page 52: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

50 MIRAS

sy ýe ri ne ýe ti ri len de ony esa san, ikä bö lüp ýe ri ne ýe tir mek düz gü ni bo lup-dyr. Şeý le düz gün türk me niň ýo mut ti re sin den bo lan bag şy la ryň ara syn da has ýör gün li di gi, şol bag şy la ryň ýe ri-ne ýe ti ren «Be zir gen» şa ha sy ny göz-den ge çi re ni miz den soň ra aýan bol dy. Ola ryň şeý le gör nüş dä ki nus ga sy nyň me ha ni ki ýaz gy sy hä zir Türk men mil li kon ser wa to ri ýa syn da sak lan ýar.

«Be zir gen» şa ha sy nyň ikä bö lü nip şol bir bag şy ta ra pyn dan ýe ri ne ýe ti-ril ýän pur sat la ry-da ga bat gel ýär. Bu, ha çan-da saz muş dak la ry nyň bag şy ny iki gün läp diň le mek çi bol ýan pur sat la-ryn da bo lup geç ýär. Şon da bu şa ha-nyň bi rin ji bö lü mi bi rin ji gün, ikin ji bö-lü mi-de ikin ji gün bag şy lar ta ra pyn dan ýe ri ne ýe ti ril ýär. Bag şy lar bi rin ji bö lü mi ýe ri ne ýe ti ren le rin de, bu şa ha ki tap nus ga syn da ky ýa ly ba şyn dan baş lap, des san da ky Gö rog ly nyň ýal ňy şyp Be-zir ge ni öl dü re nin den soň ra, Aý sol ta na ga rap «Agaň bo la ýyn» di ýen şyg ry na aý dyl ýan aý dy my aý dyp bo la nyn dan soň ra, jem len ýär. Ikin ji si bol sa, bi rin ji bö lü miň ta mam la nan ýe rin den baş la-nyp, «Be zir gen» şa ha sy nyň ahy ry na çen li do wam et di ril ýär.

Türk men mil li kon ser wa to ri ýa syn-da sak lan ýan me ha ni ki ýaz gy syn da-ky «Be zir gen» şa ha sy nyň bi rin ji bö-lü mi Ker wen Ýow ba sa ro wyň ýe ri ne ýe ti ren nus ga sy dyr. Ol 2009-njy ýy lyň 7-njy no ýab ryn da Gö rog ly et ra by nyň Ak sa raý oba syn da ýe ri ne ýe ti ri lip dir. Şol ge zek Ker wen bag şa gy jak da M. Tä jow sa zan dar lyk edip dir. K. Ýow-ba sa row des sa na gi riş män kä tir me aý dym lar dan on do kuz sa ny sy ny aý-dyp dyr. Tir me ay dym la ry jem lä nin den soň ra bol sa, otu ran diň leý ji le re ýüz le-nip: - Bag şy mun dan köp aýt sa, des-san wag ty giç bo lar – diý ýär-de, tir me aý dym la ryň ta mam la nan dy gy ny hem-de des sa na gi riş mek is le ýän di gi ni diň-leý ji le re duý dur ýar. Soň ra bag şy öz bil ýän des san la ry nyň at la ry ny ýe ke-ýe ke den sa nap geç ýär we diň leý ji le riň is le gi ni göz öňün de tu tup des sa na gi ri-şip baş la ýar. Şol ge zek onuň «Gö rog-ly nyň» «Be zir gen» şa ha sy ny ýe ri ne ýe tir me gi ne is leg bil di ri lip dir.

«Be zir gen «şa ha sy nyň ikä bö lü nip ýe ri ne ýe ti ril ýän gör nü şi niň ikin ji bö lü-mi Türk me nis ta nyň at ga za nan bag şy-

listen to part of “Bezirgen” of the epos “Gyorogly”.

№ Name of a song In what bah-shy manner performed

Accepted name of a

song

1.Go, Gyorogly,

Gyorogly (2 verses)

Magtymguly Garly

Girls with plaits

2. I met Bezirgen (3rd verse)

Hojamurat Oryayev Chest

3.Come back,

Bezirgen (4th verse )

Hojamurat Oryayev Babarovshen

4.

Pay tribute – Gyorogly –

Bezirgen (5th verse)

Ilaman Annayev

Word about Galpak

5.Ruin acres Bezirgen

(6th verse)

Magtymguly Garly Wild duck

6. There is death (7th verse)

Hojamurat Oryayev

My love is perfect

7. Bezirgen beg (8th verse)

Magtymguly Garly Foals

8.

I became coward, Gyorogly

(9th verse )

Hojamurat Oryayev

Gentle holiday

9.Where is

Bezirgen? (10th verse)

Magtymguly Garly Became sad

10.

Will you know from Gyoro-

gly? (11th verse)

-------------- Your lock

11.Killed my the only brother (13th verse)

--------------- Beginning of melodies

12I will become your brother (14th verse)

--------------- I am calm

The second part of “Bezirgen” in the above-named mechanical recording was performed by honored bahshy of Turkmenistan Djumamurat Ham-myev. Bahshy D.Hammyev (1933-2006) is the native of Gubadag etrap. His instructor is Tuyli Otuzov. In the mechanical recording of 1984 bahshy D.Hammyev tells that Mahtumguly Garlyev trained him to perform the part of “Bezirgen”. Bahshy O.Gurbanyazov accompanied him. Before performing of this part, D.Hammyev sang three selected songs. These are songs from the epos “Zohre and Tahir” “I need you” and “Shirin” from the epos “Shasenem and Garib”.

№ Название песниВ манере

какого бахши исполнена

Принятое название

напева

1.

Езжай-ка, Гёроглы, Гёроглы

(2 стихотворер-ния)

Махтумгулы Гарлы

Девушки с косами

2.

Повстречал Безиргена

(3-ье стихотворение)

Ходжамурат Оряев Сундук

3.

Возвращайся, Безирген

(4-ое стихотвои-рение )

Ходжамурат Оряев Бабаровшен

4.

Плати дань – Гёроглы-

Безирген (5-ое стихотворение)

Иламан Аннаев

Слово о Галпак

5.

Разрушит владенья Безирген (6-ое стихотворение)

Махтумгулы Гарлы Дикая утка

6.Смерть

есть (7-ое стихотворение)

Ходжамурат Оряев

Совершенна моя любовь

7.Безирген бег (8-ое

стихотворение)

Махтумгулы Гарлы Жеребенок

8.

Стал я труслив,

Гёроглы (9-ое стихотворение)

Ходжамурат Оряев

Нежный праздник

9.Где Безирген?

(10-ое стихотворение)

Махтумгулы Гарлы

Стал опечален-

ным

10.

От Гёроглы узнаете

ли? (11-ое стихотворение)

-------------- Твой локон

11.

Убил моего единственного брата (13-ое

стихотворение)

---------------

Начало мелодий

12Стану твоим

братом (14 -ое стихотворение)

--------------- Спокоен

Вторую часть главы «Безирген» в вышеназванной механической записи исполнил заслуженный бахши Туркменистана Джумаму-рат Хаммыев. Бахши Д.Хаммыев (1933-2006гг.) – уроженец этрапа Губадаг. Его наставник – Туйли Оту-зов. В механической записи 1984 года бахши Д.Хаммыев рассказы-вает о том, что исполнению главы «Безирген» его обучил Махтумгулы Гарлыев. Аккомпанировал ему бах-ши О.Гурбанязов. Перед исполне-нием этой главы Д.Хаммыев спел три избранных песни. Это песни «Нужна» из эпоса «Зохре и Тахир», «Ширин» из эпоса «Шасенем и Га-риб».

Page 53: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

51MIRAS

sy Ju ma my rat Ha my ýew ta ra pyn dan ýe ri ne ýe ti ri len nus ga sy dyr.

№ Aýdymyň ad

Haýsy bagşynyňheňinde aýdylan

Heňiniňýörgünli

ady

1.

Sür-hä Görogly, Görogly

(2-goşgy )

Magtymguly Garly Saçly gyzlar

2.Bezirgene

uçradym (3-nji goşgy)

Hojamyrat Öräýew

Sandyk-Ajan galpak

3. Gaýt, Bezirgen(4-nji goşgy )

Hojamyrat Öräýew

Babaröwşen

4.

Pajymy ber - Görogly-

Bezirgen (5-nji goşgy)

Ilaman Annaýew Galpaknama

5.

Gelse ýurduň harap eýlär

Bezirgen (6-njy goşgy)

Magtymguly Garly Ýaşylbaş

6. Ölüm bardyr(7-nji goşgy)

Hojamyrat Öräýew

Kemal ýarym

7.

Begdir Bezirgen (8-nji

goşgy)

Magtymguly Garly Taý atym

8.

Namart Görogly men boldum (9-njy

goşgy)

Hojamyrat Öräýew Näzli baýram

9.Bezirgen

hany? (10-njy goşgy)

Magtymguly Garly

Boldum heserli

10.Göroglydan bilermi siz?

(11-nji goşgy)-------------- Zülpüň seniň

11Ýalňyz agamy öldürdi (13-nji

goşgy)---------------

Mukamlar başy

12 Agaň bolaỳyn (14 -nji goşgy) --------------- Hatyrjem

Bag şy J. Ha my ýew (1933-2006) Gu ba dag et ra byn dan. Ha ly pa sy Tüý li Otu zow. Bag şy J. Ha my ýew «Be zir-gen» şa ha sy ny özü niň Mag tym gu ly Gar ly ýew den öw re nen di gi ni 1984-nji ýyl da me ha ni ki ýaz ga ge çi ren le-re gür rüň be rip dir. Bag şa gy jak da O. Gur ban ýa zow sa zan dar lyk edip dir. Me ha ni ki ýaz gy da Ju ma my rat Ha my-ýew des sa na baş la ma zyn dan öň, il ki iki sa ny tir me aý dym aý dyp dyr. Olar: «Zöh re - Ta hyr» des sa nyn dan «Ge-rek» hem-de «Şa se nem - Ga ryp» des-sa nyn dan «Il le ri ne» di ýen aý dym lar.

«Gö rog ly» şa des sa ny nyň «Be zir-gen» şa ha sy bag şy Tä ji baý Gur ba-no wyň ýe ri ne ýe tir me gin de 1983-nji ýy lyň 15-nji iýu lyn da ýaz ga ge çi ri lip dir. Gy jak da Ba ba Tu wa kow (1911-1984) sa zan dar lyk edip dir.

№ Name of a song In technique of famous bahshy

With song, known among people

1Epos

“Gyorogly” I needed

Ilaman Annayev Wake up

2Epos “Shase-

nem and Garib” His people

Magtymguly Garly

Gentle holiday

3 He has people (5th verse)

Epos “Bezirgen”

-----------------

Suffering soul

4 To be inspired (16th verse)

Magtymguly Garly Wild duck

5 You, brother (17th verse) -------- Your lock

6 His days (18th verse) --------- Entertain

7 Please (19th verse) ---------

Foals(by example of Yomud bahshy)

8

Give faith (in issued book,

there is no such verse)

---------- Always

9Became a

shadow (20th verse)

---------- Mountains thundered

10 I need it (21st verse) ----------

Passed or Kasym-

khan

On July, 15, 1983 record of the part “Bezirgen” of the epos “Gyoro-gly” was made, performed by bahshy T.Gurbanov. On gijak Baba Tuvakov (1911-1984) accompanied. The record is stored in Turkmen national conser-vatoire (cassette III-15, III-16). The fol-lowing table is made on the basis of the data received from Edibay Chash-emov, accompanying T.Gurbanov on gijak.

Listening to performing of mechani-cal recordings by Dashoguz bahshy. For example, the variant of performing of the epos bahshy from a tribe yomud is in a greater degree closer to the printing text, and in a variant of cho-vdur bahsy it looks differently. In our opinion, the existing difference per-formed by this epos means that bah-shy without change continue to ad-here only own performing version, but among some bahshy variation perfor-mance of epos in great extend is close to printing text. As an example it is possible to compare a mechanical re-cording of already mentioned perform-ers D.Hammyev and K.Yovbasarov with performing of well-known Palvan

№ Название песни

В технике знаменитого

бахши

С напевом, известным в

народе

1Эпос

«Гёроглы» Нужен

Иламан Аннаев Проснись

2

Эпос «Шасенем и Гариб» Его

людям

Махтумгулы Гарлы

Нежный праздник

3

У него есть люди

(15-ое стихот -ворение)

Эпос «Безирген»

-----------------

Страдающая душа

4

Вдохновится

(16-ое стихотт-ворение)

Махтумгулы Гарлы

Дикая утка

5

Тебя брат

(17-ое стихоте-ворение)

--------Твой локон

6 Дни его (18-ое стихотворение) --------- Teшнит

7Пожалуйста

(19-ое стихотворение)

---------

Жаворонки ( по образцу йомудских

бахши )

8

Дай веру

(в изданной книге этого стиха нет)

---------- Всегда

9

Стал тенью

(20-ое стихот -ворение)

---------- Горы прогремели

10 Нужно (21-ое стихотворение) ----------

Перешел

или

Касым хан

15июля 1983 года была сдела-на запись главы «Безирген» эпоса «Гёроглы» в исполнении бахши Т. Гурбанова. На гиджаке аккомпани-ровал Баба Туваков (1911-1984гг.). Запись хранится в Туркменской на-циональной консерватории (кассета III-15, III-16). Следующая таблица составлена на основании сведений, полученных от Едибая Чашемова, аккомпанировавшего Т.Гурбанову на гиджаке.

Слушая механические записи исполнения дашогузскими бахши главы «Безирген», возможно чётко почувствовать разницу, существую-щую между ними.

По нашему мнению, существую-щая разница в исполнении этого эпоса означает, что бахши без изме-нения продолжают придерживаться только своей версии исполнения,

Page 54: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

52 MIRAS

№ Aỳdymyň adyTanalýan bagşynyňýoly bilen

Halk arasynda

tanalýan heň bilen

1

«Zöhre-Tahyr» dessanyGerek

Ilaman Annaýew Oýan

2

«Şasenem - Garyp» dessanyIllerine

Magtymguly Garly Näzli baýram

3Ili bardyr (15-

nji goşgy)

Dessan «Bezirgen»

-----------------

Zelil göwnüm

4 Joş bolar (16-njygoşgy)

Magtymguly Garly Ýaşylbaş

5Agam seni(17-

nji goşgy) --------Zülpün seniň

(Gaýyp sakkar )

6 Günüdir (18-njy goşgy) --------- Teşnit

7 Baş üstüne (19-njy goşgy) ---------

Torgaý guşlar (ýomut

bagşylarynyň nusgasy )

8

Iman bergeý sen (goşgy neşir edilen kitapda ýok)

---------- Ýylgaýlar

9 Güman boldy (20-nji goşgy) ---------- Daglar

gümmürlendi

10Gerek (21-nji

goşgy) ----------Aşyp geldim

ýa-daKasym han

Ýaz gy Türk men mil li kon ser wa to ri-ýa sy nyň «Saz mi ra sy ny yl my taý dan öw re niş» mer ke zin de sak lan ýar (Kas-se ta – I I I-15, I I I-16). (Aşak da ky çyz-gy bag şy T. Gur ba no wa gy jak da sa-zan dar lyk eden Ýe di baý Çä şe mo wyň mag lu ma ty esa syn da 2016 njy ýyl da dü zül di).

№ Aýdymyň we şahyryň ady

Haýsy bagşynyň äheňinde aýdylan

Heňiniňhalk

arasyndaýörgünli

ady

1.

Göwnüm. Harman-

däli şahasynyň

soňky goşgusy.

Saryja Gurbandurdy Näzli baýram

2. Armanym galmady 1-nji

goşgy

------- Armanym galmady

3. Neýlär men(kitapda ýok) -------- It öten

4.Bar-ha, Görogly

2-nji goşgy ------- Nalyş

5. Uçradym3-nji goşgy Peteke bagşy Şa göçdi

6.Gaýt

,Bezirgen,4-nji goşgy

-------- Peteke

бахши (son of Ata Hoja) from GyoroG-gly etrap.

№Name of a song and a

poet

In what bah-shy manner performed

People’s name of a

song

1.Soul. The

last verse of Harmandyali

Saryja Gurbandurdy

Gentle holiday

2.There is no

sorrow left 1st verse

------- There is no sorrow left

3.What should I do (not in the

book)-------- Itoten

4. Go, Gyorogly, 2nd verse ------- Groan

5. Met3rd verse

Peteke bahshy Shagochdi

6.Come back, Bezirgen,4th verse

-------- Peteke

7.Gyorogly-Bezirgen 5th verse

Seeg bahshy

No time to catch the

breath

8.Ruin your

acres Bezir-gen 6th vese

Saryja Gurbandurdy

Primrose (by chovdur

sample)

9. There is death 7th verse Seeg bahshy

Not convenient

time

10. Bezirgen beg 8th verse

Saryja Gurbandurdy

Is the wed-ding neces-

sary female camel

(three-part)

11.

I became cowardly, Gyorogly 9th verse

-------

Yusup Ovgan

(chovdur sample)

12. Bezirgen khan 10th verse

Bozajy manner

Tirkeshik-Bozajy manner

13.

I will search for your footsteps

(not in the book)

-------- Large willow

14. Do you know 11th verse Your lock

Gaip Sakkal(chovdur sample)

15.Senior brother

(not in the book)

Doomsday Doomsday – forty

16. Killed a man 13th verse

Peteke bahshy Erel khan

17.I will be your

senior brother14th verse

Abdulla shih Old Abdulla

shih( robber)

18.It seemed.(not in the

book)------- Companion

In the Turkmen chovdur tribe till now adhere to the tradition of performing. And it shows that the epos “Gyorogly”

но у некоторых бахши вариант ис-полнения эпоса в большей степени ближе к печатному тексту.

№ Название песни и поэта

В манере какого бахши

исполнен

Народное название

напева

1.

Душа. Последний стих главы

Хармандяли.

Сарыджа Гурбан-дурды

Нежный праздник

2.

Не осталось сожаления

1-ое стихотвох-рение

--------Не осталось сожаления

3.Что мне

делать (в книге нет)

-------- Итотен

4.

Иди-ка, Гёроглы

2-ое стихотворение

------- Стон

5.Повстречался

3-ье стихотворение

Петеке бахши Шагочди

6.

Вернись, Безирген

4-ое стихотворение

-------- Петеке

7.

Гёроглы – Безирген

5-ое стихотворение

Сёег бахшиНе даст

вздохнуть

8.

Разрушит твои владенья

Безирген 6-ое

стихотворение

Сарыджа Гурбан-дурды

Первоцвет(по

човдурскому образцу)

9.Смерть есть

7- ое стихотворение

Сёег бахши Не вовремя

10.Безирген бег

8-ое стихотворение

Сарыджа Гурбан-дурды

Нужна для свадьбы

верблюди- ца (трёхчаст-

ный)

11.

Стал я трусливым,

Гёроглы 9-ое

стихотворение

--------Юсуп овган(човдурский

образец)

12. Безирген хан10-ое

стихотворение

Манера Бозаджы

Манера Тиркешик-Бозаджы

13.Буду искать твои следы(в книге нет)

-------- Большая ива

14.Знаешь ли ты

11-ое стихотворение

Твой локонГаип саккалr(човдурский

образец)

15. Старший брат (в книге нет)

Светопре-ставление

Светопре-ставление

-Сорок

16.Убил человека

13-ое стихотворение

Петеке бахши Эрел хан

Page 55: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

53MIRAS

7.Görogly-Bezirgen

5-nji goşgySöýeg bagşy Dem bermez

8.

Gelse, ýurduň harap eýlär Bezirgen

6-njy goşgy

Saryja Gurbandurdy

Nowgül(çowdur nusgasy)

9. Ölüm bardyr 7- nji goşgy Söýeg bagşy Bimahal

10.Begdir

Bezirgen8-nji goşgy

SaryjaGurbandurdy

Ak maýa gerek

(üç toply )

11.

Namart Görogly men boldum. 9-njy

goşgy

--------

Ỳusup owgan

(çowdur nusgasy)

12.Bezirgen

hany10-njy goşgy

Bozajy ýolyTirkeşik-Bozajy

ýoly

13.Giden ýoluň gözlär men

(kitapda ýok)-------- Uly leýlim

14. Bilermi sen11-nji goşgy Zülpüň seniň

Gaýyp sakgar(çowdur nusgasy)

15. Agam (kitapda ýok) Kyýamat Kyýamat-

Kyrklar

16.Agamy öldürdiň

13-nji goşgyPeteke bagşy Erel han

17. Agaň bolaÿyn 14-nji goşgy Abdylla şyh

Köne Abdylla şyh (Galtaman

şyh)

18. Göründi.(kitapda ÿok) ------- Tirkeşikler

comprehensively and deeply is not studied and not fulfilled.

In conclusion we have considered necessary to bring to the wide publicity some verses from the part “Bezirgen” of the epos “Gyorogly”, performed by bahshy T.Gurbanov and which is ab-sent in repertoire of other bahshy. We publish them without changes, in what kind they were sounded by bahshy.

WHAT HAVE YOU DONE

Khan Chandybil, I am ready to be lost for you,What have you done with

poor fellow Bezirgen?!This time is his fulfilled dream,What have you done

with poor fellow Bezirgen?!

Готов погибнуть за тебя, хан Чандыбиля,

Что ты сделал с беднягой Безиргеном?!

Это время – его сбывшаяся мечта,

Что ты сделал с беднягой Безиргеном?!

He is son of Akgul, named Bezirgen,

In his heart so many desires.

By elder brother will begin to cry, coming Aysoltan,

17.

Буду твоим старшим братом 14-ое

стихотворение

Абдулла ших

Старый Абдулла ших

(ших Разбойник)

18. Показалось.(в книге нет) ------- Спутники

В качестве примера можно срав-нить механическую запись уже упо-мянутых исполнителей Д.Хаммыева и К.Ёвбасарова с исполнением зна-менитого Пальвана бахши (сына Ата ходжи) из этрапа Гёроглы.

В туркменском племени човдур до сих пор придерживаются своей тра-диции исполнения. А это показыва-ет, что эпос «Гёроглы» всесторонне и глубоко не изучается и не отраба-тывается.

В заключение мы посчитали нуж-ным довести до широкой обще-ственности некоторые стихи из гла-вы «Безирген» эпоса «Гёроглы», исполнявшиеся бахши Т. Гурбано-вым и которые отсутствуют в репер-туаре других бахши. Мы публикуем их без изменений в том виде, в ка-ком они звучали из уст бахши.

ЧТО ТЫ СДЕЛАЛГотов погибнуть за тебя,

хан Чандыбиля,Что ты сделал с

беднягой Безиргеном?!

Page 56: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

54 MIRAS

Da şo guz ly bag şy la ryň «Be zir ge ni-niň» me ha ni ki ýaz gy la ry ny diň lä niň de ola ryň ara syn da ky ta pa wut la ry ny aý-dyň düý mak bol ýar. Me se lem, bag şy-la ryň aýd ýan nus ga sy ne şir dä ki nus-ga bi len köp de re je de meň zeş bol sa, çow dur bag şy la ryň nus ga syn da beý le däl.

Şeý le ta pa wut la ryň bol ma gy bi ziň pi ki ri miz çe, bu şa des sa nyň ýe ri ne ýe-ti ri li şin de türk me n bag şy la rynyň öz le-rin dä ki nus ga sy ny üýt get män do wam edip ge len di gi ni aň lad ýar. Oňa my sal hök mün de ma ka la myz da at la ry tu tu-lan J. Ha my ýew bi len K.Ýow ba sa ro-wyň ag za lyp ge çil ýän me ha ni ki ýaz gy-la ry bi len Gö rog ly et ra byn dan meş hur Päl wan bag şy dan (Ata ho ja og ly) al-nyp, ýaz ga ge çi ri len ne şir nus ga sy ny de ňeş di rip gör mek ýe ter lik dir.

Türk me niň çow dur ti re sin de şeý le düz gün hä zir hem do wam ed ýär. Bu bol sa, «Gö rog ly» şa des sa ny nyň köp-ta rap la ýyn, çuň ňur öw re nil män di gi ni we öz leş di ril män di gi ni gör kez ýär.

Sö zü mi ziň ahy ryn da bag şy Tä ji baý Gur ba no wyň «Gö rog ly» şa des sany-nyň «Be zir gen» şa ha sy ny ýe ri ne ýe-ti ren de beý le ki bag şy nus ga la ryn da ga bat gel me ýän goş gu lar dan kä bi ri ni halk köp çü li gi ne ýe tir me gi ma kul bi dik. Olar bag şy nyň aý dy şy ýa ly üýt ge dil-män gö çü ril di.

What have you done with poor fellow Bezirgen?!

Сын он Акгуль по имени Безирген,

В его сердце столько желаний.По старшему брату заплачет,

придя Айсолтан,Что ты сделал с беднягой

Безиргеном?!

My name is Agayunus-peri,The whole world burns on my fire

when I groan,Gyorogly bek, listen, I ask you,What have you done with

poor fellow Bezirgen?!

Меня назовут Агаюнус-пери,Весь мир горит в моём огне,

когда стенаю,Гёроглы бек, выслушай,

тебя молю,Что ты сделал

с беднягой Безиргеном?!

APPEAREDAngels with number nine came

down in sleep,Came in dream eyes, entering into

my eyes.Having put my head on forgetful

pillow,Today three hundred sixtysanctities

and Koran came into my dream.

Во сне спустились ангелы числом девять,

Привиделся глазами входящий в мои глаза.

Положив мою голову на подушку забвенья,

Сегодня привиделись триста шестьдесят святых и коран.

Blossomed in paradise as a flower,With pink wine in hands,With a golden crown on the head,It was my brother Bezirgen.

Расцветший в раю как цветок,С розовым вином в руках,С золотой короной на главе,Это был мой брат Безирген.

Having disembowelled, cleared immediately,

It seemed to me, the cypress floats,

I was taught, attention to Koran,Four bright moons

appeared ahead.

Вспоров живот, очистили тотчас,Мне показалось, плывёт кипарис,

Это время – его сбывшаяся мечта,

Что ты сделал с беднягой Безиргеном?!

Gurbanyñ bolaýyn Çandybil hany,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!Ỳetilgen pursatdyr onuñ armany,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

Сын он Акгуль по имени Безирген,В его сердце столько желаний.По старшему брату заплачет,

придя, Айсолтан,Что ты сделал с беднягой

Безиргеном?!

Akgülüñ ogludyr ady Bezirgen,Onuñ ýüreginde köpdür armany.Agam diýip aglap gelse Aýsoltan, Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

Меня назовут Агаюнус-пери,Весь мир горит в моём огне,

когда стенаю,Гёроглы бек, выслушай,

тебя молю,Что ты сделал с беднягой

Безиргеном?!

Agaýunus peri diýer adyma,Ah çekemde älem ýanar oduma.Görogly beg, gulak salgyn dadyma,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

ПОКАЗАЛСЯВо сне спустились ангелы

числом девять,Привиделся глазами входящий

в мои глаза.Положив мою голову на

подушку забвенья,Сегодня привиделись триста

шестьдесят святых и коран.

Düýşümde inipdir bir dokuz melek,Gözleri gözüme girýan göründi.Gaflat ýassygyna goýup başymy,Bu gün üç ýüz altmyş, kuran göründi.

Расцветший в раю как цветок,С розовым вином в руках,С золотой короной на главе,Это был мой брат Безирген.

Behiştler içinde gül dek açylan,Gollarynda gülgün şerap içilen,Başlaryna altyn jyga sanjylan,Meniň agam şol Bezirgen göründi.

Вспоров живот, очистили тотчас,Мне показалось, плывёт кипарис,Меня научили, вниманье - корану,Впереди показались

четыре яркие луны.

Page 57: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

55MIRAS

NEÝLEDIŇGurbanyñ bolaýyn Çandybil hany,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!Ỳetilgen pursatdyr onuñ armany,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

Akgülüñ ogludyr ady Bezirgen,Onuñ ýüreginde köpdür armany.Agam diýip aglap gelse Aýsoltan, Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

Agaýunus peri diýer adyma,Ah çekemde älem ýanar oduma.Görogly beg, gulak salgyn dadyma,Bezirgen dek biçäräni neýlediñ?!

GÖRÜNDIDüýşümde inipdir bir dokuz melek,Gözleri gözüme girýan göründi.Gaflat ýassygyna goýup başymy,Bu gün üç ýüz altmyş, kuran göründi.

Behiştler içinde gül dek açylan,Gollarynda gülgün şerap içilen,Başlaryna altyn jyga sanjylan,Meniň agam şol Bezirgen göründi.

Garnym ýaryp päk etdiler şol zaman,Gözüme göründi serwi huraman,Maňa öwretdiler suraýy - kuran,Öňümde dört mahy-taban göründi.

Aýsoltan, gije boldum musulman,Resuly hak diýip getirdi iman.Köp aglady dogan agam Bezirgen,Bu dünýäniň soňy ýalan göründi.

GÖWNÜM MENIÑEý, ýaranlar, musulmanlar,Halasgäri göwnüm meniñ.Tä ölinçä dilegdedir,Halasgäri göwnüm meniñ.

Ganyma pet-pet durmana,Jyga çekip oturmana,Meniñ ahwalym sormaga,Dogan istär göwnüm meniñ.

Gyr atym asmana uçar,Kyrk ýigidim herýan çapar,Özüm ölsem ýurdum göçer,Medet istär göwnüm meniñ.

Goç ýigitler bolar munda,Ganymdan ar alar günde,Beg Görogly ölen günde,Iman islär göwnüm meniñ.

Меня научили, вниманье - корану,Впереди показались

четыре яркие луны.

There was I, Aysoltan, at night the Moslem,

The envoy brought belief, having told that it is true.

And my senior brother Bezirgen cried a lot,

It seemed that end of this light - only a deceit.

Стала я, Айсолтан, ночью мусульманкой,

Посланник принёс веру, сказав, что истинна она.

И много плакал брат мой старший Безирген,

Показалось, что света этого конец– то лишь обман

MY SOUL Hey, friends-Moslems,His savior is my soul.In entreaties to death,His savior is my soul.

Эй, друзья-мусульмане,Его спаситель есть моя душа.В мольбах до самой смерти,Его спаситель есть моя душа.

To resist to the enemy,To keep the crown,What is to me, to ask,The brother is needful to my soul.

Чтобы противостоять врагу,Чтоб корону удержать,Каково мне, распросить,Нужен брат моей душе.

My horse Gyrat will fly into the heavens,

Forty fellows will jump in four sides, If I die, and the worlds

will exchange,My soul will wish the help.

Взлетит в небеса мой конь Гырат,Сорок молодцев поскачут

в четыре стороны, Если умру, и поменяются миры,Пожелает помощи моя душа.

Here will be good fellows,Will daily revenge for my blood,In day of death of Gyorogly beg My soul will wish the belief.

Здесь будут добры молодцы,Ежедневно будут мстить

за кровь мою,В день же смерти бега Гёроглы Веры пожелает душа моя.

Garnym ýaryp päk etdiler şol zaman,Gözüme göründi serwi huraman,Maňa öwretdiler suraýy - kuran,Öňümde dört mahy-taban göründi.

Стала я, Айсолтан, ночью мусульманкой,

Посланник принёс веру, сказав, что истинна она.

И много плакал брат мой старший Безирген,

Показалось, что света этого конец – то лишь обман.

Aýsoltan, gije boldum musulman,Resuly hak diýip getirdi iman.Köp aglady dogan agam Bezirgen,Bu dünýäniň soňy ýalan göründi.

МОЯ ДУШАЭй, друзья-мусульмане,Его спаситель есть моя душа.В мольбах до самой смерти,Его спаситель есть моя душа.

Eý, ýaranlar, musulmanlar,Halasgäri göwnüm meniñ.Tä ölinçä dilegdedir,Halasgäri göwnüm meniñ.

Чтобы противостоять врагу,Чтоб корону удержать,Каково мне, распросить,Нужен брат моей душе.

Ganyma pet-pet durmana,Jyga çekip oturmana,Meniñ ahwalym sormaga,Dogan istär göwnüm meniñ.

Взлетит в небеса мой конь Гырат,Сорок молодцев поскачут в

четыре стороны, Если умру, и поменяются миры,Пожелает помощи моя душа.

Gyr atym asmana uçar,Kyrk ýigidim her ýan çapar,Özüm ölsem ýurdum göçer,Medet istär göwnüm meniñ.

Здесь будут добры молодцы,Ежедневно будут мстить

за кровь мою,В день же смерти бега Гёроглы Веры пожелает душа моя.

Goç ýigitler bolar munda,Ganymdan ar alar günde,Beg Görogly ölen günde,Iman islär göwnüm meniñ..

Page 58: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

56 MIRAS

1. Gurbanguly Berdimuhamedow. Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr, Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2007.2. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ösüşiň täze belentliklerine tarap. Saỳlanan eserler, I j. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2009.3. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ösüşiň täze belentliklerine tarap. Saỳlanan eserler, I j.-Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2009.4. Gurbanguly Berdimuhamedow. Älem içre at gezer. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2011.5. Gurbanguly Berdimuhamedow. Ile döwlet geler bolsa. Aşg.Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2015.6. Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmen medeniýeti. Aşg., Türkmen döwlet neşirỳat gullugy, 2015.7. A. Ahmedow, A. Saparow «Dutaryň owazy – halkymyň sazy. Mukamçy kompozitorlar» Aşg., Türkmenistan. 1983.8. Aşyrow A. Kyrklar. Aşg.Türkmenistan 1986 9. A. Saparow «Sungatym – buýsanjym» Aşg. Türkmenistan. 2014.10. W.A. Uspenskiý, W.M.Belýaýew. «Türkmen sazy». I – II j. Alma- Ata. 2003.11. Jumaýew Ç. Çowdurlaryň halk aỳdym-sazlary // Türkmen ylmy galkynyş we we halkara gatnaşyklar ýolunda.-Aşg., Ylym, 2011. Sah. 263 – 284.12. Jumaýew Ç. Aỳdym sazym - baỳlygym (Daşoguz welaỳaty) // Garagum žurnaly 2010 № 7; Sah. 96- 99.13.Görogly. Aşg. Türkmenistan 1980. Türkmen milli konserwatoriýasynyň «Saz etnogarfiýa kabineti»14. «Bezirgen» dessany, bagşy Gurbanow Täjibaý; Kasseta № I I I-15 we I I I -16.15 «Bezirgen» dessany, bagşy Hamyýew Jumamyrat; Kasseta I I I- 26.16 «Bezirgen» dessany, bagşy Ỳowbasarow Kerwen; Wideo disk №1-2.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

Page 59: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

57MIRAS

A. Askar (Gazagystan Respublikasy)MAGTYMGULY WE GAZAK EDEBIÝATY

A. Askar (Republic of Kazakhstan)MAGTYMGULY AND THE KAZAKH LITERATURE

А. Аскар (Республика Казахстан)МАХТУМКУЛИ И КАЗАХСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

Be ýik türk men şa hy ry Mag tym gu ly-ny Gün do gar da söý ýär ler we oka ýar-lar, onuň şyg ry ýe ti iň bir joş gun ly duý-gu la ra, şan-şöh ra ta hem-de hor ma ta my na syp dyr.

Ga ryn daş gyp jak-oguz taý pa la ry ga dy my dö wür ler den bä ri dul deg şir ýa şap dyr lar we dur mu şyň dür li ugur-la ryn da bi ri-bir le ri ne tä sir edip dir ler. Tür ki halk lar hök mün de ga zak we türk men halk la ry hiç ha çan bi ri-bir le-rin den uzak laş man dyr lar we üz ňe leş-män dir ler. Şo nuň üçin hem Mag tym-gu ly Py ra gy nyň ady ny eşi den ha ky ky ga zak özü niň mil li şa hyr la ry Kaz tu-gan, Dos pan bet, Şal kiiz, Ma ham bet we Abaý ýa ly şa hyr la ryň ady ny eşi den ýa ly duý gyny baş dan ge çir ýär. Mil li aň Mag tym gu ly ny öz şa hy ry hök mün-de ka bul ed ýär. Onuň tir me goş gu la-ry domb ra nyň sa zy na go şu lyp aý dyl-ýar we hal ky myz onuň dö re di ji li gi ne halk la ry my zyň be ýik li giniň we ru hy ýa kyn ly gy nyň ny şa ny dy gy ny ala mat-lan dyr ýan çe per ha dy sa hök mün de ýü rek den göz ýe tir ýär. Gazak döredi-jiliginde hem, Magtymgulynyň döredi-jiligine mahsus bolan pany dünýäde adamyň gysga ömrüniň tiz geçýändigi baradaky pikirler bar. Be ýik Säh ra ly-gyň iki ga ryn daş hal ky nyň dün ýä ga-raý şy nyň we men ta li te ti niň ýa kyn ly gy köp ba bat da umu ma dam zat ideal la ry-na we ýö rel ge le ri ne yg rar ly Mag tym-

The great Turkmen poet Magtymgu-ly Fragi is loved and read on the Turan East and his poetry is worthy of the most enthusiastic feelings, glory and honour.

From ancient times, the Kypchak-Oguz kindred tribes lived side by side and influenced each other in all dis-plays of the earthly existence. The Kazakh and Turkmen peoples as a branch of the Turks had never alienat-ed and self-kept away from each oth-er. For this reason, having heard the famous name of Magtymguly Fragi, the true Kazakh experiences the emo-tional trepidation as in mentioning of own great poets – Kaztugan Zhyrau, Dostanbet Zhyrau, Shalkiiz Zhyrau, Makhambet and Abay. Magtymguly in national consciousness is perceived long ago as a native poet. His artistic are performed to music accompani-ment of dombra and our people re-alize from the heart his creativity as an artistic phenomenon, embodying grandeur and symbolizing the spiritual closeness of our nations. All people, independently from the nationality, represent the whole perishable nature of existing and that the human being is only the guest on this land, and life flies quickly. The closeness of world outlook and mentality of two kindred nations of the Great Steppe is vividly traced in creativity of both Magtymguly

Великого туркменского поэта Мах-тумкули любят и читают на Востоке и его поэзия достойна самых вос-торженных чувств, славы и почета.

Кыпчакско-огузские родственные племена издревле жили бок о бок и оказывали друг на друга влияние во всех проявлениях земного бытия. Казахский и туркменский народы как ветвь тюрков никогда не отчуж-дались и самоотстранялись друг друга. И поэтому, услышав славное имя Махтумкули Фраги, настоящий казах испытывает душевный трепет, как при упоминании собственных великих поэтов – Казтугана жырау, Доспанбета жырау, Шалкииза жы-рау, Махамбета и Абая. Махтумку-ли в национальном сознании давно воспринимается в качестве родного поэта. Его терме исполняются в му-зыкальном сопровождении домбры, и наш народ всем сердцем осознает его творчество как художественное явление, олицетворяющее вели-чие и символизирующее духовную близость наших наций. Все люди, независимо от национальной при-надлежности, представляют всю бренность бытия, и то, что человек – всего лишь гость на этой земле, и жизнь пролетает быстротечно. Бли-зость мировоззрения и менталитета двух родственных народов Великой Степи явственно прослеживается

Alibek Askar,Gazagystan Respublikasynyň, Milli akademiki kitaphanasynyň baş direktory, Gazagystanyň at gazanan işgäri.

Alibek Askar, Director General of National Academic Library of the Republic of Kazakhstan.

Алибек Аскар,Генеральный директор Национальной академической библиотеки РК, заслуженный деятель культуры Казахстана.

Page 60: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

58 MIRAS

gu ly nyň hem, Aba ýyň hem dö re di ji li-gin de aý dyň du ýul ýar.

Mag tym gu ly hä zir ki za man türk men ede bi ýa ty nyň düý bü ni tu tu jy dyr we tä ze za ma na nyň türk men ede bi di li ni dö re di ji dir. Däp bo lan mil li ede bi ýa tyň akyl da ry nyň, ru hy ha ly pa sy nyň, aň-bi-lim ýaý ra dy jy sy nyň we ker wen ba şy-sy nyň, şam çy ra gy nyň we zi pe si Mag-tym gu ly nyň hem, Aba ýyň hem pa ýy na dü şüp dir. Bu pa ýyň ola ra Al la ta ra pyn ber len di gi we ola ryň yla hy güýç ler ta-ra pyn dan saý la nyp al nan dy gy gö rün-ýär. Ola ryň iki si hem aňy ýet çäk li li gi şert le rin de, ta ry hyň na dan we ga zap ly dö wür le rin de yn san per wer ide ýa la ry ün däp dir ler hem-de adam za dy söý gi we mä hir ýy ly sy bi len gur şap al ma ga ym ty lyp, gel je gi öňün den gö rüp dir ler. Sa ha wat ly lyk, go wy zat la ra ym tyl mak, ýö ne keý hal ka re him li lik, her bir ada-myň go wy ta rap la ry ny ýü ze çy kar ma-ga ym tyl mak, ezil ýän le re duý gu daş lyk et mek, ha ky ky tak wa lyk, teo so fi ki ha-ky ka ta göz ýe tir mä ge ta rap ýo ly ag tar-mak– bu la ryň äh li si ga zak we türk men ede bi ýat la ry nyň iki nus ga wy şa hy ry ny hem bir leş dir ýän zat lar dyr. Mag tym gu-ly öz hal ky nyň er kin li gi ni, bag ty ýar ly-gy ny wasp edip dir, da gy nyk türk men taý pa la ry nyň ag zy bir li gi ni ar zuw edip-dir. Ol öz hal ky nyň ýag ty gel je gi ne berk yna nyp dyr, onuň aý dyň umyt la ry bol sa dur mu şa geç di. Bu gün ki gün de Türk me nis tan Ga raş syz döw let hök-mün de bü tin dün ýä meş hur bol dy.

and Abay, adherent a large extent to the universal ideals and principles.

Magtymguly is a founder of the mod-ern Turkmen literature and creator of the Turkmen literary language of new epoch. The role of the thinker, spiritual guide, enlightener and leader, the light of traditional national literature fell to lot of both Magtymguly and Abay, and their deific predestination and elec-tion by supreme powers is visible in it. They professed the humanistic ideas in conditions of ideological narrow-mindedness, ignorant and severe pe-riod of the history and like foresaw the future through the veil of time, trying to embrace and surround with love and sincere warmth the human race. The charity, romantic craving for the beauty, kindness and interest in the ordinary people, strive to find and value kind displays in each person, manifestation of sympathy for unfortu-nates, authentic religiousness, way to the comprehension of the theosophi-cal truth – all this unites both classics of the Turkmen and Kazakh literature. Magtymguly glorified freedom, happi-ness of the people, dreamt about unity of the separated Turkmen tribes. He piously believed in bright future of his nation and his brightest hopes were embodied. Today, Turkmenistan is fa-mous all over the world as an indepen-dent state.

«Famous Sufi Idris Shah write so about great Azerbaijan poet Nizami in his book «Sufism»: «Key from trea-

в творчестве как Махтумкули, так и Абая, приверженных во многом общечеловеческим идеалам и прин-ципам.

Махтумкули является основопо-ложником современной туркмен-ской литературы и создателем туркменского литературного языка новой эпохи. Роль мыслителя, ду-ховного наставника, просветителя и флагмана, светоча традиционной национальной литературы выпала на долю как Махтумкули, так и Абая, и в этом видится их божественное предначертание и избранность выс-шими силами. Оба они исповедова-ли гуманистические идеи в услови-ях идеалогической зашоренности, невежественного и жестокого пери-ода истории и словно предвидели будущее сквозь пелену времени, стремясь объять и окружить любо-вью и душевным теплом род люд-ской. Милосердие, романтическая тяга к прекрасному, доброта и уча-стие к простому народу, стремление находить и ценить добрые проявле-ния в каждом человеке, проявление сочувствия к обездоленным, под-линная религиозность, путь к пости-жению теософической истины – все это объединяет обоих классиков туркменской и казахской литерату-ры. Махтумкули воспевал свободу, счастье народа, мечтал о единстве разрозненных туркменских племен. Он свято верил в светлое будущее своего народа и его самые светлые надежды воплотились в жизнь. Се-годня Туркменистан как независи-мое государство известен всему миру.

«Известный суфий Идрис Шах в своей книге «Суфизм» о великом азердбайджанском поэте Низами пишет так: «В устах поэта спрятан ключ от сокровищницы». Эти сло-ва можно отнести к великим поэтам всех времен и народов.

Художественный перевод, по существу, нам видится как прек-раснейший замысел самого Все-вышнего Аллаха, и он несет в себе колоссальный духовный заряд. Благодаря художественному пере-

Page 61: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

59MIRAS

Bel li so py Id ris Şa «So pu çy lyk» at-ly ki ta byn da be ýik azer baý jan şa hy ry Ny za my ha kyn da şeý le ýaz ýar: «Şa-hy ryň da ha nyn da ha zy na nyň aça ry ýyg şy ry lyp goý lan dyr». Bu söz le ri äh li dö wür le riň we halk la ryň be ýik şa hyr la-ry na de giş li et mek bo lar.

As lyn da, çe per ter ji me bi ze Be ýik Al-la nyň dö re den aja ýyp za dy ýa ly bo lup gö rün ýär. Ol ägirt uly ru hy güý je eýe-dir. Çe per ter ji me ar ka ly dün ýä halk la-ry na beý le ki halk la ryň ede bi ýa ty hem el ýe ter li bol ýar. Ga zak ede bi ýa tyn da Aba ýa çen li hem ter ji me ede bi ýa ty nyň nus ga wy däp le ri bo lup dyr. Mu sul man Gün do ga ry nyň or ta asyr be ýik şa hyr-la ry nyň eser le ri pars we arap dil le rin-den dür li gör nüş li ter ji me ler hök mün de ga zak şyg ry ýe ti ne hem gir di, se bä bi di dak ti ki, di ni we söý gi hä si ýet li köp-san ly poe ma lar ga dym dan bä ri hal kyň ru hy ýe ti niň aý ryl maz bö le gi ne öw rü lip, onuň mö hüm ga za nan la ry hök mün de ka bul edi lip di. Leý li we Mej nun, Ýu sup we Zü leý ha, Şi rin we Per hat, beý le ki aşyk-mag şuk la ryň keşp le ri we nus-ga wy at la ry ede bi ýa tyň halk dö re di ji-lik gat la gy na gi rip, ede bi gym mat ly ga öw rül di. Abaý «Gün do gar-Gün ba tar» gat na şy gy na eýe rip, rus we ne mes ede bi ýat la ry ny esa sy ugur lar hök mün-de saý lap alyp, ga zak ter ji me ede bi ýa-ty ny has-da baý laş dyr dy.

Ýet gin jek wag tyn dan, has ta ky-gy, 13 ýa şyn dan be ýik ga zak şa hy ry Abaý ba ryp or ta asyr lar da dün ýä şyg-ry ýe ti niň nus ga wy keşp le ri ni dö re den, özün den öň ýa şap ge çen be ýik gün-do gar şa hyr la ry nyň dö re di ji li gi ne ýö-ne li ge gu wan man dyr:

Fuzuly, Şemsi, Saýhaly,Nowaýy, Sagdy, Firdöwsi,Hoja Hapyz - bu hemmesi,Medet ber ýa şahyry perýat.

Фзули, Шәмси, Сәйхали,Науаи, Сағди, Фирдоуси,Хожа Хафиз – бу һәммәсиМәдәт бер я шағири фәрияд.

Gazak edebiýatşynasy Kabidolla Sydykulynyň beletlik bilen ýazmag-yna görä, geçen ýüzýyllykda Türk-menistan bilen serhetleşýän Günbatar Gazagystanyň Mangystau ülkesinde ýaşan meş hur halk şa hy ry Abyl Mag-

sury is hidden in mouth of the poet». These words can be referred to all great poets of all times and peoples.

The artistic translation is seen to the point as the most wonderful idea of Al-lah the Almighty himself, and he car-ries the colossal spiritual charge. Due to the artistic translation the peoples have access to the literature of other nations. The classic tradition of the translation literature existed before Abay in the Kazakh literature. The Muslim East in the face of the great medieval poets entered in the Kazakh poetry in the shape of different trans-lations from the Persian and Arabic languages because numerous poems of the didactic, religious and love char-acter became from ancient times an integral part of spirituality of the na-tion, were perceived as its important heritage. Leyli and Mejnun, Yusup and Zuleyha, Farhad and Shirin, images and classic names of other people in love became the nominal entering in the folklore stratum of the literature. Abay, following the scheme «East-West», and choosing the Russian and German literatures as the main direc-tions, deeply enriched the Kazakh translation literature.

At his early age, i.e. from 13 years old, the great Kazakh poet Abay not without reason admired the creativ-

воду народы мира имеют доступ к литературе других народов. В ка-захской литературе еще до Абая существовала классическая тради-ция переводческой литературы. Му-сульманский Восток в лице великих средневековых поэтов вошел в ка-захскую поэзию в виде различных переводов с фарси и арабского язы-ка, поскольку многочисленные поэ-мы дидактического, религиозного и любовного характера издавна стали неотъемлемой частью духовности народа, воспринимались как важное его достояние. Лейли и Меджнун, Юсуп и Зулейха, Фархад и Ширин, образы и классические имена дру-гих влюбленных стали нарицатель-ными, войдя в фольклорный пласт литературы. Казахскую переводную литературу глубоко обогатил Абай, следуя схеме «Восток-Запад», из-брав главными направлениями рус-скую и немецкую литературы.

В юном возрасте, то есть с 13 лет, великий казахский поэт Абай неда-ром восхищался творчеством пред-шественников, величайших восточ-ных поэтов, которые создали еще в средневековье классические образ-цы всемирной поэзии:

Abaýyň Baýkonurdaky ýadygärligi. Gazagystan.Abay Monument in Baikonur. Kazakhstan.

Памятник Абаю в Байконуре. Казахстан.

Page 62: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

60 MIRAS

tym gu ly ny özü niň ha ly pa sy ha sap lap-dyr.

Mag tym gu ly Py ra gy nyň goş gu la-ry us sat lar ça we ma ny sy sak la nyp, Duý sen bek Ka nat ba ýew ta ra pyn dan türk men di lin den ga zak di li ne ter ji me edil di. Ag za lan meş hur ga zak şa hy-ry nyň as ly Türk me nis tan dan bo lup, ol ki çi li gin den Mag tym gu ly nyň dö re di ji li-gi ni çuň ňur sö ýüp dir we oňa im ri nip-dir, onuň goş gu la ry ny ýat dan bi lip dir. Mag tym gu ly nyň şa hy ra na ýy gyn dy sy 1983-nji ýyl da «Ja zu şy» ne şir ýa tyn-da 6 müň nus ga da çap dan çy kan dan soň ra, bu ýy gyn dy ga zak hal ky ta ra-pyn dan ha ky ky mil li baý lyk hök mün de ka bul edil di.

D. Ka nat ba ýe wiň ter ji me si Mag tym-gu ly Py ra gy nyň ýu bi le ýi ne ba gyş lan-dy. On dan bä ri on lar ça ýyl geç di. D. Ka nat ba ýe wiň ter ji me si niň ter ji me çi-lik žan ry nyň nus ga wy gör nü şi di gi ni ynam ly aýt mak bo lar. Bu ter ji me çi niň aýt ma gy na gö rä, oňa çen li Mag tym-gu ly nyň goş gu la ry ga zak di li ne ter ji-me sun ga ty nyň yk rar edi len us sat la ry, gör nük li şa hyr lar Ga li Or ma now we Ga fu Ka ýyr be kow ta ra pyn dan ter ji me edi lip dir.

Olar dan soň ra Mag tym gu ly nyň şy-gyr la ry na ga zak şa hyr la ry nyň dür-li ne sil le ri niň we kil le ri bir nä çe ge zek ýüz le nip dir ler. Ola ryň ara syn da hä zir-kiza man şa hy ry Swet ka li Nur jan hem

ity of the predecessors, the outstand-ing Eastern poets, who created in the Middle Ages the classic samples of the world poetry:

Fizuly, Shemsi, Sheikhi,Novai, Saadi, Firdousi,Hoja Phafiz – I beg you all:Help me, I groan (word-for-word)

Физули, Шемси, Шейхи,Новаи, Саади, Фирдоуси,Ходжа Хафиз – вас всех молю:Мне помогите, я стенаю.

In last century, Abyl – the famous folk poet, who lived in the Mangystau Krai of the Western Kazakhstan, bor-dered upon the territory of Turkmeni-stan, considered Magtymguly as his teacher, as writes knowledgeably on it the Kazakh literary critic Kabidolla Sydiykuly.

The poems by Magtymguly Fragi were professionally and adequately translated from Turkmen into Ka-zakh by Duysenbek Kanatbayev. The named famous Kazakh poet was born in Turkmenistan, and he from child-hood had deep love and affection for creativity of Magtymguly, knew his poems by heart. The poetic collec-tion of Magtymguly after publication in publishing house «Zhazushy» in 1983 with print run of 6 thousand copies be-came to be perceived by the Kazakh people as a truly national heritage.

The translation of Duysenbek Kanatbayev was timed to the jubilee date since the birthday of Magtymguly Fragi. Several decades have passed since that time. One can say confi-dently about translation of Duysenbek Kanatbayev that he is a classic exam-ple of the translation genre. According this translator, the famous and great poets Gali Ormanov and Gafu Kayip-bekov, acknowledged masters of the translation art translated before him the poems by Magtymguly into the Ka-zakh language.

The Kazakh poets of various gen-erations have referred not once to the valuable poetry of Magtymgly after them. The contemporary poet Svetkali Nurzhan is among them. His collection of translations of the classic samples of poetry «Әулиелер әуезі» (Auliyeler Ayezi) into the Kazakh language was

Физули, Шемси, Шейхи,Новаи, Саади, Фирдоуси,Ходжа Хафиз – вас всех молю:Мне помогите, я стенаю.

Fuzuly, Şemsi, Saýhaly,Nowaýy, Sagdy, Firdöwsi,Hoja Hapyz - bu hemmesi,Medet ber ýa şahyry perýat.

Еще в прошлом столетии Абыл – известный народный поэт, живший в Мангыстауском крае Западного Ка-захстана, граничащем с территори-ей Туркменистана, считал Махтум-кули своим учителем, как об этом со знанием дела пишет казахский литературовед Кабидолла Сыдиы-кулы.

Стихотворения Махтумкули Фра-ги профессионально и адекватно были переведены с туркменского на казахский язык известным казах-ским поэтом Дуйсенбеком Канатба-евым. Сам родом из Туркмениста-на, Канатбаев с малых лет питал глубокую любовь и привязанность к творчеству Махтумкули, знал его стихи наизусть. Поэтический сбор-ник Махтумкули после издания в из-дательстве «Жазушы» в 1983 году тиражом в 6 тысяч экземпляров стал восприниматься казахским на-родом в качестве поистине нацио-нального достояния.

Перевод Д. Канатбаева был при-урочен к юбилейной дате со дня рождения Махтумкули Фраги. С тех пор прошло несколько десятилетий. О переводе Дуйсенбека Канатбаева можно с уверенность сказать, что он является классическим образцом переводческого жанра. По словам этого переводчика, стихотворения Махтумкули до него на казахский язык переводили видные и крупные поэты Гали Орманов и Гафу Ка-йырбеков, признанные мастерами переводческого искусства.

После них к драгоценной поэзии Махтумкули не раз обращались казахские поэты различных поко-лений. Среди них – современный поэт Светкали Нуржан. В 2009 году вышел из печати его сборник пере-водов классических образцов по-эзии «Әулиелер әуезі» на казахский

Page 63: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

61MIRAS

bar. 2009-njy ýyl da onuň şyg ry ýe ti niň nus ga wy eser le ri niň ga zak di li ne ter-ji me edi len«Äu lie ler äue zi» («Öw lü ýä-ler öwe zi») at ly ter ji me ler ýy gyn dy sy çap dan çyk dy. Ol Ýu sup Ba la sa gun-ly nyň, Ho ja Ah met Ýa sa wy nyň, Sü leý-man Ba kyr ga ny nyň, Ah met Ýu gu ne-ki niň, Mu ham met Ho rez mi niň, Ýu nus Em rä niň, So py Al la ýa ryň goş gu la ry bi len bir lik de, Mag tym gu ly nyň 3 sa ny, şol san da «Haý ran da dyr- haý ran da», «Mif ta hul Ja nan» (Jen ne tiň aça ry diý-me gi aň lad ýar), «Seý ran için de» at ly goş gu la ry ny hem ga zak di li ne ter ji me edip dir.

Mag tym gu ly Py ra gy nyň bi rin ji goş-gu sy 7 bent den yba rat. Ter ji me de asyl nus ga nyň iç ki saz la şy gy ny sak lap gal-mak ba şar dyp dyr, özi-de, bu saz la şyk her bir ta mam la nan ben diň owaz saz-la şy gyn da in çe den du ýul ýar:

Aşyklar Hak yşkynda,Haýrandadyr-haýranda.Gözler zagyf yzynda,Girýandadyr-girýanda [1].

Шын ғашықтар арнап Хаққа ышығын

Қайранда ғой, қайранда да, қайранда.

Зағип көздер көмейге сап құс үнінЗарлауда ғой. Сайрауда ғой,

сайрауда.

Dolduran bu dünýäni,Sözlän her bu jahany,Külli işiň beýany,Gurhandadyr-Gurhanda [1].

Толтырған бұл дүниені аяны,Екі жаһан содан тапқан саяны,Күллі істердің хикметі, баяныХақ Кәләмі – Құранда ғой,

Құранда.

Magtymguly, aç diller,Gulluk kyl aýlar, ýyllar,Erte gulluksyz gullar,Armandadyr-armanda [1].

Мақтымқұлы, тілге ділден ұшқын бер,

Құлшылық қыл – таптаса да үстіңді ел.

Тағаты жоқ, ғибадатсыз мүскіндер

Ертең мәңгі арманда ғой – арманда.

published in 2009. He translated 3 po-ems by Magtymguly: «Қайранда ғой, қайранда (Kayranda Goy, Kayran-da)», «Мифтахул Жанан (Miftakhul Zhanan)» (the title means «Key from Paradise»), «Сайран ішінде» (Sayran Ishinde) into Kazakh along with poems by Yusuf Balasaguni, Khoja Akhmet Yasavi, Suleymen Bakyrgani, Akhmet Yuguneki, Mukhamed Khorezmi, Yu-nus Emre, and Sophy Allayar.

The first poem by Magtymguly Fragi consists of 7 stanzas. It became pos-sible to keep the inner rhythm of the original, to the point, it is subtly felt in melody of each completed verse:

The person, who is fond of Truth,— He is going round,

and in movement,He is blind with light,He is exhausted because of love

Тот, кто в Истину влюблен,— Весь в круженье,

весь в движенье,Он сияньем ослеплен,От любви — в изнеможенье [4].

The man, who saw the God’s image,

He realized the division of two worlds.

Honour Koran —description of good deeds

And laws!

Тот, кто божий лик узрел, Двух миров познал раздел.Чти коран — великих дел И законов изложенье! [4].

I am Magtymguly, I put my whole ardour To service to the Truth.The man who forgot the Truth,May he be in humiliation!

Я, Махтум-Кули, весь пыл В службу Истине вложил.Тот, кто Истину забыл,Да пребудет в униженье!

Magtymguly always protected hu-man being from unhealthy temptations and incorrectness because he consid-ered: the soul of human being is im-mortal, and belief saves the soul.

язык. Он переложил на казахский язык наряду с стихами Юсуфа Ба-ласагунли, Хожа Ахмета Ясави, Су-леймена Бакыргани, Ахмеда Югу-неки, Мухамеда Хорезми, Юнуса Эмре, Софы Аллаяра и 3 стихот-ворения Махтумкули: «Қайранда ғой, қайранда», «Мифтахул Жанан» (название означает «ключ от рая»), «Сайран ішінде».

Первое стихотворение Махтум-кули Фраги состоит из 7 строф. В переводе удалось сохранить вну-тренний ритм оригинала, кстати, он тонко ощущается в мелодике каж-дого законченного куплета:

Тот, кто в Истину влюблен, — Весь в круженьи,

весь в движеньи,Он сияньем ослеплен,От любви — в изнеможеньи [4].

Aşyklar Hak yşkynda,Haýrandadyr-haýranda.Gözler zagyf yzynda,Girýandadyr-girýanda [1].

Тот, кто божий лик узрел, Двух миров познал раздел.Чти коран — великих дел И законов изложенье! [4].

Dolduran bu dünýäni,Sözlän her bu jahany,Külli işiň beýany,Gurhandadyr-Gurhanda [1].

Я, Махтум-Кули, весь пыл В службу Истине вложил.Тот, кто Истину забыл,Да пребудет в униженье!

Magtymguly, aç diller,Gulluk kyl aýlar, ýyllar,Erte gulluksyz gullar,Armandadyr-armanda [1].

Махтумкули всегда защищал че-ловека от нездоровых соблазнов и неверности, потому что он считал: душа человека бессмертна, а вера спасает душу.

Глубокая и искренняя любовь к Отчизне является отличительной чертой стихов Махтумкули.

Page 64: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

62 MIRAS

Magtymguly mydama adamlary şeýtanyň alyna gitmekden gorapdyr, sebäbi ol adamyň ruhuny baky, ynam bolsa kalby halas edýär diýip hasap-lapdyr.

Watanyna bolan çuňňur we hakyky söýgi Magtymgulynyň goşgularynyň tapawutly taraplarydyr.

Gel, köňlüm, nesihat berem,Lämekana ýar olmagyl.Her ýetene ýarym diýip,Yzynda bimar olmagyl [1].

Swet ka li Nur jan Mag tym gu ly nyň mu sul man gym mat lyk la ry na we ys-lam di ni niň mu kad des ki ta by Gur ha-na bo lan söý gi ni wasp ed ýän üç sa ny goş gu sy ny ter ji me edip dir. Bu ýag daý ter ji me çi şa hyr Swet ka li Nur ja nyň ruhy ýag da ýy ny we ha ky ky yg ty ka dy ny gör kez ýär.

Swet ka li Nur ja nyň ter ji me et mek üçin saý lap alan üç sa ny goş gu sy ny bir leş dir ýän ýe ne-de bir äh mi ýe ti az bol ma dyk ýag daý bar: olar da Mag tym-gu ly nyň ga dym dan bä ri Gün do ga ryň meş hur şa hyr la ry na mah sus bo lan, sfra gi da diý lip at lan dy ry lan gün do gar ede bi däp le ri ne yg rar ly bo lan dy gy aý-dyň gö rün ýär. «Sfra gi da» diý len ede bi adal ga ny (grek çe sphra gis- «mö hür») an tik za ma na syn da il kin ji bo lup, şöh-ra ta ko wa laş ýan, öz goş gu la ry nyň soň ky ben din de öz ady ny goý ma gy go wy gö ren, grek şa hy ry we epig ram-ma la ry dü zü ji Fo ki lid gi ri zip dir.

The deep and sincere love for Homeland is a distinctive feature of the poems of Magtymguly.

My heart, listen to precept –Do not believe the

man without Fatherland,Do not swear every time in love,Because there are many

beauties in the world.

Моё сердце, послушай наказ –Не верь человеку без Родины,Не клянись в любви всякий раз,Ведь красавиц на свете много [3].

Svetkali Nurzhan translated three poems by Magtymguly of the theologi-cal character, in which is glorified the sincere love for the Muslim values and the Holy book of Islam Koran. This fact reflects the spirits and true religion of the poet-translator Svetkali Nurzhan himself.

One more important circumstance unites these three poems, chosen for translation by Svetkali Nurzhan: the adherence of Magtymguly to the eastern poetic tradition, peculiar from old times to the famous poets of the east, which is called sphragide is viv-idly visible in them. The literary term «Sphragide» – (the Greek «sphragis» (seal, stamp) was introduced first in the antique times by Phokilid, avid for fame the Greek poet, the author of the epigrams, who liked to put his personal

Моё сердце, послушай наказ –Не верь человеку без Родины,Не клянись в любви всякий раз,Ведь красавиц на свете много [3].

Gel, köňlüm, nesihat berem,Lämekana ýar olmagyl.Her ýetene ýarym diýip,Yzynda bimar olmagyl [1].

Светкали Нуржан перевел три стихотворения Махтумкули теологи-ческого характера, в которых воспе-та искренняя любовь к мусульман-ским ценностям и священной книге ислама Корану. Этот факт отражает душевный настрой и истинное веро-исповедание самого поэта-перевод-чика Светкали Нуржана.

Еще одно немаловажное об-стоятельство объединяет эти три стихотворения, выбранные для перевода Светкали Нуржаном: в них с предельной четкостью вид-на приверженность Махтумкули восточной поэтической традиции, присущей издавна самым имени-тым поэтам Востока, которая на-зывается сфрагидой. Литературный термин «Сфрагида» – ( гр. sphragis «печать») ввел первоначально в античные времена, жаждущий сла-вы греческий поэт, сочинитель эпи-грамм Фокилид, любивший ставить в конце каждого стихотворения соб-ственное имя. Далее этот обычай переняли прославленные звезды

Abaýyň Semipalatinsk şäherindäki edebi-memorial öý-muzeýi. Gazagystan.Republican literary-memorial house-museum of Abay in Semipalatinsk.

Республиканский литературно-мемориальный дом-музей Абая в Семипалатинске.

Page 65: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

63MIRAS

Soň ra bu dä bi pars şyg ry ýe ti niň at ly şa hyr la ry hem ka bul edip dir ler. Şeýt-mek bi len ola ryň öz eser le ri ni ede bi-ýat og ru la ryn dan go ran bol mak la ry ah mal. Mun dan baş ga-da, sfra gi da şa hy ryň ady ny ne sil ler üçin ebe di-leş dir ýär. Mag tym gu ly hem sfra gi da-ny çe per sö züň us sat la ry na mah sus bo lan ez ber lik bi len ula nyp dyr. Has giç ki döw rüň ga zak şa hyr la ry nyň bi ri, 100 ýyl mun dan öň dog lan Ka sym Aman žo lo wa sfra gi da öz-özü ňi ýü ze çy kar ma gyň amat ly usu ly hökmünde ulanypdyr. Mag tym gu ly onuň söý gü li şa hy ry bol mak bi len, onuň ga zak şa-hy ry nyň şah sy ýe ti ne eden tä si ri diý-seň uly bo lup dyr.

«Mif ta hul Ja nan» goş gu sy 8 bent-den yba rat. Goş gu da ys lam di ni niň sü-tün le ri bo lan sa byr-ka na gat ly lyk wasp edil ýär. Goş gy nyň ba şyn da şa hyr der-wüş le re ýüz len ýär:

Eý ähli derwüş, bilgilEssabry muftahyl jenanSabyr ile olmal kylgylEssabry miftahyl-jenan [2].

Ей, дәруіштер, ұғыңдар,Жәннаттың кілті сабыр-дүр.Сабырмен ғамал қылыңдар,Жәннаттың кілті сабыр-дүр.

Goşgynyň ortasynda sabyrsyz, alňasaýan, gowulyga ukyby bolmadyk adamyň şeýtanyň alyna gitjekdigi ba-rada aýdylýar.

Bisabyr olan işi ýiter,Sabyr eýlegen işi biter,Nägäh hudaýym el tutarEssabry muftahyl jenan [2].

Сабырсыз – шайтан ермегі,Сабырлы – дүние дәрмені,Бар оған Хақтың жәрдемі,Жәннаттың кілті сабыр-дүр.

Magtymguly doga kylmak arkaly il-deşlerini dogry ýola çagyrýar.

Hak zikrini çoh eýlegil,Jähd eýlegil,jähd eýlegil,Sabr eýlegil,sabr eýlegil,Essabry miftahyl-jenan [2].

Көп айтқын Хақтың зікірін,Алладан келсін пікірің,Қалмасын сабыр, шүкірің,Жәннаттың кілті сабыр-дүр.

name in the end of each poem. Later, the famous stars of the Persian poetry adopted this custom. Perhaps, they protected this way their creations from plagiarism. Besides, the sphragide im-mortalizes the name of the poet for descendants. Magtymguly excellently used the sphragide as it befits true master of the artistic word. Among the Kazakh poets of the later period, the sphragide was the most favorable way of self-expression of Kasym Aman-zholov, who was born 100 years ago. It turned out that Magtymguly was his most favourite poet and influence of his personality to the Kazakh poet was rather strong.

«Miftakhul Zhanan» consists of 8 stanzas. The virtues of the Islam – pa-tience, restraint are glorified in the po-ems. The poet addressed to the der-vishes in the beginning of the poem:

Be resigned, dervishes,Patience – key from Paradise,Do deeds with patience,Patience – key from Paradise. (word-for-word)

Смиритесь, дервиши,Терпенье – ключ от рая,С терпением дела верши,Терпенье – ключ от рая.

In the middle of the sphragis poem it is stressed that impatient, i.e. the fussy person, who is not able to do good, can involuntarily allow himself to be led by devil.

The impatient devil’s prey is,The patient balm for world,The just help is gift from God to him,Patience – key from Paradise

(word-for-word).

Добыча дьявола нетерпеливый,Бальзам для мира терпеливый,Такому в дар от

бога – помощь прямо,Терпенье – ключ от рая.

It is possible to stand to the path of the righteous by means of prayer – it is a precept of Magtymguly to the com-patriots.

Every time remember God,May your thoughts be about God,

персидской поэзии. Возможно, что таким образом они защищали свои творения от плагиаторства. Сфра-гида к тому же увековечивает имя поэта для потомков. Махтумкули использовал сфрагиду блестяще, как подобает подлинному мастеру художественного слова. Из казах-ских поэтов более позднего време-ни сфрагида была излюбленным способом самовыражения Касыма Аманжолова, родившегося 100 лет назад. Оказывается, что его лю-бимым поэтом был Махтумкули и влияние его личности на казахского стихотворца было довольно силь-ным.

«Мифтахул Жанан» состоит из 8 строф. В стихотворении воспевают-ся добродетели ислама – терпение, сдержанность. В начале стихотво-рения поэт обращается к дервишам:

Смиритесь, дервиши,Терпенье – ключ от рая,С терпением дела верши,Терпенье – ключ от рая.

Eý ähli derwüş, bilgilEssabry muftahyl jenanSabyr ile olmal kylgylEssabry miftahyl-jenan [2].

В середине стихотворения под-черкивается, что нетерпеливый, то есть суетливый, не способный тво-рить добро человек, может неволь-но пойти на поводу у дьявола.

Добыча дьявола нетерпеливый,Бальзам для мира терпеливый,Такому в дар от бога – помощь

прямо,Терпенье – ключ от рая.

Bisabyr olan işi ýiter,Sabyr eýlegen işi biter,Nägäh hudaýym el tutarEssabry muftahyl jenan [2].

Путем молитвы можно встать на путь праведный – это завет Махтум-кули соотечественникам.

Поминай все время Бога,Пусть мысли будут о Боге,

Page 66: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

64 MIRAS

Şahyr goşgusyny sfragida bilen jem-leýär, bu öwüt bolsa diňe bir okyjylara däl-de, onuň özüne hem ýüzlenmesi ýaly bolup görünýär. Bu bolsa adam-laryň şahyrana kabul etmegi üçin kal-plara altyn açardyr.

Magtymguly, bilgil aýan,Pendiň nesihatdyr heman,Essabry muftahyl jenan.Essabry muftahyl-jenan [2].

Мақтымқұлы, анық біл мұны,Насихат осы үлгілі:Жәннаттың кілті сабыр-дүр,Жәннаттың кілті сабыр-дүр.

«Seý ran için de» goş gu sy so pu çy lyk maz mun ly goş gy bo lup, on da ada lat ly hö küm dar la ryň, da na la ryň, ys lam di ni-niň ke ra mat ly şah sy ýet le ri niň şöh rat ly at la ry sa na lyp ge çil ýär. Şa hyr ola ry Al-la ny çyn dan söý ýän we oňa ynan ýan adam lar ha sap la ýar we Gur han da ky ky ýa mat gü ni ba ra da ky ýaz gy la ry goş-gu la ryn da gaý ta la ýar:

Gözel pirler - gözel ýarlar,Çekdiler bu ýolda zarlar,Ymam Ryza- şahy-pirler,Niçe gözel jan içinde.

Magtymguly, syrym çohdur,Men neýläýin, açan ýokdur,Ölmek- hak, direlmek hakdyr,Okadym Gurhan içinde [2].

Ғөзал жарлар, шын ғашықтар, көп пірлер,

Осы жолда қанша зарлар шектіңдер.

Имам Риза, көзден дария төктіңдер,

Патша пірлер көркем жандар ішінде.

Мақтымқұлы, сырым көп қой байқаған,

Мен не істейін, ашпай қалай жай табам!

Өлмегің – хақ, тірілмек – хақ қайтадан,

Ол сырлар бар хақ Құранның ішінде.

Be patient and grateful,Patience – key from Paradise

(word-for-word).Поминай все время Бога,Пусть мысли будут о Боге,Будь терпелив и благодарен,Терпенье – ключ от рая.

The poet complete the poem like sermon is addressed not only to the reader but to himself. And it is like the gold key to the poetic perception for human hearts.

Magtymgly, remember clearlyA wonderful advice,Patience – key from Paradise,Patience – key from Paradise

(word-for-word).

Махтумкули, запомни ясноОдин совет прекрасный,Терпенье – ключ от рая,Терпенье – ключ от рая.

«Sayran Ishinde» is poem of Sufi content, the famous names of fair rul-ers, wise men, priests and holy men in Islam are enumerated in it. The poet considers them as experiencing ardent love and belief to the holiness of Allah and repeats in poems, taken from ayahs of the Koranic text about the Judgement Day:

All holy Pirs are before the eyes,Were tortured by enemies for deeds,The Pirs’ Pir – Ryza was also with us,And I saw him among them.

Oh, Fragi, You keep so many secrets,

Do not disclose them accidentally to others.

Death, and resurrection, and cognition –

Truth is for everyone, I saw in Koran.

Все святые пиры пред глазами,За дела замучены врагами,Пиров пир – Рыза был тоже с нами,Иего я среди них увидел.

О, Фраги, в тебе так много тайны,Не раскрой другим её случайно.Смерть, и воскрешенье,и познанье Истина для всех, в Коране видел[3].

The heritage of Magtymguly influ-ences greatly on the Turkic literature.

Будь терпелив и благодарен,Терпенье – ключ от рая.

Hak zikrini çoh eýlegil,Jähd eýlegil,jähd eýlegil,Sabr eýlegil,sabr eýlegil,Essabry miftahyl-jenan [2].

Поэт завершает стихотворения сфрагидой, будто проповедь обра-щена не только к читателям, но и к самому себе. И это для людских сердец подобно золотому ключу к поэтическому восприятию.

Махтумкули, запомни ясноОдин совет прекрасный,Терпенье – ключ от рая,Терпенье – ключ от рая

Magtymguly, bilgil aýan,Pendiň nesihatdyr heman,Essabry muftahyl jenan.Essabry muftahyl-jenan [2].

«Сайран ішінде», это стихотво-рение суфийского содержания, в нем перечисляются славные име-на справедливых правителей, му-дрецов, жрецов и святых в исламе. Поэт считает их испытывающими горячую любовь и веру в святость Аллаха и повторяет в стихах, взя-тых из аятах коранического текста о судном дне:

Все святые пиры пред глазами,За дела замучены врагами,Пиров пир – Риза был тоже с нами,И его я среди них увидел.

О, Фраги, в тебе так много тайны,Не раскрой другим её случайно.Смерть и воскрешенье,и познанье – Истина для всех, в Коране видел [3].

Gözel pirler - gözel ýarlar,Çekdiler bu ýolda zarlar,Ymam Ryza- şahy-pirler,Niçe gözel jan içinde.

Magtymguly, syrym çohdur,Men neýläýin, açan ýokdur,Ölmek- hak, direlmek hakdyr,Okadym Gurhan içinde [2].

Наследие Махтумкули оказыва-ет огромное влияние на тюркскую

Page 67: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

65MIRAS

Shakarim Kudayberdiyev, nephew

of Abay, poet, philosopher, religious

thinker, Sufi glorified his famous tradi-

tion to use in poetry the Sufi symbols

– glorification of Allah the Almighty

trough image of the Sufi who loves the

celestial beauty of the God.

Magtymgulynyň mirasy türki ede-biýata ullakan täsir edýär. Onuň şygryýetde sopuçylygyň nyşany bolan Allanyň ylahy gözelligine hak aşyk bo-lan sopynyň keşbinde beýgeltmek dä-bini Abaýyň ýegeni, şahyr, pelsepeçi, dini akyldar, sopy Şakarim Kudaýber-diýew hem wasp edipdir.

литературу. Его славную тради-цию использовать в поэзии суфий-скую символику – возвеличивание Аллаха Всевышнего через образ влюбленного суфия в божествен-ную красоту Господа Бога воспевал Шакарим Кудайбердиев, племянник Абая, поэт, философ, религиозный мыслитель, суфий.

1. Magtymguly. Eserler ýygyndysy, Aşgabat, «Ylym» neşirýaty, 2013, 1 jilt.Sah. 276, 277, 276, 315.2. Magtymguly.Eserler ýygyndysy, Aşgabat, «Ylym» neşirýaty, 2013, 2 jilt. Sah. 173, 174, 174, 174, 193-194.3. Махтумкули. Избранные стихотворения. Ашхабад, «Ылым», 2014. Стр. 498.4. Махтумкули. Стихи.Туркменская государственная издательская служба. Ашхабад-2010. Стр. 376, 377.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

Page 68: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

66 MIRAS

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARY

INTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONS

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

Page 69: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

67MIRAS

H. NIZIMINDINOW (Russiýa Federasiýasy)TÜRKI DIL – RÖANDZI BAGYNDAKY ON BÄŞINJI DAŞ ÝALYDYR

Kh. NIZIMINDINOV (Russian Federation)TURKI LANGUAGE AS THE FIFTH STONE OF RYOANDZI GARDEN

Х. Низиминдинов (Российская Федерация)ЯЗЫК ТЮРКИ – КАК ПЯТНАДЦАТЫЙ КАМЕНЬ САДА РЁАНДЗИ

«Dil le riň ösü şi niň bar şyn da her bir dil özün den öň ki dil den ýa onuň ozal ky şi wesi hök mün de (my sal üçin, çu waş di li niň bol gar di li niň ozal ky şi we si bol-şy ýa ly), ýa-da onuň gös-gö ni do wa my hök mün de (my sal üçin, türk men di li niň X-XI asyr lar da ýa şap ge çen oguz la ryň di li niň gös-gö ni do wa my bol şy ýa ly) göz baş alyp gaýd ýar hem-de gram-ma tik gur lu şyň esa sy ny düz ýän dur-nuk ly ele ment le riň we lek si ki esa syň sak la nyp gal ma gy bi len bir ha tar da şol dil bi len onuň göz ba şyn da dur ýan di-liň ara syn da ta pa wut lar ýü ze çyk ýar. Esa sy söz baý ly gy we di liň gram ma ti-ki gur lu şy (mor fo lo gi ýa sy we sin tak si-si) ba bat da aý dy lan da bol sa, olar örän ha ýal üýt ge mek bi len, uzak wag tyň do-wa myn da örän ir ki umu my lyk lar bi len gat na şyk la ry ny sak lap gal ýar lar. My-sal üçin, tür ki dil le riň mor fo lo gi ýa sy we sin tak si si di ňe bir tür ki dil le riň to pa ry na gir ýän dil le riň äh li si üçin umu my bol-man, eý sem onuň çä gin den da şar da-ky dil le re hem mah sus bo lan umu my ala mat la ry sak lap gel ýär ler. Tür ki dil le-riň gram ma ti ki gur lu şy di ňe bir mon gol dil le ri bi len däl, eý sem tun gus-manç-žur, fin-ugor, kä bir kaw kaz, pa leoa zi ýa we Uzak Gün do gar da ko reý hem ýa-pon dil le ri niň gram ma ti ki gur lu şy bi len hem umu my hä si ýe te eýe dir» [2]. Tür ki we beý le ki dil le re mah sus bo lan «mor-fo lo gi ýa» («mor fa» bö le gin dä ki f har-py nyň ýe ri ne t se si ni ber ýän Ө-«fi ta» har py ula ny lyp, «mor ta» sö zi al nyp dyr. Bu söz ler dä ki bo gun la ryň ýe ri ni çal şy-

«In the process of development of languages, at which every language genetically approaches to the lan-guage-precursor as its former dialect (see for example Chuvash language related to Bulgarian), or as its direct successor (for example Turkmen lan-guage related to Oguz language of X-XI centuries), along with preserva-tion of the most sustainable elements of the basis of the grammatical system and lexical basis with appearance of divergence and difference between language and its precursor....As for the main vocabulary fund and grammatical system of the language (morphology and syntaxes), they change very slow-ly, for a long time they keep ties with rather old generalities. So morphology and syntaxes of Turkic languages pre-serve features, common not only for all languages of Turkic group, but far its boundaries: grammar system of Turkic languages is ...common not only with Mongol languages, but Tungus-Man-churian, ...Finno-Ugric, some Cauca-sian, Paleoasian, and languages of Far East – Korean and Japanese [2]. We pay attention to preservation of morphology («morph» was written with Ө - «fita», it turned out to be «morta» - at shift of syllables turned out the fol-lowing: the form and tamor; the second word matters « root (!)», the first - is known as syntaxes (it is told in «Tur-ki» - «you are like draw», in sense - «write»), inherent in Turkic and other

«В процессе развития языков, при котором каждый язык генетически восходит к своему языку-предше-ственнику либо как бывший его диа-лект (ср., например, чувашский язык по отношению к болгарскому языку), либо как непосредственный его пре-емник (ср., например, туркменский язык по отношению к языку огузов X-XI вв.), наряду с сохранением наиболее устойчивых элементов основы грамматического строя и лексической базы появляются рас-хождения и различия между данным языком и его предшественником. Что касается основного словарно-го фонда и грамматического строя языка (морфологии и синтаксиса), то они, изменяясь очень медлен-но, длительное время сохраняют свои связи с весьма давними общ-ностями. Так морфология и син-таксис тюркских языков сохраняют свои черты, общие не только для всех языков тюркской группы, но и далеко за её пределами: грамма-тический строй тюркских языков является общим не только с мон-гольскими языками, но и с тунгусо-маньчжурскими, с финно-угорскими, некоторыми кавказскими, палеоази-атскими и с языками Дальнего Вос-тока – корейским и японским» [2]. Обращаем внимание на сохране-ние слов «морфология» («морфа» писалось с Ө-«фита», получалось «морта» при перестановке слогов

Haýdar NIZIMINDINOW,fundamental ylymlar akademiýasynyň habarçy-agzasy.

Khaydar Nizimindinov, Corresponding Member of the Academy of Fundamental Sciences.

Хайдар Низиминдинов,член-корреспондент Академии фундаментальных наук.

Page 70: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

68 MIRAS

ryp, «for ma» we «ta mor» alyp dyr lar; bu söz le riň ikin ji si «kök» di ýen ma-ny ny be rip dir) we «sin tak sis» (bu söz as lyn da tür ki dil dä ki «sen şeý le çyz» ma ny sy «ýaz» diý me gi aň la dyp dyr) söz le ri niň sak la nyp ga lyş aý ra tyn ly-gy na ün sü ňi zi çek mek is le ýä ris. Di liň aý ry-aý ry ta rap la ry de ňeş di ri len de, ge nea lo gik bag la ny şyk la ry anyk la ma-gyň äh li kyn çy ly gy ny we ga ryn daş-ly gy kes git le me giň çyl şy rym ly ly gy ny ha sa ba al mak ge rek. Çün ki tür ki dil le-riň her bi ri niň beý le ki tür ki dil ler bi len ga ryn daş lyk de re je si dür li-dür li bol ýar. Ta tar di li as ly ýe tin de gyp jak di li bol mak bi len, ol özü ni bul gar we ga dy my türk dil le ri ne ýa kyn laş dyr ýan köp ala mat-la ry özün de sak la ýar. Ga dy my türk di li bol sa gyp jak di li niň hem, oguz di li niň hem, gar lyk di li niň hem göz ba şyn da dur. Şeý le lik bi len, ta tar di li niň di ňe bir gyp jak di li bi len däl, eý sem oguz (türk-men) we gar lyk dil le ri bi len hem fo ne-ti ka, lek si ka we gram ma ti ka taý dan bag la ny şy gy nyň bar dy gy gö ze il ýär.

Şu ýer de ta ryh we ta ryh çy lar ba ra-da bi raz gür rüň ede liň. Am mian Mar-sel lin at ly meş hur rim ta ryh çy sy ýa şap ge çip dir. Ol öz ser dar la ry ta ra pyn dan hem, gun la ryň (hun la ryň) bel län dik-me le ri ta ra pyn dan hem do lan dy ryl ýan we di ňe sa na wy nyň özi hem ep-es li ýe ri eýe le jek köp san ly taý pa la ryň we

languages. It is recalled - the name of Turkic rune “tury syz” (from so-called “futark” a) - «directly draw». At com-parison of separate facts of language it is necessary to consider all difficul-ties of establishment of genealogical communications and complexity of re-lationship definition and after all each Turkic language has different degrees of relationship with other Turkic lan-guages. The Tatar language, being as Kypchak language possesses many features which are pulling together it with Bulgarian and the ancient Tur-kic languages , and the latter is the language-precursor for Kypchak, and for Oguz languages and for Karluk languages. So in this way it is traced phonetic, lexical and grammatical link of the Tatar language not only with Kypchak but also with Oguz languages (and Turkmen!) and Karluk.

Some words about history and his-torians. There was famous Roman historian Ammian Marzellin. He stat-ed that numerous tribes and peoples, which enumeration will be long, were governed as their own leaders, as well as protégé hunnu, moved to Attila. Mentioned by author the inhabitation place of Huns, who further came to locality near boundary of the Roman Empire, was in the European part of Russian valley. Indeed, there are steps

получалось следующее: «форма» и «тамор»; второе слово имеет значе-ние «корень») и «синтаксис» (так и сказано на «тюрки» «ты так черти», в смысле «пиши»), присущих тюрк-скому и другим языкам. При срав-нении отдельных фактов языка не-обходимо учитывать все трудности установления генеалогических свя-зей и сложность определения род-ства, а ведь каждый тюркский язык имеет разные степени родства с другими тюркскими языками. Татар-ский язык, являясь по существу язы-ком кыпчакским, обладает многими чертами, сближающими его с язы-ками булгарским и древнетюркским, а последний является языком-пред-шественником и для кыпчакских, и для огузских, и для карлукских язы-ков. Так прослеживается фонетиче-ская, лексическая и грамматическая связь татарского языка не только с кыпчакским, но и с огузским (и турк-менским) и карлукским языками.

Несколько слов об истории и исто-риках. Был такой известный рим-ский историк Аммиан Марцеллин. Он установил, что многочисленные племена и народы, одно перечис-ление которых заняло бы немало места, которыми управляли как их собственные вожди, так и ставлен-ники хунну, перешли под начало Аттилы. Указанное автором место обитания гуннов, которые впослед-ствии пришли в местности, находив-шиеся в непосредственной близости от границ Римской империи, было явно в европейской части русской равнины. Действительно, тут есть и степи Причерноморья и леса Меще-ры, даже горы Приуралья, но, ско-рее всего, автор имел в виду много-численные народности и племена Восточной Сибири. Это мясо можно возить с собой у седла в любую по-году, она не портится даже в жару. Жилищем их в переходах служила кибитка на колёсах. В местах дли-тельных стоянок они ставят легко собираемые юрты. Слово «юрт» оз-начает «жилище», «дом». А «лесные мыши» – это белки, коих бессчётное количество в лесах Сибири, в тайге.

Аммиан описывал гуннов в своих «Деяниях», в которых сосредото-чил все важнейшие исторические сведения об известных ему нома-

Hun altyn bileziginiň bir bölegi. V asyr. Uoltersiň muzeýi.Item of Hun golden bracelet. V century. Walters Museum.

Деталь гуннского золотого браслета. V век. Музей Уолтерса.

Page 71: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

69MIRAS

halk la ryň At ti la nyň go las ty na ge çen-dik le ri ni su but edip dir.

Aw tor ta ra pyn dan gun la ryň ýa şa ýan ýe ri hök mün de gör ke zi len ýe riň, ýag-ny, soň ra ola ryň Rim im pe ri ýa sy nyň ser het le ri niň edil ýa ky nyn da mes gen tu tu nan ýer le ri niň rus düz lü gi niň ýew-ro pa bö le gin de ýer le şen di gi bel li dir. Ha ky kat dan hem, bu ýer de Ga ra deň-ziň ke nar la ry na ýa na şyk ýer le şen säh-ra lar-da, Meş şe ra to kaý lyk la ry-da, hat-da Ural da gy nyň gün ba tar ger şi bi len sep le şip du ran dag lar-da bar. Em ma ta ryh çy bu adam la ry su rat lan dy ran da, Gün do gar Si bi riň köp san ly hal ky ýet le-ri ni we taý pa la ry ny göz öňün de tu tan bol sa ge rek. Ka ka dy lan eti is len dik ho wa da atyň eýe rin den asyp, ýan la-ry bi len alyp git mek müm kin bo lup dyr, ol hat da ys sy da-da za ýa lan man dyr. Ola ra on dan-oňa gö çen le rin de, ýa şa-mak üçin, üs ti ör tül gi ti gir li ara ba lar öý hök mün de hyz mat edip dir. Dü şel ge-ler de uzak wagt lap gal mak çy bol sa lar, sök me si aň sat bo lan öý le ri gu rup dyr-lar. «Ýurt» sö zi öý ýa-da ýa şa ýyş üçin ni ýet le nen ýer diý me gi aň la dyp dyr. «To kaý sy çan la ry» di ýip, bel ka la ra aý-dyp dyr lar. Si bir to kaý la ryn da, taý ga da ola ryň sa ny-sa ja gy ýok.

Am mian gun la ry «Edi len iş ler» at ly ese rin de be ýan edip dir. Bu ese riň iň soň ky ki ta byn da, ol, özü ne bel li bo-lan no mad la ryň At ti la çen li bo lan ta-ry hy ba ra da ky mö hüm mag lu mat la ryň äh li si ni jem läp dir. V asy ryň baş ga bir ta ryh çy sy, dip lo ma ty, ýa zy jy sy Prisk Pa niýs kiý At ti la nyň za ma nyn da ýa şap-dyr we onuň bi len gör şüp, gep le şik ler alyp ba ryp dyr. Ol 448-nji ýyl da gun ser da ry nyň go şu ny na gep le şik ge çir-mek üçin ug ra dy lyp dyr. At ti la wi zan ti ýa çeş me le rin de Rua (ýa-da Ru ýa) diý lip ady tu tu lan öň ki hö küm dar ara dan çy-ka nyn dan soň, hä ki mi ýet ba şy na geç-ýär. Rua (ýa-da Ru ýa) il ki baş da do ga-ny Blen da bi len bir lik de hö küm dar lyk edip dir. Ýo kar da ag za lan çeş me ler de ha bar ber li şi ne gö rä, ol do ga ny ny öl-dü rip, öz baş dak hä ki mi ýe ti ber ka rar edip dir. In çe duý gu ly el lin ler we rim li ler üçin ga zap ly no mad şeý le bir gor kunç bo lup gör nüp dir we lin, olar oňa bu ady be rip dir ler (bu at oňa wa tan daş la ry bo-lan tür ki dil li gun la ryň be ren ady däl-dir). Priskiň gunlaryň ýaşaýşyny beýan edişi bilen Ammianyň be ýa ny nyň ara-syn da uly bir ta pa wut ýok. Gun lar şä-

of Black Sea locality and woods of Mis-hear, even mountains of Ural, but to be more exact the author supposed nu-merous nations and tribes of Eastern Siberia. Nomad tent on wheels served as inhabitation place for them. In long stops they set easily arranged yurts. The word «yurt»-means house, inhabi-tation place. But «mountainous mice» are squirrels which are a lot in forests of Siberia, in taiga.

Ammian described Huns in his «Deeds», where he concentrated all important datas about nomads up to Attila. Another historian of V century Prisk Paniyskiy lived at the times of Attila, saw him and had talks, used to be diplomat, historian, writer directed to the camp of Hun leader in 448. At-tila came to power after death of the former governor about whom the Byz-antian sources inform, - Rua (or Ruja), first dividing the power with the brother Bleda whom as they say in sources, killed, having concentrated the power in own hands. So for refined Hellenes and Romans it was terrible the nomad in anger that such name was received from them, instead of compatriots –Turkic speaking Huns. In the descrip-tion of Prisky of Huns life whom he named barbarians, there is no big dif-ferences from narration of Ammiana.

дах до Аттилы. Другой историк V века Приск Панийский, живший во времена Аттилы и видевший его, и ведший с ним переговоры, был ди-пломатом, историком и писателем, направленным в стан гуннского во-ждя в 448 г. Аттила пришёл к власти после смерти прежнего правителя, Руа (или Руя), о котором упоминают византийские источники, поначалу разделяя власть со своим братом Бледой, которого он, как говорится в тех же источниках, убил и установил свою единоличную власть. Настоль-ко для рафинированных эллинов и римлян был страшен номад в своём гневе, что такое имя получил от них, а не от соотечественников – тюркоя-зычных гуннов. В описании Приском быта гуннов больших отличий от повествования Аммиана нет. Гунны живут не в городах, а в деревнях, по которым был вынужден вслед за Аттилой передвигаться Приск в со-ставе римского посольства. Много-численные попытки подкупов со-ратников, приближённых к вождю гуннов, с целью получить заверения в благоприятных для Рима мирных и необременительных договорах Приска и компании не увенчались успехом. Ещё в 442 году, когда гун-ны (у Приска написано «скифы») во время ярмарки напали на римлян и

Rim taryhçysy Ammian Marselliniň Akkurziý neşiriniň sahaby (Augsberg. 1533 ý.).

Title edition list of Roman historian Akkurzi Marcellinus (Augsburg. 1533)

Титульный лист издания Аккурзий римского историка Аммиана Марцеллина

(Аугсбург. 1533 г.).

Hunlaryň döwrüne degişli bürünç gazan Stambulyň harby muzeýi. Türkiýe.

Bronze copper of Huns period. Military museum of Istanbul. Turkey.

Бронзовый котёл времён гуннов. Военный музей Стамбула. Турция

Page 72: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

70 MIRAS

her ler de däl-de, oba lar da ýa şap dyr lar. Şo nuň üçin hem, Prisk rim il çi ha na sy-nyň dü zü min de At ti la nyň yzy na dü şüp, bu oba la ryň için den ge çip git mä ge mej bur bo lup dyr. Gun la ryň ser da ry nyň ýa kyn egin deş le ri ni sa tyn al mak ýo ly bi len Rim üçin amat ly we agyr bol ma-dyk şert na ma la ry bag laş ma ga olar dan söz al mak üçin Prisk we onuň to pa ry ta ra pyn dan edi len köp san ly sy na ny-şyk lar şow ly ta mam lan ma ýar. Ba ryp 442-nji ýyl da gun lar (Pris kiň ese rin de «skifler» diý lip dir) ýar mar ka do wam edip dur ka, rim li le riň üs tü ne ço zup, ola ryň kö pü si ni he läk län le rin de, rim-li ler ola ry ber kit me le ri ele sal mak da we ýa ra şyk bag laş mak dan ýüz öwür-mek de aýyp lap, üst le ri ne il çi le ri ni ýol-lap dy lar. Bu sö we şiň ýü ze çyk ma gy na Mar ga şä he ri niň ýe pis ko py nyň baş tu-tan ly gyn da rim li le riň skif pa ty şa la ry-nyň ma zar la ry ny ýy kyp-ýu mur mak la ry se bäp bo lup dyr. «...Rim li ler bi len gun-la ryň ara syn da Her so ne siň ete gin de bo lup ge çen sö weş den (447) soň ra yla la şyk şert na ma sy bag la şy lyp dyr. Şert na ma la ýyk lyk da, gun la ra gaç gak-lar gaý ta ry lyp ber lip dir we öň ki şert le-re gö rä, al ty müň litr al tyn tö le nip dir. Şo nuň ýa ly-da, ola ra tö len me li ýyl lyk sal gyt iki müň litr al tyn muk da ryn da kes git le ni lip dir. Rim li ler bu şert na ma ny meý le tin bag laş ýan ýa ly bo lup gö rün-mä ge çal şyp dyr lar. As ly ýe tin de bol sa, olar mej bur bo lup we baş tu tan la ry nyň kal by ny gap lap alan alaç syz gor ky se bäp li ýa ra şyk bag laş ma ga ym ty lyp-dyr lar hem-de is len dik, hat da iň agyr ta lap la ry-da ka bul et mä ge ta ýyn bo-lup dyr lar. Şo nuň üçin hem olar öz le ri üçin örän agyr bo lan sal gy dy tö le mä ge ra zy bo lup dyr lar...» [3]. At ti la nyň hu zu-ry na ug ra dy lan il çi ler to pa ry nyň dü zü-mi ne Bi gi la di ýen bi ri-de gi rip dir. At ti la il çi le ri ça dy ry na ça gy ran da, Bi gi la bi len öz di lin de gür le şip dir. «At ti la bi zi öz hu-zu ry na ça gyr dy. Gir mä ge rug sat ala ny-myz dan soň, içe ri gi rip, At ti la nyň agaç kür sü de otu ra ny ny gör dük. Biz tagt dan daş rak da aýak çek dik. Mak si min oňa im pe ra to ryň ha ty ny gow şu ryp, hö küm-da ry nyň onuň we tö we re gin dä ki le riň sag ly gy ny di le ýän di gi ni aýt dy. At ti la özü niň hem rim li le re şo ny di le ýä ni ni aý dyp, der rew Bi gi la ýüz len di. Ol Bi gi-la ny bi ha ýa haý wan at lan dy ryp, özü niň yla la şyk bag laş ma ka ra ry na ge len di gi-ni bi lip du ran ha ly na we gaç gak la ryň

Huns live not in cities, but in villages by which this diplomat as a part of the Roman embassy was moved after Attilo. Numerous attempts by payoff of the colleagues approached to the leader of Huns to receive assurances for Rome peaceful and easy contracts of Prisku and the company was not crowned with success. In 442, when Huns (Prisk wrote - «Scythian») during fair, attacked Romans and killed many of them. Romans sent ambassadors to them, accusing them in conquer-ing of fortification and unwillingness to conclude armistice. Ruin by Romans of Scythian imperial tombs led by the bishop of Marga city was the reason of this fight. «... After fight of Romans with Huns at Herson (447) the peace trea-ty was concluded... They reconciled on that Huns fugitives were given out and six thousand litre of gold accord-ing to former terms; the annual tribute was established in two thousand gold litres... Romans pretended to conclude such contract voluntary; but in practice they, thanks to necessity and desper-ate fear seized their chiefs, aspired to conclusion of peace and were ready to accept anything even the most bur-

многих из них перебили, римляне от-правляли к ним послов, обвиняя их в захвате укрепления и нежелании за-ключать перемирие. Причиной этой битвы было разорение римлянами во главе с епископом города Марга скифских царских гробниц. «...После битвы римлян с гуннами при Херсо-несе (447 г.) был заключён мирный договор. Они помирились на том, чтобы гуннам были выданы бегле-цы и дано было шесть тысяч литр золота согласно прежним условиям; ежегодная дань была установлена в две тысячи литр золота. Римляне притворялись, что добровольно за-ключают такой договор; но на деле они, благодаря необходимости и от-чаянному страху, который обуял их начальников, стремились к заклю-чению мира и готовы были принять всякое, даже самое тягостное тре-бование, поэтому они согласились на условия дани, весьма для них тяжкие…» [3]. В состав посольства к Аттиле входил некий Бигила. Ког-да Аттила пригласил послов в свой шатёр, то говорил на своём языке с этим Бигилой: «Аттила пригласил нас. Получив позволение войти, мы застали Аттилу сидящим на дере-вянном кресле. Мы стали поодаль трона. Максимин, передав ему пись-мо императора, сказал, что импера-тор желает доброго здоровья ему и окружающим его. Аттила ответил пожеланием римлянам того же, чего они ему желают, и тотчас обратился к Бигиле, обзывая его бесстыдным животным и спрашивая, с какой ста-ти он пожелал явиться к нему, зная решение его о мире, причём было сказано, чтобы к нему не являлись послы прежде чем все беглецы не будут выданы им. Когда же Бигила ответил, что у римлян нет беглецов из скифского народа, так как все бывшие уже выданы, Аттила, ещё больше рассердившись и осыпая его бранью, крикнул, что он поса-дил бы его на кол и, отдал на съе-дение хищным птицам, если бы не показалось нарушением посольско-го устава то, что он подверг бы его такому наказанию за бесстыдство и дерзость его слов; он прибавил, что у римлян есть много беглецов из его племени и приказал секретарям прочитать их имена, записанные в

Attilanyň heýkeli. Stambulyň harby muzeýi. Türkiýe.

Bust of Atilla. Military museum of Istanbul. Turkey.

Бюст Аттилы. Военный музей Стамбула. Турция.

Page 73: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

71MIRAS

äh li si gaýtarylyp berilmezden, ilçileriň ýol lan ma ly däl di gi niň aý dy lan dy gy na ga ra maz dan, ne neň bu ýe re ge len di gi-ni so ra dy. Bi gi la nyň öň ki gaç gak la ryň yzy na gaý ta ry lan dy gy ny, şo nuň üçin hem rim li ler de skif hal kyn dan bo lan gaç gak la ryň ýok du gy ny aýt ma gy bi-len, At ti la has hem ga har la nyp, oňa ag zy na ge le ni ni diý di we şeý le ha ýa-syz we gö dek söz le ri di li ne alan dy gy üçin je za lan dyr mak il çi ler ba bat da ky düz gün na ma nyň bo zul ma gy ýa ly bo-lup gö rün män li gin de, ony ga zy ga çiş-läp agaç çi şe otur dyp, ýyr ty jy guş la ra şam et jek di gi ni aý dyp, üs tü ne gy gyr-dy. Ol rim li le riň elin de öz taý pa syn dan bo lan gaç gak la ryň bar dy gy ny aý dyp, sö zü niň üs tü ni ýe tir di we ola ryň res-mi na ma da ky at la ry ny oka mak ba ra da kä tip le re buý ruk ber di. Olar gaç gak la-ryň äh li si niň at la ry ny okap bo lan la ryn-dan soň, der rew ýo la düş me gi ba ra da Bi gi la buý ruk ber di we rim li le re ola ryň ta ra py na ge çen gaç gak la ryň äh li si ni ýol la ma ly dyk la ry ny, çün ki öz gul la ry-nyň özü ne gar şy uruş mak la ry na ýol ber me je gi ni aýt mak üçin onuň ýa ny na bir ada my goş jak dy gy ny aýt dy...»[3]. At ti la nyň gaç gak lar ba bat da ky ka ra ry-ny im pe ra to ra ha bar be rip, il çi ler yz la-ry na do lan ma ly we ge lip, rim li le riň ola-ry ber mä ge ra zy dyk la ry ny ýa-da olar üçin uruş ma ga taý ýar dyk la ry ny ha bar ber me li eken ler. At ti la im pe ra to ryň ha-ty na ýaz jak jo ga by ny alyp gi der ýa ly, Mak si mi ne (il çi le riň baş tu ta ny na) ga-raş ma gy emr edip, sow gat-ser paý ta-lap edip dir.

Prisk gun la ryň di li ni bil män dir. Bu onuň he ka ýa ty nyň baş ga bir bö le gin-den bel li bol ýar: «Sow gat-ser paý la ry gow şu ryp, biz ça dy ry my za do la nyp gel dik-de, At ti la nyň aý dan her bir sö-zü ni ara alyp mas la hat laş ma ga baş-la dyk. Bi gi la öň ki ge zek il çi bo lup ge-len le rin de ýu waş hem pa ra hat adam bo lup gör nen At ti la nyň özü ne şeý le gö dek da ra ma gy na geň gal ýan dy gy ny aý da ny hem şol dy we lin, bir den, Ede-ko ni peý da bo lup, özi bi len bir lik de işi ýe ri ne ýe tir mä ge gel jek adam la ra paý-la mak üçin al tyn ge tir mek le ri ni ha ýyş edip, çy kyp git di. Ede ko ni niň nä me di ýe ni ni bil mek çi bo la nym da, Bi gi la gaç gak lar se bäp li At ti la nyň özü ne ga-har lan ýan dy gy ny, gaç gak la ryň ba ry-nyň oňa be ril se go wy bol ja gy ny ýa-da onuň ýa ny na il çi hök mün de uly we zi-

den some requirement, therefore they agreed for tribute conditions, rather heavy for them …» [3]. Some Bigila was included to the embassy structure of Attil. When Attila invited ambassa-dors in the tent and spoke with Bigila in his language: «Attila invited us. Hav-ing received permission to enter, we found Attila, sitting on wooden arm-chair. We stood at some distance from the throne. Maksimin having passed him the letter of the emperor told that the emperor wishes sound health to him and surrounding people. Attila an-swered with a wish to Romans of the same that they did, and immediately addressed to Bigila, calling him shame-ful animal and asking, for what reason he wished to come, knowing his deci-sion on peace, and told that ambas-sadors would not come before them. When Bigila answered that Romans do not have escapers from the Scyth-ian people, so as former ones were already given out, Attila, getting an-gry more severely and swearing, cried that would set him on stake and gave to prey birds for eating if that it would inflict to such punishment for shame-lessness and impudence of his words not seemed infringement of the am-bassadorial charter; he has added that Romans have many fugitives from his tribe and ordered secretaries to read their names written down in a charter.

хартии. Когда они прочитали всех, он приказал Бигиле удалиться без всякого промедления, прибавляя, что он пошлёт вместе с ним ска-зать римлянам, чтобы они выслали к нему всех врагов, перебежавших к ним; ибо, говорил он, он не допу-стит, чтобы его рабы вступали в бит-ву против него…» [3]. Возвестив им-ператору его решение относительно беглецов, послы должны тотчас воз-вратиться с известием, желают ли римляне выдать их, или берут на себя войну из-за них. Аттила, при-казав Максимину (главе посольства) подождать, чтобы через него пере-дать императору ответ на его пись-мо, потребовал дары.

Приск не владел языком гуннов: «Передав их (дары) и возвратив-шись в наш шатёр, мы стали обсуж-дать каждое слово Аттилы. Когда Бигила выражал удивление тому, что Аттила, показавшийся ему во время прежнего посольства чело-веком кротким и спокойным, теперь так грубо бранил его, вдруг явился Эдекони, просил принести золота для раздачи людям, которые придут вместе с ним для исполнения дела, а затем ушёл. Когда я полюбопыт-ствовал узнать, что говорил Эдекон, Бигила постарался обмануть меня, будто Аттила сердится и на него из-за беглецов; следовало или полу-

Hunlaryň ýaýy we peýkamlary. Stambulyň harby muzeýi. Türkiýe.Bow and arrows of Huns. Military museum of Istanbul. Turkey.Лук и стрелы гуннов. Военный музей Стамбула. Турция.

Page 74: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

72 MIRAS

pe li emel dar la ryň bi ri niň ibe ril me li di-gi ni aý dyp, me ni al da mak çy bol dy....» [3]. Soň ra Prisk hiç wagt Ski fi ýa nyň ýa-da, hat da, beý le ki ýurt la ryň öň ki hö-küm dar la ryn dan hem hiç ki me şeý le gys ga wag tyň için de um man da ky ada-la ry ba syp al ma gyň, Ski fi ýa beý le de dur sun, hat da rim li le ri-de özü ne paç tö le mä ge mej bur et me giň höt de sin-den gel me giň ba şart man dy gy ny ha bar ber ýär. Pris kiň ýat la ma la ryn dan ýe ne bir bö le gi my sal ge ti re liň: «At ti la or ta gürp de kür sü de otyr dy. Onuň sag ta ra-pyn da otu ran lar toý çu la ryň bi rin ji, çep ta ra pyn da otu ran lar bol sa ikin ji ha tar ha sap edil ýär di. At-ab raý ly skif Be rih bi ziň otu ran ha ta ry myz da, em ma biz-den be ýik de otyr dy. Et den do ly ta ba gy gö te rip, At ti la nyň hyz mat kä ri içe ri gir di. Onuň yzy bi len myh man la ra hyz mat ed ýän ki şi ler myh man la ryň öňün dä-ki sa ça ga çö rek we so wuk na har la ry ge ti rip goý du lar. Ior dan at ly baş ga bir ta ryh çy säh ra da ýa şa ýan halk lar ba-ra da dü şün di riş ber ýär. Bu dü şün di-riş ler öz le rin de gun la ryň ýi ti rim bo lan wag tyn dan ýüz ýyl soň ra dür li hi li at-lan dy ry lan taý pa la ryň ýer le şen ýer le ri we der ýa la ryň, de ňiz le riň hem şä her-le riň ga dy my at la ry ba ra da ky mag lu-mat la ry öz le rin de jem le ýän dik le ri üçin has hem gym mat ly dyr. Bu ta ryh çy köp zat ba bat da ýo kar da gür rü ňi edi len Pris kiň ha bar be ren ta ry hy mag lu mat-la ry ny gaý ta la mak bi len bir lik de, ün-sü ni esa san gun la ryň ço zu şy na gar şy çy kan dür li got we rim taý pa la ry nyň gaý ta wu ly na gö nük dir ýär. Hä zir ki dö-wür de Şam pa ni ýa nyň çä gin de ýer leş-ýän Ka ta laun meý da ny nyň go la ýyn da bo lup ge çen sö weş de, ýo kar da ady ag za lan taý pa la ryň ga za nan umu my ýeň şi şol wa ka dan soň ra Apen nin le riň de mir ga zy gy na do lan ma ga ýe ti şen we öz ga za by bi len tu tuş Ita li ýa ny howp as ty na sa lan gör nük li ser ker de At ti la-nyň ölü mi ni (454 ý.) hem ýa kyn laş dy-ryp dy. Be ýik Lew I diý lip at lan dy ry lan pa pa nyň hut özü niň At ti la nyň Ri miň üs tü ne ýö riş et me gi niň öňü ni al mak mak sa dy bi len gep le şik ge çir mek üçin onuň ýa ny na, ýag ny Am bu leý meý da-ny na ge len di gi ni Ior dan ha bar ber ýär. Gal ky ny şyň gör nük li su rat ke şi Ra fael 1513-nji ýyl da bu wa ka ny di wa ryň ýü-zü ne çe ken su ra tyn da be ýan edip dir. At ti la nyň ni re de jaý la nan dy gy bel li däl. Ge piň ger di şi ne gö rä aýt sak, Çin giz

When they read all of them, he ordered Bigila to leave without any delay, add-ing that he would send together with him to tell to Romans that they sent to him enemies who run across to them; for, he told, he will not admit, that his slaves acted in fight against him …[3]. Having announced to the emperor his decision concerning fugitives, ambas-sadors should come back immediately with news, whether Romans wish to give out them, or incur war because of them. Attila, having ordered to Maksi-min (the head of embassy) to wait, to convey the emperor the answer to his letter, and demanded gifts.

Prisk did not know the Huns’ lan-guage: «...Having handed their gifts and coming back to our tent, we began to discuss each word of Attila. When Bigila exclaimed surprise of the fact that Attila who seemed to him during former embassy as a mild and quiet person, now so roughly scolded him, Edekon suddenly appeared and asked to bring gold for distribution to people who would come together with him for business execution, and then had left. When I was curious to learn what Edekon told, Bigila tried to deceive me as if Attila becomes angry because of fugitives; it was necessary either re-ceive all of them, or ambassadors come to him from the most supreme nobility... »[3]. Further Prisk informs that nobody from former lords of Scythians or even other countries it was not possible to anybody to make so much in a short period of time in order to own islands on ocean, and, except all Scythians, even Romans to be tributary. We will cite one more fragment from memoirs of Prisk: Let us cite one more fragment from recalls of Prisk: «In the middle of the tent Attila sat on bed...the first row of feasted it was considered siiting to the left from Attila and the second-to the left, where we sat and upper of us the noble Scythian Berih was sitting …The servant of Attila entered with plate, full with meat, and then served for guests put on the table bread and appetizers. One more historian Jor-dan gives explanatories about the steppe people, valuable with content of instructions of geography moving of heteronymic tribes and ancient names of the rivers, seas and cities after cen-tury Huns’ disappearance. In many

чить их всех, или прийти к нему по-слам из самой высшей знати...» [3]. Далее Приск сообщает, что никогда никому из прежних владык Скифии или даже других стран не удава-лось столько совершить в короткое время, чтобы владеть и островами на океане, и, кроме всей Скифии, даже римлян иметь своими данни-ками. Приведём ещё один отрывок из воспоминаний Приска: «Посреди-не сидел на ложе Аттила..., первым рядом пирующих считались сидев-шие направо от Аттилы, а вторым налево, в котором сидели и мы, причём выше нас сидел знатный скиф Берих. Вошёл слуга Аттилы с блюдом, наполненным мясом, а за ним служившие гостям поставили на стол хлеб и закуски». Ещё один историк – Иордан – даёт свои по-яснения о степных народах, ценные тем, что в них содержатся указания географии расселения разноимён-ных племён и древних названий рек, морей и городов спустя столетие по-сле исчезновения гуннов. Во многом пересказывая исторические факты, упомянутые Приском, главное вни-мание он уделяет сопротивлению, которое было оказано нашествию гуннов совместными действиями различных племён готов и римлян, чья общая победа в битве при Ка-талаунских полях, которые нахо-дятся ныне на территории совре-менной Шампани, предопределила и скорую (в 454 г.) смерть великого полководца, успевшего после ука-занной битвы вернуться на север Апеннин, ввергнув в ужас своей яростью всю Италию. Иордан пишет, что сам папа Лев I Великий пришёл к нему на Амбулейское поле, чтобы отговорить его от похода на Рим. Это событие в своей фреске изо-бразил великий художник Возрож-дения Рафаэль в 1513 году. Место захоронения Аттилы, как, впрочем, и Чингиз-хана, неизвестно. Недав-но в Венгрии обнаружили могилу очень знатного воина, предположи-тельно самого Аттилы, ибо при нём был клинок, описанный в истории, как «меч-кладенец», который и был символом его многочисленных по-бед и поразительной неуязвимости.

Язык «тюрки» не стал китайским, хотя долго воевали со Срединной

Page 75: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

73MIRAS

ha nyň ma za ry nyň hem ni re de di gi ni hiç kim bi le nok. Ýa ňy-ýa kyn da Weng-ri ýa da ab raý ly ser ker dä niň ma za ry nyň üs tün den ba ryl dy. Onuň At ti la nyň ma-za ry bo laý ma gy nyň müm kin di gi çak-la nyl ýar, çün ki onuň ýa nyn da ta ry hy çeş me ler de «şöh rat-gy ly jy» di ýip, ady geç ýän gy lyç ty gy bar eken. Şol tyg onuň köp san ly ýe ňiş le ri niň we geň ga-laý ma ly go rag ly ly gy nyň ny şa ny bo lup-dyr. Wen ger alym la ryn dan tä ze açyş la-ra ga ra şaý mak gal ýar.

Or ta ky (gun lar döw rün de Hy ta ýyň at lan dy ry ly şy) im pe ri ýa bi len uzak wagt lap sö we şen dik le ri ne ga ra maz-dan, «tür ki» dil hy taý di li ne öw rül män-dir. Hy taý im pe ra to ry hun la ryň Be ýik Şan ýu ýy na ýa zan ha ty nyň ahy ryn da şeý le diý ýär: «Şan ýuý pa ra hat çy lyk we ga ryn daş lyk gat na şyk la ry ba bat da şert le şen ba dy na, men (we zi ri me) gör-kez me be rip, oňa buý ruk ta ýyn la ma gy emr et dim. Buý ruk da: «Hun la ryň Be-ýik Şan ýu ýy onuň ta ra pyn dan ma ňa gow şu ry lan ha tyn da pa ra hat çy ly gy we ga ryn daş lyk gat na şyk la ry ny ýo la goý-ma ga taý ýar dy gy ny tas syk la dy. Goý, hun lar ser het den bä ri aş ma syn lar, hy taý ly lar hem ser het den aň ry geç-me sin ler. Şu ka ra ry bo zan la ra ölüm je za sy ny ber me li. Bu çä re ar ka ly ýa-kyn ly gy my zy ber ki dip bo lar. Mun dan hem me ler ha bar ly bo lar ýa ly, Im pe ri ýa-nyň äh li ýe rin de jar çek dir me li» di ýil ýär [3]. Mag lu mat dan mä lim bol şy ýa ly bu dö wür de, hun la ryň öz ýa zuw la ry, döw-let le ri we dil le ri bo lup dyr. Uruş gi dip dur ka-da, pa ra hat çy lyk ly dö wür de-de gun la ryň mer te be si aky ly ňa syg ma jak de re je de beý ge lip dir we hy taý im pe ra-to ry hun la ryň Be ýik Şan ýu ýyn dan iki sa-ny aty «çuň ňur hor mat goý mak bi len» sow gat al ma gy özi üçin uly mer te be ha sap lap dyr.

Tür ki taý pa la ryň bi le le şik le ri özü ni baş ser dar di ýip yg lan eden Bu my nyň baş tu tan ly gyn da Hy ta ýyň de mir ga zy-gyn da je bis le nip, eý ýäm VI asy ryň or-ta la ryn da äpet Türk kaganatyny döre-dipdirler. Bumyn (bu goş ma at bo lup, «bu» we «men» di ýen söz ler den eme le ge lip dir) il kin ji ka gan bo lup dyr. Hut Bu-myn özü ni ser dar di ýip yg lan edip dir. Iç ki gap ma-gar şy lyk la ryň dö re den oň-şuk syz lyk la ry se bäp li çar wa lar şeý le bir gow şap, hy taý im pe ra tor la ry ola ry öz-le ri ne do ly ta byn edip bil jek ha la ge len-le rin de, paý has ly hy taý mas la hat çy la ry

respects retelling historic facts of men-tioned Prisk, the keen attention he at-taches to resistance rendered to Huns’ invasion, with joint actions of various tribes, Romans, whose joint victory in battle at Katalaunsk fields which are nowadays in territory of modern Champagne, predetermined fast (in 454) death of the great commander who in time after specified fight to re-turn to the north of Apennines, having cast into horror all Italy. Jordan writes that the father Lev the First came to him for Ambuleisk field to dissuade him from a campaign to Rome. This event in the fresco was represented by the great artist of the Renaissance Raphael in 1513. A burial place of Attila as well as Chingiz-Khan is not known. Recently in Hungary it was found tomb of very noble soldier presumably Attila for his blade, described in the history, as «sword-fount» which was a symbol of his numerous victories and amazing invulnerability.

The language «Turki» has not be-come Chinese though fought for a long time with Middle Empire (China was called so in the time of the Huns). It caused their ruler Zin-Shy-Huan-Di to erect the Great Chinese Wall l, spread-ing to 10 000 lees (length measure, equalled to 576 meters) for protec-tion from Turkic tribes. In conclusion of his message to the Great Shan-Yu of Huns Chinese empire wrote: «...As soon Shanjuj agreed about peace and relationship I specified to (minister) to write: Hunnusk Great Shanjuj in the delivered letter to me has confirmed the peace and relationship. Let Huns do not enter the borders, and Chine-ses do not leave borders. Infringers of this decision were committed to death penalty. By this way it is possible to strengthen rapprochement. This news must be published all over Empire [3]. As becomes clear from this, Huns by that time had both writing, and state-hood, language. At the time of war and peace Huns unusually became fa-mous and Chinese emperor esteemed for honour to receive as a gift only two horses from Hunn Great Shanju with “the deepest respect”.

Consolidating in the north of China, Turkic tribe unions at the head of Bu-myn announced himself as supreme commander by the middle of VI cen-

империей (так назывался Китай во времена гуннов). Это побудило их государя Цинь-Шы-хуан-ди воздвиг-нуть Великую китайскую стену, про-стиравшуюся на 10 000 ли, (мера длины, равная 576 метрам) для защиты от воинственных тюркских племён. В заключение своего по-слания Великому Шаньюю хуннов император китайский писал: «...Как скоро Шаньюй условился о мире и родстве, то я указал (министру) на-писать: Хуннуский Великий Шаньюй в доставленном мне письме уже утвердил мир и родство. Пусть хун-ны не входят в границы, а китайцы не выходят за границу. Нарушите-лей сего постановления предавать смертной казни. Сим средством можно упрочить сближение. О чём для всеобщего сведения обнародо-вать по Империи» [3]. Как становит-ся ясным из этого, хунны к тому вре-мени имели и свою письменность, и свою государственность, и свой язык. Во времена войны и мира гун-ны необыкновенно возвеличивались и китайский император почитал за честь получить в подарок всего двух лошадей от Хуннуского Великого Шаньюя с «глубочайшим почтени-ем».

Консолидировавшись на севере Китая, тюркские племенные союзы во главе с объявившим себя вер-ховным вождём Бумыном уже к се-редине VI в. образовали гигантский Тюркский каганат, а Бумын стал первым каганом («бу» указатель-ное местоимение «это», «мен» имя собственное – «я»). Именно Бумын объявил о себе, как о вожде «Это Я!». Раздираемые внутренними противоречиями тюрки слабели до такого состояния, когда китайские императоры могли их полностью закабалить, наиболее трезво мыс-лящие китайские советники реко-мендовали: «лучше делать вид, что ничего особенного не произошло, сохранять степнякам их обычаи и области пребывания, а самих обла-скать. История свидетельствует, что этот метод использовался исключи-тельно широко. К примеру, особым вниманием китайцев пользовались фигуры ряда видных лидеров у тю-рок, возглавлявших союзы степных племён. Чаще всего в китайских до-

Page 76: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

74 MIRAS

şeý le tek li bi öňe sü rüp dir ler: «Go wu sy üýt ge şik bir zat bo lup geç me dik ýa ly he re ket et mek ge rek. Çar wa la ra däp-des sur la ry ny ýe ri ne ýe tir mä ge päs gel ber me li däl, ýa şa ýan ýer le ri ni el le rin-den al ma ly däl, öz le ri ne bol sa hö re-kö şe et me li». Bu usu lyň örän giň den ula ny lan dy gy na ta ryh şa ýat lyk ed ýär. My sal üçin, çar wa taý pa la ryň bir le şik-le ri ne baş tu tan lyk eden gör nük li türk ser dar la ry nyň bir nä çe si hy taý ly la ryň aý ra tyn hor ma tyn dan peý da la nyp-dyr. Hy taý res mi na ma la ryn da köp lenç Gün do gar Türk ka ga na ty nyň ser dar la-ry Bil ge ka ga nyň, Kul te gin Ton ýu ku kyň at la ry na duş gel mek bol ýar» [3].

Kul te gi niň hor ma ty na gur lan ýa dy-gär lik ýa ly, aky ly ňy haý ran edi ji ýa dy-gär lik le ri hy taý hä ki mi ýet le ri niň bi na et mek le ri niň şeý le bir ynan dy ry jy däl-di gi ni bel läp geç mek ge rek. Kul te gi niň özi 771-nji ýyl da ara dan çyk ýar. Onuň we pat bo lan wag tyn dan üç ýyl soň ra bol sa Bil ge ka gan ýö ri te ýol la nan gan-hor ta ra pyn dan zä her len ýär. Onuň ýe-ge ni Ýol lyk te gin tä ze hö küm dar diý lip yg lan edil ýär. Bil ge ha nyň hor ma ty na epi ta fi ýa ny hut Ýol lyk te gi niň özi ýaz-ýar we şeý le lik bi len öz ady ny ebe di-leş dir ýär. Bil ge ka ga nyň we Kul te gi niň hor ma ty na daş sü tün le ri niň ýü zü ne ýa zy lan ýaz gy lar hem oňa de giş li. «Mi-ras dü şer şa za da Ýol lyk te gin ta ra pyn-dan dü zü len daş ýü zün dä ki ýaz gy lar ol hak da se ne na ma lar da bel li ge al nan mag lu mat lar dan has köp zat dan söz

tury created gigantic Turk Khanate and By Min became the first khagan («bu» -demonstrative pronoun - «this», «min» - proper name - «I»). It was Bu-myn who announced himself as leader «This is I!».

At the time, when, Turks were torn apart by inner contradictions weak-ened to such condition when the Chi-nese emperors could enslave them completely, the most soberminded Chinese advisers recommended: «it is better to pretend that nothing especial occurred, to keep inhabitants of steppe regions their customs and settled ar-eas, and to treat kindly. The history testifies that this method was used ex-clusively widely. For example, figures of some visible leaders among Turks, steppe tribes heading the unions used special attention of Chinese people. More often in the Chinese documents there are names of leaders of the East-ern Turkic Khanate - Bilge-Khagan, Kyul-Tegin Tonyu-Kuka. [3].

It is necessary to notice that hardly the Chinese authorities erected so im-pressing monuments to their honour as the monument to Kyul-Tegin, who died in 771 year, and in three years after his death Bilge-Khagan was poisoned by the sent murderer. His nephew Yollyk-Tegin became a new governor. It was the latter who made the epitaph which immortalised his name in honour of Bilge-Khagan and it was the author of inscriptions on walls in honour of Bilge-

кументах встречаются имена вож-дей Восточного Тюркского каганата Бильге-кагана, Кюль-тегин Тонью-кука.» [3].

Надо отметить, что вряд ли имен-но китайские власти воздвигали в их честь столь впечатляющие мону-менты, как памятник в честь Кюль-тегина. Сам Кюль-тегин умер в 771 году, а подосланным убийцей через три года после его смерти был от-равлен Бильге-каган. Новым прави-телем стал его племянник Йоллык-тегин. Именно последний составил обессмертившую его имя эпита-фию в честь Бильге-кагана и он же был автором надписей на стелах в честь Бильге-кагана и Кюль-тегина. «Составленные наследным прин-цем Йоллык-тегином надписи в со-стоянии сказать о нём больше, чем сведения, зафиксированные в хро-никах. Его последовательно выдер-жанное с точки зрения орфографии письмо, безупречный литературный стиль, обширные для своего вре-мени географические познания и прочее, отражённые в надписях, говорят о соответствующем его об-разовании. Принц Йоллык в своих произведениях аккумулировал до-стижения письменной литературы своего времени. Язык текстов отли-чает естественный при их способе фиксации лаконизм, сочетающийся с высокой степенью информатив-ности; строгий, выразительный и приподнятый стиль языка надписей отвечает масштабам личностей, ко-торым они посвящены, и тем обстоя-тельствам, которыми было обуслов-лено их появление. Невозможно не согласиться с Э. Добльхофером, который пишет: «Мы и сейчас не можем равнодушно относиться к языку древнетюркских памятников. Выросший в постоянном общении с древними культурными народами, этот народ в VI в. стоит уже на по-разительно высокой ступени разви-тия» [4]. И вполне закономерно, что именно тюрки, в силу их культурного и социального вовлечения в средне-азиатскую культурную среду и их ак-тивной жизнедеятельности, приня-ли одну из наиболее прогрессивных для своего времени форм письмен-ности – алфавитное (руническое) письмо, получившее широкое рас-

Kulteginiň hatyrasyna goýlan ýadygärlik (täzeden dikeldilen).Monument in honor of Kulteg (reconstruction).

Памятник в честь Кюль-тегина (реконструкция).

Page 77: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

75MIRAS

aç ma ga ukyp ly. Onuň or fog ra fi ýa nyň düz gün le ri ne la ýyk gel ýän yzy gi der-li dog ry ýa zy lan ha ty, kem siz-kös süz ede bi sti li, öz döw ri üçin örän köp ta-rap ly geog ra fik bi lim le ri daş ýü zün de şöh le len mek bi len onuň ýo ka ry bi lim de re je si ne şa ýat lyk ed ýär. Şa za da Ýol lyk te gin eser le rin de öz döw rü niň ýa zuw ede bi ýa ty nyň ga za nan la ry ny bir ýe re jem läp dir. Ýaz gy la ryň di li mag-lu mat la ryň ýo ka ry de re je de köp lü gi bi-len ut ga şyp, ýa zy lyş usu ly ta ra pyn dan hem ta lap edil ýän az söz lü li gi bi len ta pa wut lan ýar. Ýaz gy la ryň di li ne mah-sus bo lan sa da, tä sir li we da ba ra ly stil olar da gür rü ňi edil ýän şah sy ýet le riň köp lü gi we bu ýaz gy la ryň peý da bol-ma gy ny şert len di ren ýag daý lar bi len bir hörp den gop ýar. E. Dobl ho fe ryň: «Ga dy my tür ki ýa dy gär lik le riň di li ne biz hä zir hem bi per waý ga rap bil me ýä ris. Me de ni ýet li ga dy my halk lar bi len yzy-gi der li gat na şyk sak la mak bi len ösüp ýe ti şen bu halk VI asyr da eý ýäm ösü-şiň aky ly ňy haý ran edi ji be lent bas gan-ça gy na gal ma gy ba şa ryp dyr» [4] di ýen söz le ri bi len yla laş maz lyk müm kin däl. Or ta Azi ýa nyň me de ni dur mu şy na me-de ni we ýa şa ýyş şert le ri taý dan güýç li tä sir et mek le ri niň we işeň ňir lik le ri niň ar ka syn dan hut tür ki halk la ryň ýa zu-wyň öz döw ri üçin iň öň de ba ry jy gör-nü şi ni Ýew ra zi ýa da giň den ýaý ran elip biý şe ki lin dä ki (ru nik) ha ty ka bul edip al mak la ry örän ka nu na la ýyk dyr. Ýa zu wyň bu gör nü şi niň ady ru na, ru ni-sa ba ra da bir çak la ma ny öňe sür mä ge ba tyr gaý lyk et mek is le ýä ris. Ýaz gy la ry ne sil ler üçin go rap sak la ma gyň ala jy-ny ag tar mak ge rek bo lup dyr. Mu nuň üçin ýa ram ly da şy saý lap alyp dyr lar. Da şyň ýü zün de ýok edip bol ma jak yz ýaz gy nyň oýuk la ry gal ma ly eken. Şol di lik le riň her bi ri tür ki le riň di lin de «ýe-ryr ga» (oý mak, çyz mak) iş li gin den ýa-sa lan «ýe ru» (oýuk, çy zyk) sö zi ar ka ly aň la dyl ýar. Şeý le lik bi len, rus di lin de şu nuň ýa ly ýa zu wyň hu su sy ady «run» peý da bol ýar. Bir ne me rus ça laş dy ryp, oňa «ru ni sa» diý mä ge baş la ýar lar. Ha-ky kat da bol sa ol «ýe ru ni sa» bo lup, iki sa ny tür ki sözden ýasalýar we «näçe oýuk» diýmegi aňladýar.

Her bir run şe kil len di ri len de, oýuk la-ryň sa ny ba bat da ýal ňyş ly ga ýol be ril-me li däl eken. Tür ki run la ry we ola ryň eme le ge ti ren ýaz gy la ry ny ter ji me et-me giň kyn düş me gi çe kim li harp la ryň

Khagan and Kyul-Tegin. The inscrip-tions made up by the crown prince Yol-lyk-Tegin in a condition to tell about him more than the data fixed in chronicles. His letter consistently sustained from the point of view of spelling, faultless literary style, extensive for that period geographical knowledge and others, reflected in inscriptions, told about his corresponding education. Prince Yol-lyk in his works accumulated achieve-ments of the written literature of that time. Language of texts distinguishes by natural at their way fixing laco-nicism combined with high degree of information; the strict, expressive and raised style of language of inscriptions answers for scales of persons to whom they are devoted, and to those circum-stances by which their occurrence was caused. It is impossible to disagree with E.Doblhofer who writes: «We even now cannot indifferently concern language of the ancient Turkic monu-ments … Grown in constant dialogue with the ancient cultural people, these people in VI century stood already at amazingly high development step» [4]. It is quite natural, what exactly Turks, owing to their cultural and social in-volving in the Central Asian cultural environment and their active ability to live, accepted one of the most progres-sive forms of writing - alphabetic (ru-nic) letter which was widely spread in Eurasia. Concerning the name of this kind of writing –rune dared to come out with the supposition. Letter texts were necessary to try for keeping for descendants. For this purpose cor-responding carriers-stones were cho-sen. Indestructible trace should remain on a stone - the text cuts each of which in language of Turks is designated by a word «еru»- a cut, handwriting, (from a verb «еryrga»- to cut, draw). So in Russian there was a name of such writing - lines and cuts of Russian, os-tensibly, runes, which are called «ru-niza». Actually this word «ерu niza» - the offer from two Turkic words «how many cuts».

It was necessary at the image of ev-ery rune not to be mistaken in quantity of features. Difficulty of translation of Turkic runes and the texts executed by them are concluded in vowels. In Tur-kic language there is a great number of vowel sounds which are not present

пространение в Евразии. По поводу названия этого вида письменности – «рун, руница» – позволим себе высказать предположение. Тексты письма необходимо было поста-раться сохранить для потомков. Для этого и выбирали соответствующий носитель – камни. На камне должен был остаться неуничтожимый след – прорези текста, каждая из которых в языке тюрков обозначается словом «еру» прорезь, прочерк (от глагола «ерырга» прорезать, прочертить). Так в русском языке появилось своё название такой письменности чер-ты и прорези русских, якобы, рун, ко-торые ещё называют «руница». На самом деле это слово «еру ница» предложение из двух тюркских слов «сколько прорезей».

Надо было при изображении каж-дой руны не ошибиться в количестве черт. Трудности перевода тюркских рун и текстов, исполненных ими, за-ключаются в огласовках. В тюркском языке есть большое число гласных звуков, которых нет во многих дру-гих языках, как нет, например, их даже в современном русском язы-ке. Да и голосовой аппарат должен быть приспособлен к воспроизве-дению этих звуков. Автоматизм до-стигается годами. Поэтому необхо-димо привлекать к расшифровкам текстов, написанных тюркскими рунами, именно тюркоязычных спе-циалистов – историков, тюркологов, благо, ещё не все памятники изуче-ны, а некоторые – не найдены.

По вопросу соотношения понятий «язык», «мышление», «культура» сказано и написано очень много. Взаимосвязь и взаимодействие всех трёх понятий уже не вызывает со-мнений. Дискуссии ведутся о роли, «первичности», функциях каждого из них. Философы уделили много внимания вопросам первичности в отношении мышления и языка. Филологи и в первую очередь ве-ликий Вильгельм фон Гумбольд вы-двинули тезис о тесной взаимосвязи и взаимовлиянии, и более того – о лингвистической обусловленности восприятия мира. Основатель шко-лы неогумбольдтианцев Лео Вайс-гербер ввёл понятие «языковой картины мира», а Людвиг Витген-штейн в середине XX века в своём

Page 78: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

76 MIRAS

aň la dyl ma ýan ly gy bi len bag la ny şyk ly-dyr. Tür ki dil de beý le ki köp san ly dil ler-de bol ma dyk çe kim li ses le riň bir nä çe si bar. My sal üçin, olar, hat da, hä zir ki za-man rus di lin de-de ýok. Ses ap pa ra-ty nyň hem bu ses le ri çy kar ma ga uý-gun la şan bol ma gy ge rek. Şol ses le ri kyn çy lyk syz owaz lan dy ryp bil mek üçin ýyl lar ge rek bol ýar. Şo nuň üçin hem tür ki run lar bi len ýa zy lan tekst le ri aý-dyň laş dyr ma ga hut tür ki dil li ta ryh çy hü när men le ri çek mek ge rek. As lyn da, he niz ýa dy gär lik le riň äh li si öw re ni le-nok, ola ryň he niz ele sa lyn ma dyk la ry-da bar.

«Dil», «pi kir len me», «me de ni ýet» dü şün je le ri niň bi ri-bi ri ne bo lan gat na-şy gy me se le si bo ýun ça aý dy lan we ýa zy lan zat örän kän. Üç dü şün jä niň üçü si niň hem bi ri-bi ri bi len bag ly dy gy hem-de bi ri-bi ri ne tä sir ed ýän di gi in di hiç hi li şüb he dö ret me ýär. Je del ola ryň her bi ri niň tut ýan or ny, «il kin ji li gi», ýe-ri ne ýe tir ýän we zi pe si ba ra da gid ýär. Fi lo soflar il kin ji lik me se le si niň pi kir len-mä we di le bo lan gat na şy gy na uly üns be rip dir ler. Fi lo log lar il kin ji no bat da-da Wil gelm fon Gum bold dün ýä akyl ýe tir-me giň ýa kyn bag la ny şyk la ra we öza ra tä sir le re esas lan ýan dy gy, üs te si ne-de, dil bi len şert len di ri len di gi hak da ky te-zi si öňe sür dü ler. Tä ze gum bold çy lar mek de bi ni esas lan dy ran Leo Waýs-ger ber «dün ýä niň dil dä ki keş bi» di ýen dü şün jä ni gi riz di, Lýud wig Wit genş-teýn bol sa XX asy ryň or ta syn da «Lo gi-ki-fi lo so fi ýa trak ta tyn da» «di liň bar ly gy gur ýan dy gy»: «me niň di li miň çäk le ri me niň dün ýä miň çäk le ri ni kes git le ýän-di gi» hak da ky te zi si öňe sür di. Şo nuň ýa ly-da, XX asyr da ýa şap ge çen ame-ri ka ly alym lar Ed ward Se pi riň we Ben-ja min Uor fyň at la ry mil li dil bi len mil li dü şün jä niň bi ri-bi ri bi len bag ly dy gy hak da ky ide ýa ny öňe sür mek we ös-dür mek bi len ýa kyn dan bag la ny şyk ly-dyr.

Dil me de ni ýe tiň aý na sy. On da di ňe ada myň da şy ny gur şap alan äş gär dün ýä, onuň dur mu şy nyň äş gär şert-le ri şöh le le nip oň man, eý sem, hal kyň jem gy ýet çi lik dü şün je li li gi, onuň men-ta li te ti, mil li hä si ýe ti, ýa şa ýyş ter zi, däp-des sur la ry, gym mat lyk lar ul ga my, dün ýä ni duý şy, dün ýä ga raý şy hem şöh le len ýär.

Dil me de ni ýe tiň ha zy na sy, am ma-ry, gaz na sy. Ol me de ni gym mat lyk la ry

in many other languages just like for example, even in modern Russian. And the vocal apparatus should be adapted for reproduction of these sounds. Automatism is reached by years during which the person talks in native language. Therefore it is necessary to involve in decodings of texts written by Turkic runes, Turkic speak-ing experts - historians, turkologists, because not all monuments are studied, and some are not found.

«Concerning correlation of these concepts it is told and written much. The in-terrelation and interaction of all three concepts does not cause doubts any more. Discussions are conducted about a role, «primacy», functions of each of them. Philosophers paid much at-tention to issues of primacy concerning thinking and lan-guage. Philologists for the first time great Wilhelm Fon Gumbold put forward the thesis about close interrelation and interference, and moreover about linguistic condi-tionality of perception of the world. The school founder of Neo Gumbold fol-lowers Leo Vaisgerber introduced the concept of «a language picture of the world”, and Ludwig Vitgenstein in the middle of the XX-th century in the «log-ic - philosophical treatise» formulated the thesis that «language designs a reality»: «borders of my language de-fine borders of my world». Two more names Edward Sepira and Benjamin Uorfa, the American scientifists of XX century, are closely connected with ad-vancement and development of idea of dependence between the national lan-guage and national consciousness.

Language is a mirror of culture, that reflects not only the real world sur-rounding the person, not only real conditions of his life, but also public consciousness of people, mentality, national character, way of life, tradi-tions, customs, morals, system of val-ues, mentality, world vision.

Language is treasury, pantry, and receptacle of culture. It stores cul-

«Логико-философском трактате» сформулировал тезис о том, что «язык конструирует реальность»: «границы моего языка определяют границы моего мира». Ещё два име-ни – Эдварда Сепира и Бенджами-на Уорфа, американских учёных XX в., тесно связаны с продвижением и развитием идеи зависимости между национальным языком и националь-ным сознанием.

Язык – зеркало культуры, в нём от-ражаются не только реальный мир, окружающий человека, не только реальные условия его жизни, но и общественное самосознание наро-да, его менталитет, национальный характер, образ жизни, традиции, обычаи, мораль, система ценностей, мироощущение, видение мира.

Язык – сокровищница, кладо-вая, копилка культуры. Он хранит культурные ценности – в лексике, грамматике, идиоматике, послови-цах, поговорках, фольклоре, худо-жественной и научной литературе, формах письменной и устной речи.

Язык – передатчик, носитель куль-туры, он передаёт сокровища наци-

Ýüzi ýazgyly Orhon daş sütüniniň Ankaranyň Gazy uniwersitetindäki nusgasy. Türkiýe.

Cope of Orhon Stella in Ankara, Gazi University. Turkey.Копия Орхонской стелы в Анкаре, Университет

Гази. Турция

Page 79: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

77MIRAS

lek sika da, gram ma ti ka da, idio ma lar-da, halk dö re di ji li gin de, çe per we yl my ede bi ýat da ýa zuw di li niň hem jan ly di-liň gör nüş le rin de go rap sak la ýar.

Dil me de ni ýe ti ge çi ri ji, ýö re di ji, ol mil-li me de ni ýe tiň özün de sak la nyp du ran ha zy na la ry ny ne sil den-nes le ge çir ýär. Ene dil le ri ni öw ren mek bi len ça ga lar onuň bi len bir lik de ötüp-ge çen ne sil le-ri niň umu my laş dy ry lan me de ni tej ri be-si ni hem öz leş dir ýär ler.

Dil me de ni ýe tiň ýa ra gy, gu ra ly. Ol özü ni ulan ýan, di liň özi ta ra pyn dan öz boý nu na da ky lan we di liň özün de otu-ran dün ýä ga raý şy nyň, men ta li te ti niň, adam la ra bo lan gat na şy gy nyň üs ti bi-len şah sy ýe ti ke ma la ge tir ýär. Dil ba-şar jaň hem tej ri be li us sa.

Dil do ga bit di, me de ni we ta ry hy ha-ky da nyň ýü ze çyk ma sy. Bu ha ky da äş-gär we giz lin şe kil de ýü ze çy kyp bil ýär [5]. Gar ýa ýe wiň ge çi ren soň ky bar lag-la ry di liň peý da bol ma gy nyň we ada-ma ed ýän tä si ri niň ge ne ti ki hä si ýe te eýe di gi ni, her bir ada myň ge no myn da ba sy ryl gy ýa tan dy gy ny tas syk la ýar. Ýo kar da aý dy lan la ryň äh li si «Mag tym-gu ly Py ra gy we umu ma dam zat me de-ni gym mat lyk la ry» at ly Hal ka ra yl my mas la ha tyn da edi len çy kyş la ryň te ma köp dür lü li gi ne hem örän go wy ga bat gel ýär. Ge ne ti ki ha ky da tür ki dün ýä-niň we tür ki di liň aja ýyp şa hy ry nyň öz hal ky, onuň şan-şöh ra ta bes le nen dö-wür le ri we «agyr gün le ri» özün de jem-le ýän ta ry hy bi len aý ryl maz bag la ny-şyk ly bo lan tu tuş dö re di ji li gi niň için den eriş-ar gaç bo lup geç ýär.

ональной культуры, сохраняемые в нём, из поколения в поколение. Ов-ладевая родным языком, дети усва-ивают вместе с ним и обобщённый культурный опыт предшествующих поколений.

Язык – орудие, инструмент культу-ры. Он формирует личность челове-ка-носителя языка через заложен-ные в языке видение картины мира, менталитет, отношение к людям. Язык – умелый и опытный мастер.

Язык – проявление генетической, культурной и исторической памяти, которая может проявляться в явной и скрытой формах [5]. Последние исследования Гаряева подтверж-дают генетический характер воз-никновения и влияния на человека языка, его запрограммированность в геноме каждого человека. Всё вышесказанное как нельзя луч-ше соответствует и тематическому разнообразию докладов и сообще-ний, сделанных на Международной конференции «Махтумкули Фраги и общечеловеческие культурные цен-ности». Всё творчество выдающего-ся поэта тюркского мира и тюркского языка проникнуто генетической па-мятью, свидетельствующей о кров-ной связи поэта со своим народом, с его историей, имевшей и славные времена и тяжкие периоды «безвре-менья».

tural values - in vocabulary, grammar, idiomatics, proverbs, sayings, folklore, the art and scientific literature, forms of written and oral speech.

Language is transmitter, the cul-ture carrier; it shows treasures of the national culture, remaining in it, from generation to generation. Seizing of a native language, children acquire to-gether with it the generalised cultural experience of previous generations.

Language is the instrument, tool of culture. It forms the personality of hu-man being, the native speaker, through imposed to him language and put in language vision of world pictures, mentality, relation to people language is a skilful and experienced master.

Language is display of genetic, cul-tural and historical memory which can be revealed openly in the obvious and hidden forms. [5]. Last researches of Garyaev confirm genetic character of occurrence and influence of language on a person, its programming in every person genome. All aforesaid clearly corresponds to thematic variety of reports and messages made at the in-ternational conference «Magtymguly Fragi and universal cultural values». All creativity of the outstanding poet of the Turkic world and Turkic language is penetrated with the genetic memory testifying about blood relation of the poet with his people, with his history, having glorious times and heavy peri-ods of “hard times”.

1. Б.А.Ольховников. Общая теория языка.Античность - XX век. Издат.центр «Академия», М.,2007 г.

2. Н.А.Баскаков. Тюркские языки. Изд-во ЛКИ, 3-е изд., 2008 г. Стр. 16.

3. Е. Н. Черных. Степной пояс Евразии: феномен кочевых культур. Рукописные памятники древней Руси. М., 2009 г. Стр. 591, 593, 593-594, 117, 122-123.

4. Л.Ю.Тугушева. Тюркские рунические письменные памятники из Монголии. Изд-во «Инсан», М., 2008 г. Стр. 15.

5. С.Г.Тер-Минасова. Война и мир языков и культур. Изд-во Слово/Slovo, М.,2008 г. Стр. 18-20.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

Page 80: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

78 MIRAS

S. SÜLEÝMANOW (Türkmenistan)«TURKMENOWEDENIÝE» ŽURNALY XIX ASYRYŇ AHYRYNDA — XX ASYRYŇ BAŞYNDA TÜRKMENLERIŇ UN ÜWEÝÄN HOJALYGY, MEDENIÝETI WE GÜNDELIK DURMUŞY HAKDA

S. SULEYMANOV (Turkmenistan)«TURKMENOVEDENIYE» JOURNAL IS VALUABLE SOURCE OF STUDYING OF FLOUR-GRINDING ECONOMY, CULTURE AND LIFE OF THE TURKMENSOF THE END OF XIX-BEGINNING OF XX CENTURY

С. СУЛЕЙМАНОВ (Туркменистан)ЖУРНАЛ «ТУРКМЕНОВЕДЕНИЕ» – ЦЕННЫЙ ИСТОЧНИК ИЗУЧЕНИЯ МУКОМОЛЬНОГО ХОЗЯЙСТВА, КУЛЬТУРЫ И БЫТА ТУРКМЕН КОНЦА XIX-НАЧАЛА XX ВЕКА

Mä lim bol şy ýa ly, mi ra sa sar pa goý-mak, ony go rap sak la mak we mad-dy-me de ni ýa dygr lik le ri öw ren mek hal ky my zyň tu tuş ta ry hy ny aý dyň-laş dyr mak da bi rin ji de re je li äh mi ýe te eýe dir. Ma ka la myz da gür rü ňi edil jek suw hem-de el de gir men le ri hal kyň til-si mat ýa sa mak da ky üýt ge şik ze hi ni niň mad dy şe kil de ýü ze çyk ma sy dyr. Olar hal kyň mad dy me de ni ýe ti niň mö hüm ýa dy gär lik le ri bo lup dur ýar. Ta ryh çy-lar we ar heo log lar un üwe mek işi niň ýe ri ne ýe ti ri liş aý ra tyn lyk la ry nyň, ýag-da ýy nyň we ösü şi niň jem gy ýe tiň ön-dü ri ji lik güý jü niň kä mil lik de re je si niň gör ke zi ji si di gi ni aýd ýar lar.

Daş asy ry nyň has soň ky döw rün-dä ki me de ni ýet le riň za ma nyn dan bä ri Türk me nis tan da ho ja lyk da el de gir me-ni ula ny lyp dyr. Ga dy my dö wür bi len ir ki or ta asyr lar döw rü niň sep gi din de onuň or nu ny suw de gir me ni eýe le ýär.

Hal ky my zyň me de ni ýe ti niň we gün-de lik dur mu şy nyň aý ryl maz bö le gi bo lan de gir men ler XX asy ryň ikin ji ýa-ry my na çen li hyz mat edip dir. Ge çen asy ryň ba şyn da ola ryň äh mi ýe ti has hem uly bo lup dyr. XX asy ryň 20-30-njy ýyl la ry nyň met bu ga ty ny öw ren-mek bi len, biz «Turk me no we de ni ýe» («Туркменоведение») žur na ly nyň

As known, the honoring of heritage, preservation and studying of material monuments of culture has the para-mount importance in scientific cog-nition of the historical path, passed by our people and their contribution to the world civilization. The water and hand mills, about which we shall speak in our article, are the object of embodiment of the folk technical ge-nius, the most important monuments of the people’s material culture. The historians and archeologists assert that technology, state and progress of the flour-grinding work are the indices of the development of the productive forces of the society.

The hand millstones have been used in Turkmenistan since the time of the Neolithic early agricultural civiliza-tions in Turkmenistan.

Being an integral part of culture and life, mills served our people up to the second half of XX century. Their role was particularly great in the begin-ning of the last century. Studying the periodical publications of the 20-30-ies years, we have discovered that “Turkmenovedeniye” Journal is invalu-able source of studying farms of the Turkmens of the end of XIX-beginning

Как известно, почитание насле-дия, сохранение и изучение ма-териальных памятников культуры имеют первостепенное значение в научном познании исторического пути, пройденного нашим народом, и его вклада в мировую цивилиза-цию. Водяные и ручные мельницы, о которых пойдет речь в нашей статье, являются предметным во-площением народного технического гения, важнейшими памятниками народной материальной культуры. Историки и археологи утверждают, что техника, состояние и прогресс мукомольного дела являются пока-зателями развития производитель-ных сил общества.

Со времен неолитических ран-неземледельческих цивилизаций в Туркменистане использовались ручные жернова. На рубеже антич-ности и раннего средневековья на смену им приходят водяные мель-ницы.

Мельницы, являясь неотъемле-мой частью культуры и быта, служи-ли нашему народу вплоть до второй половины XX в. Особенно велика была их роль в начале прошлого столетия. Исследуя периодические издания 20-30-х гг., мы обнаружили,

Süleýman Süleýmanow,taryh ylymlarynyň kandidaty, dosent.

Suleyman Suleymanov, Candidate of the Historical Sciences, the associate professor.

Сулейман Сулейманов, кандидат исторических наук, доцент.

Page 81: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

79MIRAS

XIX asy ryň ahy ryn da ky — XX asy ryň ba şyn da ky türk men ho ja ly gy ny öw ren-mek üçin gym mat ly çeş me di gi ne göz ýe tir dik. Türk men me de ni ýet ins ti tu ty ta ra pyn dan esas lan dy ry lan bu žur nal 1927-nji we 1931-nji ýyl la ryň ara ly-gyn da ne şir edi lip dir. Ol ýur du myz da şol dö wür ler de rus di lin de ne şir edi len ýe ke-täk žur nal dyr. «Turk me no we de-ni ýe» žur na ly Türk me nis ta nyň ta ry hy, me de ni ýe ti we yk dy sa dy ýe ti ba ra da-ky mag lu mat la ry köp çü li ge ýe tir mek-de köp hyz mat la ry bi ti rip dir. Žur nal da sy ýa sy iş gär le riň, ta ryh çy la ryň, geog-rafla ryň, mu gal lym la ryň, yk dy sa dy ýet-çi le riň, luk man la ryň we baş ga-da bir-nä çe hü när eýe le ri niň çy kyş et me gi niň özi hem, onuň köp me se le le ri goz gan-dy gy ny we sa hy pa la ryn dan şol döw-re hem-de beý le ki dö wür le re de giş li mag lu mat la ry su sup al ma ga müm kin-çi li giň bar dygy ny aň mak bol ýar.

Bu žur nal bi len gör nük li alym la ryň ýa kyn dan gy zyk la nan dyk la ry ny bel läp geç mek ge rek. Onuň sa hy pa la ryn da hö kü me tiň gör nük li we kil le ri, aka de-mik ler W. Bar told, S. F. Ol den burg, A. N. Sa moý lo wiç, A. Ý. Fers man, M. Mas son, pro fes sor lar W. Bel ýa ýew, I. N. Bo roz din, A. A. Sem ýo now, A. P. Po se lu ýews kiý, ýa zy jy lar B. Ker ba-ba ýew, G. Bu ru now, O. Täç na za row hem-de baş ga-da köp san ly ylym we me de ni ýet iş gä ri çy kyş edip dir.

Bu žur na lyň sa hy pa la ryn da XIX asy-ryň ahy ryn da ky XX asy ryň ba şyn da ky türk men ho ja ly gy, se net çi li gi, me de-ni ýe ti, gün de lik dur mu şy, hu su san-da un üwe mek işi bi len bag ly me se le le ri öw ren mek de giň den peý da la ny lyp bi-lin jek örän köp mag lu mat la ryň, res mi-na ma la ryň, fo to su rat la ryň bar dy gy na göz ýe tir dik.

Re wol ýu si ýa nyň öň ýa nyn da-ky dö wür de Türk me nis tan da hü-när ment çi lik-se net çi lik ho ja ly gy nyň umu my ýag da ýy na we ösü şi ne D. Bas se riň «Türk me nis ta nyň yk dy sa-dy ösü şi ba ra da ky gys ga bel lik ler» («Очерки экономического развития Туркменистана») at ly ma ka la syn da se re dil ýär. Aw to ryň ýaz ma gy na gö rä, şol dö wür de pag ta aras sa laý jy se-na gat ýer li se na ga tyň esa sy pu da gy bo lup dyr. Ol re wol ýu si ýa dan soň ra,

of XX centuries. As a press organ of Turkmen Institute of Culture, this jour-nal was published from September, 1927 up to 1931. “Turkmenovedeniye” was the only journal in the repub-lic, which was published in Russian. Journal did much for popularization of materials on history, culture and economy of Turkmenistan. The politi-cal workers, historians, geographers, geologists, pedagogues, economists, doctors-only the enumeration of the professions of the authors of the jour-nal tells about width of themes of this edition and that one can pick up the greatest material for studying of this period, and not only it.

It should be noted that the leaders of the republic paid the close attention to this journal. The famous politicians and statesmen of the republic, the well-known scientists, organizers of science and culture, prominent mas-ters of literature and journalism wrote their works for it. They are the acade-micians V.V.Bartold, S.F.Oldenberg, A.H.Samoylovich, A.E.Fersman, M.Masson, professors V.Belyayev, I.Kh.Borozdin, A.A.Semyonov, A.P.Potseluyevskiy, writers B. Kerba-bayev, K.Burunov, O.Tachnazarov and so on.

On the pages of this journal, we have discovered a large quantity of the ma-terials, documents, photos which can be widely used in studying of the prob-lem «Economy, trade, life, culture and, in particular, flour milling work of the Turkmens of the end of XIX-beginning of XX century».

The general state and development of the handicraft-trade of the pre-revo-lutionary Turkmenistan are considered in the article «The feature articles of the economic development of Turk-menistan» by D. Batser. Author writes that the cotton-cleaning industry, which appeared practically immediately after winning of the country, was the main sector of local industry, the develop-ment of which was conditioned by fast development of cotton-growing. The sectors of industry, engaged in processing of the by-products of the main industry of production from cot-ton – butter-making and soap produc-

что журнал «Туркменоведение» яв-ляется ценным источником по изу-чению хозяйства туркмен конца XIX - начала XX вв. Как печатный орган Туркменского института культуры этот журнал выходил с сентября 1927 по 1931 гг. «Туркменоведение» было единственным журналом в республике, издававшемся на рус-ском языке. Журнал немало сделал для популяризации материалов по истории, культуре и экономике Турк-менистана. Политработники, исто-рики, географы, геологи, педагоги, экономисты, врачи – одно только перечисление профессий авторов журнала говорит о широте темати-ки этого издания и о том, что на его страницах можно почерпнуть огром-нейший материал для исследова-ния этого периода, да и не только.

Следует отметить, что руковод-ство республики уделяло присталь-ное внимание этому журналу. В нём выступали видные деятели партии и правительства республики, видные ученые, организаторы науки, куль-туры, видные мастера литературы и журналистики. Это – академики В. В. Бартольд, С. Ф. Ольденбург, А. Н. Самойлович, А. Е. Ферсман, М. Массон, профессора В. Беляев, И. Н. Бороздин, А. А. Семенов, А. П. Поцелуевский, писатели Б. Кер-бабаев, К. Бурунов, О. Тачназаров и др.

На страницах этого журнала мы обнаружили большое количество материалов, документов, фото-снимков, которые могут быть ши-роко использованы в изучении про-блемы «Хозяйство, ремесло, быт, культура и, в частности, мукомоль-ное дело туркмен конца XIX-начала XX вв.».

Общее состояние и развитие ку-старно-ремесленного хозяйства дореволюционного Туркменистана рассматриваются в статье Д. Баце-ра «Очерки экономического разви-тия Туркменистана» Автор пишет, что основной отраслью местной промышленности была хлопкоочи-стительная промышленность, по-явившаяся практически сразу же после завоевания края, развитие которой было обусловлено бы-

Page 82: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

80 MIRAS

pag ta çy ly gyň güýç li dep gin de ös me-gi bi len, tiz aýa ga ga lyp dyr. Şeý le-de, onuň ýa ny bi len go wa ça dan goş ma ça alyn ýan önüm le ri gaý ta dan iş le me gi ama la aşar ýan ýag we sa byn ön dür-ýän senagatlar hem peýda bolupdyr. Ýur duň yk dy sa dy ýe tin de te le tin ön-dür ýän se na gat hem sä hel çe ýe ri eýe-läp dir. Şo nuň ýa ly-da, ýer li hem baş ga ýer ler den ge ti ri len dä nä ni üwe mek işi-ni ama la aşyr ýan un üweý ji se na gat, has ir ki dö wür ler bi len de ňeş di re niň-de, uly ösü şe eýe bo lup dyr [1].

A. Welt ner «Ösü şiň ka pi ta lis tik döw-rü niň de ňin den ötüp geç mek bi len» («Минуя капиталистическую стадию развития») at ly ma ka la syn da ül kä-niň hü när ment çi lik-se net çi lik se na ga ty ba ra da şeý le ýaz ýar: «Or ta Azi ýa da ka pi ta lis tik ösü şiň ýo ly Okt ýabr re wol-ýu si ýa sy ta ra pyn dan ke sil di we he mi-şe lik ýa pyl dy. Az san ly ýer li pro le ta riat we oba ga ryp la ry pa ty şa nyň ko lo nial düz gü nin den ha lys pe se ga çan oba ho ja ly gy ny, bir nä çe pag ta aras sa laý-jy, ýü pek ke lep leý ji, ýag çy kar ýan, un

ing were appeared at the same time. The tanning industry also took a small place in sphere of economy. At last, the flour milling industry, engaged in processing of both local and imported grain obtained the relatively significant development [1].

A.Veltner in article «Escaping the capitalistic stage of development» writes the following about the hand-icraft-trade industry of the country: «The path of the capitalistic develop-ment was broken and closed forever by the October revolution. The small local proletariat and the aul-kishlak poor inherited from the tsar colonial regime the last-stage ruined agricul-ture and several cotton-cleaning, silk-spinning, butter-making and flour mill-ing and other factories» [2].

The academician A.E.Fersman in article «The mountainous Turkmenia», depicting his impressions from trip to the Kara-Kala district (presently Mag-tymguly etrap), gives recommenda-tions on development of the handicraft economy with usage of the current of the Sumbar River and its tributaries,

стрым развитием хлопководства. Попутно возникли также отрасли промышленности, занятые пере-работкой побочных продуктов ос-новного производства продукции из хлопчатника – маслобойная и мы-ловаренная. В экономике области небольшое место также занимала кожевенная промышленность. На-конец, относительно значительно-го развития достигла мукомольная промышленность, занятая перера-боткой, как местного, так и привоз-ного зерна [1].

А. Вельтнер в статье «Минуя ка-питалистическую стадию развития» о кустарно-ремесленной промыш-ленности края пишет следующее: «Путь капиталистического развития в Средней Азии был оборван и на-всегда закрыт Октябрьской рево-люцией. Малочисленный местный пролетариат и аульно-кишлачная беднота получили в наследство от царского колониального режима разоренные до последней степени сельское хозяйство, и несколько хлопкоочистительных, шелкомо-

Page 83: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

81MIRAS

üwe ýän we beý le ki fab rik le ri mi ras aldy» [2].

Aka de mik A. Fers man «Dag lyk Türk-me nis tan» («Горная Туркмения») at ly ma ka la syn da ozalky Gar ry ga la (häzirki Magtymguly) et ra by na eden sy ýa ha tyn dan özün de ga lan tä sir le ri be ýan et mek bi len, Sum bar der ýa sy-nyň we onuň go şant la ry nyň su wu ny peý da la nyp, hü när ment çi lik ho ja ly gy-ny ös dür me gi mas la hat be rip dir. Ol bu ýer de tok ön dür ýän gid ro teh ni ki des-ga la ry gur ma gyň müm kin däl di gi ne ga ra maz dan, su wuň aky my ny bi raz saz la mak we ener gi ýa çeş me le rin-den mah rum bo lan bu ül ke de şeý le ze rur bo lan ki çeň räk de gir men le ri we se net çi lik en jam la ry ny gur ma gyň we-lin, ga raz, müm kin di gi ni aý dyp dyr [3]. Ý. Gal perş teýn hem «Türk me nis ta nyň yk dy sa dy ösü şi» («Экономическое развитие Туркмении») at ly ma ka-la syn da şu ňa örän ýa kyn bo lan pi ki ri öňe sü rüp dir. Ol: «Oba ho ja ly gy nyň kö mek çi pu dak la ry nyň önüm le ri ni gaý ta dan iş le mek üçin kär ha na la ryň bir nä çe si ni gur mak ge rek. So wa dy jy-la ryň, gal la sak la nyl ýan am mar la ryň, de gir men le riň, kün ji niň to hu myn dan ýag al ýan za wod la ryň ul ga my hem ze-rur bo lup dur ýar»di ýip ýa zyp dyr [4].

A. Po se lu ýews ki niň ma ka la la ryn da suw hem-de el de gir men le ri ba ra da-ky gy zyk ly mag lu mat lar ber lip dir. Mä-lim bol şy ýa ly, ol 1927-1928-nji ýyl la-ryň gyş aý la ryn da Gar ry ga la da bo lup, ça ga oýun jak la ry nyň top lu my ny ýyg-nap dyr. Ol bu ýer de bo lup, eks pe di-si ýa nyň ne ti je le ri ne ba gyş lap ýa zan ma ka la syn da şeý le diý ýär: «Oba ho-ja lyk önüm le ri ni hü när ment çi lik ýo ly bi len gaý ta dan iş le mek lik (my sal üçin, un üwe mek lik) Gar ry ga la et ra byn da, adat ça, ol ýer dä ki ýe ter lik de re je de bol suw ly dag çeş me le ri niň we der ýa jyk-la ry nyň güý ji bi len he re ke te ge ti ril ýän de gir men ler de ama la aşy ryl ýar. De gir-me niň suw bi len iş le ýän çar hy, gök leň ça ga la ry nyň go wy gör ýän oýun jak la-ry nyň bi ri bo lan «çarh ly ja» üçin nus ga bo lup hyz mat edip dir. Bu oýun jak uzyn we in çe çy by ga ber ki dil ýän ata nak la-ýyn goý lan iki sa ny şa ha jyk dan ýa-da sy pal jyk dan ýa sal ýar hem çeş me ji-giň aky my bi len he re ke te ge ti ril ýär.

noting that though any hydraulic facili-ties are impossible here for generating the electric power, but nevertheless, some regulation of flow and installa-tion of small flour mills and handicraft facilities, so required on this land, lack-ing in sources of energy is presented purposeful [3]. Ya. Galpershteyn expresses approximately the same idea in his article «The economic de-velopment of Turkmenia». He writes: «It is necessary to build a number of enterprises for processing of products of the farming sectors of agriculture, the network of refrigerators, elevators, flour mills, butter-making plants for sesame seeds is required» [4].

A number of interesting information about old water and hand mills we find in articles by A.Potseluyevskiy. As known, A.Potseluyevskiy was in winter of 1927-1928 years in Kara-Kala and collected the collection of children’s toys. In article, dedicated to the results of this expedition, the author writes: «The handicraft processing of the products of agriculture (as for exam-ple, grinding of flour) is usually carried out at flour mills in Ka-ra-Kala district, moved by force of strongly plentiful there mountain brooks and small rivers. The water wheel of the mill served for one of the most favourite toys of the Gokleng children - «charkhlyja» (liter-ally– «small wheel»), installed from two crosswise formed small branches or straws, fas-tened with long and thin axis and setting to work by stream of the brook. The rotator, windmill – («pyrlavach») can be referred, appar-ently, to the single-type «charkhlyja» toys. Seen by me copy of the windmill presents two fastened crosswise and splinters, got on the end of the long handle and with the paper blades or

тальных, маслобойных, мукомоль-ных и других фабрик» [2].

Академик А. Е. Ферсман в ста-тье «Горная Туркмения», описывая свои впечатления от поездки в Ка-ра-Калинский район (ныне – этрап Махтумкули), дает рекомендации по развитию кустарного хозяйства с использованием течения реки Сум-бар и его притоков, отмечая, что хотя здесь невозможны какие-либо гидротехнические сооружения для выработки электроэнергии, но все-же представляется целесообраз-ной некоторая регулировка стока и устройство небольших мельниц и кустарных установок, столь не-обходимых в этом крае, лишенном источников энергии» [3]. Пример-но такую же идею высказывает Я. Гальперштейн в своей статье «Эко-номическое развитие Туркмении». Он пишет: «Нужно выстроить ряд предприятий для переработки про-дуктов подсобных отраслей сель-ского хозяйства, необходима сеть холодильников, элеваторов, мель-

Page 84: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

82 MIRAS

«Pyr la wa jy» hem «çarh ly ja» meň zeş oýun jak la ryň ha ta ry na goş ma ly my ka diý ýä rin. Me niň gö ren pyr la wa jym ata-nak la ýyn ber ki di len we uzyn ta ýa gyň uju na otur dy lan iki sa ny in çe jik agaç bö le ji gin den hem-de ola ra ber ki di len ka gyz per ler den yba rat dy. Üs tün de in çe jik agaç bö le jik le ri pyr la nyp du-ran uzyn ta ýa gyň de mir den däl-de, agaç dan ýa sal ma gy has hem üns be-ril mä ge my na syp dyr. Gök leň ça ga-la ryn da bu oýun ja gyň bol ma gy uzak geç miş de gök leň taý pa sy nyň adam-la ry nyň gün de lik dur muş la ryn da ýel degirmenlerin den hem peý da la nan-dyk la ry ny çak la ma ga bel li bir de re je de esas ber ýär» [5].

P. Iwa no wyň «Türk men öýü niň ho-ja lyk es bap la ry we türk men how lu sy-nyň için dä ki jaý lar» («Хозяйственные приспособления туркменского жилища и дворовые постройки туркменского двора») at ly ma ka la sy-nyň gym ma ty örän ulu dyr. Bu ma ka la Türk men me de ni ýet ins ti tu ty nyň Ma ry se bi ti niň we Tag ta ba zar et ra by nyň türk men le ri niň ara sy na 1930-njy ýyl da gur nan et no lo gik-ling wis tik eks pe di si-ýa sy nyň mag lu mat lary esa syn da ýa-zy lyp dyr. On da çyl şy rym ly gur luş ly el de gir me ni niň jik me-jik tes wi ri be ril ýär. Şu nuň ýa ly de gir men le riň äh li dü züm bö lek le ri niň, gur luş la ry nyň, ola ryň türk men çe at la ry nyň jik me-jik be ýan edi me gi ma ka la nyň gym ma ty ny has

«wings», attached to them. The facts that rod, on which rotated the blades, was not metal but wooden, deserved the particular attention. Presence of this toy in the Gokleng children, gives some reason to suppose that in re-mote past, the windmills were in com-mon use and consumption among the Gokleng tribe» [5].

The article «The household appli-ances of the Turkmen dwelling and outbuildings of the Turkmen yard» by P. Ivanov, which was written according to the materials of ethnological and linguistic expedition of «Turkmencult» to the Turkmens of Merv region (pres-ently, Mary velayat) and Tagta-Bazar district (presently, Tagtabazar etrap) in 1930 is very valuable.

The detailed description of the hand mill of the complicated construction is given in this information. The article is very valuable in the aspects of detailed description of all details, the structure of these mills, their names in Turkmen. The process of work of suchlike mills is explained as well. The author tries to explain also the reason of exclusion of the hand mills from life of the Turk-mens. As author notes, «The hand mills are the necessary appliance of the Turkmen dwelling. The farmers make them by themselves. They are put in different places and are often carried out from one place to another. So, we had to see them in all dwellings

ниц маслобойных заводов для кун-жутного семени» [4].

Ряд интересных сообщений о ста-рых водяных и ручных мельницах мы встречаем в статьях А. Поце-луевского. Как известно, А. Поце-луевский зимой 1927-1928 гг. был в Кара-Кала и собрал коллекцию дет-ских игрушек. В статье, посвящен-ной итогам данной экспедиции, ав-тор пишет: «Кустарная переработка продуктов сельского хозяйства (как например, помол муки) обычно про-изводится в Каракалинском районе на мельницах, приводимых в движе-ние силой обильных там горных ру-чьев и речек. Водяное колесо мель-ницы послужило прототипом одной из любимых геокленскими детьми игрушек «чархлыджа» (буквально – «колесико»), устраиваемой из двух накрест сложенных веточек или со-ломинок, скрепляемых длинной и тонкой осью и приводимых в дей-ствие струей ручейка. К однотип-ным «чархлыджа» игрушкам долж-на быть, по-видимому, отнесена и вертушка, ветрянка – («пырлавач»). Виденный мною экземпляр вертуш-ки представляет собой две скре-пленные накрест и насаженные на конец длинной рукоятки лучинки и с прикрепленными к ним бумажны-ми лопастями или «крыльями». Что особенно заслуживает внимание – стерженек, на котором лучинки вра-щались, был не металлический, а деревянный. Наличие этой игрушки у геокленских детей даёт некоторое основание предполагать, что в да-леком прошлом у племени геоклен были в обиходе и потреблении и ве-тряные мельницы» [5].

Весьма ценной является статья П. Иванова «Хозяйственные при-способления туркменского жилища и дворовые постройки туркменского двора», которая была написана по материалам этнолого-лингвистиче-ской экспедиции «Туркменкульта» к туркменам Мервского округа (ныне – Марыйский велаят) и Тахта-Ба-зарского района (ныне – Тахтаба-зарский этрап) в 1930 году.

В данном сообщении дается под-робное описание ручной мельницы сложной конструкции. Статья очень

Page 85: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

83MIRAS

hem art dyr ýar. On da şu nuň ýa ly de-gir men le riň nä hi li edi lip iş le dil ýän di gi hem dü şün di ril ýär. Aw tor el de gir men-le ri niň türk men le riň dur mu şyn dan gy-sy lyp çy ka ryl ma gy nyň se bä bi ni hem dü şün dir mä ge ça lyş ýar. Ol bu me se-le den söz açyp şeý le diý ýär: «El de-gir men le ri türk men öýü niň ze rur des-ga sy bo lup dur ýar. Ola ry daý han la ryň öz le ri ýa sa ýar. Olar dür li ýer ler de go-ýul ýar we köp lenç, dur ýan ýer le ri üýt-ge di lip du rul ýar. My sal üçin, biz ola ra türk men le re mah sus öý le riň äh li sin de: ga ra öý de, çat ma da, kep be de, örü len ga myş dan sal nan otag lar da duş gel-dik. How lu la ryň kä bir le rin de el de gir-me ni üçin syryklardan, çybyklardan we ga myş dan ýö ri te çat ma lar gu rup-dyr lar. Soň ky dö wür de el de gir men le ri suw de gir men le ri we ne bit bi len iş le-ýän he re ket len di ri ji li de gir men ler ta ra-pyn dan gy sy lyp çy ka ryl ýar. Tag ta ba-zar et ra byn da ýa şa ýan türkmenleriň ara syn da el de gir men le ri niň ýe ke je si-ne-de ga bat gel me dik. El de gir men le ri seý rek ýag daý da ma ry ly türkmenleriň ara syn da duş gel ýär» [6].

S. Mo ro zo wa nyň «Türk me nis ta nyň et rap la ry nyň et nog ra fik hä si ýet na ma-la ry na go şant» («К этнографическим характеристикам районов Туркмении») at ly ma ka la sy Je bel et-ra by nyň oba la ryn da ky dur muş şert-

of the Turkmens: nomad tent, hut, and hovel as well as wattle fence rooms. The shelters from poles, twigs and canes were installed in some yards for hand mills. During last time, the hand mills are excluded by water mills and mills with oil engines. We have found no hand mill in the Turkmen Tagta-Ba-zar district. The hand mills are found seldom in Mary Turkmen as well» [6].

The article by S.Morozova «To the ethnographic characteristics of the districts of Turkmenia, is dedicated to the studying of living conditions and use of woman’s labour in the auls of the Jebel district. The author writes «the home grinding of flour has been preserved till present time in remote nomad auls. The wheat is bought in grain and it is grind in home by the women on hand millstones – «degir-men». But work of «degirmen» takes awfully much time. The woman grinds 8 pounds of wheat not less than 1,5 hours. There is never reserve of flour at home – every time before cooking meal, the woman grinds the required amount of flour on «degirmen» and sifts it. The bread is baked every day, and if there are guests in home, even twice a day – in the morning and eve-ning» [9].

The photos, taken from negatives of the films «Turkmenia» (author of

ценна в плане подробного описания всех деталей, устройства данных мельниц, их названий на туркмен-ском языке. Разъясняется и про-цесс работы таких мельниц. Автор стремится объяснить также причи-ну вытеснения ручных мельниц из быта туркмен. Как отмечает автор, «Ручные мельницы являются необ-ходимым сооружением туркменско-го жилища. Делают их сами дайха-не. Ставятся они в разных местах и часто переносятся с одного места в другое. Так, нам приходилось ви-деть их во всех жильях туркмен: ки-битке, чатме, кеппе, и в плетневых комнатах. В некоторых дворах для ручной мельницы устраивали ша-лаши из жердей, прутьев и камыша. За последнее время ручные мель-ницы вытесняются водяными мель-ницами и мельницами с нефтяным двигателем. В Тахта-Базарском районе у туркменов мы не встрети-ли ни одной ручной мельницы. Ред-ко ручные мельницы встречаются и у Мервских туркмен» [6].

Статья С. Морозовой «К этногра-фическим характеристикам рай-онов Туркмении» посвящена ис-следованию бытовой обстановки и применения женского труда в аулах Джебельского района. Автор пишет «В далеких кочевых аулах до насто-

Page 86: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

84 MIRAS

le ri ne we ze nan zäh me ti-ne ba gyş la nyp dyr. Aw tor şeý le ýaz ýar: «Uzak da ky çar wa oba la ryn da hä zir-ki döw re çen li un el bi len üwe lip ge lin ýär. Bug daý sa tyn alyn ýar we onu ze-nan lar öý le rin dä ki el de gir-me nin de üwe ýär ler. Em ma bu iş örän köp wag ty ňy al ýar. 8 funt (1 funt 409,5 gra ma deň) bug da ýy üwe-mek üçin ze nan maş ga la 1,5 sa gat dan az wagt sarp ede nok. Öý de hiç ha çan ar tyk süý şük un bol ma ýar. Her ge zek na har bi şir me-gin den öňür ti ze nan maş-ga la ze rur muk dar da ky uny de gir men de üwäp, soň ra elek de ele ýär. Çö re gi her gün, öüde myh man bar wag ty bol sa, hat da gün de iki ge zek er tir hem ag şam bi şir ýär» [9].

Žur na lyň şu ma ka la ýer-leş di ri len sa nyn da «Türk-me nis tan» («Туркмения») ki no fil min den su rat lar ýerleşdirilipdir. Bu fil miň ede bi esa sy ny Bo ris Baş ýa zyp dyr we re žiss ýor dyr ope ra to ryň we zi pe si ni hem onuň özi ýe ri ne ýe ti rip dir. Su rat la ryň bi rin de el de gir-me nin de un üwäp otu ran ze nan maş ga la ny syn la ýa-rys. Su ra tyň ýa nyn da un üwe ýän ze-nan maş ga la ba ra da dü şü ri len fil miň ede bi esa syn dan bir bö lek ýer leş di ri-lip dir.

Žur nal da Şa po wyň, Fat ta hyň, Ba şyň we beý le ki le riň aja ýyp su rat la ry nyň bir nä çe si ýer leş di ri lip dir. Bu su rat lar-da agyr so ku ly el de gir men le rin de un üwäp otu ran ze nan maş ga la la ry, atyň kö me gi bi len he re ke te ge ti ril ýän de gir-men de un üwe ýän og lan jy gy syn lap bol ýar. Su rat la ryň bi rin de ýum ru lan kö-ne suw de gir me ni ni syn la ýa rys. Su rat-dan gör nü şi ne gö rä, de gir me niň suw bat lan dy ry jy tur ba sy «moh re» kem-käs le ýin sak la nyp ga lyp dyr [13].

Gör şü miz ýa ly, «Turk me no we de ni-ýe» žur na ly XIX asy ryň ahy ryn da we

the screen script, director and cam-eraman Boris Bash), were published in this issue of the journal. On one of these photos, the heroine works on hand millstones. The extract from screen script, relating woman-miller is here as well.

A number of wonderful photos by N. Shshapov, Fattah, B.Bash and oth-ers, imprinting women, who are busy with labour on hand mills, setting into motion by horse. There is a photo of the broken to pieces mill, where a big pressure-water pipe– «mokhre» has been partly preserved [13].

As it is obvious from abovemen-tioned, «Turkmenovedeniye» Journal gives the richest material for research

ящего времени со-хранился домашний помол муки. Пшени-цу покупают в зерне и мелют её женщи-ны дома на ручных мельничных камнях – «дегирмен». Но работа у «дегирме-на» уносит страш-но много времени. 8 фунтов пшеницы женщина мелет не менее 1,5 часов. Запаса муки в доме никогда нет – каж-дый раз перед при-готовлением пищи женщина мелет нуж-ное количество муки на «дегирмене» и просеивает через сито. Пекут лепеш-ки каждый день, а если в доме есть го-сти, даже два раза в день – утром и вече-ром» [9].

В этом же номере журнала опуб-лико-ваны фотографии, сделанные с нега-тивов кинофильма «Туркмения» (Автор сценария, режиссер и оператор Борис Баш). На одной из этих фотографий

героиня работает на ручных жерно-вах. Здесь же отрывок из киносце-нария, касающийся женщины-муко-мола.

В журнале был опубликован ряд прекрасных фотоснимков Н. Ща-пова, Фаттаха, Б. Баша и др., за-печатлевших женщин, которые за-няты трудом на ручных мельницах, с тяжелыми ступами, мальчика, ра-ботающего на тягловой мельнице, приводимой в движение лошадью. Имеется фото развалившейся во-дяной мельницы, где более-менее сохранилась большая водонапор-ная труба – «мохре» [13].

Как явствует из сказанного выше, журнал «Туркменоведение» дает богатейший материал для иссле-

Page 87: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

85MIRAS

XX asy ryň bi rin ji ýa ry myn da ýa şap ge-çen türk men le riň un üwe ýän ho ja ly gy-ny, hal ky my zyň mad dy me de ni ýe ti niň aja ýyp ýa gy gär lik le ri bo lan suw hem el de gir men le ri niň tut ýan or nu ny we äh mi ýe ti ni öw ren mek üçin baý mag lu-mat la ry özün de jem le ýär.

of the flour milling economy of the Turkmens of the end of XIX and the first half of XX centuries, place, role and significance of water and hand mills, being the wonderful monument of the material culture of our country, in everyday life of the Turkmens.

дования мукомольного хозяйства туркмен конца XIX и первой полови-ны XX вв., места, роли и значения в быту туркмен водяных и ручных мельниц, являющихся прекрасными памятниками материальной культу-ры нашего народа.

1 «Туркменоведение»1930, №1, стр. 4. 2 «Туркменоведение»1930, №10, стр. 4.3 «Туркменоведение»1930, №2-3, стр. 43. 4 «Туркменоведение»1929, №10-11, стр.15.5 «Туркменоведение»1931, №7-9, стр.97. 6 «Туркменоведение»1930, №12, стр.10-12.7 «Туркменоведение»1927, №4, стр.14.8. «Туркменоведение»1928, №12, стр. 36. 9. « Tуркменоведение»1929, №1, стр.77. 10. «Туркменоведение»1929, №1, стр.138. 11. «Туркменоведение»1930, №6-7, стр.41. 12. « Tуркменоведение»1930, № 6-7, стр.42.13. «Туркменоведение» 1928, № 9; 1929,. № 1, стр. 2-3,8-9; 1931, № 5-6.

EDEBIÝATLAR LITERATURE ЛИТЕРАТУРА

Page 88: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

86 MIRAS

YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARY

CHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE

ХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

Page 89: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

87MIRAS

GARAŞSYZ TÜRKMENISTANYŇ JEMGYÝETÇILIK, YLMY WE MEDENIDURMUŞYNYŇ WAKALARYNA SYN (ýanwar-mart)

THE REVIEW OF THE EVENTS OF SOCIAL, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN (January-March)

ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА (январь-март)

2016-njy ýyl Türk me nis tan da Mi ra-sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz gert mek ýy ly diý lip yg lan edil di, bu bol sa köp ba bat da syn be ril ýän döw rüň çä re le ri-niň uly mak sat na ma sy nyň ähe ňi ni we maz mu ny ny kes gitle ýär.

Üs tü miz dä ki ýy lyň Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz gert mek ýy ly diý-lip yg lan edil me gi ne ba gyş la nan da-ba ra 2-nji ýan war da Türk me nis ta nyň Söw da-se na gat eda ra sy nyň mej lis ler za lyn da bo lup geç di we oňa me de ni-ýet iş gär le ri, sun gat us sat la ry, dö re di-ji lik ug run dan iş le ýän okuw jaý la ry nyň mu gal lym la ry we ta lyp lary, şeý le hem mi nistr lik le riň hem-de pu dak eda ra la-ry nyň, köp çü lik le ýin ha bar be riş se riş-de le ri niň, ýur du my zyň da şa ry ýurt lar-da ky we kil ha na la ry nyň ýol baş çy la ry gat naş dy lar.

Der wa ýys we zi pe le riň ha ta ryn-da mil li ta ry hy-me de ni mi ra sy aýaw-ly sak lamak we öw ren mek, türk men hal ky nyň baý ru hy mi ra sy ny mun dan beý läk hem dün ýä de giň den wa gyz et-mek, her bir ra ýa ta mil li we dün ýä me-de ni gym mat lyk la ry ny el ýe ter li et mek ýa ly we zi pe ler kes git le nil di.

Yn san per wer ul ga my mun dan beý-läk hem kä mil leş dir me giň ile ri tu tul-ma ly dy gy Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň Hö-kü me tiň 2016-njy ýy lyň 8-nji ýan wa-ryn da ky gi ňiş le ýin mej li sin de we 12-nji ýan war da Türk me nis ta nyň Mej li si niň de pu tat la ry bi len dä be öw rü len du şu-şy gy nyň bar şyn da eden mak sat na ma-la ýyn çy kyş la ryn da nyg tal dy.

Döw let baş tu ta ny nyň bel leý şi ýa ly, 2016-njy ýyl ýu bi leý ýy ly bo lup, şu ýyl-da Türk me nis ta nyň döw let ga raş syz-ly gy ny al ma gy nyň 25 ýyl ly gy bel le ni-ler. Bu ýyl da hal kymy zyň baý ta ry hy na we me de ni mi ra sy na da ýa nyp, biz ata Wa ta ny my zy öz gert mek de mun dan beý läk hem üs tün lik le ri ga zan ma ly dy-

The year 2016 is declared in the country as the year of honoring heri-tage, transforming Fatherland, which defines the tonality and content of large program of events of the ob-served period.

A festivity, held in the conference hall of the Chamber of Commerce and Industry of Turkmenistan, was devot-ed to the announcement of the current year as the Year of Honouring Heritage and Transforming Fatherland, held on January 2 and gathered people of culture, masters of arts, teachers and students of educational institutions of creative profile, as well as heads of ministers and departments, mass me-dia, diplomatic missions of our country abroad.

Among urgent issues were: preser-vation and study of the national histori-cal and cultural heritage, further pro-paganda and wide popularization of in the world of the rich spiritual heritage of the Turkmen nation, provision of the wide access of each citizen to the na-tional and world cultural values.

The priority of the further perfectness of the humanitarian sphere was underlined in the program speeches of the Presi-dent Gurbanguly Berdimuhamedov on the extended meeting of the Govern-ment on January 8, 2016 and January 12 in the course of traditional meeting with the deputies of Mejlis of Turkmen-istan.

As the Head of State noted, the year 2016 is a jubilee year, when we are going to celebrate the 25-year since gaining state independence of Turk-menistan. This year, leaning on the richest history and cultural heritage of our people, we are called to attain fur-ther successes in the transformation of our beloved Fatherland. To reach this aim we need new projects, new vi-

2016 год объявлен в Туркмени-стане Годом почитания наследия, преобразования Отчизны, что во многом определило тональность и содержание большой программы мероприятий обозреваемого перио-да.

Торжество, посвященное провоз-глашению нынешнего года Годом почитания наследия, преобразова-ния Отчизны, состоялось 2 января и собрало в конференц-зале Торгово-промышленной палаты Туркмени-стана деятелей культуры, мастеров искусств, преподавателей и студен-тов учебных заведений творческого профиля, а также руководителей министерств и ведомств, средств массовой информации, дипломати-ческих миссий нашей страны за ру-бежом.

В числе актуальных задач опре-делены: сохранение и изучение на-ционального историко-культурного наследия, дальнейшая пропаганда и широкая популяризация в мире богатого духовного наследия турк-менского народа, обеспечение ши-рокого доступа каждого гражданина к национальным и мировым культур-ным ценностям.

Приоритетность дальнейшего со-вершенствования гуманитарной сферы была подчеркнута в про-граммных выступлениях Президен-та Гурбангулы Бердымухамедова на расширенном заседании Прави-тельства 8 января 2016 года и 12 ян-варя в ходе традиционной встречи с депутатами Меджлиса Туркмениста-на.

Как отметил глава государства, 2016 год – год юбилейный, в кото-ром мы будем отмечать 25-летие обретения Туркменистаном государ-ственной независимости. В насту-пившем году, опираясь на богатей-

Page 90: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

88 MIRAS

rys. Bu mak sat la ra ýet mek üçin tä ze tas la ma lar, tä ze çe gö rüş, do lan dy ry-şyň tä ze çe çöz güt le ri, ze rur bo lan ka-nun lar ge rek.

Bu mak sat la ra ýet mek de ylym-bi lim ul ga my na, pu da gyň yl my-teh no lo gi-ki bin ýa dy nyň döw re bap laş dy ryl ma-gy na, şeý le hem ýo ka ry hü när li yl my iş gär le ri, as pi rant la ry we dok to rant la-ry taý ýar la mak bo ýun ça iş le ri do wam et dir mä ge aý ra tyn äh mi ýet be ril ýär. Döw let baş tu ta ny ösü şiň se na gat-in-no wa sion gör nü şi ne ge çil ýän şert ler-de ylym ul ga my na ýur du my zyň yl my-teh ni ki müm kin çi lik le ri ni art dyr ma gyň we döw re bap laş dyr ma gyň iň ňän mö-hüm şer ti hök mün de ga ral ýan dy gy ny aýt dy we bu ul ga my 2021-nji ýy la çen li ös dür me giň döw let mak sat na ma sy ny taý ýar la ma gy tab şyr dy.

Me de ni ýet ul ga my ny mun dan beý-läk hem ös dür me giň ile ri tu tul ýan ugur la ry nyň ara syn da ýur dumy zyň me de ni ýet we sun gat us sat la ry nyň dö re di ji lik hem-de us sat lyk taý dan kä-mil leş me gi niň we ös me gi niň ze rur dy-gy bel le nil ýär. Şu nuň bi len bag ly lyk da, mil le tiň Li de ri oba ýer le rin de köp san ly me de ni ýet öý le ri niň gur lu şy gy nyň göz öňün de tu tul ýan dy gy ny, bu ul ga myň mad dy-en jam la ýyn bin ýa dy nyň ep-es-li pug ta lan dy ryl ma gy nyň bel le nil ýän-di gi ni nyg ta dy. Bu so rag lar ka nun çy-ka ry jy lar bi len bo lan du şu şyk da hem go ýul dy. Ka nun çy ka ry jy la ryň öňün de Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz-gert mek ýy ly my na sy bet li me de ni ýet ul ga my nyň işi ni düz gün leş dir ýän ka-nun çy ly gy döw re bap laş dyr mak, hu-

sion, innovative managerial solutions, necessary laws.

In achieving these aims a special role is given to the scientific and edu-cational sphere, modernization of sci-entific and technological basis of the branch, as well as the continuation of work on the training of highly qualified scientific cadres, post-graduate stu-dents and doctors of sciences. In the condition of transition on the industrial and innovative type of development the sphere of science is considered as one of the most important factor of increase of scientific and techni-cal potential and modernization of our country, said the head of state. Having ordered to prepare a state program of development of this sphere for the pe-riod till 2021.

Among the priorities of the further development of the sphere of culture the necessity of creative and profes-sional perfection and growth of the workers of culture and masters of arts of the country. In this connection the leader of the nation underlined that that it is envisaged the construction of numerous Houses of Culture, in rural areas, the strengthening of material and technical basis of this sphere is also planned. These and other ques-tions were discussed at the meeting with parliamentarians, who were also set a task in the Year of Honouring Heritage and Transforming Fatherland – to continue the work on the modern-ization of legislation, which regulate the activity of the sphere of culture,

шую историю и культурное наследие нашего народа, мы призваны до-биться дальнейших успехов в пре-образовании любимой Отчизны. Для достижения целей нужны новые проекты, новое видение, новатор-ские управленческие решения, не-обходимые законы.

В достижении этих целей особая роль отводится научно-образова-тельной сфере, модернизации науч-но-технологической базы отрасли, а также продолжению работы по под-готовке высококвалифицированных научных кадров, аспирантов и док-торантов. В условиях перехода на промышленно-инновационный тип развития сфера науки рассматрива-ется как важнейший фактор наращи-вания научно-технического потенци-ала и модернизации нашей страны, сказал глава государства, поручив подготовить государственную про-грамму развития данной сферы на период до 2021 г.

Среди приоритетов дальнейшего развития сферы культуры отмеча-лась необходимость творческого и профессионального совершенство-вания и роста работников культуры и мастеров искусств страны. В этой связи лидер нации заметил, что предусматривается строительство многочисленных домов культуры в сельской местности, намечается значительное укрепление матери-ально-технической базы данной сферы. Эти вопросы поднимались и на встрече с парламентариями, перед которыми в контексте Года по-читания наследия, преобразования Отчизны была поставлена задача продолжить работу по модерниза-ции законодательства, регулирую-щего деятельность сферы культуры и, в частности, целесообразности подготовки и принятия проекта но-вого Закона «Об охране, вывозе и ввозе движимых ценностей культу-ры», регулирующего отношения в области охраны ценностей культуры и нацеленного на развитие между-народного сотрудничества, а также проекта Закона «О кинематографи-ческой деятельности».

Примечательно, что в январе тема охраны историко-культурных па-мятников была конкретизирована относительно Парздепе одного из древних городищ, расположенных в

Page 91: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

89MIRAS

su san-da, me de ni gym mat lyk la ry go-rap sak la mak ba bat da gat na şyk la ry düz gün leş dir ýän we hal ka ra hyz mat-daş ly gy ny ös dür mä ge gö nük di ri len «Goz gal ýan me de ni gym mat lyk la ry go ra mak, çy kar mak we gi riz mek ha-kyn da» tä ze Ka nu nyň, şeý le hem «Ki-ne ma tog ra fiýa işi ha kyn da» Ka nu nyň tas la ma sy ny taý ýar la ma gyň we ka bul et me giň mak sa da la ýyk dy gy bo ýun ça iş le ri do wam et mek we zi pe si go ýul dy.

Ýan war aýyn da ta ry hy-me de ni ýa-dy gär lik le ri go ra mak te ma sy nyň türk-men paý tag ty nyň etek le rin de ýer leş-ýän iň ga dy my şä her le riň bi ri bo lan Parz de pe ba bat da anyk laş dy ry lan-dy gy ny bel le mek bo lar. Şä her ýa ka-syn da gu rul ýan bir nä çe des ga lar da gur lu şy gyň al nyp bar ly şy we ta ry hy ýa dy gär lik le riň ýag da ýy bi len tan şyp, Türk me nis ta nyň Pre zi den ti ga dy my me de ni ýe tiň bo lan dy gy nyň su but na-ma sy ny özün de sak la ýan Parz de pä-niň etek le ri ni göz den ge çir di. Ta ry hy mag lu mat la ra gö rä, bu ýer de şä her we eke ran çy lyk me de ni ýe ti, su wa ryş, şol san da deň siz-taý syz gid ro teh ni ki ul gam lar bo lan kä riz ler ösüp dir. Ga-dy my ýyl ýaz gy la ry na la ýyk lyk da, bu ýer de ýe ras ty suw ul gam la ry ny gu ran meş hur kä riz gen le riň bir nä çe nes li ýa-şap dyr. Bir ma hal lar gül läp ösen şä her mä hel le le ri niň, ýe ras ty ga le re ýa la ry-nyň yz la ry bil di rip du ran ga dy my ga la di war la ry bo lan Parz de pe ýa dy gär li gi dyk gat bi len yl my taý dan öw re nil mä-ge we ar heo lo gi ýa taý dan bar lan ma-ga my na syp dyr. Şu nuň bi len bag-ly lyk da, Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedow ta-ryh çy lar dan, ar heo log lar dan we beý-le ki alym lar dan yba rat dü züm de bu de pä niň hä zi re çen li nä bel li syr la ry-ny aç mak, onuň me deni gat lak la ry ny öw ren mek, ar te fakt la ry göz le mek we ul gam laş dyr mak üçin ýö ri te to par dö-ret me gi tab şyr dy. Ta ry hy ýa dy gär lik le-riň we ta ry hy ýer le riň, şol san da dür li gur lu şyk iş le ri ge çi ri len de aýaw ly sak-la ny ly şy na gö zeg çi li gi güýç len dir mek Me de ni ýet mi nistr li gi ne tab şy ryl dy.

Mil le tiň Li de ri bi ziň iň ňän baý mi ra-sy my zy ýaş lar bi len ru hy-ter bi ýe çi lik, wa tan çy lyk işin de der wa ýys laş dyr ma-gyň mö hüm di gi ni, mu gal lym la ryň öň ki ne sil le ri niň tej ri be si ni öw re nip, ta ry hy-me de ni ýa dy gär lik le riň çäk le rin de ta-ryh we wa tan çy lyk ter bi ýe si bo ýun ça

and, in particular, and on the reason-ability of preparation and adoption of a project of a new project of law “On pro-tection, transportation and import of movable valuables of culture”, which regulates the relations in the sphere of protection of valuables and aimed on the development of the international cooperation, and also of the project of Law “On Cinematography Activity”.

It is noteworthy that in January the topic of the protection of historical and cultural monuments was concretized regarding Parzdepe – оne of the most ancient towns, situated in the outskirts of the Turkmen capital. In the course of acquaintance with the construc-tion of a series of buildings and state of historical monuments, which are in the suburban regions, president of Turkmenistan viewed the outskirts of Parzdepe, which stores the witnesses of the existence of ancient civilization, where, according to historical data, urban and agricultural cultures, irriga-tion, including unique hydro-technical systems – kyarises – were devel-oped. According to historical annals, few generations of famous masters-kyarizgens, who built underground waterways lived there. The Parzdepe town, with the remnants of ancient fortress structures, which flourished once town quarters underground gal-leries, deserves very thorough scien-tific research and archeological study. In this respect President Gurbanguly Berdimuhamedov ordered to create a special group, consisting of historians, archeologists, and other scientists to disclose yet unknown secrets of the hill, studying of its cultural layers, search and systematization of arti-facts. Ministry of Culture was charged to enforce the control on the careful preservation of historical monuments and places, including while holding dif-ferent construction works.

It is necessary to actualize our rich heritage also in the aspect of spiritual and educational, patriotic work with young people. Studying the experi-ence of the previous generations of teachers, it is recommended to con-duct open classes on history and pa-triotic bringing up on the territory of cultural and historical monuments, un-derlined the Leader of Nation.

окрестностях туркменской столицы. Знакомясь с ходом строительства ряда объектов и состоянием истори-ческих памятников, находящихся в пригородной черте, Президент Турк-менистана осмотрел окрестности Парздепе, хранящего свидетель-ства существования древней циви-лизации, где, по историческим све-дениям, были развиты городская и земледельческая культура, иррига-ция, в том числе уникальные гидро-технические системы – кяризы. Со-гласно старинным летописям, в этой местности жило несколько поколе-ний знаменитых мастеров-кяризге-нов, строивших подземные водово-ды. Городище Парздепе с остатками древних крепостных сооружений, процветавших некогда городских кварталов, подземных галерей за-служивает самого пристального на-учного изучения и археологических исследований. В этой связи Прези-дент Гурбангулы Бердымухамедов распорядился создать специальную группу в составе историков, архео-логов и других ученых, для раскры-тия еще неизведанных тайн холма, изучения его культурных слоев, по-иска и систематизации артефактов. Министерству культуры было пору-чено усилить контроль за бережным сохранением исторических памят-ников и мест, в том числе при веде-нии различных строительных работ.

Необходимо актуализировать наше богатейшее наследие и в плане духовно-воспитательной, па-триотической работы с молодежью. Изучая опыт предыдущих поколений учителей, следует проводить откры-тые уроки по истории и патриоти-ческому воспитанию на территории историко-культурных памятников, подчеркнул лидер нации.

Первыми результатами деятель-ности, развернувшейся в этих на-правлениях, стало подписанное в феврале специальное постанов-ление главы государства, согласно которому в целях сохранения объ-ектов культурного наследия, недви-жимых памятников отечественной истории юридические лица незави-симо от форм собственности, а так-же физические лица должны пред-ставлять проекты по проведению землеустроительных, земляных, до-рожно-строительных, строительных,

Page 92: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

90 MIRAS

açyk sa pak la ry ge çir me li di gi ni bel läp geç di.

Döw let baş tu ta ny nyň few ral aýyn-da gol çe ken ýö ri te ka ra ry bu ugur da ýaý baň la nan iş le riň il kin ji ne ti je le ri niň bi ri bol dy. Ka ra ra la ýyk lyk da, me de ni mi ra syň des ga la ry ny, ýur du my zyň ta-ry hy nyň goz gal ma ýan ýa dy gär lik le ri ni go rap sak la mak mak sa dy bi len, eýe-çi li gi niň gör nü şi ne ga ra maz dan, eda ra gör nüş li we fi zi ki şahs lar ýer gur lu şyk, ýer, ýol gur lu şyk, gur lu şyk, su wa ryş, ho ja lyk we beý le ki iş le ri ge çir mek bo-ýun ça tas la ma la ry ny Me de ni ýet mi-nistr li gi ne yla laş mak üçin ber me li dir. Bu tä ze lik Türk me nis ta nyň çäk le rin de ýer leş ýän me de ni mi ra syň des ga la-ry ny go ra mak ba bat da gö zeg çi lik iş-le ri niň ne ti je li li gi ni ýo kar lan dyr ma ga müm kin çi lik be rer.

Parz de pe de ge çi ri len iş le riň des-lap ky ne ti je le ri ba ra da alym lar 19-njy mart da ýaz ky na hal oturt mak möw sü-mi ne ba dal ga be ril ýän di gi niň ny şa ny bo lan äh li halk ýo wa ry nyň bar şyn da ha sa bat ber di ler. Bu ga dy my ta ry hy ýa dy gär li giň etek leri paý tag tyň ýa şaý-jy la ry nyň ýo war ge çir ýän ýe ri ne öw rül-di. Hä zir ki gün ler de bu ýer de iş jeň ar-heo lo gi ýa bar lag iş le ri al nyp ba ryl ýar we eý ýäm yl my nuk daý na zar dan gy-zyk ly hem-de türk men hal ky nyň ta ry-hy nyň dür li dö wür le ri ne de giş li ta pyn-dy lar ýü ze çy ka ryl dy.

Ga zuw-ag ta ryş la ryň ýa nyn da ýa-ňy-ýa kyn da Parz de pe den ta py lan ar-heo lo gi ki ta pyn dy la ryň eks po zi si ýa sy hem gu ral dy. Olar da ta ryh yl my üçin uly gym ma ty bo lan ke ra mi ki önüm le-riň bö lek le ri we beý le ki ar te fakt lar gör-ke zil di. Ola ryň ara syn da mis-daş asy-ry nyň krem niý gu ral la ry, XI-XIII asy ra de giş li ke ra mi ki kä se ler, gap lar, şem-dan lar, bi şen ker piç den gur lan orta asyr ga py sö ýe le ri, naý za uç luk la ry, ho ja lyk da ulan mak üçin daş dan ýo nu-lyp ýa sa lan pred met ler, dä ne sak lan-ýan ul la kan hum, so ky da şy we ş.m. bar.

Hä zir ki wagt da ar heo lo gi ki ga zuw-ag ta ryş la ry bu ga dy my ha ra ba çy ly-gyň de mir ga zyk-gün do gar bö le gin de al nyp ba ryl ýar. Ýa dy gär li gi öw ren mek iş le ri ar heo lo gi ýa bar lag la ry we ga-zuw-ag ta ryş lar, gol ýaz ma çeş me le ri ni öw ren mek, et nog ra fi ki bar lag lar ýa ly üç ugur bo ýun ça al nyp ba ryl ýar. Parz-de pä niň to pog ra fi ki me ýil na ma sy taý-ýar lan dy. En tek et me li iş ler köp. Olar

The first results of the activity in this directions , became the signing of a special resolution of the Head of State in February. According to it, with the view to preserve the objects of cul-tural heritage, immovable monuments of Patriotic history the legal persons, independently of forms of ownership, аnd also physical persons must press-ent projects on conducting planners, road-building, ameliorative, economic and other works to the agreement with the Ministry of Culture. Innovation will let to raise the effectiveness of the control activity in the sphere of pres-ervation of the objects of cultural heri-tage, which are located on the territory of Turkmenistan.

On the 19 of March the scientists re-ported about the preliminary results of the works, held in the town Parzdepe, in the course of all-nation “yowar” (community work day) – a traditional action, which signify the start of spring greenery campaign. The venue of the community work day for the inhabitants of the capital city became the outskirts of this ancient historical monument. Today active archeological researches are conducted and already some ob-jects have already been found. These objects are interested from scientific point of view dated by different periods of history of the Turkmen nation.

Not far from the dig place there was opened an exposition of archeological findings recently unearthed at Par-zdepe, where fragments of ceramic things and other artifacts were repre-sented. These ones have great value for historical science. Among them are silicic armaments of copper and stone age, ceramic bowls, vessels, lamps, dated in XI-XIII centuries, middle-age door supports made of burnt bricks, spearheads, items of everyday life made of stone, voluminous “khoum” (large earthenware jug) for grains’ preservation, and the like.

Nowadays the archeological dig-gings are being held the northern and eastern part of this ancient town. Re-search of the monument is conducted in three directions: archeological re-searches and diggings; the study of manuscripts; ethnographic studies. The topographic plan of Parzdepe is also being prepared. There is much work to be done, which will help sci-

мелиоративных, хозяйственных и других работ на согласование с Министерством культуры. Нововве-дение позволит повысить результа-тивность контрольной деятельности в области охраны объектов культур-ного наследия, находяшиеся на тер-ритории Туркменистана.

О предварительных результатах работ, проведенных на городище Парздепе, ученые отчитались 19 марта, в ходе всенародного ёвара – традиционной акции, знаменую-щей старт весенней озеленитель-ной кампании. Местом проведения ёвара для жителей столицы стали окрестности этого древнего истори-ческого памятника. Сегодня здесь ведутся активные археологические изыскания и уже обнаружены пред-меты, интересные с научной точки зрения, датируемые различными периодами истории туркменского народа.

Рядом с раскопом была развер-нута экспозиция археологических находок, недавно обнаруженных на Парздепе, в которой были пред-ставлены фрагменты керамических изделий и другие артефакты, име-ющие большую ценность для исто-рической науки. Среди них – крем-ниевые орудия меднокаменного века, керамические чаши, сосуды, светильники, датируемые XI-XIII в. средневековые дверные опоры из обожженного кирпича, наконечники копья, выточенные из камня пред-меты обихода, объемный хум для хранения зерна (большой глиняный кувшин), пест и т.п.

Ныне археологические раскопки ведутся в северо-восточной части этого древнего городища. Иссле-дование памятника идет по трем направлениям: археологические изыскания и раскопки; изучение рукописных источников; этнографи-ческие исследования. Подготовлен топографический план Парздепе. Впереди еще много работы, которая поможет ученым получить более обширные представление о его воз-расте, планировке и материальной культуре.

Новые посадки зеленых насаж-дений вокруг Парздепе высветили красоту этой местности. Пройдет со-всем немного времени и здесь, как и много веков назад, зацветут сады.

Page 93: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

91MIRAS

Page 94: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

92 MIRAS

alym la ra ýa dy gär li giň se ne si, ýer le şi şi we mad dy me de ni ýe ti ba ra da has giň dü şün je le ri al ma ga ýar dam be rer.

Parz de pä niň tö we re gin de eki len gök na hal lar bu ýe riň gö zel li gi ni has-da art dyr dy. Bi raz wagt ge çen den soň ra, bu ýer de, bir nä çe asyr lar mun dan öň bol şy ýa ly, ba gy-bos san lyk dö rär. Bu bol sa Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz gert mek ýy ly nyň anyk iş ler de öz be-ýa ny ny tap ýan dy gy nyň su but na ma la-ry nyň bi ri dir.

Şu ýy lyň bi rin ji çär ýe gin de mad-dy däl mi ra sy wa gyz et mek bo ýun ça no bat da ky ädim ler ädil di. Mu ňa Türk-me nis ta nyň Me de ni ýet mi nistr li gi niň gur na ma gyn da few ral aýyn da «küşt-dep dä» ba gyş la nan bäs le şi ge ba dal-ga be ril me gi hem şa ýat lyk ed ýär.

Ga dy my ýet de Ha za ryň ke na ryn da dö rän bu des sur tan sy türk men hal-ky nyň me de ni mi ra sy nyň aý ryl maz bö le gi ne öw rül di. Tan syň bö lek le ri Nu-sa ýyň an tik dö wür dä ki ri ton la ry na hem ge çi ri lip dir. Asyr la ryň geç me gi bi len, «küşt dep di» owa dan, öz bo luş ly tan-sa öw rü lip, türk men me de ni ýe ti niň aý-na sy bo lup dur ýar. Dö re di ji lik göz den ge çi ri şi ne gat naş ýan halk dö re diji lik to par la ry ýur du my zyň äh li se bit le ri niň we kil le ri dir. «Küşt dep di» bäs le şi gi Bal-kan we la ýa tyn da ta mam la nar. Bu ýer-de ap rel aýyn da jem leý ji kon sert bo lar we oňa halk tan sy nyň hä si ýe ti ni has anyk we özü ne çe ki ji edip be rip bil jek halk dö re di ji lik to par la ry gat na şar lar.

Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz-gert mek ýy ly nyň mak sat na ma sy nyň çäk le rin de Me de ni ýet mi nistr li gi niň ho wan dar ly gyn da mart aýyn da «Gyz bag ty ha kyn da ky aý dym lar» fes ti wa-ly na ba dal ga be ril di. Bu fes ti wal türk-men aýal-gyz la ry nyň ga dy my aý dym sun ga ty bo lan «lä le le re» hor mat goý-ýan lar üçin baý ram çy lyk bol dy. Lä le ler 7-8 bo gun ly, ru ba gy gör nü şin de dü-zü len dört le me ler den yba rat dyr. Olar-da türk men aýal-gyz la ry nyň kal by we yk ba ly, ola ryň öm rü niň we söý gü si niň ta ry hy, ar zuw-hy ýal la ry be ýan edil ýär.

Me de ni çä re paý tag tyň ete gin dä-ki aja ýyp jül ge de ge çi ril di. Fes ti wa la Türk me nis ta nyň us sat dö re di ji lik to-par la ry, şeý le hem çe per hö wes jeň to par la ry gat naş dy lar. Äh li çy kyş la ra te bi gy lyk we ýo ka ry us sat lyk, şeý le hem däp-des sur la ry my za eser deň we aýaw ly ga ra mak hä si ýe ti mah sus bol-dy.

entists to get more wide presentation about his age, planning and material culture.

New planted trees around Parzdepe showed the beauty of this locality. Not much time will pass and here, as many ages ago, the gardens will flour-ish. And this is one of the examples of things how this year – the Year of Hon-ouring Heritage and Transforming Fa-therland – transforms in the concrete interpretation.

In the first quarter of the year regu-lar steps on the popularization of non-material cultural heritage have been undertaken. The competition, devoted to “kushtdepdi” national dance which started in February, and organized by the Ministry of Culture of Turk-menistan, testifies to it. A ritual dance, which had been born in the ancient times on the banks of the Caspian Sea, has become an inseparable part of the cultural heritage of the Turkmen people. The fragments of this dance were incrusted on the surface of the antique rythons of the Parthian Nisa. On passing the centuries the “kusht-depdi” dance has transformed in a colorful, original dance, becoming a visiting card of the Turkmen culture. Folklore collectives, which took part in the creative activity, represent all re-gions of the country. The “kushtdepdi” competition will finish in the Balkan velayat of the country, where in the beginning of April there will be a final concert, where folklore ensembles, which best of all, exactly and spec-tacular perform the character of the national dance, will take part.

In the framework of the program of the Year of Honouring Heritage and Transforming Fatherland under the aegis of the Ministry of Culture, a fes-tival “Songs About the Girls Happi-ness” started in March. This festival has become a holiday for the connois-seurs of ancient art of singing of the Turkmen women – “lale”. It’s a kind of girls’ songs comprising 7-8 quatrains, composed in the form of rubai. These songs reflect the soul and fate of Turk-men women, the story about their lif and love, dreams and hopes.

The cultural action took place in the picturesque canyon, located in the suburbs of the capital city. Profession-al folklore teams, as well as amateur

И это лишь один из примеров того, как трансформируется в конкретном преломлении название нынешнего года – Год почитания наследия, пре-образования Отчизны.

В первом квартале года предпри-няты очередные шаги по популяри-зации нематериального культурно-го наследия. Свидетельство тому стартовавший в феврале конкурс, посвященный «куштдепди», органи-зованный Министерством культуры Туркменистана.

Зародившийся в древности на бе-регу Каспия, обрядовый танец стал неотъемлемой частью культурно-го наследия туркменского народа. Его фрагменты инкрустированы на поверхности античных ритонов парфянской Нисы. По прошествии веков «куштдепди» трансформиро-вался в красочный, самобытный та-нец, став визитной карточкой турк-менской культуры. Фольклорные коллективы, принимающие участие в творческом смотре, представля-ют все регионы страны. Завершится конкурс «куштдепди» в Балканском велаяте, где в начале апреля состо-ится финальный концерт, участие в котором примут фольклорные кол-лективы, наиболее точно и зрелищ-но передавшие характер народного танца.

Под эгидой Министерства куль-туры в рамках программы Года по-читания наследия, преобразования Отчизны в марте стартовал фести-валь «Песни о девичьем счастье», который стал праздником для цени-телей древнего песенного искусства туркменских женщин – «ляле». Это 7-8-сложные четверостишья, сло-женные в форме рубаи. В них от-ражены душа и судьба туркменской женщины, история ее жизни и люб-ви, ее мечты и надежды.

Культурная акция проходила в жи-вописном ущелье, расположенном в пригороде столицы. На фестиваль прибыли как профессиональные фольклорные, так и самодеятель-ные коллективы Туркменистана. Все выступления отличали искренность и высокий профессионализм, а так-же трогательное и бережное отно-шение к традициям.

В обозреваемый период дальней-шее развитие получили междуна-родные контакты в гуманитарной

Page 95: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

93MIRAS

Syn be ril ýän dö wür de yn san per wer ul gam da hal ka ra gat na şyk la ry mun-dan beý läk hem ös dü ril di. Şu nuň bi len bag ly lyk da, mart aýyn da Ys la ma bat-da ýo ka ry de re je de bo lup ge çen türk-men-pa kis tan gep le şik le ri gör kez mek bo lar. Gep le şik le riň bar şyn da söw-da-yk dy sa dy we me de ni-gu ma ni tar ul gam lar da türk men-pa kis tan hyz mat-daş ly gy ny gi ňelt mä ge ýar dam ber jek res mi na ma la ra gol çe kil di.

Türk me nis tan bi len Pa kis ta nyň ara syn da ky öza ra he re ket le riň ile ri tu tul ýan ugur la ry nyň ara syn da me-de ni ýet, ylym we bi lim ul gam la ry bel-le nil di. Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň Pa-kis ta na res mi sa pa ry nyň bar şyn da Türk me nis ta nyň baş tu ta ny na «Ka id-i-Azam» uni wer si te ti niň «Sy ýa sy ylym-la ryň hor mat ly dok to ry» di ýen alym lyk de re je si ni ber mek da ba ra sy hem bo-lup geç di. Türk men Li de ri bu be lent ada türk men we pa kis tan halk la ry nyň ara syn da dost luk we do gan lyk gat na-şyk la ry nyň pug ta lan ma gy na go şan uly şah sy go şan dy, ylym we bi lim ba bat da iki ta rap la ýyn gat na şyk la ry ös dür mek-dä ki gör nük li hyz mat la ry üçin my na-syp bol dy.

groups from Turkmenistan, arrived to participate in the festival. Sincerity and high professionalism was the distinc-tive feature of their performances and also affecting and careful attitude to the tradition.

International contacts in the humani-tarian sphere got further development in the viewing period. Turkmen-Paki-stan talks on high level, which took place in March are exemplary in this respect. In the course of these talks the documents that are called to pro-mote the widening of Turkmen-Paki-stan partnership in the trade- econom-ic and cultural-humanitarian spheres.

Among the priority spheres of the interaction between Turkmenistan and Pakistan, there were underlined the cultural sphere, science and education. In the course of the official visit of the President Gurbanguly Berdimuhamedov in Paki-stan, a ceremony of awarding a scientific degree “Honored Doctor of Political Sciences” to the Head of Turkmeni-stan Gurbanguly Berdimuhamedov of “Kayd-i Azam” University. The Turk-men Leader was honored this degree for great personal contribution in the strengthening of friendly fraternal rela-

сфере. В этой связи показательны состоявшиеся в марте в Ислама-баде туркмено-пакистанские пере-говоры на высшем уровне, в ходе которых были подписаны докумен-ты, призванные содействовать рас-ширению туркмено-пакистанского партнерства в торгово-экономиче-ской и культурно-гуманитарной сфе-рах.

В числе приоритетных сфер вза-имодействия между Туркмениста-ном и Пакистаном были обозначены культура, наука и образование. В ходе официального визита Прези-дента Гурбангулы Бердымухамедова в Пакистан состоялась также цере-мония присвоения главе Туркмени-стана ученого звания «Почетный доктор политических наук» Универ-ситета «Kayd-i Azam». Этого высо-кого звания туркменский лидер удо-стоен за огромный личный вклад в упрочение дружественных братских отношений между туркменским и па-кистанским народами, выдающиеся заслуги в развитии двусторонних связей в области науки и образова-ния.

Об интенсификации международ-ного диалога в сфере культуры сви-

Yslamabadyň «Kaid-i Azam» uniwersitetiniň baş kitaphanasy (Pakistan).The main library of “Kayd-i Azam” University in Islamabad (Pakistan).

Главная библиотека университета «Kayd-i Azam» в Исламабаде (Пакистан).

Page 96: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

94 MIRAS

Ýy lyň bi rin ji çär ýe gin de bi le lik dä ki dür li çä re le riň ge çi ril me gi me de ni ýet ul ga myn da hal ka ra gat na şyk la ry nyň iş jeň leş ýän di gi ne şa ýat lyk ed ýär. Ola-ryň ha ta ryn da Türk me nis ta nyň Me de-ni ýet mi nistr li gi niň ABŞ-nyň Il çi ha na sy bi len bi le lik de gu ra lan ame ri kan ki no-film le ri niň gör ke zi li şi, şeý le hem ame-ri kan sa zan da la ry nyň we tans çy la ry-nyň çy kyş la ry bar.

Few ral aýyn da Türk me nis ta nyň Me-de ni ýet mi nistr li gi niň Eý ran Ys lam Res pub li ka sy nyň Türk me nis tan da-ky Il çi ha na sy nyň Me de ni ýet mer ke zi bi len bi le lik de gur na ma gyn da Eý ran Ys lam Res pub li ka sy nyň Türk me nis-tan da ky me de ni ýet gün le ri me de ni ýet ba bat da türk men-eý ran öza ra gat na-şyk la ry nyň mun dan beý läk hem ös dü-ril me gi ne ýar dam ber di.

Eý ran we ki li ýe ti niň dü zü mi ne Täh-ran we Töw riz şä her le ri niň, De mir ga-zyk Ho ra san we la ýa ty nyň me de ni ýet eda ra la ry nyň ýol baş çy la ry, meş hur sa zan da lar, su rat keş ler, halk se net çi-li gi niň us sat la ry gir ýär. Aş ga bat da ky çä re le riň çäk le rin de halk saz la ry ny we aý dym la ry ny meş hur ýe ri ne ýe ti-ri ji le riň çy kyş la ry bol dy. Olar nus ga wy des san lar dan te ma la ry we gün do gar şa hyr la ry nyň goş gu la ry na dü zü len li ri-ki aý dym la ry us sat lyk bi len ýe ri ne ýe-tir di ler. Türk me nis ta nyň Döw let çe per-çi lik aka de mi ýa sy nyň Ser gi ler za lyn da dost luk ly ýur duň şe kil len di riş we ama-ly-ha şam sun ga ty nyň ser gi si ge çi ril di. Aş ga bat ly lar we paý tag tyň myh man-la ry meş hur eý ran ly ži wo pisçi leriň, su rat çy la ryň, hat dat la ryň, mi niat ýu ra-çy la ryň, gra wir leý jile riň, ha ly çy la ryň, agaç we daş ke si ji le riň iş le ri bi len ta-nyş dy lar. Şo nuň ýa ly-da, çä re le riň mak sat na ma sy eý ran ly re žiss ýor la ryň tä ze film le ri niň gör ke zi li şi ni, Türk men döw let gur jak teat ryn da iki ýur duň ça-ga lar dö re di ji lik to par la ry nyň bi le lik dä-ki kon ser ti ni öz içi ne al ýar.

Eý ran Ys lam Res pub li ka sy nyň ha-ryt la ry nyň few ral aýyn da bo lup ge çen XII ýö ri te leş di ri len ser gi si ni gu raý jy lar türk men we eý ran halk la rynyň ta ry-hy-me de ni gat na şyk la ry nyň asyr laryň jüm mü şi ne uza lyp gid ýän hyz mat daş-ly gy nyň yn san per wer ta rap la ry na üns ber di ler. Ser gi niň pa wil ýon la ry nyň bi ri Eý ra nyň Türk me nis tan bi len ara çäk-leş ýän Gü lüs tan we la ýa ty nyň me-de ni ýe ti ne we sy ýa hat çy lyk ba bat da gö zel ýer le ri ne ba gyş landy. Bu ýer de

tions between the Turkmen and Paki-stan nations, for outstanding merits in the development of bilateral rela-tions in the scientific and educational spheres.

The holding of different conjoint ac-tions in the first quarter of the year tes-tify to the intensification of the interna-tional dialogue in the cultural sphere. Among those are demonstration of American films, and also American dancers and musicians, organized conjointly by the Ministry of Culture of Turkmenistan and the Embassy of the USA.

The Days of Culture of the Islamic Republic of Iran in Turkmenistan, or-ganized in February by the Ministry of Culture of Turkmenistan together with the Cultural Center of the Embassy of the IRI in our country, favored to the further development of the Turkmen-Iran interaction in the cultural sphere.

The leaders of the enterprises of cul-ture of Tehran and Tabriz, the heads of the Northern Khurasan province, famous musicians, painters, masters of handicrafts were among the partak-ers. In the framework of the action the performance of popular folk music and songs, who presented splendid impro-visations of classical destans and lyri-cal melodies on the classical Oriental poets gained particular attention. An exhibition of visual, decorative and ap-plied arts of the friendly country was held in the Exhibition Hall of the State Academy of Arts of Turkmenistan. The inhabitants of Ashgabat and guests of the capital city had acquainted with the works of famous Iranian painters, pho-tographers, calligraphers, miniature specialists, engravers, carpet-makers, wood and stone–cutters. The program of the measurements included also the demonstration of new films of the Iranian stage directors, conjoint con-cert of children creative groups of both countries in the Turkmen State Puppet Theatre.

The organizers of the XII specialized exhibition of commodities of the Islam-ic Republic of Iran, which took place in February, emphasized the humani-tarian constituent of the cooperation of the two states, which throws back. One of the exhibition’s pavilions was devoted to culture and touristic sights of the Iranian province Gulistan, which borders with Turkmenistan, where a

детельствует проведение в первом квартале года различных совмест-ных акций. В их числе – организо-ванные Министерством культуры Туркменистана совместно с Посоль-ством США кинопоказы американ-ских фильмов, а также выступления американских музыкантов и танцо-ров.

Дальнейшему развитию туркмено-иранского взаимодействия на ниве культуры способствовали Дни куль-туры Исламской Республики Иран в Туркменистане, организованные в феврале Министерством культуры Туркменистана совместно с Куль-турным центром Посольства ИРИ в нашей стране.

В состав иранской делегации вош-ли руководители культурных учреж-дений городов Тегерана и Тебриза, провинции Северный Хорасан, из-вестные музыканты, художники, мастера народных ремесел. В рам-ках акции в Ашхабаде состоялись выступления популярных испол-нителей народной музыки и песен, представивших великолепные им-провизации на темы классических дестанов и лирические напевы на стихи восточных поэтов. В Вы-ставочном зале Государственной академии художеств Туркмениста-на была проведена выставка изо-

Page 97: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

95MIRAS

bi ziň köp san ly il deş le ri miz ýa şa ýar, Ak to kaý oba syn da bol sa, be ýik akyl-dar şa hyr Mag tym gu ly Py ra gy nyň we Döw let mäm met Aza dy nyň gu bur la-ry ýer leş ýär. Eks po zi si ýa lar da kö pü si sun gat eser le ri bo lup dur ýan, Eý ran hal ky nyň baý mi ra sy ny we öz bo luş ly dö re di ji lik däp le ri ni be ýan ed ýän, bu se bi tiň deň siz-taý syz ta ry hy-me de ni we te bi gy ýa dy gär lik le ri ba ra da mag-lu mat lar, ha ly la ryň we ha ly önüm le ri-niň nus ga la ry, go be len ler, sow gat lyk (su we nir) önüm le ri we beý le ki bir nä çe zat lar gör ke zil di.

Hal ka ra ze nan lar gü nü ne ba gyş la-nyp, Mag tym gu ly adyn da ky Türk men mil li saz ly-dra ma teat ryn da ge çi ri len bi le lik dä ki türk men-awst ri ýa kon ser ti

big diasporas of our countrymen, and in the village Aktokay there is a sacred place for the Turkmen people – the everlasting rest of the great poet and thinker Magtymguly Pyragy and his father Dovletmammet Azady. Demon-strative materials about the unique his-torical and cultural, nature monuments of this region, the patterns of carpets and carpet articles, goblins, most of which are works of art, souvenir items and many other things, which reflect the richest heritage and original cre-ative traditions of the Iranian people, were represented in the exposition.

One more bright example of the in-ternational character is a joint Turk-men-Austrian concert, devoted to the International Women’ Day, which took

бразительного и декоративно-при-кладного искусства дружественной страны. Ашхабадцы и гости столицы ознакомились с работами известных иранских живописцев, фотографов, каллиграфов, миниатюристов, гра-вировщиков, ковроделов, резчиков по дереву и камню. Программа ме-роприятий включала также демон-страцию новых фильмов иранских режиссеров, совместный концерт детских творческих коллективов двух стран в Туркменском государ-ственном театре кукол.

Акцент на гуманитарной состав-ляющей сотрудничества двух стран, уходящих в глубь веков историко-культурных контактах туркменского и иранского народов, сделали орга-низаторы состоявшейся в феврале XII специализированной выставки товаров Исламской Республики Иран. Один из павильонов выставки был посвящен культуре и туристи-ческим достопримечательностям пограничной с Туркменистаном иранской провинции Гулистан, где проживает большая диаспора наших соотечественников, а в селе Акто-кай находится святыня туркменского народа – место упокоения великого поэта-мыслителя Махтумкули Фраги и его отца Довлетмаммеда Азади. В экспозиции были представлены на-глядные материалы об уникальных историко-культурных и природных памятниках этого региона, образцы ковров и ковровых изделий, гобеле-ны, большинство которых являются произведениями искусства, суве-нирная продукция и многое другое, отражающее богатейшее наследие и самобытные творческие традиции иранского народа.

Еще одно яркое событие между-народного характера – состоявший-ся в Туркменском национальном музыкально-драматическом теа-тре имени Махтумкули совместный туркмено-австрийский концерт, по-священный Международному жен-скому дню. Для участия в творческом вечере, организованном Министер-ством культуры Туркменистана и Ав-стрийско-Туркменским обществом, в Ашхабад прибыли известные опер-ные солисты Андреас Янкович и Верена те Бест, танцевальная пара Рамина Юстина Колодций и Дамиан Симка, а также австрийский дири-

Page 98: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

96 MIRAS

hal ka ra hä si ýet li ýe ne-de bir aý dyň wa-ka bol dy. Türk me nis ta nyň Me de ni ýet mi nistr li gi niň Awst ri ýa-türk men jem-gy ýe ti bi len bi le lik de gu ran dö re di ji lik ag şa my na gat naş mak üçin meş hur ope ra aý dym çy la ry And reas Ýan ko wiç we We re na te Best, tans çy lar Ra mi na Ýus ti na Ko lod siý we Da mian Sim ka, şeý le hem awst ri ýa ly di riž ýor, türk-men-awst ri ýa «Gal ky nyş» or kestri niň çe per ýol baş çy sy Wolf gang Har rer da-gy lar Aş ga ba da gel di ler. Ýur dumy zyň saz ýe ri ne ýe ti ri ji le ri niň mil li mek de bi-ne Türk me nis ta nyň Döw let sim fo ni ki or kest ri, «Mu kam» skrip ka çy lar to pa-ry, meş hur türk men ar tist le ri we kil çi lik et di ler.

Türk me nis ta nyň Me de ni ýet mi nistr-li gi niň gol da ma gy bi len Ger ma ni ýa Fe de ra tiw Res pub li ka sy nyň Il çi ha na-sy nyň gu ra ma gyn da paý tag ty my zyň Şe kil len di riş sun ga ty mu ze ýin de mart aýyn da bo lup ge çen ser gi me de ni ýet ba bat da türk men-ger man dia lo gy nyň ös me gi ne ýar dam ber di. Eks po zi si ýa XIX-ХХ asyr la ryň ara ly gyn da ky ne-mes sun ga ty nyň iň bir gör nük li we-kil le ri niň bi ri Pau la Mo der zon-Bek ke-riň we onuň Bre me niň go la ýyn da ky Worps we de at ly ki çi räk ne mes oba-syn dan bo lan su rat keş kär deş le ri niň alt myş dan gow rak su rat la ry ny we graw ýu ra la ry ny öz içi ne al ýar. Şo nuň ýa ly-da, ser gi de su rat keş ze na nyň öm rü ni be ýan ed ýän sa hy pa la ry açyp gör kez ýän res mi na ma la ýyn su rat lar hem gör ke zil di.

De mir ga zyk-Gün ba tar Hy ta ýyň Gan su we la ýa ty nyň Lanç žou şä he ri-niň Ulag lar uni wer si te tin de ba haryň il kin ji aýyn da açy lan «Türk me nis tan» mer ke zi da şa ry ýurt lar da türk men me-de ni ýe ti niň we hä zir ki za man ga za-nan la ry nyň wa gyz edil me gi ne ýar dam ber me li dir. Mer ke ziň eks po nat la ry nyň ara syn da be ze len dö wür le ýin ne şir-ler we çe per ede bi ýat, Türk me nis tan, türk men hal ky nyň ga dy my ta ry hy we öz bo luş ly me de ni ýe ti ba ra da pub li sis-tik we yl my- köp çü lik le ýin ki tap lar bar.

Mart aýyn da türk men we ki li ýe ti niň 189 ýurt dan 10 müň sa ny eks po nent gat na şan «ITB Ber lin 2016» at ly Hal-ka ra sy ýa hat çy lyk ser gi si ne gat naş-ma gy hem şu mak sa da eýer ýär di. Ýur du my zyň öň de ba ry jy sy ýa hat çy lyk kär ha na la ry ny Ger ma ni ýa da ta nyş dy-ran Sy ýa hat çy lyk ba ra da ky döw let ko-

place in the Turkmen National Musical and Drama Theatre named after Mag-tymguly. To participate in the creative evening, organized by the Ministry of Culture of Turkmenistan and Austrian –and- Turkmen society, famous opera soloists Andreas Yankovich, Verena te Best, the dance pair Ramina Yustina Kolodtsiy and Damian Simka, and also an Austrian bandsman, the art direc-tor of the Turkmen-Austrian orchestra “Galkynysh” Volfgang Kharer arrived in Ashgabat. Our national school of musical performance was represented by State symphonic orchestra of Turk-menistan, the ensemble of violinists “Mukam”, popular Turkmen actors.

An exhibition of German painters, organized by the Embassy of the Federal Republic of Germany at the support of the Ministry of Culture of Turkmenistan in March promoted to the development of Turkmen-German dialogue in the sphere of culture. The exposition included more than sixty pictures and engravings by Paula Moderson-Bekker, one of the brightest representatives of German art of XIX – ХХ centuries and of her colleagues-painters from a small German village Vorpswed near Bremen city. Docu-mental photos disclosing the life of the painter were also represented at the exhibition.

“Turkmenistan” Center, opened in the first spring month in the Institute of Transport of the Lanchzhou city of the Gansu province, located in the North-West of China, will also promote to the popularization of the Turkmen cul-ture and modern achievements of our country abroad. Among the exhibits of the Center are colorful periodicals and fiction, publicistic and popular editions and scientific and popular books about Turkmenistan, ancient history and original culture of the Turkmen nation.

The participation of the Turkmen delegation in the March in the touris-tic exhibition “ITB Berlin 2016” had the same aim. Ten thousand photos and other exhibits from 189 countries were displayed there. The organizers of the Turkmen exposition was the State Committee on tourism, which repre-sented leading touristic enterprises of our country.

It should be also mentioned in this context that at the enlarged meeting of the Cabinet of Ministers of Turkmeni-

жер, художественный руководитель туркмено-австрийского оркестра «Галкыныш» Вольфганг Харрер. Национальную школу музыкально-го исполнительства нашей страны представили Государственный сим-фонический оркестр Туркменистана, ансамбль скрипачей «Мукам», попу-лярные туркменские артисты.

Развитию туркмено-германского диалога в сфере культуры способ-ствовала состоявшаяся в марте в столичном Музее изобразительных искусств выставка немецких худож-ников, организованная Посольством Федеративной Республики Герма-ния при поддержке Министерства культуры Туркменистана. Экспози-ция включала более шести десятков рисунков и гравюр Паулы Модерзон-Беккер – одной из самых ярких пред-ставительниц немецкого искусства рубежа XIX – ХХ веков, и ее коллег-художников из небольшой немецкой деревеньки Ворпсведе близ Бреме-на. На выставке были представлены также документальные фотографии, раскрывающие страницы жизни ху-дожницы.

Популяризации туркменской куль-туры и современных достижений нашей страны за рубежом призван способствовать Центр «Туркмени-стан», открытый в первый месяц весны в Транспортном университете города Ланьчжоу провинции Ганьсу, который находится в Северо-За-падном Китае. Среди экспонатов Центра – красочные периодические издания и художественная литера-тура, публицистические и научно-популярные книги о Туркмениста-не, древней истории и самобытной культуре туркменского народа.

Эту же цель преследовало уча-стие туркменской делегации в мар-те в Международной туристической выставке «ITB Berlin 2016», в кото-рой участвовало 10 тысяч экспо-нентов из 189 стран. Организатором туркменской экспозиции выступил Государственный комитет по туриз-му, представивший в Германии ве-дущие туристические предприятия нашей страны.

В этом контексте следует отме-тить, что на состоявшемся 4 марта расширенном заседании Кабине-та Министров Туркменистана было принято решение о том, что Мини-

Page 99: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

97MIRAS

mi te ti türk men eks po zi si ýa la ry ny gu-raý jy bo lup çy kyş et di.

Şu nuk daý na zar dan 4-nji mart da bo lup ge çen Türk me nis ta nyň Mi nistr-ler Ka bi ne ti niň gi ňiş le ýin mej li sin de Me de ni ýet mi nistr li gi niň we Türk me-nis ta nyň Sy ýa hat çy lyk ba ra da ky döw-let ko mi te ti niň sy ýa hat çy lyk pu da gy ny mun dan beý läk hem iş jeň ös dür mek mak sa dy bi len bir ugur da iş le me li di gi ba ra da çöz güt ka bul edi len di gi ni bel-le mek ge rek. Döw let baş tu ta ny nyň bel leý şi ýa ly, iki pu dak eda ra sy nyň bi le lik de iş le me gi bü tin dün ýä de türk-men hal ky nyň me de ni mi ra sy nyň wa-gyz edil me gi ni gi ňelt mä ge müm kin çi lik be rer.

Syn be ril ýän dö wür de Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz gert mek ýy ly nyň ny şa ny as tyn da türk men paý tag tyn da Nu ry Hal mäm me do wyň saz mi ra sy na we şu ýyl dog lan gü nü niň 105 ýyl ly gy bel le nil ýän Da ňa tar Öwe zo wyň dö re-di ji li gi ne ba gyş la nan kon sert ler bo lup geç di. Şe kil len di riş sun ga ty nyň hä zir-ki za man ga za nan la ry türk men şe kil-len di riş sun ga ty nyň ha ly pa la ry nyň we ýaş türk men su rat keş le ri niň iş le ri niň ser gi le rin de gör ke zil di.

stan, which took place on March 4, there was accepted a decision that the Ministry of Culture of Turkmenistan and the State Committee of Turkmeni-stan on Sport and Tourism will work in one direction to the further intensive development of the touristic branch. As the Head of the State had noticed, the conjoint work of the two branches will promote the widening of the cul-tural heritage of the Turkmen people in the whole world.

In the viewed period in the capital city, in the Year of Honouring Heritage and Transforming Fatherland con-certs devoted to the musical heritage of Nury Khalmamedov and creativity of Danatar Ovezov, whose 105th an-niversary will be celebrated this year. Modern achievements of art were rep-resented at the exhibitions of the mas-ters of Turkmen art and young paint-ers.

The theme of Honouring for heritage found its reflection in the expositions of branch review that took place in the new Exhibition Center of Trade and Commerce Commodity of the country. In particular, in the exhibition of flower growing and gardening, timed to the International Women Day and also at

стерство культуры и Государствен-ный комитет Туркменистана по ту-ризму будут работать в одном ключе в целях дальнейшего интенсивного развития туристической отрасли. Как отметил глава государства, со-вместная работа двух ведомств позволит также расширить популя-ризацию культурного наследия турк-менского народа во всем мире.

Под знаком Года почитания на-следия, преобразования Отчизны в обозреваемый период в туркмен-ской столице состоялись концерты, посвященные музыкальному насле-дию Нуры Халмамедова и творчест-ву Дангатара Овезова, 105-летие которого отмечается в этом году. Со-временные достижения изобрази-тельного искусства были представ-лены на выставках работ мэтров туркменского изобразительного ис-кусства и молодых туркменских ху-дожников.

Тема почитания наследия нашла отражение и в экспозициях отрас-левых смотров, проходивших в но-вом выставочном центре Торгово-промышленной палаты страны. В частности, в приуроченной к Между-народному женскому дню Между-народной выставке цветоводства и садоводства, а также в смотре отечественного предприниматель-ства, традиционно проводимом в оз-наменование годовщины создания Союза промышленников и предпри-нимателей Туркменистана.

В обозреваемый период получила дальнейшее развитие тема подго-товки к предстоящим в 2017 году V Азиатским играм в закрытых поме-щениях и по боевым искусствам.

В первых числах года был от-крыт веб-сайт, посвященный этому крупному спортивному форуму. Ре-сурс на туркменском, английском и русском языках запущен исполни-тельным комитетом по подготовке к Азиаде 2017 года при поддержке Министерства связи Туркменистана и Государственного информацион-ного агентства (TDH). Он позволяет каждому желающему, обратившись по адресу ashgabat2017.gov.tm, уз-нать все о предстоящих в туркмен-ской столице Играх, олимпийских объектах, а также спортивной жизни нашей страны. Кроме того, здесь представлена познавательная ин-

Page 100: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

98 MIRAS

Mi ra sa sar pa goý mak te ma sy ýur-du my zyň Söw da-se na gat eda ra sy nyň tä ze ser gi mer ke zin de ge çen pu dak-la ýyn göz den ge çi ri li şiň eks po zi siýa-la ryn da, hu su san-da, Hal ka ra ze nan-lar gü nü ne ba gyş la nan gül çü lik we bag çy lyk bo ýun ça hal ka ra ser gi sin de, şeý le hem däp bol şy ýa ly, Türk me nis-ta nyň Se na gat çy lar we te le ke çi ler bir-leş me si niň dö re dil me gi niň no bat da ky ýy ly nyň şa ny na ge çi ril ýän ýur du my-zyň te le ke çi le ri niň göz den ge çi ri li şin de özü niň be ýa ny ny tap dy.

Syn be ril ýän dö wür de 2017-nji ýyl-da bol jak Ýa pyk bi na lar da we sö weş sun ga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun la ry na taý ýar lyk gör mek te ma sy ösü şe eýe bol dy.

Ýy lyň il kin ji gün le rin de bu iri sport çä re si ne ba gyş lanan web-saýt açyl-dy. Türk men, iň lis we rus dil le rin dä ki re surs Türk me nis ta nyň Ara gat na şyk mi nistr li gi niň we Döw let ha bar lar gul-lu gy nyň (TDH) gol da ma gy bi len 2017-nji ýy lyň Azi ýa oýun la ry na taý ýar lyk gör mek bo ýun ça ýe ri ne ýe ti ri ji ko mi-tet ta ra pyn dan goý be ril di. Bu re surs her bir is leg bil dir ýä ne ash ga bat2017.gov.tm sal gy sy na ýüz le nip, türk men paý tag tyn da ge çi ril jek Oýun lar, olim pi-ýa des ga la ry, şeý le hem ýur dumy zyň sport dur mu şy ba ra da äh li mag lu mat-la ry bil mä ge müm kin çi lik ber ýär. Mun-dan baş ga-da, bu ýer de Türk me nis tan ba ra da ta nyş lyk hä si ýet li mag lu mat lar, myh man lar üçin peý da ly mag lu mat lar we so rag-jo gap hä si ýet li ma te rial lar bar.

2017-nji ýyl da Ýa pyk bi na lar da we sö weş sun ga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun-la ry na taý ýar lyk gör mek nuk daý na-za ryn dan ak mer mer li paý tag ty my zy ös dür mek bo ýun ça il kin ji no bat da ky we zi pe ler döw let baş tu ta ny nyň 13-nji few ral da ge çi ren iş mas la ha tyn da ara al nyp mas la hat la şyl dy. 25-nji few ral da V Azi ýa oýun la ry nyň gu ra ma çy lyk ko-mi te ti niň no bat da ky mej li sin de Türk-me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedow ta ra pyn dan oýun-la ra taý ýar ly gyň ahyr ky tap gy ry na ba dal ga be ril di. Olim pi ýa şä her ji gi niň «Sport» ote lin de döw let baş tu ta ny na Azia da-2017-niň ny şan la ry nyň şe kil-le ri bo lan plan şet ler, dür li önüm le riň nus ga la ry nyň ser gi si, şol san da Oýun-la ryň baş la ma gy na çen li ga lan wag ty yza ta rap ha sap la ýan sa gat, tür gen ler we meý le tin çi ler üçin sport ly bas lar,

the view of paternal entrepreneurship, which is traditionally held in honor of the regular anniversary since the foun-dation of the Union of Industrialists and Entrepreneurs of Turkmenistan.

In the viewed period the further im-petus was given to the topic of prepa-ration to the V Asian Indoor and Mar-tial Arts Games to be held in 2017.

In the beginning of the new year there was opened a web-site, devoted to this big sport forum. The Resource in Turkmen, English and Russian lan-guages was started by the Executive Committee for preparation to the Asia-da 2017 under the support of the Min-istry of Communications of Turkmeni-stan and State Information Agency (TSIA). It lets each of person, having addressed to ashgabat2017.gov.tm, to know everything about the future Games to be held in our capital, Olym-pic sites, and also about the sport life of our country. Besides, there is in-formation about Turkmenistan, useful advices for the guests and reference materials.

The top priority tasks on the devel-opment of the white-marbled capital in the context of Preparation to the V Asian Indoor and Martial Arts Games 2017 were discussed on February 13 at the working meeting of the Head of State. The Start of the final stage of preparation to the Games was given on February 25 by Presi-dent Gurbanguly Berdimuhamedov at the regular meeting of the Organiz-ing Committee of the V Asian Games. In the “Sport” hotel of the Olympic township the pads with the images of paraphernalia of the Asiada-2017, an exhibition of patterns of different pro-duce, including count-down clocks to the start of the Games, uniform for sportsmen and volunteers, as well as dictionaries and phrasebooks and souvenirs and others were presented to the attention of the Head of State.

In the course of the meeting the President of Turkmenistan signed a Resolution, having recommended to held mass physical culture and sport, and also cultural and health-protection actions in our country under the slo-gan “Health and Happiness” annually from April 5 till May 5. Summing up the results of the done work for the prepa-ration to the Games, the Head of State noted that from the time when it was

формация о Туркменистане, полез-ные сведения для гостей и материа-лы справочного характера.

Первоочередные задачи по раз-витию беломраморной столицы в контексте подготовки к V Азиатским играм в закрытых помещениях и по боевым искусствам 2017 года были обсуждены 13 февраля на проведен-ном главой государства рабочем со-вещании. Старт финальной стадии подготовки Игр был дан Президентом Гурбангулы Бердымухамедовым 25 февраля на очередном заседании Оргкомитета V Азиатских игр. В отеле «Спорт» Олимпийского го-родка вниманию главы государства были представлены планшеты с изображениями атрибутики Азиа-ды-2017, выставка образцов раз-личной продукции, в том числе часы с обратным отсчетом времени до начала Игр, форменная одежда для спортсменов и волонтеров, а также словари и разговорники, сувениры и т.д.

В ходе заседания Президент Турк-менистана подписал Постановле-ние, предписав ежегодно в период с 5 апреля по 5 мая проводить в нашей стране массовые физкуль-турно-спортивные и культурно-оз-доровительные акции «Здоровье и счастье». Подводя итоги проделан-ной работы по подготовке к Играм, глава государства отметил, что со времени, когда нашей стране было делегировано право их проведения, при участии представителей ино-странных компаний и Олимпийского Совета Азии был разработан Гене-ральный план V Азиатских игр. Наря-ду с этим, подготовлены норматив-ные правовые акты, направленные на организованное проведение Азиады. Приняты Законы Туркме-нистана «О физкультуре и спорте», «О профессиональном спорте» и «О волонтёрстве». В целях рекла-мирования и популяризации Азиат-ских игр в нашей стране проведены международные спортивные медиа-форумы, международные конфе-ренции, заседания Организацион-ного комитета Олимпийского Совета Азии. В Туркменистан были пригла-шены представители международ-ных и азиатских спортивных феде-раций. В Ашхабаде Национальными олимпийским комитетами Океании

Page 101: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

99MIRAS

Page 102: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

100 MIRAS

şeý le hem söz lük ler we gep le şik ki tap-la ry, sow gat lyk önüm ler we ş.m. gör-ke zil di.

Mej li siň bar şyn da Türk me nis ta nyň Pre zi den ti ka ra ra gol çe kip, her ýy lyň 5-nji ap re lin den 5-nji maý ara ly gyn da ýur du myz da «Sag dyn lyk we bag ty ýar-lyk» at ly köp çü lik le ýin be den ter bi ýe-sport we me de ni-sa gal dyş çä re le ri ni ge çir me gi tab şyr dy. Oýun la ra taý ýar-lyk gör mek bo ýun ça ýe ri ne ýe ti ri len iş-le riň jem le ri ni jem le mek bi len, döw let baş tu ta ny bi ziň ýur du myz da oýun la ry ge çir mek hu ku gy ber len wag tyn dan bä ri da şa ry ýurt kom pa ni ýa la ry nyň we Azi ýa nyň Olim pi ýa Ge ňe şi niň gat naş-ma gyn da V Azi ýa oýun la ry nyň Baş me ýil na ma sy nyň iş le nip dü zü len di gi-ni bel läp geç di. Şu nuň bi len bir lik de Azia da ny gu ra ma çy lyk ly ge çir mä ge gö nük di ri len ka da laş dy ry jy hu kuk na-ma la ry taý ýar lan dy. «Be den ter bi ýe we sport ha kyn da», «Pro fes sio nal sport ha kyn da» we «Meý le tin çi lik ha kyn-da» Türk me nis ta nyň Ka nun la ry ka bul edil di. Azi ýa oýun la ry ny ma ha bat lan-dyr mak we wa gyz et mek mak sa dy bi-len, ýur du myz da hal ka ra sport-me dia fo rum la ry, hal ka ra mas la hat la ry, Azi-ýa nyň Olim pi ýa Ge ňe şi niň Gu ra ma-çy lyk ko mi te ti niň mej lis le ri ge çi ril di. Türk me nis ta na hal ka ra we Azi ýa sport fe de ra si ýa la ry nyň we kil le ri ça gy ryl dy. Aş ga bat da Okea ni ýa nyň Mil li olim pi-ýa ko mi tet le ri we Azi ýa nyň Olim pi ýa Ge ňe şi ta ra pyn dan res mi na ma la ra gol çek mek da ba ra sy ge çi ril di. Oňa la-ýyk lyk da, Ýa pyk bi na lar da we sö weş sun ga ty bo ýun ça V Azi ýa oýun la ry na ta ryh da il kin ji ge zek Okea ni ýa ýurt la-ry gat na şar lar. Aş ga bat da ge çi ril jek Azia da hem Azi ýa nyň 45 sa ny Mil-li olim pi ýa ko mi tet le rin den baş ga-da, Okea ni ýa nyň 17 sa ny olim pi ýa ko mi-tet le ri we kil çi lik eder ler. Ge çen ýy lyň sent ýabr aýyn da paý tag ty myz da Azi-ýa nyň Olim pi ýa Ge ňe şi niň 34-nji Baş As samb le ýa sy da ba ra ly ýag daý da ge-çi ril di. V Azi ýa oýun la ry nyň «Sag dyn-lyk. Ru hu be lent lik. Dost luk» at ly şy ga-ry, şeý le hem Azia da-2017-niň umu my ny şa ny we spor tuň 21 gör nü şi bo ýun-ça ny şan lar tas syk lan dy.

Türk me nis ta nyň Pre zi den ti ga dy my mil li däp le ri mi ze la ýyk lyk da, V Azi ýa oýun la ry nyň baş la ma gy na 500 gün ga lan da, ýur du my zyň äh li se bit le ri-niň çäk le rin den geç jek at ly ýö ri şi gu-ra ma gy we ony sun gat us sat la ry nyň

delegated to our country a right to hold them, at the participation of represen-tatives of foreign companies and the Olympic Council of Asia, General Plan of the V Asian Games was worked out. In line with this, normative legislative acts, directed at the organized holding of the Asiada. The Laws of Turkmeni-stan “On the Physical Culture and Sport”, ”On Professional Sport”, “On Volunteership” were adopted. With the view to make popular and advertise the Asian Games in our country, inter-national sport media-forums, interna-tional conferences, the meetings of the Organizing Committee of the Olympic of the Asian Council in our country. Representatives of the international and Asian Sport Federations were invited to Turkmenistan. In Ashgabat, a ceremony of signing of a document by the National Olympic Committees of Oceania and the Olympic Council of Asia, in accordance with which the countries of Oceania will take part in the V Asian Indoor Games of Martial Arts first time was held in Ashgabat. Besides 45 National Olympic Commit-tees of Asia in the Ashgabat Asiada 17 Olympic committees of the Ocea-nia countries will be represented. In September of the previous year the 34th General Assembly of the Olympic Council of Asia was held in our capi-tal in the solemn situation. The slogan “Health. Inspiration. Friendship.” of the V Asian Games, and also the general emblem of the Asiada-2017 and the emblems on 21 kinds of sports were sanctioned.

President of Turkmenistan put forth an idea: in accordance with ancient national traditions 500 days till the start of the V Asian Games to organize a horse race, which will run through the territory of all regions of our coun-try and will be accompanied with the performances of masters of arts. The horse race will continue for 100 days in each velayat. During this time the partakers of the horse race will visit all monuments and historical sites of the country, and it will be a definite work in popularization and spreading of the Turkmen peoples’ heritage and mem-ory of our glorious ancestors. During this time the partakers of the horse race will visit all monuments and his-torical sites of the country, and it will be

и Олимпийским Советом Азии была проведена церемония подписания документа, в соответствии с которым в V Азиатских играх в закрытых по-мещениях и по боевым искусствам впервые в истории примут участие страны Океании. И в ашхабадской Азиаде, помимо 45 Национальных олимпийских комитетов Азии, будут представлены и 17 олимпийских ко-митетов стран Океании. В сентябре прошлого года в нашей столице в торжественной обстановке прошла 34-я Генеральная Ассамблея Олим-пийского Совета Азии. Были утверж-дены девиз V Азиатских игр – «Здо-ровье. Воодушевление. Дружба», а также общая эмблема Азиады-2017 и эмблемы по 21 виду спорта.

Президент Туркменистана выска-зал идею: в соответствии с древ-ними национальными традициями за 500 дней до начала V Азиатских игр организовать конный пробег, ко-торый пройдет по территории всех регионов, нашей страны и будет со-провождаться выступлениями ма-стеров искусств. Пробег будет про-должаться в каждом велаяте 100 дней. За это время пробега в целях популяризации и распространения в мире национального наследия турк-менского народа и в знак уважения памяти славных предков, участники конного пробега посетят все памят-ники и достопримечательности стра-ны. Заключительный этап пройдет по территории Марыйского велаята. Здесь на всемирно известном газо-вом месторождении «Галкыныш» состоится церемония зажжения фа-кела V Азиатских игр. Затем конная группа направится в сторону столи-цы нашей суверенной Отчизны для участия в церемонии открытия Игр и в установленные сроки прибудет в Ашхабад, где столичные конники примут факел и проследуют на ста-дион в Олимпийском городке, где будет зажжен олимпийский огонь.

Безусловно, предстоящий празд-ник спорта не только выдвигает нашу страну в число спортивных держав мира, но и нацелен на укре-пление здоровья туркменистанцев, приобщение их к активным заняти-ям спортом и физической культурой.

Особая тональность отличала ши-роко отмеченные в обозреваемый период общенародные праздники –

Page 103: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

101MIRAS

çy kyş la ry bi len ut gaş dyr ma gy tek lip et di. At ly ýö riş her bir we la ýat da 100 gün läp do wam eder. At ly ýö ri şiň do wa-myn da türk men hal ky nyň mil li mi ra sy-ny dün ýä wa gyz et mek we ýaý rat mak mak sa dy bi len hem-de şöh rat ly ata-ba ba la ry my zyň ha ty ra sy na at ly ýö ri şe gat na şy jy lar ýur du my zyň äh li ýa dy-gär lik le ri ne we gö zel ýer le ri ne ba rar-lar. Ýö ri şiň jem leý ji tap gy ry Ma ry we-la ýa ty nyň çäk le rin den ge çer. Bu ýer de bü tin dün ýä bel li «Gal ky nyş» gaz ýa-ta gyn da V Azi ýa oýun la ry nyň ala wy-ny ýak mak da ba ra sy bo lar. Soň ra at ly to par Oýun la ryň açy lyş da ba ra sy na gat naş mak üçin Ga raş syz Wa ta ny-my zyň paý tag ty na ta rap ugur alar we bel le nen möh let ler de Aş ga ba da ge ler. Bu ýer de ola ry paý tag ty my zyň at ly la ry ka bul eder ler we olim pi ýa ala wy ýa kyl-jak Olim pi ýa şä her ji gin dä ki sta dio na ýö ne ler ler.

Öň de du ran baý ram çy lyk, ýur du my-zy di ňe bir dün ýä niň sport bi len meş-gul lan ýan döw let le ri niň ha ta ry na çy-kar man, eý sem türk me nis tan ly la ryň sag ly gy ny ber kit mä ge, ola ry sport we be den ter bi ýe bi len iş jeň meş gul lan-ma ga hem çek jek di gi gür rüň siz dir.

Syn be ril ýän dö wür de giň den bel le-nip ge çi len äh li halk baý ram çy lyk la ry bo lan Döw let baý da gy nyň gü ni, Hal-ka ra ze nan lar gü ni, Mil li ba har baý ra-my aý ra tyn öwüş gi ni bi len ta pa wut lan-dy lar. Da ba ra ly baý ram çy lyk çä re le ri ýur du my zyň äh li şä her le rin de, şä her-çe le rin de we oba la ryn da, me de ni ýet öý le rin de we açyk kon sert meý dan ça-la ryn da ge çi ri lip, olar da halk tans la ry ýe ri ne ýe ti ril di, aja ýyp aý dym lar ýaň-lan dy. Baý ram çy lyk la ra mas la hat lar, ser gi eks po zi si ýa la ry, tä ze teatr we kon sert çy kyş la ry ba gyş lan dy.

Mar tyň öňü sy ra syn da türk men paý-tag tyn da we we la ýat lar da jem gy ýet çi-lik we me de ni-köp çü lik çä re le ri niň top-lu my, şol san da mas la hat lar, dö re di ji lik bäs le şik le ri, çe per çi lik eks po zi si ýa la ry we «Ba har-to mus-2016» at ly tä ze mo da lar top lu my nyň gör ke zi li şi bo lup geç di. Däp bol şy ýa ly, Hal ka ra ze nan-lar gü nü ne ba gyş la nyp, «Ýy lyň ze na-ny» we «Ta lyp gö ze li» bäs le şik le ri niň jem le ri jem len di, köp ça ga ly ene le re «Ene mäh ri» hor mat ly ady da kyl dy. El bet de, köp ça ga ly maş ga la la ra ýo-ka ry amat lyk la ry bo lan be lent ýa şa ýyş jaý la ryn dan tä ze öý le riň açar la ry nyň gow şu ryl ma gy aý ra tyn şat lyk ly pur-

a definite work in popularization and spreading of the Turkmen peoples’ heritage and memory of our glorious ancestors. The closing stage will take place on the territory of Mary velayat. Here on the world-wide known gas de-posit “Galkynysh” a ceremony of set-ting fire of the V Asian Games. Then the horse-drawn group will head to the capital of our sovereign Motherland to take part in the opening ceremony of the Games and in the set time will arrive to Ashgabat, where the capital city’s horsemen will accept the flame and go to the stadium in the Olympic Township, where the Olympic flame will be burn. It goes without saying that the forthcoming sport holiday not only moves force our country among the world sport powers, but is also aimed at the strengthening of health of the Turkmen people, communion to the active relish for sports and physi-cal culture.

The national holidays – The Day of the State Flag, International Womens’ Day, the National Spring Holiday were distinguished by special tonality. Sol-emn holiday measurements were held in all cities, townships and villages of our country, in the Houses of Culture and at open concert halls, where na-tional dances were performed, and splendid songs were sung. Confer-ences, expositions of exhibitions, new theatrical and concert performances.

In the eve of the 8 of March a cycle of social and cultural and mass mea-surements took place in the Turkmen capital and velayats. They included conferences, creative competitions, concerts, art expositions and demon-stration of new fashionable collection “Spring –Summer - 2016”. Tradition-ally, by the Women’s Day the sum-ming up of the results of the competi-tion “Ýylyň zenany” (“The Woman of the Year”) and “Talyp Gozeli” (a beauty competition among girl-students), the awarding of the honored name “Ene Mahri” (”Mother’s Love”) to the moth-ers of large families. And also, the most happy was the moment, when mothers having large families were awarded keys of new flats in the high-storied dwelling house of high comfort. This event is one more evidence of the great attention, which is paid in Turk-menistan to the strengthening of the

День Государственного флага, Меж-дународный женский день 8 Марта, Национальный праздник весны. Тор-жественные праздничные меропри-ятия прошли во всех городах, посел-ках и селах нашей страны, в домах культуры и на открытых концертных площадках, где исполнялись народ-ные танцы, звучали прекрасные пес-ни. Праздникам были посвящены конференции, экспозиции выставок, новые театральные и концертные постановки.

В преддверии 8 Марта в туркмен-ской столице и велаятах состоялся цикл общественных и культурно-массовых мероприятий, в том числе конференции, творческие конкурсы, концерты, художественные экспо-зиции и показ новой модной коллек-ции «Весна - лето 2016». Традици-онно к Международному женскому дню было приурочено подведение итогов конкурса «Женщина года» и «Талып гозели», присвоение почет-ного звания «Эне мяхри» многодет-ным матерям. И, конечно, особенно радостным стал тот момент, когда многодетным семьям были вручены ключи от новых квартир в высотном жилом доме повышенной комфорт-ности. Это событие – еще одно яркое свидетельство огромного внимания, которое уделяется в Турк-менистане укреплению традици-онного института семьи, созданию наилучших условий для счастливого и здорового материнства и детства, сохранению исконно высоких духов-ных ценностей туркменского народа как надежной основы дальнейшего процветания и гармоничного разви-тия государства и общества.

Ярким праздником красоты, твор-ческого вдохновения и весеннего настроения стала вышеупомянутая Международная выставка по цвето-водству и садоводству. Крупнейший цветочный смотр года, организа-торами которого выступили Торго-во-промышленная палата и Мини-стерство культуры Туркменистана, привлек большое количество участ-ников, в том числе представителей зарубежных крупных ассоциаций и компаний из Франции, Китая, Тур-ции, Ирана и других стран.

Самобытной яркой иллюстраци-ей почитания культурного наследия туркменского народа стали тор-

Page 104: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

102 MIRAS

sat bol dy. Bu wa ka Türk me nis tan da maş ga la nyň däp bo lan ins ti tu ty ny ber-kit mä ge, bag ty ýar we sag dyn ene lik hem-de ça ga lyk üçin iň go wy şert le ri dö ret mä ge, döw le tiň we jem gy ýe tiň mun dan beý läk hem saz la şyk ly gül läp ös me gi niň yg ty bar ly esa sy hök mün de türk men hal ky nyň ha ky ky we be lent ru hy gym mat lyk la ry ny sak lap gal ma-ga be ril ýän ägirt uly ün süň ýe ne-de bir aý dyň su but na ma sy dyr.

Ýo kar da ag za lan gül çü lik we bag-çy lyk bo ýun ça hal ka ra ser gi si gö zel-li giň, dö re diji lik yl ha my nyň we ba har keý pi çag ly gy nyň ýal kym ly baý ram çy-ly gy bol dy. Türk me nis ta nyň Söw da-se na gat eda ra sy nyň we Me de ni ýet mi nistr li gi niň gu ra mak la ryn da ýyl da ge çi ril ýän gül le riň uly göz den ge çi ri li-şi, köp san ly ser gä gat na şy jy la ryň, şol san da iri da şa ry ýurt as so sia si ýa la ry-nyň we Fran si ýa dan, Hy taý dan, Tür-ki ýe den, Eý ran dan we beý le ki ýurt lar-dan bo lan kom pa ni ýa la ryň we kil le ri niň ün sü ni özü ne çek di.

Dün ýä niň dür li ýurt la ryn da Hal ka-ra Now ruz gü ni hök mün de bel le nil-ýän Mil li ba har baý ra my my na sy bet li

traditional institute of family, to the cre-ation of the best conditions for happy and healthy maternity and childhood, to the preservation of puree high spiri-tual values of the Turkmen people as a reliable basis of further flowership and harmonic development of the state and the society.

An international exhibition on floris-tic and gardening, mentioned above, turned into a bright holiday of beauty, creative inspiration and spring mood. The big floristic show of the year at-tracted attention of multitudes of par-ticipants, among which are represen-tatives of large foreign associations and companies from France, China, Turkey, Iran and other countries. The organizers of this exhibition are the Chamber of Commerce and Industry of Turkmenistan and the Ministry of Culture of Turkmenistan.

Solemnities on the occasion of the National Spring Holiday, which is cel-ebrated in different world countries as Novruz, became an original bright il-lustration of the honouring of the cul-tural heritage of the Turkmen people.

жества по случаю Национального праздника весны, отмечаемого в разных странах мира как Междуна-родный день Новруз.

По сложившейся традиции основ-ное праздничное торжество про-ходило в этрапе «Ак бугдай» Ахал-ского велаята. В нынешнем году за местом проведения весеннего тоя было официально закреплено на-звание «Nowruz ýaýlasy».

В рамках торжества на его празд-ничной площадке был открыт па-мятник «Дружба», воздвигнутый в честь Национального праздника весны – Международного дня Нов-руз, в течение многих веков объеди-няющего и сближающего народы, олицетворяющего высокие принци-пы гуманизма. Памятник предстает как главный атрибут праздника: на белом постаменте – большая золо-тистая чаша с зелеными пшенич-ными ростками. Памятная надпись на постаменте свидетельствует о том, что 26 февраля 2016 года Пре-зидент Туркменистана Гурбангулы Бердымухамедов подписал Поста-

Page 105: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

103MIRAS

ge çi ri len da ba ra lar türk men hal ky nyň me de ni mi ra sy na sar pa goý ma gyň öz-bo luş ly we aý dyň su but na ma sy na öw-rül di.

Eme le ge len däp bo ýun ça esa sy baý ram çy lyk da ba ra sy Ahal we la ýa ty-nyň Ak bug daý et ra byn da ge çi ril di. Şu ýyl ba har baý ra my nyň ge çi ril ýän ýe ri-ne «Now ruz ýaý la sy» diý len res mi at be ril di.

Da ba ra nyň çäk le rin de onuň baý ram-çy lyk meý dan ça syn da, en çe me asyr-la ryň do wa myn da halk la ry bir leş di ren we ýa kyn laş dy ran, yn san per wer li giň be lent ýö rel ge le ri niň ny şa ny na öw-rü len Hal ka ra Now ruz gü nü niň – Mil-li ba har baý ra my nyň şa ny na gur lan «Dost luk» ýa dy gär li gi açyl dy. Ak pos ta-men tiň üs tün de du ran içi ýa şyl bug daý ösünt gi li al tyn sow kä se gör nü şin dä ki ýa dy gär lik baý ram çy ly gyň baş ny şa ny bo lup gö rün ýär. Pos ta ment dä ki ýa dy-gär lik ýaz gy sy 2016-njy ýy lyň 26-njy few ra lyn da Türk me nis ta nyň Pre zi den-ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň ka ra ra gol çe ken di gi ne, oňa la ýyk lyk-da, Mil li ba har baý ra my my na sy bet li Ahal we la ýa ty nyň Ak bug daý et ra by-nyň çäk le rin de da ba ra la ryň ge çi ril ýän ýe ri ne «Now ruz ýaý la sy» diý lip at ber-len di gi ne şa ýat lyk ed ýär.

Ba ha ryň gel me gi my na sy bet li türk-men to ýu na ça gy ry lan köp san ly da şa-ry ýurt ly myh man la ryň ara syn da te le-žur na list ler we re port ýor lar, şeý le hem Türk me nis tan bo ýun ça mag lu mat-ta-nyş lyk ge ze len ji ni ama la aşyr ýan da-şa ry ýurt la ryň sy ýa hat çy lyk kom pa ni-ýa la ry nyň 160-dan gow rak we kil le ri bar.

Mä lim bol şy ýa ly, me de ni ýe tiň ne-sil ler den-ne sil le re ge çi şi ne dur gun lyk hä si ýe ti ýat dyr, wagt ga dy my däp le ri tä ze çe gör nüş de be rip, onuň daş ky ör tü gi ni tä ze le ýär. Mu ny Aha lyň dag etek le rin dä ki gül le ýän ýaý la la ryň bi rin-de bo lan baý ram çy lyk äh li köp dür lü li-gi bi len gör kez di. Bu ýer de türk me niň ak öýi, üs tü ne ha ly ýa zy lan se ki ler, mal agyl la ry, ata ry lan ga zan lar, hü när-ment çi lik us sa ha na la ry ýer leş di ri lip, türk men oba sy jan lan dy ry lan. Açyk as ma nyň as tyn da türk men le riň ada-ty oba dur mu şy ny gör kez ýän ägirt uly eks po zi si ýa ýaý baň lan dy ryl dy.

Asyr la ryň jüm mü şin den ge lip ýe-ten folk lor-et nog ra fi ýa çy kyş la ry, at ly oýun la ry, ga dy my däp le ri jan lan dyr-ýan sah na lar, aja ýyp mil li ly bas la ry,

According to the tradition, the main holiday solemnity was held in the “Ak Bugday” etrap of Akhal velayat. This year the venue of the annually held Spring Holiday is being officially named “Novruz Yaylasy”.

In the framework of its celebration, a monument “Friendship” was erected on its holiday square. It was erected in honor of the National Spring Holiday – the International Novruz Day, which units and bring peoples close, which personify high principles of humanism during many centuries. The monu-ment appears as the main attribute of the holiday: a big golden plate with the wheat’s sprouts is located on white pedestal. A memorable inscription on the pedestal testifies that on 26 Feb-ruary, 2016 President of Turkmenistan Gurbanguly Berdimuhamedov signs a Resolution, according to which the place of holding solemnities on the oc-casion of the National Spring Holiday on the territory of the Ak Bugday etrap of the Akhal velayat has got a name “Novruz Yaylasy”.

Among many foreign guests, be-ing invited to the Turkmen Festivity in honor of coming of Spring, there were TV journalists and reporters and also more than 160 representatives of for-eign tourist companies, who were on big information-and-familiarization trip along Turkmenistan.

As it is known, the succession of cultures is contrary to static nature, time renews the outer frame of an-cient traditions, a newly enlighten their essence, that the holiday had dem-onstrated it in the flourishing moun-tainous valley of the Akhal. Here an improvised Turkmen village with yurts has been spread out, laid with car-pets and households with domestic animals, smoking hearths, handicraft workshops. A grandiose exposition in the open air, that recreates traditional village life of the Turkmen people was displayed there.

Colorful folklore and ethnographic performances, equestrian games, per-formances on the motives of ancient rites, bright national costumes, music, songs and dances, which reached us from the depth of millennia underlined the deep symbolism of this ancient holiday in honor of the spring waken-ing of nature and renewal of life. In the

новление, согласно которому место проведения торжеств по случаю На-ционального праздника весны на территории этрапа Ак бугдай Ахал-ского велаята получило наименова-ние «Nowruz ýaýlasy».

В числе многочисленных ино-странных гостей, приглашенных на туркменский той в честь наступле-ния весны, были тележурналисты и репортеры, а также более 160 представителей зарубежных тури-стических компаний, совершающих большой информационно-ознако-мительный тур по Туркменистану.

Как известно, преемственность культуры чужда статичности, вре-мя обновляет внешнее обрамление древних традиций, освещая в новом свете их суть, что во всем многооб-разии продемонстрировал праздник в расцветающей предгорной долине Ахала. Здесь раскинулось импро-визированное туркменское село с юртами, устланными коврами топ-чанами, подворьями с домашними животными, дымящимися казанами, ремесленными мастерскими. Под открытым небом была развернута грандиозная экспозиция, воссозда-ющая традиционный сельский быт туркмен.

Колоритные фольклорно-этногра-фические представления, конные игры, инсценировки по мотивам ста-ринных обрядов, яркие народные костюмы, музыка, песни и танцы, пришедшие к нам из глубины веков, подчеркивали глубокую символич-ность этого древнего празднества в честь весеннего пробуждения при-роды и обновления жизни. В Год по-читания наследия, преобразования Отчизны отмечаемый в нашей стра-не Новруз еще ярче засверкал все-ми своими гранями, отражая преем-ственность традиций национальной культуры.

Итоговым мероприятием первого квартала года стало торжество, со-стоявшееся 30 марта в Дашогузе во Дворце Рухыет по случаю провоз-глашения города культурной столи-цей СНГ в 2016 году и старта про-граммы мероприятий, посвященной этому событию. Участниками акции стали руководители и представи-тели Исполнительного комитета Содружества Независимых Госу-дарств, Межгосударственного фон-

Page 106: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

104 MIRAS

aý dym- saz la ry we tans la ry te bi ga tyň ba har da oýan ma gy we tä ze len me gi my na sy bet li ge çi ril ýän ga dy my baý-ram çy ly gyň çuň ňur ma ny sy ny nyg tap gör kez di. Mi ra sa sar pa goý mak, Wa-ta ny öz gert mek ýy lyn da ýur du myz-da bel le nil ýän Now ruz baý ra my mil li me de ni ýe tiň däp le ri niň ne sil den-nes le geç ýän di gi ni şöh le len di rip, özü niň äh li öwüş gi ni ni gör kez di.

30-njy mart da Da şo guz şä he ri niň Ru hy ýet köş gün de şä he riň 2016-njy ýyl da GDA-nyň me de ni paý tag ty diý-lip yg lan edil me gi my na sy bet li bo lup ge çen da ba ra we şu wa ka ba gyş la nan çä re le riň mak sat na ma sy na ba dal ga be ril me gi şu ýy lyň bi rin ji çär ýe gi niň jem leý ji çä re si bol dy. Çä rä Ga raş syz Döw let le riň Ar ka la şy gy nyň Ýe ri ne ýe ti-ri ji ko mi te ti niň, GDA gat na şy jy döw let-le riň yn san per wer hyz mat daş ly gy nyň döw le ta ra gaz na sy nyň, Ar ka la şy gyň bir nä çe döw let le ri niň me de ni ýet mi-nistr lik le ri niň ýol baş çy la ry we we kil le ri, dö re di ji lik in tel li gen si ýa sy, žur na list ler gat naş dy lar. Fo ru myň çäk le rin de GDA ýurt la ry nyň sun gat us sat la ry nyň kon-ser ti, şe kil len di riş we ama ly-ha şam sun ga ty nyň eser le ri niň ser gi si, şeý le hem fo to wer ni saž lar bo lup geç di.

Ýur du my zyň myh man la ry üçin Da-şo guz we la ýa ty nyň ta ry hy-me de-ni ýa dy gär lik le ri ne we beý le ki gö zel ýer le ri ne, şol san da deň siz-taý syz ýa dy gär lik le ri ÝU NES KO-nyň Bü tin-dün ýä mi ra sy nyň sa na wy na gi ri zi len «Kö neür genç» Döw let ta ry hy-me de ni

Year of Honouring Heritage and Trans-forming Fatherland, the Novruz holi-day, that is celebrated in our holiday ever more bright enlightened with all its aspects, reflecting the succession of traditions of the national culture.

A solemnity, that took place on 30 March in Dashoguz , in the Rukhyyet Palace became a summarizing mea-surement of the first quarter of the year. It was held on the occasion of announcing the city as the cultural capital of the CIS in 2016 and the start of the Programme of actions, devoted to this event. The leaders and repre-sentatives of the Executive Committee of the Commonwealth of Independent States, Intergovernmental Fund on Humanitarian Cooperation of mem-ber-states of the CIS, of Ministries of Culture of a number of states– partici-pants, creative intelligentsia, reporters became the partakers of the action. In the framework of the forum a concert of masters of arts of the CIS, exhibition of works of art and decorative and ap-plied arts, and also a photo vernisage.

A visit to historical-and-cultural monuments of Dashoguz velayat and its other sightseeing, State historical-and–cultural preserve “Koneurgench”, unique monuments of which were in-troduced into the list of the world heri-tage by UNESCO, was organized for the visitors of our country.

In accordance with the Programme of events “Dashoguz is Cultural Capi-tal of CIS-2016”, during this year there will be shown theatrical performances,

да гуманитарного сотрудничества государств-участников СНГ, мини-стерств культуры ряда государств Содружества, творческая интелли-генция, журналисты. В рамках фо-рума состоялся концерт мастеров искусств стран СНГ, выставка про-изведений изобразительного и де-коративно-прикладного искусства, а также фотовернисаж.

Для гостей нашей страны было организовано посещение истори-ко-культурных памятников Даш-огузского велаята и других его до-стопримечательностей, в том числе Государственного историко-куль-турного заповедника «Куняургенч», уникальные памятники которого внесены в Список всемирного на-следия ЮНЕСКО.

Согласно Программе мероприя-тий «Дашогуз – культурная столица СНГ-2016», в течение года также пройдут театральные представле-ния, кинопоказы и концерты масте-ров искусств Содружества, выстав-ки археологических экспонатов и печатной продукции, встречи деяте-лей культуры, международные науч-ные конференции.

В завершение настоящего обзора – по традиции, о новых изданиях, вышедших в свет в первом квартале года.

Замечательным подарком для турк- менистанцев и всех, кто интересу-ется богатейшим культурным насле- дием туркменского народа, стала книга Президента Туркмениста- на Гурбангулы Бердымухамедова «Paýhas çeşmesi» («Источник мудро-сти»), в которую вошли туркменские пословицы. Новое издание состоит из нескольких тематических разде-лов, в которых пословицы и поговор-ки сгруппированы по содержанию, отражая духовный мир народа, его поверья, нравственные устои, миро-воззрение и философию.

Презентация книги состоялась 30 января в столичном Дворце мука-мов Государственного культурного центра Туркменистана. В этот же день в конференц-зале Академии наук Туркменистана впервые были представлены «Толковый словарь туркменского языка» и «Орфогра-фический словарь туркменского языка» результат кропотливого тру-да ученых-лингвистов.

Page 107: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

105MIRAS

go rag ha na sy na ba ryp gör mek le ri gur-nal dy.

«Da şo guz – 2016-njy ýyl da GDA-nyň me de ni paý tag ty» di ýen çä re le riň Mak sat na ma sy na la ýyk lyk da, ýy lyň do wa myn da Ar ka la şy gyň sun gat us-sat la ry nyň teatr sah na la ry, ki no gör-ke ziş le ri we kon sert le ri, ar heo lo gi ýa eks po nat la ry nyň we ne şir önüm le ri niň ser gi le ri, me de ni ýet iş gär le ri niň du şu-şyk la ry, hal ka ra yl my mas la hat la ry bo-lup ge çer.

Şu sy nyň ahy ryn da, däp bo ýun ça, ýy lyň bi rin ji çär ýe gin de çap dan çy kan tä ze ne şir ler ba ra da du rup ge çe liň.

Türk me nis tan ly lar we türk men hal ky nyň iň ňän baý me de ni mi ra-sy bi len gy zyk lan ýan lar üçin Türk-me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň türk men na kyl-la ry top la nan «Paý has çeş me si» at ly ki ta by aja ýyp sow gat bol dy. Tä ze ne-şir bir nä çe te ma ti ki bö lek ler den yba rat bo lup, olar da hal kyň ru hy dün ýä si ni, onuň ynanç la ry ny, ah lak sü tün le ri ni, dün ýä ga raý şy ny we pel se pe si ni şöh-le len dir ýän na kyl lar we ata lar söz le ri to par la ra bö lü nip dir.

Ki ta byň ta nyş dy ry lyş da ba ra sy 30-njy ýan war da Türk me nis ta nyň Döw let me de ni mer ke zi niň paý tag ty myz da-ky Mu kam lar köş gün de bo lup geç di. Hut şol gü nüň özün de Türk me nis ta-nyň Ylym lar aka de mi ýa sy nyň mej lis-ler za lyn da il kin ji ge zek dil çi alym la ryň hy syr dy ly zäh me ti niň ne ti je si bo lan «Türk men di li niň dü şün di riş li söz lü gi» we «Türk men di li niň or fog ra fik söz lü-gi» hö dür len di.

«Türk men di li niň dü şün di riş li söz lü-gi» 50 mü ňe go laý sö zi, tä ze adal ga-la ry we söz dü züm le ri ni öz içi ne al ýar. «Türk men di li niň or fog ra fik söz lü gi ne» 110 mü ňe go laý söz gi ri zi len. Mun dan baş ga-da, on da söz le ýiş de gram ma tik for ma la ry ýa sa ma gyň we ulan ma gyň aý ra tyn lyk la ry, or foe pi ýa nyň we or-fog ra fi ýa nyň ka da la ry ba ra da mag lu-mat lar hem bar. Tä ze ne şir ler dil çi hü-när men ler, şeý le hem türk men di li niň ga dy ry ny bil ýän giň oky jy lar köp çü li gi üçin ar zy ly okuw gol lan ma la ry nyň bi ri bo lar.

23-nji mart da Mu kam lar köş gün-de Hal ka ra Now ruz gü nü niň öň ýa-nyn da Türk me nis ta nyň Pre zi den ti Gurbanguly Berdimuhamedowyň ga-la my nyň as tyn dan çy kan «Çaý – mel-hem hem yl ham» at ly ki tap giň köp çü-

demonstration of films and concerts of masters of arts of the CIS, internation-al scientific conferences, expositions of archeological findings and printed produce, meetings of cultural workers.

And in the conclusion of the pres-ent review, according to the tradition – about new publications, which were issued in the first quarter of the current year.

A book by the President of Turkmeni-stan Gurbanguly Berdimuhamedov “Paýhas çeşmesi” (“A Source of Wis“-dom”), which accumulates Turkmen proverbs and sayings, in the rich-est cultural heritage of the Turkmen people. The new edition consists of several thematic chapters, in which proverbs and say-ings are grouped according to the meaning, reflect-ing the spiritual world of people, his beliefs, moral basis, outlook and philosophy.

The Book’s pre-sentation took place on 30 Janu-ary in the capital Palace of Mu-kams of the State Cultural Center of Turkmenistan. The same day for the first time there

«Толковый словарь туркменского языка» включает в себя около 50 тысяч слов, новых терминов и сло-восочетаний. В «Орфографический словарь туркменского языка» вошло почти 110 тысяч слов. Помимо этого, содержатся сведения об особенно-стях образования и употребления в речи грамматических форм, нормах орфоэпии и орфографии. Новые справочные издания станут востре-бованными учебными пособиями как для специалистов-языковедов, так и широкой аудитории ценителей туркменского языка.

23 марта во Дворце мукамов было представлено широкой общественно-сти, вышедшее в свет накануне Меж-

Page 108: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

106 MIRAS

дународного дня Новруз, красочное издание «Çaý – melhem hem ylham», принадлежащее перу Президента Гурбангулы Бердымухамедова. Кни-га посвящена целебному и самому популярному на Востоке напитку – чаю. Новый труд главы государства пронизан ощущением неразрывной связи времен и поколений, истории и современности туркменской куль-туры и быта, в котором традиции ча-епития занимают особое место.

С присущим ученому системным подходом автор обобщил обширные сведения о происхождении и исто-рии этого чудодейственного напит-ка, его видах, составах, рецептах и способах заваривания, церемониях употребления, воздействии на орга-низм человека и многое другое, что будет интересно всем, кто любит чай.

Книга, выпущенная в свет Госу-дарственной издательской службой Туркменистана, отличается богат-ством оформления. В ней использо-ваны репродукции картин известных туркменских художников, фотогра-фии археологических находок, об-разцов различных сосудов антич-ного периода и более поздних эпох, другие красочные иллюстрации.

В числе изданий, посвященных Году почитания наследия, преобра-зования Отчизны, – «Живописные легенды Древнего Мерва». Книга вышла в свет под эгидой Министер-

li ge hö dür len di. Ki tap be je riş hä si ýet li we Gün do gar da diý seň ýör gün li iç gi bo lan ça ýa ba gyş lan ýar. Döw let baş-tu ta ny nyň tä ze işin de dö wür le riň we ne sil le riň, türk men me de ni ýe ti niň hem-de çaý iç mek däp le ri aý ra tyn orun eýe le ýän dur mu şy nyň ta ry hy nyň we şu gü nü niň aý ryl maz bag la nyşygy-nyň du ýul ýan dy gy ba ra da ky pi kir eriş-ar gaç bo lup geç ýär.

was a presentation of the “Explanatory Dictionary of the Turkmen Language” and “Turkmen Spelling Dictionary” in the conference hall of the Academy of Sciences of Turkmenistan. These dic-tionaries are the result of painstaking work of linguists.

“Explanatory Dictionary of the Turk-men Language” includes nearly 50 thousand words, new terms and word-combinations. “Turkmen Spelling Dic-tionary” includes nearly 110 thousand words. Besides this, there are data about the peculiarities of formation and usage of the grammatical forms in speech, norms of the orthoepy and orthography. New reference editions will become claimed learning aids as for the specialists-linguists, so for the wide readers – connoisseurs of the Turkmen language.

On March 23, in the Palace of Mu-kams, a colorful book “Çay – mel-hem hem ylham”(Tea is Healing and Inspiration), was presented to the wide readership. The Book was pub-lished on the eve of the International Novruz Day. This splendid edition is the work of the President Gurbanguly Berdimuhamedov. The Book is de-voted to the curative and most popu-lar drink in the Orient – tea. The new work of the Head of State is pieced through the feeling of an inextricable link of times and generations, history

2016-njy ýylda GDA-nyň medeni paýtagty diýlip yglan edilen Daşoguz şäheriniň Ruhyýet köşgi.Ruhyet palace of Dashoguz, announced as the cultural capital of CIS in 2016.

Дворец «Рухыет» города Дашогуз, объявленный культурной столицей СНГ в 2016 году.

Page 109: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

107MIRAS

ства культуры и Союза художников Туркменистана, проект осуществи-ла Туркменская государственная издательская служба при участии Международного журнала Туркме-нистан». В «Живописных легендах Древнего Мерва» раскрывается фе-номен марыйской школы художни-ков. Как отмечается в предисловии к новому богато иллюстрированному изданию, «Историческая аура одно-го из древнейших городов Востока, всей территории в старой дельте реки Мургаб, где когда-то существо-вала страна Маргиана, оказала вли-яние на творческую самобытность художников Марыйского велаята, таких разных, индивидуально-ха-рактерных, но в чем-то неуловимо близких, словно объединенных не-кой общей тайной, каких еще нема-ло хранит эта земля».

Таким образом, панорама со-бытий первого квартала 2016 года отразила динамику проис-ходящих в современном Туркме-нистане преобразований, направ-ленных на дальнейший прогресс страны,обеспечение высокого уров-ня благосостояния ее граждан.

Марал Каджарова

Aly ma mah sus bo lan, top lum la ýyn çe me leş me bi len aw tor bu tä sin iç gi-niň ge lip çy ky şy we ta ry hy, onuň gör-nüş le ri, dü zü mi, gaý nat ma gyň ýol la ry we dem le ýiş usul la ry, çaý iç mek da-ba ra sy, onuň ada myň be de ni ne ed ýän tä si ri ba ra da we ça ýy go wy gör ýän ler üçin gy zyk ly bol jak beý le ki bir nä çe giň mag lu mat la ry jem läp dir.

Türk me nis ta nyň Döw let ne şir ýat gul lu gy ta ra pyn dan ne şir edi len bu ki-tap owa dan be ze gi bi len ta pa wut lan-ýar. On da meş hur türk men su rat keş-le ri niň çe ken su rat la ry nyň nus ga la ry, ar heo lo gik ta pyn dy la ryň su rat la ry, an-tik döw rü niň we has giç ki za man la ryň dür li gap la ry nyň nus ga la ry, beý le ki owa dan şe killer bar.

Mi ra sa sar pa goý mak, Wa ta ny öz-gert mek ýy ly na ba gyş la nan ne şir le-riň ara syn da «Ga dy my Mer wiň şe kil-ler dä ki ro wa ýa ty» at ly ne şir hem bar. Bu ki tap Me de ni ýet mi nistr li gi niň we Türk me nis ta nyň Su rat keş ler bir leş me-si niň ho wan dar ly gy as tyn da çap dan çy ka ry lyp, tas la ma ny «Türk me nis tan» hal ka ra žur na ly nyň gat naş ma gyn da Türk men döw let ne şir ýat gul lu gy ama-la aşyr dy. «Ga dy my Mer wiň şe kil ler-dä ki ro wa ýa tyn da» su rat keş le riň Ma ry mek de bi niň fe no me ni açy lyp gör ke zil-ýär. Baý be ze len tä ze ne şi riň söz ba şy-syn da bel le ni li şi ýa ly, «Gün do ga ryň iň ga dym şä her le ri niň bi ri niň, bir ma hal-lar Mar gia na ýur du nyň bo lan ýe ri niň, Mur gap der ýa sy nyň kö ne ha na sy nyň ug run da ky äh li çäk le riň ta ry hy keş bi Ma ry we la ýa ty nyň diý seň dür li, öz-bo luş ly hä si ýet li, ýö ne umu my bir syr bi len bir leş di ri len, gö ze gö rün me ýän ýa kyn ly gy bi len ta pa wut lan ýan su rat-keş le ri niň dö re di ji lik öz bo luş ly ly gy na tä sir edip dir. Bu top rak da şeý le syr la-ryň kö pü si sak lan ýar».

Şeý le lik de, 2016-njy ýy lyň bi rin ji çär ýe gi niň wa ka la ry ýur du my zyň gel-jek dä ki ösüş le ri ne, onuň ra ýat la ry nyň hal-ýag daý la ry nyň ýo ka ry de re je si ni üp jün et mä ge gö nük di ri lip, Türk me-nis tan da bo lup geç ýän öz gert me le riň dep gi ni ni be ýan et di.

Maral Gajarowa

and modernity of the Turkmen culture and way of life, where the traditions of tea-drinking take a special place.

The author, being a scientist, us-ing a systematic approach, general-izes wide data about the origin and history of this miraculous drink, its kinds, content, recipes and way of its preparation, ceremonies of its usage, impact on the human being organism and many other aspects, which will be quite interesting for all people, who like tea. The Book, published by the State Publishing House of Turkmeni-stan, is distinguished with the richness of its design. In it the reproductions of the pictures of famous Turkmen paint-ers, photos of the archeological find-ings, models of vessels of the antique periods and more later epochs, other colorful illustrations.

Among the editions devoted to the Year of Honouring Heritage and Transforming Fatherland is the follow-ing one: “Picturesque Legends of the Ancient Merv”. The Book was pub-lished under the aegis of the Ministry of Culture and the Union of Painters of Turkmenistan; the project was imple-mented by the Turkmen State Publica-tion Service with the participation of the international magazine “Turkmeni-stan”. The book “Picturesque Legends of the Ancient Merv” discloses the phe-nomenon of the Mary school of paint-ers. As it is noted in the Introduction to the new richly illustrated edition, “The historical aura of one of the most an-cient towns of the Orient, of the whole territory in the old delta of the Murgab River, where an old Margiana country existed, influenced greatly on the orig-inality of the painters of Mary velayat, so different, individual-and-character-istic, but elusive close, as if united by some general secret, which our land keeps a lot”.

Thus, the panorama of events of the first quarter of the year 2016 reflected the dynamics of reforms which take place in contemporary Turkmenistan, aimed at the further progress of the country, ensuring of the high levelof well-being of its citizens.

Maral Kajarova

Page 110: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

108 MIRAS

«MIRAS» YLMY-KÖPÇÜLIKLEÝIN ŽURNALYNYŇ 2015-NJI ÝYLDAKY SANLARYNYŇ MAZMUNY

THE CONTENTS OF THE POPULAR SCIENTIFIC «MIRAS» JOURNAL FOR THE YEAR 2015

СОДЕРЖАНИЕ НАУЧНО-ПОПУЛЯРНОГО ЖУРНАЛА «МИРАС» ЗА 2015 ГОД

Page 111: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

109MIRAS

TÜRK ME NIS TA NYŇ PRE ZI DEN TI GURBANGULY BERDIMUHAMEDOWYŇ TÜRK MEN HAL KY NA TÄ ZE ÝYL GUT LA GYNEW YEAR ADDRESS OF TURKMENISTAN PRESIDENT GURBANGULY BERDIMUHAMEDOV TO THE TURKMEN PEOPLEНОВОГОДНЕЕ ОБРАЩЕНИЕ ПРЕЗИДЕНТА ТУРКМЕНИСТАНАГУРБАНГУЛЫ БЕРДЫМУХАМЕДОВА К ТУРКМЕНСКОМУ НАРОДУ

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELERNEW FINDS AND DISCOVERIESНОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

T. HO JA NY ÝA ZOW (Türk me nis tan)MERW HO REZMŞA LA RY ANUŞ TE GI NI LER DÖW RÜN DET. KHOJANIYAZOV (Turkmenistan)MERV IN EPOCH OF KHOREZMSHAHS ANUSHTEGINSТ. ХОДЖАНИЯЗОВ (Туркменистан)МЕРВ В ЭПОХУ ХОРЕЗМШАХОВ АНУШТЕГИНИДОВ

N. BO ROFF KA (Germaniýa Federatiw Respublikasy)A. GURBANOW (Türkmenistan)MER KE ZI AZI ÝA NYŇ NEO LI TI WE ENEO LI TI BA RA DA KY TÄ ZE MAG-LU MAT LAR: DAŞ LY DE PE (TÜRK ME NIS TAN)N. BOROFFKA (Federal Republic of Germany) A. KURBANOV (Turkmenistan)NEW DATA ON THE NEOLITHIC AND ENEOLITHIC OF CENTRAL ASIA: DASHLY DEPE (TURKMENISTAN)Н. БОРОФФКА (Федеративная Республика Германия)

А. КУРБАНОВ (Туркменистан)НОВЫЕ ДАННЫЕ ПО НЕОЛИТУ И ЭНЕОЛИТУ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ: ДАШЛЫ-ДЕПЕ (ТУРКМЕНИСТАН)

Ş. KRAUS (Ger ma ni ýa Fe de ra tiw Res pub li ka sy)G. ÝAGŞYMYRADOW (Türkmenistan)DAŞ LY DE PE DEN (TÜRK ME NIS TAN) TA PY LAN WE ENEO LIT DÖW RÜ NE DE GIŞ LI BO LAN GA MA NYŇ XRF DER ŇE WIS. KRAUS (Federal Republic of Germany)G.YAGSHIMURADOV (Turkmenistan)XRF ANALYSIS OF A CHALCOLITHIC DAGGER FROM DASHLY DEPE (TURKMENISTAN)Ш. КРАУС (Федеративная Республика Германия) Г. ЯГШИМУРАДОВ (Туркменистан)XRF АНАЛИЗ ЭНЕОЛИТИЧЕСКОГО КИНЖАЛА ИЗ ДАШЛЫ-ДЕПЕ (ТУРКМЕНИСТАН)

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARYINTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONSВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

G. GUZYÇYÝEWA (Türkmenistan)SEL JUK LAR DÖW RÜ NIŇ ZE NAN ŞA HY RYG. GUZYCHIYEVA (Turkmenistan)POETESS OF SELJUK EPOCH Г. ГУЗЫЧИЕВА (Туркменистан)ПОЭТЕССА ЭПОХИ СЕЛЬДЖУКОВ

R. BA HO DI ROW (Öz be gis tan Respublikasy)XI-XIII ASYR LA RYŇ ALYM LA RY NYŇ ESER LE RIN DE YLYM LA RYŇ KLAS SI FI KA SI ÝA ME SE LE SIR.BAHODIROV (Republic of Uzbekistan)THE PROBLEM OF CLASSIFICATION OF SCIENCES IN XI – XIII CEN-TURIES SCIENTISTS WORKSР.БАХОДИРОВ (Республика Узбекистан)ПРОБЛЕМА КЛАССИФИКАЦИИ НАУК В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ УЧЕНЫХ XI – XIII ВЕКОВ

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN(ýan war-mart)THE REVIEW OF EVENTS OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN(January-March)ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА(январь-март)

Page 112: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

110 MIRAS

GA RAŞ SYZ, BA KY BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ AT ŞY NAS LA RY NA, BE DEW JAN KÖ ÝER LE RI NE WE MÄH RI BAN HAL KY NATO HORSEBREEDERS, CONNOISSEURS OF TURKMEN RACERS AND TO THE PEOPLE OFINDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANКОНЕВОДАМ, ЦЕНИТЕЛЯМ ТУРКМЕНСКОГО СКАКУНА И НАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF THE INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ YL MY JEM GY-ÝET ÇI LI GI NE HEM-DE «BER KA RAR DÖW LE TI MI ZIŇ BAG TY ÝAR LYK DÖW RÜN DE YLYM, TEH NI KA WE IN NO WA SION TEH NO LO GI ÝA LAR» AT LY HAL KA RA YL MY MAS LA HA TA GAT NA ŞY JY LA RATO SCIENTIFIC PUBLICITY OF INDEPENDENT NEUTRAL TURK-MENISTAN AND PARTICIPANTS OF THE INTERNATIONAL SCIEN-TIFIC CONFERENCE «SCIENCE, ENGINEERING AND INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN THE PROSPEROUS EPOCH OF THE POWERFUL STATE» НАУЧНОЙ ОБЩЕСТВЕННОСТИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА И УЧАСТНИКАМ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «НАУКА, ТЕХНИКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНО-ЛОГИИ В ЭПОХУ МОГУЩЕСТВА И СЧАСТЬЯ»

TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELERNEW FINDS AND DISCOVERIESНОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

F. BO BO ÝEW (Tä ji gis tan Res pub li ka sy)

ABU NASR UT BI NIŇ «DÖW LE TIŇ SÜ TÜ NI NIŇ TA RY HY» AT LY ÝYL ÝAZ GY LA RY NYŇ STI LIS TIK WE EDE BI AÝ RA TYN LYK LA RYF.BOBOYEV (Tajikistan Republic) STYLISTIC AND LITERARY PECULIARITIES OF THE CHRONICLE “HISTORY OF YAMINI” OF ABUNASR UTBIФ.БОБОЕВ (РеспубликаТаджикистан)СТИЛИСТИЧЕСКИЕ И ЛИТЕРАТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ ХРОНИКИ «ИСТОРИЯ ЯМИНИ» АБУНАСРА УТБИ

A. JU MA ÝEW, A. NUR LY ÝE WA (Türkmenistan),TA RY HY WE ME DE NI MI RA SY GO RA MA GYŇ HU KUK ESAS LA RYA. JUMAYEV, A. NURLYEVA (Turkmenistan)LEGAL BASES OF HISTORICAL AND CULTURAL HERITAGEА.ДЖУМАЕВ, А.НУРЛЫЕВА (Туркменистан)ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ СОХРАНЕНИЯ ИСТОРИЧЕСКОГОИ КУЛЬТУРНОГО НАСЛЕДИЯ

H.MIN NE GU LOW (Ta ta rys tan Res pub li ka sy, Rus si ýa Fe de ra si ýa sy)TÜRK MEN LE RIŇ WE TA TAR LA RYŇ KÖ PA SYR LYK ÖZA RA GAT NA ŞYK LA RYKH. MINNEGULOV (The Republic of Tatarstan, the Russian Federation)CENTURIES-OLD INTERRELATIONS OF THE TURKMEN AND TATAR PEOPLESХ. МИННЕГУЛОВ (Республика Татарстан, Российская Федерация)МНОГОВЕКОВЫЕ ВЗАИМОСВЯЗИ ТУРКМЕН И ТАТАР

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARYINTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONSВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

A. KO MI LOW (Tä ji gis tan Res pub li ka sy)«AKA DE MI ÝA» WE «AKA DE MI KI YLYM LAR» DÜ ŞÜN JE LE RI NIŇ GE-LIP ÇY KY ŞY NYŇ TA RY HYА.КОMILOV (Tajikistan Republic)THE HISTORY OF THE ORIGIN OF THE NOTION – “ACADEMIA” AND “ACADEMIC SCIENCES”А.КОМИЛОВ (Республика Таджикистан)ИСТОРИЯ ПРОИСХОЖДЕНИЯ ПОНЯТИЙ – «АКАДЕМИЯ» И «АКАДЕМИЧЕСКИЕ НАУКИ»

Ý. ORAZ GY LY JOW (Türk me nis tan)GA DY MY MERW BE ÝIK SEL JUK LAR ZA MA NYN DAYA. ORAZGYLYJOV (Turkmenistan)ANCIENT MERV IN THE EPOCH OF GREAT SELJUKSЯ.ОРАЗГЫЛЫДЖОВ (Туркменистан)ДРЕВНИЙ МЕРВ В ЭПОХУ ВЕЛИКИХ СЕЛЬДЖУКОВ

S.SA RI ÝEW (Öz be gis tan Respublikasy)MAG TYM GU LY NYŇ ŞYG RY ÝE TI WE ÖZ BEK HALK BAG ŞY LA RY NYŇ DÖ RE DI JI LI GIS. SARIYEV (Republic Uzbekistan)LYRIC POETRY OF MAGTYMGULY AND THE CREATIVITY OF UZBEK NATIONAL BAGSHIС. САРИЕВ (Республика Узбекистан)ЛИРИКА МАХТУМКУЛИ И ТВОРЧЕСТВО УЗБЕКСКИХ НАРОДНЫХ БАХШИYLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARYCHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFEХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN(ap rel-iýun)REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE EVENTS OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN(April-June)ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА(апрель-июнь)

Page 113: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

111MIRAS

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ MEK DEP OKUW ÇY LA RY NA, TA LYP ÝAŞ LA RY NA, MU GAL LYM LA RY NA WE BI-LIM IŞ GÄR LE RI NE TO THE SCHOOLCHILDREN, STUDENT YOUTH, TEACHERS AND WORKERS OF THE EDUCATIONAL SPHERE OF THE INDEPENDENT AND NEUTRAL TURKMENISTANШКОЛЬНИКАМ, СТУДЕНЧЕСКОЙ МОЛОДЕЖИ, ПРЕПОДАВАТЕЛЯМ И РАБОТНИКАМ СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELERNEW FINDS AND DISCOVERIESНОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

H.ÝUSUBOW (Türkmenistan)AHE ME NI LER DÖW LE TI NIŇ TA RY HYN DAN PAR ÇAÝA-DA FRA DYŇ GOZ GA LA ŇY BA RA DA KE LAMKh.YUSUPOV (Turkmenistan) FROM THE HISTORY OF THE AHEMENIDS STATE OR NARRATION ABOUT FRAD REVOLT Х.ЮСУПОВ (Туркменистан)ИЗ ИСТОРИИ ГОСУДАРСТВА АХЕМЕНИДОВ ИЛИ ПОВЕСТВОВАНИЕ О ВОССТАНИИ ФРАДАA. BER DI ÝEW (Türkmenistan)HY WAA BA DYŇ YL MY – TA RY HY GYM MAT LY GYA.BERDIYEV (Turkmenistan) SCIENTIFIC – HISTORICAL VALUE OF KHIVAABADА.БЕРДЫЕВ (Туркменистан)НАУЧНО – ИСТОРИЧЕСКАЯ ЦЕННОСТЬ ХИВААБАДА

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARYINTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONSВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

F. RI ÇARD (Fran si ýa Res pub li ka sy)ALEK SANDR HODZ KO WE MAG TYM GU LY NYŇ ŞY GYR LA RYF. RICHARD (Franсe Republic) ALEKSANDER CHODZKO AND WORKS BY MAGTYMGULYФ. РИЧАРД (Французская Республика)АЛЕКСАНДР ХОДЗЬКО И ПРОИЗВЕДЕНИЯ МАХТУМКУЛИ

N. WAS KIW (Uk rai na)GU SEÝN MUH TA ROW WE ALEK SEÝ KO LO MI ÝES: DRA MA TURG LA RYŇ GEP LE ŞI GIN.VASKIV (Ukraine) HUSSEIN MUHTAROV AND ALEKSEY KOLOMIYTZ: DIALOGUE OF PLAYWRIGHTS Н.ВАСЬКИВ (Украина)ГУСЕЙН МУХТАРОВ И АЛЕКСЕЙ КОЛОМИЕЦ: ДИАЛОГ ДРАМАТУРГОВ

D. ÝAZ KU LY ÝEW (Türkmenistan)MAG TYM GU LY NYŇ ŞY G RY ÝE TI NIŇ MIL LI LI GID. YAZKULIYEV (Turkmenistan)NATIONAL CHARACTER OF POETRY OF MAGTYMGULYД. Язкулиев (Туркменистан)НАЦИОНАЛЬНЫЙ ХАРАКТЕР ПОЭЗИИ МАХТУМКУЛИ

Z. ALI KU RE ŞI (Pakistan Yslam Respublikasy)MAG TYM GU LY PY RA GY NYŇ ŞYG RY ÝE TIZ. ALI QURESHI (Islamic Republic Pakistan)MAGTYMGULY FRAGI – POETIC COLLECTIONЗ. АЛИ КУРЕШИ (Исламская Республика Пакистан)ПОЭЗИЯ МАХТУМКУЛИ ФРАГИ

S. SAG LAM (Tür ki ýe Res pub li ka sy)«WAG ZY-AZAT» ESE RIN DE HE KA ÝA HÄ SI ÝET LI BÖ LEK LERS. SAGLAM (Тurkish Republic)RENDERING ELEMENTS IN “VAGZY-AZAT”С. САГЛАМ (Турецкая Республика)ЭЛЕМЕНТЫ ПЕРЕСКАЗА В ПРОИЗВЕДЕНИИ «ВАГЗЫ-АЗАТ»

YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARYCHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFEХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN(iýul-sent ýabr)REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFE EVENTS OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN(July-September)ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА(июль-сентябрь)

Page 114: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

112 MIRAS

GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА GA RAŞ SYZ, HE MI ŞE LIK BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ HAL KY NATO THE PEOPLE OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTANНАРОДУ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА

TÄZE AÇYŞLAR WE IŞLÄP DÜZMELERNEW FINDS AND DISCOVERIESНОВЫЕ ОТКРЫТИЯ И РАЗРАБОТКИ

B. ÝÜ JEL (Tür ki ýe Respublikasy)BA BY RYŇ «DI WA NY NYŇ» ESA SY AÝ RA TYN LYK LA RYB. YUJEL (Turkish Republic) THE BASIC PECULIARITIES OF BABUR’S «DIVAN»Б. ЮДЖЕЛ (Турецкая Республика)ОСНОВНЫЕ ОСОБЕННОСТИ «ДИВАНА» БАБУРА

R. BA HO DI ROW (Öz be gis tan Res pub li ka sy)AÝ RY-AÝ RY WE KÖP SAN LY YLYM LA RYŇ TO PAR LA RA BÖ LÜ NI ŞI NE BA GYŞ LA NY LAN GOL ÝAZ MA TRAK TAT LA RYR.BAKHODIROV (The Republic of Uzbekistan) THE MANUSCRIPT TREATISES, DEDICATED TO THE CLASSIFICATION OF A GREAT QANTITY AND SEPARATE SCIENCESР.БАХОДИРОВ (Республика Узбекистан)РУКОПИСНЫЕ ТРАКТАТЫ, ПОСВЯЩЕННЫЕ КЛАССИФИКАЦИИБОЛЬШОГО КОЛИЧЕСТВА И ОТДЕЛЬНЫХ НАУК

S. AT DAYEW (Türk me nis tan)TÜRKMENLERIŇ TOPRAGA TAGZYM ETME DÄPLERI S. ATDAYEV (Turkmenistan)TRADITION OF THE LAND HONORING AMONG TURKMEN PEOPLE

С. АТДАЕВ (Туркменистан)ТРАДИЦИЯ ПОЧИТАНИЯ ЗЕМЛИ У ТУРКМЕН

MEDENIÝETLERIŇ, HALKLARYŇ WE SIWILIZASIÝALARYŇ ÖZARA GATNAŞYKLARYINTERACTION OF CULTURES, NATIONS AND CIVILISATIONSВЗАИМОДЕЙСТВИЕ КУЛЬТУР, НАРОДОВ И ЦИВИЛИЗАЦИЙ

K. KURAMBAÝEW (Garagalpagystan, Özbegistan Respublikasy)MAGTYMGULYNYŇ ŞYGRYÝETINIŇ AŞYGYK. КURAMBAYEV (Кara-Kalpakstan, Republic Uzbekistan)FOREVER INSPIRED BY PYRAGY’S POETRYK. КУРАМБАЕВ (Каракалпакстан, Республика Узбекистан)ПОЭЗИЕЙ ФРАГИ НАВЕКИ ВДОХНОВЛЕН

H. MÄ TI ÝEW (Türk me nis tan)LING WO ME DE NI ÝE TIŇ TA RY HYN DANKH. MYATIYEV (Turk me nis tan)FROM THE HISTORY OF LINGUISTIC CULTUREХ. МЯТИЕВ (Туркменистан)ИЗ ИСТОРИИ ЛИНГВОКУЛЬТУРЫ

YLMY WE MEDENI DURMUŞ HABARLARYCHRONICLES OF SCIENTIFIC AND CULTURAL LIFEХРОНИКА НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ

GA RAŞ SYZ, BI TA RAP TÜRK ME NIS TA NYŇ JEM GY ÝET ÇI LIK, YL MY WE ME DE NI DUR MU ŞY NYŇ WA KA LA RY NA SYN(okt ýabr-de kabr)REVIEW OF PUBLIC, SCIENTIFIC AND CULTURAL EVENTS OF INDEPENDENT NEUTRAL TURKMENISTAN(October-December)ОБЗОР СОБЫТИЙ ОБЩЕСТВЕННОЙ, НАУЧНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ ЖИЗНИ НЕЗАВИСИМОГО НЕЙТРАЛЬНОГО ТУРКМЕНИСТАНА(октябрь-декабрь)

Page 115: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

© «Miras» žurnalynyň redaksiýasy

Salgysy: Türkmenistan, Aşgabat ş., 744000, Puşkin köç.

13-nji «A» jaýy, tel./faks: 94-01-77, 93-01-79Žurnaldan göçürilende we ondaky

materiallardan peýdalanylan ýagdaýyndažurnala salgylanmak hökmanydyr.

Golýazmalar we suratlar yzyna gaýtarylmaýar.

© «Miras» Journal

Address: 13 «A», Pushkin str., Ashgabat, Turkmenistan 744000,

tel./fax: 94-01-77, 93-01-79All rigths reserved. The Journal is not responsible for unsolicited materials.

Reproducing in any manner without prior written permission prohibited.

Manuscripts and photographs are not returned.

Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № 2500

Türkmenistanyň Metbugat merkezinde çap edildi.

Terjime edenler: O. Çaryýew, B. Saryhanow, G. Saryýewa, Ž. Garryýewa, E. Rasulowa, N. Döwletowa.Türkmen tekstiniň redaktory A. Durdyýewa.

Rus tekstiniň redaktory B. Lapaýew.Çeperçilik redaktory Ýa.Hojamyradow

Terjimeçi M. Gajarowa.

Žurnalyň şu sanynda I. Lomowyň we Ýa. Hojamyradowyň düşüren suratlary peydalanyldy

© Редакция журнала «Мирас»

Адрес: Туркменистан, г. Ашхабад, 744000, улица Пушкина, 13«А»,

тел./факс: 94-01-77, 93-01-79При перепечатке и использовании

материалов ссылки на журнал обязательны.

Рукописи и фотографии не возвращаются.

Page 116: 1/2016 - GOVscience.gov.tm/files/miras-1-2016.pdf · Çap etmäge rugsat berlen wagty --. --. 2016 ý. A-89912 Ölçegi 60x90 1/8. Çap listi 14. Tiražy 350. Sargyt № -- ... КУЛЬТУРЫ

Y L M Y - K Ö P Ç Ü L I K L E Ý I N Ž U R N A L

1/2

01

6

HERITAGEPOPULAR-SCIENTIFIC

JOURNAL

НАСЛЕДИЕНАУЧНО-ПОПУЛЯРНЫЙ

ЖУРНАЛ

1/2016