1º eso l.g. solucionario

352

Click here to load reader

description

 

Transcript of 1º eso l.g. solucionario

Page 1: 1º eso l.g. solucionario

A Guía de Lingua e Literatura para 1.º de ESO é unha obra colectivaconcibida, deseñada e creada no departamento de EdiciónsEducativas de Obradoiro / Santillana, baixo a direcciónde Henrique Juan Redal e Ana María Guerra Cañizo.

Na súa realización interviñeron:

Noemí Álvarez VillarXoán Manoel López BendañaAfonso Toimil Castro

EDICIÓNXoán Manoel López BendañaAfonso Toimil Castro

DIRECCIÓN DO PROXECTOAfonso Toimil Castro

Biblioteca do profesoradoGUÍA E RECURSOS

Lingua e Literatura 1 ESO

ObradoiroSantillana

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 1

Page 2: 1º eso l.g. solucionario

2 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

PRESENTACIÓN 4

O porqué de… A Casa do Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

O currículo de ESO. Competencias básicas. . . . . . . . . . . . . . . . 6

Principios metodolóxicos e didácticos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Bloques de contido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Guía e Recursos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

As competencias na área de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

GUÍA 25

Índice

Unidade 1 26-33

34-41

42-49

50-59

60-67

68-75

76-83

84-93

94-101

102-109

110-117

118-127

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

130-141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154-155

156-157

158-159

154-157

162-165

158-161

160-161

162-163

164-165

172-177

178-183

184-189

190-195

196-201

202-207

208-213

214-221

222-229

230-235

236-241

242-247

Guións didácticos

Recursos complementarios

Expresión oral Reforzo/Ampliación Avaliación

Adaptación curricular

Unidade 2

Unidade 3

Unidade 4

Avaliación 1

Unidade 5

Unidade 6

Unidade 7

Unidade 8

Avaliación 2

Unidade 9

Unidade 10

Unidade 11

Unidade 12

Avaliación 3

166-169SolucionarioAvaliación

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 2

Page 3: 1º eso l.g. solucionario

3� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

COMPRENSIÓN LECTORA 249

As aventuras de Manolito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

O vello que quería ver o tren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

Unha gorda cabeza amarela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

O espello . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Nancy e o caso do cine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

O elixir da xuventude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Á moda e con perruca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Poesía paisaxística. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

O cativo da lata de conservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Poesía intimista. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

A revolta do laboratorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

O emperador recitador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Os catro brahmanas sabios . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Groucho e chico, avogados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

O conde Drácula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

O carboeiro, na súa casa, é un rei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Un bo prezo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

A randeeira de novo de Parmuíde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Tigre Antón. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

O país dos troles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

O vendedor ambulante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

A primeira mata de arroz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

Un doce emprego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

O poder dun soño . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

PLAN LECTOR 299

DESTREZAS TIC 319

Bloque A. Sistemas operativos. Windows . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Bloque B. Sistemas operativos. Linux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

Bloque C. Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 3

Page 4: 1º eso l.g. solucionario

4 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Presentación

O porqué de...

O significado do nome

As claves do noso proxecto editorial

Un nome é algo máis ca un conxunto de palabras. É unha idea, un concepto. A Ca-sa do Saber é un nome que fala do traballo educativo e dun proxecto editorial. É unnome que expresa unhas intencións previas de acollida, seguridade e confianza.Que formula uns obxectivos de aprendizaxe ben construída. É unha metáfora da ca-sa do saber por excelencia, a escola, o lugar onde os alumnos e as alumnas crecen eaprenden. A Casa do Saber nace como un proxecto con vocación de apoio aos alum-nos e ás alumnas, de contribución ao éxito escolar, de servicio ao profesorado.

Agora a Casa é unha realidade. No seu deseño e na súa construción participaronprofesores, deseñadores, psicopedagogos, editores, ilustradores, fotógrafos, infogra-fistas, maquetistas e informáticos. Está case terminada. Pero falta o fundamental: osseus habitantes. Os que achegarán a súa experiencia, o seu traballo, o seu esforzo,para encher de Saber cada estancia, de ilusión cada parede e de vida cada recanto.

Queda o paso máis importante de todos. O de converter o noso proxecto no seu. Ode estender a man e, xuntos, traballar polo triunfo dos seus alumnos e das súasalumnas.

Adiante, este é o voso proxecto. É a vosa casa. É a casa de todos.

FUNDAMENTACIÓN TEÓRICA. A Casa do Saber naceu da reflexión e deseñousecoidadosamente. Os seus planos foron los fundamentos teóricos das programa-cións dos materiais, da secuencia de contidos de cada área, da selección doscomplementos didácticos, das propostas de avaliación. Nestes planos especificá-ronse as xustificacións psicopedagóxicas e científicas que constitúen os cimentosteóricos da casa.

OS PIARES COMÚNS A TODOS OS MATERIAIS. Todos os compoñentes do pro-xecto A Casa do Saber comparten a atención polos valores (solidariedade, tolerancia,espírito emprendedor), as tecnoloxías da información e comunicación, e ls compe-tencias básicas (lingüística; matemática; coñecemento e interacción co mundo físi-co; tratamento de información e competencia dixital; competencia social e cidadá;cultural e artística; aprender a aprender; autonomía e iniciativa persoal).

DIVERSIDADE: UN ESPAZO PARA TODOS. Queriamos unha Casa do Saber abertaa todos. Un espazo en que todos tivesen cabida. Un lugar en que todos encontrasenrecursos para aprender, crecer, desenvolverse. Recursos para aprender máis ou re-forzar os coñecementos, para comprender mellor e aplicar o estudado, para explorarnovas posibilidades. E recursos para acoller aos que acaban de chegar e que aíndanon dominan a nosa lingua.

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 4

Page 5: 1º eso l.g. solucionario

5� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

En que se concreta o proxectoCatro principios básicos inspiraron o contido, a orientación e a estrutura de A Casa do Saber: a adecuación ao novo marco lexislativo (a LOE), mellorar a comprensión dos alumnos, preparalos para a sociedade da informacióne proporcionar unha gran diversidade de materiais para facilitar o labor do profesorado.

OS NOVOS LIBROS PARA AS ALUMNAS E OS ALUMNOS

Libros cun coidado especial do texto: linguaxe clara e sinxela,vocabulario consonte co nivel dos alumnos e unha tipografíaespecialmente seleccionada para mellorar a comprensión.

Libros con ilustracións intelixibles para os alumnos e as alumnas, que non se limitan a confirmar o redactado. Ilustracións que son instrumentos de gran potencia para desenvolver capacidades como a observación, a análise, a relación, a formulación de interrogantes, a expresión oral...

Libros con actividades coherentes cos obxectivos, graduadas pola súa dificultade, orientadas a que os alumnos desenvolvan hábitos e destrezas,elaboren e constrúan significados, contextualicen e xeneralicen o aprendido.

N’ A Casa do Saber démoslles importancia á elegancia dos libros,ao seu formato, ao seu deseño, á beleza das imaxes, á textura do papel. Todo iso para dar sensación de traballo ben feito, e para transmitir a importancia da educación e da cultura.

GUÍAS CON GRAN CANTIDADE DE RECURSOS PARA O TRABALLO NA AULA

Guións didácticos asociados ás unidades dos libros: con programacións de aula queconteñen os obxectivos, contidos, competencias que se traballan en cada unidade e criterios de avaliación; suxestións didácticas e solucións das actividades.

Propostas para traballar a diversidade: fichas de ampliación e reforzo, recursos para as adaptacións curriculares, fichas de traballo con alumnado inmigrante.

Recursos complementarios: bancos de datos, fichas de traballo práctico,suxestións de lectura... Centos de propostas para facilitar o labor docente.

Programas especiais: plan lector, investigacións, cine...

UN COMPLETO MATERIAL DE APOIO DIXITAL

Recursos multimedia para o traballo na aula. Un CD con presentacións multimedia: o profesorado poderá utilizalas para presentar o tema dun xeito máis dinámico, navegando entre as transparencias, ampliando imaxes, mostrando esquemas, proxectando audiovisuais e accedendo a numerosas páxinas web.

Guía en formato pdf. Para facilitar a distribución de documentos entre os alumnos e as alumnas sen necesidade de utilizar a fotocopiadora, ou para consultalos no ordenador.

Outros CD. Programacións de aula, documentos administrativos, etc.

Linguae Literatura 1ESO

Recursosmultimedia

ObradoiroSantillana

YCY CMY

K

Bib

lio

teca

do

pro

feso

rad

oG

UÍA

ERE

CU

RSO

SLin

gu

ae

Litera

tura

ESO

1

Bibliotecado profesorado

Programacióndas unidadesGuións didácticos

Recursoscomplementarios:

• Reforzo e ampliación

por unidade• Avaliación• Expresión oralPropostas para a

adaptación curricularPlan lectorRecursos multimedia

Destrezas TIC

GUÍA ERECURSOSLingua e Literatura

ESO1

Todo o material deste libro

está dispoñible en CD, para

poder imprimilo.

ObradoiroSantillana

978

8482

2457

13

ISB

N-1

3: 9

78-8

4-82

24-5

71-3

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 5

Page 6: 1º eso l.g. solucionario

6 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Principios do currículo da Educación Secundaria ObrigatoriaA Educación Secundaria Obrigatoria pretende asegurar unha formación común a todo oalumnado dentro do sistema educativo español. A súa finalidade é lograr que os alumnos eas alumnas adquiran os elementos básicos da cultura; desenvolver e consolidar neles hábi-tos de estudo e de traballo; preparalos para a súa incorporación a estudos posteriores e pa-ra a súa inserción laboral; e formalos para o exercicio dos seus dereitos e obrigacións comocidadáns.

Obxectivos da etapaA Educación Secundaria Obrigatoria debe contribuír a desenvolver nos alumnos e nasalumnas capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no res-pecto aos demais, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as per-soas e grupos, exercitarse no diálogo afianzando os dereitos humanos como valores co-múns dunha sociedade plural e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipocomo condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e co-mo medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entreeles. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da persoalidade e nas sú-as relacións cos demais, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo, oscomportamentos sexistas e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información para, con senti-do crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha preparación básica no campodas tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en distin-tas disciplinas, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemasnos diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sen-tido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, to-mar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, nas linguas galega ecastelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, a lectura e o estudoda literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e a historia propias e dosdemais, así como o patrimonio artístico e cultural.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o dos outros, respectar as dife-renzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e incorporar a educación físicae a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer evalorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar critica-mente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivose o medio natural, contribuíndo á súa conservación e mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das distintas manifestacións artís-ticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.

O currículo de ESO. Competencias básicas

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 6

Page 7: 1º eso l.g. solucionario

7� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

As competencias básicas como novidade curricularA nova lei de educación (LOE) presenta unha novidade de especial relevancia: a definicióndas competencias básicas que se deben alcanzar ao acabar a Educación Secundaria Obri-gatoria. Esas competencias permiten identificar as aprendizaxes que se consideran impres-cindibles desde unha formulación integradora e orientada á aplicación dos saberes adquiri-dos. O seu logro deberá capacitar os alumnos e as alumnas para a súa realización persoal,o exercicio da cidadanía activa, a incorporación á vida adulta e o desenvolvemento dunhaaprendizaxe permanente ao longo da vida.

O concepto de competencia básica percorreu un longo camiño ata chegar ao sistema edu-cativo. En 1995, a Comisión Europea tratou por primeira vez as competencias básicas ouclave no seu Libro Branco sobre a educación e a formación. E desde ese ano, diferentesgrupos de expertos da Unión Europea traballaron para identificar e definir as competen-cias, analizar a mellor maneira de integralas no currículo e determinar como desenvolvelase incrementalas ao longo da vida nun proceso de aprendizaxe continua.

Entre os traballos máis relevantes no campo das competencias cabe citar tres: o proxecto daOCDE Definición e selección de competencias (DeSeCo), que estableceu cales debían ser ascompetencias clave para unha vida próspera e o bo funcionamento da sociedade; a iniciativaASEM, que estudou as competencias esenciais no contexto da aprendizaxe ao longo da vidae a integración entre as capacidades e os obxectivos sociais dun individuo; e o informeEURYDICE, que mostrou un grande interese por competencias consideradas vitais para unha participación con éxito na sociedade.

Tamén no marco dos estudos internacionais dirixidos a avaliar o rendemento do alumnado e aeficiencia dos sistemas educativos se pon o acento nas competencias. Así, o proxecto PISA in-siste na importancia da adquisición de competencias para consolidar a aprendizaxe. E o pro-xecto TUNING, que ten como fin harmonizar o sistema universitario no contorno da UE, decla-ra que a educación deberá centrarse na adquisición de competencias.

O concepto de competencia básicaEnténdese por competencia a capacidade de poñer en práctica de forma integrada, encontextos e situacións diferentes, os coñecementos, as habilidades e as actitudes persoaisadquiridos. As competencias teñen tres componentes: un saber (un contido), un saber fa-cer (un procedemento, unha habilidade, unha destreza…) e un saber ser ou saber estar(unha actitude determinada).

As competencias básicas ou clave teñen as características seguintes:� Promoven o desenvolvemento de capacidades máis ca a asimilación de contidos,

aínda que estes sempre están presentes á hora de concretarse as aprendizaxes.� Teñen en conta o carácter aplicativo das aprendizaxes xa que se entende que unha

persoa «competente» é aquela capaz de resolver os problemas propios do seu ámbi-to de actuación.

� Baséanse no seu carácter dinámico, posto que se desenvolven de xeito progresivo epoden ser adquiridas en situacións e institucións formativas diferentes.

� Teñen un carácter interdisciplinar e transversal, posto que integran aprendizaxesprocedentes de distintas disciplinas.

� Son un punto de encontro entre a calidade e a equidade, por canto que pretendengarantir unha educación que dea resposta ás necesidades reais da nosa época (cali-dade) e que sirva de base común a todos os cidadáns e cidadás (equidade).

As competencias clave ou básicas, é dicir, os coñecementos, destrezas e actitudes que to-dos os individuos necesitan para o seu desenvolvemento persoal e a súa adecuada inser-ción na sociedade e no mundo laboral, deberían estar desenvolvidas ao acabar a ensinan-za obrigatoria e servir de base para unha aprendizaxe ao longo da vida.

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 7

Page 8: 1º eso l.g. solucionario

8 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

As competencias básicas no currículo de SecundariaA inclusión das competencias básicas no currículo ten tres finalidades:

� En primeiro lugar, integrar as diferentes aprendizaxes, tanto as formais (correspon-dentes ás diferentes áreas do currículo) como as informais.

� En segundo lugar, facer que os estudantes poñan as súas aprendizaxes en relacióncon distintos tipos de contidos e que as utilicen de maneira efectiva cando lles resul-ten necesarios en diferentes situacións e contextos.

� E, por último, orientar a ensinanza, ao permitir identificar os contidos e os criteriosde avaliación imprescindibles, e inspirar as decisións relativas ao proceso de ensi-nanza e de aprendizaxe.

Aínda que as áreas e materias do currículo contribúen á adquisición das competencias bási-cas, non hai relación unívoca entre a ensinanza de determinadas áreas ou materias e o desen-volvemento de certas competencias. Cada área contribúe a desenvolver diferentes competen-cias e, á súa vez, cada competencia alcánzase a través do traballo en varias áreas ou materias.

As oito competencias básicasNos últimos anos definíronse oito dominios de competencias básicas que se considerannecesarios para todas as persoas na sociedade do coñecemento e que se deben traballaren todas as materias do currículo:

As competencias son interdependentes, de xeito que, o desenvolvemento e a utilización decada unha require á súa vez das demais. Nalgúns casos, esta relación é especialmente in-tensa. Por exemplo, algúns elementos esenciais das competencias en comunicación lin-güística, aprender a aprender ou tratamento da información e competencia dixital están es-treitamente relacionados entre si e xuntos forman a base para o desenvolvemento eutilización do resto das competencias. Do mesmo xeito, a resolución de problemas, a acti-tude crítica, a xestión das emocións, a iniciativa creativa ou a toma de decisións con avalia-ción do risco involucran diversas competencias.

Competencia en comunicaciónlingüística

Refírese á utilización da linguaxe como instrumento de comu-nicación oral e escrita.

Competencia matemática Consiste na habilidade para utilizar e relacionar os números, assúas operacións básicas, os símbolos e as formas de razoamen-to matemático.

Competencia no coñecementoe a interacción co mundo físico

Tratamento da información e competencia dixital

Competencia social e cidadá

Competencia cultural e artística

Competencia para aprender a aprender

Autonomía e iniciativa persoal

É a habilidade para interactuar co mundo físico, tanto nos seusaspectos naturais coma nos xerados pola acción humana. Ta-mén se relaciona co uso do método científico.

Comprende as habilidades para buscar, obter, procesar e co-municar información, e a utilización das novas tecnoloxías paraeste labor.

Fai posible comprender a realidade social en que se vive, coo-perar, convivir e exercer a cidadanía democrática nunha so-ciedade plural, así como participar na súa mellora.

Supón comprender, apreciar e valorar criticamente diferentesmanifestacións culturais e artísticas.

Implica dispoñer de habilidades para iniciarse na aprendizaxee ser capaz de continuar aprendendo de maneira cada vez máiseficaz e autónoma, de acordo cos propios obxectivos e necesi-dades.

Supón ser capaz de imaxinar, emprender, desenvolver e avaliaraccións ou proxectos individuais ou colectivos con creatividade,confianza, responsabilidade e sentido crítico.

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 8

Page 9: 1º eso l.g. solucionario

9� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A lingua na LOEA educación lingüística e literaria constitúe un factor clave para o desenvolvemento integrale harmónico da persoa nos aspectos intelectuais, afectivos e sociais.

A materia de Lingua galega e Literatura ten por obxectivo o desenvolvemento da competen-cia comunicativa, achegando os coñecementos e os procedementos necesarios para inter-actuar satisfactoriamente en diferentes ámbitos sociais. Estes saberes refírense aos principiose ás normas sociais que presiden os intercambios comunicativos, ás formas convencio-nais que presentan os textos na nosa cultura, aos procedementos que articulan as partesdo texto nun conxunto cohesionado, ás regras léxico-sintácticas que permiten a cons-trución de enunciados con sentido e gramaticalmente aceptables ou ás normas ortográ-ficas.

A educación literaria implica unhas competencias específicas que obedecen ás caracterís-ticas especiais da comunicación literaria, ás convencións propias do uso literario da linguae ás relacións do texto literario co seu contexto cultural.

Cinco bloques de contidoO eixe do currículo son as habilidades e estratexias para falar, escribir, escoitar e ler en ám-bitos significativos da actividade social. Estas aprendizaxes recóllense en cinco bloques decontidos: 1. Comunicación oral. Escoitar e falar. 2. Comunicación escrita. Ler e escribir. 4.Lingua e sociedade. 5. Educación literaria. En relación con eles, o bloque 3, Funcionamen-to da lingua, reúne os contidos que se refiren á capacidade dos alumnos para observar ofuncionamento da lingua e falar dela, así como aos coñecementos explícitos sobre a linguae as súas formas de uso.

Os bloques de contidos dedicados ás habilidades lingüísticas –escoitar e falar, ler e escribir–sitúan estas aprendizaxes no ámbito das relacións persoais, no académico e no dos medios de comunicación. A concreción das habilidades lingüísticas en diferentes ámbi-tos de uso obedece ao feito de que a comprensión e a composición de textos –orais e escri-tos- requiren habilidades e estratexias específicas segundo a clase de intercambio comuni-cativo, segundo o ámbito social en que este se realiza e segundo a clase de texto que utiliza.

A educación literaria oriéntase na Educación Secundaria Obrigatoria a consolidar os hábi-tos de lectura, ampliar as experiencias nos campos da lectura e recreación de textos, ade-cuándoas ás novas necesidades de simbolización da experiencia e de expresión dos senti-mentos, sistematizar as observacións sobre as convencións literarias e establecer de formamáis sistemática a relación entre as obras e os seus contextos históricos.

O bloque de Funcionamento da lingua integra os contidos relacionados coa reflexión sobrea lingua e coa adquisición duns conceptos e unha terminoloxía gramatical. A adquisicióndas habilidades lingüístico-comunicativas implica a reflexión sobre diferentes aspectos dalingua: a variación e os factores que explican dialectos, rexistros e usos sociais; as formaslingüísticas relacionadas co contexto; os procedementos de cohesión; as diversas posibili-dades sintácticas para expresar un mesmo contido; os procedementos gramaticais para in-tegrar distintas proposicións; os mecanismos de formación de palabras; a norma gramati-cal e ortográfica…

En síntese, o eixe do currículo na materia Lingua galega e Literatura son os procedementosencamiñados ao desenvolvemento das habilidades lingüístico-comunicativas, é dicir, paraa expresión e a comprensión oral e escrita en contextos sociais significativos, así como noámbito da comunicación literaria. A adquisición e desenvolvemento destas habilidades im-plica a reflexión sobre os mecanismos de funcionamento da lingua e as súas condicións deuso e a adquisición dunha terminoloxía que permita falar sobre a lingua; así mesmo, a edu-cación literaria implica a aplicación de coñecementos sobre o contexto histórico-cultural álectura e interpretación de textos literarios.

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 9

Page 10: 1º eso l.g. solucionario

Lingua e sociedade

Resumo e Avaliación

A versificación

Estudo da lingua• Gramática: O verbo:

raíz e desinencias

• Vocabulario: O emprego

• Ortografía: O son B.A grafía b

A diversidade lingüística

10 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Principios metodolóxicos e didácticos

Principios da serieA serie LINGUA GALEGA E LITERATURA é un proxecto para os catro cursos de EducaciónSecundaria Obrigatoria, no que se desenvolve o currículo vixente para a área. Pensada co-mo un instrumento que contribúa eficazmente á educación lingüística e literaria do alum-nado, a serie céntrase prioritariamente en dous obxectivos:

� O incremento da competencia comunicativa, entendida como a adquisición dos co-ñecementos e os procedementos que resultan imprescindibles para interactuar sa-tisfactoriamente en diferentes ámbitos sociais.

� O desenvolvemento da educación literaria, concibida como a adquisición dos coñe-cementos e dos procedementos necesarios para comprender o sentido dos textos li-terarios, iniciarse na expresión literaria e consolidar os hábitos de lectura.

Consonte con esta formulación, en cada unidade aténdese á realización de determinadas tare-fas de comunicación e á adquisición de certos coñecementos que contribúen á formación lin-güística e literaria da persoa e fan que a comunicación sexa máis efectiva. A serie conxuga,pois, a dimensión comunicativa (ler, escribir, falar) coa reflexión sobre o funcionamento da lin-gua e a súa normativa, e a práctica da lectura e da escritura creativa co coñecemento da tradi-ción literaria e as convencións propias da literatura, dado que todos estos aspectos contribúena mellorar a competencia comunicativa e a formación intelectual da persoa.

O libro do alumno. OrganizaciónCada libro consta de doce unidades organizadas en catro bloques:

� Comunicación (unidades 1 a 12).

� Estudo da lingua (unidades 1 a 12).

� Lingua e sociedade (unidades 4, 8 e 12).

� Literatura (unidades 1 a 12).

A unidade péchase cunha dobre páxina (Resumo e Avaliación). No Resumo recóllense oscontidos dos programas máis conceptuais e propóñense unhas actividades de reforzo e deampliación. Na Avaliación, a partir dun texto, repásanse os coñecementos e os procede-mentos traballados.

As unidades compleméntanse cun bloque trimestral de textos (Textos para o desenvolve-mento das competencias básicas) cos que practicar a lectura de textos xornalísticos, aca-démicos e cotiáns.

Ao final inclúense uns apéndices sobre Gramática e Conxugación verbal.

Estrutura da unidade

ComunicaciónUnidade 4

Literatura• Tipos de textos:

A lenda

• Lectura:Aracné

• Taller de escritura:O diálogo no conto

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 10

Page 11: 1º eso l.g. solucionario

11

Estrutura da unidade

COMUNICACIÓN

ESTUDO DA LINGUA

RESUMO AVALIACIÓN

Gramática

Tipos de textos

LINGUA E SOCIEDADE LITERATURA

Vocabulario Ortografía

Lectura

Comprensión lectora Taller de escritura

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 11

Page 12: 1º eso l.g. solucionario

12 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Bloques de contido

Comunicación O bloque de Comunicación céntrase no traballo coas destrezas lingüísticas básicas –com-prensión, expresión, interacción– desde un enfoque funcional e orientado á acción. A fina-lidade deste bloque é o desenvolvemento da competencia comunicativa para que os alum-nos poidan facer un uso efectivo, axeitado e correcto da lingua en situacións da súa vidapersoal, académica e profesional.

Os distintos programas do bloque confórmanse como unha secuencia didáctica en tres pa-sos:

Presenta as distintas formas textuais: narración, descrición, diálo-go...

Ofrece un conxunto de textos relacionados coa información que sedá no apartado anterior. Cada texto trabállase minuciosamente naComprensión lectora.

Proposta de escritura relacionada cos conceptos dados.

TRATAMENTO DA COMPRENSIÓN LECTORA. O PROXECTO PISA

Os textos que abren cada unidade utilízanse para traballar a comprensión lectora cun siste-ma que atende a cinco destrezas:

� Comprensión global.� Obter información.� Interpretar o texto.� Reflexionar sobre a forma.� Reflexionar sobre o contido.

Este sistema foi deseñado no marco do proxecto PISA, que se aplica nunha trintena de paí-ses asociados á Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económicos (OC-DE). A finalidade deste proxecto é establecer un sistema internacional de indicadores quepermitan comparar o rendemento dos alumnos de distintos países. Para facelo, o proxectoPISA céntrase en tres áreas: Lectura (comprensión lectora), Matemáticas e Ciencias. Coasprobas de Lectura preténdese medir a competencia lectora entendida como a capacidadepara comprender un texto, reflexionar sobre el e aplicar o seu contido na consecución dunsobxectivos persoais. (Para máis información, consultar a documentación que ofrece a páxi-na web do Instituto de Avaliación, http://www.ince.mec.es/pub/pubintn.htm, ou a páxinaque a OCDE dedica ao proxecto PISA: http://www.pisa.oecd.org.)

TRATAMENTO DA ESCRITURA

A proposta de escritura que cerra o bloque é unha aplicación dos conceptos traballados nostextos e na parte informativa. Cada unha delas constitúe un proxecto de escritura moi pauta-do que permite unha reflexión sobre os procedementos típicos de cada tipo de texto. A par-tir dun modelo, trabállase a escritura a través dun proceso que implica xeración de ideas,planificación, redacción, revisión e edición.

3. Taller de escritura

2. Lectura

1. Tipos de textos

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 12

Page 13: 1º eso l.g. solucionario

13� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Lectura

Tipos de textos

Comprensión lectora Taller de escritura

Contidos de Comunicación

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 13

Page 14: 1º eso l.g. solucionario

14 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaO bloque de Estudo da lingua céntrase no estudo da normativa gramatical e ortográfica eno desenvolvemento do vocabulario.

GRAMÁTICA

A competencia comunicativa maniféstase primordialmente no coñecemento dos recursosque a lingua lles ofrece aos falantes e na capacidade para utilizalos dunha maneira reflexi-va. Isto esixe o coñecemento da gramática dunha lingua, das regras de funcionamento quenos permiten crear enunciados para transmitir significados dunha maneira comprensible ecorrecta.

O programa de Gramática está orientado á adquisición duns conceptos básicos e a unhaterminoloxía que nos permitan falar sobre a lingua e realizar unha reflexión sistemática so-bre os principais fenómenos lingüísticos e a normativa gramatical. Este traballo diríxese aque os alumnos coñezan as posibilidades que ofrece a lingua e adquiran criterios de co-rrección para as súas producións lingüísticas.

VOCABULARIO

A sistematización e a multiplicación do léxico son tamén esenciais para o desenvolvementoda capacidade comunicativa dos alumnos. Por iso se dá importancia na serie ao traballo covocabulario.

O programa de vocabulario organízase por campos léxicos relacionados coas lecturas ini-ciais: a saúde, a enfermidade, os alimentos, o emprego, as partes do corpo, as calidadespersoais… Ademais, estúdanse os principais fenómenos léxico-semánticos –a sinonimia, aantonimia, a polisemia…– e os mecanismos de multiplicación do léxico: prefixación, sufixa-ción, composición, préstamos…

ORTOGRAFÍA

Afianzar o dominio das convencións ortográficas é outra das tarefas clave desta etapa. Conese fin desenvólvese o programa de Ortografía, que se organiza, cunha orientación eminen-temente práctica, como unha ampla serie de actividades que teñen as regras como refe-rencia.

Lingua e sociedade (unidades 4, 8 e 12Este programa aparece nas unidades 4, 8 e 12 do libro do alumno e nel trabállanse os te-mas que veñen no currículo oficial para o curso de primeiro. Ademais, ao longo do libro,nas distintas actividades ou nos mesmos textos, trabállanse conceptos propios da sociolin-güística.

Bloques de contido

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 14

Page 15: 1º eso l.g. solucionario

15� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Contidos de Estudo da Lingua

Vocabulario Ortografía

Gramática

Lingua e sociedade

Contidos de Lingua e sociedade

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 15

Page 16: 1º eso l.g. solucionario

16 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

LiteraturaA iniciación á literatura é un dos obxectivos deste nivel. Neste ciclo abórdase o estudo daliteratura como forma, co fin de dar unha base metodolóxica firme; por iso se traballan es-pecialmente os xéneros, os subxéneros, a métrica e os recursos.

Entre as funcións do texto literario hai dúas especialmente relevantes nestes cursos: o textodebe atraer, de xeito que a súa lectura sexa interesante e pracenteira, e se vaia desenvol-vendo na persoa certa afección pola lectura; e, salvo que se converta nun mero xogo ver-bal, o texto debe dicir cousas, debe mostrar ideas, sentimentos, formas de actuar e decomportarse, que son obxecto de observación, de reflexión, de crítica (valor formativo da li-teratura). Ambas as funcións remítennos a unha concepción da literatura como contido.Esta concepción domina na selección de textos –procurouse que sexan textos que non soa-mente ilustren o fenómeno de que se trate senón que, ademais, sexan accesibles e diganalgo– e está presente tamén nas actividades que se propoñen. Forma e contido son, pois,as dúas liñas mestras sobre as que se sustenta o programa de Literatura deste curso e dovindeiro. O estudo da literatura como historia abordarase en 3.º e en 4.º.

Igual ca o bloque de Comunicación, o bloque de Literatura enfócase desde a experiencia eo contacto cos textos. Formulado como unha iniciación ao fenómeno da literatura e ao co-ñecemento das peculiaridades discursivas e lingüísticas dos textos literarios, o programapresta atención á comprensión lectora, a análise de textos e a escritura creativa, á vez quepromove o hábito lector.

A selección de textos busca provocar unha resposta emocional nos alumnos. O texto debecaptar en principio o interese do lector polo seu contido, polos seus personaxes, pola visióndo mundo ou a experiencia vital que reflicte…; só en segundo termo se converte en obxec-to de análise lingüística e literaria.

Bloques de contido

Repaso e Avaliación (unidades 1 a 12)Cada unidade do libro do alumno cérrase cunha páxina de Repaso sobre os principais con-tidos dados, e unha páxina de Avaliación en que, a partir dun texto integrador, se poñen enpráctica os conceptos e os procedementos aprendidos.

Ademais, nesta mesma GUÍA E RECURSOS ofrécense unha páxina por unidade con activi-dades de reforzo e ampliación e unha proposta de Avaliación por trimestre.

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 16

Page 17: 1º eso l.g. solucionario

17� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Literatura

Repaso e Avaliación

Contidos de Literatura

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 17

Page 18: 1º eso l.g. solucionario

18 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A presente GUÍA está concibida como un material didáctico de apoio na tarefa diaria doprofesorado. Nela pódense distinguir varios apartados:– Guións didácticos.– Recursos complementarios.– Adaptación curricular.– Comprensión lectora.– Plan lector.

GUIÓNS DIDÁCTICOS

Asociados a cada unha das unidades do libro, os guións didácticos constitúen o núcleo bá-sico da guía. Conteñen tres elementos:– A programación de aula. Está organizada por obxectivos, contidos e criterios de avalia-

ción e incorpora a relación de competencias que se traballan en cada unidade.– As suxestións didácticas. Céntranse na explicación e desenvolvemento dos distintos

programas do libro: esquemas de contidos, xustificación metodolóxica, suxestións de tra-ballo, prevención de dificultades, proposta doutras actividades…

– As solucións ás actividades propostas no libro.

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

É un bloque que contén tres elementos:– Doce páxinas en que se traballa a expresión oral.– Unha páxina con actividades de reforzo e ampliación por cada unidade.– Uns modelos de probas de avaliación trimestral.

ADAPTACIÓN CURRICULAR

Está formado por un conxunto de fichas concibidas para atender as necesidades dosalumnos que precisan reforzo ou teñen un ritmo máis lento de aprendizaxe. Nelas retó-manse os contidos máis básicos cunha metodoloxía totalmente práctica.

COMPRENSIÓN LECTORA

As frecuentes dificultades de lectura entre os alumnos de ESO aconsellan un traballo conti-nuado coa lectura e coa comprensión lectora, do que son boa mostra os programas de Co-municación e Literatura e os Textos para o desenvolvemento das competencias básicas.Como complemento a ese traballo, inclúese nesta guía un conxunto de textos e activida-des de comprensión lectora pensado para aqueles alumnos de 1.º e 2.º que necesitenpracticar esta competencia con maior intensidade.

PLAN LECTOR

Trátase dun conxunto de fichas informativas sobre obras literarias actuais adecuadas aosgustos e ao nivel lector do alumnado de ESO. As obras seleccionadas contan cunhas guíasde lectura desenvolvidas en CD-ROM.

Guía e recursos

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 18

Page 19: 1º eso l.g. solucionario

19� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Contidos de Guía e Recursos

27� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �26 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTIC

OS

UNIDADE 1Os textos e os seus tiposCOMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística

• Competencia fonolóxica

– Segmentar palabras en sílabas.

– Diferenciar entre ditongos, tritongos e hiatos.

– Recoñecer as palabras agudas, graves

e esdrúxulas.

• Competencia gramatical

– Recoñecer os niveis de organización da lingua.

– Coñecer o papel do código na comunicación.

• Competencia léxico-semántica

– Coñecer e empregar palabras e expresións

do campo da saúde.

• Competencia ortográfica

– Recoñecer e empregar correctamente

os dígrafos.

B. Competencia sociolingüística

– Clasificar textos segundo a intención

comunicativa.

C. Competencia pragmática

• Competencia discursiva

– Coñecer os trazos básicos da comunicación

oral e da comunicación escrita.

– Recoñecer os actores dun acto

de comunicación (emisor e receptor).

– Recoñecer clases de textos segundo a forma

do discurso dominante.

• Competencia funcional

– Elaborar o marco dun conto, a partir dunha

lectura modelo.

D. Competencia estratéxica

– Identificar a estrutura dun texto narrativo.

– Recoñecer as características dos textos

poéticos.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA

– Buscar e procesar información no dicionario.

– Elaborar resumos e esquemas.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL

– Coñecer o valor da variedade lingüística.

4. COMPETENCIA LITERARIA

– Identificar as características básicas

da linguaxe literaria

– Recoñecer os principais xéneros literarios.

COMUNICACIÓN • Coñecer os elementos caracterizadores

dos textos.

• Identificar os tipos de textos segundo

a intención comunicativa.

• Recoñecer os tipos de texto segundo

a forma do discurso.

• Identificar o marco dun conto e construír

outro.

ESTUDO DA LINGUA • Recoñecer os elementos do acto

de comunicación e os diferentes códigos.

• Diferenciar as características da lingua

oral e da lingua escrita.

• Coñecer a variedade lingüística.

• Identificar as unidades da lingua

e as sílabas de cada palabra.

• Recoñecer as palabras agudas, graves

e esdrúxulas.

• Ampliar o vocabulario da saúde.

• Coñecer o alfabeto e os dígrafos.

LITERATURA • Coñecer as características da literatura. • Identificar os tres xéneros literarios.

OBXECTIVOS

• Clasificar un texto segundo a intención

comunicativa e a forma do discurso.

• Extraer enunciados dun texto dado,

palabras e sons.

• Separar en sílabas unhas palabras.

• Diferenciar ditongos, tritongos e hiatos.

• Clasificar unhas palabras en agudas,

graves e esdrúxulas.

• Localizar nun texto os dígrafos

existentes.

• Ordenar unhas palabras segundo a orde

establecida no dicionario.

• Redactar un texto informativo-expositivo

sobre a supervivencia da nosa lingua.

• Identificación dos trazos da lingua

literaria nun texto.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

EDUCACIÓN PARA A SAÚDENo apartado de vocabulario traballamos o léxico

da saúde. É un bo momento para reforzar os valores

sobre o coidado da saúde, propia e allea, e a importancia

da saúde como un ben de calquera individuo.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIAA reflexión sobre o código, a organización da lingua

e a variedade lingüística permiten traballar

a apreciación da coexistencia doutras linguas

e culturas como un factor de enriquecemento cultural.

EDUCACIÓN EN VALORES

1

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión

oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliación

da unidade 1 (páx. 142)

AVALIACIÓN

Avaliación do primeiro trimestre,

proba 1 (páxs. 154-155)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

CONCEPTOS • Tipos de texto segundo a intención

comunicativa e a forma do discurso.

• A comunicación e os seus elementos.

• Signo, código e linguaxe.

• Comunicación oral e escrita.

• As unidades da lingua: sons, palabras,

enunciados e textos.

• A sílaba: ditongos, tritongos e hiatos.

• O acento: palabras agudas, graves

e esdrúxulas.

• O léxico da saúde.

• O alfabeto e os dígrafos.

• A literatura e os tres xéneros literarios.

• Análise da variación lingüística.

• Produción de palabras agudas, graves

e esdrúxulas.

• Creación de palabras con dígrafos.

• Desenvolvemento correcto co dicionario.

• Traballo coas palabras da saúde

e con expresións deste campo.

• Identificar os trazos da lingua literaria

nun texto.

ACTITUDES • Valoración da lingua como medio

de comunicación.

• Interese por outros códigos e formas

de comunicación.

• Valoración positiva da diversidade

lingüística.

• Interese por expresarse correctamente

de forma oral e escrita.

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: Os textos

e os seus tipos

Lectura: Xabier P. Docampo,

A caída de Silvano

Taller de escritura:

O marco do conto

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: A comunicación.

A lingua e a súa organización

Vocabulario: A saúde. O dicionario

Ortografía: O alfabeto.

Os dígrafos

LITERATURA

A literatura. A linguaxe literaria

ESQUEMA DA UNIDADE

• Identificación do tipo de texto a que

pertence un dado.

• Creación do marco dun conto.

• Análise dos elementos propios dunha

situación comunicativa.

• Caracterización da comunicación escrita

e da comunicación oral.

• Creación de palabras con ditongos,

tritongos e hiatos.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

Guións didácticos

130 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. � 131� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

REC

UR

SO

S C

OM

PLE

MEN

TA

RIO

S

TALLER DE EXPRESIÓN ORAL

FICHA 1

TALLER DE EXPRESIÓN ORAL

FICHA 2

1. Xoga cos compañeiros e as compañeiras a construírdes

enunciados cada vez máis longos.

O profesor ou a profesora dirá un enunciado en voz alta e cada un de vós, por orde, engadirá un elemento novo para alongalo.

AMPLIACIÓN DE ENUNCIADOS

2. Por parellas, recitade este poema dialogado:

RECITADO DE POEMAS

3. Pensa un significado para a palabra «cousa» e di tres oracións a partir

das cales se poida deducir o significado que lle deches.

O compañeiro que adiviñe o que significa a palabra «cousa» nas oracións que formaches será o seguinte en dicir as súas tres oracións.

CONTEXTUALIZACIÓN DE SIGNIFICADOS

–Déixame ir, mi madre,bailar ao torreiro,que quero casarcun zapateiro.

–Zapateiro, non,porque malla na sola;toma un arrieiro,farás mellor voda.

–Arrieiro, non, porque vai e vén;quero un barbeiriñoque me afeite ben.

–Barbeiriño, non,porque fai a barba; toma un alfaiateque che corte a saia.

–Alfaiate, non,que é moi cobizoso;quero un estudanteque é máis amoroso.

–Estudante, non, que é moi camiñán;toma un labrador,que semente o pan.

–Labrador non quero,que ten moita vida;quero un ferreiro ao uso da vila.

Popular

� Ordena os versos cos que continúa a cántiga e, despois, recítaos.

� Conta, utilizando o estilo indirecto, a conversa que se desenvolve na cántiga Déixame ir, mi madre.

� Imaxinade novos diálogos entre a nai e a filla e improvisade novas coplas para a cántiga.

porque ferra a besta;

que che leve a cesta.

Ferreiro, non queiras, toma un cesteiriño

Unha mesa vella.

Unha mesa vella de madeira.

Unha mesa.

Déixame ir, mi madre

1. Xoga cos compañeiros e as compañeiras a construírdes enunciados cada vez

máis longos.

Non esquezas facer os cambios que sexan necesarios para que a oración estea ben construída.

CREACIÓN DE ORACIÓNS

2. Xogade a identificar refráns.

Cada un de vós pensará un refrán e dirallo ao resto da clase cambiando tódalas vogais por unha soa.

Quen identifique o refrán será o seguinte en propoñer outro.

E que fee en ceste, fee en cente. 1 O que fai un cesto, fai un cento.

Exemplo

IDENTIFICACIÓN DE REFRÁNS

4. Facede contos populares.

O profesor ou a profesora contaralles a dous dos alumnos unha historia breve. Cada un de vós contaralles a súa versión a dous compañeiros máis e así sucesivamente. Ao final, comparade as diferentes versións da mesma historia.

TRANSMISIÓN ORAL DE HISTORIAS

3. Xogade a facer entrevistas laborais a partir das situacións seguintes:

Cada un de vós, en grupos de tres, escollerá unha situación para facer de entrevistador e accederá como entrevistado ás outras dúas entrevistas.

Despois, cada entrevistador seleccionará un dos seus compañeiros e xustificará a elección diante do resto da clase.

REALIZACIÓN DE ENTREVISTAS

Os meus irmáns e eu lemossempre...

Exemplo

Entrevista laboral

na concellería de deportes

para dar un curso

de monitor de deporte

de aventura nunha

academia oficial.

Entrevista laboral na escola de teatro «A carreta» para optara unha praza de actor ou actriz na próxima representación.

Entrevista persoal

para optar a unha bolsa

de estudos nun xornal

de ámbito nacional.

A CB

Os meus irmáns e eu xogamos sempre no xardín desta casa azul pero non coñecemos os donos.

Recusos complementarios

142

REFORZO E AMPLIACIÓNREFORZO E AMPLIACIÓN1

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. � 143� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

REC

UR

SO

S C

OM

PLE

MEN

TA

RIO

S

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS A NARRACIÓN I2Tipos de textos

1. Indica que tipo de texto é o que segue.

A casa da miña tía é grande e fermosa. É de

cor azul e ten quince fiestras brancas que fan

xogo coa porta principal, que tamén é branca.

Está dividida en tres plantas de igual tamaño.

2. Escribe unha narración a partir destas ideas.

Lugar: Un monte. Tempo: Durante a noite.

Protagonistas: Un grupo de excursionistas.

Gramática

3. Completa no caderno estas definicións.

• A comunicación é o proceso mediante o cal

transmitimos ou recibimos calquera .

• Os elementos básicos que aparecen nun ac-

to de comunicación son: .

4. Indica cal é o emisor, o receptor e a mensaxe

nas seguintes situacións comunicativas.

• Un alumno pregúntalle ao profesor unha dú-

bida na clase de lingua.

• Xurxo chega á casa e atopa unha nota de

súa nai onde lle di que vaia mercar pan.

• Unha persoa escoita un programa informati-

vo pola radio.

5. Separa en sílabas as seguintes palabras e si-

nala a sílaba tónica.

• fiestra • metais

• alegría • maneira

• muíño • cousa

• caída • saúde

• caixa • sauna

• ruído • fieito

• saúdo • cordiais

� Indica os ditongos, tritongos e hiatos das

palabras anteriores.

6. Indica cales das seguintes afirmacións son ver-

dadeiras e cales falsas.

• A lingua está organizada en unidades que,

combinadas entre elas, axudan a formar

mensaxes.

• Os enunciados son as unidades máis peque-

nas da lingua.

• Cada son da lingua ten un significado con-

creto.

� Corrixe as afirmacións incorrectas.

Vocabulario

7. Ordena alfabeticamente as seguintes palabras.

Ponlles un número segundo a orde en que apa-

recerían no dicionario.

acedo peixe casa

rabuñar fraco louza

08. Completa estes enunciados co termo axeitado

(saúde, saudable, sanidade, sandar).

• Facer deporte é moi .

• Non hai maior alegría que ter boa .

• Teño que para ir de viaxe.

• A súa tía traballa en .

09. Busca no dicionario a palabra espantallo e di cal

dos significados que ten lle corresponde neste

texto.

0Ortografía

10. Localiza neste texto unha grafía que non per-

tence ao alfabeto galego.

11. Escribe os nomes das letras seguintes.

Literatura

12. Indica de que falan estes dous textos, cal é li-

terario e o recurso estilístico que se em-

prega.

a)

b)

13. Indica cales son os xéneros literarios máis re-

levantes e comenta as súas características

principais.

Alí viña xa o tren, unha riola de monstros

ben mandados, co altaneiro capitán de fe-

rro á fronte! Medraba, medraba!

Serie de vagóns arrastrados por unha lo-

comotora, que leva pasaxeiros e mercado-

rías a través dunha vía férrea.

zbghqx

A afección estaba nerviosa. Se o xogador fa-

llaba o penalty, a liga sería para o rival.

Levaba uns pantalóns verdes moi amplos nas

pernas. O xersei caíalle dos ombreiros. E na

cabeza un gorro de la todo esfiañado. A ver-

dade, ía feito un espantallo.

Tipos de textos

1. Explica a oposición entre narración oral e na-

rración escrita.

2. Selecciona unha noticia dun xornal e marca os

trazos que a definen como narración xornalísti-

ca.

Gramática

3. Explica se a seguinte afirmación é correcta. Se

non é así, corríxea.

4. Indica que clase de palabra é cada unha das

que se utilizaron para formar este enunciado.

5. Clasifica as seguintes palabras en variables ou

invariables.

• intención • curmán

• propoñas • cando

• onte • salgado

6. Separa a raíz e os morfemas destas palabras.

• rochedo • desfigurado

• pequeniño • imposible

• amarelento • coruñesa

• construtor • xornalista

• libraría • ferreiro

Vocabulario

7. Completa estes enunciados co termo sinónimo

do destacado en negra.

• Unha rouquén é o mesmo ca unha .

• Un dentista é o mesmo ca un .

• Sandar é o mesmo ca .

• Unha bocha é o mesmo ca unha .

8. Le a seguinte entrada do dicionario.

biqueira f. 1. Punteira, bigoteira, reforzo exte-

rior na punta do calzado. SIN. bigoteira,

punteira. 2. Parte dianteira do carro. 3. Pi-

co, lugar dun recipiente por onde sae o lí-

quido. • A lume de biqueira: moi rápido.

Os días de outono son moi tristeiros.

Unha palabra é un conxunto de sons asocia-

dos só cun significado determinado.

� Responde.

• En que tipo de dicionario podemos ato-

par esta entrada? Por que?

• Que tipo de información nos achega a

entrada anterior?

• Que outros tipos de dicionarios coñe-

ces?

Ortografía

09. Escribe unha palabra da mesma familia cás

seguintes e que teña que levar diérese.

• contiguo • lingua

• ambiguo • antigo

10. Completa o seguinte texto con g / gu / r ou rr e

xustifica o seu uso en cada caso.

11. Crea un texto sobre a roupa que vistes habi-

tualmente e despois arrodea todos os r / rr e g

que empregases.

Literatura

12. Explica cales son as principais características

da literatura popular.

13. Le estes textos e responde.

� Contesta.

• O texto anterior, é prosa ou poesía? Por

que?

• Pódese dicir que estas composicións

son populares? Por que?

Todos os xastres de agora

fan a roupa ao pintar

se eu fose muller dun xastre

guapa había de andar!

Pasei pola ponte abaixo,

vin saltar unha sardiña,

mariñeiro, ide ao mar

e botádelle a traíña.

�ustavo, o �ardián, é un �ran afeccionado

á pintu�a. Nun dos cua�tos da súa casa

�arda uns co�enta cad�os que pintou can-

do podía no seu tempo lib�e. El �oza ensi-

nándollos a calque�a que os quei�a ve�.

Segundo din, seica son ma�abillosos.

Recursos complementarios

172 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. � 173� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

1 Os textos e os seus tipos OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

OBXECTIVO 11

ADAPTACIÓ

N C

URRIC

ULA

R

OBXECTIVOS

1. Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso e a súa intención comunicativa.

2. Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

3. Coñecer como se organiza a linguaxe.

4. Saber utilizar un dicionario.

5. Coñecer algunha das características e recursospropios da linguaxe literaria.

METODOLOXÍA

1. Ler e identificar a forma de discurso predominante.

2. Ler e identificar tipos de comunicación.

3. Construír textos coas características traballadas.

4. Buscar palabras no dicionario e ordenalasalfabeticamente.

CONTIDOS BÁSICOS

• Os textos e os seus tipos.

• A comunicación oral e escrita.

• Palabras, enunciados e textos.

• O uso do dicionario.

• A linguaxe literaria

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLO

OBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso e a súa intención comunicativa.

Gramática

2. Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

3. Coñecer como se organiza a linguaxe.

Vocabulario

4. Saber utilizar un dicionario.

Literatura

5. Coñecer algunha das características e recursospropios da linguaxe literaria.

– Escribir un breve texto prescritivo.

– Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso.

– Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

– Identificar actos de comunicación.

– Construír un exemplo de comunicación escrita.

– Identificar palabras e enunciados.

– Relacionar palabras e significados.

– Ordenar palabras para construír enunciados.

– Construír un texto.

– Ordenar palabras alfabeticamente.

– Buscar o significado de palabras no dicionario.

– Construír palabras con determinadas letras e comprobar que existen.

– Inventar definicións.

– Identificar palabras e enunciados.

– Identificar un texto literario.

– Recoñecer características da linguaxe literaria.

– Construír textos breves con linguaxe literaria.

– Facer enunciados literarios.

ACTIVIDADES

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Chamámoslle texto a calquera mensaxe completa que se transmite oralmente ou por escrito nun acto de comunicación. Os textos poden ser:

• Segundo a intención comunicativa: informativos, persuasivos, prescritivos e literarios.

• Segundo a forma do discurso: narrativos, descritivos, dialogados, expositivos e argumentativos.

1. Describe brevemente como se utiliza un paraugas e explica a forma de discurso que empregaches e cal é a súa in-

tención comunicativa.

2. Identifica o tipo de texto segundo a forma do discurso.

TEXTO A

Na aldea de Pontedouro sempre amañecenéboa. Verán e inverno aparecen escurasformas detrás das fiestras e as cousas tomanunha cor de cinsa que chega ata as casas.En Pontedouro os paxaros traen brisas dealba no seu corpo inxel e comezan undiálogo eterno coas cerdeiras.

E. LORENZO, Libro das viaxes e dos soños.(Adaptación)

TEXTO B

Baiona é un municipio turístico e unha vila histó-rica. A súa fundación remóntase ao século II a. C.e ao longo do tempo sufriu moitas invasións porparte de diversos pobos: os romanos, osxermanos... Pero o acontecemento máis impor-tante da vila ocorreu hai cincocentos anos. Baionafoi o porto a que arribou a carabela Pinta, e deu anova da descuberta de América.

TEXTO C

A bicicleta é un bo medio de transporte. Semella que non, pero con perseveranza poden facerse moitosquilómetros. Agora ben, é un vehículo pouco estable e fráxil, xa que non ten carrozaría, polo que éconveniente respectar algunhas medidas de seguridade, especialmente por estrada, por exemplo:1. Circular pola beiravía da estrada.2. Poñer o casco para protexer a cabeza en caso de caída.3. Indicar sempre, con suficiente antelación e de maneira establecida previamente, a intención de xirar.

Adaptación curricular

1. Responde.

• Por que Manoliño ten que coidar

a seu irmán?

• Que misión lle encargaron os pais mentres

foron ao hipermercado? Por que?

• Que sucede nese espazo de tempo?

• Que se lle ocorre para que non o culpen? Ten

éxito a súa idea?

2. Le e explica o significado da palabra

destacada. Logo substitúea por outra sinónima.

Pois o neneé amólase –contesteille eu–,

porque a mamá dixo que só seis centímetros.

3. Copia o esquema e escribe o feito principal

que sucede en cada momento.

� Os feitos da historia seguen unha orde

cronolóxica ou hai saltos no tempo?

4. Analiza os personaxes da lectura.

• Cal é o protagonista e cales os secundarios?

• Hai algún personaxe que manteña

unha actitude pasiva? Quen? Por que?

5. Elabora unha ficha coas características

dos distintos personaxes da lectura.

6. A ironía consiste en expresar o contrario

do que se pensa. Indica se Manoliño

usa a ironía nestas intervencións súas

e explica como a consegue.

• Cando explica o significado dunha palabra

ou dunha expresión.

• Cando fai apreciacións sobre o irmán.

• Cando xustifica unha acción ante o lector.

� Sinala outras pasaxes da lectura en que

Manoliño faga uso da ironía e do humor.

7. Copia a expresión seguida do seu significado.

Ser o ollo dereito de alguén.

Mirar de fronte a alguén.

Ser o preferido de alguén.

Saber elixir a alguén.

Ser o principal apoio de alguén.

� Escribe outras expresións con ollo.

8. Estás de acordo coa afirmación de Manoliño

sobre o efecto dos medicamentos falsos?

9. APRENDE A RAZOAR

No texto, Manoliño di que seu irmán é o olliño

dereito da súa nai, mentres que el é o olliño

esquerdo. Que quere dicir con isto? Cres

que existen as preferencias dos pais por

determinados fillos? Razoa a resposta.

COMPRENDO O QUE LEO

El fala así, en terceira persoa, é un neno moi raro.

–Pois o nené amólase –contesteille eu–, porque a

mamá dixo que só seis centímetros.

Tomei outros seis centímetros. Eu non estaba ma-

lo, pero é mellor previr que curar.

Onte á noite, como che dixen, fun coidalo ao cuar-

to de meus pais, mentres eles vían películas na ca-

sa da Luísa e o meu avó durmía un dos seus famo-

sos cachos. Non vexas o que lle gustaba ao tipo o

seu novo xarope. Non facía máis que fitar o esper-

tador sen pestanexar a ver se soaba e tomar outro

gobelete.

Tomamos o frasco enteiro. Logo volvín reenchelo pa-

ra non deixar pegadas. Ao final bebemos tres fras-

cos cada un. O Imbécil curou da gorxa. Funcionou.

É un efecto que teñen estudado científicos de todo

o mundo. Calquera medicamento sanda aínda que

sexa falso se ti tes fe. E o Imbécil tiña moita fe.

ELVIRA LINDO (Adaptación)

Todos os venres

Onte á noite

Á tarde

Onte á noite

250 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. � 251� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

As aventuras de Manolito

Lectura

1 1

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

Eu non sei o que farán teus pais, pero os meus to-

dos os venres pola noite baixan á casa da Luísa pa-

ra ver películas. Traen a meu irmán, o Imbécil, á mi-

ña cama para que coide del. Pasámolo bestial: se o

meu avó nos ofrece o seu súper-ronquido éntranos

a risa parva. De cando en vez o Imbécil atragóase,

doulle unha labazada nas costas e entón tose e vól-

venos dar a risa parva outra vez. Así é a nosa vida.

Pero onte á noite foi distinto. O Imbécil estaba ma-

lo (outra vez a súa clásica produción petrolífera de

mocos) e cando está malo incomunícano no seu

berce, porque dous nenos contaxiados dese virus

noxento serían de película de terror.

Tívenme que deitar á súa beira na cama de meus

pais para coidalo e darlle a cullerada á hora que

nos deixara a miña nai posta no reloxo. O Imbécil

leva chupeta e dorme no berce. Os pés sáenlle xa

polos barrotes do grande que vai. Parece un bebé

monstruoso. Ás veces teño pesadelos con el.

A min sempre me toca apandar co Imbécil. «Apan-

dar con alguén» é a expresión científica, a expre-

sión popular é ter a responsabilidade de coidar o

Imbécil. A miña nai déixame a min porque non se

fía do meu avó, porque dorme a cachos durante

a noite e, se coincide o cacho que está durmido co

que hai que darlle o xarope ao Imbécil, xa se amo-

lou.

Á tarde os meus pais foron ao híper para mercar

e a miña nai díxome:

–Lembra, seis centímetros cúbicos ás seis.

Nós sempre falamos así; parecemos unha familia

de científicos, pero un pouco máis sucios.

Total, que chegaron as seis da tarde. Collo o gobe-

lete do xarope e boto os seis centímetros cúbicos.

Vou ao salón.

Alí estaban o meu avó, durmindo cun documen-

tal que estaban botando da reprodución das cas-

cudas, e o Imbécil facendo coma quen que o en-

tendía. É un neno moi falso. Ao verme aparecer co

gobelete, o Imbécil púxose a chorar coma unha

besta. É un neno imposible para os xaropes. Dou

volta co gobelete para a cociña facendo equilibrios

para non verter o líquido e aparezo no salón ago-

ra sen o gobelete. Dígolle ao Imbécil:

–Cala, que vas espertar o avó, cargante.

Arríncolle da boca a chupeta ao Imbécil. Non o fixen

por crueldade, fíxeno porque cando lle quitas

a chupeta séguete por toda a casa. Seguiume ata a

cociña. Senteino na cadeira alta, e ao ver o gobele-

te, volve berrar. Tírame co gobelete e co frasco do

xarope que estaba encol da mesa. Adeus xarope.

Mirámonos durante dous minutos e medio «cunha

tensión que se cortaba», ata que lle digo:

–E agora que facemos, neno parvo?

Eu sabía que se miña nai vía o frasco baleiro aca-

baría por botarme a culpa. Ela sempre cre ao Im-

bécil, é o seu olliño dereito e eu son o seu olliño es-

querdo.

Recollín todo, e logo dixen:

–Agora con que reenchemos o frasco, inútil?

Son cousas que lle digo con cariño, creme. Se non

fose meu irmán non o trataría con esa confianza.

Pero volvamos ao frasco baleiro. A miña cabeza pú-

xose a funcionar. Como o xarope era rosa, mestu-

rei marmelada de morangos, leite e azucre. O azu-

cre boteino por iso de animar o asunto. Axiteino e

o tipo tomou os seis centímetros cúbicos. Despois

de pasar a lingua polo beizo de arriba e o de abai-

xo, dixo:

–O nené quere máis.

Comprensión lectora

O escritor Gianni Rodari, lembra Mario Pereira no prólogo da súa segunda obra,

dixo que un conto con tres finais son «tres contos e pico», en que cada final pode

ser un principio. Así son as historias deste libro, quince narracións breves, con tres

finais distintos para cada unha delas, en que o remate pode constituír un punto

de partida máis ca un punto e final. Contos para Manuela é a confirmación desa

imaxinación fértil que Mario Pereira xa adiantaba na súa primeira e galardoada

obra Velaí vai o verme.

ARGUMENTO

Contos para Manuela é un conxunto de quince relatos breves ou brevísimos con

tres finais alternativos ou complementarios. O narrador, omnisciente e en tercei-

ra persoa en todos os relatos, conta historias protagonizadas por nenos, coma «O

mundo de Rabelo»; animais, coma «Frin, o grilo» e «Tigre Antón»; vexetais, coma

«O mirasol Xir»; obxectos inanimados coma «A pedra Sela» ou «Oio, o ferrollo»;

seres fantásticos, coma «Ur, o guerreiro manso» e «Home Azul», e incluso entida-

des dificilmente personificables, coma «Unha palabra».

Os problemas, dilemas morais e situacións conflitivas dos protagonistas, xunto

ás respectivas resolucións por triplicado, enchen de fantasía e enxeño as páxi-

nas desta selección de «case contos».

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O libro explora moitos dos temas de interese para os rapaces deste curso, pois

os nenos son algúns dos protagonistas das historias, xunto con animais que fa-

lan e entrañan perigo, obxectos personificados, seres fantásticos... A imaxina-

ción que as páxinas de Contos para Manuela atesouran estimula a capacidade lin-

güística dos nenos, e o sentido do humor e as notas de intriga dalgún dos relatos

farán que o seu interese pola lectura do libro non decaia en ningún momento. A

peculiar estrutura con tres finais, ordenados segundo a súa complexidade temá-

tica, fai que o interese pola obra se incremente a medida que avanza a súa lec-

tura. A inclusión dos comentarios do autor é un luxo que enriquece o conxunto de

relatos.

Os aspectos negativos da alma humana, coma a envexa, o capricho e a cobiza;

xunto aos positivos, coma a amizade, a solidariedade, a humildade e o respecto,

ilustrados polos protagonistas das distintas historias, fan que este libro sexa moi

indicado para tratar os temas transversais de educación para a convivencia, edu-

cación para a paz, educación ambiental e educación para a saúde.

AUTOR

Mario Pereira Fernández naceu en Lalín no ano 1961 e na mesma vila exerce na

actualidade como profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramón Ma-

ría Aller Ulloa. Lector voraz, escribe sobre si mesmo e sobre a súa visión do mun-

do, e confesa a súa admiración estilística pola obra de Castelao, Cunqueiro, To-

rrente Ballester e Wenceslao Fernández Flórez. É autor dos libros Velaí vai o verme,

novela breve onde trata o difícil tema da discriminación polo aspecto físico, coa

que gañou o Premio Raíña Lupa de novela infantil, e o conxunto de relatos bre-

ves Contos para Manuela.

Falar de Manolito Catrollos é falar dun dos personaxes máis entrañables e queri-

dos da literatura xuvenil. Un personaxe protagonista de historias que son difun-

didas a través da radio, da prensa, da televisión, do cinema e dos libros que for-

man a grande «enciclopedia» da súa vida.

O segundo libro desa serie é Coitado Manolito, un relato de humor en que a súa

autora proporciona unha visión crítica e divertida da realidade cotiá dunha familia

madrileña actual a través dos ollos do seu protagonista. E faino cunha linguaxe

fresca, inzada de expresións coloquiais e frases feitas.

O gran dispendio de imaxinación co que Elvira Lindo conta a vida de Manolito

vese maxistralmente complementado coas ilustracións de Emilio Urberuaga. Trá-

tase duns expresivos debuxos de carácter caricaturesco que achegan frescura e

desvelan a personalidade do protagonista e dos personaxes que o acompañan.

ARGUMENTO

Manolito García Moreno vive en Carabanchel Alto, unha barriada popular de Ma-

drid, cos seus pais, o seu avó e un irmán máis novo. Alí ten o seu grupo de ami-

gos: o Orelludo López, o chulito Yihad, Paquito Medina, Susana Bragas-sucias…

O seu pai é un camioneiro que pasa a maior parte do tempo fóra da casa e esper-

ta a veciñanza cada vez que regresa, sen importarlle demasiado que iso ocorra a

horas intempestivas; a súa nai é unha ama de casa que pasa o día ameazando e

dando covachadas ao bo de Manolito; o avó, polo que Manolito sente verdadeira

adoración, é un xubilado, aliado fiel das andanzas do seu neto; e o seu irmán máis

novo, o Imbécil, é a fonte das desgrazas domésticas de Manolito.

A acción transcorre durante un curso escolar en que a Manolito non lle irán as

cousas tan ben como desexaría… E é que a súa mestra, a sita Asunción, sus-

pendeulle as Matemáticas.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Manolito narra as súas experiencias cotiás con optimismo e sentido do humor, re-

solvendo os problemas que se lle presentan coa sinxela lóxica dun neno. Bo ami-

go dos seus amigos, nobre e un poco pillabán, este entrañable personaxe sabe en-

tender e aprezar ao seu avó e aos seus pais, e tamén ao seu irmán, a pesar de que

este sexa a causa dunha grande parte das covachadas que lle dan. E, polo seu ca-

rácter, sabe convivir con todo o «mundo mundial», expresión que calou en moi-

tos dos seus lectores e admiradores, cativados pola prosa lixeira, substanciosa e

desinhibida que albergan os seus relatos.

AUTORA

Elvira Lindo é unha gaditana que vive en Madrid desde os 12 anos. Comezou

escribindo guións para a radio sobre o seu personaxe Manolito García Moreno,

ata que un bo día decidiu escribir un libro sobre a súa vida. E así naceu Manoli-

to Catrollos, ao que despois seguiron Coitado Manolito, e Manolito ten un segre-

do. Tamén é autora de guións televisivos e cinematográficos, e levou aos escena-

rios La ley de la selva, unha comedia de costumes.

1.° ESO Contos para Manuela

• Título: Contos para Manuela

• Autor: Mario Pereira

• Colección: Alfaguara

Obradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 128

• ISBN: 84-8224-409-4

• Educación en valores:Educación para

a convivencia, educación

para a paz, educación

ambiental e educación

para a saúde

FICHA

1.° ESO Coitado Manolito

• Título: Coitado Manolito

• Autora: Elvira Lindo

• Colección: Alfaguara

Obradoiro

• N.º de páxinas: 160

• ISBN: 84-8224-458-2

• Educación en valores:Educación para

a convivencia

• Relación con outras áreas:Titoría

FICHA

302 303

PLA

N L

EC

TOR

Plan lector

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 19

Page 20: 1º eso l.g. solucionario

20 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Achega da área de Lingua galega e Literatura ás competenciasA área de Lingua galega e Literatura contribúe dun xeito decisivo ao desenvolvemento detodos os aspectos que conforman a competencia en comunicación lingüística. Ademais,as habilidades e estratexias para o uso dunha lingua determinada e a capacidade para to-mar a lingua como obxecto de observación son capacidades que se transfiren e aplican áaprendizaxe doutras linguas, o cal contribúe á súa vez a acrecentar a competencia sobre ouso da linguaxe en xeral.

A lingua é un instrumento de comunicación, pero tamén é o instrumento de acceso a no-vos coñecementos. O acceso ao saber e á construción de coñecementos mediante a lin-guaxe relaciónase directamente coa competencia básica de aprender a aprender. Asímesmo, os contidos de reflexión sobre a lingua recollen un conxunto de saberes concep-tuais e procedementais que se reutilizan para optimizar a aprendizaxe lingüística, é dicir,para aprender a aprender lingua.

Por outra parte, aprender a usar a lingua é tamén aprender a analizar e resolver problemas,trazar plans e emprender procesos de decisión. Por iso, a adquisición de habilidades lin-güísticas contribúe a progresar na iniciativa persoal e na regulación da propia actividadecon progresiva autonomía.

A materia contribúe ao tratamento da información e á competencia dixital, posto que unha das súas metas é proporcionar coñecementos e destrezas para a busca e selecciónde información relevante de acordo con diferentes necesidades, así como para a súa reuti-lización na produción de textos orais e escritos propios. A busca e selección de moitas des-tas informacións requirirá, por exemplo, o uso adecuado de bibliotecas ou a utilización deInternet. A ese desenvolvemento contribúe tamén o feito de que o currículo inclúa o uso desoportes electrónicos na composición de textos, de modo que poidan abordarse máis efi-cazmente algunhas operacións que interveñen no proceso de escritura (planificación, exe-cución do texto, revisión…). Tamén pode contribuír ao desenvolvemento desta competen-cia o uso nesta materia dos novos medios de comunicación dixitais que implican un usosocial e colaborativo da escritura e dos coñecementos.

A aprendizaxe da lingua concibida como desenvolvemento da competencia comunicativacontribúe decisivamente ao desenvolvemento da competencia social e cidadá, entendidacomo un conxunto de habilidades e destrezas para as relacións, a convivencia, o respectoe o entendemento entre as persoas. En efecto, aprender lingua é aprender a comunicarsecos outros, a comprender o que estes transmiten e a aproximarse a outras realidades. Poroutra parte, un compoñente estreitamente vinculado con esta competencia é a constata-ción da variedade dos usos da lingua e a diversidade lingüística e a valoración de todas aslinguas como igualmente aptas para desempeñar as funcións de comunicación e de repre-sentación. Tamén se contribúe desde a materia a esta competencia na medida en que seanalizan os usos discriminatorios da linguaxe mediante os cales se transmiten prexuízos eimaxes estereotipadas do mundo.

Dentro desta materia, a lectura, a interpretación e a valoración das obras literarias contri-búen de forma relevante ao desenvolvemento dunha competencia artística e cultural,entendida como aproximación a un patrimonio literario e a uns temas recorrentes queson expresión de preocupacións esenciais do ser humano. A súa contribución será máisrelevante en tanto en canto se relacione o aprezo das manifestacións literarias con outrasmanifestacións artísticas, como a música, a pintura ou o cine. Tamén se contribúe a estacompetencia procurando que o mundo social da literatura (autores, críticos, acceso a bi-bliotecas, librarías, catálogos ou a presenza do literario na prensa) adquirise sentido parao alumnado.

As competencias na área de Lingua

831552 _ 0001-0023.qxd 7/3/07 19:06 Página 20

Page 21: 1º eso l.g. solucionario

21� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Presentación das competencias nos nosos materiaisDada a natureza da materia de Lingua e Literatura, os nosos materiais traballan intensiva-mente catro competencias específicas da área: a competencia comunicativa, a competen-cia existencial, a competencia metacognitiva e a competencia literaria. Nesta GUÍA E RE-CURSOS recóllense no apartado de programación as competencias que se traballan encada unidade.

A competencia comunicativaA competencia comunicativa é a capacidade para participar dunha maneira apropiada eefectiva en diversas situacións de comunicación. É unha competencia complexa na que sepoñen en xogo coñecementos e estratexias pertencentes a catro ámbitos: o ámbito lingüís-tico, o ámbito sociolingüístico, o ámbito pragmático e o ámbito estratéxico.

� A competencia lingüística inclúe os coñecementos e as destrezas de carácter fonó-loxico, ortográfico, gramatical e léxico-semántico que son necesarios para usar unhalingua.

� A competencia sociolingüística alude ás convencións sociais que rexen o usoadecuado da lingua: formas de tratamento, xestión das quendas de palabra, elec-ción do rexistro, normas de cortesía, fórmulas protocolarias, regras de interac-ción…

� A competencia pragmática refírese ao uso dos recursos da lingua en relación coa fi-nalidade que se pretende. Implica o coñecemento das formas de organización dostextos e os mecanismos de cohesión (competencia discursiva) e o coñecemento dasdistintas formas que a lingua ofrece para lograr un propósito determinado (compe-tencia funcional).

� A competencia estratéxica refírese ao dominio das destrezas básicas de compren-sión e de expresión: comprensión lectora, estratexias de escritura…

A competencia existencialA competencia existencial refírese ao conxunto de trazos da personalidade, motivacións,crenzas e valores que configuran unha certa actitude cara á vida. Constitúe o campo doaprender a ser e aprender a estar. As lecturas e a literatura en xeral son un instrumentoidóneo para observar comportamentos, analizar actitudes, aproximarse a problemas e, endefinitiva, para a formación do xuízo sobre a base duns valores compartidos.

A competencia metacognitivaA competencia metacognitiva abrangue o campo do aprender a aprender co obxectivo dedesenvolver estratexias e destrezas que permitan unha aprendizaxe autónoma e perma-nente. É o campo das estratexias de busca e tratamento da información e dos métodos decontrol da propia aprendizaxe.

A competencia literariaA competencia literaria refírese ao conxunto de coñecementos, destrezas e estratexias quepermiten interpretar e producir textos de carácter literario. É un campo que participa dedestrezas propias da competencia lingüística ou a competencia estratéxica, aínda que apli-cándoas a un tipo de linguaxe que require uns coñecementos retóricos e históricos especí-ficos. Require, polo tanto, capacidade para ler e interpretar textos literarios, coñecementodas convencións propias da literatura ou típicas dunha determinada época e capacidadepara construír mensaxes de carácter literario.

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 21

Page 22: 1º eso l.g. solucionario

22 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Índice 1.º COMUNICACIÓN

TIPOS DE TEXTOS

11. Os textos e os seus tipos

Páx. 4

12. A narración I

Páx. 20

13. A narración II.Elementos e estrutura

Páx. 34

14. A narración III.A lenda

Páx. 50

15. A descrición I

Páx. 72

16. A descrición II.O retrato

Páx. 86

• Os textose os seus tipos

Páx. 5

• A narración

Páx. 21

• A narración. Elementose estrutura

Páx. 35

• A lenda

Páx. 51

• A descrición

Páx. 73

• A descrición II. O retrato

Páx. 87

• Xabier P. DocampoA caída de Silvano

Páx. 6

• Gonzalo NavazaSesión de voo

Páx. 22

• Malba TahanAs matemáticasdo máis forte Páx. 36

• Anisia MirandaAracné

Páx. 52

• Álvaro CunqueiroA orella de Leivas

Páx. 74

• CastelaoPedriño e Rañolas

Páx. 88

• O marco do conto

Páx. 9

• A historia do conto

Páx. 25

• As partes do conto

Páx. 39

• O diálogo no conto

Páx. 55

• A descrición de obxectos

Páx. 77

• O retrato

Páx. 91

LECTURA TALLER DE ESCRITURA

APÉNDICE: Gramática. Conxugación verbal

17. A descrición III.A guía e o catálogo

Páx. 100

• A guía e o catálogo

Páx. 101

• Manuel MaríaOs catro ríos de Outeirode Rei Páx. 102

• A descrición do interiordun lugar

Páx. 105

18. O diálogo I.A conversa

Páx. 114

• O diálogo I. A conversa

Páx. 115

• Paco MartínO episodio da escaleira

Páx. 116

• O cómic

Páx. 119

19. O diálogo II.O debate

Páx. 138

• O diálogo II. O debate

Páx. 139

• Silvestre Gómez XurxoDéixao medrar

Páx. 140

• Argumentar: dar razóns

Páx. 143

10. O diálogo III.A entrevista

Páx. 152

• O diálogo III. A entrevista

Páx. 153

• Agustín Fernández PazUn máxico negocio

Páx. 154

• A entrevista

Páx. 157

11. Os mediosde comunicación

Páx. 166

• Os medios de comunicación.A estrutura dun xornal

Páx. 167

• A desaparición dos informantes rompe a tradición oral galega Páx. 168

• O artigo xornalístico

Páx. 171

12. Os xénerosxornalísticos

Páx. 180

• Os xéneros xornalísticos.A noticia e a crónica

Páx. 181

• Cibeles rexeita cinco modelospola súa extrema delgadez

• A anorexia, a «epidemiade moda» Páx. 182

• A noticia

Páx. 185

Textos para o desenvolvemento das competencias básicas: académico, cotián, xornalístico. Páx. 66

Textos para o desenvolvemento das competencias básicas: académico, cotián, xornalístico. Páx. 132

Textos para o desenvolvemento das competencias básicas: académico, cotián, xornalístico. Páx. 196

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 22

Page 23: 1º eso l.g. solucionario

• As calidades persoais• Familia de palabras

Páx. 94

• As partes do corpo• Sinónimos

e antónimos Páx. 80

• A conxugaciónverbal II

Páx. 92

• A conxugaciónverbal I

Páx. 78

23� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ESTUDO DA LINGUA LINGUA ESOCIEDADE

• A comunicación• A lingua e a súa

organización Páx. 10

• A palabra. Clasese constituíntes

Páx. 26

• O enunciado.Suxeito e predicado

Páx. 40

• O verbo: raíze desinencias

Páx. 56

GRAMÁTICA

• A saúde• O dicionario

Páx. 14

• A enfermidade• Tipos de dicionario

Páx. 28

• Os alimentos• As palabras

no dicionario Páx. 44

• O emprego• A información

no dicionario Páx. 58

VOCABULARIO

• Uso do r e rr• O son G

Páx. 29

• O son Z• O son K

Páx. 45

• O son B• A grafía b

Páx. 59

ORTOGRAFÍA

• O son B• A grafía v

Páx. 81

• A grafía h

Páx. 95

LITERATURA

• A literatura.A linguaxe literaria

Páx. 16

• Literatura populare literatura culta

Páx. 30

• A prosa e o verso

Páx. 46

• A versificación

Páx. 62

• A rima

Páx. 82

• A estrofa

Páx. 96

• A diversidade lingüística

Páx. 60

• O adverbio.Os enlaces

Páx. 106

• A vivenda exterior• Campos léxicos

Páx. 108

• A grafía xO dígrafo ll

Páx. 109

• O poema

Páx. 110

• O substantivo.O artigo

Páx. 120

• A vivenda interior• Os prefixos

Páx. 124

• A acentuación

Páx. 125

• Os recursos literarios

Páx. 128

• Niveis de lingua

Páx. 126

• O adxectivocualificativo

Páx. 144

• O lecer e as afeccións• Os sufixos

Páx. 146

• O acento diacrítico

Páx. 147

• A poesía

Páx. 148

• Os determinantes

Páx. 158

• Os sentimentos• Palabras primitivas

e derivadas Páx. 160

• Signos que limitanenunciados

Páx. 161

• As narraciónstradicionais

Páx. 162

• Os pronomespersoais I

Páx. 172

• As crenzas• Palabras compostas

Páx. 174

• O punto. A coma

Páx. 175

• As narraciónscultas

Páx. 176

• Os pronomespersoais II

Páx. 186

• A vestimenta• Palabras

parasintéticas Páx. 188

• O punto e coma.Os dous puntos

Páx. 189

• O teatro

Páx. 192

• Os hábitoslingüísticos

Páx. 190

• O alfabeto• Os dígrafos

Páx. 15

831552 _ 0001-0023.qxd 16/3/07 18:06 Página 23

Page 24: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 24

Page 25: 1º eso l.g. solucionario

GUIÓ

NS

DIDÁ

CTIC

OS

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 25

Page 26: 1º eso l.g. solucionario

26 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Os textos e os seus tipos

COMUNICACIÓN • Coñecer os elementos caracterizadoresdos textos.

• Identificar os tipos de textos segundo a intención comunicativa.

• Recoñecer os tipos de texto segundo a forma do discurso.

• Identificar o marco dun conto e construíroutro.

ESTUDO DA LINGUA • Recoñecer os elementos do acto de comunicación e os diferentes códigos.

• Diferenciar as características da linguaoral e da lingua escrita.

• Coñecer a variedade lingüística.

• Identificar as unidades da lingua e as sílabas de cada palabra.

• Recoñecer as palabras agudas, graves e esdrúxulas.

• Ampliar o vocabulario da saúde.

• Coñecer o alfabeto e os dígrafos.

LITERATURA • Coñecer as características da literatura. • Identificar os tres xéneros literarios.

OBXECTIVOS

• Clasificar un texto segundo a intencióncomunicativa e a forma do discurso.

• Extraer enunciados dun texto dado,palabras e sons.

• Separar en sílabas unhas palabras.

• Diferenciar ditongos, tritongos e hiatos.

• Clasificar unhas palabras en agudas,graves e esdrúxulas.

• Localizar nun texto os dígrafosexistentes.

• Ordenar unhas palabras segundo a ordeestablecida no dicionario.

• Redactar un texto informativo-expositivosobre a supervivencia da nosa lingua.

• Identificación dos trazos da lingualiteraria nun texto.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

1

CONCEPTOS • Tipos de texto segundo a intencióncomunicativa e a forma do discurso.

• A comunicación e os seus elementos.

• Signo, código e linguaxe.

• Comunicación oral e escrita.

• As unidades da lingua: sons, palabras,enunciados e textos.

• A sílaba: ditongos, tritongos e hiatos.

• O acento: palabras agudas, graves e esdrúxulas.

• O léxico da saúde.

• O alfabeto e os dígrafos.

• A literatura e os tres xéneros literarios.

• Análise da variación lingüística.

• Produción de palabras agudas, graves e esdrúxulas.

• Creación de palabras con dígrafos.

• Desenvolvemento correcto co dicionario.

• Traballo coas palabras da saúde e con expresións deste campo.

• Identificar os trazos da lingua literarianun texto.

ACTITUDES • Valoración da lingua como medio de comunicación.

• Interese por outros códigos e formas de comunicación.

• Valoración positiva da diversidadelingüística.

• Interese por expresarse correctamentede forma oral e escrita.

• Identificación do tipo de texto a quepertence un dado.

• Creación do marco dun conto.

• Análise dos elementos propios dunhasituación comunicativa.

• Caracterización da comunicación escritae da comunicación oral.

• Creación de palabras con ditongos,tritongos e hiatos.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 26

Page 27: 1º eso l.g. solucionario

27� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 1COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

1. COMPETENCIA COMUNICATIVAA. Competencia lingüística

• Competencia fonolóxica– Segmentar palabras en sílabas.– Diferenciar entre ditongos, tritongos e hiatos.– Recoñecer as palabras agudas, graves

e esdrúxulas.

• Competencia gramatical– Recoñecer os niveis de organización da lingua.– Coñecer o papel do código na comunicación.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras e expresións

do campo da saúde.

• Competencia ortográfica– Recoñecer e empregar correctamente

os dígrafos.

B. Competencia sociolingüística– Clasificar textos segundo a intención

comunicativa.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer os trazos básicos da comunicación

oral e da comunicación escrita.

– Recoñecer os actores dun acto de comunicación (emisor e receptor).

– Recoñecer clases de textos segundo a formado discurso dominante.

• Competencia funcional– Elaborar o marco dun conto, a partir dunha

lectura modelo.

D. Competencia estratéxica– Identificar a estrutura dun texto narrativo.– Recoñecer as características dos textos

poéticos.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información no dicionario.– Elaborar resumos e esquemas.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Coñecer o valor da variedade lingüística.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Identificar as características básicas

da linguaxe literaria– Recoñecer os principais xéneros literarios.

EDUCACIÓN PARA A SAÚDENo apartado de vocabulario traballamos o léxico da saúde. É un bo momento para reforzar os valoressobre o coidado da saúde, propia e allea, e a importanciada saúde como un ben de calquera individuo.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIAA reflexión sobre o código, a organización da lingua e a variedade lingüística permiten traballar a apreciación da coexistencia doutras linguas e culturas como un factor de enriquecemento cultural.

EDUCACIÓN EN VALORES

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 1 (páx. 142)

AVALIACIÓN

Avaliación do primeiro trimestre, proba 1 (páxs. 154-155)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: Os textos e os seus tipos

Lectura: Xabier P. Docampo, A caída de Silvano

Taller de escritura:O marco do conto

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: A comunicación. A lingua e a súa organización

Vocabulario: A saúde. O dicionario

Ortografía: O alfabeto. Os dígrafos

LITERATURA

A literatura. A linguaxe literaria

ESQUEMA DA UNIDADE

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 27

Page 28: 1º eso l.g. solucionario

28 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosOs textos e os seus tipos (páx. 5)

• No bloque de Comunicación introdúcese a clasificación dos textos segundo a intencióncomunicativa e segundo a forma do discurso. Como lectura propoñemos un texto narrativo,A caída de Silvano, que se traballará a fondo na Comprensión lectora. O Taller de escrituracéntrase no marco do conto.

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• No apartado inicial Tipos de textos debemos facer que os alumnos reflexionen sobre as características do texto, antes de comezar a explicación. Igualmente, faremos que pensen e deduzan que non todos os textos son iguais. Eles mesmos poden concluír que non é igual a noticia dun xornal ca un SMS ou ca as instrucións da videoconsola.

LecturaA caída de Silvano (páxs. 6-8)

• Esta lectura de Xabier P. Docampo permite traballar valores actitudinais como o respecto polas persoas que teñen un sistema de comunicación distinto. Con esta lecturaincúlcaselles aos alumnos ese respecto pola variación lingüística que se expoñeránoutro apartado desta mesma unidade.

Taller de escrituraO marco do conto (páx. 9)

• Neste apartado móstranse as coordenadas espaciais e temporais que rodean un texto, e as descricións que aparecen no comezo de calquera relato. A partir do recoñecementodeses trazos nun relato dado, o alumnado crea un marco para o texto da lectura.

Os textos e os seus tipos

A caída de SilvanoXABIER P. DOCAMPO

O marco do conto

Faise unha presentación dos textos e os seus tipos e preséntase a lectura seguinte como un texto.

A partir da lectura traballamos a comprensión e o tipo de texto que se corresponde con ela, o texto narrativo.

A partir dun modelo de marco de conto, onde se presentanos datos espaciais, temporais e descritivos dalgúnpersonaxe, os alumnos crean un marco para a lecturaanterior, A caída de Silvano.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 5)

1. • Saber como funciona un DVD. Prescritivo

• Dicir como é a casa onde naciches. Descritivo,informativo.

2. • Unha lenda. Narrativo, informativo.

• Unha conversa. Dialogado.

• Un mitin. Persuasivo.

• Unha receita. Prescritivo.

• Unha guía. Expositivo.

• Un debate. Dialogado, persuasivo.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 28

Page 29: 1º eso l.g. solucionario

29� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 1

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Comprensión lectora (páx. 8)

1. 3, 4, 1, 2.

� Resposta modelo. Silvano desobece os conse-llos de seus pais e sobe a unha cerdeira. Cae elévano ao hospital. Cando os pais o poden verno cuarto do hospital, non entenden nada doque di Silvano e pais e médicos pensan que éconsecuencia do golpe. Cando o vai visitar, aavoa entende perfectamente a Silvano, pois sa-be que lle deu un desfalar froito do impacto:que fala do revés.

2. • Mudou: cambioulle, trocóuselle.• Dacabalo: da forma en que se monta nun ca-

balo.• Esgazou: partiu a póla a unha árbore.• Galla: póla dunha árbore que se separa do

tronco. • Arrear: de xeito figurado, comezar a andar de

xeito rápido. • Buguina: aparato dos automóbiles que produce

un son con que avisan da súa presenza. • Padiola: pequena cama portátil que se empre-

ga para transportar enfermos ou feridos. • Conmocionado: que sufriu unha grande con-

moción ou alteración.• Rosmadeira: acción de reprender ou corrixir a

alguén por facer algo que se considera malo.

3. • Dunha cerdeira.• Botouse a correr cara a onde estaba Silvano

caído.• Sorprendéronse de non entenderlle nada do

que dicía. • Non. Explicou a avoa que lle dera un desfalar

co golpe: que falaba do revés.

4. F. Silvano era o mesmo demo.

V.

F. A pesar das indicacións que deu o Nazario deCalvíns de como había que collelo, metérono nocoche e arrearon para o hospital.

V.

F. Nin a avoa nin Silvano falaban alemán. Simple-mente, Silvano falaba do revés.

� Respondido ao lado de cada unha.

5. • Forza de atracción que existe entre os corpos;coma tal, a que exerce a Terra sobre os corpos.Neste exemplo a Terra exerce a forza sobre Sil-vano.

• De gran perigosidade e importancia.

� Resposta libre.

6. • Era un rapaz moi inquedo, un bulebule, un fer-vellasverzas.

• Fóronse a toda velocidade, con moita présa.

• Laiábase con moita pena.

7. Afecto, cariño.

8. Presentación. Desde o principio ata ...pola xanelado coche.

Nó. Desde No hospital puxeron o rapaz nunhapadiola... ata A ver se nos poden traducir o que dio seu fillo.

Desenlace. Desde Pero xa ían tres días... ata o fi-nal.

9. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 9)

1. • Hai moitos anos.

• Nunha pequena vila.

• Unha moza chamada Branca.

• Si. O narrador detense na descrición desta ra-paza e, ademais, ela é a protagonista da accióninicial, coa chegada dos xinetes misteriosos.

• Faise unha descrición física e detállanse a súadelgadeza e a cor branca da súa pel. Ademaisindícasenos que lle morreran os pais.

� O marco do conto sitúanos nun tempo indeter-minado e nun lugar sen concretar. Isto indicaque non interesan o momento e o lugar en quese desenvolve a historia, que non teñen impor-tancia para o relato. Neste texto ten peso a his-toria mesma, aínda que non sempre é así.

2. Resposta libre.

3. Resposta libre.

4. Resposta modelo: Un día do mes de setembro de2006 estaba na casa toda a familia. Silvano tiñaxa 12 anos e seguía a ser un rapaz delgado e moiesperto, tan fervello coma sempre e co sorrisosempre presente na súa cara.

5. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 29

Page 30: 1º eso l.g. solucionario

30 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaA comunicación. A lingua e a súa organización (páxs. 10-13)

• Propoñerlle á clase que elixa unha finalidade comunicativa (declararse, revisar un exame,facer unha reclamación…) e dúas formas de comunicación para lograr ese obxectivo: unha oral e outra escrita. Cada alumno desenvolverá a forma de comunicación escrita e outros alumnos dramatizarán a forma de comunicación oral. Despois, entre todosanalizaranse as diferenzas entre ambas as formas de comunicación.

• Para reforzar a oposición entre lingua oral e escrita podemos traballar os elementos da cinésica. En parellas desenvolven distinto papel (por exemplo, comprador e vendedor) e analizarase en gran grupo a xestualidade e os movementos corporais.

• Para afianzar as nocións de código e de signos, pódense propoñer traballos en grupo sobredistintos códigos: lingua de signos, Braille, bandeiras, Morse, sinais de fume, mensaxesSMS… Cada grupo recompilará información sobre un código e exporá aos seus compañeirosas súas peculiaridades, mostrando como se realiza en cada caso a comunicación.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 10-13)

1. • Son vostedes os pais?

• Aínda está conmocionado e non se lle entendeo que di.

• Pero vostedes non saben o que lle pasa ao meuneto?

2. • Lingua galega oral.

• Código visual.

• Código xestual, paralingüístico.

• Lingua galega escrita.

3. Comunicación oral: unha conferencia, unha en-trevista televisiva.

Comunicación escrita: unha carta, un fax.

� Comunicación oral: unha conversa, retransmi-sión dun partido, un profesor explicando nu-nha clase.

Comunicación escrita: un exame, unha noticianun xornal, unha mensaxe electrónica.

1. Carballo, xeonllo, raposo, fento, árbore.

� Resposta libre.

2. Resposta libre.

3. Resposta libre.

� Inglés, francés, catalán, éuscaro.

4. Son, ton, sen, con, gato, rato, pena, sapo, reto, to-na, risa, pota, pote, mona, trapo, brisa, sorte, perna.

5. • bóla-bola. Os fonemas que permiten distinguiras dúas palabras son dous fonemas vocálicos: oO semiaberto e o O semipechado.

• ola-hora. Os fonemas que se opoñen son o L (la-teral alveolar) e o R (vibrante simple). O H non éun fonema, xa que os fonemas son as represen-tacións abstractas dun son e o h non representaningún son.

• pé-pe. Opóñense o E semiaberto e o E semipe-chado.

• té-te. Oposición igual ca a anterior. Opóñense oE semiaberto e o E semipechado.

• sesta-xesta-cesta. Opóñense o S (sibilante alveo-lar), co X (africada dentoalveolar) e mais co C(coa fricativa interdental).

• vea-tea-cea-lea. Opóñense o fonema B (oclusi-va bilabial, pois ese é o fonema, xa que a grafíab e a grafía v representan o mesmo fonema), cofonema T (oclusiva dental), co fonema C (fricati-va interdental) e co fonema L (lateral alveolar).

6. Resposta modelo. Agudas: camión, sofá, israelí,animal, lacazán; graves: libro, dicionario, lapis,móbil, casa, bíceps; esdrúxulas: bolígrafo, filólo-go, sílaba, tónica, oftalmólogo.

� Resposta modelo. Ditongos: animais, cerdeira,enunciado; tritongos: miau, guau, cruciais; hia-tos: cear, contribuír, muíño.

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 30

Page 31: 1º eso l.g. solucionario

31� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 1

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 14)

1. • A auga de cocer o bacallau ten un sabor salobre. • Esa fonte ten sona de moi salubre.

2. • inmunes • inmunizar • inmunolóxico • inmu-nizado

� É un privilexio que teñen os parlamentariosque fai que non sexan detidos e xulgados co-mo os demais cidadáns.

3. Saudade, santuario.

4. • Tendo saúde e comendo ben, o traballo nonmata a ninguén.

• Como te procuras, duras.

5. Boa saúde: Estar coma un buxo. Ter bos aceiros.Estar coma un carballo. Estar para gastar unhasmangas novas. Ter saúde de ferro.

Mala saúde: Botar a alma pola boca. Non andarmoi católico. Estar sen gonzos. Estar feito un cas-callo. Estar consumido.

6. berce, chave, cidade, empanada, hóspede, hos-pital, jazz, karaoke.

7. Resposta libre. Dependerá do dicionario.

VocabularioA saúde. O dicionario (páx. 14)

• Neste apartado de Vocabulario desenvólvese un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo da saúde, mentres que, á vez,presentamos os dicionarios. Como profesores de lingua temos que saber transmitir a importancia do dicionario como fonte de coñecemento e como axuda imprescindible tanto nas lecturas coma na escritura. O dicionario ten que ser un acompañante constante na aula. Así, ante calquera dúbida que se presente na aula botaremos man deste instrumento. Será o alumno que pregunte ou algún voluntario o que busque a palabra no dicionario.Paralelamente podemos mencionar (abordámolos en unidades posteriores) os diferentes tiposde dicionarios que existen: dicionarios xerais, dicionarios de dúbidas, dicionarios bilingües ou dicionarios de sinónimos e antónimos. Así mesmo, nos dicionarios xerais pode aparecerdiferente información: a categoría, o étimo, a transcrición fonolóxica, un exemplo de uso...

• Por outra banda, abordamos o léxico da saúde. É preciso traballar este vocabulario comotema transversal, desde o tratamento da hixiene diaria como un elemento necesariamentepresente na nosa vida e a valoración da saúde como un ben inigualable para as persoas. Os alumnos viven actualmente inmersos no consumismo e adoitan esquecer a importanciade gozar dunha boa saúde e dos hábitos precisos para conservala. É importante que o alumnado coñeza como beneficia a nosa saúde facer exercicio de xeito regular e seguir unha dieta sa e equilibrada.

OrtografíaO alfabeto. Os dígrafos (páx. 15)

• Os alumnos deben xa coñecer o alfabeto galego, pero debido á situación de bilingüismo en que vivimos é habitual que mesturen o alfabeto galego co do castelán. Polo tanto,debemos insistir en que o j, k, w, y, non son letras galegas, aínda que poden aparecer en determinadas palabras tomadas doutras linguas, como judo (palabra de procedenciaxaponesa), karate (palabra de orixe xaponesa), web (palabra inglesa), ou yorkshire (raza de cans, palabra de procedencia inglesa). Non son letras galegas e por iso nas palabraspatrimoniais do noso idioma non se empregan estas grafías.

831552 _ 0024-0033.qxd 16/3/07 17:32 Página 31

Page 32: 1º eso l.g. solucionario

32 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 15)

1. • Ningunha, ene hache. • Escachar, ce hache. • Bronquite, que u. • Arrefriado, erre dobre. • Es-pantallo, ele dobre. • Preguiza, gue u.

2. Resposta modelo:

qu: queixo, raquítico, paquete. gu: guedella, gui-sar, guindar. rr: berro, tarro, xerra.

3. dunha; unhas; cunha; algunha; ningunha.

� Resposta modelo: du-nha. Nh é un dígrafo, po-lo tanto, nunca o podemos separar, pois as dúas grafías xuntas representan un só son.

4. algunha, bocha.

olleira, catarro.

sangue, queixar.

5. A Chinto puxéronlle unha tartaruga no sitio do co-razón. Non fora un capricho dos cirurxiáns, senónunha necesidade. El nacera sen corazón; de nonlle poñeren unha tartaruga, que, movendo as pa-tas, bombease o sangue de Chinto, o neno morre-ría. Á tartaruga chamábanlle Sinda. Era moi vella.A pesar da súa longa idade, era moi pequenaporque viña sendo dunha especie de tartarugasananas que viven polo Caribe.

• Paralelamente temos que introducir os dígrafos. É importante destacar o son n velar presenteno dígrafo nh como unha pronuncia propia da nosa lingua que lles resulta moi difícilpronunciar a persoas que teñen unha lingua materna diferente do galego. Se temos alumnosinmigrantes na aula, podemos preguntarlles se lles custa articular este son para verificar a nosa exposición. Para axudar a este tipo de alumnos podemos reflexionar entre todoscomo o pronunciamos, xogando coa cavidade bucal e facendo sons velares, que se articulanexpulsando o aire polo nariz e pola boca. Debemos lembrar que non é a pronuncia de u-a nin un-ga, senón algo relacionado. Poden practicar con palabras como canguro,mancar, sangue, etc.

DITADO

As vacacións do Nicolasiño Dixen que quería ir á praia. Eu díxenlle que quería xogar cos meus amiguiños, pero na praia. Entón papá preguntoume se quería levar unha labazada diante de todo o mundoe, como non quería, boteime a chorar e púxenme a berrar. Mamá díxolle a papá que non facía falta facer chorar o neno e papá berrou que empezaba a estar farto.

Sempé/Goscinny, As vacacións do Nicolasiño

LiteraturaA literatura. A linguaxe literaria (páxs. 16-17)

• Nesta unidade facemos só unha aproximación á literatura. Os alumnos son conscientes de que a literatura ten unhas características particulares, polo que podemos partir dun textoliterario breve lido na clase para facer unha tormenta de ideas, en que os alumnos vancomentando os trazos principais que presenta a lingua do texto que acabamos de ler.Podemos empregar o texto da lectura ou calquera outro que o profesor considere oportuno.Ao partir da realidade, o alumno deduce el só as características da linguaxe literaria.

• Ao explicar os recursos literarios podemos presentar un exemplo da vida diaria para que osalumnos o comprendan con maior facilidade. Así, se lles contamos que cando unha persoahipocondríaca di «estou a morrer» ou «estou moi mal» é unha hipérbole, xa que non é certo,senón que se trata dunha esaxeración. Tamén poden servir como exemplo de comparación«o instituto é como un cárcere» ou como metáfora: «o cárcere en que estudamos».

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 32

Page 33: 1º eso l.g. solucionario

33� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 1

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs.16-17)

1. � • Si. Reflicte un mundo de ficción onde todo é posible. Centrado neste caso na chegadadunha Manuela que conquistou decembro.Ademais reflíctese o uso especial da lingua-xe, que se denomina linguaxe literaria, e quese manifesta nun enunciado como: Eran, es-tes, contos para nadar na chuvia, pois oscontos non nadan na auga, en sentido xeral.

• Está expoñendo o marco temporal da crea-ción dos contos. Ese marco é decembro, ca-ra ao final do mes cando xa estaba a piquesde chegar o Nadal, que comeza o día 24, naNoiteboa.

• Son os doce meses do ano, que se repitencada ano, pasan e volven vir.

• Personificación, xa que se identifican os me-ses con persoas.

� • Gianni Rodari é un grande escritor italiano,que ademais foi mestre e xornalista e divul-gou a nova pedagoxía en Italia. Empezou aescribir no ano 1950 e publicou máis de vin-te libros en que se combina maxistralmente ohumor e a imaxinación. En 1970 recibiu opremio Hans Christian Andersen, dedicado áliteratura infantil. Temos algunha obra tradu-cida ao galego: Contos ao teléfono que pare-ce que inspiran a Mario Pereira nos seusContos para Manuela (como el mesmo di notexto comentado).

2. • Resposta libre. Son palabras propias da linguaxeliteraria, xa que pertencen a un nivel culto da lin-gua e son propias de rexistros moi formais.

• En verso. Resposta libre.

� Ao tratarse dun texto poético podemos desta-car, sobre todo, o uso especial da linguaxe.Identifícase a Ría de Arousa cunha serea queacariña unha infancia, polo que é evidente quese empregan certas licenzas estilísticas, comoa personificación da ría.

� Riman cores con amores (1 con 2), inxela conorela (3 con 6), colo con arrolo (4 con 5).

Reforzo e ampliación (páx.18)

1. Resposta modelo no libro.

2. • No primeiro verso, cinco; no segundo, oito; noterceiro, catro.

• Na-quel-bi-du-í-do-dos-bi-dos-lou-za-noso-pa-xa-ro-Sol-non-pí-a-seus-ra-iose-mo-rre-de-a-mor

� Naquel biduído dos bidos louzanoso paxaro Sol non pía seus raiose morre de amor.

� Ditongos: louzanos, seus; hiatos: pía, biduído.

3. Resposta modelo. Obras de narrativa: O lapis docarpinteiro (Manuel Rivas), Arraianos (X. L. Mén-dez Ferrín). Obras de poesía: Longa noite de pe-dra (Celso Emilio Ferreiro), Con pólvora e magno-lias (X. L. Méndez Ferrín). Obras dramáticas: Afiestra baldeira (Rafael Dieste), Os vellos non de-ben de namorarse (Castelao).

Avaliación (páx.19)

1. • Informativo.

• Descrición. Cunqueiro pretende amosar comoé Galicia e mostrar as características do idiomagalego e a súa importancia na vida dos galegos,de aí a necesidade de describir.

• Oral, polo comezo. É o discurso que ofreceucando recibiu o doutoramento honoris causapola Universidade de Santiago.

� Defensa do idioma galego.

2. Enunciados: Moitas grazas a todos os que esta-des aquí. Aquí xaz alguén que coa súa obra fixoque Galicia durase mil primaveras máis. Pala-bras: Mil e primaveras. Sons: Eme (M) e i (I).

3. • pa-ís • sú-a • pa-tria • Ga-li-cia

• rei-no • rí-os • al-guén • pe-re-gri-na-cións

� Sílaba tónica marcada en negra nas palabrasanteriores. Ditongos: patria, Galicia, reino, pe-regrinacións; hiatos: país, súa, ríos.

4. Agudas: algún, medrar, aquí. Graves: grazas, pri-mavera, Fisterra, fácil. Esdrúxulas: lápida, Álvaro.

5. Qu: aquí, quixen, quero, porque, quixera. Ll: en-vellecer, brillan, vello. Rr: terra, barresiano. Gu:alguén. Ch: chamamos. Falta o nh.

6. Brillan, camiño, chamamos, eloxio, fonte, herba.

7. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0024-0033.qxd 7/3/07 19:13 Página 33

Page 34: 1º eso l.g. solucionario

34 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A narración I

COMUNICACIÓN • Coñecer os elementos definidores das narracións.

• Identificar os trazos das narracións oraise escritas.

• Recoñecer os verbos e adverbiosfrecuentes nas narracións.

• Identificar a historia dun conto e sabercrear unha.

ESTUDO DA LINGUA • Recoñecer as diferentes clases de palabras.

• Identificar o lexema e as desinencias nas palabras.

• Entender o concepto de familia léxica.

• Coñecer os tipos de dicionarios.

• Ampliar o vocabulario das enfermidades.

• Utilizar correctamente as grafías r e rr. • Coñecer o son G e as súas grafías

correspondentes.

LITERATURA • Comprender a oposición entre literaturaculta e popular.

• Coñecer as manifestacións da literaturapopular.

OBXECTIVOS

• Identificar os trazos das narracións e elaborar unha.

• Extraer a historia dun relato.

• Separar as palabras nos elementos que as compoñen.

• Recoñecer a que clase pertencen unhaspalabras.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas coas enfermidades.

• Buscar palabras en dicionariosdiferentes.

• Localizar as grafías do son R suave e forte e do son G.

• Analizar as características da literaturaoral e escrita en diferentes textos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

2

CONCEPTOS • A narración. A narración oral e escrita.

• Oposición entre narración literaria e xornalística.

• Verbos e adverbios na narración.

• A historia dun conto.

• Os constituíntes das palabras.

• Formación de novas palabras.

• O léxico das enfermidades.

• Os tipos de dicionarios.

• Uso de r e rr. O son G.

• Literatura popular e literatura culta.

• Manifestacións da literatura popular.

• Traballo co léxico das enfermidades e con expresións dese campo.

• Identificación de r/rr.• Coñecemento das grafías do son G.

• Recoñecemento das diferenzasentre a literatura popular e a culta.

• Coñecemento das manifestacións da literatura popular.

ACTITUDES • Interese por elaborar correctamenteunha narración para expresarse mellor.

• Valoración da saúde persoal e interesepor evitar enfermidades.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da literatura como forma de expresión da nosa cultura.

• Elaboración dunha narración inspiradanunha anécdota persoal.

• Composición dunha narración literaria e outra xornalística.

• Comprensión da historia dun conto e creación doutra.

• Clasificación dunhas palabras segundo a clase á que pertencen.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 34

Page 35: 1º eso l.g. solucionario

35� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 2

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer e aplicar os principais

procedementos de formación de palabras.– Distinguir as principais clases de palabras.

– Asociar palabras pertencentes a unha mesmafamilia.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras e expresións

do campo das enfermidades.

• Competencia ortográfica– Transcribir correctamente os sons R (forte

e suave) e G.

B. Competencia sociolingüística– Recoñecer nun texto o léxico pertencente

ao idiolecto da delincuencia.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Recoñecer as características dos textos

narrativos. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar a historia dun relato.

D. Competencia estratéxica– Identificar a estrutura dun texto narrativo.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información no dicionario.– Elaborar resumos e esquemas.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Coñecer o valor da literatura da nosa lingua.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Recoñecer as características dos textos

pertencentes á literatura popular.

EDUCACIÓN PARA A SAÚDENo apartado de vocabulario traballamos o léxico das enfermidades. É un bo momento para reforzar os valores sobre o coidado da saúde, propia e allea,seguindo co traballado na unidade anterior.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIAA reflexión sobre a literatura popular e culta permitevalorar a literatura como unha expresión cultural que debe ser entendida e respectada como forma de comunicación.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: A narración

Lectura: Gonzalo Navaza, Sesiónde vooTaller de escritura:A historia do conto

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: A palabra. Clases e constituíntes

Vocabulario: A enfermidade. Tipos de dicionario

Ortografía: Uso de r e rr. O son G

LITERATURA

Literatura popular e literatura culta

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 2 (páx. 143)

AVALIACIÓN

Avaliación do primeiro trimestre, proba 1 (páxs. 154-155)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 35

Page 36: 1º eso l.g. solucionario

36 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA narración (páx. 21)

• Despois da presentación xeral dos tipos de textos, a partir deste tema desenvolverase un estudo detallado de cada forma de discurso, empezando pola narración. Como exemplo desta propoñemos a lectura Sesión de voo, un texto narrativo que setraballará polo miúdo na Comprensión lectora. Xa, por último, e para rematar o bloque de Comunicación, no Taller de escritura propoñemos a composición da historia dun conto.

• A estrutura deste bloque de comunicación é a que segue:

• No apartado inicial Tipos de textos móstranse os tipos de narracións, entre as que está a narración xornalística. Podemos levar un periódico á clase e fomentar a reflexión sobre as intencións e funcións dos xornais, para espertar o espírito crítico do alumnado.

LecturaSesión de voo (páxs. 22-24)

• Esta lectura de Gonzalo Navaza permítenos traballar valores actitudinais, como o respectopolas persoas diferentes, e criticar os prexuízos, como fonte de erros e falsas opinións, en moitos casos. Na lectura partimos da presentación de dous personaxes; e dun deles diseque se droga. No desenvolvemento da acción, ese personaxe, marcado desde o principionegativamente, comete varios asasinatos, que cremos verdadeiros porque estamoscondicionados polos prexuízos do principio, pero que só se producen na imaxinación do outro protagonista.

• Resulta interesante que os alumnos inventen un final para a historia. Podemos indicarllesque só poden ler ata o antepenúltimo parágrafo, ata Se o deixo é capaz de chamar á policía,respondeume. Os alumnos, en parellas, deberán inventar un final para a historia.Probablemente todos se deixen guiar polas indicacións do principio e crerán que o queacontece é real. Despois leremos, en alto, o final proposto polo autor.

Taller de escrituraA historia do conto (páx. 25)

• Os alumnos xa saben identificar o marco dun conto. Por iso, agora van identificar o marco dun conto (coordenadas espaciais e temporais e personaxes) e a historia. A continuación, marcándolles os pasos, van crear o marco e a historia para un conto de elaboración propia.

A narración

Sesión de vooGONZALO NAVAZA

A historia do conto

Faise unha presentación da narración, como un tipo de texto, coas posibles variacións segundo sexa oral, escrito...

A partir da lectura traballamos a comprensión e o tipo de texto que se corresponde con ela, o texto narrativo.

Preséntase un conto para que os alumnos identifiquen os personaxes, o espazo e o tempo (que estudaron naunidade anterior) e comprendan cal é a historia do relato.Despois, crean eles unha historia para un marco dado.

LECTURA

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 36

Page 37: 1º eso l.g. solucionario

37� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 2

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Tipos de textos (páx. 21)

1 e 2. Resposta libre.

Comprensión lectora (páx. 24)

1. Resposta modelo: Golpe e delirio.

2. Cuco, rapaz que goza tirándose en parapente, undía vai con Charli tirarse ao mirador de Couso e,por mor dun golpe, ten un delirio no que Charli seconverte nun asasino.

Charli é un rapaz do que só sabemos o que di axente del. Disque se droga. Un día vaise tirar en pa-rapente con Cuco e parece ser un asasino, aíndaque resulta ser só un delirio de Cuco.

3. • Son amigos da infancia, pero levan moitos anossen verse.

• Só sabe que, de pequeno, era bo xogando aobaloncesto. Todo o demais, principalmente queestá metido na droga, son murmuracións.

• Ao final do texto descubrimos que Cuco só setirou unha vez, na que levou un gran golpe, eque Charli non se tirou. Mentres, durante a na-rración pensamos que Cuco se tirou dúas ve-ces, a do golpe e outra e que Charli estivo tirán-dose toda a tarde (unhas cinco ou seis veces).

• Estaba no fondo do barranco de Couso. Estabaco Charli e co fotógrafo.

4. Entre as dúas imaxes todo o que acontece é o de-lirio do Cuco. A primeira representa o primeiro en-fado do Charli co fotógrafo por rirse do Cuco aocaer co parapente. Despois, segundo a narración,Charli séguese a tirar toda a tarde co parapente ea continuación van tomar algo a un bar. Alí Charlivólvese enfadar e mata o fotógrafo, a moza destee o Amador (o dono do bar).

� Desde O Charli baixou correndo... ata aquiloera unha carnizaría.

� Os personaxes da historia real son o Charli, oCuco e o fotógrafo. Mentres na historia imaxi-nada, no delirio, ademais destes personaxesaparecen a moza do fotógrafo e Amador.

5. • Si.

• Unha imaxe negativa, xa que disque está meti-do na droga.

• Non. Ao longo da historia seguimos a pensarque Charli actúa segundo esas característicasque nos deran del ao principio.

• Resposta modelo: Si. O feito de crer que se dro-ga provoca que, no seu delirio, considere quepode ser un asasino.

6. Cuco: amable, educado e malpensado.

Charli: maleducado, irrespectuoso e agresivo.

7. • Parece un maleducado, que non sabe respec-tar os demais, e moi impulsivo.

• O autor pretende facernos crer que é unha ma-la persoa, que non se sabe comportar e queresponde ao prototipo da persoa que ten pro-blemas coas drogas.

� Resposta modelo: Charli sempre que se dirixea Cuco faino dun xeito normal. Por exemplocando se encontran no ascensor: Ola, Cuco, xate vin o outro día polos aires. Ou tamén ao finaldo texto tras o golpe: Tranquilo, Cuco, pareceque non foi nada. Mentres que no texto produ-cido no delirio aparecen todas as expresiónscon palabras malsoantes e con falta de respec-to para o receptor: mamalón, pedazo de bosta,e se che parto a crisma?

8. Resposta libre.

� Parece que poden ter un carácter similar. Pa-recen ambos dúas persoas normais: amables,educados, respectuosos...

Taller de escritura (páx. 25)

1. • Un dragón.

• Que, no canto de botar lume pola boca comaos demais dragóns, bota aire cun olor a xofre.

• Aos doce anos.

• Unha menciñeira.

• Non.

� Resposta libre.

2. Resposta modelo: Polgariño, Hansel e Gretel, Ostres porquiños, Carapuchiña vermella...

3. Resposta libre.

4. Resposta libre.

5. Resposta libre.

6. Resposta libre.

7. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 37

Page 38: 1º eso l.g. solucionario

38 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaA palabra. Clases e constituíntes (páxs. 26-27)

• Neste apartado empezamos presentando as clases de palabras. Podemos darlles recursospara que recoñezan as palabras con facilidade. Podémoslles indicar que os substantivosadoitan ir con artigos, ou cando menos poden ir. Característica especial teñen os nomespropios, que podemos indicar que se recoñecen facilmente, porque se escriben coa primeiraletra en maiúscula. Mentres, os adxectivos caracterízanse por indicar como é o substantivo a que acompañan.

• A oposición entre raíz e desinencias non lles debería resultar difícil presentada con exemploscomo o de nen-o, nen-a, nen-os, nen-as. Os alumnos aprecian claramente como se expón a diferenza entre esas palabras polo significado de xénero e de número. Os alumnos taménperciben que o elemento unificador é o significado que lles achega a raíz.

• Por último, tamén lles podemos insistir en que as desinencias serven para formar palabraspor medio dos morfemas derivativos (amigo, amigable). Aínda que para formar palabrasmesmo podemos unir dúas raíces ou lexemas (sacarrollas: sacar+rollas).

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 26-27)

1. • ata: preposición. • foxen: verbo.

• libre: adxectivo. • tras: preposición.

• agarimo: substantivo. • cedo: adverbio.

• pero: conxunción. • tamén: adverbio.

• bolboreta: substantivo. • cómpre: verbo.

• rigoroso: adxectivo. • sabor: substantivo.

� Variables: foxen, libre, agarimo, bolboreta,cómpre, rigoroso, sabor.

Invariables: ata, tras, cedo, pero, tamén.

� Resposta modelo. Substantivos: baloncesto,rapaz, deporte. Adxectivos: pequeno, estrepito-sa, amolado. Verbos: digo, coñezo, saudámo-nos. Adverbios: hoxe, logo, cando. Preposi-cións: a, de, en. Conxuncións: pero, que, e.

2. Resposta modelo:

• Mar: marítimo, mariñeiro, marea, submarino,mariño.

• Auga: augardente, paraugas, acuoso, acuífero,acuario.

• Sol: sollío, asolar, parasol, solario, solaina.

• Feliz: felicitar, felicidade, infeliz, infelicidade,felicísimo.

� Resposta libre.

3. • -esa: abadesa, duquesa, condesa, marquesa.

• -is: animais, avais, sutís, funís.

• -abamos: cantabamos, amabamos, pasaba-mos, bailabamos.

• -rás: calarás, falarás, bailarás, comerás.

• -o: neno, gato, educado, médico.

• -iamos: comiamos, iamos, faciamos, dormiamos.

• -e: elefante, mestre.

• -a: mestra, elefanta, médica, nena.

4. Resposta modelo:

• Prefixos. A-: acoller, aterse, atopar. Des-: des-control, descoidar, desmaquillar. Anti-: antihu-mano, antipersoal, antisocial. Sub-: subtítulo,submarino, subterráneo.

• Sufixos. -eiro: cantareiro, falangueiro, ferreiro;-dor: preparador, remolcador, xogador; -án: vi-lagarcián, compostelán, ourensán; -aría: pana-daría, zapataría, carnizaría; -oso: medroso, fo-goso, caldoso.

5. • Xirasol.

• Escachanoces.

• Papaventos.

• Afialapis.

� Composición en todos os casos.

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 38

Page 39: 1º eso l.g. solucionario

39� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 2

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 28)

1. Pulmón: tuberculose, pneumonía, bronquite. Fí-gado: cirrose, hepatite. Ollos: conxuntivite, astig-matismo, catarata. Gorxa: afonía, amigdalite. Apa-rello dixestivo: gastroenterite, apendicite.

2. • Pneumonía. • Otite.

• Bronquite. • Hematomas.

• Miopía.

3. • Analista, estomatólogo.

• Dermatóloga, cirurxiá.

• Xinecólogo.

• Psicólogo, psiquiatra.

• Traumatóloga.

4. Teño un cabalo no pescozo: dor do pescozo cau-sada por unha mala postura e que dificulta xirar acabeza.

Teño a voz tomada: afonía.

Este inverno apañei un trancazo: gripe, catarro.

Este raparigo está consumido: moi delgado e en-fermo.

5. • Constipado: arrefriado, catarro.

• Diarrea: cagarría, descomposición.

• Tise: tuberculose pulmonar.

• Insalubre: insán.

• Orizó: tirizó.

• Mazadura: negrón, hematoma.

• Sarampelo: xarampón.

• Proído: comechume, comechón, prurito.

6. Nun dicionario fraseolóxico. Resposta libre.

VocabularioA enfermidade. Tipos de dicionario (páx. 28)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo das enfermidades, mentres que,por outro lado, presentamos os tipos de dicionarios.

• Na unidade anterior fixeramos unha presentación xeral dos dicionarios e é agora o momentode presentar os distintos tipos de dicionarios. Para que a presentación resulte máis práctica,podemos levar á aula un dicionario de cada tipo, xa que os alumnos entenden e interiorizanmellor aquilo que ven ca aquilo do que se lles fala. Ademais, o dicionario de sinónimos é necesario para facer a actividade 5. Igualmente, sería útil ter un dicionario de fraseoloxíapara completar e mellorar os significados achegados polos alumnos, para os exemplos da actividade 4.

• Por outra banda, abordamos o léxico das enfermidades. Moito deste léxico é propio dun nivelde lingua culto, que non empregan os alumnos na súa fala diaria. Con todo, convén que o alumnado se vaia familiarizando con este tipo de léxico, para ir mellorando a súa competencia lingüística.

OrtografíaUso de r e rr. O son G (páx. 29)

• Os alumnos aprenden a escribir correctamente as vibrantes en función da pronuncia. Debenentender, a partir da súa propia pronuncia, que o r é simple en posición implosiva e enposición explosiva en sílabas en que forma grupo consonántico: pr, br..., mentres que émúltiple en posición inicial e tras consoante de distinta sílaba. En posición intervocálica podeser simple ou múltiple e os alumnos deben aprender a deducilo segundo a súa propiapronuncia.

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 39

Page 40: 1º eso l.g. solucionario

40 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 29)

1. Soa R suave: catarreira, enfermeira, rabuñar, xaro-pe, arrefriado.

Soa R forte: catarreira, rabuñar, arrefriado, honra-do.

2. Pararraios, beirarrúa, autorretrato, monorraíl, gar-darroupa, sacarrollas.

� En todas temos que engadir un r no segundolexema. Eses lexemas, ao iren sós, levan un sór porque son fortes e van a comezo de palabra.Mentres que, cando entran a formar parte docomposto, teñen que engadir un r para seguirsoando forte, xa que pasan a ser intervocáli-cos.

3. • sangue. Porque vai ante e.

• gusto. Porque vai ante u.

• mangueira. Porque vai ante e.

• acougo. Porque vai ante o.

• seguinte. Porque vai ante i.

• aguantar. Porque vai ante u.

• guindastre. Porque vai ante i.

• regar. Porque vai ante a.

• guiador. Porque vai ante i.

4. • manga-mangueira • ortiga-ortigueira

• figo-figueira • cego-cegueira

• pinga-pingueira • fogo-fogueira

5. Meu pai e eu fomos ao oculista. Como ningún dosdous guiamos ben, collemos un taxi. Era moi rarosaír co meu pai un día de colexio pola mañá, casesempre é miña nai a que me acompaña a todo.Pasámolo caralludo. Ir ao oculista campa unmontón. Gústame que o guicho che pregunte queves alí e logo ti vas e dislle. O P e agora o S e ago-ra o Q. É o único momento da túa vida en que al-guén che pregunta algo e non a cagas por daresunha resposta incorrecta.

• No tratamento do son G non debería haber maior problema, pero debemos insistir na oposición entre as sílabas gue, gui e güe, güi, a partir de exemplos.

• A continuación propoñemos un ditado para afondar no uso da grafía destes sons:

DITADO

Rosa e Israel Rosa estaba farta de agardar por Israel. Sempre estaba na casa a tocar a guitarra ata o último momento e despois chegaba tarde. Ela estaba, coa guía de Roma que lle ía deixar,diante da tenda de antigüidades na que quedaran. Estaba a ver a xerra de prata quevendían cando soou o seu móbil. Era Israel, que lle dicía que tiña catarro e non podía ir.

LiteraturaLiteratura popular e literatura culta (páxs. 30-31)

• Destacaremos a riqueza da literatura popular na nosa lingua. Podemos comentarlles aos alumnos a importancia da transmisión de xeración en xeración dunha lingua e a literatura popular que leva implícita.

• Antes de realizar a actividade 3, podemos facer unha actividade na clase cunha chuvia de ideas entre todos. Os alumnos deberían achegar algunha cantiga e algún refrán.Podemos partir de exemplos propios para axudalos a pensar.

• O exercicio número 3 é unha actividade de recollida de información na casa e é importante motivar os rapaces para que fagan o seu labor. Podemos alentalos indicandoas sorpresas que poden levar e amosando a importancia que ten para todos nós facer unhaenriquecedora posta en común posterior, onde uns aprendamos dos outros e todosaxudemos a que non se perda e non se esqueza a nosa literatura popular.

831552 _ 0034-0041.qxd 7/3/07 19:26 Página 40

Page 41: 1º eso l.g. solucionario

41� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 22

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 30-31)

1. � • O poema titulado «Muiñeira» pertence á lite-ratura popular, pois está elaborado cunha lin-guaxe sinxela, con moitos elementos de repetición e é anónimo. Mentres, o poema«Excelsior», de Manuel Antonio, pertence áliteratura culta, xa que é un texto máis elabo-rado, o que se ve na propia distribución dotexto, nesa estrutura inicial de rosa dos ven-tos ou o tratamento da lingua. Ademais, éunha obra de autor coñecido.

• O primeiro poema é unha cantiga. O tema éa canción como forma de divertimento. Can-ción que se fai en consonancia coa natureza.

• O poema máis raro é «Excelsior», de ManuelAntonio, pola distribución xa comentada derosa dos ventos, onde mesmo aparecenenumerados elementos apoéticos, como ospuntos cardinais. Ademais, resulta peculiarque sexa plurilingüe: galego, latín, inglés efrancés.

2. � • Si. É unha composición anónima e está es-crita cunha linguaxe sinxela. Ademais, é untexto en prosa que pretende amosar unhaensinanza. É un conto.

• Si. Que non se pode botar o carro antes ca osbois. As cousas hai que ir facéndoas pouco apouco, sen ilusionarse demasiado cos posi-bles resultados.

� Resposta modelo: podemos lembrar o conto daleiteira que ía pensando en que faría cos cartosde vender o leite. Pensaba que compraría un-has pitas, das que tería ovos, que vendería e...e sería rica. Por mor do despiste, tropezou eestrou o leite todo.

3. Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 32)

1. • Resposta modelo no libro.

2. • Resposta modelo: mariño, marea, submarino,ultramarino, mariñá, mariñeiro, marusía, ma-reira...

3. Resposta modelo:

• Facer: refacer, desfacer.

• Ter: reter, conter.

• Poñer: dispoñer, propoñer.

4. Resposta modelo:

• Ferro: ferreiro, ferraría, ferrador.

• Casa: casarío, caseiro.

• Libro: libreiro, libraría.

5. Resposta modelo: pertence á literatura popular aprimeira estrofa, que é anónima e que se transmi-tía de forma oral. Mentres, o resto do poema per-tence á literatura culta, xa que está escrito porRosalía de Castro. Ademais, as restantes estrofaspresentan unha linguaxe máis coidada.

Avaliación (páx. 33)

1. • Si. Porque conta uns feitos, neste caso as expe-riencias dos galegos cando saen da súa terra.

• É unha narración literaria, pois está escritocunha finalidade estética clara, non está pen-sada para informar.

• Humorística.

2. Variables: hai, un, cosmopolitismo, natural, o (de++o), galego, vén, dado, séculos, inmigracións.

Invariables: de, que, por.

3. • Viguesa: sufixo -esa.

• Romano: sufixo -ano.

• Ollada: sufixo -ada.

• Brasileiro: sufixo -eiro.

4. Resposta modelo:

• Seguir: conseguir.

• Seguridade: Inseguridade.

• Coller: Recoller.

5. • Son G: galego, emigracións, seguir, segurida-de, grupo, pregúntalle, guía, agora, amigo, vi-guesa, nego, Galicia.

• Son R forte: Roma, romanos, terra, resto, rela-tivista, torre, torre, Rivas.

• Son R suave: natural, emigracións, calquera,parte, seguir, letra, refrán, cor, medra, interior,seguridade, prometida, turista, mar, abraio,muralla, impresionante, pregúntalle, pero, pa-ra, muralla, estrutura, parece, agora, París, mi-rando, aparafusada, comparación, Hércules,felicitar, brasileiro, praíña, borda, Pedro, bota-fumeiro.

6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0034-0041.qxd 20/3/07 16:02 Página 41

Page 42: 1º eso l.g. solucionario

42 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A narración II. Elementos e estrutura

COMUNICACIÓN • Identificar os elementos presentes nas narracións.

• Coñecer a estrutura das narracións: presentación, nó e desenlace.

• Recoñecer as características de cadaparte das narracións.

• Crear unha narración cos elementos das narracións e a súa estrutura.

ESTUDO DA LINGUA • Recoñecer tipos de enunciados: frases e oracións.

• Coñecer os sintagmas como forma de organización das palabras.

• Identificar as principais funcións dasoracións: suxeito, predicado, CD, CI, CC.

• Ampliar o vocabulario relacionado cos alimentos.

• Realizar correctamente a busca de palabras no dicionario.

• Coñecer o son Z e o son K coas súasgrafías correspondentes.

LITERATURA • Comprender a existencia de formas de expresión literaria: a prosa e o verso.

• Coñecer as características da prosa e do verso.

OBXECTIVOS

• Identificar os elementos dunha narración,a súa estrutura e elaborar unha.

• Identificar nun texto as oracións e os enunciados.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas cos alimentos.

• Coñecer as grafías do son Z e do son K.

• Identificar os elementos oracionais dunsexemplos.

• Identificar as características da prosa e do verso en diferentes textos.

• Crear textos en prosa e verso.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

3

CONCEPTOS • Os elementos das narracións.

• A estrutura das narracións.

• Elementos e estrutura dos contos.

• Os sintagmas como elementos de organización das palabras.

• O suxeito, o predicado e os complementos.

• O léxico dos alimentos.

• As entradas dos dicionarios.

• O son Z e o son K. Representaciónsgráficas.

• Formas de expresión literaria.

• Características da prosa e do verso.

• Utilización das grafías do son Z e K.

• Identificación das características daprosa e do verso nun texto de Castelao e outro de Celso Emilio Ferreiro.

• Creación dun texto en prosa e outro en verso a partir dun tema dado.

ACTITUDES • Interese por elaborar correctamenteunha narración para expresarse mellor.

• Valoración do coñecemento dosalimentos para mellorar a alimentación.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da literatura como forma de expresión da nosa cultura.

• Recoñecemento dos elementos e da estrutura dunha narración.

• Comprensión das partes dun conto.• Clasificación de oracións segundo

o seu predicado.• Ampliación do vocabulario dos alimentos.

• Identificación das entradas no dicionario.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0042-0049.qxd 16/3/07 17:51 Página 42

Page 43: 1º eso l.g. solucionario

43� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 3

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer os sintagmas como elementos

constituídos por palabras.– Coñecer os sintagmas e as súas funcións.

– Identificar os tipos de predicados e os complementos verbais.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

da alimentación.

• Competencia ortográfica– Recoñecer e empregar correctamente

as representacións gráficas dos sons Z e K.

B. Competencia sociolingüística– Recoñecer o nivel máis culto da lingua

a través da literatura.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer os trazos básicos da comunicación

en verso e en prosa.

– Recoñecer as características dos textos narrativos.

– Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar un relato, a partir dunha lectura

modelo, respectando as partes principais.

D. Competencia estratéxica– Identificar a estrutura dun texto narrativo.– Recoñecer as características dos textos

escritos en verso.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información no dicionario.

– Organizar e estruturar a información

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Rexeitar calquera tipo de abuso

de autoridade.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Valorar a nosa literatura en prosa e en verso.

– Elaborar textos en prosa e en verso sobre un tema dado.

EDUCACIÓN PARA A SAÚDENo apartado de vocabulario traballamos o léxico dos alimentos. É un bo momento para reforzar os valores sobre a importancia de manter una dieta sa e equilibrada e poder gozar dunha boa saúde.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIAA lectura As matemáticas do máis forte permite reflexionar sobre os abusos dos máis fortes. Podemosfacer que os alumnos valoren a importancia de ter todos os mesmos dereitos e deberes e que rexeiten o abuso de poder.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: A narración. Elementos e estrutura

Lectura: Malba Tahan, As mate-máticas do máis forte

Taller de escritura: As partes do conto

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: O enunciado. Suxeitoe predicado. Complementos

Vocabulario: Os alimentos. As palabras no dicionario

Ortografía: O son Z. O son K

LITERATURA

A prosa e o verso

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 3 (páx. 144)

AVALIACIÓN

Avaliación do primeiro trimestre, proba 2 (páxs. 156-157)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0042-0049.qxd 7/3/07 19:30 Página 43

Page 44: 1º eso l.g. solucionario

44 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA narración. Elementos e estrutura (páx. 35)

• Abórdase nesta unidade a narración e os seus elementos: personaxes, narrador, espazo,tempo e historia, ademais da estrutura clásica en tres partes: presentación, nó e desenlace.A lectura que se propón responde moi ben ao modelo de narración estudado; por último,complétase o bloque coa proposta de escritura do Taller: as partes do conto.

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• Esta lectura de Malba Tahan permítenos traballar valores actitudinais como a importancia de vivir nunha convivencia pacífica, en que todos teñamos os mesmos deberes e dereitos.Aproveite a actividade 9 da comprensión lectora para facer reflexionar os alumnos sobre as inxustizas e os abusos que existen na nosa sociedade.

LecturaAs matemáticas do máis forte (páxs. 36-38)

• Propoña unha lectura dramatizada onde catro alumnos interpreten ao narrador, ao león, ao tigre e ao chacal; dígalles que empreguen a entoación axeitada, de tal xeito que se vexa a sumisión do chacal, a arrogancia do león e a insensatez do tigre.

Taller de escrituraAs partes do conto (páx. 39)

• Neste apartado insistimos e practicamos o aprendido na primeira dobre páxina do bloque de comunicación. Alí traballamos a estrutura das narracións e agora imos repasala tanto na destreza da comprensión escrita coma na de expresión escrita.

A narración. Elementos e estrutura

As matemáticas do máisforte MALBA TAHAN

As partes do conto

Afóndase nas características da narración, amosando os elementos da narración e a súa estrutura.

A partir da lectura traballamos a comprensión e o tipo de texto que se corresponde con ela, o texto narrativo.

Os alumnos deducen, con preguntas guiadas, as partes dunconto e mais da lectura da unidade As matemáticas do máisforte, para despois crear eles mesmos un conto e analizar as partes que o conforman.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 35)

1. � É un narrador en primeira persoa, un narradorinterno.

� Os datos temporais que aparecen no texto indí-cannos que se desenvolve a acción nos primei-

ros días de decembro, durante unha ponte decatro días. Polo que respecta ao espazo, sabe-mos que a acción transcorre nunha casa dehóspedes denominada a Casa Grande.

2. Resposta libre.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0042-0049.qxd 16/3/07 17:51 Página 44

Page 45: 1º eso l.g. solucionario

45� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 3

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Comprensión lectora (páx. 38)

1. O primeiro problema preséntallo o león ao tigre.Ten que repartir tres presas (ovella, porco e coe-llo) entre o tigre, o león e o chacal. O tigre fai unhadivisión lóxica onde lle corresponde unha presa acada animal. O león enfádase e mata o tigre.

A continuación o león preséntalle o mesmo pro-blema ao chacal. Este, ante o temor á morte senon divide a gusto do león, dálle as tres presaspara o león e queda el sen ningunha. Ante estarepartición, o león queda marabillado.

2. • Albiscar: chegar a ver, aínda que con dificulta-de, algo que está lonxe.

• Fraternal: propio dos irmáns.

• Gula: gana grande de comer e beber, mesmosen ter fame nin sede.

• Intricado: con moitos rodeos e voltas.

• Equidade: modo de actuar, consistente en dar-lle a cada un o que lle corresponde e merece.

• Opíparo: moi bo e abundante.

3. • Proponlle que reparta as tres presas (ovella,porco e coello) entre o león, o tigre e o chacal.O tigre dálle a ovella para o león, queda el coporco e dálle o coello ao chacal.

• O león proponlle ao chacal o mesmo problemaque lle propuxera ao tigre, repartir as tres pre-sas. O chacal dálle as tres ao león e el quedasen ningunha. A reacción do león é de máximafelicidade.

4. • Non, porque o león quería levar a mellor partee, coa repartición do tigre, os tres animais terí-an un éxito similar.

• Coa repartición do chacal queda contento, xaque o chacal dálle todo ao rei da selva e el que-da sen nada, por medo a que o mate.

5. Nesta frase indícase que ás veces as matemáti-cas non se poden aplicar, porque hai alguén quevai saír gañando. Cando un quere e pode gañar,os demais non podemos facer nada, só admitirsen protestar que as contas estean mal feitas.

� Non hai unha relación directa coas matemáti-cas, senón que se di que a lóxica desta cien-cia, ás veces, non funciona. Hai unha relacióncoa lei do máis forte; cando un ten certo poder,fai que as contas sempre lle saian favorables.

6. León: Cadráronlle as contas da casa coas da feira.

Tigre: Saíronlle as contas furadas.

Chacal: Botou a conta atado de pés e mans.

� • Non ten en conta que o león vai querer levara mellor parte, xa que se considera o máisforte e o máis importante da selva.

• Porque o chacal ten en conta que o leónquere levar a mellor parte e dálla.

� O tigre non valora que haxa alguén que debasaír beneficiado na repartición das presas. In-tenta repartir de xeito equitativo, ou mesmo sa-cando el unha boa parte, xa que o que parte ereparte leva a mellor parte. Mentres, o chacal éconsciente de que está nunha situación de in-ferioridade e de que o león vai querer saír be-neficiado na repartición, por estar nunha situa-ción privilexiada.

7. Léxico das matemáticas: dividir, tres entre tres,operación, división, problemas, cálculo, cociente,xeómetra, división exacta, tres entre dous, resto.

Léxico administrativo e xurídico: xustiza, equida-de, soberano, real, reis, lei.

8. • O tigre intenta desprezar as características doporco, porque o quere comer el e sabe que oleón tamén o quere. Pretende disimular que elvai levar unha presa boa. Mentres, o chacal sóestá interesado en salvar a súa vida. Por iso de-cide darlle todas as presas ao león e aínda re-saltar as súas propiedades.

9. • O abuso de poder.

• Resposta libre.

� Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 39)

1. • O cambio de vida dunha familia, desde a cida-de a unha vila.

• Plantan árbores froiteiras no eido, arredor dacasa, pero ningunha prende.

• Tras os consellos dun vello para que emprega-sen a terra como horta, fanlle caso e conse-guen as mellores patacas.

� A presentación vai desde o comezo ata unhatranquila vila. O nó desde Alí, no eido ata así ofixeron. E o desenlace desde Uns meses máistarde ata o final.

2, 3, 4, 5, 6 e 7. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0042-0049.qxd 7/3/07 19:30 Página 45

Page 46: 1º eso l.g. solucionario

46 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaO enunciado. Suxeito e predicado. Complementos (páxs. 40-43)

• Estamos ante unha unidade que adoita resultar complicada para os nosos alumnos. A sintaxe adoita ser un contido bastante abstracto, polo que podemos intentar restarlleimportancia á dificultade e resaltar cada actividade ou exercicio que realizan ben.

• Podemos recomendarlles estratexias para recoñecer as funcións dentro dunha oración. De feito, o suxeito concorda en número e persoa co verbo, o complemento directo pódesesubstituír polos pronomes o/lo/no, a/la/na (e plurais) e o complemento indirecto por lle/lles. Éconveniente insistir nisto para que vexan que non é tan complicado recoñecer cada función.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 40-43)

1. • Mañá iredes de excursión ti e mais ela.

• Á festa foron tres compañeiros da súa clase.

2. Frases: Que sorte!, Canta xente!, Deica logo.

Oracións: Cantos anos tes?, Que difícil llo puxe-ches!, Non tardes moito.

3. Que sabias as matemáticas do chacal! (frase),Non eran moi exactas, pero si moi prácticas (ora-ción), Que imprudente foi o tigre! (oración), E queabusón era o león! (oración), Que medo! (frase).

4. Resposta modelo. Frases: Coidado!, Vaia susto!,Que medo! Oracións: O rapaz está no trampolín.O balón vai cara ao rapaz. O home que está na to-alla berra.

5. • Suxeito: os ordenadores. Predicado: a Xoángústanlle moito. Núcleo do sintagma nominalsuxeito: ordenadores. Núcleo do sintagma ver-bal predicado: gustan.

• Suxeito: as carballeiras e os soutos. Predicado:en Galicia abundan. Núcleo do sintagma nomi-nal suxeito: hai dúa frases nominais, o núcleo daprimeira é carballeiras e o da segunda, soutos.Núcleo do sintagma verbal predicado: abundan.

• Suxeito: todo o mundo. Predicado: participounas eleccións. Núcleo do SN suxeito: mundo.Núcleo do SV predicado: participou.

6. Predicado nominal: Aldara hoxe está moi enfada-da. O teu veciño parece boa persoa. Óscar Perei-ro é un ciclista moi recoñecido.

Predicado verbal: Dentro de pouco xa chega oNadal. O meu ordenador nunca se avariou. Miñaavoa fixo onte oitenta anos.

07. Resposta libre.

08. • Non, non os merquei. (os xornais)

• Xa o afiarei despois. (o lapis)

• Xa as vin pola mañá. (a túas irmás)

• Aínda non a apaguei. (a luz)

• Coñecina onte. (a Saleta)

• Si, xa a fixen. (a cama)

• Collémolas onte. (as patacas)

09. • A profesora explicou hoxe a lección.

• Xavier tomou un zume de laranxa no bar.

• A avoa contoulle un conto á súa neta.

• Os nenos viron a obra de teatro na televisión.

� • A profesora explicouna hoxe. • Xavier to-mouno no bar. • A avoa contoullo á súa neta.• Os nenos vírona na televisión.

En todos os casos o pronome realiza a mesmafunción: complemento directo.

10. • Preparei o cuarto aos invitados. Prepareilleso cuarto.

• Contou aquela historia ao público da sala.Contoulle aquela historia.

• Trouxo da viaxe uns agasallos aos pais. Tróu-xolles da viaxe uns agasallos.

• Levei unhas lambetadas aos amigos. Leveillesunhas lambetadas.

11. • Meu pai vai todos os días á praza. CCLugar

• Xoán fai os seus labores devagar. CCModo

• Esta mañá os cazadores erguéronse cedo. CCT

• Miña curmá chegou onte de Barcelona. CCT, CCL

• Antía explícase moi ben. CCM

• Uxío fala moito. CC cantidade

831552 _ 0042-0049.qxd 20/3/07 16:54 Página 46

Page 47: 1º eso l.g. solucionario

47� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 3

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 44)

1. Froitas e vexetais: Cabaciña: 4. Cogomelo: 1. Ra-vo: 7. Ananás ou piña: 9. Amorodo: 5. Cogombro:2. Chícharo: 6. Feixón: 8. Ameixa: 3.

Peixes e mariscos: Lura: 5. Peixe sapo: 6. Troita:7. Raia: 1. Pescada: 2. Ameixa: 3. Percebe: 4.

2. • cereixa: cerdeira

• amora: moreira

• castaña: castiñeiro

• grosella: groselleira

• pera: pereira

• noz: nogueira

• limón: limoeiro

• mazá: maceira

3. Touciño ou manteiga para untar.

Bater os ovos cun chisco de sal e despois mestu-rar co leite. Pouco e pouco, incorporar a fariñaata ter unha pasta solta. Deixar repousar un pou-co e desfacer todos os gromos. Despois engraxe atixola e frita a masa. Podemos servir as filloas conazucre.

� Resposta libre.

4. • poexo: poexo

• alimenteime: alimentar

• saborosas: saboroso

• engulimos: engulir

• acedos: acedo

• perdices: perdiz

5. Resposta libre.

VocabularioOs alimentos. As palabras no dicionario (páx. 44)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo léxico dos alimentos, mentresque, por outro lado, presentamos as entradas dos dicionarios.

• Ante calquera dúbida que se presente na aula ou que teñan os alumnos na casa, o dicionario pode darlles a solución. Temos que transmitirlles isto aos alumnos para quevexan o dicionario como unha fonte de sabedoría, pero tamén como un elemento de apoio e axuda. Para poder sacarlle todo o partido ao dicionario, precisan saber como buscar as palabras nel, polo que as actividades e explicacións desta unidade se realizan co dicionario como material de apoio.

• Por outra banda, abordamos o léxico dos alimentos. É importante achegar o léxico dos alimentos aos rapaces, xa que en moitas ocasións os alumnos descoñecen o nome de moitas das cousas que comen, como os peixes ou algúns tipos de legumes. Ademais,podemos introducir os alimentos como unha forma de coidarnos e salientar a necesidade de inxerir moitos legumes e peixes, ao lado de carnes, lácteos e froitas.

OrtografíaO son Z. O son K (páx. 45)

• Neste apartado convén insistir na ausencia da grafía k en galego para o son K. Moitas palabrasque si teñen k en español no galego van ter qu ou c. Os exemplos máis conflitivos son os dequilómetro e quilogramo, xa que a abreviatura si é con k: km e kg. É conveniente explicarllesas razóns desta forma de grafar, para que non crean que existe algunha incoherencia. A razón é a pertenza dos símbolos ao sistema internacional, polo que eses símbolos son iguaisen todas as linguas, aínda que a palabra completa varía dunha lingua a outra.

831552 _ 0042-0049.qxd 16/3/07 17:51 Página 47

Page 48: 1º eso l.g. solucionario

48 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 45)

1. • noz: noces

• rapaz: rapaces

• xiz: xices

• cruz: cruces

� Ao facer o plural, mantemos o mesmo son, o Z,pero temos que cambiar a grafía, xa que ante ee i sempre grafamos ese son como c.

2. • Eu almorzo sempre unha boa cunca de leitecon torradas.

• Non coñezo ningunha froita de cor azul; e ti?

• Sempre esquezo que eles xantan máis cedo canós.

3. • Quen ten vergonza nin xanta nin almorza.

• O que non quere caldo sete cuncas.

� Son Z: vergonza, almorza (os dous con z por-que despois temos un a). Son K: Quen, que,quere, caldo, cuncas. (Con qu as tres primei-ras porque despois temos un e e con c as ou-tras dúas porque van ante u e a).

4. Resposta modelo:

A vila de Carnota está a tres quilómetros.

A bolsa de laranxas de dous quilos custa un euro.

5. A broa nosa de cada día, o antigo pan, era un lon-go trafegar que comezaba no coidado da semen-te, nas terras canizadas; tiña fin no rito da coce-dura. Tres partes de millo e unha de centeo; graoque escorrega no arrandear da cangalleira, parase converter en fariña quente debaixo das moasde pedra. Danza logo a peneira na artesa, e osmestos brazos danlle xeito á masa que acabarápor trocarse en pan.

• Faremos, a continuación un ditado para intentar afondar no uso das grafías dos sons Z e K,sobre todo os relacionados coa grafía k que acabamos de comentar.

DITADO

A filmaciónOnte rodaron algunhas escenas para unha película a dous quilómetros do meu colexio.Xuntouse un ciclón de xente nos arredores. Algúns só querían contemplar o queacontecía. En cambio, outros tiñan esperanza de conseguir algún autógrafo. Eu estabamoi emocionado. Puiden observar como o director daba ordes ou como os maquilladorese peiteadores retocaban a actores e actrices antes de comezaren a rodaxe. Á hora decomer apareceron uns camareiros con quilos de comida. Foi unha curiosa experiencia.

LiteraturaA prosa e o verso (páxs. 46-47)

• Afondamos nesta unidade en aspectos formais da literatura. Tras facer unha presentaciónxeral das características da linguaxe literaria e ver as oposicións entre a literatura popular e culta, convén agora comezar a analizar os distintos tipos de literatura. En primeiro lugar,podemos facer unha clasificación baseada nun criterio formal, como é a oposición entre o texto corrido e a poesía elaborada con versos, que se organizan en estrofas.

• Esta diferenza formal resúltalles doada aos alumnos, pero convén ir sinalando as características da poesía que van máis alá dunha cuestión gráfica, como o ritmo e a rima,nos que insistiremos nas seguintes unidades.

• Para que os alumnos recapaciten sobre a dificultade das composicións poéticas convénrecomendarlles que escriban algún poema, ben sobre temas propostos, como o que aparecena actividade 3, ou ben sobre outros que eles consideren interesantes.

831552 _ 0042-0049.qxd 7/3/07 19:30 Página 48

Page 49: 1º eso l.g. solucionario

49� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 3

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 46-47)

1. • A árbore. Importacia e valor das árbores paraunha terra. O valor das árbores é, se cadra,maior en Galicia pola riqueza de especies.

• Importancia das árbores na nosa vida, xa que asúa madeira é unha fonte de riqueza. Paralela-mente, a vida solitaria das árbores parécesemoito á vida das persoas.

2. • Está en prosa o primeiro texto, o de Castelao.Mentres que está en verso o segundo, de CelsoEmilio Ferreiro. Vese claramente a oposición, fi-xándonos só na aparencia formal. Vemos que oprimeiro non está en verso, mentres que o se-gundo si.

• O texto en prosa ten unha presentación, un nóe un desenlace. Cunha frase inicial presenta asárbores e a súa relación con Galicia. Despoisempeza o nó, onde amosa o valor das ábores.A última frase serve como desenlace, concluín-do que a importancia da árbore pode permitirnon emigrar.

• O texto de Celso Emilio está organizado en es-trofas compostas por versos.

• Resposta modelo. A primeira vista vemos unhaoposición formal, co texto corrido no primeirocaso e os versos no segundo. Ademais, o pri-meiro texto aseméllase á lingua cotiá, en tantoque son frases que poderiamos empregar na fa-la diaria, mentres o texto escrito en verso buscaun ritmo e unha musicalidade que o afastan dalingua xeral.

• O segundo. Porque está menos próximo á nosalingua habitual e porque utiliza máis recursospara conseguir ritmo, musicalidade, rima...

• O de Celso Emilio, xa que a poesía sempre pre-cisa seleccionar máis os termos, para conse-guir os efectos de musicalidade, ritmo, rima...antes comentados.

3. • Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 48)

1. Resposta modelo no libro.

2. Escoitade, malditos! (oración), tronou Bala Perdi-da (oración), Educación, carafio! (frase). Era el(oración). O derradeiro pirata (frase). Corpulento,enorme (frase). O pelo e a barba cana (frase).Unha casaca vermella (frase). Parecía Papá Noel(oración).

3. • Aos nenos (CI) gustoulles (CI) moito (CCM) apelícula (CD).

• O escritor presentou o seu novo libro (CD) nafeira (CCL).

• Xacobe deixou alí (CCL) a bolsa da compra(CD).

4. Resposta libre.

5. • O lapis do carpinteiro (prosa).

• Palabra no tempo (verso).

• Con pólvora e magnolias (verso).

• Follas novas (verso).

• Á lus do candil (prosa).

• Retrincos (prosa).

Avaliación (páx. 49)

1. • A historia de Hermafrodito.

• Un narrador en terceira persoa.

• O personaxe principal é Hermafrodito e os se-cundarios os seus pais (Hermes e Afrodita) eSálmacis.

� Presentación: desde o principio ata para que ocriasen e educasen. Nó: desde Ao facer 15anos ata pero este resistíase. Desenlace: des-de Desesperada ata o final.

2. Resposta modelo:

Enunciados oracións: E descubriron que se ama-ban. Fixo todo o posible para conquistar ao mozo,pero este resistíase.

Enunciados frases: Deuses! Axuda!

3. • límpidas: límpido • azuis: azul

• dispuxo: dispoñer • sollía: sollío

• intensamente: intenso • xamais: xamais

• criaran: criar • espiu: espir

• súa: seu (posesivo), suar (acción de suar)

4. Resposta modelo. Son Z: certo, comezou. Son K:que, encontro.

� • Diante de e sempre grafamos c para representar o son Z.

• Porque se permite o uso desta grafía en deter-minados nomes propios como o deste deus.

5. Pertence á literatura en prosa, porque está escritoen texto corrido, non está feito en verso. Está divi-dido en parágrafos (non en estrofas) e non buscao ritmo, a rima e a musicalidade propia do verso.

6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0042-0049.qxd 7/3/07 19:30 Página 49

Page 50: 1º eso l.g. solucionario

50 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A narración III. A lenda

COMUNICACIÓN • Descubrir o concepto de lenda.

• Identificar as caractecterísticas máis relevantes das lendas.

• Coñecer os temas máis recorrentes das lendas.

• Entender como se introducen os diálogos nos contos e crear un diálogo.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer o concepto de verbo.

• Dividir os verbos nas súas partesprincipais: raíz e desinencias.

• Recoñecer o número e a persoa nas formas verbais.

• Identificar o tempo e o modo nas formasverbais.

• Ampliar o vocabulario dos oficios.

• Coñecer o son B e os usos que lle corresponden á grafía b.

LITERATURA • Coñecer a versificación como un sistema de creación literaria.

• Coñecer as características da versificación.

OBXECTIVOS

• Identificar os elementos caracterizadoresdas lendas nunha dada.

• Crear diálogos para un tema proposto.

• Identificar nun texto as formas verbais.

• Indicar o número, a persoa, o tempo e o modo dunhas formas verbais.

• Explicar por que se escriben con balgunhas palabras.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas cos oficios.

• Coñecer a variedade lingüística mundiale a da península Ibérica.

• Analizar a medida duns versos e clasificalos segundo o número de sílabas.

• Crear un poema a partir dun tema.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

4

CONCEPTOS • Un tipo de narración: a lenda.

• Características das lendas.

• Os diálogos nos contos.

• O verbo: raíz e desinencias.

• O verbo: número, persoa, tempo e modo.

• O léxico dos oficios.

• A información do dicionario.

• O son B. A grafía b.

• A diversidade lingüística.

• A versificación.

• Uso correcto da grafía b.

• Coñecemento da diversidade lingüística.

• Identificación do número de sílabas dos versos dun poema.

• Realización do cómputo silábico dunsversos e indicación do seu nome.

• Extracción do tema dun poema e identificación das licencias métricas.

ACTITUDES • Interese por ler ou crear lendas comoformas de divertimento.

• Valoración do coñecemento do léxicodos oficios para mellorar a fala diaria.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da literatura como forma de expresión da nosa cultura.

• Recoñecemento das características das lendas nunha dada.

• Creación dun diálogo para un conto.

• Identificación e clasificación dunhas formas verbais.

• Elaboración de formas verbais a partir de raíces e desinencias.

• Identificación das entradas no dicionariodunhas palabras dadas.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0050-0059.qxd 16/3/07 17:16 Página 50

Page 51: 1º eso l.g. solucionario

51� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 4

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer o verbo como un tipo de palabra

necesaria para comunicarnos.– Identificar o número, a persoa, o tempo

e o modo das formas verbais.

• Competencia léxico-semántica– Empregar palabras do campo dos oficios.

• Competencia ortográfica– Usar correctamente a grafía b.

B. Competencia sociolingüística– Valorar a variedade lingüística

mundial e a da península Ibérica.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer os trazos básicos da comunicación

en verso.– Recoñecer as características das lendas. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar un diálogo a partir dunha

lectura modelo.

D. Competencia estratéxica– Identificar o verso como forma de expresión

da poesía.– Recoñecer as características dos textos

poéticos.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información no dicionario.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Apreciar as consecuencias da falta

de respecto e do exceso de seguridade nun mesmo.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Identificar o concepto de medida dos versos.– Clasificar os versos segundo a súa medida.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIAA partir do relato Aracné, pero tamén a partir de O Sol e o vento, do Taller de escritura, podemosamosar a fachenda como un trazo negativo da personalidade. Tanto Aracné como o vento acabanperdendo nas apostas que fixeran con fachenda.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIAA lectura A lenda da casa da moura permite reflexionar sobre o respecto para todas as persoas. Nesalectura aparece un mouro benévolo que axuda a un pobre. A partir desa afirmación podemos traballar o valor das persoas máis alá da súa procedencia.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: A lenda

Lectura: Anisia Miranda, AracnéTaller de escritura:O diálogo no conto

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: O verbo: raíz e desinencias

Vocabulario: Os empregos e as profesións. A información no dicionario

Ortografía: O son B. A grafía b

LINGUA E SOCIEDADE

A diversidade lingüística

LITERATURA

A versificación

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 4 (páx. 145)

AVALIACIÓN

Avaliación do primeiro trimestre, proba 2 (páxs. 156-157)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0050-0059.qxd 16/3/07 17:16 Página 51

Page 52: 1º eso l.g. solucionario

52 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA lenda (páx. 51)

• Nesta unidade estudamos a definición e a clasificación dun tipo de narración moicaracterístico: a lenda. Sería moi interesante entrar na páxina www.galiciaencantada.come explotar as posibilidades didácticas que ofrece a devandita páxina.

• Sería conveniente, ao explicar os tipos de lendas, insistir un pouco na terminoloxía, xa que se trata de palabras pouco usuais e que lles poden resultar graciosas, á vez que estrañas.Poderán entender mellor algún deses nomes a través de exemplos, como o que aparece na actividade 1, que é unha lenda etiolóxica.

• Como lectura propoñemos unha versión do mito de Aracné, narrado por Anisia Miranda. E oTaller de escritura céntrase, neste caso, no diálogo no conto.

• A estrutura do bloque é a que segue:

LecturaAracné (páxs. 52-54)

• A lectura permite mostrar valores actitudinais, como o rexeitamento á vaidade e á soberbia.Estes valores trabállanse no apartado Reflexionar sobre o contido da Comprensión lectora.

Taller de escrituraO diálogo no conto (páx. 55)

• Neste apartado traballamos o diálogo nos contos. É importante que os alumnos entendan quepodemos coñecer todos os datos dunha historia a través da voz do narrador ou a través da vozdos propios personaxes. Ao ver esta oposición deben crear eles un diálogo para un relato.

A lenda

AracnéANISIA MIRANDA

O diálogo no conto

Explícanse as características e os tipos de lendas.

A partir da lectura traballamos a comprensión e o tipo de texto que se corresponde con ela, unha lenda.

Os alumnos analizan as características dun diálogo presentenun conto e amplíano. Despois pensan o marco e a historiapara un conto creado por eles (contidos que xa aprenderonnas unidades anteriores) e introdúcenlle un diálogo.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 51)

1. � Podemos consideralo unha lenda porque estávencellada a un lugar concreto (preto de Or-des), transmite un saber (a orixe de dous no-mes da zona de Ordes), un modo de compor-tarse unha poboación (neste caso, ante un

incendio). Ademais, aínda que parece que tenun autor coñecido, os nomes que figuran sondas persoas que recolleron esta lenda.

� É unha lenda etiolóxica, pois explica o nome dedous lugares: Xardemil e Xanarde.

� Resposta libre.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 U4_050-059.qxd 15/3/07 13:01 Página 52

Page 53: 1º eso l.g. solucionario

53� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 4

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Comprensión lectora (páx. 54)

1. • A soberbia nunca é boa e o soberbio pode reci-bir un castigo.

2. • Gababa (gabar): dicir cousas boas de alguénou de algo.

• Alaudos: eloxios, gabanzas.

• Eloxio: cousa boa que se di de algo ou alguén.

• Carraxe: alteración do ánimo, con irritación e en-fado, provocada por algunha cousa que saíu mal.

• Xenreira: sentimento contra unha cousa oucontra unha persoa.

• Aldraxada (aldraxar): ofender ou humillar a al-guén.

� Ao campo dos eloxios. Ao dos enfados.

3. • Tecer dentro da casa, á beira do lume. Men-tres, durante o verán tecía fóra da casa, á som-bra dunha vella oliveira.

• Seu pai. A xente dicía que lle ensinara a deusaAtenea.

• Que lle dixesen que lle debera ensinar a tecer adeusa Atenea.

• Retou a Atenea a tecer xunto a ela, para poderdemostrar Aracné que tece mellor ca a deusa.

• Pasou a ser unha araña. Cambiou o fío de tecerpolo fío das arañas.

4. Orgullosa, atrevida, traballadora, habilidosa.

� Resposta modelo: Tecía desde o mencer ataque se poñía o sol. A popularidade de Arac-né..., sen perder a súa axilidade..., sei que po-do tecer mellor ca a deusa...

5. V. Aracné era unha moza orgullosa. Porque che-ga a manter que tece mellor ca a deusa Atenea.

F. Atenea foi piadosa coa rapaza. Porque ao verque era unha boa tecedora decide condenala atecer sempre, como araña.

V. Atenea non tiña moito sentido do humor. Por-que non acepta que Aracné teza tan ben comaela ou mesmo mellor.

V. Aracné non consideraba os deuses como algointocable. Pois, de feito, cre que ela tece mellorca a deusa Atenea.

6. A primeira é a que fixo Aracné, porque ten o mar-co do tapiz de hedra; a segunda é a que realizouAtenea, porque se ve o marco do tapiz coa grilan-da de oliveira.

� • Os doce deuses do Olimpo, porque eran osseus compañeiros.

� • Os doce deuses do Olimpo, pero nos peoresmomentos da súa historia. Porque ela consi-deraba que os deuses son como calquerapersoa.

� • Atenea rematou o tapiz cunha grilanda deoliveira e Aracné rodeándoo dun marco dehedra.

� • Atenea enfadouse ao descubrir que Aracnéfixera un tapiz mellor e rompeullo.

� • Ao romperlle o tapiz, Aracné, enfadada, bo-touse a correr cara ao bosque, caeu e que-dou ferida.

7. Presentación: desde o inicio ata a moza non facíacaso.

Nó: desde Pero un día ata No remate rodeunodun marco de hedra.

Desenlace: desde Satisfeita quedou Atenea ata ofinal.

8. É unha lenda porque pretende amosar un saber,quere indicar que non se debe ser soberbio, se-nón humilde. Para ilustrar ese saber, aparece unpersonaxe que podería ser real, Aracné, e maisunha deusa Atenea.

9. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 55)

1. • O sol e mais o vento e un home que sofre asconsecuencias do sol e do vento.

• O home non fala, porque é un personaxe se-cundario. Mentres que o sol e o vento si falan, apesar de ser fenómenos meteorolóxicos. Istoconséguese coa figura literaria denominadapersonificación. O que di o vento é: Eu sonmáis forte ca ti. Podo derribar edificios, arrincarárbores... Mentres, o sol di: Ai, amigo! Es fa-chendoso de máis.

• Si. O home que sofre as consecuencias do sol edo vento.

• Unha raia.

� O sol.

2, 3, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0050-0059.qxd 16/3/07 17:16 Página 53

Page 54: 1º eso l.g. solucionario

54 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaO verbo: raíz e desinencias (páxs. 56-57)

• Os alumnos xa coñecen as clases de palabras e a estrutura das oracións. Saben xa a importancia que ten o verbo en cada unha das nosas interaccións, por iso é agora o momento de empezar a traballar con este tipo de palabra. En primeiro lugar, imos analizara súa estrutura interna, a unión dunha raíz cunhas desinencias, para despois poder explicaros valores que lle achegan as desinencias.

• É importante que os alumnos recoñezan a raíz para comprender que todo o que se lleengade a esa raíz achega uns significados diferentes aos do propio verbo. En principio, é doado identificar a raíz porque só teñen que quitarlle a terminación do infinitivo.

• Ao saber identificar a raíz poden deducir que o demais son desinencias que amosansignificados de persoa, número, tempo e modo. O significado de andar como camiñar estásó en and-; o demais indica se son eu quen anda, se é el, se é agora, se foi onte...

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 56-57)

1. • Chegades, agardade. • Creo, dixo, acompaña-ses. • Preguntou, chegaban.

2. • andar: andabades, andase • converter: con-vertas, convertera • saír: sairedes, sarirían.

� Resposta modelo no libro.

3. Resposta modelo: • cant-: cantaba, cantaremos,cantasen, cantariamos • aprend-: aprendiamos,aprendades, aprenderías, aprenderedes • viv-:vivides, viviches, vivan, viviamos.

4. Resposta modelo: • -aron: bailaron, danzaron, pa-tinaron • -ías: comías, facías, escribías • -ésemos:comésemos, fixésemos, puidésemos • -iría: sorri-ría, diría, oiría.� En todos os casos engadimos unha raíz.

5. • Infinitivo: recibir, verter, voar.• Xerundio: rodando, bebendo, saíndo.• Participio: servido, cerrado, percorrido.

6. Resposta libre.

7. Resposta modelo: Nas afirmativas empregamos omodo imperativo e nas negativas, o subxuntivo.

VocabularioOs empregos e as profesións. A información no dicionario (páx. 58)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo dos oficios, mentres que poroutro lado presentamos os dicionarios e a información que neles aparece. Como profesoresde lingua temos que saber transmitir a importancia do dicionario como fonte decoñecemento e como axuda imprescindible tanto nas lecturas coma na escritura, por iso émoi importante saber como buscar unha palabra. No libro de texto indícase que nosdicionarios aparece información sobre a categoría da palabra, igual que información léxicaque pode aparecer codificada como sinónimo (sin.), antónimo (ant.) ou familia (fam.). Paraque entendan ben isto podemos botar man dun dicionario e que o vexan alí reflectido.

• Por outra banda, abordamos o léxico dos oficios. Traballamos o léxico deste campo, asícomo algunha fraseoloxía relacionada con este tema. Estas expresións son da fala cotiá,polo que resultan interesantes para os nosos alumnos.

831552 U4_050-059.qxd 15/3/07 13:01 Página 54

Page 55: 1º eso l.g. solucionario

55� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 4

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 58)

1. 2: carpinteiro, 8: varredor, 5: oleira, 6: xuíza, 3:ourive, 4: cirurxiá, 1: albanel, 7: peitadora.

� Resposta libre.

2. Finalmente anunciouse de forma oficial o compro-miso do príncipe membro desta monarquía euro-pea. Unha vez oficializada a noticia, a cerimoniado casamento non se demorará moito. O que ofi-cie a voda será un bispo español, pero non pode-mos afirmar isto por tratarse dunha nova oficiosa.

3. • ilustrar: ilustrador • vernizar: vernizador • má-quina: maquinista • soldar: soldador • contratar:contratista • administrar: administrador • telefo-nar: telefonista • transportar: transportista

� Resposta libre.

4. • Empregámolo para amosar que non hai algoonde debe habelo.

• A necesidade de realizar certos traballos dunhaforma determinada.

• Importancia de ter unha profesión para tersempre traballo.

• É importante facer o traballo canto antes paranon andar con apuros despois.

• Cada un fala ben do que el mesmo fixo ou fixoalguén próximo.

5. Resposta libre.

OrtografíaO son B. A grafía b (páx. 59)

• Esta unidade é unha primeira aproximación a un aspecto conflitivo da nosa lingua. O son B é fácil de identificar, pero aos alumnos resúltalles complicado coñecer a grafía. Por iso é conveniente practicar ben este apartado de ortografía e insistir naquelas formasque non coinciden co castelán, xa que adoitan presentar maiores problemas para o alumnado. Igualmente, podémoslles explicar que as palabras se escriben con b ou con vsegundo como se escribisen na lingua da que proceden, que non é algo aleatorio.

• A continuación podemos realizar o seguinte ditado.

DITADO

O taxi do meu bisavó O meu bisavó tiña un marabilloso automóbil co que traballaba de taxista. A el gustáballeconducir e, ademais, dicía que o seu labor era de servizo, xa que se dedicaba a servir de axuda para toda aquela xente que quería viaxar.

Aquel taxi era pequeno, pois nel cabían catro persoas apertadas, xa que daquela os coches eran pequenos. Pero era un coche seguro e, ademais, o meu bisavó sabíaconducir ben, pois nunca bateu cun obstáculo.

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 59)

1. Cada tarde, Roi calzaba as botas deportivas, baixa-ba á rúa e botaba unha carreira ata o parque. Aochegar, sentaba nun banco e repousaba un bo ana-co. Observaba as árbores e escoitaba os paxaros;cando chegaba a hora da cea, regresaba á casa.

2. Resposta modelo:

• título: subtítulo • grafía: biografía

• director: subdirector • sílaba: bisílaba

• avoa: bisavoa • oficial: suboficial

� Resposta libre.

831552 U4_050-059.qxd 15/3/07 13:01 Página 55

Page 56: 1º eso l.g. solucionario

56 � LLIINNGGUUAA EE LLIITTEERRAATTUURRAA 11..°° EESSOO �

SSOOLLUUCCIIOONNAARRIIOO

33.. Resposta modelo: • marabilla: marabilloso • ba-leiro: baleirar • rebelde: rebeldía • trobar: troba-dor • móbil: automóbil • ribeira: ribeirán.

44.. Febreiro, sombreiro. Escríbese con bb porque sem-pre empregamos esta grafía diante de consoante.� bl: amable, blusa bloque.

bs: absorto, absolto, substantivo.

bt: obter, subtraer, subterránea.

55.. Levabba unha gran pamela con papoulas de raso,cereixas de vvidro. Era bbranca, moi loura, os ollos

gazos; bbeizos grosos, pálidos. Camiñabba coma seesvvarase sobre os zapatiños cor limón, a saia vver-de murcho, bbranca a chambbra, bbroslada de tonslixeiros, luvvas amarelas, as mans entretidas enacenos ou no revvoar gracioso do abbano. Andabbana compaña dunha dona non vvella, chea de al-faias, chapeu pequeno de vveludo, cabbelos rubios-grises, o parasol ao ombbreiro e un vveo de tul cu-bbríndolle a face. (A palabra broslada vén noDiccionario enciclopédico gallego-castellano deDon Eladio Rodríguez co significado de ‘bordada’).

SSOOLLUUCCIIOONNAARRIIOO

Lingua e sociedade (páxs. 60-61)

11.. • Normalmente fálase máis dunha, coma no Es-tado español, en que se falan o galego, o caste-lán, o catalán, o éuscaro, o aragonés, o aranése o asturiano.

• Arredor de 6.000.

• Un grupo de idiomas emparentados e cunhaorixe común.

• A partir do século IX.

22.. • grego: a indoeuropea • árabe: a afro-asiática• chinés: a chino-tibetana • maia: a americana• zulú: a níxer-congo • iraniano: a indoeuropea.

33.. Resposta libre.

44.. • Moitas grazas; boas tardes.

• Castelán, catalán e asturiano. Vasco.

• As tres que se asemellan son da mesma familialingüística: son romances; mentres que o vascoten unha orixe diferente: preindoeuropea.

Lingua e SociedadeA diversidade lingüística (páxs. 60-61)

• Este apartado introduce os alumnos na realidade lingüística do mundo. É importante quedeixen atrás prexuízos como que as linguas importantes son as que falan máis persoas ou que cada lingua corresponde a un país. Podéselle ofrecer un mapa coas principaislinguas do mundo para que poidan observar a súa distribución, de xeito que se decaten de que os países onde se fala unha soa lingua son escasísimos e que a situación lingüísticanormal é a pluralidade, feito que redunda na riqueza cultural.

Así mesmo, debemos salientar que non hai linguas mellores ca outras, que todas servenpara a mesma finalidade: a comunicación entre persoas.

• Igualmente, os alumnos teñen que ter unha idea básica das linguas que se falan na penísulaIbérica e da realidade lingüística desta; pode salientar que todas as linguas que se falanneste territorio pertencen á familia das linguas indoeuropeas, á rama itálica, agás o éuscaro,que é preindoeuropea; é dicir, esta lingua xa se falaba cando chegaron á Península, hai máisde dous mil anos, os romanos.

831552 _ 0050-0059.qxd 20/3/07 15:21 Página 56

Page 57: 1º eso l.g. solucionario

57� LLIINNGGUUAA EE LLIITTEERRAATTUURRAA 11..°° EESSOO �

GGUU

IIÓÓNN

SS DD

IIDDÁÁCCTTII

CCOO

SS

UNIDADE 4

GGUU

IIÓÓNN

SS DD

IIDDÁÁCCTTII

CCOO

SS

Literatura (páxs. 62-63)

11.. • Defensa do uso do galego.

• Si. Porque aínda hai moita xente que fala caste-lán e que esquece ou despreza a súa lingua.

• Cruña: A Coruña. Deixá: deixade. Ouzo: oio.Escuito: escoito.

� Resposta modelo: no poema critícase que axente deixe de falar galego en favor do casteláne amósase esta crítica a través dos sentimen-tos do eu lírico, que sente dor ao percibir estapostura en moita xente. Pon como exemplo al-gunhas rapazas da Coruña que falan castelán.

22.. • Son versos de seis sílabas. Chámanse hexasíla-bos.

• Son versos de arte menor porque teñen menosde 8 sílabas.

� verso 2: Dee aamable despexo. / verso 9: Candooéé que vos ouzo. / verso 10: a patriiaa eesquecen-do. / verso 20: anxélicoo aalento. / verso 21: pa-rece quee eescuito.

33.. � • A alegría polo nacemento dun fillo.

• Son sentimentos positivos e esperables dunpai ante o nacemento dun fillo.

• Hai certa variedade de sílabas. Os versos se-gundo e quinto son hendecasílabos, teñen11 sílabas, mentres que os demais teñen se-te sílabas, heptasílabos.

• É un verso de 7 sílabas. Heptasílabo.

• Non. Como todas as palabras que aparecenno final do verso son graves, non se sumanin se resta ningunha sílaba.

� Resposta modelo: Que docee ee deleitoso: sinalefa.

Reforzo e ampliación (páx. 64)

11.. Resposta modelo no libro.

22.. Resposta modelo:

• Tocar: Quizais toque o tambor o próximo ano.

• Nevar: Quizais neve mañá. Agora vai moito frío.

• Saír: Quizais saia esta noite coas amigas.

� Sempre empregamos o subxuntivo.

33.. • varresen, de varrer: 3.ª persoa plural, tempopasado, modo subxuntivo.

• saídes, de saír: 2.ª persoa plural, tempo pre-sente, modo indicativo.

• partas, de partir: 2.ª persoa singular, tempopresente, modo subxuntivo.

• falaba, de falar: 1.ª ou 3.ª persoa do singular,tempo pasado, modo indicativo.

• dicindo, de dicir: forma nominal, xerundio.

• farei, de facer: 1.ª persoa singular, tempo futu-ro, modo indicativo.

• iría, de ir: 1.ª ou 3.ª persoa singular, tempofuturo (con relación a un pasado), modo indi-cativo.

44 ee 55.. Resposta libre.

Avaliación (páx.65)

11.. • Un peso.

• A muller pensa que o seu home ten unhaamante, porque trae cartos á casa.

• Porque tras a porfía da muller viuse obrigado acontarlle a verdade e, se contaba a verdade,perdía os cartos.

LiteraturaA versificación (páxs. 62-63)

• Analizamos e insistimos nesta unidade nos aspectos formais da poesía. Vimos xa nasunidades previas a distribución formal da poesía en versos, que se agrupan en estrofas.Viramos tamén as características xerais que presenta a poesía de ritmo, musicalidade e rima.Neste apartado temos que afondar na versificación para tratar despois con detalle, nas seguintes unidades, a rima, a estrofa e os poemas.

• Presentamos o xeito de contar as sílabas de cada verso, así como as licenzas métricas quese poden empregar no cómputo silábico. Igualmente, temos que ter en conta o acento da última palabra nese cómputo silábico. Por último, nomeamos os versos segundo o número de sílabas e a clasificación en arte maior ou arte menor, segundo teñan máis de 8sílabas ou 8 ou menos sílabas.

SSOOLLUUCCIIOONNAARRIIOO

831552 _ 0050-0059.qxd 20/3/07 15:21 Página 57

Page 58: 1º eso l.g. solucionario

58 � LLIINNGGUUAA EE LLIITTEERRAATTUURRAA 11..°° EESSOO �

SSOOLLUUCCIIOONNAARRIIOO

Texto académico (páxs. 66-67)

11.. O texto é a biografía dun pirata.

22.. Macabro: que provoca horror ou repulsión.

Varar: quedar detida unha embarcación ao tocaro casco no fondo.

Zafarse: soltarse, escapar ou esconderse para evi-tar un perigo.

Escrúpulo: dúbida, inquietude da conciencia poralgo pouco importante.

33.. • Primeiro chamábase Defensor de Pedro e des-pois cambioulle o nome ao seu bergatín polo deBurla Negra.

• No golfo de Guinea.

• Era un dos compañeiros do pirata Benito Soto,no barco Defensor de Pedro. Matouno BenitoSoto, pegándolle un tiro mentres durmía, ao crerque o podía traizoar ou discutirlle o mando.

• Evitar que alguén o traizoase ou lle discutise omando.

• Tiña 24 anos, pero estaba a piques de facer25, faltábanlle dous meses.

44.. • Morning Star: atacárona, saqueárona e puxéron-lle barrenos de pólvora con algúns dos seus tri-pulantes dentro, non sen antes violar algunhasmulleres que formaban parte da tripulación.

• Topaz: saqueárona, mataron aos seus tripulan-tes e prendéronlle lume.

• Cesnock: tamén o abordaron e colleron todosos artigos roubados que levaba nas súas ade-gas, para vender eles despois.

• New Prospect: tamén atacaron este barco in-glés, xa no camiño de volta.

• Sunbury: igual ca o anterior, atacárono no ca-miño de volta.

• Ermelinda: barco portugués que tamén ataca-ron no camiño de volta cara a Pontevedra.

55.. Resposta modelo: Buscaban negros en África quelogo que levaban a outros países onde os vendíancomo escravos. Os escravos non tiñan ningún de-reito e traballaban para o seu dono sen ningún ti-po de remuneración. A escravitude foi abolida to-talmente o 25 de setembro de 1926 cando aSociedade de Nacións celebrou unha convenciónsobre a escravitude e así o deciciu. Entrou en vi-gor o 9 de marzo de 1927 e desde ese día persé-guese a quen practica a escravitude.

66.. Resposta modelo: Porque Xibraltar pertence aGran Bretaña desde 1714, momento en que seasinou o Tratado de Utrech, xa que Gran Bretañaasaltara Xibraltar durante a Guerra de Secesiónprevia a este tratado.

� Chámaselle pirata informático a aquela persoaque emprega software non adquirido de xeitolegal ou mesmo a quen é capaz de descifrarcertos contrasinais moi complicados e podeacceder a datos da administración, de ban-cos... ou crea virus que poden chegar a millónsde ordenadores...

Mentres, un disco pirata é un disco que non éauténtico, senón unha copia dun disco orixinal.Os discos piratas poden ser para uso persoalou para vender, o cal pode ser un delito.

77.. Nado.

88.. Entón, antes de, despois, unha semana despois.

99.. Resposta libre.

SSOOLLUUCCIIOONNAARRIIOO

• É anónimo e popular e foi transmitido de formaoral. Transmite un saber, como é o valor de gar-dar un segredo.

• Nos de mouros e tesouros, xa que o protagonis-ta é un mouro.

22.. • Vai: imperativo.

• merca: imperativo.

• haxa: subxuntivo.

• esperades: indicativo.

• venda: subxuntivo.

33.. Pasar: infinitivo; sinalado: participio; dicindo: xe-rundio; dicir: infinitivo.

44.. • pobre: porque sempre se escribe bb ante conso-ante.

• andaba: porque é a desinencia de pretérito im-perfecto que sempre vai con bb.

• contestaba: igual ca o anterior.

• beber: porque o verbo beber é con dous bb.

55.. Resposta libre.

66.. Resposta libre.

831552 _ 0050-0059.qxd 20/3/07 15:21 Página 58

Page 59: 1º eso l.g. solucionario

59� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 4

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

10. Resposta libre.

� O corsario ten unha autorización para saqueare perseguir as embarcacións inimigas, men-tres que os piratas non.

Texto cotián (páxs. 68-69)

1. • Normas para calquera tipo de exposición aosol.

2. • Insolación: trastorno provocado pola exposiciónprolongada aos raios do sol.

• Arrubiamento: acción de poñerse rubio.

• Nocivo: que fai mal ou causa dano; daniño,malo, pernicioso, prexudicial.

• Antuca: especie de parasol ou paraugas queserve para protexerse do sol, paraugas.

• Indumentaria: peza ou conxunto de pezas quese levan vestidas, roupa.

• Antecedente: que antecede no espazo ou notempo, anterior, precedente.

3. • De forma inmediata pode producir insolacións equeimaduras con arrubiamento ou ampolas. Alongo prazo provoca envellecemento prematuroda pel (con engurras e manchas) e posible apa-rición de cancros de pel e cataratas.

• A cara, os beizos, as orellas e os seos.

• En ningún caso, os meniños, a xente cunha pelmoi branca, persoas con antecedentes de can-cros de pel ou outras enfermidades ou mesmopola inxesta de determinados tratamentos.

• Para compensar a perda de auga que se elimi-na coa suor.

4. • Debemos axudarlles aos rapaces a deducir queos raios non deixan de pasar porque haxa nu-bes. Os raios solares caen con algo menos deintensidade pero pasan igual e poden queimare danar a pel.

• Para que a pel se vaia afacendo e evitar así asqueimaduras.

� Que cada exposición ao sol e cada queimaduraqueda gravada na pel e vaise acumulando co-ma se se tratase de encher un caldeiro e, can-do estea cheo, terá que botar a auga fóra, quena pel se reflictirá en enfermidades.

5. Infinitivo: evitar a exposición directa ao sol nas ho-ras centrais do día. Imperativo: lembra. Perífrasede obrigatoriedade: débense empregar.

6. • Non, pois a ilustración da moza mostra unhaqueimadura e as demais amosan datos relacio-nados coa exposición ao sol.

• Cumpren a función de salientar as informa-cións importantes contidas no texto. Por un la-do, os riscos das queimaduras e, por outro,destacar os elementos que debemos empregarpara expoñernos ao sol: a antuca, a gorra, a ca-miseta e as lentes de sol; así como a impor-tancia de non tomar o sol entre as 11 e as 16horas.

7. • Resume o contido do texto, sintentizando e in-cidindo nas ideas máis importantes.

• Resposta libre.

• Resposta libre.

8. • Resposta libre.

Texto xornalístico (páxs. 70-71)

1. A nova consideración de Plutón como «anano».

2. Resposta libre.

3. • A Unión Astronómica Internacional (UIA).

• Por unha banda, o tamaño, pois Plutón é moipequeno, moito máis ca a Terra e mesmo máispequeno ca a Lúa. Por outro lado, a forma pou-co ortodoxa da súa órbita, pois a súa inclina-ción non é paralela á da Terra nin á dos outrossete planetas do Sistema Solar.

• Clyde William Tombaugh, un distinguido astrono-mo norteamericano.

4. Resposta libre.

5. Non. O autor do texto emprega estes termos paraintentar personalizar o planeta Plutón e xogar unpouco cos lectores, para que o texto sexa orixinale divertido.

� Destitución: Exoneración, deposición. Anano:diminuto.

� Para destacar que unha palabra se empregaen sentido irónico.

6. Resposta libre.

7. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0050-0059.qxd 16/3/07 17:16 Página 59

Page 60: 1º eso l.g. solucionario

60 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A descrición I

COMUNICACIÓN • Descubrir a descrición como un tipo de texto.

• Coñecer como se elabora unha descrición.

• Recoñecer a lingua propia das descricións.

• Ser capaz de facer a descrición de variosobxectos.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer as tres conxugacións da nosalingua.

• Identificar os tempos verbais.

• Recoñecer os verbos regulares e os irregulares.

• Coñecer os termos sinónimo e antónimo.

• Ampliar o vocabulario das partes do corpo.

• Coñecer o son B e os usos que llecorresponden á grafía v.

LITERATURA • Coñecer o concepto de rima e identificara rima dun poema.

• Identificar a rima asonante e a consonante.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dunhadescrición.

• Crear descricións para obxectospropostos.

• Clasificar varios verbos segundo a conxugación á que pertencen.

• Buscar antónimos e sinónimos para algunhas palabras.

• Explicar por que se escriben con valgunhas palabras.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas coas partes do corpo.

• Analizar a rima dos versos dunhacomposición.

• Crear un poema cunha rima proposta.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

5

CONCEPTOS • As descricións.

• A lingua propia das descricións.

• A conxugación verbal.

• Os tempos verbais de cada modo: indicativo, subxuntivo e imperativo.

• Os verbos regulares e os irregulares.

• O léxico do corpo humano.

• Os sinónimos e os antónimos.

• O son B. Uso da grafía v.

• O concepto de rima.

• Tipos de rima: asonante e consonante.

• Ampliación do léxico das partes do corpo.

• Uso correcto da grafía v.

• Extracción das ideas dun poema.

• Clasificación dun poema segundopresente rima asonante ou consonante.

• Elaboración dun poema cunha rimadeterminada.

ACTITUDES • Interese por ler ou crear descricións de obxectos.

• Valoración do coñecemento do léxicodas partes do corpo.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da literatura como forma de expresión.

• Recoñecemento das características das descricións nunha dada.

• Creación de descricións de obxectos.

• Identificación da conxugación dalgúnsverbos.

• Recoñecemento duns verbos comoregulares ou irregulares.

• Busca de sinónimos e antónimos para unhas palabras dadas.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0060-0067.qxd 16/3/07 17:57 Página 60

Page 61: 1º eso l.g. solucionario

61� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 5

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer as conxugacións dos verbos

da nosa lingua.– Identificar os tempos verbais. – Coñecer os verbos regulares e os irregulares.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

das partes do corpo.

– Identificar sinónimos e antónimos dalgunhaspalabras.

• Competencia ortográfica– Empregar correctamente a grafía v.

B. Competencia sociolingüística

– Coñecer os sinónimos como elementos propios da lingua culta, máis coidada.

C. Competencia pragmática

• Competencia discursiva– Coñecer a rima como trazo da comunicación

en verso.

– Recoñecer as características das descricións. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar unha descrición, a partir dunha lec-

tura modelo.

D. Competencia estratéxica

– Identificar a rima como trazo característicodos textos en verso.

– Recoñecer os sinónimos e antónimos comorecursos para mellorar a nosa comunicación.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información.

– Elaborar resumos e esquemas.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Reflexionar sobre a maneira de actuar

das persoas nunha situación determinada.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Recoñecer a rima e as súas clases. Aprender

a realizar unha análise métrica.

– Elaborar textos literarios.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIAA partir do relato A orella de Leivas podemos fomentar a tolerancia entre os nosos alumnos. Nestetexto aparece un personaxe que ten un trazo que o diferencia dos demais. No canto de ser un problema,Leivas sabe sacarlle a parte positiva.

EDUCACIÓN PARA A IGUALDADEO poema Himno de acción galega serve para tratar o tema da igualdade. Nel critícanse os abusos que seproducían noutros momentos históricos e que, aíndaque hoxe non existen do mesmo xeito, si existen desigualdades comentables e criticables.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: A descrición I

Lectura: Álvaro Cunqueiro, A orella de LeivasTaller de escritura:A descrición de obxectos

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: A conxugación verbal I

Vocabulario: As partes do corpo.Sinónimos e antónimos.

Ortografía: O son B. A grafía v

LITERATURA

A rima

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 5 (páx. 146)

AVALIACIÓN

Avaliación do segundo trimestre, proba 1 (páxs. 158-159)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0060-0067.qxd 16/3/07 17:57 Página 61

Page 62: 1º eso l.g. solucionario

62 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA descrición I (páx. 73)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• O primeiro apartado desta unidade aborda o tema da descrición. Para que os alumnosentendan a que nos referimos con descrición, podémoslles pedir que nos expliquen como é o instituto. Pódeno facer en parellas e despois facer unha posta en común. Ao enumeraras características do instituto, farémoslles ver que o que están facendo é describir. Podenprobar tamén a describir un personaxe coñecido por todos eles ou ben a vila ou cidade enque se encontra o centro de ensino.

• Unha vez explicada a descrición, podemos comprobar se o entenderon. Os alumnos debenpensar un obxecto que lles guste ou interese, e expor a descrición sen dicir de que obxectose trata. Os demais deberían poder adiviñar o obxecto oculto.

LecturaA orella de Leivas (páxs. 74-76)

• Pódese facer unha lectura dramatizada do texto, cunha entoación e unha dicción claras. Ademais, o texto de Cunqueiro permítenos traballar valores actitudinais como o respectopolas persoas con algún trazo diferente.

Taller de escrituraA descrición de obxectos (páx. 77)

• Neste apartado ponse en práctica o aprendido no apartado Tipos de textos. Os alumnosdemostran o aprendido a través da expresión escrita, pois deben realizar descricións de obxectos dados ou da lectura A orella de Leivas.

A descrición

A orella de LeivasÁLVARO CUNQUEIRO

A descrición de obxectos

Faise unha presentación da descrición e das súascaracterísticas.

A partir da lectura trabállase a comprensión e a descrición, aínda que o texto non sexa exclusivamentedescritivo.

A partir do concepto de descrición e das característicasenumeradas no apartado de Tipos de textos, agora os alumnos crean descricións.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 73)

1. � • A torre da Berenguela (tamén chamada torredo reloxo) da catedral de Santiago de Com-postela.

• A descrición ordénase de arriba abaixo. Empe-za describindo a parte alta da torre e acábasepola parte máis baixa.

• Hai referencias á parte alta da torre, á partecentral e á parte baixa.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0060-0067.qxd 16/3/07 17:57 Página 62

Page 63: 1º eso l.g. solucionario

63� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 5

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

• É unha descrición obxectiva, xa que non semanifestan os sentimentos, senón que se ex-pón a realidade segundo se ve.

Comprensión lectora (páx. 76)

1. A Antón todos lle din que ten a orella dereita máisgrande ca a esquerda. Un día vai a un menciñeiroque lle aclara que non é cousa mala. Volve tran-quilo e unha veciña dille que na orella se escoita omar. Despois, todos querían escoitar o mar naorella de Antón, ata que casa e a muller só lle dei-xa que escoiten nenos. Escoitan sobre todo nenosenfermos e Antón gana uns pesos. Cando vén ocuñado, que estaba emigrado, dille que as dúasorellas son iguais e que o seu é algo así como unha crenza colectiva. Antón quere que marchepara que non lle arruine a fama e o negocio.

2. • Bostela: capa dura que se forma cando secanas feridas.

• Benigna: boa, comprensiva, que ten inclina-ción ao ben.

• Acaroar: achegar ou achegarse a algo.

• Garrida: que ten boa presenza e sabe moverseelegantemente.

• Raquítico: moi delgado e feble.

• Fretar: pasar unha cousa sobre outra con forza.

� • Xeitosa: garrida.

• Carpola: bostela.

• Cativo: raquítico.

• Arrimar: acaroar.

• Fregar: fretar.

• Boa: benigna.

3. • De mediana estatura e arrubiado.

• Segundo dicían os veciños, tiña a orella dereitamáis grande ca a esquerda. Acode a un menci-ñeiro.

• Ía ter unha bostela inchada nos interiores quelle pasou a unha orella.

• O mar, coma nas buguinas.

• O cuñado, o irmán da súa muller.

4. Casou con María de Don.

Cobraba tres pesos por sesión.

As nais dos nenos deixábanlle un regalo.

5. • Por celos. Ela quería ser a única que puideseescoitar o mar na orella de Antón.

• Porque mantiña que as dúas orellas eran iguaise que non se escoitaba nada na dereita. Era

unha especie de crenza colectiva e ía conse-guir quitarlle a fama e o negocio a Antón.

06. • Non.

• A menciña é a substancia que serve para cu-rar unha enfermidade, mentres que a medici-na é a ciencia que estuda o corpo das perso-as e as súas enfermidades.

� • Medicina F médico F doutor

• Menciña F menciñeiro F curandeiro

07. Humorístico. O autor presenta de forma cómicacomo se pode case converter en lei a opinióndunha persoa. Reflicte como corren os contos,aínda sen base lóxica.

08. 1. O primeiro debuxo.

2. O terceiro debuxo.

3. O cuarto debuxo.

4. O segundo debuxo.

� Resposta libre.

09. Resposta libre.

10. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 77)

1. • Clase de instrumento musical (de vento, moiimportante na nosa música tradicional e mes-mo na nosa música actual).

• Partes da gaita (fol, soprete, tubos con buratos:punteiro, roncón, ronqueta).

• Materiais utilizados nas gaitas (foles de coiro eos tubos de madeira, actualmente tamén dou-tros materiais).

• Afinación das gaitas (non aparece no texto).

• Adornos das gaitas (os farrapos e as borlas).

• Data exacta da aparición das gaitas (non apare-ce no texto).

� Resposta libre.

2, 3, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0060-0067.qxd 7/3/07 19:37 Página 63

Page 64: 1º eso l.g. solucionario

Gramática (páxs. 78-79)

1. Resposta modelo:

-ar: patinar, falar, bailar, pensar, duchar.

-er: comer, perder, ceder, meter, coser, cocer.

-ir: escribir, admitir, subir, fuxir, cuspir.

2. O tempo verbal é o conxunto de formas verbaisque sitúan a acción no mesmo tempo, que a pre-sentan do mesmo xeito e que varían só no núme-ro e na persoa.

Nomes: Presente, pretérito imperfecto, pretéritoperfecto, pretérito pluscuamperfecto, futuro, con-dicional.

3. Facer: farei, fago, fixen.

Ir: vou, irei, fun.

Saber: sei, souben, saberei.

� Os tres verbos son irregulares.

4. Resposta libre.

5. Resposta modelo: • Saber: souberon, sei.

• Dicir: din, dixésemos.

• Querer: quixeran, queiramos.

6. • Vides: 2.ª persoa plural, presente de indicativodo verbo vir.

• Avisade: 2.ª persoa plural, presente de impera-tivo do verbo avisar.

• Dixo: 3.ª persoa singular, pretérito perfecto deindicativo do verbo dicir.Cheguei: 1.ª persoa singular, pretérito perfectode indicativo do verbo chegar.Vin: 1.ª persoa singular, pretérito perfecto de in-dicativo do verbo vir.Vencín: 1.ª persoa singular, pretérito perfectode indicativo do verbo vencer.

• Quero: 1.ª persoa singular, presente de indica-tivo do verbo querer.Veñas: 2.ª persoa singular, presente de subxun-tivo do verbo vir.

• Gustaría: 3.ª persoa singular, condicional, indi-cativo do verbo gustar.Aproveitases: 2.ª persoa singular, pretérito im-perfecto de subxuntivo do verbo aproveitar.

• Fritises: 2.ª persoa singular, pretérito imperfec-to de subxuntivo do verbo fritir.Sabería: 3.ª persoa singular, condicional de in-dicativo do verbo saber.

• Había: 3.ª persoa singular, pretérito imperfectode indicativo do verbo haber.Viamos: 1.ª persoa plural, pretérito imperfectode indicativo do verbo ver.

64 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaA conxugación verbal I (páxs. 78-79)

• Neste apartado imos insistir un pouco máis na explicación do verbo, aínda que sen traballalopolo miúdo. Os alumnos xa coñecen os verbos, o seu valor e importancia na oración e xa sonconscientes da variación, tras o estudo de raíces e desinencias na unidade anterior. Agoraentenderán que esa variación non é aleatoria e que existen uns modelos chamadosconxugacións. Podemos comezar facendo unha chuvia de ideas con verbos propostos polosalumnos. Cando teñamos unha lista ampla de verbos, deberemos organizalos por similitude.Eles mesmos se decatarán da relación en función da terminación (-ar, -er, -ir).

• Partindo de exemplos reais na aula podemos facer que reflexionen sobre o tempo verbal. Os alumnos poden deducir como varían as formas verbais para falar dos exercicios quefixemos onte, os que facemos hoxe ou os que faremos mañá. Tamén podemos empregar os verbos de fenómenos atmosféricos para que deduzan como cambiamos a forma verbal do verbo chover segundo falemos de onte, de hoxe ou de mañá.

• O modo, para os alumnos destas idades, pode ser un concepto un pouco complicado de entender e asimilar. Por iso, sería conveniente introducir o subxuntivo como o modoutilizado para expresar desexo, dúbida, temor ou posibilidade. Tamén podemos falar do imperativo como o modo que serve para expresar mandatos, ordes... Pola contra, o indicativo é o modo non marcado, que empregamos nos demais casos.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0060-0067.qxd 7/3/07 19:37 Página 64

Page 65: 1º eso l.g. solucionario

65� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 5

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 80)

1. Queixo: 6. Cella: 2. Meniña: 3. Sen: 10. Cello: 1.Nariz: 4. Meixela: 7. Pómulo: 8. Testa: 11. Cabe-lo: 12. Orella: 9. Beizo: 5.

2. • Nortello. Non é o nome dun dedo como todosos demais, senón que ten que ver coas partesdo corpo en que se unen dous elementos comoo cóbado ou o ombreiro.

• Sen. Non está relacionado cos ollos como todasas demais, senón que é a parte da cabeza queestá entre as orellas e os ollos.

3. • Dedas: I. Nocello: I. Canela: I. Coteno: S. Náde-ga: I. Ombro: T. Cóbado: S. Abdome: T. Embi-go:T. Pulso: S. Pés: I. Ingua: I.

4. • Con el nunca se pode contar, porque nuncabota unha man.

• Non botes a lingua a pacer, que é moi feo!

• Non llo dixen á cara, pero díxeno coa boca pe-quena.

• Eu xa non vou opinar, porque a min tenme deollo.

• Cando me viu a moto, caéronlle os dentes todos.

5. • Andar en crequenas: empregamos as pernas,porque é andar coas pernas dobradas.

• Andar a gatas: empregamos as mans e os pés,xa que consiste en andar coma os nenos pe-quenos, coas mans e os pés apoiados no chan.

• Facer unha cambadela: empregamos unhaperna, que poñemos estirada para que outrotropece nela e caia.

• Andar a rebolos: empregamos todo o corpo, xaque é tirarse rodando sobre un mesmo.

• Dar un pinchacarneiro: empregamos as mans,que apoiamos no chan para dar unha volta noaire ou no mesmo chan.

• Andar á pata coxa: empregamos unha perna,pois consiste en andar cunha perna soa.

6. • fazula: meixela • fronte: testa• barbela: queixo • tempa: sen• labio: beizo • pupila: meniña

7. Resposta modelo: • nariz: grande-pequeno

• pé: estreito, largo • uña: limpa-sucia

VocabularioAs partes do corpo. Sinónimos e antónimos (páx. 80)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo das partes do corpo, mentres quepor outro lado presentamos as relacións de sinonimia e antonimia. Debemos destacar a importancia destas relacións semánticas para poder comunicarnos cunha lingua máis ricae elaborada e, como non, máis culta. A sinonimia e a antonimia son recursos para mellorar a nosa capacidade lingüística.

• Por outra banda, abordamos o léxico das partes do corpo. Este campo semántico deberíaresultar doado para o alumnado, aínda que, probablemente, deberemos insistir en formasque tenden a substituírse por castelanismos: xeonllo, nocello, cóbado...

OrtografíaO son B. A grafía v (páx. 81)

• Este apartado serve para insistir no presentado na unidade anterior. En ambas as unidadesofrécese a descrición do fonema B, que ten dúas representacións gráficas, o b e o v, a pesar de representar un só son. Na unidade anterior afondamos un pouco nouso da grafía b e agora facemos o mesmo coa grafía v. Igual ca no tema anterior, teremosque insistir naquelas palabras que non coinciden co castelán e que aparecen destacadas no cadro da marxe dereita.

831552 _ 0060-0067.qxd 7/3/07 19:37 Página 65

Page 66: 1º eso l.g. solucionario

66 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 81)

1. • Non sabía que tiveras un accidente e estabascun pé escaiolado.

• Eles viven preto, por iso van andando todos osdías.

• Debe ter uns oitenta anos, pero consérvase moiben.

• Estiven con el e mantivemos unha longa charla.

� Tiveras: do verbo ter. Viven: do verbo vivir. Van:do verbo ir. Consérvase: do verbo conservar.Estiven: do verbo estar. Mantivemos: do verbomanter.

2. • vernizar: verniz.

• avultar: vulto.

• valorar: valor.

• conversar: conversa.

• acovardar: covarde.

• avermellar: vermello.

3. Batido de froita. Unha bebida que nutre. Un sa-bor que atrae.

� Que nutre: nutritivo. Que atrae: atractivo.

4. • Revelar.

• Valor.

5. O señor Merlín tivera o forno acendido, aíndaquedaba o restrebo dun braseiro na boca.

–Non varras e senta –díxome mi amo–. Estou nuncaso de moitas albóndegas, debo cumprir co pe-trucio que me trouxo esta caixa. Nela está a prin-cesa dona Tear, que quere dicir «bágoa» na nosafala. Non sei por onde comezar, se pola cabezaou polos pés. Fixérona de prata e, por ósos, enva-sada de vidro. Atopouna o señor de Marduffe nunvalado, e namorou da graza da boneca. Buscarono reloxeiro maior de Suíza para revisarlle a máqui-na e dixo que non era cousa de arte, senón naci-da de humana criatura.

• A partir da actividade 4 destacamos a importancia de saber como se escriben as palabras,pois, en ocasións o cambio de grafía implica un cambio de significado.

• Para practicar o aprendido podemos realizar o seguinte ditado:

DITADO

A miña avoa A miña avoa nunca pensou que eu tivese capacidade para ser avogada. Cría que eu erabastante covarde para ir a un xuízo. Ademais pensaba que as avogadas son marabillosase esveltas, como as que aparecen na televisión. A min víame máis varrendo e facendo as cousas da casa, pois cando ela era nova as mulleres non podían facer outra cousa.

LiteraturaA rima (páxs. 82-83)

• Traballamos nesta unidade outro aspecto formal da poesía. Analizamos xa nas unidadesprevias a distribución formal da poesía en versos que se agrupan en estrofas. Viramos taménas características que presenta a poesía de ritmo, musicalidade e rima, así como as características concretas da versificación. Neste apartado afondamos nas características,xa polo miúdo, da rima.

• Os alumnos traballan con conceptos que xa foron presentados, como o de rima e os de artemaior e arte menor. O feito de retomalos agora axuda a que o alumnado os interiorice.

• Podemos insistir, ao presentar os tipos de rima asonante e consonante, en que os poetas, en ocasións, toman certas licenzas e as rimas non son plenas, de tal forma que aparecenditongos nunhas palabras e noutras unha única vogal. Acontece, de feito, nos versos de Curros da actividade 6 de Ampliación, onde riman en asonante demos, preitos e cregos.

831552 _ 0060-0067.qxd 7/3/07 19:37 Página 66

Page 67: 1º eso l.g. solucionario

67� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 5

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 82-83)

1. � • En todo o poema vese o ánimo para loitarcontra os máis poderosos. Nos versos 17 e18 vemos claramente contra quen hai queloitar, contra os que oprimen: caciques, la-dróns e herexes.

• A motivación para loitar contra os poderosos.Teñen que loitar todos os galegos, toda a al-dea que traballa, desde Ortegal ao Miño e evi-tar así ser escravos. Ademais teñen que loitarcon aquilo que teñen, como os fouciños.

• Xustifícase a violencia porque parece ser oúnico modo de conseguir a liberdade.

2. • O poema está constituída por estrofas de catroversos. Nesas estrofas riman o segundo e o ter-ceiro versos con rima consonántica. O cuartoverso é igual en todas as estrofas cunha rimaconsoante en ar entre as tres primeiras estrofase cunha rima consoante, en al, entre as tres úl-timas estrofas.

3. 8-, 8a, 8a, 8b 8-, 8e, 8e, 8f

8-, 8c, 8c, 8b 8-, 8g, 8g, 8f

8-, 8d, 8d, 8b 8-, 8h, 8h, 8f

4. Resposta libre.

5. • Arela: desexo, ansia. Esgarecida: débil, esmo-recida, desfalecida.

• O poeta cántalle á auga acabada de caer.

� A rima é asonante. Na primeira estrofa riman oprimeiro verso co terceiro. Mentres, na segun-da estrofa rima o segundo verso co cuarto. Naterceira estrofa, o segundo co cuarto, e na últi-ma, o primeiro co terceiro.

Reforzo e ampliación (páx. 84)

1. Resposta modelo no libro.

2. Reposta libre.

3. • moer: moio, moia.

• traer: traio, traia.

• sobresaír: sobresaio, sobresaia.

• oír: oio, oia.

4. • Todas as formas de ser son irregulares (somos,fuches, sexades).

• Facía é regular e as demais irregulares (fixeras,farán).

5. • medrar: crecer.

• semellar: parecer.

• contestar: responder.

• escachar: romper.

6. Queredes castañas

dos meus castiñeiros?...

Cantádeme un maio

sen bruxas nin demos;

un maio sen segas,

usuras nin preitos,

sen quintas nin portas,

nin foros nin cregos.

� Riman os versos pares en asonante (e-o) e osversos impares quedan libres.

Avaliación (páx. 85)

1. • Describe o tardo, un tipo de trasno, pero máisperverso.

• É un texto descritivo, pois explica polo miúdocomo é o tardo, cales son as súas característi-cas, o que fai para se divertir...

� Semellante, perverso, pequeno, peludo, verdo-sa, redondos, negros, vello, vermello, invisi-bles, áxil, medoñento, covarde.

� Nas descricións é onde máis abundan os ad-xectivos, pois cando expoñemos as caracterís-ticas de algo precisámolos porque expresan cali-dades dos substantivos aos que acompañan.

� Resposta libre.

2. • Primeira conxugación: gastar, levar, instalar.

• Segunda conxugación: ter, poder, parecer.

• Terceira conxugación: vivir.

• Verbos regulares: levar, sentar, perder.

• Verbos irregulares: ter, poder, ser.

3. • torpe: áxil • aburrirse: divertirse

• valente: covarde • xigante: anano

• fachendosamente: humildemente

• desordenado: ordenado

� • listo: intelixente • lar: casa

• alborada: albor • persoas: xente

• sombreiro: pucho • incomodar: molestar

4. • advertir • avogado • voda• pobre • vasoira • blusa• ribeira • chuvia

5. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0060-0067.qxd 7/3/07 19:37 Página 67

Page 68: 1º eso l.g. solucionario

68 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A descrición II. O retrato

COMUNICACIÓN • Descubrir o retrato como un tipo de descrición e a caricatura como un tipo de retrato.

• Coñecer como se elabora un retrato.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser quen de facer varios retratos.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer as conxugacións de verbos con alternancia vocálica na raíz.

• Identificar e saber usar os verbos con irregularidades no grupo de pasado, no grupo de presente ou no de futuro.

• Identificar e crear familias de palabras.

• Ampliar o vocabulario das calidadespersoais.

• Coñecer os usos da grafía h e saber empregar esta grafía correctamente.

LITERATURA • Coñecer o concepto de estrofa e as súascaracterísticas principais.

• Identificar as principais clases de estrofas.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dun retrato.

• Elaborar un retrato.

• Conxugar verbos con irregularidades.

• Crear familias de palabras a partirdunhas propostas.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas coas calidades persoais.

• Explicar por que se escriben con halgunhas palabras.

• Analizar as estrofas que compoñen un poema.

• Crear un poema cunha estrofadeterminada.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

6

CONCEPTOS • Un tipo de descrición: o retrato.

• A elaboración de retratos.

• Un tipo de retrato: a caricatura.

• A conxugación verbal dos verbos con irregularidade na raíz.

• Irregularidade verbal nos tempos de presente, de pasado e de futuro.

• As familias de palabras.

• O léxico das calidades persoais.

• O uso da grafía h.

• O concepto de estrofa.

• Principais tipos de estrofas.

• Ampliación do léxico das calidadespersoais.

• Uso correcto da grafía h.

• Relación entre estrofas e o seu nome.

• Identificación do tipo de rima, da medidae do número de versos, e do nome dos versos dun poema.

• Elaboración de poemas con varios tiposde estrofas.

ACTITUDES • Interese por ler ou crear retratos e caricaturas de persoas.

• Valoración do coñecemento do léxicodas calidades persoais.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da poesía como forma de expresión.

• Recoñecemento das características dos retratos nun dado.

• Creación de retratos a partir de imaxes.

• Elaboración da conxugación de verboscon irregularidade vocálica na raíz.

• Explicación das irregularidades duns verbos.

• Busca de palabras dunha mesmafamilia.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0068-0075.qxd 16/3/07 18:02 Página 68

Page 69: 1º eso l.g. solucionario

69� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 6

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Conxugar correctamente os verbos

con alternancia vocálica.

– Recoñecer as conxugacións dos verbos irregulares da nosa lingua.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

das calidades persoais.

– Identificar as familias de palabras dunhas dadas.

• Competencia ortográfica– Empregar correctamente a grafía h.

B. Competencia sociolingüística– Coñecer a corrección ortográfica como

un elemento propio da lingua máis culta.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer as estrofas como trazo

da comunicación en verso.– Recoñecer as características dos retratos. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar un retrato, a partir dunha

lectura modelo.

D. Competencia estratéxica– Identificar as estrofas como trazos

característicos dos textos en verso.– Recoñecer as familias de palabras como

recursos para mellorar a nosa comunicación.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información.

– Elaborar resumos.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Xulgar as actitudes e as maneiras de actuar

das persoas nunha situación dada.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Recoñecer a estrofa e os principais tipos.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIAA partir do relato de Pedriño e Rañolas podemos fomentar o respecto polas persoas con deficiencias físicas ou psíquicas. No texto temos actitudes de noxocara a Rañolas pola súa condición de eivado, polo quepodemos reflexionar cos alumnos sobre elas.

EDUCACIÓN PARA A IGUALDADEA partir dos moitos retratos que aparecen no texto podemos resaltar o valor da diversidade para enriquecer a nosa sociedade. Cada un de nós ten unhas características que permiten que acheguemosalgo en calquera relación de amizade.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos:A descrición II. O retrato

Lectura: Castelao, Pedriño e Rañolas

Taller de escritura: O retrato

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: A conxugación verbal II

Vocabulario: As calidades persoais. Familia de palabras.

Ortografía: A grafía h

LITERATURA

A estrofa

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 6 (páx. 147)

AVALIACIÓN

Avaliación do segundo trimestre, proba 1 (páxs. 158-159)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0068-0075.qxd 7/3/07 19:40 Página 69

Page 70: 1º eso l.g. solucionario

70 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA descrición II. O retrato (páx. 87)• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• O primeiro apartado desta unidade aborda o tema do retrato e mais dun tipo particular de retrato: a caricatura. Unha vez explicado o retrato, podemos comprobar se o entenderon.Os alumnos deben pensar nun personaxe famoso e realizar unha descrición del. Os demaisdeberían poder adiviñar quen é esa persoa, a partir da descrición.

LecturaPedriño e Rañolas (páxs. 88-90)

• Antes de ler, podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartadodenominado Prelectura. A continuación, o texto permítenos traballar valores actitudinaiscomo o respecto polas persoas con algunha eiva física. Pódese reflexionar sobre o respectoque merecen estas persoas e a necesidade de facilitarlles a vida.

Taller de escrituraO retrato (páx. 91)

• Faga fincapé en que sexan respectuosos na elaboración dos retratos, tanto no momento en que describan o carácter das persoas coma no físico destas. Dígalles, así mesmo, que nas narracións son moi habituais este tipo de descricións, a través das cales imoscoñecendo os personaxes.

A descrición II. O retrato

Pedriño e RañolasCASTELAO

O retrato

Neste apartado da unidade dáse información sobre un tipode descrición: o retrato, e indícase como se elabora.

Na lectura faise unha descrición do aspecto físico e do carácter dos dous protagonistas: Pedriño e Rañolas. A continuación analízase o texto na Comprensión lectora.

A partir do concepto de retrato e das característicasenumeradas no apartado de Tipos de textos, agora os alumnos elaboran un retrato.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 87)

1. � É unha descrición subxectiva, xa que o autor vaicomparando a don Celidonio cun porco. Di queten as fazulas «da cor do magro do xamón» ecompara as pingas de suor coas dos «chourizoscando están no fumeiro». As comparacións, en

ocasións, mesmo son hiperbólicas: «as fazulas, que semella que botan unto derretido».

� Ridiculizar.

� Emprégase un ton cómico e humorístico para quea crítica contra don Celidonio sexa graciosa.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0068-0075.qxd 7/3/07 19:40 Página 70

Page 71: 1º eso l.g. solucionario

71� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 6

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Comprensión lectora (páx. 90)

1. A relación entre Pedriño e Rañolas.

2. • Pousafoles: persoa lenta e preguiceira.• Devecido: con devezo ou apetencia insaciable.• Degoiro: desexo impaciente.• Untuoso: moi suave nas palabras e nos xestos.• Eivadiño: persoa que ten algunha minusvalía fi-

sica, impedido, tolleito.• Esfolar: sacarlle a pel a un animal.• Enlordada: manchada de pés a cabeza de lor-

da (sucidade, cotra, morriña).• Bocanoite: momento en que desaparece a luz

do sol e comeza a noite.• Silabario: libro para aprender a ler, consideran-

do a sílaba como elemento fundamental da pa-labra. Tamén calquera libro para aprender a ler.

3. • Non deixar de ollo: non lle quitar a vista de en-riba.

• Andar en crequenas: andar coas pernas dobra-das, de xeito que as nádegas descansen sobreos calcañares.

• Volvía polo seu amigo: defendía o seu amigo.• Meterllo polos ollos á vella: facerlle entender á

vella que el era unha boa persoa.

4. • Insistindo. Molestábaos mentres comían comen-tando os bocados grandes que metían, a fameque el tiña... ata que conseguía que lle desen algo.

• Intentaba meterllo polos ollos, destacando todasas características positivas que tiña o rapaz. Di-cía del que era agudo, entendido e moi bo.

• Facíalle chantaxe e dicíalle que, se non o facía,deixaría de ser o seu amigo.

5. • Pedriño non é bo amigo porque só está con Ra-ñolas por interese, xa que lle consegue toda acomida que quere. Mentres, Rañolas si que é unbo amigo, xa que vai buscar a froita que Pedriñolle pide a pesar dos riscos que sabe que corre.

• Pedriño é comenenciudo, xa que é amigo deRañolas só para que lle consiga comida. Men-tres, Rañolas non é comenenciudo, senón que éamigo de Pedriño sen esperar nada a cambio.

• Pedriño defende as súas ideas. Vémolo na dis-cusión coa tía, pois insiste en que Rañolas é unbo rapaz ata que a convence e tamén o vemosna discusión con Rañolas. El quere que Raño-las traia os pexegos e non hai outra solución.Rañolas non impón as súas ideas, porque nonquería ir buscar os pexegos e acaba aceptando.

• Ambos aproveitan algunha das súas habilida-des. Pedriño aproveita a súa capacidade de in-sistencia para conseguir o que quere e Rañolasaproveita a súa escasa capacidade para andar,para roubar a froita.

6. As tres son verdadeiras. Pedriño demostra ter bocorazón ao ensinarlle a ler a Rañolas ou ao defen-delo diante da tía.

A tía Ádega, coas críticas a Rañolas, só pretendeque Pedriño teña boas compañías, xa que condi-cionan a evolución dunha persoa. Ben é certoque non era necesario que criticase ou despresti-xiase a Rañolas pola súa eiva ou pola súa familia.

Rañolas deixa que Pedriño abuse un pouco delporque a cambio recibe clases co silabario e tenun amigo.

7. Por un lado, a chambra que usa Rañolas. Ade-mais, moitas das accións que se contan na histo-ria como estar sentados na porta da casa a falar,roubar froita... están cada vez máis en decaden-cia, aínda que seguen a persistir no rural.

8. Pedriño: lacazán, pousafoles, comellón, lambere-teiro, famento.

Rañolas: (remos) engoumados, (pernas) encarta-das.

� A nai de Rañolas: ladra, borracha, candonga.Todos son adxectivos negativos.

9. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 91)

1. • Xaime é o que ten a mesma altura ca a narra-dora.

• Unha amiga del. Porque desde o comezo em-peza falando del como «o meu amigo Xaime».

2. • É roxo, ten o pelo longo con bucles, ten pen-cas, é atlético e corpulento.

• É divertido, amable con toda a xente, é unhaboa persoa.

� Resposta libre.

3, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0068-0075.qxd 20/3/07 16:06 Página 71

Page 72: 1º eso l.g. solucionario

72 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaA conxugación verbal II (páxs. 92-93)

• Neste apartado imos afondar un pouco máis na presentación do verbo, centrándonos agoranas conxugacións irregulares. Dependendo un pouco do alumnado que teñamos, será máisdoado ou menos este apartado. Se temos na aula un grupo de galegofalantes non llesresultará tan custoso, xa que coñecen estas formas, pois son as que empregan na súa falahabitual. Pola contra, se os nosos alumnos falan castelán resultará máis complicado, poisnon empregarán estas formas verbais de forma habitual e terán que estudalas.

• Para traballar este contido podemos realizar varios xogos. Un consiste en pasar unha bólapola clase. O profesor elixe o verbo e comeza el coa pelota. Ao primeiro que lle pasa a pelotadi a primeira persoa do tempo verbal que el solicite. Ese alumno pásalle a pelota a outrocompañeiro que debe dicir a segunda persoa. Este pásallo a outro que di a terceira persoa e así sucesivamente. Debemos poñer atención na pronuncia da 1.ª e 2.ª persoas do plural de todos os tempos. Temos que lembrarlles que a acentuación correcta na variante estándar do noso idioma é a grave (comiamos, comiades, comeramos, comerades), agás no pretéritoimperfecto de subxuntivo, en que a acentuación axeitada nesas dúas persoas é a esdrúxula(cantásemos, cantásedes).

• Outra forma de xogar é en parellas. Facemos tarxetas en que teñen que figurar un verbo e un tempo verbal. O alumno que ten a tarxeta ve o tempo e lello ao seu compañeiro e este comeza dicindo a primeira persoa. O que ten a tarxeta continúa coa segunda persoa,despois o compañeiro coa terceira e así sucesivamente. A seguir, o membro da parella que antes non empezou farao desta vez e repítese o exercicio do mesmo xeito ca o anterior.Os verbos e tempos propostos poden ser os mesmos para toda a clase, que previamentefotocopiamos e cortamos en anacos do tamaño dunha tarxeta.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 92-93)

1. • Meu avó dorme sete horas ao día.

• O atleta compite a vindeira semana.

• Hoxe loce un sol de xustiza.

• Os discípulos seguen confiados ao mestre.

• Esta bolsa non che serve para gardar iso.

• Nós suxerimos que vaiades ao cine mañá.

2. Ferir: fira, firas, fira, firamos, firades, firan.

Divertir: divirta, divirtas, divirta, divirtamos, divirta-des, divirtan.

Sacudir: sacuda, sacudas, sacuda, sacudamos,sacudades, sacudan.

3. • sacoden: modelo fuxir.

• ule: modelo fuxir.

• midamos: modelo advertir.

• repiten: modelo advertir.

• mentimos: modelo servir.

• firo: modelo servir.

4. • Haber: irregular no grupo de presente (hei, has,ha / haxa, haxas...) e no grupo de pasado (hou-ben, houbera, houbese, houber).

• Estar: irregular no grupo de pasado (estiven,estivera, estivese).

• Reter: irregular no grupo de presente (reteño / / reteña) e no grupo de pasado (retiven, retive-ra, retivese).

• Saber: irregular no grupo de presente (sei / sai-ba) e no grupo de pasado (souben, soubera,soubese).

• Contradicir: irregular no grupo de presente:(contradigo / contradiga) no grupo de pasado(contradixen, contradixera, contradixese) e nogrupo de futuro (contradirei, contradiría).

5. Resposta libre.

831552 _ 0068-0075.qxd 7/3/07 19:40 Página 72

Page 73: 1º eso l.g. solucionario

73� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 6

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 94)

1. Calidades persoais positivas: xenerosidade, mo-destia, sinceridade, prudencia, lealdade.

Calidades persoais negativas: pesimismo, covar-día, vaidade, indiscreción.

� • pesimismo: optimismo • modestia: vaidade,egolatría • covardía: valentía, ousadía • sinceri-dade: hipocrisía • vaidade: modestia, humil-dade • indiscreción: discreción • prudencia:ousadía • lealdade: infidelidade.

� • humildade: modestia • fidelidade: lealdade• precaución: prudencia • vangloria: vaidade• franqueza: sinceridade • derrotismo: pesi-mismo.

� • pesimismo: pesimista • modestia: modesto• covardía: covarde • sinceridade: since-ro • vaidade: vaidoso • indiscreción: indiscre-to • prudencia: prudente • lealdade: leal.

2. Resposta libre.

3. A pesar de ser amigos, a cada un correspóndelle oseu, cada un ten as súas cousas, as súas obrigas...

� Resposta libre.

4. • Ninguén se dignou a miralo á cara despois doque fixo.

• O tratamento que lle deron á noticia indignou atodo o mundo.

• Cómpre dignificar as condicións de vida de moi-ta xente.

• Sabela levou a súa enfermidade con moita dig-nidade.

5. • Verbo: precaver. Substantivo: precaución. Ad-xectivo: precavido.

• Verbo: humillar. Substantivo: humillación. Ad-xectivo: humillante.

• Verbo: arruinar. Substantivo: ruína. Adxectivo:ruinoso.

• Verbo: legalizar. Substantivo: legalidade. Ad-xectivo: legalizado.

• Verbo: honrar. Substantivo: honradez. Adxecti-vo: honrado.

VocabularioAs calidades persoais. Familia de palabras (páx. 94)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto moi concreto, como é o campo das calidades persoais, mentres que por outrolado presentamos as familias de palabras. Debemos destacar a importancia do coñecemento das familias de palabras para poder comunicarnos cunha lingua máis rica e elaborada e, como non, máis culta.

• Por outra banda, abordamos o léxico das calidades persoais. Unha vez que os alumnos xa coñecen o léxico das partes de corpo, a parte exterior das persoas, convén que agoracoñezan o interior das persoas.

OrtografíaA grafía h (páx. 95)

• Unha vez exposto e analizado un dos elementos gráficos que dan máis problema, como é a oposición entre b e v, imos presentar nesta unidade o uso da grafía h. Adoita ser complicado para os nosos alumnos, pois é unha grafía que non se corresponde con ningún son. Os alumnos, en ocasións, manifestan algún enfado polo complicado queresulta que non coincida a grafía en español e en galego en palabras idénticas comoharmonía, ombro... Debemos insistir en que as dúas linguas teñen aspectos particulares e que no galego o uso está xustificado pola etimoloxía.

831552 _ 0068-0075.qxd 7/3/07 19:40 Página 73

Page 74: 1º eso l.g. solucionario

74 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 95)

1. • Homosexual: (persoa) que se sente atraída porpersoas do seu mesmo sexo.

• Hemiciclo: sala con forma de medio círculo easentos ao redor.

• Hexasílabo: (verso) que ten seis sílabas.

• Hipermercado: tenda moi grande onde se ven-den todo tipo de produtos.

• Hectómetro: medida de lonxitude que equivalea 100 metros.

• Hidroterapia: utilización da auga para curar en-fermidades.

� Explicado ao lado de cada palabra.

2. • herdar: desherdar • habituado: deshabitua-do • hábil: inhábil • habitado: deshabitado • ho-nesto: deshonesto • humano: inhumano.

3. Horta: hortaliza, horto, hortícola.

Herba: herbal, herbeira, herbicida.

O que acontece é que as palabras dunha mesma

familia comparten similitudes gráficas, ou se es-criben todas con h ou todas sen ela.

� Irmán: irmandade, irmandar. Ollo: olleira, ollal.Ovo: ovado, ova.

4. –Ai! (porque é unha interxección, expresión desorpresa) quedei sen xampú. Pásame outro.

–Pero se aí (adverbio de lugar) no baño hai (doverbo haber) un frasco.

–Si, pero é para cabelo seco e eu xa o teño mollado.

5. Un home foise polo mundo e deixou na casa des-habitada os poucos aforros que tiña, metidosnunha arca amarrada cun adival. Andando o tem-po, a casa caeu, e un día uns canteiros foron bus-car as pedras que alí había. Atoparon a arca ama-rrada cunha cobra. Ao querer escorrentela, estabotouse a eles. Acordaron entón non volver máispor alí. Un día, o amo da casa volveu e púxose adesenlear a cobra, dándolle un bico a cada volta.Cando acabou, a cobra tornárase en adival.

• Para practicar o aprendido podemos realizar o seguinte ditado:

DITADO

O meu can Teño un can que se chama Hadrián. Desde pequeno anda solto arredor da casa e gústalle pasear entre a herba da horta. Un día eu fun detrás del, esvarei na herba e caín. Rompín o úmero do brazo dereito e máis danei o ombro. Despois disto, meus paisprohibíronme andar detrás do can na herba. Agora cando el anda no campo, asubíolle e vén canda min, e xogamos na eira, agás cando está húmido o chan.

LiteraturaA estrofa (páxs. 96-97)

• Concretamos nesta unidade outro aspecto formal da poesía. Analizamos xa nas unidadesprevias a distribución formal da poesía en versos, que se agrupan en estrofas. Viramostamén as características que presenta a poesía de ritmo, musicalidade e rima, así como as características concretas da versificación e mais da rima. Neste apartado temos queafondar nas estrofas e nos seus tipos.

• Presentamos só seis tipos de estrofas, xa que é unha primeira aproximación a este campo.Nesta presentación mostramos estrofas compostas por versos de arte maior e outras por versos de arte menor. Para os alumnos que queiran afondar máis, presentamos unhaactividade no apartado de ampliación, para que procuren na Internet información sobreoutras estrofas. Debemos valorar se a realizamos na sala de informática do centro ou se os alumnos teñen acceso á rede e a poden facer nas súas casas.

831552 _ 0068-0075.qxd 7/3/07 19:40 Página 74

Page 75: 1º eso l.g. solucionario

75� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 6

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 96-97)

1. • Redondilla: Versos de Rosalía.• Terceto: Versos de Darío Xohán Cabana.• Cuarteto: Versos de Manuel María.• Pareado: Versos populares.• Cuarteta: Versos de Noriega Varela. • Sirventés: Versos de Curros Enríquez.

� Rosalía: abba, 8 sílabas, octosílabos, arte me-nor. Curros: ABAB, 11 sílabas, hendecasílabos,arte maior. Cabana: ABA, 11 sílabas, hendeca-sílabos, arte maior. Popular: AA, 11 sílabas, hen-decasílabos, arte maior. Manuel María: ABBA,11 sílabas, hendecasílabos, arte maior. Norie-ga Varela: abab, octosílabos, arte menor.

2 e 3. Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 98)

1. Resposta modelo no libro.

2. • Desmentir. Presente indicativo: desminto, des-mentes, desmente, desmentimos, desmentides,desmenten. Presente subxuntivo: desminta, des-mintas, desminta, desmintamos, desmintades,desmintan.

• consentir (modelo servir); • conseguir (modeloservir); • divertir (modelo advertir); • espir(modelo advertir); • vestir (modelo advertir); •subir (modelo fuxir); • xurdir (modelo fuxir); • sufrir (modelo fuxir).

3. • coub-: caber • tiv-: ter• troux-: traer • pux-: poñer

� • Caber. Pretérito perfecto indicativo: couben,coubeches, coubo, coubemos, coubestes,couberon. Pretérito pluscuamperfecto indica-tivo: coubera, couberas, coubera, coubera-mos, couberades, couberan. Petérito imper-fecto subxuntivo: coubese, coubeses, coubese,coubésemos, coubésedes, coubesen.

� • Ter. Pret. perf. ind.: tiven, tiveches, tivo, tive-mos, tivestes, tiveron. Pret. plusc. ind.: tive-ra, tiveras, tivera, tiveramos, tiverades, tive-ran. Pret. imp. subx.: tivese, tiveses, tivese,tivésemos, tivésedes, tivesen.

� • Traer. Pret. perf. ind.: trouxen, trouxeches,trouxo, trouxemos, trouxestes, trouxeron. Pret.plusc. ind.: trouxera, trouxeras, trouxera, trou-xeramos, trouxerades, trouxeran. Pret. imp.subx.: trouxese, trouxeses, trouxese, trouxése-mos, trouxésedes, trouxesen.

� • Poñer: Pret. perf. ind.: puxen, puxeches, pu-xo, puxemos, puxestes, puxeron. Pret. plusc.ind.: puxera, puxeras, puxera, puxeramos, pu-xerades, puxeran. Pret. imp. subx.: puxese,puxeses, puxese, puxésemos, puxésedes, pu-xesen.

4. • Honra: honrar, honrado, honradez. / • Húmido:humidade, humidificador, deshumificador. / • Horta: horticultura, hortaliza, hortícola.

� Con h.

5. Resposta libre.

Avaliación (páx. 99)

1. Desde Tim era de estatura media ata o final.

� Descrición física: estatura escasa, pencada,roxo, con perilla longa e rubia, sen bigote, bra-zos curtos, pernas grosas. Descrición psicoló-xica: curioso, ten as mans longas, asexador.

� Retrato.

2. • Dar. Presente ind.: dou. Presente subx.: dea,deas, dea, deamos, deades, dean.

• Dicir. Pres. ind.: digo. Pres. subx.: diga, digas,diga, digamos, digades, digan.

• Ver. Pres. ind.: vexo. Pres. subx.: vexa, vexas,vexa, vexamos, vexades, vexan.

• Facer. Pres. ind.: fago. Pres. subx.: faga, fagas,faga, fagamos, fagades, fagan.

• Saber. Pres. ind.: sei. Pres. subx.: saiba, sai-bas, saiba, saibamos, saibades, saiban.

• Poder. Pres. ind.: podo. Pres. subx.: poida, poi-das, poida, poidamos, poidades, poidan.

• Valer. Pres. ind.: vallo. Pres. subx.: vallas, valla,vallamos, vallades, vallan.

• Caber. Pres. ind.: caibo. Pres. subx.: caiba, cai-bas, caiba, caibamos, caibades, caiban.

• Ir. Pres. ind.: Vou. Pres. subx.: vaia, vaias, vaia,vaiamos, vaiades, vaian.

• Ser. Pres. ind. Son. Pres. subx.: sexa, sexas,sexa, sexamos, sexades, sexan.

� Que o presente de subxuntivo, nalgúns verbos,se crea sobre o presente de indicativo.

3. • Modelo servir: perseguir, sentir • Modelo ad-vertir: suxerir • Modelo fuxir: tusir.

4. Roda: rodicio, rodeira, rodeo, rodear.

5. Resposta modelo no libro.

6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0068-0075.qxd 20/3/07 16:06 Página 75

Page 76: 1º eso l.g. solucionario

76 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

A descrición III. A guía e o catálogo

COMUNICACIÓN • Recoñecer a guía e o catálogo comodous tipos de textos descritivos.

• Coñecer como se elabora unha guía e un catálogo.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser quen de facer descricións do interiorde varios lugares.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer os adverbios, as locuciónsadverbiais e os elementos de enlace.

• Saber empregar os adverbios e as locucións adverbiais.

• Usar correctamente os termos de enlace.

• Identificar e crear campos léxicos.

• Ampliar o vocabulario da vivendaexterior.

• Coñecer os usos da grafía x e mais do dígrafo ll.

LITERATURA • Coñecer o concepto de poema e as súas características principais.

• Identificar dous tipos de poemas: o soneto e o romance.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dunha guía.

• Elaborar unha guía e un catálogo.

• Identificar os adverbios e as locuciónsadverbiais.

• Marcar os enlaces dunhas oracións.

• Escribir palabras dun campo léxicodeterminado.

• Utilizar correctamente a grafía x e o dígrafo ll.

• Identificar dous tipos de poemas: o soneto e o romance.

• Confeccionar un romance en que se relate un feito real ou fantástico.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

7

CONTIDOS

CONCEPTOS • Tipos de descricións: a guía e o catálogo.

• A elaboración de guías e catálogos.• Un tipo de descrición: o interior

de lugares.• Os adverbios e as locucións adverbiais:

valores e formas.

• Elementos de enlace: preposicións e conxuncións.

• Os campos léxicos.• O léxico da vivenda exterior.• O uso da grafía x e do dígrafo ll.• O concepto de poema.• Tipos de poemas: romance e soneto.

• Ampliación do léxico da vivenda exterior. • Coñecemento do uso da grafía x

e do dígrafo ll.• Coñecemento do concepto de poema.• Identificación de dous tipos de poemas

destacados: o romance e o soneto.• Análise das características de varios

poemas.

ACTITUDES • Interese por ler ou crear guías e catálogos.

• Valoración do coñecemento do léxico da vivenda exterior.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da poesía como forma de expresión.

• Elaboración dunha guía e dun catálogo.• Elaboración da descrición do interior

dun lugar.• Recoñecemento dos adverbios

e locucións adverbiais en textos.• Complementación dun texto coas

preposicións e conxuncións axeitadas.• Recoñecemento dunha palabra intrusa

nun grupo do mesmo campo léxico.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0076-0083.qxd 7/3/07 19:43 Página 76

Page 77: 1º eso l.g. solucionario

77� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 7

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer os adverbios e as locucións

adverbiais.– Identificar os elementos de enlace:

preposicións e conxuncións.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

da vivenda exterior.

– Identificar os campos léxicos, como un sistema de organización da lingua.

• Competencia ortográfica– Usar correctamente a grafía x e o dígrafo ll.

B. Competencia sociolingüística– Coñecer a corrección ortográfica como

un elemento propio da lingua máis culta.

C. Competencia pragmática

• Competencia discursiva– Coñecer as estrofas como trazo

da comunicación en verso.

– Recoñecer as características das guías e dos catálogos.

– Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar unha guía e dun catálogo a partir

de modelos.

D. Competencia estratéxica– Identificar as estrofas e os versos como trazos

característicos dos poemas.– Recoñecer os termos de enlace como

recursos para mellorar a cohesión textual.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información.– Elaborar resumos e esquemas

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Valorar o espírito emprendedor dun grupo

que persegue un obxectivo común.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Coñecer a noción de poema e os principais

tipos de poemas.

EDUCACIÓN AMBIENTALNa lectura inicial fálase do concello de Outeiro de Rei.Menciónanse as súas características naturais e o valorque lle dan os seus habitantes. Podemos traballar o valor da natureza a partir deste texto, fomentando o respecto por ela.

EDUCACIÓN PARA A MULTICULTURALIDADECo tratamento das guías podemos facer que os alumnos reflexionen sobre o valor de cada entidade, de cada lugar e que os saiban respectar vendo as guías deses lugares ou creando unha propia.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos:A guía e o catálogo

Lectura: Manuel María, Os catro ríos de Outeiro de Rei

Taller de escritura: A descricióndo interior dun lugar

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: O adverbio. Os enlaces

Vocabulario: A vivenda exterior. Campos léxicos

Ortografía: A grafía x. O dígrafo ll

LITERATURA

O poema

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 7 (páx. 148)

AVALIACIÓN

Avaliación do segundo trimestre, proba 2 (páxs. 160-161)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0076-0083.qxd 16/3/07 18:08 Página 77

Page 78: 1º eso l.g. solucionario

78 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosA guía e o catálogo (páx. 101)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• No primeiro apartado os alumnos coñecen dous tipos concretos de textos: a guía e o catálogo. Antes de comezar a explicación podemos levar algunha guía ou catálogo á clase; por exemplo, algún catálogo dalgún dos museos galegos ou ben do museo Thyssen de Madrid, que ten os seus catálogos nas catro linguas oficiais do Estado. Con estes textospodemos activar os coñecementos previos dos alumnos ou mesmo as deducións. Deberíanpoder dicir sobre que fala o texto, de onde estará tirado e se é descritivo ou non.

LecturaOs catro ríos de Outeiro de Rei (páxs. 102-104)

• Antes de ler podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartadodenominado Prelectura. Saliente que o autor, Manuel María, é un autor moito máisrecoñecido pola súa obra poética ca pola narrativa.

Taller de escrituraA descrición do interior dun lugar (páx. 105)

• Neste apartado o alumno practica a descrición, neste caso de lugares pechados e delimitados.

A guía e o catálogo

Os catro ríos de Outeirode Rei MANUEL MARÍA

A descrición do interiordun lugar

Preséntanse as características das guías e dos catálogos e menciónanse os seus tipos.

A partir da lectura traballamos a comprensión e tamén a guía, xa que a partir do texto de Manuel María se podefacer unha guía da vila luguesa de Outeiro de Rei.

Neste apartado aparecen as pautas precisas para facer a descrición do interior dun lugar. A partir da descrición dun teatro, eles realizan outras descricións.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 101)

1 e 2. Resposta libre.

Comprensión lectora (páx. 104)

1. • Os veciños de Outeiro de Rei desexaban que asúa vila tivese catro ríos. Porque un día escoitá-

ronlle a un cantor vagabundo que o Paraíso Te-rreal tiña catro ríos e entón eles querían ter ta-mén catro, para semellarse ao Paraíso.

• A solución déullela un rapaciño calado e me-lancólico que se chamaba Manueliño de Pa-derna. A solución consistía en soñar cun ríoque despois o seu amigo Ramón Lamote, deLugo, debuxaría, xa que era un especialista endebuxar soños por encarga.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0076-0083.qxd 7/3/07 19:43 Página 78

Page 79: 1º eso l.g. solucionario

79

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 7

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

• Nun primeiro momento non viron cumprido oseu desexo, pois despois de vir Ramón Lamotee debuxar o río, este seguía sen aparecer, o so-ño non se facía realidade. Foi preciso que Ma-nueliño falase en verso no lugar elixido paraque pasase o río.

� Resposta modelo: En Outeiro de Rei vivían con-tentos co que tiñan, con tres ríos, ata que secompararon con outro lugar, co Paraíso Terrealque tiña catro ríos. Entón eles tamén quixeron tercatro e, como non era posible de forma natural,decidiron, por indicación de Manueliño de Pa-derna, soñalo. Despois Ramón Lamote debuxaríao río e xa o terían de forma real. Fallaron as predi-cións e fixo falta a axuda de Manueliño, que tivoque falar en verso para que se constituíse o río.

2. • Outeiro de Rei é unha vila e un concello. Estána Terra Chá, na provincia de Lugo. • Cháma-se Outeiro porque está situada nun alto e deRei, porque é a vila máis fermosa da comarca(segundo di o narrador). • Dedícanse a traba-llar os eidos e a coidar o gando.

3. Río: corrente natural de auga doce que desembo-ca noutra, no lago ou no mar. Rego: pequenacanle natural que hai na terra, por onde corre aauga. Regato: pequena corrente de auga. Re-gueiro: pequena corrente de auga máis grandeca o regato e máis pequena ca o río.

Todas as palabras designan correntes de augapero existen certas diferenzas entre elas.

� As diferenzas percíbense nas definicións. Prin-cipalmente, observamos unha oposición de ta-maño. O río é a corrente de auga máis grande,despois, o regueiro e o regato é o máis peque-no. Mentres o rego é moito máis pequeno, poisé unha canle de auga, xa non é unha corrente.

4. • eido: extensión de terreo cultivado e, particular-mente, as terras que rodean unha casa e per-tencen a ela.

• bouza: terreo que está a monte e cheo de ma-to, poula.

• pontella: ponte, xeralmente de madeira, peque-na e estreita.

• agromar: botar gromos as plantas: agrelar, afi-llar, brotar, xermolar.

• encorar: quedar ou facer que quede a auga pa-rada nun sitio formando un encoro.

• reverter: saír un líquido fóra do seu recipiente.

� Están relacionadas cos ríos, coa auga: encorar,reverter, pontello e fontela. Tamén agromar,pois ademais de aplicarse ás plantas tamén se

emprega, metaforicamente, para calquera cou-sa que empeza a manifestarse.

5. • As persoas máis destacadas da vila. Ao crego,que á súa vez acudiu ao bispo, ao arcebispo eao papa. Porque se adoita crer no divino paraque resolva os problemas mundanos.

• Un home da vila. Escoitar o cuco, contemplar oflorecer das cerdeiras e ollar as estrelas. Caladoe melancólico.

• Un amigo de Manueliño de Paderna. En Lugo.É debuxante.

� Resposta libre.

6. Río 1: o pai Miño ou Río Grande (o Miño). Río 2: o Ladra. Río 3: o Pequeno. Río 4: o Regato.

� • O Miño no mar. O Ladra no Miño. O Pequenono Miño e o Regato no río Pequeno.

• O Grande é ancho, solemne, vigoroso. O La-dra ten augas tépedas e baixa estarabouzan-do entre árbores, con augas cantareiras.

• É un regato, soñado polos habitantes de Ou-teiro de Rei, que debuxa Ramón Lamote.

• Porque atravesa toda a Terra Chá, rega todoese terreo e fertilízao.

7. Os versos do comezo son: Auguiña pura e sinxela,agroma e faite fontela. (nacemento).

Neste lugar de Cepelo / o rego xa é un regato / emesmo namora velo (curso medio).

Regato, rego ou regueiro: / é hora de descansar. // Despide as terras de Outeiro / que xa chegachesao teu mar! (desembocadura).

8. Presentación da vila: os dous primeiros parágrafos.

Presentación do problema: desde Os veciños deOuteiro de Rei... ata E finalmente o río pequeno.

Acción dos personaxes: desde Os veciños de Ou-teiro de Rei ata falaba en verso.

Resultado final: desde Manueliño de Paderna co-lleu o soño debuxado ata o final.

9, 10 e 11. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 105)

1. Resposta libre.

2. • Si. A opinión de que os ollos se van cara ao pa-no de veludo verde. Os pisos que contribúen acrear un ambiente cálido envolvente.

� Resposta libre.

3, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0076-0083.qxd 20/3/07 16:09 Página 79

Page 80: 1º eso l.g. solucionario

80 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaOs adverbios. Os enlaces (páxs. 106-107)

• Neste apartado imos estudar un grupo de palabras que teñen menos peso no discurso, pero non por iso menos importancia. Tratamos, por unha banda, os adverbios e as locuciónsadverbiais e, por outra, os termos que serven de enlace: as preposicións e mais as conxuncións.

• Podemos partir da enunciación dunha expresión en que figuren varios adverbios. A partir do estudo detallado desa expresión, os alumnos irán deducindo que son adverbios aquelesque indican tempo, lugar, modo, afirmación... É importante que entendan que axudabasearse no contido para poder intuír se se trata dun adverbio (ou mesmo dunha locuciónadverbial, se é unha expresión constituída por máis dunha palabra). Paralelamente, temosque matizar que non son adverbios todas aquelas expresións que indican tempo, modo,lugar... pois non é o mesmo dicir mañá que esta mañá. O primeiro caso é un adverbio, poisé unha palabra que indica tempo e que, ademais, aparece no discurso como illada, xa quenon leva artigo nin vai unida a nada. Mentres, na expresión esta mañá os alumnos poden verque se trata dun substantivo acompañado dun demostrativo, pois tamén podemos dicir na mañá, ou á mañá, co mesmo valor (ou similar) e acompañado sempre por undeterminante.

• Por outro lado, temos que traballar as partículas de enlace. É un bo momento para que os alumnos vexan que esas partículas lles poden axudar a confeccionar un textoaxeitado e coherente. Os alumnos aínda son novos para entender os conceptos de coherencia e cohesión, pero poden ir apreciando a necesidade de crear textos benelaborados, ben redactados... sen dominar ou coñecer os termos. En ocasións, non lles resulta doado ver a oposición entre preposicións e conxuncións, polo que podemosindicarlles que as preposicións aparecen vinculadas e moi próximas a certas palabras,mentres que as conxuncións adoitan servir para unir oracións.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 106-107)

1. Antonte, despois, case, seica, alí, non, soamente,moi, ben, mañá.

� De tempo: antonte, despois, mañá.

De cantidade: case, moi, soamente.

De lugar: alí.

De dúbida: seica.

De modo: ben.

De negación: non.

2. • Outro día: despois.

• Despois da hora: tarde.

• Naquel tempo: daquela.

• Con rapidez: axiña.

• Neste momento: agora.

3. • por detrás: de modo.

• de sobra: de cantidade.

• de balde: de modo.

• a correr: de modo.

• pouco e pouco: de modo.

• hoxe en día: de tempo.

� Resposta libre.

4. No día do seu aniversario, os xemelgos Roi e Xanpasárono moi ben porque estiveron coa súa fami-lia e cos seus amigos. Ao final, nun pequeno dis-curso, dixeron que, se para o vindeiro ano os tra-taban así, ían adiantar o aniversario moitosmeses.

831552 _ 0076-0083.qxd 7/3/07 19:43 Página 80

Page 81: 1º eso l.g. solucionario

81� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 7

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 108)

1. 1: cancela. 2: porta. 3: cornixa. 4: cataventos. 5:contras. 6: tellado. 7: balconada. 8: cheminea. 9:pararraios. 10: varanda. 11: galería. 12: chanzos.

2. • Estendeu a roupa branca na azotea. • Cantou-no todo, non houbo que apertarlle as caravillas.• Ultimamente só di despropósitos, está algomal da azotea. • O mecanismo de peche levabaunhas caravillas.

� Están usadas en sentido recto na frase 1 e na 4.Mentres están usadas en sentido figurado na 2 ena 3. Na 2 significa que non houbo que poñelonunha situación difícil, neste caso para que fala-se. E na 3 significa cabeza, estar mal da cabeza.

3. • Un pazo é unha casa grande, antiga, de pedra,onde viviu unha familia fidalga. Normalmenteestá no campo.

• Unha cabana é unha construción pequena fei-ta de madeira ou de palla e que se emprega co-mo refuxio, aínda que en moitos lugares taméné vivenda.

• Un rañaceos é un edificio moi alto e con moitosandares.

• Un cabazo é un hórreo, onde se garda o milloou outros produtos da colleita para secalos epara protexelos dos ratos e doutros animais.

• Un cortello é unha construción próxima á casaque serve para gardar os animais domésticos.

4. • galiñeiro, canceira, corte, carreiro, palleira. So-bra carreiro, porque pertence ao campo léxicodos camiños, as vías, mentres que as demaisdesignan lugares.

• pasamáns, ferrollo, chanzo, varanda, relanzo.Sobra ferrollo, porque pertence ao campo léxi-co da porta ou dos instrumentos para pechar,pois trátase dun mecanismo para pechar a por-ta, mentres as demais pertencen ao campo lé-xico das escaleiras.

• pechadura, timbre, aldraba, lintel, parede. So-bra parede, xa que é unha parte da construcióndunha casa que non ten nada que ver coasportas. Pertence ao campo léxico dos elemen-tos de construción, mentres que as demais es-tán relacionadas coas portas.

• peitoril, cristais, contra, persiana, lousa. Sobralousa, pois pertence ao campo dos materiais deconstrución, mentres que as demais están rela-cionadas coas ventás.

VocabularioA vivenda exterior. Campos léxicos (páx. 108)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, aborda un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo da vivenda exterior, mentres quepor outro lado presentamos os campos léxicos. Xa estudaron na unidade anterior as familias de palabras, polo que non lles debería resultar complicado observar agora os campos léxicos, polas similitudes que hai entre eles.

• No tocante ao vocabulario temático, abórdase a vivenda exterior. Os alumnos xa se coñecena eles mesmos, pois xa estudaron o corpo, a saúde, as enfermidades e agora poden coñecer o lugar en que viven: a casa.

OrtografíaA grafía x. O dígrafo ll (páx. 109)

• Unha vez expostos e analizados algúns elementos gráficos que dan máis problemas, como a oposición entre b e v ou a grafía h, coa súa complexidade por non corresponderse con

831552 _ 0076-0083.qxd 20/3/07 16:09 Página 81

Page 82: 1º eso l.g. solucionario

82 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 109)

1. Soan coma exame: expuxo, texto, léxico, comple-xo.

Soan coma xabrón: expuxo, proxecto, ximnasio,traxecto.

2. • coello, reixa, xeada, atallo.

• vasilla, xeonllo, enxeño, parella.

• tella, xeso, ollal, noxo.

3. • emparellar • olleiras • enxesar

4. • esaxerar • esixencia • extraescolar

• osixenar • exculpar • extenso

5. O pazo de Lucencia está xunto ao Cabe. Ten moi-tos balcóns de ferro. Por cada balcón, hai polomenos tres xanelas. A entrada principal é polabanda norte, sinxela, case semella máis unhapendella ca o pórtico dun pazo. Fronte por fronteestá a capela, ten no cume do tellado unha lan-terna, o que lle dá, vista de lonxe, certa facha deigrexa rural rusa. Cingue o edificio un extensoparque. Nun rechán, onde hai un xardín de bu-xos, teixos e salgueiros, vese unha fonte de pedracunha serea moi ben traballada.

ningún son, chega agora o momento de tratar o uso de x fronte ao s e mesmo ao ll. Sonmoitas as palabras en que os alumnos adoitan empregar mal o x. Hai unha tendencia a dicir baraxa, parexa, conexo...; é un bo momento para lembrarlles aos nosos alumnosque se trata de castelanismos.

• Para practicar o aprendido podemos realizar o seguinte ditado:

DITADO

A casa Eu vivo nunha casa pequena, aínda que ben conservada, cun tellado moi empinado. Na miña casa temos varios animais, vacas, porcos, galiñas e unha parella de coellos. Amiña irmá pequena tenlles medo aos coellos ou mesmo noxo, non sei. Gústame a miña casa; de feito, está situada nun lugar exótico, extraordinario, pois ten o río preto e temos un xardín todo ao redor, con fermosas flores.

LiteraturaO poema (páxs. 110-111)

• Concretamos nesta unidade máis aspectos dos poemas. Analizamos xa nas unidades previasa distribución formal da poesía en versos, que se agrupan en estrofas. Viramos tamén as características que presenta a poesía de ritmo, musicalidade e rima, así como as características concretas da versificación e mais da rima. Tamén viramos as estrofas e os seus tipos. Veremos agora, unha vez analizada a estrutura interna deste tipo de composicións, dous tipos de poemas de grande tradición e importancia: o romance e o soneto.

• Os dous tipos de poemas que se traballan nesta unidade correspóndense con dúascomposicións moi habituais na nosa literatura. Traballamos un de arte maior e outro de artemenor para que o alumnado teña unha visión máis de conxunto.

831552 _ 0076-0083.qxd 7/3/07 19:43 Página 82

Page 83: 1º eso l.g. solucionario

83� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

UNIDADE 7

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 110-111)

1. Resposta libre.

2. • Resposta libre.

• Si. Fálase dunha Galicia que non protesta, queasume o que lle botan, o que lle mandan. UnhaGalicia que permite que a asoballen e que aín-da por riba valora os de fóra e o de fóra.

� • É un soneto.

• Está composto por catro estrofas. As dúasprimeiras son dous cuartetos (estrofas de ca-tro versos con rima ABBA) e a terceira e acuarta son dous tercetos.

� Son tercetos encadeados, con rima CDC, DCD.

3. • A emigración.

• Galicia queda sen xente porque todos se vanpara buscar a vida e o traballo noutro lugar. Istoprovoca tamén que a pouca xente que quedaaquí a vivir estea triste, pensando nos que fuxi-ron.

� O poema de Rosalía é un romance. Polo tanto,é unha serie indefinida de versos octosílaboscon rima asonante nos pares e os imparesquedan libres. Os versos pares riman neste po-ema en -a, e sempre se trata de palabras agu-das (monosílabas ou non).

Reforzo e ampliación (páx. 112)

1. Resposta modelo no libro.

2. • Pasadomañá van ir de excursión ao monte Aloia.

• Gustáballes moito cantar no autocar.

• Uxío conduce unha moto moi nova.

• Sabela fala abondo na clase.

• Antón colle sempre o autobús.

3. • Iria e Aldara foron con teu irmán ao cine.

• O domingo non podo ir ata onda vós porqueimos á casa dos avós.

� • Preposicións: con, a. Conxuncións: e.

• Preposicións: ata, onda, a, de. Conxuncións:porque.

4. Resposta modelo: cuarto, cociña, sala, baño, por-ta, ventá, cama, sofá, cadeira, mesa.

5. • burbulla

• retellar

• cella

• anoxar

• vasilla

• xeso

• baralla

• coello

6. Resposta libre.

Avaliación (páx. 113)

1. • A cidade da Coruña coa súa baía.

• Si. Porque se fai unha descrición da cidade re-saltando todas as súas características positivas.

• Os adxectivos. Porque en todo texto descritivose enumeran as características e calidades decousas, lugares, persoas... E para mencionaras caraterísticas de algo botamos man dos ad-xectivos.

2. Adverbios: onde, nunca, gratamente.

Locución adverbial: con frecuencia.

3. Resposta modelo:

longamente, ritmicamente, poderosamente, ex-traordinariamente, severamente.

4. Resposta modelo: Baía, península, monte, costa,praia.

� Resposta modelo: illa, arquipélago, cabo, golfo,ría.

5. • estraño • estranxeiro

• extraterrestre • esaxerar

• esixir • exitoso

6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0076-0083.qxd 20/3/07 16:09 Página 83

Page 84: 1º eso l.g. solucionario

84 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

O diálogo I. A conversa

COMUNICACIÓN • Descubrir o diálogo como un tipo de texto.

• Coñecer como se elabora un diálogo.

• Identificar os diferentes tipos de diálogos.

• Ser capaz de elaborar diálogos paradiferentes situacións comunicativas.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer o concepto de substantivo.

• Identificar as distintas clases de substantivos.

• Recoñecer o xénero e o número dos substantivos.

• Coñecer a noción de artigo.

• Ampliar o vocabulario da vivendainterior.

• Coñecer as regras xerais de acentuación.

LITERATURA • Coñecer o concepto de recursos literarios e estilísticos.

• Identificar os principais recursosliterarios.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dun diálogo.

• Elaborar un cómic.

• Identificar os substantivos nun texto e clasificalos segundo o tipo, o xénero e o número.

• Recoñecer os artigos, contraídos ou non,nun texto.

• Recoñecer os prefixos.

• Explicar a acentuación dunhas palabras.

• Identificar os recursos literarios dun texto.

• Amosar expresións da lingua habitual en que empreguemos recursos literarios.

• Crear un poema cunha rima proposta.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

8

CONCEPTOS • O diálogo e os seus tipos.

• O diálogo nos cómics.

• Clasificación dos substantivos segundo o seu significado.

• O xénero e o número dos substantivos.

• O artigo e as súas contraccións.

• O léxico da vivenda interior.

• Os prefixos.

• A acentuación.

• Os niveis de lingua.

• O concepto de recurso literario.

• Tipos máis destacados de recursosliterarios.

• Ampliación do léxico da vivenda.

• Coñecemento das regras de acentuación.

• Identificación dos niveis de lingua.

• Identificación dos recursos literarios dun poema.

• Creación dunha composición poéticacon diferentes recursos literarios.

ACTITUDES • Interese por crear textos dialogados,como unha forma de comunicación.

• Valoración do coñecemento do léxico da vivenda para expresarse mellor.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración da literatura como forma de expresión.

• Recoñecemento das características dos diálogos nuns textos dados.

• Creación de diálogos para situacións comunicativas propostas.

• Elaboración dun cómic.

• Recoñecemento dos substantivos, do seu xénero, número e clases.

• Identificación dos artigos.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0084-0093.qxd 16/3/07 18:07 Página 84

Page 85: 1º eso l.g. solucionario

85� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 8

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística

• Competencia gramatical– Recoñecer os substantivos segundo

o significado, a forma e a función.– Coñecer os artigos definidos e indefinidos

e as súas contraccións.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

do interior da vivenda.

• Competencia ortográfica– Saber acentuar correctamente.

B. Competencia sociolingüística– Identificar os niveis de lingua e os rexistros.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer o diálogo como unha forma de

comunicación con alternancia de participantes.– Recoñecer as características dos diálogos. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar un diálogo.– Identificar a fala indirecta como unha forma

cortés de solicitar cousas.

D. Competencia estratéxica– Identificar os recursos literarios dun texto

para poder interpretar o contido.– Recoñecer os prefixos como parte da palabra

que axuda a entender o seu significado.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Analizar o proceso de creación dos recursos

literarios.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Reflexionar sobre a maneira de actuar

das persoas nunha situación determinada.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Diferenciar distintos recursos estilísticos

e as súas finalidades.

– Crear textos literarios con recursos estilísticos.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIAA partir do relato O episodio da escaleira podemos fomentar a tolerancia entre os nosos alumnos. Neste texto aparece unha muller que impide o desenvolvemento normal da vida do protagonista.Pero el sabe ser educado e non faltarlle ao respecto.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIANo Taller de escritura deben buscar información sobreo conto O frautista de Hamelin. Este relato serve paravalorar a axuda dos demais nos momentos difíciles pero, sobre todo, para saber respectar a palabra dadae non desdicirse despois.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: O diálogo I. A conversa

Lectura: Paco Martín, O episodio da escaleiraTaller de escritura: O cómic

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: O substantivo. O artigo

Vocabulario: A vivenda interior. Os prefixos

Ortografía: A acentuación

LINGUA E SOCIEDADE

Orixe da lingua galega

LITERATURA

Os recursos literarios

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 8 (páx. 149)

AVALIACIÓN

Avaliación do segundo trimestre, proba 2 (páxs. 160-161)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0084-0093.qxd 16/3/07 18:07 Página 85

Page 86: 1º eso l.g. solucionario

86 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosO diálogo I. A conversa (páx. 115)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• O primeiro apartado desta unidade aborda o tema do diálogo. Para que os alumnosentendan a que nos referimos con diálogos, podemos facer que reflexionen sobre o quefixeron ao chegar ao Instituto, pois seguro que falaron con algún compañeiro. Igualmente,debemos explicarlles que o diálogo é un elemento moi común sobre todo nos textosnarrativos, pois é o que se emprega cando falan os personaxes.

LecturaO episodio da escaleira (páxs. 116-118)

• Antes de ler, podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartadodenominado Prelectura. A continuación, o texto permítenos traballar valores actitudinaiscomo o respecto por outras persoas, a pesar de que non esteamos de acordo coas súasopinións ou actitudes. Sabemos que cos amigos ou coa familia ás veces parece que sópodemos berrar para facernos entender. Neste texto temos o exemplo contrario, onde o protagonista intenta falar con educación, e pódese aproveitar a lectura para fomentar o uso desta segunda alternativa.

Taller de escrituraO cómic (páx. 119)

• Os alumnos poñen en práctica, a través da expresión escrita, a información recibida no apartado Tipos de textos, pois deben crear diálogos ao elaborar un cómic.

O diálogo I. A conversa

O episodio da escaleiraPACO MARTÍN

O cómic

Faise unha presentación do diálogo, das súas característicase dos seus tipos.

A partir da lectura traballamos a comprensión do texto e do diálogo, xa que o texto presentado é basicamentedialogado, pois é unha conversa.

A partir do concepto dos diálogos e das característicasenumeradas no apartado Tipos de textos, agora os alumnos crean un cómic, que se artella con diálogos.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 115)

1. Resposta libre.

2. Resposta libre.

Comprensión lectora (páx. 118)

1. Ramón Lamote non pode acceder ao piso dunedificio porque hai unha muller sentada no princi-pio da escaleira e non o deixa pasar. Tampouco

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 86

Page 87: 1º eso l.g. solucionario

87� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 8

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

pode subir no ascensor porque non o hai. O señorLamote vaise enfadando conforme pasa o tempoe a muller segue alí, pero tampouco fai nada.

2. Resposta modelo: A señora que tapa a escaleira.O home tranquilo.

3. • Enfeite: cousa que se pon para facer máis bonitaoutra. Polo tanto, unha señora chea de adornos.

• Unha miga: parte moi pequena dalgunha cou-sa. Nesta expresión significa ‘un pouco’: A mu-ller abriu un pouco os ollos.

• Escarranchou as pernas: abriu moito as per-nas. Polo tanto, a muller abriu aínda máis aspernas co que impedía, máis se cabe, o pasode Ramón Lamote.

• A cachón: en grandes cantidades. Polo tanto,seguía a chover moito.

� Relacionado coa chaira e coa Terra Chá de Lu-go. A persoa dese lugar.

� Será unha clase de galego, pero do galego fala-do na Terra Chá.

4. Profesor de chairego e debuxante de soños.

• Na da unidade 7, titulada Os catro ríos de Ou-teiro de Rei e extraída da obra de Manuel MaríaA tribo ten catro ríos. Naquela historia realizabao traballo de debuxante de soños.

• Nesta acode a dar clases de chairego.

5. • En xoves.

• Ás cinco menos vinte. Probablemente sobre ascinco menos dez, porque con 10 ou 15 minu-tos, xa era abondo para chegar se camiñabaamodo, pero hoxe vai algo apurado.

• No texto cítanse catro. Ao chegar, pouco des-pois, cando son as 17:17 e unha máis en quexa pensa en ser maleducado.

• Algo máis dunha hora, porque cando baixa oacompañante da señora xa eran as 6 menoscatro minutos.

6. Si. Cando lle preguntan insistentemente polo quecobra só indica que non moito, pero non lle contes-ta mal. Ante a insistencia da muller en non mover-se, tampouco se altera nin lle contesta mal.

7. Ramón Lamote: cortés e dialogante. É cortés por-que, no canto de dicirlle que se aparte, só lle indi-ca que el ten clase de chairego no terceiro andar,co que lle insinúa que, se fai o favor, se mova.

É dialogante porque ante os comentarios inopor-tunos da muller (como que o seu cuñado é profe-sor), el introduce iso na conversación para apoiar

a súa tese de que non debe chegar tarde. A mu-ller é entremetida e provocadora. É entremetidaporque mesmo chega a preguntarlle canto cobra«e entón vostede como se amaña para comer to-dos os días». Igualmente, esa pregunta é unatrevemento.

08. Resposta libre.

09. • Predomina o diálogo, que se marca cunharaia, cada vez que fala alguén.

• Así coñecemos de primeira man o que pen-san e din as persoas. Sabemos o que din através do estilo directo, non precisamos inter-mediarios. Parece, polo tanto, máis real e estámoi próximo á lingua falada.

10. Eu dou clases de chairego aquí, no terceiro an-dar... / A miña clase é ás cinco e esta casa nonten ascensor, non se pode subir ao terceiro andarse non é pola escaleira, por esta escaleira... / Opouco que delas recibo non se pode cobrar senon se dan ou non se asiste a elas ou se chegamoito despois da hora. / A máis directa é: ... se fo-se porque había unha señora sentada nas esca-leiras e el non puidese subir se non era pisando amuller.

11 e 12. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 119)

1. Aínda que hai moitas versións, imos mencionar unha. Un home peculiar chegou a unha vila cha-mada Hamelin, que sufría unha praga de ratos eratas. El comprometeuse a botalos a cambio dal-gunha recompensa e os veciños aceptaron. Tocoua frauta e todas as ratas o seguiron, guiounas deicao río e todas morreron afogadas. Despois os veciñosnon lle quixeron dar a recompensa prometida, asíque volveu outro día vestido doutro xeito e esta vezseguírono os nenos, que despois desapareceron.

2. Unha vez un neno observou que no rocho da súacasa había moitos ratos (–Isto está cheo de ra-tos!). Pensou en engaiolalos co son dunha frauta.Así o fixo e conseguiu botalos.

3. • Si. O contexto en que se producen os diálogos.

• Cunha lámpada na cabeza.

• Si: Tirurí. O son da frauta.

• Son indicacións narrativas, coas anotacións co-mo: ao final...

4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 87

Page 88: 1º eso l.g. solucionario

88 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaO substantivo. O artigo (páxs. 120-123)

• Neste apartado empezamos a estudar os tipos de palabra. Ata o momento, os alumnos xaviron con detalle o verbo e as súas variacións e agora empezan a ver as demais palabras.Comezamos polos substantivos, pois para poder falar precisamos, principalmente, verbos,que os alumnos xa coñecen, e substantivos que designan os seres, obxectos... de quefalamos. Unha vez que entenden o concepto de substantivo, explicamos as clases de substantivos, a variación de xénero e a de número. A continuación estudamos un tipo de palabra que acompaña habitualmente aos substantivos: os determinantes e empezamospolo máis frecuente, o artigo.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 120-123)

1. � Comúns: anos, poeta, relato, historia, heroe,deus, castigo, mundo, tempo, aventuras, per-sonaxes, ciclope, meiga, ninfa.

Propios: Homero, Odisea, Ulises, Poseidón,Polifemo, Circe, Calipso.

2. • fermoso: fermosura • só: soidade • feliz: felici-dade • triste: tristeza • tenro: tenrura • doce:dozura

3. • souto: castiñeiro • rabaño: ovella • rolada: cría •exército: soldado • xente: persoa • arquipélago:illa

4. Resposta libre.

5. • veciño: veciña (a) • ladrón: ladroa (oa) • espectador: espectadora (a) • avó: avoa (a) • inglés: inglesa (a) • galo: galiña (iña) • xuíz:xuíza (a) • conde: condesa (esa) • actor: actriz(triz)

6. • (o) legume (M) • (a) nogueira (F) • (o) pesadu-me (M) • (o) leite (M) • (a) calor (F) • (o) sinal(M) • (o) sal (M) • (o) nariz (M), (a) dor (F) • (a)aguia (F) • (a) fame (F) • (a) crise (F)

7. • emperador: emperatriz (triz) • folgazán: folga-zana (ana) • xenro: nora (palabra distinta) • can-tante: a cantante (co artigo) • marqués: marque-sa (esa) • príncipe: princesa (esa) • carneiro:ovella (palabra diferente) • artista: a artista (coartigo)

8. • sacho: sacha • barca: barco • can: cadela • cabalo: egua • ova: ovo • curmán: curmá

Diferenza de sexo: can /cadela, cabalo / egua, cur-mán / curmá. Diferenza de tamaño: barco / barca,sacho / sacha. Individual / colectivo: ovo / ova.

09. • país: países • candil: candís • val: vales •luz: luces • martes: os martes • animal: ani-mais • albanel: albaneis • lei: leis • mes: me-ses • réptil: réptiles • curmán: curmáns • sofá:sofás

10. • anorak: anoraks • álbum: álbums • club:clubs • sándwich: sándwichs • iceberg: ice-bergs • clip: clips

11. • Desde a ponte vese unha paisaxe espectacular.• A orixe da crise foi o elevado custo da viven-

da.• Sabela bótalle ao leite unha cullerada do mel

que mercamos na Pastoriza. • Aprobouse unha lei para regularizar a adop-

ción de nenos. • Papá, non te esquezas de botarlle o sal á co-

mida. • A policía advertiulle de que, se non cambia,

acabará no cárcere.

• Despois de facer os labores, Uxío foi descan-sar á sombra da árbore.

831552 _ 0084-0093.qxd 16/3/07 18:07 Página 88

Page 89: 1º eso l.g. solucionario

89� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 8

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 124)

1. • chineiro (S) • espello (B e V) • ducha (B) • des-pensa (C) • colgadoiro (V e C) • butaca (S) • apa-rador (S) • coqueta (Cu) • lavalouza (C) • bañeira(B) • sofá (S) • toucador (B e Cu) • paraugueiro (V) • mampara (B) • revisteiro (S) • escorredoiro (C)

2. • Pásalle unha baeta á mesa, que caeu leite nela.• Estaba cociñando sen mandil e manchou o xer-sei. • A min gústame que a almofada sexa dura. •Ese pano non vale para secar a louza, deixa peluxe.

3. Resposta modelo: • Almacenar cousas: armario,chineiro, aparador...

4. • Na casa do pobre, todas son pingueiras. ➝ Des-pois dunha contrariedade, vén outra. • Varrer para a

casa. ➝ Defender os intereses propios. • Ser unhaformiga para a súa casa. ➝ Ser moi laborioso. • Sercoma o pé dun banco. ➝ Ser avaro. • Quedar ásportas de algo. ➝ Estar a piques de logralo.

5. • estético: antiestético • cociñado: precociñado • alérxico: antialérxico • fabricado: prefabricado• social: antisocial • hixiénico: antihixiénico • destinado: predestinado • natal: prenatal • gas:antigás

6. • desdicir: des-. Desmentir, descoser... • postelectoral: pos/post-.Posmoderno, poscolonial...• entrechán: entre. Entreacto, entrecortar.• extraer: ex-. Expoñer, expor, exportar. • subdirector: sub-. Subterráneo, subcampión.• cooperar: co-. Coordinar, coorganizar.

OrtografíaA acentuación (páx. 125)

• Neste apartado introducimos a acentuación. Empezamos coa acentuación máis xeral. O primeiro paso é que os alumnos poidan recoñecer axeitadamente e con facilidade a sílabatónica de cada palabra. Podemos facer un exercicio introdutorio de identificación da sílabatónica de varias palabras. Despois introduciremos a idea de que a sílaba que pronunciamosmáis forte pode ser a última, a penúltima ou a antepenúltima (agudas, graves e esdrúxulas).Todas as palabras teñen unha sílaba tónica, pero non sempre é preciso marcala con acentográfico. A continuación explicaremos cando temos que marcar esas sílabas con acento gráfico.

• Para practicar o aprendido podemos realizar o seguinte ditado:

DITADO

Das cousas de Ramón Lamote

Unha mañá, ao saír da súa casa, o señor Lamote por pouco se esnafra contra o enormetubo que había na beirarrúa enchéndoa case de todo. Era aquel un tubo certamenteespectacular, tiña máis de vinte metros de longo e era tamén moi groso, chegaba, de alto,ata ben arriba do peito do noso home. Como é lóxico, Lamote quedou mirando para el.

PACO MARTÍN, Das cousas de Ramón Lamote

VocabularioA vivenda interior. Os prefixos (páx. 124)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo do interior da vivenda, mentres que,por outro lado, presentamos os prefixos como elementos creadores de novas palabras.Debemos destacar que existen elementos para formar novas palabras, é dicir, que a lingua tenmecanismos para poder ampliar o seu léxico. Podemos facer algunha actividade imaxinativacomo, por exemplo, crear novas palabras con algún dos prefixos que aparecen nesta unidade.

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 89

Page 90: 1º eso l.g. solucionario

90 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 125)

1. • Chándal, cómic, fútbol, tenis, álbum. A intrusa étenis, xa que non a acentuamos porque, aíndaque é grave coma as demais, remata en -s.

• Esfera, azucre, cráter, lapis, morden. A intrusaé cráter, xa que é grave coma as demais, perosi a acentuamos porque remata en -r.

• Almacéns, rodapé, ascensor, autobús, alelí. Aintrusa é ascensor porque non leva acento, xaque é aguda coma as outras pero remata en -r.

• Caracol, amencer, entrechán, mandil, veraz. Aintrusa é entrechán porque leva acento, xa queé aguda coma as outras pero remata en -n.

2. • céspede: a sílaba tónica é a primeira, é esdrú-xula, leva til porque todas as esdrúxulas o le-van; • túnel: a sílaba tónica é a primeira, é gra-ve e leva til porque remata en -l; • xadrez: asílaba tónica é a última, é aguda. Non leva tilporque remata en -z; • cartel: a tónica é -tel, éaguda e non leva porque remata en -l; • mármore: a tónica é a primeira, é esdrúxula.Leva til coma todas as esdrúxulas; • escuro: atónica é a penúltima, é grave. Non leva til por-que remata en vogal; • reloxo: a tónica é a pe-

núltima, é grave. Non leva til porque remata envogal; • ríxido: a tónica é a primeira, é esdrú-xula. Leva til coma todas as esdrúxulas; • pa-samáns: a sílaba tónica é a última, é aguda. Le-va porque remata en -ns.

3. • area: é un tipo de materia que hai nas praias.área: é un lugar ou a superficie dunha figura. • contén: é do verbo conter, mentres conten édo verbo contar. • parque: lugar para que xo-guen os nenos, mentres parqué e un tipo decuberta de madeira para o chan.

� Resposta libre.

4. A casa ulía como debe ulir o apartamento do de-mo a esas horas da mañá, cerrei os ollos e ulín,un dos meus xogos preferidos. Fácil. Ulía a roupasucia, a corpos, tamén a leite con colacao e a al-go doce, a falta de limpar e ventilar. Alí en fronte,ao final do corredor, estaba a ventá dunha saliña,asomaba unha estufa de butano cerca de máisdo faldrón floreado dunha mesa de braseiro. Untapiz cun gran cervo acosado por unha grea decans ocupaba case toda a parede, debaixo estabao televisor cun xerro con flores de tulipán de plás-tico enriba.

SOLUCIONARIO

Lingua e sociedade (páxs. 126-127)

1. Culto-medio-vulgar:

• furtar, roubar, guichar • individuo, persoa, tipo• famélico, famento, esfameado • sacerdote, cre-go, cura • cárcere, prisión, caldeiro • emprego,traballo, choio

2. • Un falante con formación, que emprega un ni-vel culto. • Unha persoa que emprega un nivelmedio da lingua. • Unha persoa que emprega unnivel medio da lingua.

3. O primeiro pertence á variante estándar. � Ao ni-vel vulgar (choio, chista). � Resposta libre.

4. Resposta modelo no libro.

Lingua e sociedadeNiveis de lingua (páxs. 126-127)

• Neste nivel, os alumnos teñen que ter unha idea básica sobre o que son as variantes sociaise os rexistros ou niveis de uso. Así mesmo, debemos conseguir que valoren a varianteestándar como unha variedade da lingua que serve para unificarnos a todos. Con todo,paralelamente, deben entender que as variantes dialectais non significan un mal uso do noso idioma, senón falar un galego cunhas características determinadas.

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 90

Page 91: 1º eso l.g. solucionario

91� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 8

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 128-129)

1. «Na orfandá dos teus ollos» (A. DOMÍNGUEZ REI).Anáfora nos versos 1 e 3 (que aínda non viron osalumnos) e paralelismo nos versos 2 e 4 (pois oesquema gramatical é igual en ambos os dousversos).

«Maio longo..., maio longo» (ROSALÍA DE CASTRO).Hai unha personificación porque o maio pareceque se viste coma unha persoa. Ademais hai para-lelismo nos dous últimos versos.

«Fun ao Ribeiro por viño» (POPULAR). Hai unha hipérbole, xa que se di que segue borrachodespois de bastante tempo.

«Aos homes quérolles ben» (POPULAR). Hai ironía,porque non se van fritir os homes, senón que só sepretende darlles un escarmento.

• Soa o mar coma un pandeiro (LUÍS AMADO CAR-

BALLO). Hai unha comparación entre o mar e opandeiro.

• Levo en min unha dorna que me alonxa (S.GARCÍA BODAÑO). Podemos observar unha metá-fora porque o eu lírico non pode levar dentrodel unha dorna.

2. Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 130)

1. • Resposta modelo no libro.

2. Non teñen variación: ponte e tartaruga • patrón:patroa • lacazán: lacazana • catalán: catalá• abusón: abusona • curmán: curmá • conde:condesa

3. • clímax: os clímax • candil: candís • lapis: os la-pis • ciprés: cipreses • mes: meses • control:controis • cáliz: cálices • réptil: réptiles

4. • Volvín do cine cunha irmá dun curmán meu noseu coche novo.

• No zoo vimos os leóns, as leoas e un oso pan-da.

5. • Re-construír • sub-terráneo • in-exacto• a-politico • anti-hixiénico • bi-anual

6 e 7. Resposta libre.

Avaliación (páx. 131)

1. • Porque é un vampiro e os vampiros non podenestar en contacto coa luz do día.

• Don Pedro.

• Probablemente, que o personaxe que telefona-ba a don Pedro é atacado polo vampiro.

• O diálogo.

• Espontáneo. O traballador da funeraria chama adon Pedro para contarlle os acontecementos es-traños que acaban de suceder. Non ten pensadoo que lle vai dicir; de feito, vai falando en funcióndas preguntas e comentarios de don Pedro.

2. noites: común, concreto, fem. pl. Pedro: nome pro-pio. horas: común, concreto, fem. pl. día: común,concreto, masc. sg. entrevistas: común, concreto,fem. pl. candidatos: común, concreto, masc. pl.posto: común, abstracto, masc. sg. representante:común, concreto, masc. sg. venda: común, abs-tracto, fem. sg. ataúdes: común, concreto, masc.pl. minutos: común, concreto, masc. pl. candidato:común, concreto, masc. sg. cousa: común, abs-tracto, fem. sg. xeito: común, abstracto, masc. sg.teléfono: común, concreto, masc. sg. final: común,abstracto, masc. sg. día: común, concreto, masc.sg. roupa: común, concreto, fem. sg. forro: común,concreto, masc. sg. capa: común, concreto, fem.sg. capa: idem. personaxes: común, concreto,

LiteraturaOs recursos literarios (páxs. 128-129)

• Para traballar cada un dos recursos expostos nesta unidade, é conveniente enumerarexemplos da vida diaria. Nós podemos propoñer un exemplo para cada recurso e, despois,os nosos alumnos deberán crear exemplos para cada un deles. Normalmente, resúltallesmotivador crear expresións relacionadas co Instituto. Se dicimos «O Instituto é coma uncárcere», eles ven que estamos comparando e ademais poden ver que se trata dunhahipérbole, dunha esaxeración.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0084-0093.qxd 20/3/07 16:14 Página 91

Page 92: 1º eso l.g. solucionario

Texto académico (páxs. 132-133)

1. Da historia do cine en Galicia.

2. • Por unha banda, que nel se empregue o nosoidioma: o galego; e por outra, que se presenteun xeito propio de ver o mundo que, á súa vez,resulte universal.

• A figura máis destacada entre 1936 e 1975 foiCarlos Velo, que naceu en 1909 e finou en 1988.

• O ano clave no audiovisual galego é o 1989,porque se estrearon tres longametraxes: Sem-pre Xonxa de Chano Piñeiro, Urxa de Carlos Ló-pez Piñeiro e Alfredo G. Pinal e Continental deXavier Villaverde.

• O actor de máis renome é Luís Tosar, que na-ceu en Lugo en 1971. Agora participa, sobre to-do, en longametraxes, pero traballou tamén naficción televisiva Mareas vivas. Tosar representaun tipo de actor que triunfa fóra de Galicia e vol-ve á súa terra revalorizado.

3. Por tratarse dunha data simbólica: o día de Gali-cia.

4. • Os documentais da emigración e o exilio son osdocumentais que se fixeron fóra de Galicia eque están feitos por xente emigrada ou exiliada.

• A morte de Franco. Comeza a democracia e,con ela, a liberdade de expresión que permitiuque houbese un aumento na creación de obrasen Galicia, coa posibilidade de facelo en gale-go, coa posibilidade de introducir novas liñastemáticas...

5. Observamos a distribución propia dunha páxina daInternet, porque na parte superior vemos que esta-

mos traballando co programa propio da rede: Ex-plorer. Debaixo están diferentes iconas que pode-mos abrir e, un pouco máis abaixo, o enderezoweb que está aberto neste momento. Xa no propioenderezo, podemos ver que se trata dunha enci-clopedia: a Wikipedia. De feito, vemos o logotipo daWikipedia na marxe esquerda.

� É un proxecto internacional feito por volunta-rios, co propósito de facer unha enciclopedialibre, accesible, colaborativa e de balde enmoitos idiomas.

� Esta enciclopedia non pode ser totalmente fia-ble, xa que se trata dunha enciclopedia quevan elaborando voluntariamente as persoasque a consultan. Pero, a pesar de que non se-xa totalmente fiable, si é bastante orientativa.Evidentemente, son máis fiables as enciclope-dias tradicionais, onde un autor tiña unha von-tade moi decidida de facer ben o seu traballo,pois facer a enciclopedia era o traballo dunhaou de varias persoas. Con todo, a Galipedia tenunha gran vantaxe: as posibilidades de actuali-zación que poden ser case instantáneas desdeque se producen os feitos.

6 e 7. Resposta libre.

Texto cotián (páxs. 134-135)

1. • O concurso pretende que os rapaces entre 11 e14 anos non fumen. Se xa fumaban, intentara-se que deixen de facelo e, se non fuman, acampaña está pensada para que tampouco oempecen a facer.

92 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

masc. pl. revistas: común, concreto, fem. pl. den-tes: común, concreto, masc. pl. atención: común,abstracto, fem. sg. almacén: común, concreto,masc. sg. ataúdes: común, concreto, masc. pl.vampiro: común, concreto, masc. sg. pescozo: co-mún, concreto, masc. sg. luz: común, concreto,fem. sg. porta: común, concreto, fem. sg. sombra:común concreto, fem. sg. capa: común, concreto,fem. sg.

3. • Resposta libre.

4. • contraatacar: responder cun ataque ao ataquedo inimigo.

• predicir: dicir que vai acontecer algo no futuro(dicir algo antes de que aconteza).

• desfacer: poñer algo como estaba antes deamañalo ou facelo.

� Resposta libre.

5. Resposta modelo. Agudas: pasei, verá. Graves:entrevistas, candidatos. Esdrúxulas: facéndolles,teléfono.

� Resposta modelo no libro.

6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 92

Page 93: 1º eso l.g. solucionario

93� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 8

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

• Clases sen fume.

• Vai dirixida aos alumnos do primeiro ciclo daESO, con idades entre os 11 e os 14 anos.

2. • Autoestima: valoración xeralmente positiva dunmesmo.

• Adicto: persoa que ten unha profunda afecciónou dependencia, especialmente a algún tipo dedroga.

• Tabaquismo: intoxicación crónica producida po-lo abuso do tabaco, nicotinismo.

3. • Tense que comprometer unha clase completa anon fumar durante seis meses, de novembro aabril, incluíndo as fins de semana e as vacacións.

• O premio que se pode conseguir é unha viaxe aun parque temático na última fin de semana demaio.

• Aos adolescentes, aos rapaces do primeiro ci-clo da ESO, entre 11 e 14 anos, porque son asidades en que empezan a fumar e se convertenen adictos a esta droga.

4. Este texto é de publicidade institucional, pois pre-tende difundir uns valores ou ideas, neste caso aimportancia de non fumar. É importante non fumara calquera idade, pero sobre todo en idades tantemperás como é entre os 11 e os 14 anos.

5. Interrogativas: Que tes que facer para participar?Que podes gañar? Importaríache dicirnos a túaopinión?

Exclamativas: Anímate a participar!

Exhortativas: Vós sodes os reponsables, unide osvosos esforzos... Intentade resolver a situación...Non deixes que ninguén nin nada decidan por ti.

6. Lembra unhas mans cun cigarro entre os dedos.Podemos observar os dedos índice e anular conalgo no medio que podería ser un cigarro. Eviden-temente, ten moita relación a ilustración co conti-do da publicidade, pois a publicidade busca evi-tar a adicción ao tabaco en idades temperás.

7. Palabras como enganches, compis, pacto... Expre-sións como: fumar é guai?, ti es máis forte ca o ta-baco.

8. Resposta libre.

9. Con esta pregunta podemos facer que os alum-nos reflexionen sobre a influencia da publicidadesobre a poboación. Ademais, os anuncios de ta-baco sempre van asociados á xente nova, fermo-

sa, moderna e estupenda. Isto fai que se poida fa-cer a dedución de que para ser moderno, fermo-so... hai que fumar.

� Os alumnos probablemente coñecerán as en-fermidades derivadas do tabaquismo pero, senon é así, podemos darlles algunhas ideas:problemas respiratorios, cansazo, tose diaria,enfermidades respiratorias e, máis a longo pra-zo, cancro de gorxa ou de pulmón...

Texto xornalístico (páxs. 136-137)

1. Aiatolá: (palabra do persa) entre os xiís islámicos,título dunha das máis altas autoridades relixiosas.

Farsi: é un sinónimo de persa, que é a lingua fala-da en Irán, Taxiquistán, Afganistán, Xeorxia, parteda India e parte de Paquistán. Ten arredor de 46millóns de falantes nativos. Pertence á familia delinguas indoeuropeas.

2. Si. O xornalista busca un título gracioso, pois ve-mos como uns falantes non van poder dicir unhapalabra, aínda que non saibamos por que. Des-pois, ao ler o artigo, descubrimos que non van poder empregar esa palabra porque hai unha pro-posta do presidente iraniano, Mahmud Ahmadi-neiad, en que pretende eliminar todos os estran-xeirismos e substituílos por palabras en farsi.

3. • O presidente iraniano Mahmud Ahmadineiad.

• O Farhangestan Zaban e Farsi, coñecida taméncomo a Academia do Persa.

• Cualifícaa como música occidental e decaden-te.

• Os filmes decadentes e estúpidos.

4. • Palabras procedentes de calquera lingua occi-dental.

• Resposta libre.

• Porque consideran que deberían falar de ru-blos, que é a moeda oficial.

5. Exercer control sobre a poboación e predispoñelacontra o foráneo.

6. Titular: Os aiatolás prohiben dicir pizza.Entrada: desde O presidente iraniano... ata aaxencia de noticias estatal Irna.Corpo: desde O decreto presidencial ata debenser prohibidos.

7. Resposta libre.

8. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0084-0093.qxd 7/3/07 19:42 Página 93

Page 94: 1º eso l.g. solucionario

94 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

O diálogo II. O debate

COMUNICACIÓN • Descubrir o debate como un tipo de diálogo.

• Coñecer as partes que constitúen un debate.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser quen de facer textos argumentativos.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer as clases e as funcións dos adxectivos cualificativos.

• Identificar os adxectivos no grao positivo, no comparativo e no superlativo.

• Identificar os sufixos das palabras.

• Ampliar o vocabulario do lecer e das afeccións.

• Coñecer a acentuación diacrítica comoun tipo de acentuación.

LITERATURA • Coñecer o concepto de poesía e as súas características principais.

• Comprender a oposición entre poesíaépica e lírica.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dun debate.

• Elaborar textos argumentativos.

• Identificar os adxectivos cualificativos.

• Crear familias de palabras.

• Distinguir adxectivos segundo o modo de manifestar o xénero e segundo a súaposición.

• Transformar o grao dos adxectivos.

• Recoñecer o significado de palabrasrelacionadas co lecer e coas afeccións.

• Interpretar e analizar textos literarios.

• Recoñecer a poesía lírica e a poesíaépica.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

9

CONCEPTOS • Un tipo de diálogo: o debate.

• A estrutura dos debates.

• A argumentación.

• O adxectivo cualificativo. Clases e función.

• Os graos do adxectivo: positivo,comparativo, superlativo.

• Os sufixos como elementos de creaciónde palabras.

• O lecer e as afeccións.

• A acentuación diacrítica.

• As características da poesía.

• A poesía lírica e a poesía épica.

• Ampliación do léxico do lecer.

• Coñecemento das palabras que precisanacento diacrítico.

• Elección da palabra axeitada, con acentodiacrítico ou sen el, nunhas frases.

• Identificación das características da poesía épica e lírica.

ACTITUDES • Interese por participar en debatesrespectando a quenda de palabra e a opinión dos demais.

• Valoración do coñecemento do léxico do lecer e das afeccións.

• Interese por mellorar a expresión oral e a escrita.

• Valoración da poesía como forma de expresión.

• Interese pola creación de textos literarios.

• Recoñecemento das características dos debates nun dado.

• Creación dun debate.

• Elaboración de textos argumentativos.

• Análise morfolóxica de adxectivoscualificativos.

• Identificación do grao do adxectivo.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 94

Page 95: 1º eso l.g. solucionario

95� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 9

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer a función e as formas

dos adxectivos cualificativos.– Identificar os distintos graos do adxectivo.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

do lecer e das afeccións.

• Competencia ortográfica– Empregar correctamente a acentuación

diacrítica.

B. Competencia sociolingüística– Coñecer a acentuación diacrítica como

un elemento propio da lingua máis culta.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Coñecer as estrofas como trazo

da comunicación en verso.– Recoñecer as características dos debates. – Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar un texto argumentativo, a partir

dunha lectura modelo.

D. Competencia estratéxica– Identificar as partes dun debate.– Recoñecer as quendas de palabra como

parte organizativa dun debate.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Estruturar coherentemente un texto.– Elaborar esquemas e resumos.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Abordar debates éticos e morales

con amplitude de criterio e mentalidade aberta.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Recoñecer os principais trazos da poesía

e os subxéneros poéticos da épica e da lírica.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIANesta unidade preséntase o debate como unha formade conversa. A partir dos debates que lemos na unidade e os que fagamos na aula, podemos fomentar o respecto polas ideas dos demais e o interese polo debate como unha forma de aprendizaxe.

EDUCACIÓN PARA A SAÚDEO texto da lectura Déixao medrar serve para que o noso alumnado reflexione sobre a importancia da saúde persoal por riba do sacrificio deportivo. É saudable facer deporte, pero deben comprender que hai que practicalo de forma razoable.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: O diálogo II. O debate

Lectura: Silvestre Gómez Xurxo, Déixao medrar

Taller de escritura: Argumentar:dar razóns

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: O adxectivo cualificativo

Vocabulario: O lecer e as afeccións. Os sufixos

Ortografía: O acento diacrítico

LITERATURA

A poesía

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 9 (páx. 150)

AVALIACIÓN

Avaliación do terceiro trimestre, proba 1 (páxs. 162-163)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 95

Page 96: 1º eso l.g. solucionario

96 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosO diálogo II. O debate (páx. 139)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• Saliente que cando se propoñan debates na aula hai que respectar ao moderador, defenderas ideas con argumentos e sen levantar a voz, respectar as ideas dos demais, aínda que nonse estea de acordo con elas, e pensar que entre dúas posturas enfrontadas sempre hai algúnpunto de encontro.

LecturaDéixao medrar (páxs. 140-142)

• Antes de ler podemos activar as expectativas dos alumnos coas preguntas do apartado de Prelectura. A continuación, o texto permítenos traballar valores actitudinais como o respecto polas persoas e polas súas ideas, así como a importancia da saúde por riba do éxito deportivo. Igualmente, podemos facer un debate sobre o tema da lectura: sobre o sacrificio excesivo na práctica deportiva que mesmo pode chegar a prexudicar a nosasaúde. Ao tratarse dun tema exposto, se cadra é mellor que modere o profesor para poderiniciar novos puntos de discusión.

Taller de escrituraArgumentar: dar razóns (páx. 143)

• Este apartado pretende introducir os alumnos na elaboración de textos argumentativos.Recoméndelles aos alumnos que fagan un esquema coas súas ideas principais, escritas de maneira breve e estruturada. Este esquema seralles de moita axuda para expoñer os seus argumentos, dun modo ordenado e conciso, cando sexa a súa quenda.

O diálogo II. O debate

Déixao medrarSILVESTRE GÓMEZ XURXO

Argumentar: dar razóns

Faise unha presentación dos debates: as súas partes, a importancia do moderador...

A partir da lectura traballamos a comprensión e o debate, e valores como a tolerancia e a saúde.

Preténdese que o alumnado comece a elaborar pequenostextos argumentativos, que lles facilitarán a expresión das súas opinións.

LECTURA

Tipos de textos (páx. 139)

1. Resposta libre.

2. Resposta libre.

Comprensión lectora (páx. 142)

1. Un debate sobre a explotación infantil no deporte.

2. • Ten unha relación directa, pois alude á importan-cia de deixar que os nenos actúen como nenos e non como profesionais, neste caso no deporte.

TIPOS DE TEXTOS

TALLER DEESCRITURA

SOLUCIONARIO

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 96

Page 97: 1º eso l.g. solucionario

97� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 9

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

• É un título que fai unha petición. Solicita que sedeixe que medren os seres pequenos. Pareceque nos lembra as campañas dos peixes, quenon debemos comer os pequenos, aínda quedesta vez solicita que se deixe que os nenos osexan e gocen da súa idade.

• Resposta libre.

3. • Desta volta: nesta ocasión.

• Emancípase: vive pola súa conta, de forma in-dependente.

• Condicións de vida: forma de vida, característi-cas da forma de vivir.

• Cláusula de rescisión: disposición do contratoonde se indica os cartos que ten que pagar oequipo que adquira a ese xogador ou o propioxogador se marcha do equipo actual.

4. • Son membros dunha mesma clase.

• A profesora de lingua.

• Trouxérao Rafael, un membro da clase. Observouo tema comentado en xornais. Escolleu este temaporque lle chamou a atención que unha rapazadenuncie os pais, xa que non coñece ningún casode cerca. Ademais, parécelle peculiar que unharapaza denuncie os pais por seren demasiado esi-xentes con ela, pois el cre que probablemente ta-mén a axudaron a ser campioa olímpica.

• É unha ximnasta norteamericana de orixe ro-manesa que foi campioa olímpica. Denunciou aseus pais e conseguiu emanciparse deles, contan só 17 anos, por presionala excesivamentedesde que era pequena para que conseguisenumerosos éxitos deportivos.

5. Rafael: presenta o tema polas contradicións queten, pois parece raro que unha rapaza denuncieos pais. Parece que se tiveron que comportarbastante mal con ela, para que iso chegase a oco-rrer. Ademais, destaca que a nena, a pesar doque conseguiu, non é feliz.

Raquel: esta rapaza salienta que a ela non lle im-portaría sufrir por poder chegar a ser unha granximnasta. Considera que, aínda que haxa fasesen que o pases mal, despois consegues o quequeres, fama e cartos.

Elías: destaca as incoherencias do deporte paraos máis cativos. Para empezar, para poder ser al-guén nun deporte, tes que facelo desde moi no-vo. Ademais, se falamos de deporte debería serun xogo e terían que gozar xogando. Destaca ca-sos de xogadores que pagan por faltar un día aoadestramento ou o caso dun rapaz que asinou un

contrato cun equipo de fútbol e deberá xogar ne-se equipo durante moitos anos.

Henrique: menciona que as autoridades van to-mar medidas nestes casos, pois algúns dos plansde adestramento poden mesmo non respectar osdereitos deses rapaces.

A profesora: destaca que, se cadra, non ten moitosentido esixirlles tanto aos rapaces, pois non to-dos poden chegar a ser estrelas.

� A favor dos pais: Raquel. En contra: Rafael, Elí-as, Henrique e a profesora.

6. O tema presentouse de forma clara? SI

Hai opinións propias e razoadas? SI

As opinións están relacionadas co tema? SI

Participan varias persoas? SI

Hai respecto á quenda de palabras? SI

Existe un moderador ou moderadora? SI

� Si. Xa que había varias persoas que foron dan-do as súas opinións sen faltar ao respecto nininterromper as demais. Ademais, había unhamoderadora, a profesora, que fixo un resumo eunha conclusión final.

7. • O que empeza: «Pero isto non pasa soamentena ximnasia».

• Que hai que esforzarse para destacar, pero sensufrir, sen facer un esforzo sobrehumano.

• A importancia de empezar desde moi novo aadestrarse, para destacar nun deporte, e as lou-curas que se fan en todos os deportes. Cunhasíntese da profesora en que reflexiona sobre oabsurdo de sufrir tanto e non chegar a destacar.

8. Impactante, particular, peculiar.

9. • Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 143)

1. � Os grupos musicais terán lugares de ensaio. Opúblico poderá asistir a concertos musicais.

2. • Que o concello perderá tranquilidade e que haioutras necesidades máis importantes.

• A mocidade.

� Resposta libre.

3. Resposta libre.

� Si. Resposta libre.

4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 97

Page 98: 1º eso l.g. solucionario

98 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaO adxectivo cualificativo (páxs. 144-145)

• Nesta unidade imos afondar nun novo tipo de palabra: o adxectivo cualificativo. Na unidadeanterior exploramos os substantivos como palabras que designan seres, obxectos ou entidades abstractas, así como o artigo, como actualizador que os acompaña. Agoraveremos outro tipo de palabra que tamén aparece, frecuentemente, acompañando os substantivos. Trátase dos adxectivos, que expresan calidades, características dos substantivos aos que acompañan.

• Para reforzar o concepto de concordancia, presentar algunhas oracións en que non existaconcordancia entre o substantivo e o adxectivo, e pedirlles que corrixan os erros que aparecen nelas. Despois, revisar as solucións na aula con todo o grupo.

• Veremos as formas que teñen os adxectivos e as funcións que realizan. Neste nivelinterésanos que entendan que o adxectivo modifica ou complementa o significado do substantivo a que acompaña. Ás veces, cos exemplos próximos quédalles máis claro.Entenden que, se dicimos aula, estamos falando dun cuarto dun centro escolar cunhascaracterísticas determinadas. Mentres, desa aula podemos dicir que é grande ou pequena, e isto xa serían características, calidades dunha aula en concreto.

• A partir dun exemplo como o anterior, podemos presentar os adxectivos de dúas e dunhaterminación. Se dicimos aula grande e instituto grande, o adxectivo non cambia a súaterminación, non ten variación de xénero, mentres que se dicimos aula pequena e institutopequeno, vemos que hai unha modificación, observamos que hai unha variación xenérica.Pola contra, en ambos os exemplos percibimos que existe unha oposición de número. Os dous adxectivos teñen variación de número: grande-grandes, pequena/-o, pequenas/-os.

• Tamén presentamos os adxectivos en grao comparativo e os adxectivos en grao superlativo.Son contidos que coñecen e que agora lembramos. Se cadra, debemos insistir algo máis(sobre todo ante alumnos falantes de castelán) no uso das partículas comparativas(ca/que/do que e como/coma).

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 144-145)

1. • Coloca os aros metálicos na caixa.

• Os participantes na carreira ciclista asinaron asactas.

• Os estudantes italianos matriculáronse na dis-ciplina de arte xaponesa.

• Os libros útiles poñédeos nas caixas azuis.

2. Exipcias, interesantes, rica, verde, azul, transpa-rente.

� Adxectivos dunha terminación: interesante,verde, azul, transparente.

Adxectivos de dúas terminacións: exipcias, rica.

3. Fermosas: adxectivo en grao comparativo de igual-dade (tan fermosas coma...).

Hipersensible: adxectivo en grao superlativo.

Baratísimo: adxectivo en grao superlativo.

4. • O balcón está tan (máis, menos) alto coma (ca)a galería.

• O teu coche é máis (menos, tan) novo ca (co-ma) o meu.

• Descansei tanto (máis, menos) tempo coma(ca) ti.

• Ten a cara tan (máis) branca coma (ca) a cera.

• Esta torta está máis (menos, tan) doce ca (co-ma) ese biscoito.

5. • unha estrela brillante: explicativo.

• unha pedra preciosa: especificativo.

• unha estrela fugaz: especificativo.

• unha pedra dura: explicativo.

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 98

Page 99: 1º eso l.g. solucionario

99� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 9

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 146)

1. Xogar (moitas persoas), falar (dous rapaces na mar-xe inferior esquerda), atletismo (dous rapaces namarxe superior dereita), lectura (unha muller senta-da no banco le o xornal), pesca (un home na marxesuperior dereita), fútbol (xogan na marxe esquerda),ciclismo (hai un rapaz que vai en bicicleta no centroe fondo da imaxe), descansar (unha muller embara-zada sentada no banco), escalada (na marxe supe-rior esquerda), pimpón (na marxe inferior dereita),piragüismo (no río). Resposta libre.

2. • Gañamos porque puntuou a última canastra.

• Gústame facer ximnasia e saltar o poldro.

• O árbitro leva unha camisa negra e un chifre.

• Levamos unhas xeonlleiras para protexernos.

3. Resposta libre.

4. • Hai tempo que teño a afección de saír todas asmañás cedo a correr. Como me gusta moito amúsica, levo sempre o meu reprodutor de CD.

Iso é o que me axuda a combater a tensión. Ta-mén me agrada moito a lectura; nestes momen-tos estou lendo un auténtico éxito, a obra dunescritor que leva un ano no primeiro posto daclasificación.

5. • bailar: bailarín.

• cociñar: cociñeiro.

• piano: pianista.

• varrer: varredor.

• saltar: saltador.

• trapecio: trapecista.

• xogar: xogador.

• nadar: nadador.

6. • viaxeiro: viax-eiro. Cociñeiro.

• artista: art-ista. Pianista, deportista.

• mergullador: mergulla-dor. Varredor, nadador.

• montañismo: montañ-ismo. Celtismo, deporti-vismo.

VocabularioO lecer e as afeccións. Os sufixos (páx. 146)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo do lecer e das afeccións, mentresque por outro lado presentamos os sufixos como elementos creadores de palabras.

• Abordamos o léxico do lecer e das afeccións. Este léxico está moi relacionado coa lecturainicial onde viron os problemas dunha ximnasta. Practican agora o léxico relacionado non sócoa ximnasia, senón con calquera deporte. É un tema que, en principio, lles resultainteresante, xa que está moi vinculado co que a eles máis lles gusta: xogar. Relacionado co lecer e coas afeccións nestas idades tamén resulta interesante o cine, pois, na actualidade, a maior parte dos nosos alumnos gozan moito desta forma de ocio. Nestecaso, os alumnos coñecen os adxectivos que se poden empregar para describir as películas.Podemos facer que conten a última película que viron e que dean unha opinión sobre ela(co traballado no apartado Taller de escritura) e notarán que precisan botar man dos adxectivos.

OrtografíaO acento diacrítico (páx. 147)

• Unha vez exposta a acentuación de forma xeral, convén agora presentar a acentuacióndiacrítica. Cómpre indicarlles que a acentuación diacrítica ten unha lóxica. Case sempre estárelacionado coa abertura das vogais, pois as palabras que levan o til diacrítico son tónicas e son semiabertas. Podemos reforzar o interese por aprendelas, pola axuda que representanpara comprender un texto. Ao ver unha destas palabras, con til ou sen el, debemos saber o seu significado, o que nos facilitará a comprensión dun texto.

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 99

Page 100: 1º eso l.g. solucionario

100 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 147)

1. • Como tiña présa, non esperou a ver o final dapelícula.

• Lanzou a bóla con demasiada forza.

• O raio partiu unha póla da cerdeira e escorren-tou a pola.

• A xente ten dó do pobre home.

• Fóra do pavillón hai moita xente que espera.

2. • Se non lle dás o que pide, enfurrúñase. É un ca-prichoso. (Dás, segunda persoa do presente deindicativo do verbo dar. É, porque é a terceirapersoa do singular do presente de indicativo doverbo ser.)

• Non te convidaron a té na casa de Roi? (Te,porque se trata do pronome persoal átono de2.ª persoa, forma de CD de acusativo, mentreso segundo é o substantivo.)

• Cómpre que coides o pé, se queres xogar ao fi-nal con nós. (Cómpre, porque ten o significadode «é necesario»; pé, porque é a parte do cor-

po; nós, porque é un pronome tónico, neste ca-so complemento de preposición.)

• Desde aí non ves ben o escenario, tes que tepór máis adiante. (Ves, porque é do verbo ver;pór, porque significa «poñer».)

• Dixo que fora pasar uns días a un balneario coafamilia. (Fora, porque é do verbo ir.)

3. Nunha especie de escenario, un home expulsabalume pola boca. As lapas tocaban o teito en bólasde lume redondas coma laranxas. Cando se reti-rou, os mozos aclamárono. Os máis vellos só so-rrían, co medo de mostrar a ausencia cruel dasmoas e dentes. Logo saíu un saltador acompaña-do dunha moza que parecía non ter ósos, poisnon había torsión que non puidese executar, su-xeita, seguramente, cando estaba en pé dos fíosintanxibles dos músculos do aire.

• Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado:

DITADO

Unha tarde cos amigos

Onte á tarde estivemos a xogar fóra coa bóla de fútbol. Levabamos dúas horas enredandoco balón, cando o noso dianteiro, Xoán, estaba só diante do porteiro e decidiu pegarlleduro ao balón. Entón, Antón dálle un empurrón e Xoán cae tan mal que rompe un óso do pé dereito. Xa non puidemos xogar máis e fomos para a casa de Pedro porque o pai émédico. Nós tiñamos medo de que se anoxase, pero non se nos enfadou.

LiteraturaA poesía (páxs. 148-149)

• Despois de analizar moitas das características das composicións en verso e de ver polomiúdo os recursos literarios, entramos agora de cheo coa poesía. Aquí imos ver dous tiposde poesía: a poesía lírica e a poesía épica. Ambas comparten as características xerais da literatura, pois empregan recursos literarios, e ademais están escritas en verso. Mentres a poesía lírica serve para expresar os sentimentos do eu lírico, a poesía épica é unhaliteratura moito máis narrativa. É dicir, na lírica amósase unha secuencia de imaxes e de sentimentos e na épica preséntase unha acción, coma se dun texto en prosa se tratase. Pero a poesía épica ten unha característica máis, pois pretende destacar os trazos dalgúnser lendario ou fantástico e mesmo moitas veces as súas accións ou éxitos.

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 100

Page 101: 1º eso l.g. solucionario

101� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 9

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 148-149)

1. • O cansazo do poeta de tanto viaxar.

� Tristeza, saudade.

� Tiña, bebo, apures, estaba, vivo, podo, apures,vivo, morro, percorro, apures, vai. Hai algúnsverbos en terceira persoa que son os que serefiren a un lugar que o eu lírico acha en falta,probablemente algún relacionado con Galicia ecoa súa infancia. Mentres, están en primeirapersoa os que se refiren aos sentimentos do eulírico.

� Pertence á poesía lírica porque é unha compo-sición en que o poeta expresa os seus senti-mentos, neste caso de tristeza polo seu move-mento polo mundo e polo seu afastamento dunlugar en que estivo anteriormente.

2. � Resposta modelo:

Breogán: é un mítico rei céltico de Galicia. Moi-tas versións existen sobre el, pero veno coma opai mitolóxico da nación galega. Existe unhalenda en que se conta que a estirpe de Breo-gán chega a Galicia desde Exipto.

Lusitania: provincia do Imperio Romano queabranguía o que na actualidade é Portugal.

Camões: considerado o maior poeta da linguaportuguesa e un dos maiores poetas da humani-dade. A súa obra é comparable coa de Virxilio,Dante ou Cervantes. Destaca a súa epopea Oslusíadas.

Aparecen pola vinculación que teñen con Ga-licia.

� Da lingua galega.

• Da lingua galega e da portuguesa.

• A visión de que son irmáns que foron sepa-rados de nós por un destino envexoso e fatal.

• É unha composición épica en que se intentadestacar o valor e a importancia do nosoidioma. Cóntase a separación da nosa linguado portugués e cítase o gran poeta épicoportugués Camões. Os elementos lendariosestán presentes na mostra da relación deGalicia cos celtas e co idioma celta.

3. Poesía lírica: a amizade, a morte.

Poesía épica: os feitos gloriosos dun país e as fa-zañas dun heroe.

� Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 150)

1. Resposta modelo no libro.

2. • Tristes e apáticos. Tristes: unha terminación,apáticos: dúas terminacións.

• Leal e pacífica. Leal: unha terminación, pacífi-ca: dúas terminacións.

3. • Carísima: adxectivo en grao superlativo.

• Nova: adxectivo en grao comparativo de supe-rioridade (máis nova ca a miña).

• Magníficas: adxectivo en grao positivo.

4. • Novo: novidade.

• Branco: brancura.

� • Aldea: aldeán, -á. • Vila: vilán, -á. • Chuvia:chuvioso, -a.

5. Poesía épica: A Odisea; Os Lusíadas.

Poesía lírica: O Cancioneiro; Follas novas.

Avaliación (páx. 151)

1. • Xiana. Porque antes de falar ela mesma di, so-bre a pregunta: E a ti que che gusta, Xiana?,preguntáronme eles.

• Antón amosa que lle gusta gozar da naturezano seu tempo libre. Por iso fai ciclismo e atletis-mo, aínda que lle gusta máis o ciclismo. Antíaindica que lle gusta moito ler novelas de aven-turas. Xiana di que lle gustaría ser presentadorade televisión.

• No debate.

2. Naquel inesquecible verán falamos das nosasafeccións preferidas. Eu íalles dando a palabraaos meus novos amigos.

� Adxectivos dunha terminación: inesquecible.

Adxectivos de dúas terminacións: preferidas,novos.

3. Adxectivos en grao positivo: simpático, oral, alleas.

Adxectivos en grao comparativo: menos divertidoca o ciclismo.

Adxectivos en grao superlativo: moi interesante,longuísima.

4. • Despois de comeres a bola con chourizo, xogascoa bóla aí fóra.

• A nós non nos gusta máis o tenis ca a vós.

5. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0094-0101.qxd 16/3/07 18:11 Página 101

Page 102: 1º eso l.g. solucionario

102 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

O diálogo III. A entrevista

COMUNICACIÓN • Descubrir a entrevista como un tipo de texto dialogado.

• Coñecer os tipos e a estrutura das entrevistas.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser quen de facer unha entrevista a un personaxe famoso.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer os determinantesdemostrativos, posesivos, indefinidos e numerais.

• Saber empregar cada determinante e coñecer as súas contraccións.

• Distinguir palabras primitivas e derivadas.

• Ampliar o vocabulario dos sentimentos.

• Usar correctamentes os signos que delimitan enunciados.

LITERATURA • Coñecer o concepto de narración tradicional e identificar os seus tipos.

• Identificar os tipos de contos populares:marabillosos, de costumes, de animais.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dunhaentrevista.

• Identificar os determinantes presentesnun texto.

• Clasificar as palabras dun texto en primitivas e derivadas.

• Identificar as palabras relacionadas co léxico dos sentimentos.

• Escribir oracións onde se empreguen os signos que delimitan enunciados.

• Identificar as características das narracións tradicionais nun texto dado.

• Confeccionar un conto a partir da mestura doutros tradicionais.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

10

CONCEPTOS • Un tipo de texto dialogado: a entrevista.

• Partes das entrevistas e tipos.

• A elaboración de entrevistas.

• Os determinantes: demostrativos,posesivos, indefinidos e numerais.

• Usos e contraccións dos distintos tiposde determinantes.

• Palabras primitivas e palabras derivadas.

• O léxico dos sentimentos.

• O uso dos signos de puntuación que delimitan enunciados.

• As narracións tradicionais: os mitos, as lendas e o conto popular.

• Tipos de contos populares.

• Ampliación do léxico dos sentimentos.

• Aplicación dos signos que delimitanenunciados.

• Coñecemento do concepto de narracióntradicional.

• Identificación dos tipos de narraciónstradicionais.

• Análise dos trazos de varias narracións.

ACTITUDES • Interese por ler e elaborar entrevistascomo un tipo de texto.

• Valoración do coñecemento do léxico dos sentimentos.

• Interese por mellorar a expresión oral e a escrita.

• Valoración das narracións tradicionaiscomo unha forma de expresión.

• Elaboración dunha entrevista por parellas e de forma individual.

• Identificación, nun texto dado, das partes dunha entrevista.

• Recoñecemento dos determinantes nuns exemplos propostos.

• Complementación dun texto cos determinantes axeitados.

• Recoñecemento de palabras primitivas e derivadas.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0102-0109.qxd 7/3/07 19:16 Página 102

Page 103: 1º eso l.g. solucionario

103� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 10

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer os tipos de determinantes

e as súas contraccións.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

dos sentimentos.– Identificar as palabras primitivas e as derivadas.

• Competencia ortográfica– Usar correctamente os signos que delimitan

enunciados.

B. Competencia sociolingüística– Coñecer a corrección ortográfica como

un elemento propio da lingua máis culta.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Recoñecer os trazos de oralidade como

propios das narracións tradicionais.

– Recoñecer as características e as partes das entrevistas.

– Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar unha entrevista a partir de modelos

xa dados.

D. Competencia estratéxica– Identificar determinadas expresións como

comezo e final de narracións tradicionais.– Recoñecer os signos que delimitan

enunciados como unha forma de expresión.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Organizar e estruturar a información.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Recoñecer os problemas derivados

da vaidade.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Identificar as narracións tradicionais

e os tipos de contos populares

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIANa lectura inicial créase un conflito familiar porque o neno se ri de seu pai. Temos que fomentar o respecto polos valores dos nosos pais e saber opinarna súa contra sen molestar. Do mesmo xeito, a reacción do pai non é moi tolerante.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIANunha das narracións temos unha visión da creacióndo mundo, da cultura africana. Os alumnos deben serpersoas tolerantes e comprensivas ante as diferentesvisións da existencia do ser humano ou ante calquerarelixión.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: A entrevista

Lectura: Agustín Fernández Paz, Un máxico negocio

Taller de escritura: A entrevista

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: Os determinantes

Vocabulario: Os sentimentos. Palabras primitivas e derivadas

Ortografía: Signos que limitanenunciados

LITERATURA

As narracións tradicionais

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 10 (páx. 151)

AVALIACIÓN

Avaliación do terceiro trimestre, proba 1 (páxs. 162-163)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0102-0109.qxd 16/3/07 17:38 Página 103

Page 104: 1º eso l.g. solucionario

104 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosO diálogo III. A entrevista (páx. 153)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• No apartado inicial da unidade os alumnos entran en contacto coas características da entrevista, que coñecerán polo miúdo co apartado da lectura e co Taller de escritura.

LecturaUn máxico negocio (páxs. 154-156)

• A lectura pertence a un escritor de prestixio na literatura infantil e xuvenil, a quen convénque coñezan, se é que aínda non entraron en contacto con el a través dalgún outro texto.

• Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto. A continuación,pódese facer unha lectura semidramatizada, en que un alumno fai de entrevistador (le as preguntas) outro de entrevistado (le as respostas) e outro fai de seminarrador e le a introdución e as conclusións. Isto axudaralles a ver as partes dunha entrevista.

Taller de escrituraA entrevista (páx. 157)

• Como é habitual neste programa, os alumnos elaborarán a partir dun modelo dado, o tipo de texto relacionado coa lectura e coa información recibida no apartado de Tipos de textos: a entrevista.

O diálogo III. A entrevista

Un máxico negocio AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ

A entrevista

Preséntanse as características das entrevistas como un tipode texto dialogado.

A partir da lectura traballamos a comprensión e tamén a entrevista, xa que o texto de Agustín Fernández Paz estáartellado sobre unha entrevista.

Neste apartado aparecen as pautas precisas para elaborar por escrito unha entrevista. A partir dunha entrevista queserve como presentación, eles realizan outra.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 153)

1. Resposta libre.

Comprensión lectora (páx. 156)

1. • A primeira imaxe correspóndese co comezo e codesenvolvemento da historia. Pola contra, a se-

gunda prodúcese cando o fillo fai que a revistapase a ser fume; por iso está triste e enfadado.

• Mefisto está lendo a entrevista onde conta a súatraxectoria de bruxo ata que o seu fillo lle fai de-saparecer a revista.

� Mefisto é un bruxo que sae na portada dunharevista, na que tamén figura unha entrevistaque lle fixeron. Nesa entrevista relata como co-

TIPOS DETEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0102-0109.qxd 16/3/07 17:38 Página 104

Page 105: 1º eso l.g. solucionario

105

UNIDADE 10

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ñeceu a súa muller, que tamén ten poderes, co-mo se iniciou na maxia e como decidiu nun mo-mento da súa vida integrarse cos humanos e se-guir sendo bruxo. Pero mentres Mefisto está a ler,o seu fillo fai un truco que provoca que a revistase converta en fume verde. O pai, enfadado, con-verte o seu fillo nunha ra e pídelle á muller quenon o desenmeigue.

2. • Difusión: acción e efecto de difundir ou difundirse.

• Estirpe: raíz e conxunto de antepasados e des-cendentes dunha familia.

• Subscrición: acción de subscribir ou subscribir-se a unha publicación.

• Máster: voz inglesa que se emprega para desig-nar un curso de especialización nunha discipli-na ou rama universitaria.

• Inzar: reproducirse con rapidez os animais ouas plantas.

• Esfarelar: dividir ou dividirse algo en anacosmoi pequenos.

3. • El, Mefisto.

• Desde a escola.

• Un día na escola. A profesora mandara saír aAna ao encerado e ela desexou tanto que cre-basen as lentes da profesora, para que nonpuidese ver o que ela ía facer no encerado,que, de repente, se converteron en po.

• Marcharon á cidade para acceder á Universi-dade. Acabaron a Universidade, fixeron unmáster na School of Big Business e abriron undespacho. En paralelo seguiron desenvolvendoe traballando cos seus poderes.

4. Nesta foto está toda a familia: Mefisto, Ana e o fillo,mentres que, segundo se nos conta na lectura e se-gundo a foto que a acompaña, na revista só saíanMefisto e mais a súa muller: Ana. De feito, na lectu-ra tamén se nos di que Ana está un pouco máisatrás ca Mefisto e aquí parece que está á mesmaaltura. A roupa que levan os dous protagonistasnon coincide en ambas as fotos, pois na da lecturaMefisto vai de negro e Ana, de gris, mentres queaquí Mefisto vai cun traxe verde e Ana, de marrónclaro. Na foto da lectura Mefisto ten unha vara má-xica que agora leva o fillo.

� Porque a revista a lía moita xente. Porque sig-nificaba que o seu traballo era recoñecido.

5. • Ante unha decisión que pode implicar cambiosna nosa vida, cando se trata dunha decisiónmoi importante.

• Decidiron vivir na cidade, estudar na Universi-dade e facer un máster, pero sen esquecer queson bruxos e actuando como tales.

• Pois si, xa que teñen moitos humanos baixo asúa influencia.

6. Resposta modelo:

• Porque o pai estaba actuando con certa fa-chenda, como se por saír na revista xa fosemáis importante e o neno decide darlle un pe-queno escarmento.

• Porque el estaba moi orgulloso da súa entrevis-ta e sentoulle mal que o fillo fixese que desapa-recese a revista.

• Parece que si, porque o neno estaba mirandopara o pai, despois de facer que a revista seconvertese en po, e á vez observaba a nai deesguello, o que parece unha mirada cómplice.

7. • Empeza coa primeira pregunta: «Permítameque empece...»

• Porque as preguntas están indicadas comopregunta ou como P, mentres que as respostasestán marcadas como resposta ou R.

• Ao corpo, xa que non vemos a presentación doentrevistador nin a conclusión final desta.

� A anterior: presenta a Mefisto. A posterior: con-ta unha anécdota.

8 e 9. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 157)

1. • A introdución e a entrevista propiamente dita.

• Nela faise unha presentación da persoa que sevai entrevistar, don Xesús Rodríguez Vázquez,un mestre. Neste caso coñecemos o seu nome,a súa profesión e o motivo da entrevista actual,a xubilación do protagonista.

• É unha entrevista de personalidade, pois afon-da na dimensión humana de don Xesús.

� Resposta libre.

2, 3, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0102-0109.qxd 16/3/07 17:38 Página 105

Page 106: 1º eso l.g. solucionario

106 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaOs determinantes (páxs. 158-159)

• Con esta unidade dedicada aos determinantes completamos o visto na unidade 8, ondetraballaramos os substantivos e os artigos. Igualmente, na unidade 9 viramos os adxectivos,polo que os alumnos xa coñecen todas as palabras que acompañan aos substantivos.

• Ao traballar cos posesivos podemos destacar a diferenza co castelán na construción deste tipo de palabras, sobre todo se temos alumnos estranxeiros na aula. Debemos insistir na característica do galego, pois os posesivos van necesariamente con artigo en oposición ao castelán.

• Así mesmo, ao explicar os posesivos podemos facer que os alumnos reflexionen sobrea ambigüidade da terceira persoa (as formas seu, súa, seus, súas). Para meditar sobre esteaspecto e reforzar a súa comprensión podemos escribir no encerado unha oración. Porexemplo:

É o seu automóbil.A continuación pedímoslles aos alumnos que digan por cal destas expresións poderíansubstituír o posesivo da oración.

O automóbil del. O automóbil dela.O automóbil de vostede. O automóbil de vostedes.O automóbil deles. O automóbil delas.

Farémoslles observar que o posesivo seu podería substituírse por calquera das expresiónsanteriores. Por iso, se nalgún contexto pode resultar ambiguo o seu significado, é mellorutilizar a preposición seguida do pronome persoal ou mesmo dun substantivo que resulteaclarador.

SOLUCIONARIO

Gramática (páxs. 158-159)

1. Resposta de esquerda a dereita. Neste, deste,nesta, desta, nestes, destes, nestas, destas, nisto,disto. Nese, dese, nesa, desa, neses, deses, ne-sas, desas, niso, diso. Naquel, daquel, naquela,daquela, naqueles, daqueles, naquelas, daque-las, naquilo, daquilo.

2. • Cubre estes impresos e déixaos sobre esta mesa.

• Coloca aqueles libros naquel estante daquelaesquina.

• Recolle esa roupa e pona nese cesto.

3. • As miñas furgonetas levan rotulado o nome damiña empresa.

• Tes que escribir o teu nome e os teus apelidosnos espazos en branco.

• Devólvelles os seus discos e as súas películas.

4. • Cantos libros liches? Algúns. Tres.

• Cantos irmáns tes? Moitos. Catro.

• Cantas adiviñas sabes? Poucas. Dúas.

• Cantos pasteis comeu? Bastantes. Cinco.

5. • 18: dezaoito. • 88: oitenta e oito.

• 14.º: décimo cuarto. • 56: cincuenta e seis.

• 29: vinte e nove. • 127: cento vinte e sete.

• 46.º: cuadraxésimo sexto.

• 101.º: centésimo primeiro.

• 57.º: quincuaxésimo sétimo.

• 72.º: septuaséximo segundo.

� Ordinais: 14.º, 46.º, 101.º, 57.º, 72.º. Cardi-nais: 18, 88, 56, 29, 127.

6. • Este: determinante, meus: pronome.

• Primeiro: pronome, túa: determinante.

• Primeira: determinante, súas: pronome.

• Alguén: pronome, certas: determinante.

• Teu: determinante, moitos: determinante, meu:pronome.

831552 _ 0102-0109.qxd 16/3/07 17:38 Página 106

Page 107: 1º eso l.g. solucionario

107� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 10

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 160)

1. • amor: odio

• avaricia: xenerosidade

• filia: fobia

• amizade: inimizade

• simpatía: antipatía

2. • O meu médico sempre consulta os casos cuncolega.

• Reuníronse todos os camaradas do PartidoAmarelo.

• A empresa é de dous ou tres socios.

• Non roubou só, axudaríao calquera dos seuscómplices.

3. • A bibliofilia é a afección polos libros.

• Non debería existir a xenofobia, é horrible.

• Nunca sobe en ascensor, ten claustrofobia.• Non me podo tirar á piscina, teño hidrofobia.

4. • Facer de menos a alguén F Desprezalo.

• Nacer en mala hora F Sentirse desafortunado.

• Ter a alguén debaixo da moa F Desconfiar dealguén.

5. • Beber os ventos por alguén: P.

• Abalar co medo: N

• Estar ata as orellas de alguén: N

• Andar de boureo: N.

• Terlle lei a alguén: P.

• Marchar co rabo entre as pernas: N

• Andar coa mosca na orella: N

• Facer de avogado dos pobres: P

• Botar soberbias: N.

• Non ter ganas de festa: N.

6. • Inmaduro: in-maduro. Prefixo: in. Deriva demaduro/a.

• Responsabilidade: responsabili-dade. Sufixo: -dade. Palabra base: responsable.

• Namoradeiro: namora-deiro. Sufixo: -deiro. De-riva de namorar.

• Morriñento: morriñ-ento. Sufixo: -ento. Derivade morriña.

• Impaciencia: im-paciencia. Prefixo: -im. Derivade paciencia.

• Hostilidade: hostil-idade. Sufixo: -idade. Derivade hostil.

7. • Carne: carnívoro, cárnico, carnizaría. • amigo:amigar, amizade. • cariño: cariñoso. • leite:leiteira, leiteiro.

VocabularioOs sentimentos. Palabras primitivas e derivadas (páx. 160)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo dos sentimentos, mentres que poroutro lado presentamos as palabras primitivas e as derivadas. Xa estudaron nas unidadesanteriores os prefixos e os sufixos polo que, agora, van afondar no recoñecemento dese tipode unidades para identificar tipos de palabras. É un paso preparatorio, para continuar nas seguintes unidades coas palabras compostas e coas palabras parasintéticas (unión de derivación e composición nunha mesma palabra).

OrtografíaSignos que limitan enunciados (páx. 161)

• As tres últimas unidades do libro de texto están dedicadas aos signos de puntuación.Comezamos polo punto, o signo de interrogación e o signo de admiración. Os alumnos leránen voz alta Un máxico negocio e xustificarán o uso do punto e os signos de admiración e interrogación.

831552 _ 0102-0109.qxd 16/3/07 17:38 Página 107

Page 108: 1º eso l.g. solucionario

108 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 161)

1. • Resposta modelo: comestes todos os pasteis.Formamos unha frase enunciativa que non tenunha entoación marcada.

• Son horas de marchar? Formamos unha inte-rrogativa, cunha entoación marcada.

• Quedamos para mañá? Interrogativa, cunhaentoación marcada.

• Chegaches cedo hoxe. Enunciativa, cunha en-toación sen marcar.

� Respondido ao lado de cada frase.

2. Resposta libre.

3. Que é o que vin no medio da ría? Un barco. Porentre as nubes, un avión. Xogar aos nenos, napraia! Todo iso éche o que vin!

4. Papá foi ao garaxe e trouxo a sorpresa. Va que nono adiviñades? Unha bici! Unha bici vermella e pra-teada escintilante. Tiña unha lámpada e un tim-bre! Incrible! Boteime a correr e despois abracei amamá. Abracei a papá. Abracei a miña bici.

–Prométesme que has ser prudente?

Prometinllo. Entón, mamá deume un bico e dixoque ía facer crema de chocolate para a sobreme-sa e entrou na casa. Miña nai e meu pai son osmellores do mundo!

• Debemos insistirlles aos alumnos en que os pronomes interrogativos en galego só levanacento en caso de ambigüidade nas interrogativas indirectas. Ademais, normalmente, ossignos de interrogación e admiración só se escriben ao final.

• Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado, en que debemos marcar ben aspausas e a entoación, para que transcriban correctamente os puntos e signos estudados:

DITADO

A espera

Xa son as dez da noite e non dan chegado. Pasaríalles algo? Comezo a estar preocupada. Eles saben que temos que coller este tren. Que puido acontecerlles? Non teño nin idea!Ah, xa sei! Telefonarei á súa casa e así saberei se están en camiño. Aí hai unha cabina.Que sorte! Agora espero que haxa alguén na casa. A ver onde teño a axenda. Aquí está!Mais, que vexo? Alí aparecen. Vinte minutos de atraso!

LiteraturaAs narracións tradicionais (páxs. 162-163)

• Comezamos con esta unidade dúas dedicadas aos textos narrativos, para finalizar despoiscoa 12, dedicada ao teatro. Neste primeiro achegamento ás composicións narrativas,traballamos as narracións de carácter popular. Os alumnos deben lembrar o exposto na unidade 2 sobre a oposición entre a literatura popular e a culta, así como ascaracterísticas das narracións vistas nas unidades 2 e 3, no apartado de Tipos de textos.

• Para introducir o tema, os alumnos falarán sobre os contos que coñezan. Sen dúbida a súaexperiencia estará relacionada cos contos populares, polo que nos serve para traballar estaunidade.

• Para estimular a creación do noso alumnado pódese aproveitar a actividade denominadaRedacción que aparece proposta no apartado de Avaliación. Os alumnos deben crear(seguindo os presupostos de Gianni Rodari) un conto mesturando outros coñecidos.

831552 _ 0102-0109.qxd 20/3/07 15:57 Página 108

Page 109: 1º eso l.g. solucionario

109� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 10

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 162-163)

1. � • A aparición da especie humana.

• Si. A Biblia. Na Biblia, texto da relixión católi-ca, tamén se pretende explicar a creación dahumanidade. Esa creación na Biblia di que ohome foi creado a partir de po e a muller,a partir dunha costela do home.

• Trátase dun mito, xa que ten por finalidaderesponder unha pregunta que o ser humanose fai sobre a súa existencia, neste caso asúa aparición no planeta.

2. � • É unha narración de feitos ficticios que enningún momento consideramos real. Ao lelonon pensamos en que houbese un lobo quefalase. Ademais, tampouco aparecen perso-naxes coñecidos, senón un lobo e unha va-ca. Por último, a finalidade dos contos é di-vertir, non explicar nada, e vémolo reflectidoneste conto, xa que non temos que sacarningunha conclusión con este relato, senónque rimos ao lelo.

• Pertence aos contos de animais. Porque osprotagonistas son animais que falan e teñencomportamentos propios das persoas.

� • Lobo ➔ avarento.

• Raposo ➔ burlesco.

• Vaca ➔ intelixente.

� Aparece unha sociedade rural, porque se tratadun ambiente propicio para que os protagonistassexan os animais, e ademais é un ambiente máisnatural, máis puro, para observar os valores pre-sentes no relato: a intelixencia, a avaricia...

Reforzo e ampliación (páx. 164)

1. • Resposta modelo no libro.

2. Na Idade Media había moitos artesáns. Algúnseran verdadeiros especialistas no seu oficio. Tiñanorganizadas unhas asociacións que se chamabanconfrarías, ás que lles pagaban certas cotas perió-dicas. Deste xeito, a confraría axudaba aos seusmembros cando o precisaban. Estas asociaciónscontrolaban os prezos e as calidades dos seus pro-dutos. E cada oficio tiña a súa propia confraría.

Determinantes demostrativos: este (de1este), es-tas; determinantes posesivos: seu, seus, seus,súa; determinantes indefinidos: moitos, algúns,certas, cada.

3. • 7529: sete mil cincocentos vinte e nove.

• 47.º: cuadraxésimo sétimo.

• 101.º: centésimo primeiro.

4. • Prexulgar: derivada, porque se lle engade oprefizo pre- ao verbo xulgar. Reconquista: deri-vada, porque lle engadimos o prefixo re- aosubstantivo conquista. Sol: simple, só estáconstituída por un lexema. Libro: simple, só es-tá constituída polo lexema. Lunático: derivadade lúa, ou máis ben da forma culta luna. Embo-tellar: palabra derivada de botella, co prefixoem- e o sufixo -ar.

5. Resposta libre.

6. Resposta libre.

Avaliación (páx. 165)

1. • É actriz, escritora, contacontos. En definitiva,dedícase a contar historias.

• Do pai, que é mariñeiro e os mariñeiros sempreteñen unha fantasía desbordante.

� Resposta modelo: Introdución: desde o princi-pio ata outras prestadas. Corpo: desde a pri-meira pregunta ata a penúltima resposta dePaula. O peche son a última pregunta do en-trevistador coa súa resposta porque son comounha conclusión.

2. • Este: vaia lugar sinistro este.

• Miña: un posuidor de primeira persoa, femininosingular; meu: un posuidor de primeira persoamasculino singular; súas: un posuidor de ter-ceira persoa, feminino plural.

• Numerais ordinais: primeiro, segundo. Nume-rais cardinais: 1972, dous.

• Algunhas, outras, todo, algo, outro. Algo é inva-riable.

3. Primitivas: conto, sorte, monte.

Derivadas: mariñeiro (de mar), escritora (de es-cribir), facilísimo (de fácil).

� Conto: contista. Sorte: sortear. Monte: montei-ra, montelo.

4. Resposta modelo: Interrogativa: Mellor o contoimprovisado ou o conto lido? Exclamativa: Plas! Opunto, peche enunciativo: Si, ti mesmo cando oescribes o fas.

5. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0102-0109.qxd 20/3/07 15:57 Página 109

Page 110: 1º eso l.g. solucionario

110 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Os medios de comunicación

COMUNICACIÓN • Descubrir os medios sociais como instrumentos de comunicación.

• Coñecer os medios de comunicación,especialmente os xornais.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser capaz de facer un artigo xornalístico.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer as formas dos pronomespersoais tónicos e átonos.

• Saber empregar as formas dos pronomes persoais tónicos.

• Identificar as funcións dos pronomes.

• Recoñecer as palabras compostas.

• Ampliar o vocabulario das crenzas.

• Usar correctamente o punto e seguido, o punto e final e o punto e á parte.

LITERATURA • Coñecer o concepto de narración culta e os seus tipos.

• Identificar as características dos contos e das novelas.

OBXECTIVOS

• Identificar a estrutura dun artigoxornalístico.

• Identificar os pronomes persoais tónicose átonos.

• Identificar as palabras relacionadas co léxico das crenzas.

• Recoñecer palabras compostas.

• Explicar o uso do punto e da coma nun fragmento.

• Identificar as características dasnarracións cultas nun texto dado.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

11

CONCEPTOS • Os medios de comunicación: a estruturadun xornal.

• O artigo xornalístico.

• Formas dos pronomes persoais tónicos e átonos.

• Funcións dos pronomes persoais.

• Palabras compostas.

• O léxico das crenzas.

• O uso dos signos de puntuación: o puntoe a coma, características e usos.

• As narracións cultas: o conto e a novela.

• Características do conto e da novela de autor.

• Análise de palabras compostas.

• Ampliación do léxico das crenzas.

• Uso correcto do punto e da coma.

• Coñecemento do concepto de narraciónculta.

• Identificación dos tipos de narracións cultas.

ACTITUDES • Interese por ler e elaborar artigosxornalísticos.

• Valoración do coñecemento do léxico das crenzas.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración das narracións cultas comounha forma de expresión.

• Clasificación de certos medios de comunicación escritos.

• Coñecemento das seccións dun xornal.

• Elaboración dun artigo xornalístico.

• Análise dos pronomes persoais.

• Clasificación dos pronomes en tónicos e átonos.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 110

Page 111: 1º eso l.g. solucionario

111� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 11

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer os tipos de pronomes persoais:

tónicos e átonos.– Identificar as funcións dos pronomes tónicos

e átonos.

• Competencia léxico-semántica– Ampliar o campo léxico das crenzas.

– Identificar as palabras compostas e saberconfeccionalas a partir dos formantes.

• Competencia ortográfica– Usar correctamente os signos de puntuación:

a coma e o punto.

B. Competencia sociolingüística– Coñecer a riqueza léxica como un elemento

propio da lingua máis culta.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Recoñecer os trazos caracterizadores

das narracións cultas.

– Recoñecer as partes dun xornal.

• Competencia funcional– Elaborar un artigo xornalístico a partir

de modelos xa dados.

D. Competencia estratéxica– Identificar determinadas expresións

como comezo e final de narracións.– Recoñecer os signos de puntuación como

marcas de pausas na súa lectura.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información.

– Elaborar resumos e esquemas.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Valorar a transmisión cultural entre xeracións.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Coñecer as narracións cultas máis

importantes: o conto de autor e a novela.

EDUCACIÓN PARA A CONVIVENCIANa lectura inicial preséntase o tema da tradición oralgalega. É interesante aproveitar isto para resaltar a importancia de conservar a nosa tradición e de respectar todas as tradicións presentes no nosocontorno, por tratarse de bens culturais.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIATratamos de forma detallada, pero tamén ao longo de toda a lectura, o tema das crenzas, polo que é un bo momento para mostrar respecto polas diferentes visións da vida.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos: Os medios de comunicación. A estrutura dun xornal

Lectura: A desaparición dos informantes rompe...

Taller de escritura: O artigo xornalístico

ESTUDO DA LINGUA

Gramática: Os pronomes persoais I

Vocabulario: As crenzas

Ortografía: O punto. A coma

LITERATURA

As narracións cultas

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 11 (páx. 152)

AVALIACIÓN

Avaliación do terceiro trimestre proba 2 (páxs. 164-165)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 111

Page 112: 1º eso l.g. solucionario

112 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

ComunicaciónTipos de textosOs medios de comunicación. A estrutura dun xornal (pax. 167)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• No apartado inicial da unidade os alumnos entrarán en contacto coas características e coa estrutura dos xornais. A continuación, esa información poderana extrapolar ao texto da lectura, para captar a esencia deste tipo de textos.

LecturaA desaparición dos informantes... (páxs. 168-170)

• Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto. A continuación, pódese facer unha lectura en alto en que un alumno lea o título, outro, a entrada e, un último, o corpo. Deste xeito repasarán a estrutura deste tipo de textos.

Taller de escrituraO artigo xornalístico (páx. 171)

• No primeiro apartado os alumnos coñecen os medios de comunicación en xeral e a estruturados xornais. A continuación elaboran un artigo xornalístico.

A estrutura dun xornal

A desaparición dos informantes rompe a tradición oral galega

O artigo xornalístico

Preséntanse as características dos medios de comunicacióne a estrutura dos xornais.

A partir da lectura traballamos a comprensión e os textosxornalísticos. Pode destacar a tipografía que se emprega nos xornais, sobre todo a dos titulares.

Neste apartado aparecen as pautas precisas para elaborar un artigo xornalístico. A partir dun artigo que serve comopresentación, eles realizan outro.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 167)

1. • Unha revista: o tamaño pode variar bastante. Osoporte pode ser papel ou informático, aíndaque o normal é en papel. Pode ser semanal,quincenal, mensual...

• Un xornal: o tamaño é bastante estándar. Émáis grande ca as revistas, pero é máis peque-no aquí ca noutros lugares (por exemplo, osxornais brasileiros). O soporte pode ser en papelou informático e a periodicidade varía depen-dendo do xornal (diario, semanal, quincenal...).

• A edición dixital do mesmo xornal: o formatomedirémolo en número de páxinas, o soporte éinformático e a periodicidade é variable, igualca no caso anterior.

2. A información é obxectiva, nela cóntanse uns da-tos sen introducir opinións ou ideas propias, sim-plemente se relata o que acontece ou aconteceu.Mentres, a opinión é subxectiva, nela relátanseunha serie de accións, sucesos... de forma sub-xectiva, segundo unha visión persoal.

3. • Un acontecemento nunha aldea: local ou mes-mo comarcal.

TIPOS DETEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 112

Page 113: 1º eso l.g. solucionario

113

UNIDADE 11

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

• Os resultados dos equipos de fútbol: deportes.

• O tempo que vai ir mañá: predición meteoroló-xica.

• Algo que ocorreu nun país estranxeiro: internacio-nal.

• A concesión dos premios Nobel: sociedade.

� Segundo o criterio xeográfico: Un acontecementonunha aldea e algo que ocorreu nun país estran-xeiro. Segundo o criterio temático: A concesióndos premios Nobel e os resultados dos equiposde fútbol. A predición meteorolóxica pertenceríaao apartado «outras seccións».

Comprensión lectora (páx. 170)

1. As iniciativas individuais, claves para a conserva-ción da tradición oral. / A falta de medios, persoale apoio institucional pon en perigo a conservacióndo folclore.

2. • Dixitalizar: transformar unha información ou unsinal en números para que poida ser tratado noordenador.

• Etnografía: estudo descritivo das institucións edos diversos caracteres antropolóxicos, sociaise feitos de civilización (cultura material, etc.)dos diferentes pobos ou etnias.

• Informante: o que informa ou ten a informaciónsobre algo.

• Recolla: de forma figurada, recolección dunhaserie de produtos.

• Soporte: aquilo que sostén ou serve para sos-ter, apoio; na lectura, refírese ao apoio de ca-rácter dixital ou analóxico utilizado para rexis-trar información.

• Iconográfica: relativo ao estudo e explicación dosignificado das imaxes, esculturas e pinturas.

3. • Dúas: unha que consiste en ir a un lugar e re-coller as súas mostras de folclore, e outra queconsiste en ir a ese lugar e participar das viven-cias e dos feitos, facer unha inmersión.

• Que está en perigo de desaparecer porque estáen vellos soportes que se van deteriorando.

• Decidiu coller todo o material para ver o que sefacía con el e darlle unha copia aos que o reco-lleron, pero a iniciativa quedou en punto morto.

• Tocan e bailan. Ademais, Manuela está gravan-do un disco e xunta coplas para un libro.

• O seu traballo comezou, cando el tiña 10 anos,no concello asturiano de Vilanova de Oscos.

• Un sobre a representación iconográfica dosinstrumentos do camiño de Santiago e outrocentrado na posta en marcha dun museo deinstrumentos musicais.

4. Resposta libre.

5. Manifesta a pena que lle produce pensar que sevai perder esa tradición oral e que non haxa uninterese das institucións por conservalo, porexemplo, co tratamento dos datos xa recollidos.

� Resposta libre.

6. Resposta libre.

7. Para indicar que se citan literalmente as palabrasque dixo outra persoa.

� Resposta libre.

8. Pode aparecer na sección de Sociedade ou taménna de Cultura. No texto está nunha hipotética sec-ción «folclore».

9 e 10. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 171)

1. • Dunha crenza popular moi antiga.

� Resposta modelo. Unha crenza popular, Augase pedras en Galicia.

2. Resposta libre.

3. O autor do texto non di que crea nas propiedadescurativas pero manifesta que tampouco fan mal.Con todo, expresa que se un está mal debe ir aomédico. Resposta libre.

4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 113

Page 114: 1º eso l.g. solucionario

114 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaOs pronomes persoais I (páxs. 172-173)

• Con esta unidade introdúcese o estudo dos pronomes, que se rematará na unidade que segue e coa que finalizamos o estudo das clases de palabras.

• Insistir no significado ocasional dos pronomes explicándolles aos alumnos que con esta clase de palabras nomeamos persoas, seres ou obxectos, como ocorre cos substantivos.Pero, a diferenza destes, os pronomes teñen un significado variable.

• Facerlles observar as formas dos pronomes e centrar a atención dos alumnos naquelas quedan lugar a frecuentes erros ortográficos. Por exemplo, entre os pronomes tónicos nós e vós,fronte aos átonos nos, vos; a correcta escrita, nunha soa palabra, das formas comigo,contigo, consigo, connosco, convosco. Os alumnos e as alumnas poden escribir oracións en que utilicen correctamentes estas formas.

• Podemos destacar tamén a forma do pronome átono de terceira persoa (o, a, os, as), candovai situada despois do verbo, xa que esta varía segundo sexa a terminación verbal. É unhaindicación para que entendan o cadro que figura nesta dobre páxina, pois tratarase con detalle na seguinte unidade.

SOLUCIONARIO

Gramática (páx. 172-173)

1. • Nós xa descansamos abondo. Nós: primeirapersoa plural.

• Eles marcharon canda vós. Eles: terceira persoamasculino plural. Vós: segunda persoa plural.

• Chama ti por el. Ti: segunda persoa singular.El: terceira persoa masculino singular.

• Por que non quedas connosco? Connosco: pri-meira persoa plural.

• Eu penso que te equivocas. Eu: primeira per-soa singular.

� Elas: complemento con preposición. Nós: suxei-to. Eles: suxeito. Vós: complemento con preposi-ción. Ti: Suxeito. El: complemento con preposi-ción. Connosco: complemento con preposición.Eu: suxeito.

2. • Contigo: tónico.

• Vós: tónico. Nela: en+ela, tónico.

• Ti: tónico. Comigo: tónico.

• Vos: átono.

• Lle: átono. El: tónico.

• Del: de+el, tónico. Llo: lle+o, átonos.

3. O meu irmán e mais eu fomos de excursión aomonte cos nosos pais. Os meus pais non queríanir demasiado lonxe, pero meu irmán e mais eu

convencemos os nosos pais para ir deica ao Mira-dor da Meiga. Foi fantástico. Alí atopamos unsamigos. Os nosos amigos foran deica alí para co-lleren castañas e os meus pais, meu irmán emais eu unímonos aos nosos amigos.

� Si que evitan a repetición do substantivo aoque se refiren. Os pronomes son palabras queempregamos no canto de nomes, polo queserven para non repetir eses nomes. Vémoloneste exercicio, pois ao cambiar os pronomespolas palabras ás que substitúen faise moi re-petitivo.

4. Resposta libre.

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 114

Page 115: 1º eso l.g. solucionario

115� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 11

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 174)

1. • pregaria: oración• vaticinio: predición• fe: credo• deus: deidade• rezar: orar

2. Agnóstico: é unha persoa que afirma que só sepode coñecer o experimental, e que por iso nonse pode coñecer a Deus.

Ateo: é unha persoa que nega a existencia deDeus.

Profano: é unha persoa que non está iniciada enrelixión.

3. Ana díxonos que algunhas crenzas non lle teñenmoito sentido, pero ela non é moi crente, así quenon resulta estraño que diga iso. A min tenmemoita credibilidade, porque sempre se informaantes de falar. Meu avó, que é moi crédulo, ta-mén se leva ben con ela e tenlle moito creto por-que di que fala con sentidiño.

4. • Budismo-pagode-lama• Cristianismo-igrexa-cura. • Xudaísmo-sinagoga-rabino.• Islamismo-mesquita-imán.

5. • Deus é bo e o demo non é malo: serve paraamosar indecisión, xa que se presenta todo co-mo bo, tanto Deus coma o demo, que en prin-cipio son valores antepostos.

• Quedar para vestir santos: non casar.

• Dicir amén a todo: asentir e admitir calqueracousa, non ser quen de dicir que non a algo.

• Estaba de Deus: era algo inevitable. Con estafrase indicamos a imposibilidade de evitar algo,coma se estivese feito con vontade divina.

6. • Sacarrollas.

• Parabrisas.

• Abrelatas.

• Limpacristais.

• Gardalama.

• Lavalouza.

� Resposta libre.

VocabularioAs crenzas. Palabras compostas (páx. 174)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo das crenzas, mentres que poroutro lado imos presentar as palabras compostas. Xa estudaron nas unidades anteriores as palabras primitivas e derivadas e agora dan o paso previo para ver na seguinte unidade as palabras parasintéticas. Mentres, o tema das crenzas é un bo momento paravalorar a multiplicidade de relixións que existe no planeta, como un aspecto positivo da variedade cultural.

OrtografíaO punto. A coma (páx. 175)

• As tres últimas unidades do libro de texto están dedicadas aos signos de puntuación.Comezaramos polo punto, o signo de interrogación e o signo de admiración. Agoraafondamos no uso do punto (seguido, á parte e final) e a coma. Os alumnos lerán en voz altaA desaparición dos informantes rompe a tradición oral galega e xustificarán o uso do punto e a coma.

• Os alumnos escribirán oracións onde demostren entender os diferentes usos da coma.

831552 _ 0110-0117.qxd 16/3/07 17:40 Página 115

Page 116: 1º eso l.g. solucionario

116 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 175)

1. Resposta modelo:

Punto e seguido: ... hai editoriais con series dedi-cadas á tradición galega que co que van publi-cando fan posible que non se perda o materialrecollido. Aparecen traballos...

Punto e á parte: ... o Museo do pobo galego te-ñen abertas seccións sobre a música tradicional.Tamén....

Punto final: ... para evitar que se perda a tradi-ción oral galega.

2. Precísase un mago con dotes para facer prodi-xios, con título en linguas ocultas, hábil coas apó-cemas e con residencia en Galicia. Vendo unha vasoira voadora, resistente, cómoda,impecable e rápida.

3. • Trasnos, meigas, sereas, mouros... son algúnsdos nosos seres fantásticos.

• Se non queres pasar frío, aconsélloche que le-ves unha cazadora.

• Eu poño os refrescos e vós, a sobremesa.

• Presentou a solicitude fóra de prazo, polo tan-to, non lla puideron admitir.

4. Resposta libre.

5. A noite do San Xoán é rica en costumes, crenzas,lendas e tradicións. Unha noite de maxia. O res-plandor das labaradas nas fogueiras fai descubriros diaños agochados na escuridade. O lume fai-lles lembrar o inferno, de onde proveñen, e foxen.Nesta noite as plantas acadan o mellor das súaspropiedades máxicas. En moitas casas recólleseherba de san Xoán, fiúncho, herba luísa, xesta,fento macho, malva e mais romeu. Ponse todonun caldeiro con auga e déixase ao orballo danoite. Cando chega a mañá todos os membros dacasa lavan a cara con esta auga milagreira.

� Resposta libre.

• Para practicar o aprendido podemos realizar un ditado, sen indicar onde hai comas e puntos:

DITADO

Influencias familiaresXoana é deseñadora e traballa nunha empresa téxtil moi importante. Con todo, toda a súavida estivo máis vinculada ás plantas. Seu pai é xardineiro do concello, súa nai traballanunha floraría e o seu irmán máis vello, o único que ten, estudou agronomía.Na súa casa sempre houbo moitas plantas, incluso tiña un pequeno invernadoiro. Desdepequena axudoulle á familia a coidar dos xeranios, as petunias, os caraveis, etc. Todo isto fixo, sen dúbida, que os seus deseños se inspirasen en motivos vexetais.

LiteraturaAs narracións cultas (páxs. 176-177)

• Rematamos con esta unidade as dúas dedicadas aos textos narrativos, para finalizar despoiscoa 12, dedicada ao teatro. Neste segundo achegamento ás composicións narrativas,traballamos as narracións de carácter culto. Os alumnos deben lembrar o exposto na unidade 2 sobre a oposición entre literatura popular e culta, así como as característicasdas narracións vistas nas unidades 2 e 3, no apartado de Tipos de textos.

• Para introducir o tema, os alumnos falarán sobre os contos ou novelas de autor quecoñezan. Esta mini-actividade servirá para que reflexionen sobre a oposición entre obrasnarrativas cultas e tradicionais.

• Nesta unidade estúdanse os tipos de novelas segundo o seu contido. Despois de comentar esta clasificación, pedirémoslles aos alumnos e ás alumnas que nos falen das súaspreferencias.

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 116

Page 117: 1º eso l.g. solucionario

117� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 11

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

Literatura (páxs. 176-177)

1. � É unha novela xuvenil, xa que o seu protago-nista é un adolescente de 2.º da ESO, poloque, probablemente está pensada para un pú-blico desa idade. Ademais está ambientadanun instituto, que é o espazo habitual dos ado-lescentes, do público xuvenil.

� Resposta libre.

2. � É un conto de autor e, xa que logo, culto. O au-tor, como figura na marxe inferior dereita, éÁnxel Fole e o conto pertence á obra Historiasque ninguén cre.

� Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 178)

1. • Resposta modelo no libro.

2. • Ela: tónico.

• Vós: tónico.

• Nos: átono.

• Ti: tónico. Connosco: tónico. Eles: tónico.

• Lles: átono. Eu: tónico.

• Che: átono. Te: átono.

3. • Sacarrollas: sacar (verbo) + rollas (substantivo).

• Escornabois: escornar (verbo) + bois (substan-tivo).

• Recoméndase escribir esta forma separada,polo que deberiamos cambiar o exemplo: gar-dalama, vacaloura, etc.

• Gardamontes: gardar (substantivo) + montes(substantivo).

• Agridoce: agre (adxectivo) + doce (adxectivo).

• Paporroibo: papo (substantivo) + roibo (adxec-tivo).

4. Resposta libre.

Avaliación (páx. 179)

1. • Conta o nacemento da primeira radiodifusiónde audio da historia, que se produciu na noite-boa de 1906 en Massachusetts.

• Fálase da radio.

• A televisión caracterízase por amosar a noticia.Mentres, o xornal presenta a crítica, pero, contodo, é a radio o medio que a conta.

� Resposta modelo: Deberían falar tanto da tele-visión, que é o medio co que eles teñen máisrelación, como da prensa, os xornais. Son xor-nais en galego Galicia-hoxe, con versión en so-porte papel e dixital, o semanal A Nosa Terra,con ambos os soportes tamén, e De luns avenres.

2. Ela proporciónaa, ela descríbea, el transmíteo, elareflícteo, e el, a valoración.

� Si. Porque ao substituír certas expresións porpronomes, os verbos levan enclíticos os prono-mes átonos que substitúen a esas expresións,polo que gañan unha sílaba máis e pasan a serpalabras esdrúxulas, que teñen que acentuar-se sempre.

3. • Contra+sinal.

• Alto+falante.

• Toca+discos.

• Tele+xornal.

� A palabra composta que aparece no texto estána primeira liña, é noiteboa.

4. Para indicar a omisión do verbo. Temos dúasconstrucións parecidas e na segunda xa non utili-zamos o verbo, porque está elidido e podemosdeducilo do contexto.

� O punto e seguido empregámolo para separaroracións dentro dun mesmo parágrafo. Men-tres, o punto e á parte serve para sinalar o finaldun parágrafo e o inicio doutro que comezacunha idea ou tema novo.

5. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0110-0117.qxd 7/3/07 19:17 Página 117

Page 118: 1º eso l.g. solucionario

118 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Os xéneros xornalísticos

COMUNICACIÓN • Descubrir os tipos de xéneros xornalísticos.

• Coñecer as características da noticia e da crónica.

• Comprender e explicar correctamente o contido dun texto.

• Ser quen de elaborar unha noticia a partir dunha información dada.

ESTUDO DA LINGUA • Coñecer os pronomes persoais átonos e a súa colocación no enunciado.

• Identificar as contraccións dos pronomespersoais átonos.

• Recoñecer as palabras parasintéticas.

• Ampliar o vocabulario da vestimenta.

• Coñecer aos hábitos lingüísticos dos galegos.

• Usar correctamente o punto e coma e os dous puntos.

LITERATURA • Coñecer o concepto de teatro e as súascaracterísticas.

• Identificar os subxéneros teatrais:traxedia, comedia, drama.

OBXECTIVOS

• Identificar as características dunhanoticia.

• Identificar os pronomes persoais átonospresentes nun texto.

• Recoñecer palabras parasintéticas.

• Identificar as palabras relacionadas co léxico da vestimenta.

• Explicar o uso dos dous puntos e o punto e coma nuns enunciados.

• Identificar as características teatrais nun texto dado.

• Coñecer os hábitos lingüísticos dos galegos.

• Confeccionar un texto teatral cunhas características dadas.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN

CONTIDOS

12

CONCEPTOS • Os xéneros xornalísticos: xéneros informativos, de opinión e interpretativos.

• A noticia e a crónica.

• Os pronomes persoais átonos e as súascontraccións.

• A colocación dos pronomes persoaisátonos.

• Palabras parasintéticas.

• O léxico da vestimenta.

• O uso dos dous puntos e mais do puntoe coma.

• Os hábitos lingüísticos.

• O teatro: traxedia, comedia e drama.

• Creación de palabras parasintéticas.

• Ampliación do léxico da vestimenta.

• Uso correcto dos dous puntos e do punto e coma.

• Identificación das características dos subxéneros teatrais.

• Análise dun texto teatral.

ACTITUDES • Interese por ler e elaborar noticias comoun tipo de texto.

• Valoración do coñecemento do léxico das crenzas.

• Interese por mellorar a expresión oral e escrita.

• Valoración dos textos teatrais como unha forma de expresión.

• Elaboración dunha noticia a partir dunha información dada.

• Creación de noticias a partir de titulares.

• Substitución de complementos da oración por pronomes.

• Complementación dunhas oracións cos pronomes axeitados.

PROCEDEMENTOS,DESTREZASE HABILIDADES

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 118

Page 119: 1º eso l.g. solucionario

119� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 12

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN1. COMPETENCIA COMUNICATIVA

A. Competencia lingüística• Competencia gramatical– Recoñecer os pronomes persoais átonos

e a súa colocación na oración.– Identificar as contraccións dos pronomes

persoais átonos.

• Competencia léxico-semántica– Coñecer e empregar palabras do campo

da vestimenta.– Identificar as palabras parasintéticas.

• Competencia ortográfica– Usar correctamente os dous puntos

e o punto e coma.

B. Competencia sociolingüística– Distinguir entre bilingüismo e diglosia.– Coñecer os hábitos lingüísticos dos galegos.

C. Competencia pragmática• Competencia discursiva– Recoñecer as intervencións dos personaxes

nos textos teatrais.

– Recoñecer o texto que se corresponde coas anotacións dos textos teatrais.

– Respectar as normas da interacción.

• Competencia funcional– Elaborar unha noticia a partir de modelos

xa dados.

D. Competencia estratéxica– Identificar as raias como marca de texto

dialogado.– Recoñecer os dous puntos e o punto e coma

como unha forma de expresión.

2. COMPETENCIA METACOGNITIVA– Buscar e procesar información.

3. COMPETENCIA EXISTENCIAL– Abordar debates éticos e morales con

amplitude de criterio e mentalidade aberta.

4. COMPETENCIA LITERARIA– Coñecer o valor dos textos teatrais como

forma de expresión da nosa cultura.– Identificar o xénero literario do teatro e os tres

subxéneros: traxedia, comedia e drama.

EDUCACIÓN PARA A SAÚDENa lectura inicial observamos un problema moi característico da sociedade actual e, sobre todo, dosadolescentes. É importante tratar este tema con detallee concienciar aos nosos alumnos da importancia de estar sans.

EDUCACIÓN PARA A TOLERANCIANa noticia que aparece no Taller de escritura exponse o problema dos países subdesenvolvidos e preséntasea necesidade e a importancia de colaborar con elespara que teñan unha vida mellor.

EDUCACIÓN EN VALORES

COMUNICACIÓN

Tipos de textos:Os xéneros xornalísticos

Lectura: Cibeles rexeita a cinco...Anorexia, a «epidemia da moda»Taller de escritura: A noticia

ESTUDO DA LINGUA

Os pronomes persoais II

Vocabulario: A vestimenta. Palabras parasintéticas

Ortografía: O punto e coma. Os dous puntos

LINGUA E SOCIEDADE

Os hábitos lingüísticos

LITERATURA

O teatro

ESQUEMA DA UNIDADE

EXPRESIÓN ORAL

Fichas de expresión oral (páxs. 130-141)

REFORZO E AMPLIACIÓN

Ficha de reforzo e ampliaciónda unidade 12 (páx. 153)

AVALIACIÓN

Avaliación do terceiro trimestre proba 2 (páxs. 164-165)

RECURSOS COMPLEMENTARIOS

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 119

Page 120: 1º eso l.g. solucionario

120 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Tipos de textosOs xéneros xornalísticos. A noticia e a crónica (páx. 181)

• A estrutura do bloque de comunicación é a que segue:

• No apartado inicial da unidade os alumnos entran en contacto coas características dos textosxornalísticos, que coñecerán polo miúdo co apartado da lectura e co Taller de escritura.

LecturaCibeles rexeita a cinco modelos... (páxs. 182-184)

• Os alumnos poden realizar primeiro unha lectura individual e en silencio do texto.Deseguido, pódese facer unha lectura en alto semidramatizada, en que un alumno le o título,outro a entrada e outro o corpo. Isto pode axudar a entender as partes destes tipos de textos.

Taller de escrituraA noticia (páx. 185)

• Propónselles aos alumnos a elaboración dunha noticia xornalística; destaque que o texto queelaboren responda ás preguntas propias da noticia.

Os xéneros xornalísticos

Cibeles rexeita a cincomodelos...

A noticia

Preséntanse os tipos de textos xornalísticos en función da obxectividade empregada.

A partir da lectura traballamos a comprensión e tamén a crónica, xa que os textos sobre a delgadez, extraídos da prensa, son crónicas.

Neste apartado aparecen as pautas precisas para facer unha noticia.

LECTURA

SOLUCIONARIO

Tipos de textos (páx. 181)

1. Resposta libre.

2. Cada un amosa unha visión diferente da mesmanoticia. Para o primeiro, a medalla de prata dotriatleta galego é todo un éxito, é un logro. Men-tres, no segundo titular, a mesma acción, a con-secución da medalla de prata non é un bo resul-tado, xa que o triatleta debería conseguir amedalla de ouro. O último é máis neutro, non in-tenta dar opinións, senón que só amosa a con-secución da medalla de prata, sen un xuízo devalor.

Comprensión lectora (páx. 184)

1. • A prohibición de desfilar mulleres excesiva-mente delgadas (cun índice de masa corporalpor debaixo do saudable, segundo a OMS).

• O segundo texto céntrase na anorexia e na buli-mia. Son dúas enfermidades demasiado co-múns, sobre todo en adolescentes.

� Resposta libre.

2. • Endocrinólogo: especialista en endocrinoloxía(relacionado co aparato dixestivo).

• Iniciativa pioneira: proposta innovadora.

TIPOS DETEXTOS

TALLER DEESCRITURA

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 120

Page 121: 1º eso l.g. solucionario

121

UNIDADE 12

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

• Deserción: acción de desertar, abandonar.

• Plus de notoriedade: elemento engadido queprovoca fama, coñecemento.

• Eco mediático: repercusión nos medios de co-municación.

• Epidemia de moda: enfermidade grave provo-cada pola moda.

3. • Por non ter un índice de masa corporal de 18ou máis, é dicir por estar excesivamente delga-das. 18 é o mínimo saudable segundo a OMS.

• Que non desfilase ningunha modelo cun índicede masa corporal inferior a 18, porque non é san.Para iso pesáronas e medíronas antes do desfile.

• A alcaldesa de Milán, Letizia Moratti.

• Endocrinólogos.

4. • Os adolescentes e sobre todo as mulleres. Peroesta enfermidade vai gañando terreo entre oshomes, en poboación máis nova e en adultos.Agora xa se presenta esta enfermidade en ra-paces de 6-7 anos e en mulleres de 25 a 40.

• Marta Voltas considera que a moda é causa efactor do mantemento da anorexia.

• A autora considera a familia como un piar fun-damental para previr a anorexia, pois debencomprometerse coas pautas médicas. De feito,manifesta que moitos proxenitores fomentan aanorexia debido á súa obsesión pola delgadez.

5. • Unha crónica.

• Argumentar.

6. • A noticia tivo moita repercusión na sociedade enos medios de comunicación, polo que se te-mía que algunhas das modelos de maior famae prestixio non quixesen participar no desfile,pero isto non aconteceu.

7. • Ás modelos de máis peso e que, polo tanto, es-tán sas, pero, á vez, a toda a poboación, pois-pretende evitar a delgadez extrema e potenciara saúde, non só das modelos, senón de todasas que se queren parecer a elas.

• Ás modelos máis delgadas e a todas aquelaspersoas que consideran a excesiva delgadezcomo beleza.

8. • Que a moda é un desencadeante da anorexiana sociedade, que provoca que moitas adoles-centes padezan esta horrible enfermidade.Resposta libre.

• Que a moda, ben polos talles ínfimos que sefan, ben coas pasarelas cheas de esqueletos,

fai que as mulleres vexan na moda un modeloirreal para seguir. Moitas persoas están suxeitasao que a moda marca e o que indica neste mo-mento é a delgadez extrema, propia dun corpoirreal, insán.

09. Titular: Desde «Cibeles» ata «extrema delgadez».Desde «Anorexia» ata «epidemia de moda».

Entrada: desde «A 44 edición» ata «poderá des-filar». Desde «Médicos» ata «6 e 40 anos».

Corpo: Desde «Cinco modelos» ata «que fagan o mesmo». Desde «As principais afectadas» ata«só meses».

10. Estilo directo: Texto 1 «Aplaudo a decisión... quefagan o mesmo» (Tessa Jowell). Texto 2: «aspersoas que enferman son esixentes e séntenseesixidas no seu culto ao corpo» Marta Voltas. Es-tilo indirecto: Texto 1: «Letizia Moratti, quen dixoque podería impoñer a prohibición española noseventos italianos...» (Letizia Moratti). Texto 2: «Aanorexia, afirmou Voltas, está situada...» (MartaVoltas).

11 e 12. Resposta libre.

Taller de escritura (páx. 185)

01. • Un desfile. En Vilariño. O 12 de maio de 2008.

• O acto foi organizado por un grupo de mozose mozas do Instituto.

� Participaron moitos alumnos do Instituto e osdeseñadores que prestaron os seus deseños.Fíxose para doar cartos a organizacións nongobernamentais.

02. Resposta libre.

� Resposta libre.

03, 4, 5 e 6. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 121

Page 122: 1º eso l.g. solucionario

122 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

Estudo da LinguaGramáticaOs pronomes II (páxs. 186-187)

• Con esta unidade dedicada aos pronomes persoais átonos rematamos o estudo dospronomes, iniciado na unidade anterior. Naquela os alumnos descubriran os pronomespersoais átonos e tónicos. Explicáraselles con detalle os tónicos e chega aquí o momento de facer o propio cos átonos. É importante que os alumnos observen as formas, as contraccións e, sobre todo, a colocación destas formas.

• A colocación dos pronomes átonos é unha das características máis específicas da nosalingua. Por iso, convén insistir e practicar a súa correcta posición. Neste sentido, os alumnospoden ditar todas as formas dos pronomes que aparecen nas lecturas: Cibeles rexeita a cinco modelos pola súa extrema delgadez e Anorexia, a «epidemia de moda». Un deles irácopiándoos no encerado. Finalmente, de xeito colectivo, explicarase a razón da forma de colocación dese pronome dentro da oración:

–Agora tócalle a vez aos deseñadores... O pronome vai enclítico ao verbo, xa que setrata da súa posición habitual e non hai ningunha palabra que condicione esa posición.

–... notoriedade internacional que lle deu esta iniciativa... O pronome vai diante do verbodar porque a oración vai introducida polo pronome que.

–Hóuboas mesmo con índices de 20. O pronome átono non pode ir encabezando unhaoración.

• Podemos facer prácticas na aula coas contraccións entre os pronomes persoais átonos e as contraccións das formas tónicas, vistas na unidade anterior.

Gramática (páxs. 186-187)

1. • Chegou sedento e bebeuno.

• Elas mercáronos na nova libraría.

• Podedes collelo, por favor?

• Despois da lectura, facédeas.

• O avó contóullelo aos netos.

• Hoxe non o vin na biblioteca.

• O ourive trabállaa con moito xeito.

� Realizan en todos os casos a función de CD.

2. • A elas non lles gusta o chocolate. E a ti, gústa-che?

• O peixe merqueino na praza.

• Quen che dixo a ti que o partido era hoxe?

• Deixáronte ir ao cine?

• A ti tocouche algunha vez a lotaría?

• Cantas alegrías che deu a túa filla.

• Douche dous euros e mércasme o xornal?

3. • A casa mercouna seu pai.

• María escondeuno.

• Queimeime coa tixola.

• Penseino mellor e vou ir á festa.

• Leulles un anaco da novela.

• Ese traxe quédache algo frouxo.

4. • Pregunteille se o avisara onte.

• Riron o conto, xa que lles fixo graza.

• Non vai, porque nos ten medo.

• Fallaron, aínda que o sabían.

5. • Díxenche todo o que eu sei.

• Onte non te vin no cine.

• Tróuxote no seu coche e fíxoche un favor.

• A que hora te erguiches hoxe?

• Déixate de lerias e ponte a traballar.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 122

Page 123: 1º eso l.g. solucionario

123� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 12

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

Vocabulario (páx. 188)

1. • 1: ombreira. 2: lapela. 3: manga. 4: ollal. 5: pe-to. 6: pinza. 7: petrina. 8: perneira. 9: remendo.10: dobra.

2. • botón: abotoar.

• remendo: remendar.

• dobra: dobrar.

• traxe: traxar.

3. • María engalanouse para ir á festa coma súanai.

• Vai tanto frío que custa espirse para poñer o pi-xama.

• Estes amallós son difíciles de anoar. • Hoxe estreo a chaqueta que merquei nas re-

baixas.

� Que son iguais nai e filla, tal como é unha tal éa outra, tal como fai unha, tal fai a outra. É si-milar a «Fillo de porco, marrán seguro», peromenos malsoante.

4. • Agora non che podo dar esa información por-que hai roupa ao sol.

• Temos que apertar o cinto para dar chegado afin de mes.

• Os rivais deixárono sen a camisa.

• Sempre cambia de chaqueta cando algo nonlle convén.

� Resposta libre.

5. • Vai feito un entroido: vestir mal.

• Vai feito un capitán: vestir ben.

• Vai todo aderezado: vestir ben.

• Vai como un espantallo: vestir mal.

6. • brillante: abrillantar.

• curto: acurtar.

• pequeno: empequenecer.

• frouxo: afrouxar.

• longo: alongar.

• grande: agrandar.

� Resposta libre.

VocabularioA vestimenta (páx. 188)

• Este apartado de Vocabulario desenvolve un traballo dobre. Por un lado, abordamos un aspecto do vocabulario moi concreto, como é o campo das vestimentas, mentres que poroutro lado presentamos as palabras parasintéticas. Xa estudaron nas unidades anteriores osprefixos e os sufixos para opoñer palabras primitivas e derivadas, polo que agora é o momento de ver a unión deses procedementos na formación das palabras parasintéticas. O campo léxico da vestimenta debería resultarlles doado, xa que se trata dun léxico propioda súa vida diaria.

OrtografíaO punto e coma. Os dous puntos (páx. 189)

• Despois de estudar os signos de interrogación e de admiración, o punto e mais a coma en unidades anteriores, pechamos o programa de Ortografía co estudo do uso do punto e coma e dos dous puntos.

• Salientar que, despois dos dous puntos empregados nos saúdos e encabezamentos cos que se adoita comezar as cartas, se escribe maiúscula (pero só nas cartas).

831552 _ 0118-0127.qxd 7/3/07 19:22 Página 123

Page 124: 1º eso l.g. solucionario

124 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Ortografía (páx. 189)

1. • Tivo que quedar sen ducharse; cortaron a augasen aviso.

• O can botouse a correr; chegaba o seu dono ácasa.

• Á media noite tiña luz no cuarto; quedou dur-mido lendo.

� O signo que empregamos é o punto e coma.Serve para separar oracións que están relacio-nadas polo sentido.

2. • Campamento de verán: Cerdeira

Programa de actividades:

Deportivas: natación, baloncesto, tenis...

Sociais: festas, concursos, excursións...

Artísticas: pintura, bailes, manualidades...

3. Os premios serán os seguintes: para o terceiro, unlote de discos; para o segundo, unha bicicleta;para o primeiro, unha viaxe.

4. A orquestra Azul tamén lle daba aos corridos. Pe-ro o repertorio era variado: boleros, cumbias, pa-sodobres, polcas, valses, xotas galegas; de todo.Oito homes sobre o palco, con pantalón negro ecamisas de cor azul auga con adornos de encaixebranco e voos nas mangas. O acordeonista Rami-ro era reparador de radios. Un home de oído finí-simo; chegaba ao ensaio, presentaba unha pezanova e logo dicía: «Esta collina polo aire».

SOLUCIONARIO

Lingua e sociedade (páxs. 190-191)

1. Resposta libre.

2. Resposta libre.

� Resposta libre.

• Para practicar os signos de puntuación aprendidos nesta unidade podemos realizar o seguinte ditado:

DITADO

LibresViunos desde o escaparate da tenda. Eran tres paxariños fermosos: un xílgaro, un papo-rrubio e un terceiro que non lograba recoñecer; podería ser un merlo. Os pobres víansetan tristes naquela gaiola. Era un cárcere para eles e déronlle moita pena. Ollaban paraela como pedíndolle que os axudase; que os liberase da súa prisión. Entrou na tenda sensaber para que, mirounos de novo e mercounos. Xa na casa, pensou: «e se os deixo li-bres?». Abriu a ventá e... a voar!

Lingua e sociedadeOs hábitos lingüísticos (páxs. 190-191)

• A presentación destes contidos pode variar e ter resultados diferentes en función do centrode ensino onde os desenvolvamos. Hai alumnos que non son conscientes da difícil situaciónque atravesa o idioma, porque están nun medio galegofalante, así que poderemos incidirmáis neste aspecto. Mentres, outros non perciben o dereito a ser educados en galego,porque estudan nun centro en que o uso do galego é secundario; polo tanto, é interesanteque reflexionen sobre este aspecto.

831552 _ 0118-0127.qxd 16/3/07 17:45 Página 124

Page 125: 1º eso l.g. solucionario

125� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 12

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

SOLUCIONARIO

LiteraturaO teatro (páxs. 192-193)

• Podemos comentarlles aos alumnos que as obras teatrais gozámolas como lectores, pois sonliteratura, ou como espectadores, a través da súa representación.

• Podemos explicarlles que ao longo das obras teatrais se desenvolve a acción, que abranguetres partes: presentación, nó e desenlace. Na presentación, ademais de coñecer os distintospersonaxes e a relación entre eles, móstrase o conflito que vai desencadear a accióndramática. No nó vaise desenvolvendo ese conflito, que quedará resolto no desenlace.

Literatura (páxs. 192-193)

1. � Os personaxes que interveñen son: presenta-dor, emperador, escravo, sabio Citrón. O pre-sentador só serve para situar a acción. O em-perador actúa con superioridade, abusa do seupoder e ademais considérase un bo creador li-terario. O sabio é un adulador que só lle sabedicir ao emperador que todo está moi ben. Porúltimo, o escravo parece que toma a súa con-dición de inferioridade con humor.

� O texto que son anotacións aparece destacadoen cursiva e entre parénteses. O resto do textoque aparece en letra redonda e ao lado do no-me dos personaxes constitúe o texto que teñenque representar os actores.

� Resposta libre.

Reforzo e ampliación (páx. 194)

1. • Resposta modelo no libro.

2. • Quérela con patacas?

• O avión diminuíuna.

• Esta tarde non a imos ver.

� Son complementos directos.

3. • Xamais o recolleu na estación.

• Nunca vos vin no pavillón de deportes.

• Non me levou á súa casa.

• Nunca me incomodan as súas palabras.

O que acontece é que ao introducir calquera des-tes adverbios de negación temos que colocar opronome átono de terceira persoa diante do ver-bo. Entre o adverbio e o verbo.

4. • cadea: encadear • palabra: apalabrar.

• papel: empapelar.

5. Resposta libre.

� Shakespeare escribía traxedias e Molière, co-medias.

Avaliación (páx. 195)

1. • Que unha tenda quedou anegada pola explo-sión do lavalouza dos veciños de enriba.

• Na zona vella de Santiago.

• Un home manchou moito unha camisola que asúa muller lle mercara. Para non comentarlle oestado en que se encontraba a peza de roupadecidiu metela no lavalouza. Este electrodo-méstico non está preparado para lavar unhacamisola polo que, nun determinado momento,taponouse e non soltou auga polo sumidoiro.Polo tanto, chegou un momento en que estou-pou e mollou todo o piso; e mesmo pasou parao piso inferior, que é a tenda.

• O seguro, que se fará cargo dos danos.

• Na mañá de onte, que non sabemos exacta-mente cando foi, porque varía segundo o puntode referencia «hoxe».

• Polo despiste dun home, pois non é moi lóxicometer unha peza de roupa no lavalouzas, que éun electrodoméstico para lavar a vaixela.

2. • A camisola manchouna de lama e, como nonatopou o quitamanchas, aínda que o había,meteuna no lavalouza para limpala e, por enri-ba, esqueceuse de mo dicir. Así como lleloconto, no lavalouza.

� mo (contracción de me+o) e llelo (contracciónde lles+o).

3. • Resposta modelo: florecer, anoitecer, encade-ar, embotellar, abrandar.

4. • Para marcar o comezo dunha enumeración. • Saúdo inicial das cartas • Para reproducir aspalabras textuais doutra persoa.

5. Resposta libre.

831552 _ 0118-0127.qxd 7/3/07 19:22 Página 125

Page 126: 1º eso l.g. solucionario

126 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

SOLUCIONARIO

Texto académico (páxs. 196-197)

1. A cultura prehistórica caracterizada por monu-mentos de gran tamaño.

2. Funerario.

3. • Megálito: monumento prehistórico construídocon enormes bloques de pedra sen traballar.

• Eclosión: aparición repentina dun fenómeno,especialmente de tipo cultural ou histórico.

• Enxoval: conxunto de mobles, roupa e outrosobxectos dunha casa.

• Alabarda: especie de lanza ou pica, cunha coi-tela transversal, aguzada e cortante por un ladoe en forma de media lúa polo outro; bisarma.

4. • Na cultura megalítica distínguense tres perío-dos: a fase inicial, datada arredor do 3500 a. C.,que foi o período de eclosión; a fase de apoxeo,datada entre o 3000 e mais o 2500 a.C., que secaracteriza pola maior complicación na arqui-tectura funeraria e a fase final, datada entre o2200 e o 2100 a.C. aproximadamente.

• Esta cultura ten a súa orixe no occidente euro-peo e, segundo parece, desde o norte de Portu-gal pasaba a Galicia e desde aí ás rexións marí-timas de Francia.

• Cun sistema de diversas unidades sociais dis-persas e de reducido tamaño que contribuíu ahumanizar a paisaxe de forma permanente.

5. • Elementos líticos, tallados polo home e dun ta-maño tremendamente pequeno.

• Podemos facelos recapacitar sobre a imposibili-dade de que estas construcións sexan obra du-nha soa persoa polo grande tamaño que teñen.

• Aínda que a resposta é libre podemos facerllesintuír que as xoias podían pertencer ao mortoou que mesmo eran un agasallo para a súa vi-da despois da morte.

6. � • É unha linguaxe formal, cun léxico moi coi-dado e oracións longas cunha sintaxe algocomplexa. Naturalmente, é o esperable, poisnun texto académico coma este, propio du-nha enciclopedia, o normal é que o texto es-tea escrito cunha lingua coidada, formal.

• Por suposto que non, pois se fose un folletoturístico, que pretende chegar a un amplísi-mo número da poboación, empregaríase unléxico máis simple e unha sintaxe pouco ela-borada, para que calquera persoa o poidacomprender sen dificultade.

� Resposta libre.

7. • Aínda que se trata dunha resposta libre servepara que os alumnos aprendan a valorar todo oseu patrimonio, entre o que se debe atopar omegalitismo, xa que é parte do noso pasado eda nosa tradición máis antiga.

• Si, coma calquera outro elemento da nosa cul-tura e tradición. Se non os coidamos faremosque os nosos descendentes non os poidan co-ñecer e gozar.

• Resposta libre.

8. • Mámoa/As Mámoas: para este nome só temostres lugares. O lugar As Mámoas, na parroquiade Santa Mariña de Lagostelle no concello deGuitiriz. O lugar das Mámoas na parroquia dasMaroñas no concello de Mazaricos e o lugar dasMámoas, na parroquia de Ardemil, no concellode Ordes.

• Pedrafita: Como hai moitos lugares denomina-dos así, poden atopar o concello de Pedrafitado Cebreiro e facer a ficha sobre el, ou facelasobre algún dos lugares de Galicia con este no-me como: Lugar: Pedrafita, parroquia: Candia,concello: Abadín.

• Antas: Neste caso tamén temos un concellocon ese nome (Antas de Ulla) e outros lugarespor Galicia. Por exemplo, o lugar Antas, na pa-rroquia de Antas, no concello da Lama.

Texto cotián (páxs. 198-199)

1. Sobre un museo.

2. • VERBUM. A casa das palabras.

• Vigo.

3. • Interactivo: dise do programa informático queestá concibido como un diálogo entre a máqui-na e o usuario.

• Divulgativo: que divulga, que publica, que es-tende, que pon ao alcance do público algo.

• Lúdico: relativo ou pertencente ao xogo.• Trabalinguas: texto breve para recitar que con-

tén palabras difíciles de pronunciar.

4. • O arquitecto galego César Portela. • A entrada para menores de 7 anos é gratuíta.• Fronte ao mar, no contorno da praia de Samil, zo-

na de lecer da cidade de Vigo, na que hai un lon-go paseo que bordea a praia, ademais de zonasverdes, instalacións deportivas, parques infantís,establecementos de hostalaría e aparcadoiros.

831552 _ 0118-0127.qxd 7/3/07 19:22 Página 126

Page 127: 1º eso l.g. solucionario

127� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO �

UNIDADE 12

GU

IÓN

S D

IDÁ

CTI

CO

S

• As disciplinas xerais que podemos atopar son:Lingua, Literatura, Ciencia e Tecnoloxía.

• Os servizos que ofrece son: consigna, cafetaría,tenda, sala de exposicións temporais e salón deactos.

5. Resposta modelo: Verbum é un museo interactivoque se centra en diversos contidos como Lingua,Literatura, Ciencia e Tecnoloxía, que está na cida-de de Vigo, ao lado do mar.

6. Resposta modelo: É interesante que os alumnosdeduzan que no verán se fai de noite moito máistarde e ademais hai xente que está de vacacións,polo que acoden máis persoas ao museo e atamáis tarde.

7. O cadrado superior é unha parte, e o resto do tex-to, outra. No cadrado superior están as informa-cións fundamentais para ir ao museo: os horariose os prezos. Mentres, o resto é unha descricióndetallada do museo, polo que xa non son datosimprescindibles para poder visitalo, senón que éunha información adicional.

8. Resposta libre.

9. Resposta libre.

Texto xornalístico (páxs. 200-201)

1. A inauguración dunha planta de biomasa.

2. Infraestrutura: base material ou económica du-nha sociedade ou dunha organización.

Térmico: pertencente ou relativo á calor ou áenerxía calorífica.

3. • A empresa galega Finsa que xa tiña unha plan-ta de biomasa na factoría que ten en Santiago.

• As aserraduras e o po que se xera na súa fá-brica.

• A súa capacidade térmica vaise incrementar en41 megavatios.

• Este novo combustible, con produción de ener-xía a partir de biomasa equivale a 170.000 to-neladas de petróleo.

4. • Hai unhas razóns ecolóxicas pois a biomasa éunha enerxía alternativa non contaminante pe-ro é evidente que será beneficioso, economica-mente, para a empresa ou non faría un investi-mento tan grande.

• Hai unhas consecuencias ambientais positivas,porque a biomasa é unha enerxía non contami-nante, en comparación con outras como o pe-tróleo.

5. Titular: Finsa inviste en Padrón 9,5 millóns nunhaplanta de biomasa.Entrada: Desde A fábrica de Finsa, en Padrón,contará... ata para secar os produtos.Corpo: Desde A fábrica de Finsa, en Padrón, vaicontar... ata toneladas de petróleo.� Que ocorreu? Finsa inaugura unha planta de

biomasa en Padrón para producir calor.

Quen interviu? A empresa Finsa.

Onde ocorreu? En Padrón.

Cando ocorreu? En setembro de 2006.

Por que? Porque a empresa busca enerxías al-ternativas menos contaminantes.

6. • Aínda que é unha resposta libre podemos facerque os alumnos reflexionen sobre o positivo deempregar enerxías non contaminantes.

• Podemos facer que reflexionen sobre os pro-blemas desta enerxía alternativa como son amorte de paxaros que baten coas ás dos xera-dores e o pouco estéticos que son, pero taménteñen trazos positivos, pois, entre outras cou-sas, destaca que non contaminan.

7. Resposta libre.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0118-0127.qxd 7/3/07 19:22 Página 127

Page 128: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 128

Page 129: 1º eso l.g. solucionario

RECU

RSOS

COM

PLEM

ENTA

RIOS

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 129

Page 130: 1º eso l.g. solucionario

130 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 1

1. Xoga cos compañeiros e as compañeiras a construírdes enunciados cada vez máis longos.

O profesor ou a profesora dirá un enunciado en voz alta e cada un de vós, por orde, engadirá un elemento novo para alongalo.

AMPLIACIÓN DE ENUNCIADOS

2. Por parellas, recitade este poema dialogado.

RECITADO DE POEMAS

3. Pensa un significado para a palabra «cousa» e di tres oracións a partir das cales se poida deducir o significado que lle deches.

O compañeiro que adiviñe o que significa a palabra «cousa» nas oracións que formaches será o seguinte en dicir as súas tres oracións.

CONTEXTUALIZACIÓN DE SIGNIFICADOS

–Déixame ir, mi madre,bailar ao torreiro,que quero casarcun zapateiro.

–Zapateiro, non,porque malla na sola;toma un arrieiro,farás mellor voda.

–Arrieiro, non, porque vai e vén;quero un barbeiriñoque me afeite ben.

–Barbeiriño, non,porque fai a barba; toma un alfaiateque che corte a saia.

–Alfaiate, non,que é moi cobizoso;quero un estudanteque é máis amoroso.

–Estudante, non, que é moi camiñán;toma un labrador,que semente o pan.

–Labrador non quero,que ten moita vida;quero un ferreiro ao uso da vila.

Popular

■ Ordena os versos cos que continúa a cántiga e, despois, recítaos.

■ Conta, utilizando o estilo indirecto, a conversa que se desenvolve na cántiga Déixame ir, mi madre.

■ Imaxinade novos diálogos entre a nai e a filla e improvisade novas coplas para a cántiga.

porque ferra a besta;que che leve a cesta.

Ferreiro, non queiras, toma un cesteiriño

Unha mesa vella.

Unha mesa vella de madeira.

Unha mesa.

Déixame ir, mi madre

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 130

Page 131: 1º eso l.g. solucionario

131� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 2

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

1. Xoga cos compañeiros e as compañeiras a construírdes enunciados cada vez máis longos.

Non esquezas facer os cambios que sexan necesarios para que a oración estea ben construída.

CREACIÓN DE ORACIÓNS

2. Xogade a identificar refráns.

Cada un de vós pensará un refrán e dirallo ao resto da clase cambiando tódalas vogais por unha soa.

Quen identifique o refrán será o seguinte en propoñer outro.

E que fee en ceste, fee en cente. 1 O que fai un cesto, fai un cento.

Exemplo

IDENTIFICACIÓN DE REFRÁNS

4. Facede contos populares.

O profesor ou a profesora contaralles a dous dos alumnos unha historia breve. Cada un de vós contaralles a súa versión a dous compañeiros máis e así sucesivamente. Ao final, comparade as diferentes versións da mesma historia.

TRANSMISIÓN ORAL DE HISTORIAS

3. Xogade a facer entrevistas laborais a partir das situacións seguintes.

Cada un de vós, en grupos de tres, escollerá unha situación para facer de entrevistador e accederá como entrevistado ás outras dúas entrevistas.

Despois, cada entrevistador seleccionará un dos seus compañeiros e xustificará a elección diante do resto da clase.

REALIZACIÓN DE ENTREVISTAS

Os meus irmáns e eu lemossempre...

Exemplo

Entrevista laboral na concellería de deportes

para dar un curso de monitor de deporte

de aventura nunha academia oficial.

Entrevista laboral na escola de teatro «A carreta» para optara unha praza de actor ou actriz na próxima representación.

Entrevista persoal para optar a unha bolsade estudos nun xornalde ámbito nacional.

A CB

Os meus irmáns e eu xogamos sempre no xardín desta casa azul pero non coñecemos os donos.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 131

Page 132: 1º eso l.g. solucionario

132 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 3

1. Xogade a descubrir o substantivo oculto.

Cada un de vós escribe nun papel un substantivo no xénero e número que queira.

Despois, os compañeiros farán preguntas, que só se poderán contestar con siou non, para tratar de adiviñar que substantivo é e en que xénero e número aparece escrito.

DESCUBRIMENTO DE SUBSTANTIVOS

2. Le estes versos dun poema de Eduardo Pondal en que predominan os substantivos.

■ Amplía os versos formando unha oración para cada un dos substantivos.

AMPLIACIÓN DUN POEMA

3. Por grupos, escollede unha destas tiras mudas de cómic, inventade o texto e dramatizádeo diante do resto da clase.

DRAMATIZACIÓNS

Os camiños...

Os camiños, os matos montesíos,os garridos soños, os lindeiros,os cantos soidosos, os resíos,os cómaros, os piñeiros, os regueiros,as promesas, os triunfos, os desvíos...

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 132

Page 133: 1º eso l.g. solucionario

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

133� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 4

1. Xogade ás palabras encadeadas coas grafías b e v.

Un de vós dirá unha palabra que conteña a letra b ou a letra v.

O compañeiro seguinte na roda deberá dicir outra que conteña esa letra proposta e que comece coa mesma letra coa que acaba a que dixo o compañeiro.

caverna 1 avespa 1 avión 1 ...Exemplo

COMBINACIÓNS DE SONS

2. Escolle un dos obxectos que hai no debuxo seguinte e descríbeo con só dous adxectivos para que os teus compañeiros o identifiquen.

DESCRICIÓNS

4. Elabora un encadeado de palabras que cumpra a seguinte característica: as solucións serán palabras antónimas ás dadas nas definicións.

Fai primeiro unha lista de palabras antónimas. Logo distribúe o encadeado nun papel cuadriculado.

Cando estea rematado, intercámbiao co do compañeiro e resolvédeos.

Definicións: 1. torto 4. aburrido2. lento 5. máis3. amar 6. curto

Exemplo

ELABORACIÓN DUN ENCADEADO

Era tan baixo, tan baixo, tan baixo que para baixar da beirarrúa tiña que abrir o paracaídas.

Era tan desgraciado, tandesgraciado, tan desgraciado que sentou nun palleiro e cravou a agulla.

Era tan alto, tan alto, tan alto que comeu un iogur e cando lle chegou ao estómago xa lle caducara.

BV

1

2

3

4

5

6

3. Le os chistes seguintes e inventa outros a partir doutras calidades.

CREACIÓN DE CHISTES

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 133

Page 134: 1º eso l.g. solucionario

134 � LENGUA Y LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 5

1. Elabora un texto de seis liñas en que non apareza nin un só determinante.

Logo intercámbiao co compañeiro. Deberedes reescribir o texto repoñendo os determinantes que vos parezan oportunos para que teña sentido.

Finalmente, un lerá en voz alta o texto sen determinantes e o outro, o mesmo texto, pero con determinantes.

AMPLIACIÓN DE TEXTOS

2. Xogade por parellas a dicir o maior número posible de palabras relacionadas cun tema determinado.

CAMPOS LÉXICOS

4. Contade unha historia entre todos.

A partir do comezo do conto popular seguinte, ide creando unha historia encadeada. Cada un de vós, por quendas, engadiralle unha oración.

NARRACIÓN EN CADEA

3. Localizade algún conto popular que vos guste e, por grupos, representádeo coma se fose unha obra de teatro.

Repartide os papeis e inventade os diálogos que non aparezan implícitos no texto orixinal para que cada membro do grupo poida intervir, ao menos, unha vez.

DRAMATIZACIÓNS

A figueira e os fantasmas

Disque había unha vez un home, aló nas montañas do Courel, que tiña unha figueira

e que, como lle roubaban osfigos, resolveu ir tódalas noites

a facerlles garda...

1. O profesor ou a profesorapropoñerá un campo léxico,por exemplo o comercio.

2. Proponlle ao teu compañeiroque diga un númerodeterminado de palabrasrelacionadas co tema.

Se acepta e as di todascorrectamente e senrepetir ningunha, el pasará á outra rolda.Se non acepta e ti non es capaz de dicir tantas como lle pedías, tamén pasa á outra rolda.

Se non acepta e ti es

capaz de dicir tantas

como lle pediras,

pasas ti á rolda

seguinte.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 134

Page 135: 1º eso l.g. solucionario

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

135� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 6

1. Xogade aos campos léxicos sobre xogos infantís.

Un de vós dirá palabras relacionadas cun xogo determinado e os compañeiros deberán adiviñar de que xogo se trata.

CAMPOS LÉXICOS

2. Exponlle ao resto da clase unha autobiografía «falsa».

EXPOSICIÓNS

3. Le coa entoación adecuada o poema seguinte e arrodea da mesma cor as palabras que acaban igual en cada grupo de versos.

■ Agora proponlle ao teu compañeiro da dereita catro palabras, de maneira que a primeira acabe igual cá terceira e a segunda igual cá cuarta. El creará e recitará un pequeno poema con estas catro palabras. Despois fará o mesmo co compañeiro da súa dereita e así sucesivamente.

RECITADO DE POEMAS

Exemplo

Carballos

Carballos rexos, potentes,calados ou musicais,que loitades como valentescoas xistras e os vendavais!

Duros carballos verdeados;petrucios e sedentarios!Estades na Chá chantados,solemnes e centenarios!

Como amo a vosa belezada máis baril sobriedade!Que sensación de fortezaollando prá eternidade!

MANUEL MARÍA

1. Prepara una exposición de cinco minutos sobre os aspectos máis importantes da túa vida.

• Lugar e data de nacemento.

• Psicoloxía (carácter, relacións persoais e familiares).

• Feitos máis importantes da túa vida.

2. Introduce dúas mentiras sobre ti e comunícallas ao profesor ou profesora.

3. Acabada a exposición da túa biografía, cada un dos compañeiros dirá qué dúas informacións pensa que son falsas e por que.

estrelalúacollelarúa

Mirei para aquela estrelaque estaba preto da lúa.Quen me dera collelae traela deica a rúa!

1

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 135

Page 136: 1º eso l.g. solucionario

136 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 7

1. Conversa cun compañeiro e consigue que diga o verbo secreto.

Anota un verbo nun papel e gárdao no peto. Inicia unha conversa cun compañeiro e diríxea para lograr que diga o verbo que anotaches.

CONVERSAS DIRIXIDAS

2. Le tan de présa como poidas estes trabalinguas formados a partir de familias de palabras.

CREACIÓN DE TRABALINGUAS

4. Construíde rimas entre todos seguindo as instrucións.

CREACIÓN DUNHA HISTORIA RIMADA

3. Por grupos, inventade un pequeno relato absurdo. Cada membro do grupo anotará nun papel a resposta a unha destas preguntas.

1

■ Unha vez que cada membro do grupo escribiu a súa parte, leredes a historia completa seguindo a orde das respostas.

Exemplo

ELABORACIÓN DUN RELATO ABSURDO

■ Crea novos trabalinguas con outras familias de palabras.

O ceo está enladrillado. Quen o desenladrillará? O desenladrillador que o desenladrille bo desenladrillador será.

Un caracol encaracolado, quen o desencaracolará?Eu non o desencaracolareiporque desencaracolar non sei.

1. O profesor ou a profesora dirá unha palabra e cada un de vós, por quendas, engadirá unhanova que acabe igual cá primeira. Tódalaspalabras deberán de anotarse no encerado.

2. Despois, un por un, escollede dúas palabras do encerado e facede dous versos que acaben con elas. Debedes intentar que os versos que creedes conten unha historia relacionada co que dixesen os compañeiros.

3. Ao final, podedes ilustrar a secuencia e facer un mural.

sol

col

caracol

ollomol

mirasol

1. Dous personaxes de contos ou cómics.2. Onde están?3. Que están facendo alí?4. Que di o primeiro?5. Que contesta o segundo?6. Que pasa a continuación?

1. Cincenta e Polgariño.2. Están no supermercado.4. Facendo os deberes.3. El di «Pasou o autobús».4. Ela contesta «Vou nadar á piscina».5. E logo, caeu un meteorito.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 136

Page 137: 1º eso l.g. solucionario

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

137� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 8

1. Imaxina para que poden servir os obxectos seguintes, inventa unha palabra composta que explique o máis detalladamente posible as súas calidades e fai un anuncio publicitario.

■ Facede unha posta en común na aula e escollede entre todos o nome e o anuncio publicitario que máis vos guste para cada produto.

CREACIÓN DE PALABRAS COMPOSTAS

2. Le atentamente este resumo do mito clásico O rapto de Europa.

NARRACIÓNS FOCALIZADAS

■ Escolle un dos personaxes seguintes e conta a historia do rapto de Europa coma se foses el.

É o deus supremo e opina que el tendereito sobrecalquera criatura.Ademais, nonquere que ninguén pense que abusa do seu poder.

É unha deusa,casada con Zeus. É moi celosa e nonsoporta as súasinfidelidades, pero sempredesculpa a Zeus diante dos demais.

É unha moza amantedos animais e temerosa dos deuses,especialmente de Zeus. Ela nunca marcharía contra da súavontade.

É unha testemuña de primeira man, xa que ela estabaxogando con Europana beira do mar.Quere moito a Europa pero é un chiscoenvexosa.

Zeus era o deus supremo do Olimpo. Estaba casado coa deusaHera, pero era moi namoradeiro.

Un día, Europa, unha fermosa mociña filla do rei de Tir, xogaba coassúas compañeiras pola beira do mar. Zeus, nada máis vela, namo-rouse perdidamente dela e tomou a aparencia dun boi branco coscornos en forma de media lúa, para conseguir que a moza se lleachegase e, desta maneira, poder levala ben lonxe e seducila. E asífoi: Europa, impresionada pola beleza do boi e confiada na manse-dume que manifestaba, comezou a xogar con el e, finalmente,sentóuselle no lombo. Daquela Zeus, aínda en forma de boi, fuxiucara ao mar e dirixiuse coa fermosa Europa deica a illa de Creta.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 137

Page 138: 1º eso l.g. solucionario

138 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 9

1. Seguide a roda das comparacións.

O profesor ou a profesora dirá a primeira parte dunha comparación e vós deberedes completala, por quendas, sen repetir o que dixesen os demais.

RODAS DE COMPARACIÓNS

2. Escolle un punto do plano e dá as instrucións necesarias para chegar a dous lugares concretos utilizando perífrases de obriga.

FORMULACIÓN DE INSTRUCIÓNS

3. Le tan de présa como poidas e di o efecto que che producen as diferentes combinacións de sons de cada trabalinguas.

■ Agora crea os teus propios trabalinguas. Podes facelo así:

1. Escolle os sons máis adecuados para crear un efecto concreto e forma palabras con eles relacionadas co tema escollido.

O ruído suave das ondas do mar. Sons 1 s, r suave, nPalabras 1 area, serea, sonora, onda, son

2. Combina as palabras escollidas e forma oracións con sentido.

As ondas sonoras asoman sereas por enriba da area.Exemplo

Exemplo

CREACIÓN DE TRABALINGUAS

Riba da ponte de Lugo hai un lobo rubio, roendo nun óso duro.

Canta o cuco, cuquí, cucó, canta o cuco, cuquí, cucá.

Unha pelota redonda...

...coma un sol....coma unha

moeda.

Os compañeiros deberán adiviñar

en que lugar do plano estás.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 138

Page 139: 1º eso l.g. solucionario

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

139� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 10

1. Xogade aos adverbios encadeados.

Cada un de vós ten que dicir un adverbio que comece coa última letra do que dixera o compañeiro.

antes 1 sempre 1 especialmente 1 ... Exemplo

PALABRAS ENCADEADAS

2. Xogade a facer promoción de libros.

Imaxinade que as fotografías seguintes se atopan na cuberta dun libro. Escollede unha fotografía, inventade o título que levaría o libro e expoñédelle ao resto da clase cal sería o seu índice, incluíndo todos os aspectos de que falaría.

DEBATES

3. Recitade cada un de vós unha estrofa do poema seguinte, poñendo atención nas anáforas.

■ Improvisade outras estrofas para o poema.

■ Tede en conta que debedes manter algunhas das anáforas que se presentan nas estrofas e na mesma orde.

■ Despois, facede un debate na clase para escoller o título e o índice que consideredes máis adecuados para cada fotografía.

RECITADO DE POEMAS

Has de cantarmeniña gaiteira;has de cantarque morro de pena.

Canta, meniñana beira da fonte;canta, dareicheboliños do pote.

Canta, se queres, rapaza do demo;canta, se queresdareiche un mantelo.

Que feira rapaza,se cantas, faremos...!Festiña por fóra,festiña por dentro.

Canta se queres, na lingua que eu falo;dareiche un mantelodareiche un refaixo.

Co son da gaitiñaco son da pandeira;che pido que cantes,rapaza, morena.

ROSALÍA DE CASTRO

Has de cantar...

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 139

Page 140: 1º eso l.g. solucionario

140 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 11

1. Facede rodas de xentilicios.

O profesor ou a profesora propoñerá o nome dun lugar e o xentilicio correspondente e vós completaredes a roda dicindo outro nome de lugar e o xentilicio que se forma con ese mesmo sufixo.

RODAS DE XENTILICIOS

2. Xoga a descubrir a frase feita misteriosa.

Un de vós dirá unha frase feita substituíndo algunhas palabras pola súa definición. Os outros compañeiros deberán adiviñar a frase feita de que se trata.

Ter a parte de diante da cabeza da persoa que ten por oficio traballar o ferro e outros metais. 1 Ter cara de ferreiro.

Exemplo

■ Agora, exprésate con concisión e resume un conto popular en só tres oracións. Os teus compañeiros teñen que adiviñar de que conto se trata a partir do teu resumo.

RECOÑECEMENTO DE FRASES FEITAS

3. Le este resumo dun conto popular.

ELABORACIÓN DE RESUMOS

4. Le o seguinte conto que exemplifica un refrán:

■ Cóntalles unha historia breve aos teus compañeiros que exemplifique un refrán.

EXEMPLIFICACIÓN DE REFRÁNS

De Vigo, vigués.

De Lugo, lugués.

Nunha granxa, vivían uns labregos quetiñan un burro e mais un boi.

O boi era moi feliz, porque non facía casenada; pero ao pobre burro, nada máisabría o día, levábano a traballar as terrasdos donos da granxa.

Cando chegaba a noite, por mor do can-sazo que tiña, non lle quedaban nin ganasde abrir a boca para poder comer un chis-co de herba.

Unha noite, o lacazán do boi díxolle:

–Isto pásache porque queres. Fai ver queestás doente e verás o resultado.

Cando cantou o galo, o amo foi buscar oburro e, como viu que non comera nada etiña mal aspecto, pensou: «Ata que oburro se atope ben, levarei comigo o boi para traballar».

E así foi como o boi comprendeu que:

«Ás veces, un bo consellopode volverse contra un».

O burro e o boi

Un home foi buscar leña ao bosque dun xigante. Este, en canto o viudesafiouno, pero o home, con astucia, conseguiu vencelo. Ao final, oxigante e mailo home acaban por facerse moi amigos.

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 140

Page 141: 1º eso l.g. solucionario

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

141� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

TALLER DE EXPRESIÓN ORALFICHA 12

1. Creade unha oración de consecuencias infinitas.

A partir dunha oración inicial, cada un de vós deberá de repetir a oración e engadirlle unha posible consecuencia ao que digan os compañeiros.

Perdeu o reloxo. 1 Perdeu o reloxo, polo tanto non poderá saber a hora. 1 Perdeu o reloxo, polo tanto non poderá saber a hora, de maneira que chegará tarde a tódolos sitios.

Exemplo

AMPLIACIÓN DE ORACIÓNS

2. Imaxinade a situación seguinte e tomade unha decisión entre todos.

DEBATES

3. Le as adiviñas seguintes e detecta as metáforas.

CREACIÓN DE ADIVIÑAS

Un xardín de flores brancascun xardineiro encarnado;non lle chove e non lle neva,pero sempre está mollado.

(a boca)

Auga clara,fonte amarela,casa encalada,ninguén vive nela.

(o ovo)

Un pratiño de abelásque acordan de noitee se deitan pola mañá.

(as estrelas)

Sodes un grupo de alpinistas que quere chegar a un cume de8.000 metros. O problema é que nonpodedes ascender todos, porque haiperigo de alude.

Só poderán subir dúas persoas que deberán ser escollidas entrevós segundo estas condicións:

• Teñen que ter unha profesión adecuada para conseguir o éxito na expedición.

• Só subirá un representante de cada profesión.

Cada un de vós deberá escoller unha profesión e convencer os outros de que é o representante máis cualificado dela.

■ Agora, creade colectivamente as vosas propias adiviñas a partir de metáforas. Seguide os pasos seguintes:

1. Dicide trazos característicos do obxecto que queredes que sexacentro da adiviña.

O sol 1Ten forma redonda. É de cor amarela. Ilumina e quenta...

2. Facede comparacións con outros obxectos que teñan os mesmostrazos.

Redondo coma unha moeda, un disco, un prato...Amarelo coma o ouro, o azafrán, a xema do ovo...Quenta coma o lume, coma unha calefacción...

3. Escollede as comparacións que máis vos gusten e convertédeas en metáforas.

Non esquezades que as adiviñas adoitan rimar.

Moeda de azafránque quenta moito no verán.

Exemplo

Exemplo

Exemplo

831552 _ 0128-0141.qxd 7/3/07 19:05 Página 141

Page 142: 1º eso l.g. solucionario

142

REFORZO E AMPLIACIÓN1

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

Tipos de textos

1. Indica que tipo de texto é o que segue.

A casa da miña tía é grande e fermosa. É decor azul e ten quince fiestras brancas que fanxogo coa porta principal, que tamén é branca.Está dividida en tres plantas de igual tamaño.

2. Escribe unha narración a partir destas ideas.

Lugar: Un monte. Tempo: Durante a noite. Protagonistas: Un grupo de excursionistas.

Gramática

3. Completa no caderno estas definicións.

• A comunicación é o proceso mediante o caltransmitimos ou recibimos calquera .

• Os elementos básicos que aparecen nun ac-to de comunicación son: .

4. Indica cal é o emisor, o receptor e a mensaxenas seguintes situacións comunicativas.

• Un alumno pregúntalle ao profesor unha dú-bida na clase de lingua.

• Xurxo chega á casa e atopa unha nota desúa nai onde lle di que vaia mercar pan.

• Unha persoa escoita un programa informati-vo pola radio.

5. Separa en sílabas as seguintes palabras e si-nala a sílaba tónica.

• fiestra • metais• alegría • maneira• muíño • cousa• caída • saúde • caixa • sauna• ruído • fieito• saúdo • cordiais

� Indica os ditongos, tritongos e hiatos daspalabras anteriores.

6. Indica cales das seguintes afirmacións son ver-dadeiras e cales falsas.

• A lingua está organizada en unidades que,combinadas entre elas, axudan a formarmensaxes.

• Os enunciados son as unidades máis peque-nas da lingua.

• Cada son da lingua ten un significado con-creto.

� Corrixe as afirmacións incorrectas.

Vocabulario

07. Ordena alfabeticamente as seguintes palabras.Ponlles un número segundo a orde en que apa-recerían no dicionario.

acedo peixe casa

rabuñar fraco louza

08. Completa estes enunciados co termo axeitado(saúde, saudable, sanidade, sandar).

• Facer deporte é moi .• Non hai maior alegría que ter boa .• Teño que para ir de viaxe.• A súa tía traballa en .

09. Busca no dicionario a palabra espantallo e di caldos significados que ten lle corresponde nestetexto.

Ortografía

10. Localiza neste texto unha grafía que non per-tence ao alfabeto galego.

11. Escribe os nomes das letras seguintes.

Literatura

12. Indica de que falan estes dous textos, cal é li-terario e o recurso estilístico que se emprega.

a)

b)

13. Indica cales son os xéneros literarios máis re-levantes e comenta as súas característicasprincipais.

Alí viña xa o tren, unha riola de monstrosben mandados, co altaneiro capitán de fe-rro á fronte! Medraba, medraba!

Serie de vagóns arrastrados por unha loco-motora, que leva pasaxeiros e mercadoríasa través dunha vía férrea.

zbghqx

A afección estaba nerviosa. Se o xogador falla-ba o penalty, a liga sería para o rival.

Levaba uns pantalóns verdes moi amplos naspernas. O xersei caíalle dos ombreiros. E nacabeza un gorro de la todo esfiañado. A ver-dade, ía feito un espantallo.

831552 _ 0142-0153.qxd 16/3/07 17:30 Página 142

Page 143: 1º eso l.g. solucionario

REFORZO E AMPLIACIÓN

143� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NARRACIÓN I2

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

Tipos de textos

1. Explica a oposición entre narración oral e na-rración escrita.

2. Selecciona unha noticia dun xornal e marca ostrazos que a definen como narración xornalísti-ca.

Gramática

3. Explica se a seguinte afirmación é correcta. Senon é así, corríxea.

4. Indica que clase de palabra é cada unha dasque se utilizaron para formar este enunciado.

5. Clasifica as seguintes palabras en variables ouinvariables.

• intención • curmán• propoñas • cando• onte • salgado

6. Separa a raíz e os morfemas destas palabras.

• rochedo • desfigurado• pequeniño • imposible• amarelento • coruñesa• construtor • xornalista• libraría • ferreiro

Vocabulario

7. Completa estes enunciados co termo sinónimodo destacado en negra.

• Unha rouquén é o mesmo ca unha .• Un dentista é o mesmo ca un .• Sandar é o mesmo ca .• Unha bocha é o mesmo ca unha .

8. Le a seguinte entrada do dicionario.

biqueira f. 1. Punteira, bigoteira, reforzo exte-rior na punta do calzado. SIN. bigoteira,punteira. 2. Parte dianteira do carro. 3. Pi-co, lugar dun recipiente por onde sae o lí-quido. • A lume de biqueira: moi rápido.

Os días de outono son moi tristeiros.

Unha palabra é un conxunto de sons asocia-dos só cun significado determinado.

� Responde.

• En que tipo de dicionario podemos ato-par esta entrada? Por que?

• Que tipo de información nos achega aentrada anterior?

• Que outros tipos de dicionarios coñe-ces?

Ortografía

09. Escribe unha palabra da mesma familia ca asseguintes e que teña que levar diérese.

• contiguo • lingua• ambiguo • antigo

10. Completa o seguinte texto con g / gu / r ou rr exustifica o seu uso en cada caso.

11. Crea un texto sobre a roupa que vistes habi-tualmente e despois arrodea todos os r / rr e gque empregases.

Literatura

12. Explica cales son as principais característicasda literatura popular.

13. Le estes textos.

� Contesta.

• O texto anterior, é prosa ou poesía? Porque?

• Pódese dicir que estas composiciónsson populares? Por que?

Todos os xastres de agorafan a roupa ao pintarse eu fose muller dun xastreguapa había de andar!

Pasei pola ponte abaixo,vin saltar unha sardiña,mariñeiro, ide ao mare botádelle a traíña.

✱ustavo, o ✱ardián, é un ✱ran afeccionadoá pintu✱a. Nun dos cua✱tos da súa casa✱arda uns co✱enta cad✱os que pintou can-do podía no seu tempo lib✱e. El ✱oza ensi-nándollos a calque✱a que os quei✱a ve✱.Segundo din, seica son ma✱abillosos.

831552 _ 0142-0153.qxd 16/3/07 17:30 Página 143

Page 144: 1º eso l.g. solucionario

144 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NARRACIÓN II. ELEMENTOS E ESTRUTURA3Tipos de textos

1. Sinala no seguinte texto o narrador, o espazo, otempo e os personaxes: protagonista e antago-nista.

Manuel chegou o martes ás 9 da mañá á clasecos deberes sen facer. Coma sempre, pediu-mos e eu deixeillos copiar. A profesora recolleuos deberes, no canto de corrixilos en alto, coma sempre, e decatouse de que os nososestaban iguais, polo que alguén copiara. Manuel non dixo que fora el, así que nos bai-xou medio punto a cada un.

Gramática

2. Marca os enunciados que hai no seguinte texto eindica se son oracións ou frases.

O outro día fomos ao cine os meus amigos,Paulo e María, e mais eu. Como non queriamosver todos a mesma película, tivemos que che-gar a un acordo. María quería ver unha de risa,Paulo unha de aventuras e eu unha romántica.Ao final, fomos ver a cómica que propoñía Ma-ría. Que boa idea! Era unha película estupenda!Divertidísima.

3. Separa o suxeito e o predicado das seguintesoracións.

• A miña irmá ten sete anos.

• O chan manchouno o can de Xoán.

• Martiña tivo moitos regalos no seu aniver-sario.

• Aos meus curmáns gústanlles moito os xeados.

• Encántame o amencer dos días de verán.

• Nas tardes de inverno sempre tomamos unchocolate na casa da avoa.

4. Sinala en cada unha das seguintes oracións osuxeito e o verbo. Ademais marca o CD, o CI eos CC cando os haxa.

• María regaloulle un can á súa sobriña Ana.

• Eu odiaba os caramelos de menta.

• A María sorprendeuna a reacción do seu irmán.

• Os martes vexo a televisión pola noite.

• Onte comín unha torta de chocolate con nata.

• Luís leu catro novelas o mes pasado.

• Manuel e María foron ao cine cuns amigos deLugo.

Vocabulario

05. Di baixo que lema buscarías no dicionario asseguintes palabras.

• felices • traballando

• discutir • gañadoras

• sosegada • palabra

• gobernante • grandes

06. Clasifica as seguintes palabras no campo léxi-co das froitas e verduras ou do dos peixes ecarnes.

• castañeta, costela, cereixa, grelo, laranxa,pescada, pexego, manga, congro.

Ortografía

07. En cada unha das series de palabras hai unhaque contén unha grafía que ten un son diferentedo que representa nas outras. Arrodéaa.

• colexio-truco-paciente-culler

• camelo-cura-costura-cereixa

• cirio-cento-cismar-caixa

• cantar-contar-curmá-cesta

08. Completa as seguintes palabras coa grafía quecorresponda: c / qu / z.• espe__ie • __ilogramo

• __eixo • __entral

• __ilómetro • __ambiei

• __ear • __a__i__e

Literatura

09. Xustifica por que o texto do exercicio 1 é un tex-to en prosa.

10. Le o seguinte poema e sinala os trazos princi-pais dos textos en verso.

O puñal de dúas follasforxado polo amor nosocando fire por un ladotamén fire polo outro.

Se coa folla da traiciónun día me deixas morto,morrerás atravesadapola folla do remorso!

RAMÓN CABANILLAS, A rosa de cen follas

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 16/3/07 17:30 Página 144

Page 145: 1º eso l.g. solucionario

145� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NARRACIÓN III. A LENDA4

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

Tipos de textos

1. Explica cal é a función principal das lendas.

2. Inventa unha lenda que explique a formacióndunha fervenza.

3. Introduce diálogos entre os protagonistas dalenda que acabas de inventar.

Gramática

4. Conxuga a primeira persoa de cada verbo notempo de indicativo que se indica.

5. Separa nas seguintes formas verbais a raíz e asdesinencias.

• cantabamos • ferveu • converteras

• sopraches • lerei • debatemos

Vocabulario

6. Le a seguinte entrada do dicionario e respondeas cuestións propostas.

• De que lingua prodece esta palabra? Cal é o seu étimo?

• Cantas acepcións ten a palabra? Cales son e como o sabes?

• Que información gramatical aparece?

face (lat. faciem “aspecto exterior”)s.f. 1. Par-te posterior da cabeza dunha persoa. SIN.Cara, faciana. 2. Lado dereito ou principaldunha cousa plana con dúas caras. ANT. En-vés, revés. EXP. Face a face: cara a cara. deface: de fronte.

07. Explica en que consisten os seguintes oficiosou profesións. Usa o dicionario se o precisas.

• fontaneiro • profesor

• médico • obreiro

• informática • dependente

Ortografía

08. Completa con v ou con b as palabras do textosegundo corresponda.

09. Completa as seguintes palabras con b ou con vsegundo corresponda.

• apro✱ar • ri✱eira

• ✱aler • tro✱ador

• automó✱il • ✱aleiro

Literatura

10. Le este poema e responde as preguntas que apa-recen a continuación.

• Xustifica por que se trata dun texto en verso.

• Hai algún verso que remata cunha palabraaguda? Cales? E cales acaban con palabrasgraves? Que importancia teñen as palabrasfinais?

• Indica as sinalefas que aparecen neste poema.

• Di o nome dos versos deste texto, segundoa súa medida.

A un batido, outro batido;a unha dor, outro delor;tras dun olvido, outro olvido;tras dun amor outro amor.

I o fin de fatiga tantae de tan diversa sorte,a vellés que nos espantaou o repousar da morte.

ROSALÍA DE CASTRO, Follas Novas

O a✱ogado do meu a✱ó inha✱ilitou o teste-muño da defensa e in✱alidou as pro✱as definiti✱as que inculpa✱an a aquel ✱an-queiro no caso que se esta✱a a tratar na sala no✱ena do no✱o xulgado.

Presente indicativo Futuro indicativo

agardar

correr

decidir

conducir

Pretérito imperfecto Pretérito perfecto

andar

sorrir

bater

percorrer

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 145

Page 146: 1º eso l.g. solucionario

146 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A DESCRICION I5Tipos de textos

1. Marca a orde que seguirías para realizares unha descrición correcta.

Seleccionar os datos máis significativos.

Redactar a descrición utilizando un voca-bulario axeitado e preciso.

Facer unha observación detallada da reali-dade.

2. Escribe unha descrición dun obxecto da túa cla-se ou da túa casa.

Gramática

3. Conxuga a primeira persoa do plural e a segun-da persoa do plural de cada verbo no tempoque se indica.

4. Indica nas seguintes formas verbais a persoa, o número, o tempo, o modo e o verbo en infini-tivo.

• Comiamos .

• Bateremos .

• Fere .

• Viñésemos .

• Cantarades .

• Cociñarían .

• Les .

5. Escribe un texto en que contes o que vas facer o próximo verán. Lembra que debes empregar os verbos en futuro de indicativo.

Vocabulario

6. A que parte do corpo corresponde cada defi-nición?

• Parte do centro da perna pola que esta sedobra.

• Parte do corpo que une a cabeza co tronco.

• O dedo máis pequeno e delgado da man.

• Conxunto de ósos que forman a parte dearriba e de atrás da cabeza que conteñen oencéfalo.

7. Escribe un antónimo para cada palabra.

• frecuente • aumentar

• alto • perder

• obedecer • agradable

• sumar • real

• aceptar • amplo

Ortografía

8. Completa con b ou v as palabras das seguintesoracións.

• O a✱ogado da ✱ila marchou facer un mes-trado a Madrid.

• Onte atopamos un tre✱o de catro follas! A✱er se nos dá sorte.

• Di miña nai que, se che ✱arren os pés, xanon casas; nunca terás ✱oda.

• Esti✱emos a ✱ernizar as portas cun ✱erniz✱ermello que manchou moito o chan.

• Parécenme moi co✱ardes as persoas quecritican por detrás e logo non son quen dedicir nada á cara.

Literatura

9. Le o seguinte poema e responde as preguntasque se formulan a continuación.

• Teñen rima estes versos? Asonante ou con-sonante? Xustifica co texto as túas respostas.

Un paso adiante e outro atrás, Galizae a tea dos teus soños non se move.A espranza nos teus ollos se espreguiza.Aran os bois e chove.

X. M.ª DÍAZ CASTRO, Nimbos

Pretérito imperfecto Condicional

agardar

correr

decidir

conducir

Pretérito perf. ind. Pretérito imp. subx.

andar

sorrir

bater

percorrer

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 16/3/07 17:30 Página 146

Page 147: 1º eso l.g. solucionario

147� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

A DESCRICION II. O RETRATO6Tipos de textos

1. Le a seguinte descrición e explica se ofrece unretrato físico ou psicolóxico.

2. Escribe un retrato de alguén que teña calidadesopostas ao que aparece no texto anterior.

Gramática

3. Indica cales das seguintes formas verbais per-tencen a verbos regulares e cales a irregulares.

• soubese • sacudisen

• andades • puidemos

• casou • trouxen

• serei • mollou

• teñan • escoitades

4. Escribe, para os verbos do cadro, a primeira esegunda persoa de singular dos tempos de indi-cativo que se indica.

Vocabulario

5. Describe a forma de ser dalgún amigo ou familiar. Podes empregar os adxectivos e subs-tantivos que traballamos nesta unidade.

6. Escribe palabras da familia das seguintes.

• fame • flor

• disco • sol

Era sosegado e servizal. A súa fisionomía,agradable. Tiña ollos azuis e pelo castaño, unpouco rebelde. Tiña ancho tórax, cunha vigo-rosa musculatura e unha forza hercúlea, que oexercicio desenvolvera admirablemente.

07. Explica o significado das seguintes expresiónsrelacionadas coas calidades persoais.

• Tan boa é Marta coma a compaña.

• Carlos é forte coma un buxo.

• É lista coma un allo.

• É agarrado coma os dentes dun angazo.

• Tan bo é Xan como Perillán.

08. Agrupa as seguintes palabras segundo perten-zan á familia de seguro ou de seguir.

• seguidor • inseguro

• seguranza • seguinte

• asegurar • seguridade

• seguimento • proseguir

Ortografía

09. Copia o texto poñéndolles h ás palabras quedeban levalo.

Literatura

10. Le os seguintes textos e indica de que estrofasse trata.

DomingoCon mantelo de silveirase parolando coa brisa,todas as mañás domingueirassobe a corredoira á misa.

ErmoTeu ollar voltara a mincoma o sol torna no abrentee verás prontamentefrolir meu ermo xardín.

EDUARDO BLANCO AMOR, Romances galegos

✱enrique pasou todo o ✱inverno pensandona súa amiga ✱elena. Desde que ela queda-ra ✱orfa, fora vivir cunha ✱irmá da súa naique traballaba nun ✱ipermercado da cidadeveciña. Ao chegar a primavera, decidiu ir visi-tala. ✱abía tempo que non a vía e non podíaseguir esperando. Colleu o seu ve✱ículo eaínda que o día se presentaba ✱úmido e frío,nada ✱ía facer que cambiase de ✱idea.

Presente Pretérito perfecto

poñer

saber

poder

ter

servir

fuxir

caber

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 147

Page 148: 1º eso l.g. solucionario

148 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A DESCRICIÓN III. A GUÍA E O CATÁLOGO7Tipos de textos 1. Explica o tipo de texto que é unha guía turística.

2. Escolle un destes obxectos e descríbeo coma seformase parte dun catálogo comercial.

• televisor • teléfono móbil• un DVD • un microondas

3. Fai unha guía turística do lugar máis fermosoque visitases. Lembra que debes expoñer todosos trazos máis característicos dese lugar.

Gramática 4. Subliña os adverbios que aparecen nestas ora-

cións.

• Quedamos para vernos mañá ben cedo.• Agora non nos vai poder atender.• Alí fóra non había ninguén.• Seica atoparon uns restos prehistóricos.• Así non vas conseguir o que queres.• Quizais estea na reunión de pais.• Se o ves, dille que volva axiña.

5. Clasifica os adverbios que localizaches na acti-vidade anterior segundo a clase á que perten-cen.

6. Escribe oracións en que apareza un adverbio decada unha destas clases.

• de tempo• de modo• de lugar

7. Forma unha oración con cada unha das seguin-tes locucións adverbiais.

• ao xeito • de súpeto• a miúdo • de cando en vez

8. Subliña as preposicións que aparecen nas ora-cións seguintes.

• María vive a cabalo entre a cidade e a aldea.• Estarei na casa deica as nove e media.• Desde a ventá do meu cuarto vexo toda a ría.

Vocabulario 9. Ordena estes tipos de vivenda de máis pequeno

a máis grande.

cabana apartamento

dúplex mansión

10. Escribe cinco palabras que formen parte dosseguintes campos léxicos.

• a familia • o deporte

11. Indica o campo léxico destas palabras e ostrazos específicos de significado que as dife-rencian.

• instituto • gardería• colexio • facultade

Ortografía 12. Completa coa grafía correspondente (s / x / ll )

e escribe outra palabra da mesma familia.

• bara a 5• in ectar 5• e tran eira 5• e o 5• e tragar 5• e cavar 5• pare a 5• coe o 5

Literatura13. Le o seguinte poema e responde.

• Explica por que se trata dun poema. • Conta o número de versos e as sílabas que

aparecen en cada verso. Como se chamanos versos, segundo o seu número de sílabas?

• Que versos riman? É unha rima asonanteou consonante?

• Está organizada en estrofas esta composi-ción? Como se chama este poema?

Nosa señora da Barca...

Nosa señora da Barcaten o tellado de pedra;ben o puidera ter de ouromiña Virxe se quixera.¡Canta xente... canta xente por campañas e por veigas!¡Canta polo mar abaixo vén camiño da ribeira!¡Que lanchas tan ben portadascon aparellos de festa!¡Que botes tan feituquiñoscon tan feituquiñas velas!

ROSALÍA DE CASTRO, Cantares gallegos

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 20/3/07 16:51 Página 148

Page 149: 1º eso l.g. solucionario

149� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

O DIÁLOGO I. A CONVERSA8Tipos de textos

1. Di se esta afirmación é certa. Se non é así, co-rríxea.

Cando, nunha conversa escrita, os persona-xes falan directamente sen a intervención dunnarrador, dicimos que o diálogo está en estiloindirecto.

Gramática

2. Coloca estes termos sobre a clasificación dossubstantivos que indican.

Designa ideas, sentimentos... que non sepoden percibir cos sentidos.

Designa un ser calquera da súa especie.

Designa cousas que non se poden contar.

Designa un conxunto de seres ou cousas.

3. Analiza estes substantivos e di se son comúns,propios, concretos, abstractos, individuais oucolectivos.

• Iria • guante

• tesoiras • ramaxe

• souto • ovella

• enxame • amor

4. Fai as contraccións precisas.

5. Indica se as seguintes palabras son masculinasou femininas poñéndolles o artigo diante.

• mel • análise

• viaxe • ponte

• nariz • neve

• lume • calor

• cárcere • limón

• sangue • mensaxe

Vocabulario

6. Describe como é a túa casa por dentro.

Esta fin de semana fomos a o cine con unhasamigas de miña nai. Estivemos con as rapazasvendo a película e despois en un café de ocentro comercial. Eran de A Coruña e eranmoi agradables.

1. común 2. incontable 3. abstracto 4. colectivo

07. Indica en cales das seguintes palabras apare-ce o prefixo in-.

inexperto inocente

indicación ineficaz

inicio incerto

Ortografía

08. Separa as sílabas destas palabras e di se sonagudas, graves ou esdrúxulas.

• mañá • Ánxela

• irmáns • armario

• marear • lapis

• cinsa • máxico

• fraxilidade • teléfono

09. Explica por que levan ou non acento gráficoestas palabras.

• francés • simpático

• xarope • fráxil

• animal • razón

10. Ponlles o acento ás palabras que lles cumpra.

• Teño que cambiarlle dous pneumaticos aocoche.

• Non sei se o tecnico informatico vira hoxe ou maña.

• Deixoche o material aqui e, ao rematar, re-colleo.

Lingua e sociedade

11. Marca a afirmación que é correcta.

A lingua culta é unha variedade da linguamoi elaborada e coidada.

A lingua culta é a variedade da lingua queempregan a maioría dos falantes.

É a variedade da lingua máis descoidada.

Literatura

12. Indica os recursos estilísticos que se empre-gan nas seguintes expresións.

• Estudamos nun cárcere.

• Xoán é forte coma un carballo.

• Estudamos todos os días.

• Morro de amor por quen eu sei.

• Verde a clase onde estudamos é.

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 149

Page 150: 1º eso l.g. solucionario

150 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O DIÁLOGO II. O DEBATE9Tipos de textos

1. Busca nun xornal unha noticia que che interesepara crear un debate na clase. Prepara ben atúa opinión e debatédea.

Gramática

2. Completa a táboa cambiando o xénero e o nú-mero dos adxectivos cando sexa posible.

3. Localiza os adxectivos e explica se están engrao positivo, comparativo ou superlativo.

• A súa bicicleta está máis nova ca a miña.

• Mercou un xersei verde para o inverno.

• Vive nunha casa antiquísima.

• Seica é máis fácil do que parece.

• Estou tan canso que non me dou movido.

• Debes conseguir unhas notas mellores caestas.

4. Explica se os adxectivos destas oracións sonexplicativos ou especificativos.

• Quedei a mirar para as relucentes estrelas.

• Ten un coche novo, está relucente.

• Aquela era unha noite negra coma o carbón.

Vocabulario

5. Entre outras cousas, no tempo de lecer practica-mos deportes. Explica as seguintes accións e in-dica deportes en que se poidan realizar.

• mergullar • lanzar

• xutar • canear

• golpear • marcar

6. Tamén no tempo de lecer escoitamos música.Explica nun breve texto que tipo de música chegusta. Unha vez rematado, subliña as palabrasque utilizases relacionadas co campo da músi-ca.

07. Localiza os sufixos nas seguintes palabras dafamilia de casa, pois na casa tamén gozamosdo noso tempo libre. Explica, ademais, que sig-nificado achega o sufixo en cada caso.

• caseiro • caseta • casal

• casarío • casiña • casona

• casopa • caseño • casado

Ortografía

08. Explica por que levan acento as palabras desta-cadas.

• Ela é a directora e el, o seu colaborador.

• Tes que pór a camisa nova que che regalei.

• A mancha de froita dá moi mal.

• Imos participar no campionato de bólas.

• O pobre animal durmiu fóra con esta chu-via.

09. Escribe unha oración en que se perciba ben osignificado das seguintes palabras con acentodiacrítico.

• óso • pé

• vén • vós

Literatura

10. Marca só aquelas características que son pro-pias da poesía épica.

Narración de feitos heroicos e moi reais.

Extensión moi breve.

Exaltación das calidades dos heroes.

É exclusivo da literatura galega.

11. Le este poema e explica os sentimentos quetransmite.

As árbores da miña cidade están soas.Non teñen compaña.Se cadra un coche verde,aparcado ao seu pé,a bolsa do lixo,un can mexándolles no tronco.E, de cando en vez,un paxaro despistado.

FRAN ALONSO, Cidades

Masculino Feminino Masculino Feminino

débilvellos

antigacovardes

vermelloverdes

audaz

Singular Plural

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 150

Page 151: 1º eso l.g. solucionario

151� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

O DIÁLOGO III. A ENTREVISTA10Tipos de textos

1. Prepara unha entrevista para un compañeiro daclase. Pensa ben as preguntas que lle queresfacer. Debes pensar, sobre todo, en preguntasrelacionadas co seu taballo diario.

Gramática

2. Define estes tipos de determinantes e pon exem-plos de cada un.

• artigos

• demostrativos

• posesivos

• indefinidos

3. Subliña os determinantes que atopes nestasoracións e indica de que tipo son.

• Marcos chegou no cuarto posto.

• Andrea fixo os quince anos este sábado.

• Recolleron bastantes sinaturas para apoiar asúa candidatura.

• Naquel campo vin varios paspallases.

• Non tomes demasiado doce, que che podefacer mal.

• Pedireille a algún compañeiro que me axude.

Vocabulario

4. Explica as sensacións que che producen os se-guintes elementos.

• A chuvia.

• Un tema de música rock.

• Un libro de aventuras.

5. Clasifica estas palabras en primitivas (P) ouderivadas (D).

branquexar táboa

mesa sollío

cable roedor

provocador cadeira

restauración madureza

6. Forma palabras derivadas que designen oficiosengadíndolles un sufixo ás seguintes pala-bras primitivas.

• decorar • enxeño

• mensaxe • vender

• adestrar • invento• peite • máquina• varrer • vixiar

Ortografía

7. Pon os signos que faltan neste texto (interroga-cións, exclamacións e puntos).

Literatura

8. Le o seguinte conto popular e responde.

• Que personaxes aparecen?

• Que tipo de conto é? Dános algunha ensinan-za?

• Ponlle un título ao conto.

Unha vez encontráronse un corvo e un raposoque eran compadres. O raposo invitou o corvoa merendar unha pita pero, como estaba tandura, peteiraba e peteiraba e non podía comernada, mentres que o raposo, coas uñas e cosdentes, esmendrellou a pita e comeuna ense-guida. E o bo do corvo tivo que marchar conmáis fame da que tiña.

De alí a pouco, foi o corvo e invitou o raposo aunha merenda de tripas que tiña metidas den-tro dunha ola. O raposo non deu comido na-da, porque non lle cabía a cabeza na ola, e ocorvo metía o peteiro entre as tripas e facía«glo-glo-glo» ata que as comeu todas. Entóndíxolle o raposo ao corvo:

«–Ai, compadre, destas merendas, poucas».

Meu viaxeiro✱

A túa derradeira carta tráeme algún desacou-go✱ Disme que marchas de Baía✱ Que vosides para Montevideo✱ Non dis polo que✱ Án-danvos mal as cousas ou é nada máis ca paratentar vida noutro país✱ Vin o mapa✱ A viaxe,polo que entendo, non é moi longa✱ Que boasorte esa de canear fronteiras✱ Ou non✱ Eufalo por min, decote as mesmas paredes e co-rredoiras e tellados✱ Aquí todo é vello✱ Nadacambia✱ Tamén é vella a xente✱ Vellos e ra-paces é o que máis se ve✱ Os outros vanse✱

Este ano non se fixo mascarada no entroidopor non haber mocidade✱ De fóra chegan car-tas e cartos. E xente que fala en alleo e nonquere tratos coa lama.

X. NEIRA VILAS, Cartas a Lelo. (Adaptación)

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 151

Page 152: 1º eso l.g. solucionario

152 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS MEDIOS DE COMUNICACIÓN11Tipos de textos

1. Escribe un artigo xornalístico a partir do títuloque propoñemos:

INUNDACIÓNS EN MOITAS ZONAS DE GALICIAPOLAS INTENSAS CHUVIAS

Gramática

2. Enche os espazos baleiros coa forma do prono-me persoal tónico correspondente.

• viven lonxe da casa.

• son unha persoa moi tranquila.

• comes con moita gana.

• estudamos música clásica.

3. Localiza os pronomes persoais que aparecennestas oracións e indica cales son tónicos.

• Aínda non estiven con ela para falar doasunto.

• Non nos chames antes das seis, que nósnon somos tan madrugadores coma ti.

• A min paréceme que ti queres acaparalo todo.

• Eu xa irei cando poida.

• Para min ela foi coma unha nai.

• Vostede desexa algunha outra cousa?

4. Escribe dúas oracións que teñan un pronomepersoal tónico de respecto.

5. Fíxate nestas oracións e fai as contraccións quecreas obrigatorias.

• Xa che falei de ela outras veces.

• Estiven con eles en dúas ocasións.

• Esa banqueta está rota, non sentes en ela.

• Eu con ela non traballei aínda.

Vocabulario

6. Escribe palabras compostas cos elementos dasdúas columnas.

para • • ardente

abre • • roupa

curto • • raios

limpa • • circuíto

garda • • cristais

auga • • latas

07. Indica a que clase de palabra pertence cadaun dos elementos das palabras compostas eexplica brevemente o seu significado. Se oprecisas, usa o dicionario.

• bulebule • vichelocrego • pasatempos

• cabodano • pousafoles • benquerido

08. Escribe algunha crenza que exista onde ti vi-ves. Podes preguntarlle a teus pais, a teusavós ou a algún veciño. Pregúntalle por algúnsanto ou se hai algunha festa con certo conti-do milagreiro e de gran tradición.

Ortografía09. Puntúa este texto, onde aparecen as marcas,

cos signos seguintes: punto, punto e seguido,punto e final e comas.

Literatura10. Explica o que é unha novela de aventuras e ca-

les son as súas características principais. Citaalgún título.

11. Inventa un lugar, un personaxe e unha acciónque poidan servir de base para un relato deaventuras. Ponlle un título suxestivo.

12. Responde.

• Cando se pode dicir que unha novela é fan-tástica?

• Que personaxes de novelas fantásticas co-ñeces?

O guía escondeu o elefante entre a follaxe✱Enseguida puideron descubrir unha curio-sa cerimonia relixiosa✱ en primeira liña íanos sacerdotes✱ seguidos de homes✱ mu-lleres e nenos que entoaban unha fúnebrecanción✱ detrás deles✱ sobre un carro✱ íaunha horrible estatua que tiña catrobrazos✱ ollos feroces e perdidos✱ cabelosencerellados✱ colar de caveiras ao pescozoe un cinto de mans talladas cinguido á cin-tura✱ Ao lado da estatua uns faquires axi-tábanse e convulsionábanse✱ Detrásdeles✱ uns sacerdotes arrastraban unhamuller nova e moi fermosa✱ ía vestida cu-nha rica túnica e cargada de xoias✱ cerra-ban a comitiva uns gardas que transporta-ban o cadáver dun ancián✱

XULIO VERNE, A volta ao mundo en 80 días

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 152

Page 153: 1º eso l.g. solucionario

153� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

OS XÉNEROS XORNALÍSTICOS12Tipos de textos

1. Selecciona unha noticia do xornal Galicia Hoxeou do semanal A Nosa Terra e indica nela o titu-lar, a entrada e o corpo.

2. Na mesma noticia que seleccionaches para oexercicio anterior, responde as seguintes pre-guntas.• Que ocorreu? • Quen interveu?

• Onde ocorreu? • Como ocorreu?

• Cando ocorreu? • Por que ocorreu?

Gramática

3. Arrodea os pronomes persoais átonos que ato-pes neste texto.

4. Transforma estas oracións substituíndo o sin-tagma destacado por unha forma de pronomespersoais átonos. Préstalle atención á acentua-ción.

• Empréstasme o teu ordenador?• Vixiade eses nenos.

• Fai o favor de chamar a Xoán agora mesmo.

• Como a empanada e marcho.

• Xa trouxeron a roupa da tinturaría.

Vocabulario

5. Explica as pezas de roupa que vestirías para ir aunha festa de etiqueta.

6. Escribe unha definición, sen usar o dicionario,para as seguintes pezas de roupa. Compara astúas definicións coas dos teus compañeiros ecorrixe o que consideres oportuno.

• chuvasqueiro • pantalóns

• guantes • saia

• calcetíns • viseira

A cuncha da tartaruga Claudina é coma os no-sos ósos ou, mellor, coma as nosas uñas, póde-las pintar e non sucede nada, pero non estaríaben. Hai que ter en conta que é coma a súa pele ten capas sensibles e capas insensibles. Nona debemos alterar. Deixádea en paz, que leveunha vida tranquila.

XOSÉ A. PEROZO, Claudina volveu. (Adaptación)

07. Localiza nesta lista varias palabras parasintéti-cas.

• alegría • encadear

• axuntar • envexoso

• adiñeirado • amigable

• arcebispo • agrupación

• espiando • anoitecer

• esfarrapado • avespeiro

08. Forma palabras parasintéticas a partir das se-guintes, empregando os prefixos a- ou en- e ossufixos -ar ou -ecer.

• padriño • bruto

• doce • paquete

• furia • louco

Ortografía

09. Enche os ocos cos signos de puntuación quesexan precisos.

Lingua e sociedade

10. Explica brevemente a oposición entre bilingüis-mo e diglosia.

11. Detalla nun pequeno texto as posibilidades quelle ves ao galego no futuro.

Literatura

12. Explica os elementos que son necesarios paraque unha obra de teatro teña vida.

13. Di cales son as diferenzas básicas entre a co-media, a traxedia e o drama.

Onte á tarde fomos catro amigos visitar aXoán✱ que estaba con gripe na cama✱ Ma-ría✱ Laura✱Luís e mais eu✱

Eu vino bastante mellor✱ xa non tusía✱ nontiña febre✱✱ e ademais tiña xa ganas desaír a xogar connosco✱ pero súa nai non odeixou moverse da cama✱

Creo que a súa nai mesmo quedou preocu-pada de que o fósemos visitar✱ por se sevolvía contaxiar e tiña que seguir estandona cama✱

REFORZO E AMPLIACIÓN

831552 _ 0142-0153.qxd 7/3/07 19:09 Página 153

Page 154: 1º eso l.g. solucionario

154 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

1.º

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Le o seguinte texto.

� Que tipo de texto é segundo a intención comunicativa? Marca e explica.

informativo persuasivo prescritivo literario

� Que tipo de texto é segundo a forma do discurso? Marca e explica.

narrativo descritivo dialogado expositivo argumentativo

2. Explica cales son as diferenzas entre narración oral e narración escrita.

3. Indica quen é o emisor, quen o receptor, cal é a mensaxe e que código se emprega naseguinte situación.

• Silvano (dilles a seus pais): Que ganas teño de ir para a casa!

4. Sinala os ditongos, tritongos e hiatos das seguintes palabras.

• muiñeira • moito • cordiais • Mediterráneo • ruído

� Indica cal é a sílaba tónica e se as palabras son agudas, graves ou esdrúxulas.

GRAMÁTICA

Onte o barallocas pregoaba a súa mercadoría e esforzábase en demostrar que aquelasvariñas máxicas tiñan o poder de descubrir tesouros fabulosos:–Miñas donas, meus señores –anunciou cunha actitude digna–, teño un olfacto privi-lexiado para descubrir tesouros.E sinalando o seu fociño co dedo, afirmaba:–Miren este nariz, é o nariz dun can policía.Un burleiro berrou divertido:–O nariz pode ser de can policía, pero a cara é dun peidón.

MARCEL MIRALLES, Elemental, meu querido Watson. (Adaptación)

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 154

Page 155: 1º eso l.g. solucionario

155� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

PROBA 1

5. Localiza no texto da actividade 1 o seguinte:

– dous sons – dúas palabras – dous enunciados – un substantivo

– un adxectivo – un verbo – un adverbio – un determinante

6. Subliña neste texto todas as palabras relacionadas coa saúde e as enfermidades e, acontinuación, explícaas.

7. Completa estas palabras con r ou rr; e con g ou gu, segundo corresponda.

• edondo • ume • ca eira • pa án

• odaballo • desen edar • to a • a edado

• atiño • se ido • man a • hon ado

8. Le este texto e despois responde.

• Cres que se trata dun texto literario? Xustifícao.

• O texto pertence á literatura popular ou á literatura culta? Explícao.

Xa pasaron máis de cincuenta anos desde que sucederon os feitos que quero relatar.Creo que lembro cada detalle coma se fose cousa de hai uns días, pero de tanto merepetiren, e sobre todo de tanto me repetir eu mesmo que todo fora simple produto damiña fantasía infantil, acabei por dubidar e aceptei, para tranquilidade da miña con-ciencia, que aqueles sucesos pertencían ao mundo dos soños, onde non hai inocen-tes nin culpables.Foi en xaneiro de 1946. Tiña eu daquela seis anos acabados de facer e andaba moiinquieto por causa dun incidente que ocorrera uns días atrás que me enchera o corpode medo: vira o home do saco.

GONZALO NAVAZA, Erros e Tánatos. (Adaptación)

LITERATURA

ORTOGRAFÍA

O meu curmán estivo no hospital a semana pasada. Sempre tivo moi boa saúde, xaque sempre come san e fai moito deporte. Pero, hai un par de semanas, empezou aatoparse mal. Doíalle moito a barriga e tiña febre. Estivo na casa e na cama uns días,sen ir ao Instituto. Despois súa nai levouno ao médico e fixéronlle unhas probas e unhas análises. Descubriron que tiña apendicite e tivo que ir para o hospital. Aos dousdías operárono e unha semana despois xa estaba na casa. Agora xa está ben e xa vaiá clase.

VOCABULARIO

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 155

Page 156: 1º eso l.g. solucionario

156 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

1.o

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Le con atención este texto.

� Sinala a presentación, o nó e o desenlace do texto anterior.

� Indica cal é o narrador, os personaxes, o espazo e o tempo no texto anterior.

2. Separa as seguintes formas verbais en raíz e desinencia.

• comiamos • pechando • escribían

• tocaron • rirían • abra

• cantabas • usaramos • tomei

• temésemos • iluminou • bebas

� Di o número e persoa de cada unha das formas verbais anteriores.

3. Marca nas seguintes oracións o suxeito e o predicado. Igualmente, indica dentro dopredicado o CD, o CI e os CC cando os haxa.

• A Xoán encántanlle as bolboretas azuis e brancas.

• Onte fomos ao cine cuns amigos de Madrid.

• María regaloulles os seus caramelos a Sabela e a Antía.

• A casa de Antón construíuna o tío.

• Onte visitei a miña pequenísima curmá.

GRAMÁTICA

Esta mañá entrou no café Tropical, pediu un cortado na barra e foi sentar a unhamesa. Cidadán tiña a imperiosa necesidade de reflexionar. Como lle acontecía ca-da vez con máis frecuencia, a mediados xa non tiña cartos para chegar a fin demes. Estaba farto de vivir así. Quedábanlle 50 euros. Foi ao supermercado, com-prou uns zapatos (porque os necesitaba) e tomou outro café. Agora só tiña 7,50euros. Decidiu arriscar nunha máquina comecartos. Quedou sen nada.

FRAN ALONSO, Males de cabeza. (Adaptación)

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 156

Page 157: 1º eso l.g. solucionario

157� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

4. Explica o traballo das seguintes persoas.

• xuíza

• cirurxiá

• albanel

• cociñeiro

• panadeiro

5. Fai a preparación dunha receita cos seguintes ingredientes.

Preparación:

6. Completa as seguintes palabras con b, v, c, qu ou z segundo cumpra.

• a__elá • mara___illa • xi__es

• su___director • no__ • almor__o

• ___aleiro • __isavó • __un__as

• __ilómetro • coñe__es • ___onto

• ri__eira • __eixo • ama__le

7. Le este texto literario e contesta.

• Está escrito en prosa ou en verso?Explícao.

• Cantas sílabas ten cada verso? Como se chaman eses versos?

� Marca unha sinalefa no texto.

Agora cabelos negros,máis tarde cabelos brancos;agora dentes de prata,mañá chavellos crebados,hoxe fazulas de rosas,mañá de coiro engurrado.

ROSALÍA DE CASTRO, Follas novas

LITERATURA

ORTOGRAFÍA

1/4 litro de leite, 1/4 litro de auga, 4 ovos, 1 culleriña de canela, 2 kg de fariña,un pouco de sal, un pouco de azucre e un pouquiño de lévedo.

VOCABULARIO

PROBA 2

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 157

Page 158: 1º eso l.g. solucionario

158 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

2.º

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Fíxate neste fragmento e explica que clase de texto é. Despois, reescríbeo cambiandotodos os adxectivos posibles polos seus antónimos.

2. Conxuga os tempos verbais que se indican.

• Presente de indicativo do verbo cubrir.

• Pretérito pluscuamperfecto do verbo facer.

• Futuro de subxuntivo do verbo estar.

• Presente de subxuntivo do verbo caber.

3. Escribe a forma correspondente.

• Terceira persoa do singular do presente de subxuntivo do verbo ver.

• Primeira persoa do plural do pretérito pluscuamperfecto de indicativo do verbo poñer.

• Segunda persoa do plural do presente de subxuntivo do verbo servir.

• Primeira persoa do singular do pretérito perfecto de indicativo do verbo caber.

• Terceira persoa do plural do pretérito perfecto de subxuntivo do verbo querer.

4. Di a persoa, o número, o tempo, o modo e o infinitivo das seguintes formas verbais.

• Advertide

• Puxésedes

• Estiveramos

• Trouxen

GRAMÁTICA

Era un home, despois de todo, de corpo nin moi alto nin moi baixo, senón mediado emoi no seu ser. Era magro e ergueito, dereito coma un fuso, enfesto chantado no pisocoma unha columna, [...] coma que en realidade era un marco no lindeiro de dúasidades da historia.A testa, de deseño cubista, [...] poliédrica e maciza. Tiña tres sortes de cabelos, bran-cos, louros e vermellos, dispostos en gradación serial, con moita entrada, coma dousportelos.

VICENTE RISCO, O porco de pé

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 158

Page 159: 1º eso l.g. solucionario

159� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

5. Realiza unha descrición dunha persoa coñecida. Pode ser un político, un futbolista, uncantante, unha actriz, ou calquera outro famoso. Lembra que debes mencionar todasas características físicas e as calidades persoais que coñezas ou que intúas que ten.

6. Escribe a palabra correspondente para cada definición, da familia de ollo.

• Abertura prolongada que se fai nunha peza de roupa para meter os botóns.

• Fixar a vista atentamente nun obxecto; mirar, ver.

• Manchas escuras ou azuis arredor das pálpebras inferiores.

7. Pon h onde cumpra.

• Oxe o ome da miña curmá erdou todo dos seus avós.

• A miña irmá é moi ábil pero onte caeu e rompeu un ombro.

• Aí ai un buraco no que caeu Elena.

8. Le estes textos literarios.

� Comenta cal e como é a rima do poema.

� Di de que tipo de estrofa se trata.

Domingo Función

Con mantelo de silveiras Pra ver a función do abrentee parolando coa brisa, que xa na outra banda brila,todas as mañás domingueiras van as ondas ledamentesobe a corredoira á misa. a mercar primeira fila.

EDUARDO BLANCO AMOR, Romances galegos

LITERATURA

ORTOGRAFÍA

VOCABULARIO

PROBA 1

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 159

Page 160: 1º eso l.g. solucionario

160 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

2.º

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Le este texto e fai ti unha descrición semellante do lugar que elixas para unha guía.

2. Localiza e escribe os adverbios que aparecen no texto anterior. Fai o mesmo coaspreposicións.

Adverbios:

Preposicións:

3. Elixe a opción correcta:

• casa común propio

• amor concreto abstracto

• tenda individual colectivo

4. Forma o feminino das seguintes palabras.

• rei • xudeu • ancián • cabezón

• deus • patrón • lacazán • presidente

5. Forma o plural das seguintes palabras.

• lapis • rei • rapaz • papel

• difícil • sol • fax • mes

GRAMÁTICA

Vilela é unha pequena aldea situada nun val a 45 km da Coruña e moi pretiño dacosta. Todas as súas casas tradicionais son de pedra e están restauradas. Os seus ha-bitantes son moi tranquilos e amigables e converteron os seus fogares en hospedaríaspara todos cantos se queiran achegar ata alí. Nesta paraxe poderá gozar da natureza,dos labores propios do campo e dunha comida exquisita. Ademais, poderá facer rutasa cabalo e camiñadas pola beira do río.

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 160

Page 161: 1º eso l.g. solucionario

161� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

6. Explica as palabras subliñadas sobre o interior e o exterior da vivenda.

7. Completa con x e con ll.

• coe o • rei a • eada • ata o

• vasi a • eon o • en eño • pare a

• te a • eso • o al • no o

8. Acentúa as palabras que o precisen.

• camion • lapis • cespede • cantil • sol

9. Le este texto.

� Busca todas as comparacións que hai no texto.

� Localiza onde aparece a árbore personificada.

O ARBOL*

LITERATURA

ORTOGRAFÍA

A miña casa é moi grande. Desde fóra vese unha galería na parte dereita e unha fer-mosa balconada na parte esquerda, cunha varanda de aceiro marrón. Ten 12 ventáscon contras de madeira. Desde fóra, o que máis chama a atención é a gran chemineaque sobresae no tellado.Para entrar accedes a un vestíbulo que ten dúas portas: unha cara á cociña e outracara ao salón. No vestíbulo temos un colgadoiro e un paraugueiro, así como un granespello para vernos cada vez que entramos e saímos.

VOCABULARIO

PROBA 2

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

A morte é coma un árbolsementado con un, e que nos naceao tempo que nacemos, coa primeirabágoa nos ollos.Un árbol que nos nace a man esquerdadun camiño longuísimo na noite.Cando eu morra vereino, estou seguro;

*A árbore

un árbol só, un árbol desfolladodiante de min rubindo cara ao ceoao fondo dunha chaira.Un árbol só, un árbolespido diante a noite,medrando, irá medrando, irá medrandoaté ateigarme os ollos de formigas.

CELSO EMILIO FERREIRO, Longa noite de pedra

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 161

Page 162: 1º eso l.g. solucionario

162 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

3.o

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Le o seguinte texto e responde as cuestións que se formulan.

� Marca na entrevista anterior as intervencións do entrevistador e as do entrevistado de cor diferente.

� Introduce na entrevista anterior máis preguntas do entrevistador e as posibles respostas do entrevistado.

2. Escribe os comparativos e superlativos dos seguintes adxectivos.

• Bo, malo, pequeno, grande.

3. Localiza os determinantes das seguintes oracións e di de que tipo son.

• Onte viñeron algúns amigos da Coruña.

• Meus pais van a unha cea esta noite.

• Dous rapaces daquel instituto romperon cun balón os cristais dun coche.

4. Escribe un adxectivo explicativo e outro especificativo para os seguintes substantivos.

• herba

• neve

GRAMÁTICA

–Como viu o partido?–Pois moi complicado. Aos cinco minutos xa perdiamos 1-0, polo que tiñamos que remontar un resultado en contra. Así que demos todo no campo e no minuto corenta chegou a recompensa co empate.–E a segunda parte empezou igual ca a primeira...–Pois si. De novo co empate no marcador e coa necesidade de marcar para poder gañar.–O gol chegou pronto, porque no minuto 15 da segunda parte xa gañaban 2-1...–Saímos moi concienciados. No descanso falamos no vestiario e estabamos con moitas ganas de facer algo.

–Moitas grazas.–De nada.

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 162

Page 163: 1º eso l.g. solucionario

163� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

5. Aparecen a continuación varias actividades que se poden practicar no tempo de ocio.Leas e explica en que consisten.

• Ir ao cine.

• Xogar ao pimpón.

• Practicar escalada.

• Descansar.

• Ler un libro.

6. Completa as seguintes oracións coa palabra que indique o sentimento axeitado.

• Ana e María lévanse moi ben. Úneas unha gran__________

• Sara ten unha gran __________, sempre ofrece o que ten.

• A Sabela domínaa a súa _______, ten envexa do que teñen os demais.

7. Completa cada un dos enunciados coa palabra da parella que cumpra.

• Nos nosos montes non temos .

• Ten un problema no da cadeira.

• Hoxe non dei con bóla.

• O é unha letra do alfabeto.

• Bótame , teño moita fame.

• Ti e ti, acompañádeme fóra.

• A que hora hoxe?

• Non que xa chegamos tarde?

8. Velaquí tes o comezo dun conto popular de tradición oral. Continúao.

Había unha vez un home bo coma o pan. Era tan bo como pouco espelido e dáballemoi pouco xeito a todas as cousas que facía. Ademais, o bo do home tíñavos moi ma-la sorte na vida...

LITERATURA

ves / vés

mais / máis

pe / pé

oso / óso

ORTOGRAFÍA

VOCABULARIO

PROBA 1

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 163

Page 164: 1º eso l.g. solucionario

164 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AVALIACIÓN

3.o

Trimestre

NOME: CURSO: DATA:

1. Le o seguinte texto xornalístico.

� Escribe o titular desta noticia.

� Fai un resumo do contido da noticia.

� En que xornal se publicou esa noticia?

2. Coloca te ou che nos seguintes enunciados. Ten en conta a acentuación.

• Collín por un pé. • Busquei pola feira.

• Collín as películas que me pediches. • Busquei un bo lugar.

• Vixiei toda a mañá. • Revisei de arriba abaixo.

• Vixiei os teus fillos no parque. • Revisei os exercicios con tino.

3. Substitúe polo pronome átono que corresponda o complemento directo que vai entreparéntese.

• Vin_________ (a película) onte á tarde cuns amigos.

• Mercamos______ (o pan) na tenda de Vicente.

• Fixo_______ (os exercicios) el só.

• Tirei_______ (a casca) no caldeiro do lixo.

4. Completa as oracións co pronome entre parénteses que lles corresponda.

• Non quero , fago pola miña conta. (os, os)

• Aínda pedín onte un favor e fixo . (lle, me+o)

• explico , pero que pida ela. (lle+o, me+o)

GRAMÁTICA

Galicia precisa médicos de fóra

O presidente da Xunta apostou por importar médicos doutros países ao sistema sani-tario galego para resolver as carencias en determinadas especialidades, como Pedia-tría ou o Servizo de Anestesia, e propuxo flexibilizar os requisitos de incorporacióndestes profesionais para impedir que actúen como barreiras insalvables. O presidente incidiu en que o actual número de profesionais médicos ten que ver coaprevisión da evolución das necesidades que se realizou no pasado e, para iso, apos-tou por axilizar os mecanismos requiridos para garantir máis pediatras ou anestesistase outros especialistas nas áreas que faltan.

Galicia-Hoxe, 21/12/2006

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOS

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 164

Page 165: 1º eso l.g. solucionario

165� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

5. Le con atención o seguinte texto.

� Explica o significado das seguintes palabras tiradas do texto: templo, sacrificio,ofrendas, sacerdote, conxuro e sacerdotisa. En que campo léxico as encadrarías? Por que?

6. Indica de onde proveñen as seguintes palabras parasintéticas.

• alaranxado • aletargado • ennobrecido • descamisado

• ennegrecido • aterraxe • enmudecer • enmeigado

7. Constrúe un texto botando man dos seguintes enunciados. Usa a coma, o punto e coma e o punto de maneira axeitada.

• Xurxo e Xela van a un centro comercial.

• Xela merca discos, libros e material escolar.

• Xurxo merca lapis de cores, papel para pintar e un videoxogo.

• Xela paga con 40 euros e Xurxo con 50 e cos cartos que sobran merendan nunha cafetaría.

8. Le este texto.

� Explica por que é un texto teatral.

MERLÍN. –É un pracer curala, Lindaflor. (Comeza a recoñecela.) Tose, calafríos, cefa-lea? (Míralle os ollos, o nariz, a lingua, as mans, o pulso...) Mucosidade, esga-rros, esbagulleo? Dor de moas, gorxa, ventre, estómago? Ensoños, suspiros,abafos, formigueos...? (Mételle un dedo na boca.) Ben... Non hai dúbida.

MARQUESA. –Que, doutor Merlín?

MARQUÉS. –De que se trata?

MARQUESA. –Sandará axiña?

MARQUÉS. –Que mal a atacou?

MERLÍN. –Un moi frecuente... sen ningunha importancia, sempre que se lle poñaremedio con urxencia. Marqueses, a marquesiña pillou «mal de amores».

EULOXIO RUIBAL, Lindaflor e Tánatos

LITERATURA

ORTOGRAFÍA

Alí estivo o tan buscado altar e templo maior dos Samiedos, a antiga raza extinguidaen heroico sacrificio ante as lexións do xeneral romano Cunqueiro o Maior.Alí se gardan aínda séculos de ofrendas, exvotos de ouro e prata, xoias entregadas po-los fieis e tesouros acumulados polos sacerdotes. O conxuro realizado antes de morrerpola suma sacerdotisa do templo mantívoo oculto aos ollos dos romanos.

DANIEL BUJÁN NÚÑEZ, A pirata Penamoura

VOCABULARIO

PROBA 2

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 165

Page 166: 1º eso l.g. solucionario

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �166

PRIMEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 1-2

Os textos e os seus tipos

1. � Literario. � Dialogado.

2. A narración oral é normalmente espontánea, é di-cir, non está planificada e axúdase coa linguaxenon verbal (movemento corporal, expresión da ca-ra). Mentres, a narración escrita é un tipo de textoplanificado, coidado, cunha forma fixa e cunha es-trutura definida.

Gramática3. • Emisor: Silvano; receptor: seus pais; mensaxe:

Que ganas teño de ir para a casa!; código: A lin-gua galega.

4. Ditongos: Mui-ñei-ra, moi-to.Tritongos: cor-diais.

Hiatos: Mediterrá-ne-o, ru-í-do.

� (sílaba tónica en negra). muiñeira: grave; moi-to: grave; cor-diais: aguda; Mediterráneo: esdrú-xula. • ru-í-do: grave.

5. Resposta modelo:

– Dous sons: o, n (en «onte»).

– Dúas palabras: onte, barallocas.

– Dous enunciados: Miren este nariz, é o nariz duncan policía. / Un burleiro berrou divertido.

– Un substantivo: mercadoría.

– Un adxectivo: máxicas.

– Un verbo: pregoaba.

– Un adverbio: onte.

– Un determinante: o («o barallocas»).

Vocabulario6. • hospital: edificio grande onde se atende e cura

aos enfermos.

• saúde: bo estado dunha persoa ou doutro ser vivo.

• san: que é bo para a saúde; saudable.

• doíalle, doer: causar ou sentir dor física.

• febre: aumento da temperatura normal do corpo,xeralmente producido por unha enfermidade.

• médico: persoa titulada en medicina e que exer-ce a medicina como profesión.

• proba: acción coa que se comproba o estado desaúde dalgunha parte do corpo.

• análise: comprobación do estado de saúde du-nha persoa observando o seu sangue ou urina.

• apendicite: inflamación do ápendice que sae dointestino groso.

• operar: abrir o corpo dunha persoa ou dun ani-mal para curalo, con instrumentos especiais.

Ortografía7. • redondo • rodaballo • gatiño

• gume • desenredar • seguido

• carreira • toga • manga

• pagán • arredado • honrado

Literatura8. • É un texto literario, xa que se trata dun texto es-

crito cunha linguaxe moi coidada, con expresiónsque non empregamos na fala cotiá. Ademais re-lata un mundo de ficción onde todo é posible.

• Pertence á literatura culta xa que está escrita poralguén concreto: Gonzalo Navaza, que asina otexto. Ademais, como antes se comentou, estáescrito nunha linguaxe moi coidada.

PRIMEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 3-4

Os textos e os seus tipos1. � Presentación: desde o principio ata reflexionar.

Nó: Desde Como lle acontecía... ata comecar-tos.

Desenlace: A última frase: Quedou sen nada.

� Narrador: omnisciente.

� Personaxes: Cidadán.

� Espazo: café Tropical, supermercado.

� Tempo: unha mañá.

Gramática2. • Com-iamos: 1.ª persoa plural.

• Toc-aron: 3.ª persoa plural.

• Cant-abas: 2.ª persoa singular.

• Tem-ésemos: 1.ª persoa plural.

• Pech-ando: Xerundio, forma non persoal.

• Rir-ían: 3.ª persoa plural.

• Us-aramos: 1.ª persoa plural.

• Ilumin-ou: 3.ª persoa singular.

• Escrib-ían: 3.ª persoa plural.

SOLUCIONARIO

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 166

Page 167: 1º eso l.g. solucionario

167� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

• Abr-a: 1.ª ou 3.ª persoa singular.

• Tom-ei: 1.ª persoa singular.

• Beb-as: 2.ª persoa singular.

3. • Suxeito: As bolboretas azuis e brancas. Predica-do: A Xoán encántanlle. CI: A Xoán, lle.

• Suxeito: Nós, elíptico. Predicado: Onte fomos ao cine cuns amigos de Madrid. CCT: Onte. CCL:Ao cine. CCCompañía: Cuns amigos de Madrid.

• Suxeito: María. Predicado: Regaloulles os seuscaramelos a Sabela e Antía. CD: Os seus cara-melos. CI: lles, a Sabela e Antía.

• Suxeito: O tío. Predicado: A casa de Antón cons-truí una. CD: A casa de Antón, (n)a.

• Suxeito: Eu, elíptico. Predicado: Onte visitei a mi-ña pequenísima curmá. CCT: Onte. CD: A miñapequenísima curmá.

Vocabulario4. • Xuíza: persoa que, de acordo co que din as leis,

decide se unha cousa é xusta ou non, e di as pe-nas que debe cumprir o que cometeu un delito.

• Cirurxiá: Médica especialista na medicina quecura mediante operacións.

• Albanel: obreiro que traballa na construción.

• Cociñeiro: persoa que cociña no seu traballo.

• Panadeiro: persoa que fai ou vende pan.

5. Resposta modelo: Bater os ovos cun chisco de sale despois mesturar co leite e a auga. Pouco a pou-co, incorporar a fariña e o lévedo ata ter unha pas-ta solta. Engadir o azucre e a canela.

Ortografía6. • abelá • subdirector • baleiro

• quilómetro • ribeira • marabilla• noz • bisavó • coñeces• queixo • xices • almorzo• cuncas • conto • amable

Literatura7. • Está escrito en verso. Persegue a musicalidade e

o ritmo, pois todos os versos teñen o mesmo nú-mero de sílabas (8) e os pares acaban de formamoi parecida (brancos, crebados, engurrado).

• Todos os versos teñen 8 sílabas. Chámanse ver-sos octosílabos. Hai unha sinalefa no último ver-so: mañá de coiro-enrugado.

SEGUNDO TRIMESTRE, UNIDADES 5-6

Os textos e os seus tipos1. É unha descrición satírica. Resposta libre.

Gramática2. • Cubro, cobres, cobre, cubrimos, cubrides, cobren.

• fixera, fixeras, fixera, fixeramos, fixerades, fixeran.

• estiver, estiveres, estiver, estivermos, estiverdes,estiveren.

• caiba, caibas, caiba, caibamos, caibades, caiban.

3. • vexa • puxeramos • sirvades

• couben • quixesen

4. • Advertide: 2.ª persoa plural do imperativo do ver-bo advertir.

• Puxésedes: 2.ª persoa plural do pretérito imper-fecto de subxuntivo do verbo poñer.

• Estiveramos: 1.ª persoa plural do pretérito plus-cuamperfecto de indicativo do verbo estar.

• Trouxen: 1.ª persoa singular do pretérito perfec-to do verbo traer.

Vocabulario5. Resposta libre.

6. • ollal

• ollar

• olleiras

Ortografía7. • Hoxe o home da miña curmá herdou todo dos

seus avós.

• A miña irmá é moi hábil pero onte caeu e rom-peu o ombro.

• Aí hai un buraco no que caeu Helena.

Literatura8. • O poema Domingo ten unha rima consonante

a,b,a,b (silveiras-domingueiras e brisa-misa). Nopoema Función hai unha rima consonante a,b,a,b(abrente-ledamente e brila-fila).

• Ambas as composicións son cuartetas, pois sonestrofas de arte menor con rima a,b,a,b.

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 167

Page 168: 1º eso l.g. solucionario

168

SEGUNDO TRIMESTRE, UNIDADES 7-8

Os textos e os seus tipos1. Resposta libre.

Gramática2. • Adverbios: moi, pretiño, moi, alí.

• Preposicións: en (en+un), de (de+a), de, en, pa-ra, ata, en (en+esta) de (de+a), de (de+os), de(de+o), de (de+unha), a, por (por+a), de (de+o).

3. • casa: común.

• amor: abstracto.

• tenda: individual.

4. • rei: raíña • deus: deusa

• xudeu: xudía • patrón: patroa

• ancián: anciá • lacazán: lacazana

• cabezón: cabezona • presidente: presidenta

5. • lapis: os lapis • difícil: difíciles

• rei: reis • sol: soles

• rapaz: rapaces • fax: os fax

• papel: papeis • mes: meses

Vocabulario6. • Galería: grande vidreira exterior que cerra un co-

rredor, un balcón ou a parte da parede du-nha casa.

• Balconada: balcón longo.

• Varanda: especie de reixa, xeralmente de madei-ra, ferro ou pedra, que se coloca nun balcón, es-caleira, corredor ou noutro sitio para evitar quea xente caia.

• Vestíbulo: parte dunha casa ou dun edificio queestá xunto á entrada.

• Colgadoiro: obxecto ou moble para colgar cou-sas, especialmente a roupa.

Ortografía7. • coello • vasilla • tella

• reixa • xeonllo • xeso

• xeada • enxeño • ollal

• atallo • parella • noxo

8. • camión • lapis • céspede

• cantil • sol

Literatura9. • A morte é coma un árbol. / coma unhas mans en

rezo.

• Un árbol (...) rubindo cara ao ceo. Un árbol es-pido diante a noite (...) irá medrando.

TERCEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 9-10

Os textos e os seus tipos1. � Entrevistador: Como viu o partido? / E a segun-

da parte empezou igual ca a primeira… / O golchegou pronto porque no minuto 15 da segun-da parte xa gañaban 2-1… / Moitas grazas.

1. � Entrevistado: Pois moi complicado... / Pois si.../ Saímos... / Nada.

� Resposta libre.

Gramática2. Bo: mellor óptimo.

Malo: peor, pésimo.

Pequeno: menor, mínimo.

Grande: maior, máximo.

3. • Algúns: indefinido; a: artigo determinado.

• Meus: posesivo; unha: artigo indeterminado; es-ta: demostrativo.

• Dous: numeral; aquel: demostrativo; un: artigoindeterminado; os: artigo determinado; un: ar-tigo indeterminado.

4. Resposta modelo:

• herba: explicativo: verde; especificativo: mollada.

• neve: explicativo: branco; especificativo: densa.

Vocabulario5. Resposta modelo:

• Ir ao cine: ir ver unha película a unha sala gran-de, cunha gran pantalla e bo son.

• Xogar ao pimpón: xogar ao tenis sobre unha me-sa, cunha pelota moi lixeira e cunha especie deraquetas moi pequenas e duras.

• Practicar escalada: subir unha montaña ou la-deira moi empinada coas medidas de segurida-de axeitadas.

• Descansar: aproveitar o tempo de ocio para dur-mir, estar na casa sen facer nada, tombarse nosofá...

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

SOLUCIONARIO

831552 _ 0154-0169.qxd 7/3/07 19:00 Página 168

Page 169: 1º eso l.g. solucionario

• Ler un libro: Ten un significado literal, ler un li-bro entendendo o que se le, como forma dedivertimento.

6. • Amizade. • Xenerosidade. • Avaricia.

Ortografía7. • Nos nosos montes non temos osos.

• Ten un problema no óso da cadeira.

• Hoxe non dei pé con bóla.

• O pe é unha letra do alfabeto.

• Bótame máis, teño moita fame.

• Ti e mais ti, acompañádeme fóra.

• A que hora vés hoxe?

• Non ves que xa chegamos tarde?

Literatura8. Resposta libre.

TERCEIRO TRIMESTRE, UNIDADES 11-12

Os textos e os seus tipos1. • Galicia precisa médicos de fóra.

• Galicia precisa médicos de fóra en certas espe-cialidades como Pediatría e Anestesia, xa quenon son suficientes os que hai en Galicia para asdemandas existentes.

• No xornal Galicia-Hoxe.

Gramática2. • Collinte por un pé.

• Collinche as películas que me pediches.

• Vixieite toda a mañá.

• Vixieiche os teus fillos no parque.

• Busqueite pola feira.

• Busqueiche un bo lugar.

• Reviseite de arriba abaixo.

• Reviseiche os exercicios con tino.

3. • Vina onte á tarde cuns amigos.

• Mercámolo na tenda de Vicente.

• Fíxoos el só.

• Tireina no caldeiro do lixo.

4. • Non os quero, fágoos pola miña conta.

• Aínda lle pedín onte un favor e fíxomo de boa gana.

• Explícollo, pero que mo pida ela.

Vocabulario5. • Templo: edificio onde van os crentes a rezar e

adorar o seu deus.

Sacrificio: acción de ofrecer unha vítima aos deu-ses para agradecerlles ou pedirlles algo.

Ofrenda: cousa que se ofrece nun acto relixiosoa Deus, á Virxe ou aos santos.

Sacerdote: nas relixións, home que se dedica acelebrar os sacramentos, as cerimonias e os ac-tos relacionados coa relixión.

Conxuro: palabras máxicas para afastar os ma-los espíritos ou facer feitizos.

Sacerdotisa: nalgunhas relixións, muller que coi-da do templo e fai os sacrificios que se ofrecenaos deuses.

Pertencen ao campo semántico das crenzas, por-que todas están relacionadas con algún tipo defe ou relixión.

6. • Alaranxado: laranxa. • Ennegrecido: negro.

• Aletargado: letargo. • Aterraxe: terra.

• Ennobrecido: nobre. • Enmudecer: mudo.

• Descamisado: camisa. • Enmeigado: meiga.

Ortografía7. Resposta modelo:

Xurxo e Xela decidiron ir a un centro comercial. AlíXela mercou discos, libros e mais material escolarque precisaba para a escola. Mentres, Xurxo mer-cou lapis de cores, papel para pintar e un videoxo-go. Cando botan contas decátanse de que gasta-ron moitos cartos; Xela gastou 40 euros e Xurxo 50euros. Por sorte, aínda lles sobrou algo para me-rendar nunha das grandes e fermosas cafetarías docentro comercial.

Literatura8. • Trátase dun texto teatral porque coñecemos o que

acontece a través da voz dos propios personaxes.Observamos como aparece o nome do persona-xe con dous puntos ao lado e, a continuación, oque di. Mesmo temos as anotacións entre parén-teses que, ademais, van cun tipo de letra diferen-te, en cursiva. Nelas o autor dálles indicaciónsaos actores ou aos lectores.

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. � 169

RE

CU

RS

OS

CO

MP

LEM

EN

TAR

IOS

831552 _ 0154-0169.qxd 16/3/07 17:20 Página 169

Page 170: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 170

Page 171: 1º eso l.g. solucionario

ADAP

TACI

ÓN C

URR

ICU

LAR

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 171

Page 172: 1º eso l.g. solucionario

172 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

1 Os textos e os seus tipos

OBXECTIVOS

1. Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso e a súa intención comunicativa.

2. Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

3. Coñecer como se organiza a linguaxe.

4. Saber utilizar un dicionario.

5. Coñecer algunha das características e recursospropios da linguaxe literaria.

METODOLOXÍA

1. Ler e identificar a forma de discurso predominante.

2. Ler e identificar tipos de comunicación.

3. Construír textos coas características traballadas.

4. Buscar palabras no dicionario e ordenalasalfabeticamente.

CONTIDOS BÁSICOS

• Os textos e os seus tipos.

• A comunicación oral e escrita.

• Palabras, enunciados e textos.

• O uso do dicionario.

• A linguaxe literaria

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso e a súa intención comunicativa.

Gramática

2. Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

3. Coñecer como se organiza a linguaxe.

Vocabulario

4. Saber utilizar un dicionario.

Literatura

5. Coñecer algunha das características e recursospropios da linguaxe literaria.

– Escribir un breve texto prescritivo.

– Identificar tipos de textos segundo a forma do discurso.

– Diferenciar entre comunicación oral e escrita.

– Identificar actos de comunicación.

– Construír un exemplo de comunicación escrita.

– Identificar palabras e enunciados.

– Relacionar palabras e significados.

– Ordenar palabras para construír enunciados.

– Construír un texto.

– Ordenar palabras alfabeticamente.

– Buscar o significado de palabras no dicionario.

– Construír palabras con determinadas letras e comprobar que existen.

– Inventar definicións.

– Identificar palabras e enunciados.

– Identificar un texto literario.

– Recoñecer características da linguaxe literaria.

– Construír textos breves con linguaxe literaria.

– Facer enunciados literarios.

ACTIVIDADES

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 172

Page 173: 1º eso l.g. solucionario

173� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS TEXTOS E OS SEUS TIPOSOBXECTIVO 11

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Chamámoslle texto a calquera mensaxe completa que se transmite oralmente ou por escrito nun acto de comunicación. Os textos poden ser:

• Segundo a intención comunicativa: informativos, persuasivos, prescritivos e literarios.

• Segundo a forma do discurso: narrativos, descritivos, dialogados, expositivos e argumentativos.

1. Describe brevemente como se utiliza un paraugas e explica a forma de discurso que empregaches e cal é a súa intención comunicativa.

2. Identifica o tipo de texto segundo a forma do discurso.

TEXTO A

Na aldea de Pontedouro sempre amañecenéboa. Verán e inverno aparecen escurasformas detrás das fiestras e as cousas tomanunha cor de cinsa que chega ata as casas.En Pontedouro os paxaros traen brisas dealba no seu corpo inxel e comezan undiálogo eterno coas cerdeiras.

E. LORENZO, Libro das viaxes e dos soños.(Adaptación)

TEXTO B

Baiona é un municipio turístico e unha vila histó-rica. A súa fundación remóntase ao século II a. C.e ao longo do tempo sufriu moitas invasións porparte de diversos pobos: os romanos, osxermanos... Pero o acontecemento máis impor-tante da vila ocorreu hai cincocentos anos. Baionafoi o porto a que arribou a carabela Pinta, e deu anova da descuberta de América.

TEXTO C

A bicicleta é un bo medio de transporte. Semella que non, pero con perseveranza poden facerse moitosquilómetros. Agora ben, é un vehículo pouco estable e fráxil, xa que non ten carrozaría, polo que éconveniente respectar algunhas medidas de seguridade, especialmente por estrada, por exemplo:1. Circular pola beiravía da estrada.2. Poñer o casco para protexer a cabeza en caso de caída.3. Indicar sempre, con suficiente antelación e de maneira establecida previamente, a intención de xirar.

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 173

Page 174: 1º eso l.g. solucionario

174 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A COMUNICACIÓN ORAL E ESCRITAOBXECTIVO 21

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

A comunicación pode ser oral ou escrita:

• A comunicación oral é inmediata e improvisada. Ao falarmos, ademais das palabras, taménusamos xestos, miradas, etc.

• A comunicación escrita é diferida, porque non se recibe no mesmo momento en que se emite, e planificada.

1. Observa os textos seguintes e responde.

• Cal dos dous textos é un acto de comunicación? Razoa a resposta.

2. Observa atentamente estes debuxos.

• Cres que hai comunicación nas dúas escenas? Razoa a resposta.

• En cal das situacións debuxadas se emprega a linguaxe?

TEXTO A

PEDRO: Que vas facer esta tarde?

ANA: Non tiña nada pensado. Porque o dis?

PEDRO: Eu vou ir ao teatro para veraquela obra de que che falei. Queres que vaiamosxuntos?

ANA: Perfecto! Vémonos despois.

TEXTO B

XOÁN: Mañá vou cos do equipo á praia. Queres vir?XESÚS: Por alí van María e mais Pedro.XOÁN: Botaremos un partido e despois tomaremos un baño.

Vés?XESÚS: Parece que andan xuntos.XOÁN: Pero, Xesús... vas vir connosco ou non?!XESÚS: Caramba, Xoán! É que non se pode falar contigo, eh!

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 174

Page 175: 1º eso l.g. solucionario

175� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

PALABRAS, ENUNCIADOS E TEXTOSOBXECTIVO 31

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Palabra: Conxunto de letras e sons que teñen significado.

Enunciado: Combinación de palabras que forman unha mensaxe.

Texto: Combinación de enunciados.

1. Subliña os conxuntos que formen palabras.

• café • croctompr • angazo

• atgme • campo • ertoxetrog

• mesa • ordenador • azucre

• carcomert • libro • pelota

2. Relaciona cada palabra co seu significado. Algunha pode ter máis dun significado.

• feito do modo correcto

• que se achega

• mofo

• valentía, afouteza

• tipo de teléfono

• que se pode mover

3. Ordena os seguintes enunciados de xeito que formen un texto coherente.

Finalmente, agora que xa é noite, vou ir durmir.

Miña nai fixo de comer uns macarróns con carne picada.

Para comezar o día, tomei leite con cereais.

Para cear, meu pai preparou unha ensalada e uns bistés de vitela á prancha.

No medio da mañá comín un bocadillo de pernil.

4. Escribe ti un texto semellante.

móbil

ben

vén

balor

valor

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 175

Page 176: 1º eso l.g. solucionario

176 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O DICIONARIOOBXECTIVO 41

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Os dicionarios recollen o significado das palabras e, para facilitarnos o uso, estas están ordenadas alfabeticamente.

1. Ordena alfabeticamente estas palabras.

pantalla camiño vitela monteira cangrexo armario cenoria dado

2. Busca no dicionario os diferentes significados que pode ter a palabra volante e copia unicamente o que ten na oración seguinte:

O médico deume un volante para o traumatólogo.

3. Neste saco metemos unha manchea de letras. Propoñémosche un xogo: forma palabras, tantas como poidas,que comecen polo «p» e acaben polo «a».

• Comproba que as recolle o dicionario. Se non coñeces o significado exacto dalgunha delas, consúltao e cópiao aquí.

4. Inventa dúas palabras propias do eido da ciencia e redacta tamén unha definición. Por exemplo: miratorio: lugar para mirar. / cadeiroloxía: a ciencia que estuda as cadeiras.

p u m n g e cr c i a c q od l s e u f s

b a z x t

831552 _ 0170-0177.qxd 16/3/07 17:35 Página 176

Page 177: 1º eso l.g. solucionario

177� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A LINGUAXE LITERARIA OBXECTIVO 51

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• Literatura: conxunto de escritos que se constrúe usando a linguaxe literaria.

• Linguaxe literaria: busca crear beleza coas palabras para realzar a intención de transmitirsentimentos, significados, sensacións, etc. Con esta finalidade utilízanse moitas figuras retóricas como comparacións, repeticións, etc.

1. Le atentamente estes textos.

• Que texto parece máis literario? Razoa a resposta.

2. Volve ler os textos e responde.

• Con que se comparan as mans?

• Que palabras se repiten?

3. Constrúe un pequeno texto utilizando linguaxe literaria sobre a palabra vento.

4. Une con frechas os enunciados da columna da esquerda cos da columna da dereita, de tal xeito que formesenunciados literarios.

Os teus ollos • • é dourado coma o mel.

Os seus cabelos • • son brancos coma perlas.

O seu cabelo • • son suaves coma a seda.

Os teus dentes • • son azuis coma o ceo.

TEXTO A

As mans son a parte terminal das extremidadessuperiores do ser humano.

TEXTO B

As mans son o instrumento que nos permite mirarsen ollos, cheirar sen nariz... Para aloumiñar son as mans, para facernos sentir. As mans son o utensilio para tocar a vida.

831552 _ 0170-0177.qxd 7/3/07 19:13 Página 177

Page 178: 1º eso l.g. solucionario

178 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

2 A narración I

OBXECTIVOS

1. Identificar a narración e os seus tipos.

2. Clasificar as palabras segundo diversos criterios:significado, forma e función.

3. Usar correctamente as grafías r e rr. Recoñecer o son G.

4. Diferenciar entre literatura popular e literatura culta.

METODOLOXÍA

1. Ler e analizar textos.

2. Buscar información e aplicar conceptos.

3. Formar palabras.

4. Completar palabras coas letras adecuadas.

CONTIDOS BÁSICOS

• A narración.

• A palabra: clases e constituíntes.

• Uso de r e rr. O son G.

• Literatura popular e literatura culta.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar a narración e os seus tipos.

Gramática

2. Clasificar as palabras segundo diversos criterios:significado, forma e función.

Ortografía

3. Usar correctamente as grafías r e rr. Recoñecer o son G.

Literatura

4. Diferenciar entre literatura popular e literatura culta.

– Redactar unha narración a partir dun diálogo.

– Identificar distintos tipos de narración.

– Separar un enunciado en palabras.

– Clasificar palabras en variables e invariables.

– Distinguir entre palabras plenas e baleiras.

– Formar palabras novas por derivación.

– Completar palabras coa grafía r ou rrcorrespondente.

– Clasificar palabras segundo representen un sonforte ou simple.

– Completar un texto proposto coas grafías correspondentes.

– Ler textos da literatura popular e da literatura culta.

– Redactar algún texto da literatura popular.

ACTIVIDADES

831552 _ 0178-0183.qxd 7/3/07 19:30 Página 178

Page 179: 1º eso l.g. solucionario

179� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NARRACIÓNOBXECTIVO 12

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• Narrar consiste en contar uns feitos –reais ou imaxinarios– que lle ocorren a alguén nun lugare durante un tempo.

• A narración pode ser oral, cando non está planificada, ou escrita, cando o texto está máiscoidado formalmente. Tamén pode ser literaria, cando ten unha finalidade estética e un carácter ficcional, e xornalística, cando ten unha finalidade informativa.

1. Converte este diálogo nunha narración.

–Esta é a miña bicicleta, a túa quedou na miña casa cando me viñeches ver o martes!–Na túa...! Pero se eu a deixei aquí, na entrada do noso colexio! Esa bicicleta é miña!–Ben, pois daquela ven comigo á miña casa a ver de quen é a bicicleta que hai no xardín.–De acordo, vamos.

2. Identifica cal dos seguintes textos é unha narración literaria e cal é unha narración xornalística. Razoa a resposta.

TEXTO B

O obradoiro de gaitas Seivane, radicado no municipio coruñésde Cambre, ten conseguido numerosos galardóns polacalidade dous seus instrumentos. Pero onte sumou unhadistinción máis que premia un traballo moito máis virtual: asúa páxina web.

O Ministerio de Industria, Turismo e Comercio convocou os primeiros Premios Nacionais de Artesanía, que distin-guiron a páxina www.seivane.es na súa modalidade Innova. Non foi a única presenza galega nos galardóns...

TEXTO A

Cando volveu do servizo que o fixo en Cabalería de Farnesio, en Valladolid, trouxo unharandeeira individual de cadeas, con asento forrado de pana verde do que colgaban unsaxóuxeres. Vai e montouna na eira, e cando tiña tempo arrandeábase. Botaba a sesta nobambán, e cando quería darlle a alguén unha proba de amizade, invitábao a bambearse.Eu non sei cando Novo se decatou de que a súa randeeira tiña propiedades medicinais.Ao comezo soamente curaba catarros cunhas cantas doses de bambán, pero despois foi-se ofrecendo para as dores de cabeza, a calor do fígado, para o insomnio, para esa ane-mia que chaman o afrixo e para o raquitismo infantil. Chegou a ter unha boa clientela.[...]

ÁLVARO CUNQUEIRO, Novo de Parmuíde. (Adaptación)

831552 _ 0178-0183.qxd 16/3/07 17:49 Página 179

Page 180: 1º eso l.g. solucionario

180 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A PALABRA: CLASES E CONSTITUÍNTESOBXECTIVO 22

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• As palabras son conxuntos de sons dotados dun significado concreto. Clasifícanse segundo o seu significado, a súa forma e a súa función.

• As principais clases de palabras son o substantivo, o adxectivo cualificativo, os determinantes, o verbo, os pronomes persoais, o adverbio, as preposiciónse as conxuncións.

• As palabras variables son aquelas que admiten distintas terminacións. Neste tipo de palabras poden diferenciarse dúas partes: a raíz e as desinencias.

• Pódense formar novas palabras antepoñendo un prefixo á raíz, pospoñendo un sufixo ou engadindo outra raíz. As palabras formadas por dúas ou máis raíces son palabras compostas.

• Un conxunto de palabras que se formaron a partir dunha mesma raíz ou lexema constitúeunha familia léxica ou familia de palabras.

1. Separa este enunciado en palabras e cópiao. Despois identifica as clases de palabras.

Osvellosnondebendenamorarse

2. Di cales das seguintes palabras son variables e cales non.

• casa • mesa • quizais • inxección

• que • dar • cacao • azucre

• pero • as • gato • onte

• chanzo • canción • si • pantalón

Variables Invariables

831552 _ 0178-0183.qxd 7/3/07 19:30 Página 180

Page 181: 1º eso l.g. solucionario

181� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A PALABRA: CLASES E CONSTITUÍNTESOBXECTIVO 22

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

3. A continuación, coas palabras que clasificaches como variables, fai algunhas transformacións que sexan posibles. (Por exemplo: casa F casas, caseiro).

4. Subliña as palabras que sexan plenas.

• de • mal • zapato • vento

• non • candea • lle • carta

• gris • pano • lume • me

� Busca a continuación o significado das palabras plenas anteriores.

5. Forma palabras derivadas a partir destas palabras simples.

Nome Verbo Adxectivo

escaseza

teléfono

comercio

estrela

831552 _ 0178-0183.qxd 7/3/07 19:30 Página 181

Page 182: 1º eso l.g. solucionario

182 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

USO DE R E RR. O SON GOBXECTIVO 32

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• A grafía r pode representar dous sons diferentes, segundo a súa posición na palabra.Escríbese r, indicando son R forte, en inicio de palabra e despois de consoante de diferente sílaba. Escríbese r, indicando son R suave, entre vogais, despois de calqueraconsoante na mesma sílaba e a final de palabra.

• O dígrafo rr representa sempre o son R forte e só aparece entre vogais.

• O son G pode representarse coa grafía g (ante as vogais a, o, u) ou co dígrafo gu (ante i,e).Se nestes casos soa a vogal u, débese escribir unha diérese sobre ela.

1. Completa as seguintes palabras coa grafía r e indica que son representa en cada caso.

• en✱eda✱ • somb✱a • en✱edo

• ✱osa • Is✱ael • ca✱o

• Alda✱a • ✱amo • laia✱

• desen✱ola✱ • Ma✱ía • ✱eixa

2. Clasifica estas palabras en dúas columnas, segundo representen o son forte ou o simple.

• espárrago • alfombra • rusa • carro

• cereixa • señor • feira • foráneo

3. Completa este texto coas grafías correspodentes.

O hinduísmo

O hinduísmo é a ✱elixión máis impo✱tante da India. Santua✱ios coma o de Bena✱és, no ✱anxes, son obxecto de pe✱eg✱inacións dos seus se✱vido✱es. A sociedade india divídese en castas. As t✱es máis altas son a dos b✱ahmanas, a dos ✱e✱eiros e a doscome✱ciantes. Os p✱imei✱os, conside✱ados coma os máis pu✱os, son ✱ías espi✱ituais e celeb✱an ce✱imonias ✱elixiosas. Os se✱undos defenden o te✱itorio, e os te✱cei✱osdedícanse ao come✱cio.

Son forte Son simple

831552 _ 0178-0183.qxd 16/3/07 17:49 Página 182

Page 183: 1º eso l.g. solucionario

183� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

LITERATURA POPULAR E LITERATURA CULTAOBXECTIVO 42

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

1. Le detidamente estes textos.

• Cal dirías que é un texto propio da literatura popular e cal da literatura culta? Razoa a resposta.

2. Coñeces algún texto da literatura popular? Cópiao.

TEXTO B

Se soubeses como eu teñoo meu corazón por dentro,non me dabas unha fala,non tiñas atrevemento.

TEXTO A

A ausencia da túa risa é un mare eu unha dorna entre as bateas.Navego con vontade de atracar,pero falezo na soidade da area.

Transmítese de maneira oral de xeración en xeración.

Non ten un alto grao de elaboración.

Predomina nela a linguaxe sinxela.

Non adoita ter autor coñecido.

Transmitida basicamente por escrito.

Ten un alto grao de elaboración.

A linguaxe é un pouco máiscomplicada.

Normalmente coñecemos o autor.

Literatura popular Literatura culta

831552 _ 0178-0183.qxd 7/3/07 19:30 Página 183

Page 184: 1º eso l.g. solucionario

184 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

3 A narración II.Elementos e estrutura

OBXECTIVOS

1. Coñecer as bases da narración e os seus elementoscaracterísticos.

2. Recoñecer o suxeito e o predicado e as súas estruturas.

3. Recoñecer os sons Z e K. Usar correctamente as súas grafías.

4. Distinguir entre prosa e verso.

METODOLOXÍA

1. Ler narracións e responder as preguntas propostas.

2. Redactar textos.

3. Analizar suxeitos e predicados.

4. Completar palabras coas letras apropiadas.

5. Recoñecer características textuais distintivas.

CONTIDOS BÁSICOS

• A narración e os seus elementos.

• O enunciado: suxeito e predicado.

• O son Z. O son K.• A prosa e o verso.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Coñecer as bases da narración e os seus ele-mentos característicos.

Gramática

2. Recoñecer o suxeito e o predicadoe as súas estruturas.

Ortografía

3. Recoñecer os sons Z e K. Usar correctamente as súas grafías.

Literatura

4. Distinguir entre prosa e verso.

– Identificar as accións nun texto.

– Responder preguntas de comprensión.

– Xustificar opinións sobre os personaxes.

– Identificar as intervencións dos diferentes personaxes e do narrador.

– Redactar un texto.

– Identificar o suxeito gramatical de oracións.

– Subliñar o suxeito de distintas oracións.

– Subliñar o predicado e analizar complementos.

– Completar coas grafías correspondentes os exercicios propostos.

– Responder as cuestións sobre un poema.

– Sinalar as particularidades dun poema.

ACTIVIDADES

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 184

Page 185: 1º eso l.g. solucionario

185

A NARRACIÓN E OS SEUS ELEMENTOSOBXECTIVO 1 3

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

1. Le o seguinte texto.

No mercado, despois de relear un bo anaco cun comerciante, a miña nai ergueuse e, marchando de onda el, díxolle:–Non debes ter moitas ganas de vender. Pensaba levar uns cantos metros desa tea –e ofreceulle unha nova cantidade un pouco maior ca a anterior. O comerciante xemeucon desesperación –polo menos así o aparentaba– e deulle a tea á miña nai, esquecendoque xurara pola súa peregrinación á Meca que non había rebaixar máis, e suplicándolleque non lle dixese a ninguén que comprara a tea tan barata. Moi contento polo trato que fixeran, agarrei o rolo de tea e apresureime cara á casa coanai. Ela loaba ao comerciante e a súa honradez, e eu, definitivamente, xa non entendíanada.

RAFIK SCHAMI, Un bo prezo. (Adaptación)

� Arrodea o título que che pareza máis axeitado para este fragmento.

• A importancia de saber relear. • O mercado. • Unha tea marabillosa.

2. Responde agora as preguntas seguintes.

• Que personaxes interveñen na acción?

• Canto tempo transcorre desde o principio do relato ata o final?

• Onde transcorre a historia?

• Que feitos se contan?

LEMBRA

Para construír unha narración hai que ter presente unha serie de elementos:

• O narrador: que é o que explica a historia.

• Os personaxes: que son os que participan na historia.

• O lugar: é dicir, en que sitio ou sitios acontecen os feitos.

• O tempo: canto dura a narración (minutos, horas, días, etc.), e tamén en que momentoconcreto acontecen os feitos.

• Os feitos: son as accións ou os acontecementos que suceden.

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 185

Page 186: 1º eso l.g. solucionario

186 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NARRACIÓN E OS SEUS ELEMENTOSOBXECTIVO 1 3

NOME: CURSO: DATA:

3. Reflexiona sobre as actitudes dos personaxes.

• Pensas que o comerciante saíu perdendo co trato?

• Por que o narrador non entendeu o desenlace da historia?

4. Pinta de diferentes cores as intervencións de cada personaxe e as do narrador.

«Pero a nai, en lugar de abrandarse despois de tantos eloxios, tivo unha reacción arisca.Dixo que, naquela época, el era un home moi amable, porque era un comerciante pobre.Agora era rico e inflexible cunha clienta que deixaba plantados a todos os outros comerciantes e soamente acudía a el. (Non era verdade. Xa mirara a mesma tea na tendadoutros comerciantes e non preguntara o prezo!). Pero ofreceulle un par de moedas máis.–Que? Tan pouco? –exclamou o comerciante indignado–. Se a miña muller sabe que vendín esta tea por tan poucos cartos, pedirame a separación!–Non estaría mal –riu a nai–. Quizais atope un comerciante máis novo e máis guapo. Tivolvícheste tan vello e mesquiño! –engadiu ofrecéndolle unhas cantas moedas máis.O comerciante ría, loaba a meu pai, que casara cunha muller boa e aforradora, e rebaixoulle un chisco o prezo, pero xurou pola peregrinación que fixera á Meca que estaera a súa derradeira palabra.»

RAFIK SCHAMI, Un bo prezo. (Adaptación)

5. Escribe agora este fragmento coma se fose o comerciante o que explicase a historia.

O comerciante dixo un prezo e remarcou que era tan barato porque se trataba dunha boaclienta. Ela, en lugar de se alegrar, púxose furiosa e só lle quería dar a metade pola tea. O comerciante retiroulle a tea rosmando que non era tan parvo para vender a súa mellortea e, por riba, perder cartos.

Díxenlle un prezo remarcando que era tan barato porque...

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 186

Page 187: 1º eso l.g. solucionario

187� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O ENUNCIADO: SUXEITO E PREDICADOOBXECTIVO 23

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• O suxeito é o sintagma nominal que designa a persoa, o animal ou a cousa de quen se falana oración. O suxeito concorda obrigatoriamente en persoa e número co verbo da oración.

• O predicado é un sintagma verbal que expresa unha acción, un proceso, un estado ou un sentimento relacionado co suxeito. O predicado é todo aquilo que se di do suxeito.

1. Indica a que exemplo corresponde cada unha destas afirmacións referidas ao suxeito dunha oración.

• Realiza a acción expresada polo verbo. • O meu gato foi operado o mes pasado.

• Encóntrase na situación que expresa o verbo. • A neve cobre todo o Cebreiro.

• Recibe ou sofre a acción do verbo. • Rosalía colleu as flores secas.

2. Subliña o suxeito destas oracións.

• Todos somos responsables das nosas accións.

• Xa llelo ía dicir eu.

• Deica mañá non chegarán as miñas cousas.

• Onte case estoupa o televisor da casa.

� Explica como recoñeciches os suxeitos das oracións anteriores.

3. Subliña o predicado destas oracións, arrodea o núcleo e indica cales necesitan complemento e cales non.

• Uxía quere o dicionario. F

• A amiga de Lara choraba. F

• O meu psicólogo necesita vacacións. F

• Durmiches? F

• María viu a película. F

� Cambia o complemento daquelas oracións que o precisen.

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 187

Page 188: 1º eso l.g. solucionario

188 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O SON Z. O SON KOBXECTIVO 33

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• O son Z represéntase en galego con dúas grafías diferentes: coa grafía c ante i e mais e; e coa grafía z ante a, o e mais u.

• O son K represéntase tamén con dúas grafías: coa grafía c ante a, o e mais u; ou co dígrafoqu ante e e mais i.

1. Completa as seguintes oracións con c, qu ou k segundo conveña.

• O tren das castañas está ao lado do iosco da Rúa Nova.

• O meu primo Paulo é estudante de ímica na Universidade de Santiago.

• O óndor andino é a ave voadora máis grande do mundo, cunha envergadura de tres metros.

• Os iwis non voan, teñen o tamaño dunha galiña e son orixinarios de Nova Zelandia.

• Xa está libre o uirófano, poden preparar ao paciente para a operación.

2. Completa estas series de palabras coa grafía correspondente. Fíxate no exemplo.

• xuí F xuí es • pa F pa es

• nari F nari es • vo F vo es

• capa F capa es • rapa F rapa es

Exemplo: xuíz - xuíces.

3. Escribe con c ou z as palabras seguintes.

• esta • condu ir

• ero • laca án

• fa ula • a eite

• co ido • po eira

• iclón • almor o

• chafari • a ucre

4. Completa o texto coas grafías que correspondan. Representan o son Z e o son K.

En antena

Os guións que protagoni aron os irmáns Marx radiáronse o ano 1932 patro inados

polos arburantes Esso. Os Marx eran un dos grupos ómi os máis oti ados.

Aínda e fa er este programa lles esixía ter e atravesar o país, non debían ter moita

eixa do traballo, xa e ontaban os soldos máis elevados da épo a.

c

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 188

Page 189: 1º eso l.g. solucionario

189� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A PROSA E O VERSOOBXECTIVO 43

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

1. Le detidamente este fragmento dun texto.

� Busca no dicionario as palabras seguintes:

• Epitafio:

• Fulgor:

• Afouto:

• Moles:

� Como define a melancolía o autor?

� Hai algún son que se repita? Arrodea cada un cunha cor diferente. Le, a continuación, o texto en voz alta e observa a sonoridade que se produce.

� Observa novamente a forma da composición anterior. Que clase de texto literario é? Razoa a resposta.

As palabras ocupan toda a liña.

O autor non busca a sonoridade e o ritmo especialmente.

As palabras achéganse máis á linguaxecorrente.

As palabras forman versos.

O autor utiliza recursos literarios, ritmoe sonoridade.

As palabras ou a súa orde adoitan serdiferentes ás da lingua común.

Literatura en prosa Literatura en verso

Cemiterio sobre o mar

Sen epitafio nin ciprés descansao que se viu fulgor da flor da vida.Afouto corazón, non me abandonesós vicios moles da melancolía,non quero o viño triste dos que choranderrotados do amor, feitos ferida.

GONZALO NAVAZA, Libra. (Adaptación)

831552 _ 0184-0189.qxd 7/3/07 19:34 Página 189

Page 190: 1º eso l.g. solucionario

190 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

4 A narración III. A lenda

OBXECTIVOS

1. Identificar a lenda e as súas característicasdiferenciais.

2. Diferenciar entre raíz e desinencias verbais.

3. Recoñecer e analizar categorías verbais.

4. Coñecer sons que se representan con distintasgrafías.

5. Identificar recursos poéticos. Métrica e rima.

METODOLOXÍA

1. Ler textos e sinalar características.

2. Analizar verbos morfoloxicamente.

3. Completar palabras coas grafías adecuadas.

4. Analizar fragmentos literarios.

CONTIDOS BÁSICOS

• A lenda.

• O verbo:

– raíz e desinencias.

– formas nominais.

• O son B. A grafía b.

• A versificación.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar a lenda e as súas características diferenciais.

Gramática

2. Diferenciar entre raíz e desinencias verbais.

3. Recoñecer e analizar categorías verbais.

Ortografía

4. Coñecer sons que se representan con distintasgrafías.

Literatura

5. Identificar recursos poéticos. Métrica e rima.

– Sinalar as características diferenciais dunha lenda.– Redactar unha lenda autóctona.

– Separar a raíz das desinencias verbais.– Construír oracións en diferentes tempos.– Identificar os tempos verbais dun relato.– Completar táboas verbais e escribir infinitivos.– Localizar as formas nominais do verbo.

– Completar coa grafía correspondente.– Diferenciar palabras segundo a grafía

con que se representa o son.– Completar series de palabras dunha mesma

familia coa grafía correspondente.

– Identificar a rima nun texto poético.– Facer recontos silábicos.

ACTIVIDADES

831552 _ 0190-0195.qxd 7/3/07 19:34 Página 190

Page 191: 1º eso l.g. solucionario

191� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A LENDAOBXECTIVO 14

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

As lendas son narracións breves de feitos prodixiosos en que adoitan aparecer seres fantásticoscon facultades sobrehumanas. Ás veces xorden a partir dun feito real ao que se lle vanengadindo elementos ficticios. As lendas presentan unhas características diferenciais:

• Son de autor descoñecido. Foron creadas por unha comunidade e pertencen á tradición oral.

• Están vencelladas a un lugar concreto.

• Tratan de transmitir saberes, modos de comportarse ou explicacións dun determinado feito.

1. Le esta lenda con atención.

A moura do castro de Baínte

Estaba unha moura poñendo ouro ao sol no castro de Baínte cando pasou un home quequedou ollando para tanta riqueza:–Ai se me dera un pouco! –ao que a moura respondeu:–Quérelo aos puñados ou quérelo aos ferrados?–Aos ferrados.–Pois vai buscar a medida. Correu o home á casa, mais, cando volveu, o ouro e a moura desapareceran. E o de Baín-te laiábase: «Se dixese aos puñados, poida que arestora algún ouro fose meu».

X. M. GONZÁLEZ REBOREDO, Lendas galegas de tradición oral. (Adaptación)

� Sinala as características que xustifican que este texto é unha lenda.

2. Escribe unha lenda que coñezas e indica as súas características.

831552 _ 0190-0195.qxd 7/3/07 19:34 Página 191

Page 192: 1º eso l.g. solucionario

1. Indica cal é a raíz e cal a desinencia das formas verbais seguintes: (lembra que a raíz do verbo obtenseextraendo as terminacións -ar, -er, -ir do infinitivo.)

2. Escribe unha oración en pasado, outra en presente e outra máis en futuro a partir dos verbos seguintes.

3. Escribe en que tempo están expresados os verbos do texto seguinte.

Lembranzas

Lembro que cando tiña catro anos levábanme ao parque que hai alá na vila a pasear epara que puidese xogar cos outros rapaces. Agora son eu o que vai soíño ao parque, queé onde me xunto cos meus amigos.

Lembro (presente);

192 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O VERBO: RAÍZ E DESINENCIASOBXECTIVO 24

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Os verbos expresan accións, estados ou procesos situados nun tempo determinado(pasado/ presente/ futuro).

• Teñen moitas formas diferentes e dúas partes claras: a raíz e as desinencias.

Raíz Desinencias

saímos

compran

cederon

convencen

beber

subir

comprar

831552 _ 0190-0195.qxd 7/3/07 19:34 Página 192

Page 193: 1º eso l.g. solucionario

193� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O VERBO: FORMAS NOMINAISOBXECTIVO 34

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• A maioría dos verbos expresan coa súa forma o número e a persoa.Número> singular ou plural. Persoa> 1.ª: eu, nós; 2.ª: ti, vós; e 3.ª: el, ela, eles, elas.

• Hai outras formas, en cambio, que non expresan nin número nin persoa.Infinitivo: querer, partir...Xerundio: querendo, partindo...Participio: querido/querida, partido/partida…

1. Completa a táboa seguinte segundo a información do recadro.

� Escribe unha oración con cada unha das formas do cadro (da terceira persoa emprega unicamente unha dosingular e unha do plural).

2. Escribe os infinitivos destes verbos.

• dobraban F • beben F

• xogasF • viñeran F

• fixeranF • porás F

3. Arrodea os verbos que non sexan formas persoais.

Sabendo que a noticia tiña que ser verdade, estaba perdido se non facía algunha cousa. Imaxinou o que podería facer para salvar a vida e intentou escapar facendo un furado na terra; finalmente, por debaixo do valo, conseguiu fuxir.

CANTAR Singular Plural

1.ª persoa

2.ª persoa

3.ª persoa

eu canto

831552 _ 0190-0195.qxd 7/3/07 19:34 Página 193

Page 194: 1º eso l.g. solucionario

194 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O SON B. A GRAFÍA BOBXECTIVO 44

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

O son B pódese representar coas grafías b e v.

• Escríbense con b:– As formas de pretérito imperfecto de indicativo dos verbos da primeira conxugación: estaba, cantabas, saltabamos.

– Ante calquera consoante (excepto acivro e ávrego).

– Os verbos acabados en -bir (agás servir, vivir e vir) e en -buír.– As palabras que levan os prefixos bi-, («dous»), bio- («vida), sub- («debaixo»).

– As palabras que comezan polas sílabas bu-, bur- e bus-.

1. Completa con b ou v segundo conveña.

• O endedor de erduras da esquina ten produtos iolóxicos e contri úe ao coidado da natureza.

• Era un neno moi moi tara elo, pero canta a de mara illa e non para a de reci ir aplausos.

• Ha ía que facer algo, esta an cansos de uscar tanto car ón.

• A escra a conseguiu a li erdade escapando por un uraco, e sentiu que era unha persoa no a.

• O ceo esta a cu erto de nu es e a praia aleira cando saíu á superficie o su marino amarelo.

2. Ás veces, o feito de que unha palabra se escriba con b ou con v fai que esta teña un significado diferente.

Explica os significados que teñen as seguintes parellas de palabras. Podes utilizar o dicionario.

• Ben:

Ven:

• Baca:

Vaca:

• Rabo:

Ravo:

3. Completa estas series de palabras dunha mesma familia coas grafías correspondentes.

Buscar F usca F re uscado Burguesía F urgués F a urguesado

Pobo F po oación F po oado Recibir F reci o F reci idor

831552 _ 0190-0195.qxd 16/3/07 17:54 Página 194

Page 195: 1º eso l.g. solucionario

195� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A VERSIFICACIÓNOBXECTIVO 54

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• A versificación baséase na reiteración de elementos para dar sensación de ritmo.

• A medida dos versos, a reiteración do acento e a rima contribúen a darlle ritmo ao poema e constitúen a súa métrica.

• A medida dos versos vese afectada polo acento da última palabra e polas licenzas métricas:sinalefa, diérese e sinérese.

• Segundo o número de sílabas, os versos poden ser de arte maior ou de arte menor.

1. Le este fragmento dun poema de Ramón Cabanillas.

� Observa o final de cada verso e pinta os sons que se repiten.

• Cres que teñen rima?

• Escribe os sons que se repiten.

2. Conta agora as sílabas de cada verso desta estrofa do poema Inverno, de Celso Emilio Ferreiro.

Mágoa e loito Fpor tanto pranto que escoito. FNo meu peito, sulagado, Fsoturno, fondo, calado, Fun río de amor se move. F

� Hai algúns versos que teñan as mesmas sílabas? Cales?

� Cres que esta coincidencia no número de sílabas é unha casualidade ou que se trata dun recurso métrico do autor? Por que?

� Como describe o seu interior o poeta?

� Que sentimentos do autor entran en xogo neste fragmento?

Cando soio, ao serán, vou paseniñocara ao fogar, de volta do traballo,sempre detén meus ollos un carballoergueito nun mallón, sobre o camiño.

831552 _ 0190-0195.qxd 7/3/07 19:34 Página 195

Page 196: 1º eso l.g. solucionario

– Distinguir entre texto descritivo e non descritivo.

– Facer a descrición dun espazo.

– Describir un personaxe.

Tipos de textos

1. Describir obxectos e lugares comúns.

– Clasificar unha serie de versos segundo a súa conxugación.

– Localizar formas verbais nun texto e indicar a súa conxugación.

– Completar oracións con verbos nun tempodeterminado.

– Analizar morfoloxicamente formas verbais.

– Diferenciar verbos regulares de verbos irregulares.

Gramática

2. Coñecer as diferentes conxugacións verbais.

196 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

5 A descrición I

OBXECTIVOS

1. Describir obxectos e lugares comúns.

2. Coñecer as diferentes conxugacións verbais.

3. Coñecer sons que se representan con distintasgrafías.

4. Identificar a rima asonante e a rima consonante.

METODOLOXÍA

1. Localizar e reproducir elementos descritivos.

2. Analizar verbos.

3. Completar palabras coas grafías adecuadas.

4. Analizar textos líricos.

CONTIDOS BÁSICOS

• A descrición.

• A conxugación verbal.

• O son B. A grafía v.

• A rima

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Ortografía

3. Coñecer sons que se representan con distintasgrafías.

Literatura

4. Identificar a rima asonante e a rima consonante.

– Escribir oracións en que se empreguen parellas de palabras coa grafía v.

– Completar palabras e enunciados coa grafía vou b.

– Buscar no dicionario palabras coa grafía ve escribir oracións.

– Recoñecer as rimas asonantes e consonantes.

– Escribir un poema.

– Escribir unha adiviña.

ACTIVIDADES

831552 _ 0196-0201.qxd 16/3/07 17:59 Página 196

Page 197: 1º eso l.g. solucionario

197� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A DESCRICIÓNOBXECTIVO 15

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Para facer unha descrición hai que seguir estes pasos:

observar, seleccionar, ordenar a información e redactar.

1. Le os textos seguintes.

• Cal dos dous textos é unha descrición?

• De que maneira é descrito?

2. Le esta descrición dun espazo. A continuación escribe no caderno a descrición do comedor ou doutro lugar da túa casa.

O meu cuarto

O meu cuarto é pequeniño, só con abrir a porta xa se pode ver todo. Na parte dereita está a cama, e detrás dela, o armario. Ao pé do armario, isto é, xusto diante da porta, hai unha fiestra grande que dá ao patio de luces. Á esquerda está a mesa de estudo, onde teño todas as miñas cousas da escola e, na parede, hai un andel grande onde poño os libros que teño e algúns obxectos decorativos.

3. Describe a seguinte imaxe.

TEXTO B

Aquel grupo de música non me gustaba nada, por-que sempre desafinaban e moitas veces esquecí-an fragmentos da letra dalgunha canción. Cadaano cando viñan polas festas iamos bailar un pou-co á praza da aldea, pero sempre acababamos sen-tados nun banco, aborrecidos do espectáculo. Es-te ano, en cambio, ha ser diferente, porque din quecambiaron a orquestra.

TEXTO A

Tomé aínda se lembra dun pequeno cofre de ma-deira que lle regalaran seus pais. Cando o tivo nasmans, o rapaz quedou sorprendido cos debuxoslabrados na madeira. Era unha chea de casiñase mais uns monequiños chineses. Despois, To-mé reparou na madeira, que era ben escura. O paiexplicoulle que era cousa do verniz.

831552 _ 0196-0201.qxd 16/3/07 17:59 Página 197

Page 198: 1º eso l.g. solucionario

198 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A CONXUGACIÓN VERBALOBXECTIVO 25

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Ao conxunto da combinación dunha raíz verbal coas respectivas desinencias denominámoloconxugación verbal. Os verbos pódense distribuír en tres grandes grupos segundo a terminación do infinitivo:

• Primeira conxugación: en -ar. Por exemplo: cantar.• Segunda conxugación: en -er. Por exemplo: temer.• Terceira conxugación: en -ir. Por exemplo: sentir.

1. Clasifica os verbos por grupos segundo a conxugación da cal forman parte.

estudar sentir descender choer

concibir combater abafar decidir

abastecer ouvear manducar escindir

� Coñeces o significado de todos os verbos? De non ser así, busca o significado no dicionario e cópiao aquí.

2. Atopa oito formas verbais persoais no texto.

Ricardo e Henrique

–Henrique, xogas comigo? –pregunta o Ricardo mentres vai cara a el.–De acordo, espera que acabe a merenda e xa estou pronto.Despois de merendar e facer os deberes xogaron, saltaron, cantaron e correron deica a hora de cear.

� Escribe agora o infinitivo dos verbos que localizases.

• F • F

• F • F

• F • F

• F • F

xogarxogas

1.ª conxugación 2.ª conxugación 3.ª conxugación

831552 _ 0196-0201.qxd 7/3/07 19:37 Página 198

Page 199: 1º eso l.g. solucionario

199� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A CONXUGACIÓN VERBAL OBXECTIVO 25

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

As desinencias do pretérito imperfecto de indicativo varían; a primeira conxugación ten unhasque son diferentes das de segunda e das de terceira (que son tamén iguais entre si):

• Primeira: utiliza as desinencias -aba, -abas, -aba, -abamos, -abades, -aban.• Segunda e terceira: utiliza as desinencias -ía, ías, -ía, -iamos, -iades, -ían.

Verbos irregulares: son aqueles que varían con respecto ao modelo de conxugación que lles corresponde.

1. Completa coa forma respectiva do pretérito imperfecto de indicativo:

Cando nós (estar) na casa non (chover) nada.

Paulo (saír) moito con nós antes de botar moza.

Non (estar) na escola cando (deber), así que non te queixes.

2. Analiza os verbos e completa a táboa como che propoñemos no exemplo.

3. Escribe a primeira persoa singular do presente de indicativo das formas verbais seguintes.

• estar F • ir F

• querer F • berrar F

• falar F • facer F

� Subliña os verbos que pensas que son irregulares e explica por que pensas que o son.

Persoa Número TempoConxugación

(repara no infinitivo)

cantarei

partín

baten

cortaba

comerei

2.ª plural futuro cantar 1.ª conxugación

831552 _ 0196-0201.qxd 16/3/07 17:59 Página 199

Page 200: 1º eso l.g. solucionario

200 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O SON B. A GRAFÍA VOBXECTIVO 35

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Escríbense coa grafía v:

• As formas do pretérito perfecto e do pluscuamperfecto de indicativo e as do pretérito imperfecto de subxuntivo dos verbos estar e ter.

• Os verbos rematados en -servar e -versar e os seus derivados.

• As palabras que comezan polo prefixo vice-.• As palabras rematadas en -ivo, -iva.

• Despois de b ou d, por exemplo: obvio, advertir.

1. Escribe unha oración en que entren as palabras de cada parella.

• voda/esvelto

• trevo/escaravello

• covarde/chuvia

2. Busca no dicionario o significado das seguintes palabras. Despois escribe unha oración con cada unha delas.

• balor:

• valor:

• rebelar:

• revelar:

3. Completa con b ou con v:

Cando esta a sendo a hora de su ir ao a ión, Mario decatouse de que deixara a tarxetade em arque enri a da tá oa que ha ía no garaxe. So resaltado, faloulle polo seu mó il á súa a oa, que xa vira o papel cando arrera, había un ocado. Cando o seu irmán chegou co papel, dixo que iñera «polo ento».

4. Completa os enunciados coas seguintes palabras:

• O asegurou que a calidade do ensino era óptima.

• Aínda que o clima foi moi , os escaladores chegaron ao cumio.

• Cando era gustábame moito cazar saltóns e grilos.

• Naquela cova había mostras marabillosas da arte .

• Penso que os cables de alta tensión son .

nocivos adverso vicedecano primitiva cativo

831552 _ 0196-0201.qxd 7/3/07 19:37 Página 200

Page 201: 1º eso l.g. solucionario

201� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A RIMAOBXECTIVO 45

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• A rima é a repetición total ou parcial en dúas ou máis palabras dos sons situados a partir da vogal acentuada.

• Na rima consonante repítense todos os sons situados a partir dunha vogal acentuada da última palabra de cada verso.

• Na rima asonante repítense os sons vocálicos situados a partir da vogal acentuada da última palabra de cada verso.

1. Este poema está formado por pareados: estrofas de dous versos.Complétao coas palabras que faltan mantendo a rima consonante.

2. Escribe un poema con pareados asonantes en que contes o que fas ao longo do día.

Na miña casa, despois das nove xa ceamos todos e ninguén máis come.

3. Resolve as adiviñas.

4. Inventa unha adiviña con rima asonante ou consonante.

Foxe o río caladiño, sen dar .Leva follas de ameneiroque esparexe no .Escalos, troitos e anguíasrelocen nas augas .Nas pólas das arboriñaschían melros e .Sen présa, coa auga a fíomarcha día e noite o .

X. NEIRA VILAS

andoriñas

río

chío

areeiro

frías

Redonda coma un balón e corre coma un furón.

Redonda coma un peso e ten o rabo teso.

Redondiño, redondón,non ten boca nin tapón.

831552 _ 0196-0201.qxd 16/3/07 17:59 Página 201

Page 202: 1º eso l.g. solucionario

202 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

6 A descrición II. O retrato

OBXECTIVOS

1. Describir persoas. Recoñecer en textos as partesdescritivas.

2. Recoñecer verbos regulares con alternancia vocálicana raíz e verbos irregulares.

3. Identificar familias de palabras.

4. Utilizar correctamente a grafía h.

5. Recoñecer as estrofas nun texto lírico.

METODOLOXÍA

1. Localizar pasaxes descritivas.

2. Conxugar verbos e completar oracións propostas.

3. Formar familias de palabras.

4. Responder cuestións sobre un texto proposto.

CONTIDOS BÁSICOS

• O retrato.

• A conxugación verbal II.

• Familias de palabras.

• A grafía h.

• A estrofa.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLO

OBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Describir persoas. Recoñecer en textos as partesdescritivas.

Gramática

2. Recoñecer verbos regulares con alternancia vocálica na raíz e verbos irregulares.

Vocabulario

3. Identificar familias de palabras.

Ortografía

4. Utilizar correctamente a grafía h.

Literatura

5. Recoñecer as estrofas nun texto lírico.

– Identificar a estrofa e as súas características.

– Responder preguntas sobre un texto descritivo. – Localizar comparacións nun texto descritivo. – Resumir un determinado aspecto dunha

descrición.

– Conxugar verbos. – Escribir o verbo na forma correcta. – Corrixir os erros de oracións propostas.

– Recoñecer as palabras dunha mesma familia.– Relacionar palabras dunha mesma familia

cos seus antónimos.– Formar palabras dunha mesma familia

usando prefixos e sufixos.

– Relacionar cada palabra coa súa definición.– Completar coa palabra correspondente.– Descubrir os erros nunha serie de palabras dadas.– Relacionar os prefixos co seu significado.

ACTIVIDADES

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 202

Page 203: 1º eso l.g. solucionario

203� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O RETRATOOBXECTIVO 16

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Un retrato é a descrición física e psicolóxica dunha persoa. Facer comparacións axuda a creara imaxe mental daquilo que queremos describir.

1. Le atentamente este texto e responde as preguntas que hai a continuación.

Arturo Ferro era un home que tiña unha aparencia peculiar para a súa mediana idade. Tiña 37 anos, pouca idade para parecer un home tan vello, pero o seu xeito de vestir e defacer as cousas facíao aparentar moitos anos máis. Era un home baixo e gordiño, de carnesmoles, e movíase coma a auga nun caldeiro cheo. A súa cara era cadrada, coma a dunhaescultura de mármore, cun aquel de frío e de distante que espertaba a incomodidade nosque o miraban. Os seus ollos eran escuros coma o carbón, os labios pálidos coma os dunha momia, os dentes estaban negros de porcallada e as súas meixelas contrastabancoa fronte engurradísima e amarelenta. Pero o que máis sobresaía nel era o seu inmensonariz, tan grande que semellaba que o dono había de ser parente dalgún elefante; as ventas chegaban a ter tal dimensión cando se anoxaba –cousa que acontecía decote–que facía pensar aos que estaban ao pé del que os aspiraría dun momento a outro sen opción a poder escapar da súa ira. A pel do seu rostro estirábase nesas ocasións ata extremos incribles. Despois, cando se calmaba, volvía a pel ao seu lugar, a formar aquelconxunto de engurras descomunal.

• De que fala o texto?

• Cantos anos ten o home que se describe?

• Como eran os seus labios?

• E os seus ollos?

2. O texto que liches é un retrato.Subliña as comparacións que atopes nel.

• Cres que coas comparacións que hai podes imaxinar máis claramente como é o personaxe? Explícao.

• Despois do que liches, dirías que se trata dun personaxe alegre? Razoa a resposta.

3. No texto fálase moito das características singulares do nariz do personaxe.Descríbeo brevemente utilizando o teu propio vocabulario.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 203

Page 204: 1º eso l.g. solucionario

204 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A CONXUGACIÓN VERBAL IIOBXECTIVO 26

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Nalgúns verbos prodúcese unha variación na vogal da raíz. Aínda así, pódense considerarregulares. Pódense agrupar en tres modelos: modelo servir, modelo advertir e modelo fuxir.

• A maioría dos verbos irregulares teñen unha raíz común para as formas dos tempos de perfecto. É o que ocorre con verbos como estar, poñer/pór e dicir.

• Normalmente, se a primeira persoa do presente de indicativo é irregular, tamén o é o presente de subxuntivo. Exemplo: de ver ➝ vexo, vexas; de caber ➝ caibo, caiba.

• Os únicos verbos que teñen irregular o futuro e o condicional son facer e dicir e mais os seus derivados.

1. Conxuga o presente de indicativo e de subxuntivo dos seguintes verbos.

2. Completa as seguintes oracións conxugando en presente de indicativo os verbos que aparecen entre parénteses.

• Agora non imos parar, (seguir) o noso camiño e chegaremos cedo.

• Sempre que collo o caldeiro para lavalo, o meu can (fuxir) .

• Eu (suxerir) ir ao cine, pero tamén podemos ir xogar ao baloncesto.

• (Tusir) moito, creo que deberías ir ao médico a que che mire esa catarreira.

3. Corrixe os erros que atopes nas formas verbais das seguintes oracións.

• Fai o que veas, tanto che me ten.

• Non é que as maletas non caban no coche, é que non as imos levar.

• Facerei o que poda para axudarte.

• É igual o que lle digas, el vai ir onde quera.

SERVIR ADVERTIR FUXIR

Indicativo Indicativo IndicativoSubxuntivo Subxuntivo Subxuntivo

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 204

Page 205: 1º eso l.g. solucionario

205� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

FAMILIAS DE PALABRASOBXECTIVO 36

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

As palabras que comparten unha mesma raíz ou lexema, ademais dunha relación de significado, constitúen unha familia de palabras.

1. Observa a familia de palabras de pelota.

� Arrodea as palabras que non formen parte da familia de pescar.

repescar pescador pescantina pescada pescozo

pesqueiro pesca lonxa pescudar peixe

� Colorea de verde as palabras da familia de libro que atopes neste texto.

Desde ben pequeno gustoume ler; xa ía con meu pai á libraría que estaba ao final danosa rúa e folleaba unha chea de libros mentres el falaba co libreiro sobre as últimasnovidades editoriais. Ao final, sempre acababa por me comprar un caderno no quemoito me gustaba escribir cousas propias de aventuras librescas; eu soñaba que habíaser o meu primeiro libriño.

� Explica coas túas palabras o significado de:

– Follear F

– Novidades editoriais F

2. Relaciona as palabras da columna da esquerda que pertencen á mesma familia con seus antónimos, é dicir, coas palabras que signifiquen o contrario.

liberdade • • encarcerar

libre • • escravitude

liberar • • preso

3. Usa o prefixo en- para colocalo diante e o sufixo -ar para colocalo detrás das palabras seguintes e formarverbos derivados da mesma familia.

Por exemplo: gaiola F engaiolar

Pelota F peloteiro, pelotazo, pelotiña, pelotaza, pelotona.

cadea reixa rabia xoia funda cofre

831552 _ 0202-0235.qxd 16/3/07 18:05 Página 205

Page 206: 1º eso l.g. solucionario

206 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A GRAFÍA HOBXECTIVO 46

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Escríbense con h:

• Os verbos haber, habitar, herdar, honrar, hospedar, humillar en todas as formas da conxugación.

• As palabras que empezan polos prefixos hiper-, hidro-, homo-, hemi- e hecto-.• Os derivados das palabras que levan h, incluso cando se lles engade un prefixo.

des-

hábil

habitar

humano

honra

Sentimento do que perdeu a dignidade.

Que non ten humanidade.

Abandonar o lugar en que se vive.

Que non ten as características axeitadas para algo.

in-

1. Coloca cada palabra coa súa definición correspondente.

• : que está formado por cousas parecidas.

• : sala con forma de medio círculo e asentos ao redor.

• : medida de masa que equivale a cen gramos.

• : doenza da rabia.

• : tenda moi grande onde se venden todo tipo de produtos.

2. Completa con aí, ai e hai segundo corresponda.

• os veñen, e moitos son! • Quen anda ? • , que dolor!

• que ver, non tendes vergoña! • que marchar! • Pero aínda estades !

3. Nesta lista hai catro palabras con erros ortográficos. Corríxeas e escribe unha oración con cada unha delas.

ermo oxe hedra ermida hendecasílabo

hourizo home ovo honte herdanza

húmido úmero orfo halento hospedaxe

4. Relaciona os prefixos da primeira columna coas palabras da segunda e despois cos significados.

hipermercado hidrofobia homoxéneo hemiciclo hectogramo

831552 _ 0202-0235.qxd 16/3/07 18:05 Página 206

Page 207: 1º eso l.g. solucionario

207

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A ESTROFAOBXECTIVO 56

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Unha estrofa está composta por un número determinado de versos que presentan unha medida e un esquema de rima fixos.

• As principais clases de estrofas son o pareado, o terceto, o cuarteto, a redondilla,o serventesio e a cuarteta.

1. Le o poema adaptado «A igrexa mariñeira» e responde as cuestións.

O sol, axeonllado aos pés do Cristo mortoreza unha lenta salve encol das lousas frías,e as lampadiñas tecen douradas letaníasde penumbras e luz, de fe e de recordo.

Unha vella labrega debulla o seu rosario;seu rosario de días, de mágoas e de arelase o lume da alma súa entre o lume das velas1,é un luar aldeán vestidiño de branco.

Nantramentras2 as naves solemnes e devotas,no seu gótico xesto que no silencio medraxuntan as súas mans en loanzas de pedra 1 velas: candeas.con fervor sereno de dogmatizacións teolóxicas. 2 nantramentras: entrementres.

LUÍS AMADO CARBALLO

� Busca no dicionario as palabras seguintes:

• encol:

• arelas:

• devotas:

• dogmatización:

• teolóxica:

� Explica coas túas palabras cal é o tema do poema e o que nos quere dicir o poeta.

� Que tipo de estrofas son?

� Cantos versos ten o poema? Enuméraos.

� Cantos versos ten cada estrofa?

� Cantas estrofas ten este poema?

831552 _ 0202-0235.qxd 16/3/07 18:05 Página 207

Page 208: 1º eso l.g. solucionario

Literatura

5. Recoñecer tipos de poemas.

– Ordenar os fragmentos dun poema.

– Responder preguntas sobre o poema.

208 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

7 A descrición III. A guía e o catálogo

OBXECTIVOS

1. Identificar as características principais da guía e do catálogo.

2. Recoñecer os adverbios.

3. Identificar e formar campos léxicos.

4. Aplicar as regras de ortografía para x e ll.5. Recoñecer tipos de poemas.

METODOLOXÍA

1. Reproducir un modelo de guía. Elaborar unha descrición para un catálogo.

2. Analizar palabras.

3. Transformar palabras.

4. Buscar e analizar información.

5. Ordenar fragmentos e responder preguntas de comprensión.

CONTIDOS BÁSICOS

• A guía e o catálogo.

• O adverbio.

• O campo léxico.

• A grafía x. A grafía ll.• O poema.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar as características principais da guía e do catálogo.

Gramática

2. Recoñecer os adverbios.

Vocabulario

3. Identificar e formar campos léxicos.

Ortografía

4. Aplicar as regras de ortografía para x e ll.

– Elaborar unha entrada dunha guía.

– Facer unha descrición para un catálogo.

– Recoñecer os adverbios dun texto.

– Identificar o tipo de adverbio.

– Substituír expresións por adverbios.

– Construír adverbios a partir dos seus antónimos.

– Recoñecer palabras que pertencen a un mesmocampo léxico.

– Completar series de campos léxicos.

– Escribir de maneira correcta diferentes palabrascon x e con ll.

– Escribir palabras da mesma familia e completar ocoscon x ou con ll, segundo corresponda.

ACTIVIDADES

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 208

Page 209: 1º eso l.g. solucionario

209� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A GUÍA E O CATÁLOGOOBXECTIVO 17

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

A guía e o catálogo son textos en que a descrición é importante, pero para distintos propósitos:

• Na guía, a descrición ten un carácter informativo. A guía dá información sobre un lugar, o funcionamiento dun aparello, os enderezos e teléfonos, etc.

• No catálogo, o propósito da descrición é publicitario. O catálogo ofrece relacións ordenadasde determinados seres ou obxectos.

1. Utiliza a información do cadro e elabora unha entrada dunha guía sobre vivendas feitas manualmente, comopor exemplo, os iglús.

Denominación:

Localización:

Características:

Comentarios:

2. Elabora no caderno unha ficha dun iglú para un catálogo de vivendas dunha axencia inmobiliaria do polo norte. Exemplo: Vivenda íntima e fácil de decorar...

Os iglús son vivendas construídas polos esqui-mós na rexión do Ártico. Atópanse parcialmentebaixo a superficie para protexerse mellor do frío.As paredes son de madeira cuberta de terra eneve, inda que tamén usan aceite de foca e ba-lea. Poden chegar a ter ventás feitas con xeopuído. Os esquimós habitan os iglús cando vancazar no inverno durante uns cantos días. Noverán viven en tendas fabricadas con peles defoca ou de morsa.

IGLÚS

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 209

Page 210: 1º eso l.g. solucionario

210 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O ADVERBIOOBXECTIVO 27

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Adverbios: palabras que completan a información da acción verbal con referencias sobre o lugar, o modo, o tempo ou a cantidade; ou ben expresan afirmación, negación ou dúbida.

1. Le este texto e préstalles atención ás palabras destacadas.

Puntualidade

Era practicamente imposible chegar axiña estando tan lonxe, por iso collemos un taxi.Fomos moi rápido porque atopamos pouco tráfico. Cando xa estabamos preto, démonosde conta de que aínda era cedo.

• Que tipo de palabras son?

2. Identifica os adverbios das seguintes oracións e di se expresan lugar, modo, tempo ou cantidade.Pódenche axudar as seguintes preguntas para identificalos:

Onde? F lugar Cando? F tempo

Como? F modo Canto? F cantidade

Por exemplo: Aquí xogamos ao fútbol.F Onde? Aquí, adverbio de lugar.

• É mellor que chames antes de ir aló.F

• Sempre dis o mesmo.F

• Quere estar detrás dela.F

3. Substitúe as expresións destacadas por un adverbio.

• Por exemplo: Hai un pouco estaba aquí.F Antes.

• Todos os días levo o can a pasear ao mesmo sitio.F

• En Lugo hai unhas murallas romanas fermosas.F

• Gustaríame que o fixésedes deste xeito.F

4. Descubre os adverbios que aparecen ao formar os antónimos dos que che propoñemos a continuación.

enriba

máis

diante

antes

831552 _ 0202-0235.qxd 16/3/07 18:05 Página 210

Page 211: 1º eso l.g. solucionario

211� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O CAMPO LÉXICOOBXECTIVO 37

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

O campo léxico é o conxunto de palabras que pertencen a un mesmo campo ou se relacionancun mesmo tema. Existe o léxico da construción, o léxico da cociña, o léxico da medicina, etc.

1. As palabras que se presentan a continuación pertencen a un mesmo campo léxico. Indica cal é.

Deporte Informática Xornalismo

2. Imos facer un xogo. Enche todas as casas cunha palabra que comece pola letra indicada na primeira columnae que se corresponda co campo léxico que che propoñemos na cima de cada columna.Se queredes, podedes facer competicións entre os compañeiros.

Podedes cronometrar o tempo que tardades en rematar a táboa. A continuación, podedes facer as vosas propiastáboas e xogar máis veces.

� Cantos campos léxicos formaches neste xogo?

� Que outros se che ocorren para incluír na táboa?

pantalla disco duro rato teclado cursor base de datos

T

F

B

E

V

A

P

Comezapor...

Roupa Comida Deportes AnimaisCidades,comarcas ou países

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 211

Page 212: 1º eso l.g. solucionario

212 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A GRAFÍA X. A GRAFÍA LLOBXECTIVO 47

NOME: CURSO: DATA:

1. Escribe de maneira correcta as seguintes palabras.

• lentexa F • baraxa F

• medaia F • cexa F

• conexo F • chilín F

• patruia F • proiecto F

• parexa F • iugular F

2. Escribe ao lado de cada unha das seguintes palabras con x outra da mesma familia que tamén leve x.

• proxecto F • xesto F

• xabón F • inxección F

• xacer F • traxe F

3. Resolve este encrucillado completándoo con palabras que conteñan x e ll.

1. Estómago das persoas ou dos animais.

2. Conxunto de naipes que se empregan en xogos de mesa.

3. Persoa moi alta e corpulenta ou de gran tamaño.

4. Vasoira feita con pólas dunha planta homónima.

5. Camiño polo que se fai máis curta a distancia entre dous puntos.

6. Persoa que traballa a xornal ou de maneira esporádica, especialmente no campo.

7. Desexo dunha cousa innecesaria, capricho.

8. Lámina que forma parte do oído externo dos mamíferos.

2 F3 F

6I

7I

8I

5I

1 F

4 F

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 212

Page 213: 1º eso l.g. solucionario

1. Ordena as estrofas deste soneto de Darío Xohán Cabana e responde as preguntas.

• A quen se dirixe o poeta?

• Que é o que lle di?

• Como é a rima do poema?

• De que clase de estrofas está composto?

2. Escribe un pequeno poema non estrófico sobre un pallaso.

213� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O POEMAOBXECTIVO 57

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Hai dúas clases de poemas: os estróficos, que presentan os versos agrupados en estrofas, e os non estróficos, en que os versos se suceden sen formaren estrofas.

• O soneto é un poema estrófico de versos hendecasílabos formado por dous cuartetos que teñen a mesma rima e dous tercetos que poden variala.

• O romance é un poema non estrófico formado por unha serie indefinida de versos octosílaboscon rima asonante nos pares. Os versos impares quedan sen rima, polo que se chamanversos soltos.

Cando setenta invernos na túa frentecaven fondos agravios e regañas,cando leves escritas polas cañasa traxedia do tempo displicente;

cando o curso dos anos che amolentea preciosa dureza das entrañas,cando mesmo calvexen as marañasque son coroa ao monte máis ardente;

cando a morte se pouse nos teus ombrose todo sexa un resoar de escombrose ruína certísima da rosa,

se eu sigo por aquén, amarei tanto a túa decadencia, o teu quebranto,que has de morrer pensándote fermosa.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 213

Page 214: 1º eso l.g. solucionario

214 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

8 O diálogo I. A conversa

OBXECTIVOS

1. Identificar unha conversa nun texto escrito.

2. Recoñecer os substantivos e os seus tipos.

3. Recoñecer o artigo.

4. Formar palabras utilizando prefixos.

5. Coñecer as regras xerais de acentuación.

6. Coñecer recursos literarios.

METODOLOXÍA

1. Ler textos e responder exercicios de comprensión.

2. Compoñer e analizar palabras.

3. Clasificar substantivos atendendo a unha tipoloxíadada.

4. Transformar palabras.

5. Aplicar regras de acentuación.

6. Aplicar recursos literarios.

CONTIDOS BÁSICOS

• O diálogo. A conversa.

• O substantivo.

• O artigo.

• Os prefixos.

• As regras de acentuación.

• Os recursos literarios.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar unha conversa nun texto escrito.

Gramática

2. Recoñecer os substantivos e os seus tipos.

3. Recoñecer o artigo.

Vocabulario

4. Formar palabras utilizando prefixos.

Ortografía

5. Coñecer as regras xerais de acentuación.

– Responder preguntas sobre a lectura proposta.

– Completar globos.

– Identificar que palabras son substantivos.

– Formar o feminino dalgúns substantivos.

– Recoñecer as diferenzas de significado segundo o xénero dalgúns substantivos.

– Identificar os tipos de substantivos: comúns e propios, concretos e abstractos, individuais e colectivos.

– Completar co artigo correspondente.

– Buscar no dicionario palabras prefixadas.

– Relacionar prefixos co seu significado.

– Escribir palabras con determinados prefixos.

– Identificar a sílaba tónica das palabras dunha lista.

– Recoñecer as palabras que han de levar acentográfico.

– Acentuar nomes propios.

ACTIVIDADES

Literatura

6. Coñecer recursos literarios.

– Identificar recursos estilísticos en expresiónspopulares.

– Redactar enunciados usando recursos estilísticos.

831552 _ 0202-0235.qxd 16/3/07 18:05 Página 214

Page 215: 1º eso l.g. solucionario

215� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O DIÁLOGO. A CONVERSAOBXECTIVO 18

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• O diálogo é o intercambio de información que se produce entre dúas ou máis persoas que se comunican de xeito oral.

• A conversa é un diálogo espontáneo entre dúas ou máis persoas que interveñen sen un planprevisto.

1. Le atentamente o texto seguinte e responde as preguntas.

O can e mais o paxaro

Unha tarde de verán un can ía anguriado polo bosque cando topou un paxaro, que lle falou deste xeito:–Ei, cadelo! Pásache algo?–Pasa, si, é que vin pasear co meu dono e, xogando coas follas que levaba o vento, des-pisteime e perdinme.–É que te metiches moi dentro do bosque! Pero non teñas medo, que é a miña casa e coñézoo moi ben. Se me dis de onde vés, levareite deica alá.–Que ben! –dixo o can moi contento–. Mira, lévame á beira dos campos de deporte quehai no barrio da Amizade.–Xa sei onde é! –dixo o paxaro animado–. Imos aló!

• Que personaxes interveñen no diálogo?

• Que lle dixo o can ao paxaro que lle pasara?

• Que lle respondeu o paxaro para o animar?

• De onde lle dixo o can que era?

• Coñecía o paxaro aquel lugar?

2. Completa os globos seguintes.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 215

Page 216: 1º eso l.g. solucionario

216 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O SUBSTANTIVOOBXECTIVO 2 8

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Os substantivos son palabras que nomean cousas, seres, sentimentos e ideas. Este tipo de palabras ten xénero e número.

• O xénero pode ser masculino ou feminino e o número, singular ou plural.

• Lembra que para designar o xénero diferente dalgúns nomes de animais hai diversosprocedementos, coma engadir un -a ao masculino ou mudar o nome. Por outra banda, haisubstantivos que admiten os dous xéneros.

1. Arrodea as palabras que son substantivos.

neno chorar despois bonito non por

cinco con lúa verde árbore libro

2. Forma o feminino das palabras masculinas seguintes.

mestre F galo Fprofesor F abade Ffotógrafo F curmán F

3. Explica que significado teñen estes substantivos segundo se empreguen en masculino ou en feminino.

CuraO cura:

A cura:

GuíaO guía:

A guía:

GardaO garda:

A garda:

� Escribe unha oración con cada significado.

• O cura:

• A cura:

• O guía:

• A guía:

• O garda:

• A garda:

5

5

5

5

5

5

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 216

Page 217: 1º eso l.g. solucionario

217� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O SUBSTANTIVOOBXECTIVO 2 8

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Os substantivos poden ser de diferentes tipos.

• Comúns: designan tanto seres coma obxectos (por exemplo: muller, casa).Propios: designan un ser ou un obxecto en particular (por exemplo: María).

• Concretos: nomean seres ou obxectos que se poden percibir cos sentidos (por exemplo: can).Abstractos: nomean conceptos, calidades e sentimentos que non se poden percibir cos sentidos (por exemplo: felicidade).

• Individuais: en singular nomean un único obxecto ou ser (por exemplo: casa).Colectivos: en singular refírense a un conxunto de obxectos ou de seres (por exemplo:equipo).

1. Das palabras que hai no pergamiño, di cal corresponde a cada oración incompleta. Pensa que pode habermáis dunha opción.

O substantivo común é

O substantivo propio é

O substantivo concreto é

O substantivo abstracto é

O substantivo individual é

O substantivo colectivo é

2. Clasifica os substantivos que hai nas oracións seguintes en comúns e propios.

• As pombas que ten Pedro voan por toda a cidade de Ourense.

• Moito choveu na Coruña o mes pasado.

• O río Miño pasa por Lugo.

• En Santiago de Compostela hai moitos edificios antigos.

Substantivos comúns:

Substantivos propios:

3. Escribe dous substantivos concretos e dous substantivos abstractos.

aldeaSarria

gaivotaesperanza

cadernobandada

bolígrafosal

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 217

Page 218: 1º eso l.g. solucionario

218 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O ARTIGOOBXECTIVO 38

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

O artigo é unha palabra baleira que anuncia a presenza dun substantivo, co que concorda en xénero e en número.

• Ademais, cando acompaña a unha palabra que non é un substantivo, provoca que se comporte coma se o fose (proceso coñecido coma substantivación). Por exemplo: Gústame o verde. F en referencia á cor verde.

• O artigo contrae coas preposicións a, con, de e en.

1. Escribe o artigo axeitado.

• cans gústanme moito, pero se morden non.

• foto que che tiraron non me gusta nada.

• persoas que traballan duramente conseguen o que queren.

• paxaros que imos ver no monte vanvos encantar.

• rapaza de azul e rapaz de verde son mozos.

2. Completa as oracións usando o proceso de substantivación.

• Non che acae ben . (a cor negra)

• Os coches grandes están ben, pero gústanme máis . (os coches pequenos)

• non ten cancelas. (o acto de falar)

3. Completa o texto facendo as contraccións que sexa preciso; no seu defecto, escribe o artigo mais a preposición sen contraer.

Habemos ir (a � a) excursión (de � a) fin de semana, seguro que

o pasaremos moi ben porque (desde � a) montaña aquela, cando vaiamos

(por � a) beira esquerda (de � o) río, pódese ver unha paisaxe

fermosísima. Ademais, seguro que iremos comer (onda � o) tío Manuel,

que din que fai unhas comidas suculentas.

ARTIGO Masculino Feminino

Singular

Plural

o, lo a, la

os, los as, las

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 218

Page 219: 1º eso l.g. solucionario

219� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS PREFIXOSOBXECTIVO 48

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Os prefixos son partículas que se antepoñen a unha palabra para formar outra.

1. Busca no dicionario o significado das seguintes palabras e cópiao.

• Presentir:

• Reedición:

• Despreocupado:

• Contraportada:

• Inaceptable:

2. Une cada prefixo co seu significado e co exemplo correspondente.

Repetición... Atípico

Anterioridade... Anticonxelante

Auga... Prehistoria

Posición contraria... Reeditar

Negación... Hidroavión

3. Escribe tres exemplos de palabras formadas cos prefixos seguintes.

• Hiper-:

• Des-:

• Sobre-:

• Inter-:

� Escolle tres palabras con diferentes prefixos e escribe unha oración con cada unha.

anti-

re-

a-

hidro-

pre-

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 219

Page 220: 1º eso l.g. solucionario

220 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AS REGRAS DE ACENTUACIÓNOBXECTIVO 58

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Segundo a posición da sílaba tónica, as palabras poden ser agudas, graves ou esdrúxulas.

• As palabras agudas (as que teñen tónica a última sílaba) levan o acento gráfico candorematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e en vogal + ns: ventá, salón, cafés, colchóns.Non levan acento gráfico as agudas rematadas en ditongo decrecente (ei, ou, oi...) nin asmonosílabas. Exemplos: limpei, varreu, pintou, chan.

• As palabras graves (as que teñen tónica a penúltima sílaba) levan acento gráfico cando nonrematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s e vogal + ns: fácil, bíceps, forza.

• As palabras esdrúxulas (as que teñen como sílaba tónica a antepenúltima) levan acentográfico sempre: cómodo, ático.

1. Subliña a sílaba tónica destas palabras e indica ao lado de cada unha se son agudas (A), graves (G) ou esdrúxulas (E).

lapis lóstrego prebe control

exame babor reloxo cana

interruptor calella martes cable

túnel parasito ordenador omoplata

2. Das palabras seguintes hai catro que non teñen que levar acento gráfico. Sublíñaas.

civico cubico caliz repor

maña ultimo telefono estomago

reptil arbitro irman cinco

tacito album correr caixon

cancion luns confusion pure

paxina metalico carmin Felix

� Coloca o acento gráfico, no resto de palabras, onde corresponda.

� Clasifica no caderno as palabras anteriores en agudas, graves e esdrúxulas.

3. Tamén hai nomes propios que se acentúan segundo as regras xerais. Coloca o acento gráfico onde corresponda.

Xines Cesar Candida Marcela

Monica Xoan Valentin Barbara

Pedro Ruben Ledicia Xesus

Anxo Saleta Xose Carlos

Xerman Anton Mariña Aldara

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 220

Page 221: 1º eso l.g. solucionario

221� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS RECURSOS LITERARIOSOBXECTIVO 68

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

1. Intenta explicar o que significan estas expresións populares.

• Ter un pauto co demo. F

• Caerlle a cara de vergoña a alguén. F

• Ser un fol de veleno. F

• Ser un Xan. F

• Ser un can. F

• Falar co corazón na man. F

� Clasifica estas expresións segundo o tipo de recurso estilístico que forman.

2. Escribe dous enunciados en que empregues o recurso da ironía e dous en que uses a antítese.

Por exemplo: É tan guapo que cho deixo para ti. (ironía)/O amor é xeo ardente. (antítese)

Personificación Hipérbole

Ironía

Antítese

LEMBRA

Os recursos literarios embelecen a expresión e diferencian a linguaxe literaria da linguaxecomún.

• Personificación: atribuír calidades humanas a animais ou seres inanimados.

• Hipérbole: expresar o significado de xeito esaxerado.

• Ironía: transmitir aparentemente o contrario do que en realidade se quere expresar.

• Antítese: contrastar nunha mesma oración ou nun mesmo poema dúas realidades que expresan o contrario.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 221

Page 222: 1º eso l.g. solucionario

222 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

9 O diálogo II. O debate

OBXECTIVOS

1. Identificar a estrutrura dun debate.

2. Analizar o concepto de adxectivo.

3. Utilizar sufixos para formar palabras.

4. Coñecer as regras da acentuación diacrítica.

5. Diferenciar subxéneros poéticos.

METODOLOXÍA

1. Identificar estruturas.

2. Clasificar adxectivos.

3. Formar palabras.

4. Acentuar correctamente.

5. Analizar textos literarios.

CONTIDOS BÁSICOS

• O debate.

• Os adxectivos.

• Os sufixos.

• O acento diacrítico.

• A poesía.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar a estrutura dun debate.

Gramática

2. Analizar o concepto de adxectivo.

Vocabulario

3. Utilizar sufixos para formar palabras.

Ortografía

4. Coñecer as regras da acentuación diacrítica.

Literatura

5. Diferenciar subxéneros poéticos.

– Recoñecer un poema.

– Diferenciar entre poesía épica e lírica.

– Ordenar as partes dunha estrutura.

– Redactar textos.

– Identificar adxectivos.

– Completar e formar unha serie de adxectivos.

– Redactar enunciados en que empreguesdiferentes graos do adxectivo.

– Identificar adxectivos explicativos e especificativos.

– Identificar os sufixos dunha lista de palabras.

– Formar palabras con sufixos.

– Escribir palabras con sufixos con significadopropio seguindo un modelo.

– Redactar oracións usando palabras con sufixos.

– Escribir os acentos gráficos necesarios.

– Escoller a forma pertinente pola súa acentuacióndentro dunha lista de palabras.

– Colocar acentos gráficos nun texto dado.

ACTIVIDADES

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 222

Page 223: 1º eso l.g. solucionario

223� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

LEMBRA

O debate é un intercambio comunicativo entre varias persoas que expresan o seu punto de vista sobre un tema establecido.

• No debate participan un moderador e uns interlocutores que expoñen as súas teses, que normalmente son parcial ou totalmente contrarias.

• Un debate consta das seguintes partes: introdución, exposición inicial, discusión,conclusión e despedida.

1. Identifica as partes en que está estrutrurado este debate.

–Boa tarde, hoxe discutiremos un tema de candente actualidade: «Débese permitir queos nenos xoguen ao fútbol na praza da vila?». Temos con nós representantes dos colec-tivos afectados que falarán a continuación.

–Boas tardes. O colectivo «Damas sénior de bon ver» ao que represento está en contra deque se lles permita aos nenos xogar na praza polos riscos que implica.

–Boas tardes, represento os nenos da vila. Nós pensamos que se nos debe permitir xogarna praza, pois eses riscos de que fala a miña elegante opoñente non son tal.

–Moi ben, as opinións quedan establecidas. A continuación, os opoñentes exporán osseus argumentos. Comezamos pola representante das «Damas».

–Moitas grazas. Os anos teñen demostrado a perigosidade dunha pelota en continuo mo-vemento. Cristais esnaquizados, peóns agredidos, xunto á continua sensación de riscoson factores que se evitarían en caso de que os nenos non xogasen ao fútbol na praza.Ademais, as nosas lentes e as nosas cadeiras non serían susceptibles de se romper can-do imos á misa.

–Agora chega a quenda do representante dos nenos da vila.

–Grazas. Os nenos de agora temos unha responsabilidade coas nosas nais: prometemosnon botarnos á calzada. Desta maneira, a mellor forma de nos reunir é quedando napraza da vila, onde podemos xogar sen risco de que pasen coches. Somos moitos, e obalón permítenos xogar a todos a un tempo. Ademais, xogamos un fútbol de toque, cun-ha precisión milimétrica, co cal non hai perigo de balonazos.

–Iso está moi ben, neniño, pero podedes parar un momentiño cando saímos da misa.

–Home, pois podemos aproveitar para facer o descanso...

–Con estas reflexións despedímonos, esperando que o acordo se leve a cabo.

� Indica cales son as intervencións do moderador, cales as do participante a favor e cales as do participante en contra.

� Escribe un argumento para cada un dos participantes do debate.

• Participante a favor:

• Participante en contra:

O DEBATEOBXECTIVO 19

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 223

Page 224: 1º eso l.g. solucionario

Alto

Verde

Quente

Grego

Gris

224 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS ADXECTIVOSOBXECTIVO 29

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

Os adxectivos son palabras que complementan o substantivo que acompañan, e del expresanas calidades, os estados, a procedencia ou a orixe.

• Son palabras variables, teñen xénero e número, e estes sempre son os mesmos ca os do substantivo a que fan referencia (é o que denominamos «concordancia»).

Por exemplo: Aquel rapaz é alto / Aquela rapaza é alta.

• Tipos de adxectivos segundo a forma:

– De dúas terminacións: teñen unha forma para o masculino e outra para o feminino (bonito/ bonita).

– Dunha terminación: teñen unha mesma forma para os dous xéneros (intelixente).

1. Arrodea os adxectivos que atopes nas oracións seguintes.

• Un sorriso sincero anunciaba que era unha persoa simpática.

• Unha mala noticia fixo que se puxese moi triste.

• É un bo traballo e ten un magnífico horario.

• Os atletas xuvenís conseguiron un incrible triunfo.

2. Completa estas series.

3. Continúa as series con adxectivos de dúas terminacións e dunha terminación.

• Dúas terminacións:

• Unha terminación: salvaxe, atroz,

bonito, bonita; mollado, mollada;

Fem. sing.Masc. sing. Fem. pluralMasc. plural

831552 _ 0202-0235.qxd 20/3/07 16:56 Página 224

Page 225: 1º eso l.g. solucionario

225� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS ADXECTIVOSOBXECTIVO 29

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

O adxectivo ten diferentes graos, que son:

• Positivo: cando expresa a calidade sen indicar a intensidade: A casa é branca.

• Comparativo: contrasta a mesma calidade entre dous substantivos.

– Superioridade: Serxio é máis forte ca Andrés.

– Igualdade: Serxio é tan forte coma Andrés.

– Inferioridade: Serxio é menos forte ca Andrés.

• Superlativo: expresa unha calidade no seu grao máximo. Constrúese co adverbio moi,cos sufixos -ísimo/ -érrimo ou cos prefixos super- / hiper- / ...

Por exemplo: O chocolate é moi bo, boísimo, superbó...

4. Sinala e explica en que grao aparecen os adxectivos das oracións seguintes.

• Pedro xa é tan listo coma o seu irmán.

• Ismael ten unha mochila superbonita.

• A miña tía Tareixa fai unhas filloas riquísimas.

• Xurxo é menos alto ca Lurdes.

• Afonso é máis forte ca Guillerme.

• A miña nai é moi boa cociñeira.

• O meu irmán máis novo é moi traste.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 225

Page 226: 1º eso l.g. solucionario

226 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS ADXECTIVOSOBXECTIVO 29

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

O adxectivo pode ir diante ou detrás do substantivo a que acompaña, pero non debes esquecerque algúns cambian de significado segundo a posición que ocupan.

• Explicativos: destacan unha calidade que é propia do substantivo que acompañan (sangue vermello, leite branco...).

• Especificativos: destacan unha calidade que non é propia do substantivo que acompañan,ao que fan referencia dentro dun grupo (Os alumnos castigados quedarán no colexio sen poder ir á excursión).

5. Pinta de verde os adxectivos explicativos e de amarelo os adxectivos especificativos.

• Os alumnos estudosos levan ben o curso.

• Quere facer unha fotografía co ceo azul de fondo.

• O mar salgado estaba tranquilo.

• Levade os cabalos cansados á corte.

• Os pisos novos son máis caros.

� Escribe dúas oracións que teñan un adxectivo explicativo e dúas que teñan un adxectivo especificativo.

� Explica a diferenza de significado que teñen os enunciados seguintes segundo onde estea colocado o adxectivo.

Unha amiga grande/ Unha grande amiga

Un comentario simple/Un simple comentario

Un home bo / Un bo home

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 226

Page 227: 1º eso l.g. solucionario

227� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS SUFIXOSOBXECTIVO 39

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Os sufixos son terminacións que, engadidas a algunhas palabras, forman outras palabras novas.

1. Sinala os sufixos das palabras seguintes e indica de que palabra derivan.

• Pasteleiro F • Verdoso F• Cociñeiro F • ProvocativoF• Conversación F • Realismo F• Arboredo F • Pesimismo F• Cantante F • Porteiro F

2. Repara nestes sufixos que, engadidos a determinadas palabras, poden formar outras palabras novas e escribeun par de parellas máis de cada tipo.

• -able F• -ción F• -ante F• -ismo F

3. Algúns sufixos de orixe grega teñen un significado determinado. Escribe algunhas palabras formadas con estes sufixos.

Por exemplo: -ite (inflamación) F apendicite.-loxía (ciencia) F filoloxía.-metro (medida) F cronómetro.

4. Escribe dúas oracións en que empregues palabras que conteñan algún sufixo.

celta/ celtismo;

importar / importante;

edificar / edificación;

desexar / desexable;

de pastel

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 227

Page 228: 1º eso l.g. solucionario

228 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O ACENTO DIACRÍTICOOBXECTIVO 49

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

O acento diacrítico úsase para diferenciar palabras que teñen distintos significados e que, de nonser polo acento gráfico, se escribirían igual. Exemplos de palabras que se diferencian poloacento diacrítico son:

présa 'apuro de tempo' presa 'encoro', 'prisioneira'

óso 'parte do corpo' oso 'animal'

só 'único', 'soamente' so 'baixo, debaixo de'

Repara en que as palabras que levan acento diacrítico teñen a vogal tónica aberta.

1. Copia as oracións poñendo os acentos gráficos nas palabras que o precisen.

• Adolfo non sabe como facer o no da gravata e pediulle axuda a seu pai.

• Sentiu que algun animal asexaba no mato e tivo medo de que fose un oso.

• Manuel dixome que non tiña presa ningunha en rematar os seus estudos.

2. Completa as oracións con algunha das palabras.

• Naquelas montañas vive un moi feroz.

• O xílgaro baixou da e pousóuseme na man.

• A de pan saíu queimada do forno.

• A construción da provocou grande impacto ambiental.

• Mancou un ______ e non puido continuar correndo.

3. Coloca os acentos que faltan no texto.

Espertou cun no na gorxa. A toda presa, almorzou de pe unha rebanda de pan con mantei-ga e unha cunca de cafe. No garaxe so quedaba o Ferrari, así que tivo que se conformar.Logo de subir o coche decatouse, arrepiado, de que no asento de atras, ao pe del, habia unhome, forte e feo coma un oso. Estaba so ante o perigo, e sentiu que lle tremian todos ososos do corpo.

bóla / bola póla /pola óso / oso présa / presa pé / pe

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 228

Page 229: 1º eso l.g. solucionario

229� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A POESÍAOBXECTIVO 59

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

1. Le este poema e completa as afirmacións.

Por unha aperta túa: o ceo.Por terte ao pé de min: o mar.Por escoitar a túa voz: o sol.Polo teu querer...Que non che había eu de dar?

• Este texto está escrito en

• O autor mostra os seus

• É un escrito que forma parte do xénero

2. Agora le estes fragmentos de poesía e responde.

� Que poema cres que é épico e cal é lírico? Razoa a resposta.

LEMBRA

O xénero literario poético permítelle ao escritor expresar con versos a súa mensaxe, que podeser explicar unha historia ou ben expresar os seus sentimentos. Pódese distinguir entre:

• Poesía épica, á que pertencen aquelas obras en verso que explican proezas de heroes. Nela mestúranse elementos fantásticos con sucesos reais.

• Poesía lírica, en que se inclúen as obras en que o poeta expresa sentimentos. Posúe un carácter moito máis íntimo.

TEXTO A

Despois do duro combateque o nobre celta Folgarcontra do esquivo romanolibrou de Xallas no chan [...]morría a linda Maroñasdunha ferida mortal [...]

EDUARDO PONDAL, Queixumes dos pinos

TEXTO B

Desacougo

Caeu no chan a bóla de nadal.Aprenderon os nenos que o chorar,non tiña lei, coma o soñar,cando viron o mundo en anacos de cristal.

MANUEL RIVAS, Costa da morte blues

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 229

Page 230: 1º eso l.g. solucionario

230 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

10 O diálogo III. A entrevista

OBXECTIVOS

1. Sinalar a estrutura dunha entrevista.

2. Coñecer os determinantes e as súas clases.

3. Recoñecer os tipos de signos que pechan enunciados.

4. Identificar narracións tradicionais.

METODOLOXÍA

1. Ler textos e responder preguntas de comprensión.

2. Resolver exercicios de completar.

3. Analizar un conto popular.

CONTIDOS BÁSICOS

• A entrevista.

• Os determinantes.

• Signos que pechan enunciados.

• As narracións tradicionais.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Sinalar a estrutura dunha entrevista.

Gramática

2. Coñecer os determinantes e as súas clases.

Ortografía

3. Recoñecer os tipos de signos que pechan enunciados.

Literatura

4. Identificar narracións tradicionais.

– Identificar a estrutura dunha entrevista.

– Escribir oracións con demostrativos.– Localizar posesivos nun texto.– Escribir un texto utilizando numerais.– Localizar e clasificar indefinidos.

– Puntuar diferentes enunciados con punto ou puntos suspensivos.

– Colocar signos interrogativos ou exclamativossegundo conveña.

– Puntuar un texto con diversos signos.– Redactar un parágrafo usando signos

de puntuación.

– Responder cuestións sobre un texto proposto.

ACTIVIDADES

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 230

Page 231: 1º eso l.g. solucionario

1. Le a seguinte entrevista de Nacho Mirás a Takekazu Asaka e sinala a súa estrutura.

2. Escribe ti dúas preguntas que lle farías a Takekazu Asaka.

231� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A ENTREVISTAOBXECTIVO 110

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• A entrevista é un tipo de texto dialogado que se establece entre o entrevistador e o entrevistado co fin de obter deste último unha información ou unha opinión sobre un tema, ou ben para coñecer aspectos da personalidade do entrevistado.

• A estrutura da entrevista consta de introdución, corpo e peche.

–Que fai un xaponés coma vostede nun país comaeste?

–Cheguei primeiro a Madrid para aprender a linguaespañola, iso foi a finais do 77. Nun quiosco topeiun xornal, A Nosa Terra, escrito nunha lingua dife-rente. Non tiña idea nin coñecemento do galego e,a partir do 78, comecei a escribirlle á editorial Gala-xia para que me mandasen libros. Eu escribíalles encastelán, e eles respondían en galego. Durante dezanos estiven en Tokio para facer o doutoramento,logo celebrouse en Santiago un congreso de filoloxíarománica. Estiven en Compostela e coñecín a moitaxente, como Isaac Díaz Pardo e outros e, desde en-tón, veño cada verán.

–E que lle achegan a vostede Galicia e o galegopara levar case trinta anos mergullando na culturadun país tan diferente?

–É que cando estou en Xapón... xa teño morriña! Te-ño unha chea de amigos aquí, vounos visitar a Vigo,á Coruña e a Santiago, fago sempre ese percorrido.

–Non diga máis: en Castromil, como bo galego via-xeiro...

–Si, si, en Castromil, non teño coche. Tamén me ve-ñen buscar, ás veces.

–Que é o que máis lle custa entender dos galegos?Temos fama de ser un pobo indeciso, vostedesson máis decididos...

–Somos máis concretos, si, e entón avanzamos caraao futuro. Os galegos poden ter un proxecto bo, pe-ro sempre lle dan voltas á mesma situación.

–Como mantén o contacto cando está alá?

–Internet axuda moito. Escoito cando podo a RadioGalega.

–Para vostedes, os galegos somos un pobo domáis exótico...

–Sodes, é outro mundo. Galicia é a terra do solpor;Xapón é o país do sol nacente.

Leva case trinta anos facendo de Galicia a súa casa porque lle interesan, sobre todo, os mundos pequenos. To-pou co galego de casualidade. Diso hai ben anos e hoxe é un falante de galego no país do sol nacente, amantedo que, para os seus, non deixa de ser un pobo exótico. Takekazu Asaka (Tokio, 1952) é un nipón do país.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 231

Page 232: 1º eso l.g. solucionario

232 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS DETERMINANTESOBXECTIVO 210

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Os determinantes demostrativos sinalan a distancia que hai, tanto no espazo coma no tempo, entre o falante e aquilo a que se refire o substantivo.

• Os determinantes posesivos indican a quen pertence unha cousa en cuestión, xa sexa unha ou máis persoas, ou tamén a relación de parentesco (é dicir, a pertenzaa unha determinada familia).

1. Escribe unha oración co determinante demostrativo adecuado para a distancia que se indica.

• (Proximidade) ano non che van traer nada os Reis Magos!

• (Afastamento) xogos a que xogabamos de nenos onde van...

• (Distancia media) rapazas son as miñas sobriñas.

• Lembras (afastamento) vez que fomos á praia en decembro? Foi tan raro!

• Pódesme pasar (distancia media) lapis que está enriba da mesa.

2. Subliña os determinantes posesivos que atopes no seguinte texto e, a continuación, escríbeos abaixo.

A casa

Na praia tiñamos unha casa, pero vendémola o ano pasado e agora xa non é nosa, é da-quela familia que coñecía o teu tío. As miñas cousas recollinas en caixas para o traslado eos meus primos axudáronme. Os teus xoguetes tamén os recollín, heichos levar candoqueiras. Aínda me custa cando falo cos novos donos e teño que dicir «a vosa casa», perotodo é cousa de ir afacéndome, así e todo, nós xa tiñamos outra casa, así que non medebía importar tanto.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 232

Page 233: 1º eso l.g. solucionario

233� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS DETERMINANTESOBXECTIVO 210

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• Os determinantes numerais expresan a cantidade ou a orde do substantivo a que acompañan.

• Os determinantes indefinidos expresan de maneira imprecisa un número ou cantidadeindeterminada do substantivo a que acompañan (cuantificadores) ou ben teñen a función de sinalalo (identificadores).

3. Escribe un texto que conteña o máximo número posible de determinantes numerais.

4. Subliña os determinantes indefinidos que hai nas oracións seguintes e clasifícaos a continuación. Lembra que un determinante sempre acompaña a un nome.

• Algunhas persoas empezaron a ter sono.

• Había demasiada calor naquela cociña. Moitos dos comensais comezaron a sacar a roupa.

• Ás veces saio por unha zona e outras veces saio por outra.

• Algún coche ía correndo moito e acabou por ter un accidente que, por sorte, non foi grave.

• A outra vez dixeches a mesma cousa e non pasou nada.

• Xa comeu, tiña fame abonda para non agardar por nós.

Clasificación

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 233

Page 234: 1º eso l.g. solucionario

234 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

SIGNOS QUE PECHAN ENUNCIADOSOBXECTIVO 310

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Os signos de interrogación colócanse nas preguntas directas.

• Os signos de admiración úsanse en enunciados que rematan en exclamación.

• Os puntos suspensivos úsanse en enunciados que quedan sen rematar ou no medio dunha oración, onde indican unha breve interrupción.

1. Escribe punto ou puntos suspensivos no final destas oracións segundo o creas conveniente.

• Espero que chegue a tempo para irmos ao cine, porque se non

• Se queres aprobar, xa sabes que hai que estudar

• Como o saiba túa nai

• Así quédache ben o pantalón

• Gustaríame moito que viñeses, pero

2. Escribe signos de interrogación ou de admiración segundo conveña.

• Por que non lle dis a verdade

• Que ben

• Canto tempo hai que nos coñecemos

• Como o puideches facer

3. Copia este texto no caderno e escribe os puntos onde sexa preciso.

Lembra que despois de punto sempre se usa maiúscula, igual ca cos nomes propios.

O meu can

Cando era pequeno compráronme un can, ao que lle chamamos Lando Cada día levábaoa pasear polo parque e xogaba con el As fins de semana iamos ao campo e botabamos otempo todo indo dun lado a outro Un verán fomos á praia e a Lando gustáballe moito vercomo as ondas corrían pola area cara a el Agora é un can vello e xa non ten tanta enerxía,pero seguimos a pasar moito tempo xuntos cando estou na casa

4. Escribe un parágrafo en que describas a un amigo teu. Usa diversas oracións en que poidas empregar os diferentes signos que pechan enunciados.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 234

Page 235: 1º eso l.g. solucionario

235� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AS NARRACIÓNS TRADICIONAISOBXECTIVO 410

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• As narracións tradicionais reflicten as crenzas, valores e os costumes das sociedades.

• As máis importantes son os mitos, as lendas e os contos populares.• Hai varios tipos de contos populares: contos de costumes, contos marabillosos e contos

de animais.

1. Le o seguinte texto e contesta as preguntas.

O oso e o raposo

Eran un oso e mais un raposo, que andaban buscando comida, e o raposo díxolle ao oso:

–Ai, compadre, e que tal se imos á granxa do tío Pepe e roubamos un porco?

Pareceulle boa idea, e así fixeron. Foron silandeiros ata o curral, alí o oso matou dungolpe o porco máis grande que atoparon, e marcharon correndo monte arriba.

Cando xa non tiñan folgos, sentaron baixo un carballo, e o raposo, pillastre, díxolle ao oso:

–Ai, compadre! Non sei ti, pero eu non podo coa miña alma, que tal se durmimos unpouco? Podemos enterrar o porco, co rabo fóra para saber onde está.

O oso, que foi quen levou o porco durante todo o camiño, aceptou sen dubidalo, peroocorreu que, mentres o oso durmía, o raposo ergueuse, desenterrou o porco, e papounoenteiriño, deixando soamente o rabo. Si que era lampón o raposo! E, ben caladiño, deixouo rabo do porco onde estivera co resto do corpo.

Cando o oso espertou e foron buscar o porco, atoparon o rabo, tal como o deixaran, e oraposo díxolle ao oso que tirara el do rabo, pois era mais forte.

Así fixo o oso. Colleu alento, e tirou do rabo con tal forza que caeu de cu no chan, emancouse moito, pero cando se ergueu todo encabuxado ao darse de conta da broma, oraposo comezou a botarlle a culpa ao oso, e así estiveron discutindo ata que dixo oraposo:

–Vamos deitarnos ao sol, e ao que lle súe a barriga foi quen o comeu.

Deitáronse a durmir, e o oso durmiu, pero o raposo ergueuse e mexou por riba docompadre, e chamouno.

–Ai, compadre! Ti fuches o que comiches o porco, porque che súa a barriga. E así foi como o oso tivo que pedir desculpas e marchar para a casa sen comer nadiña...

� Cres que o texto é un conto popular? Razoa a resposta.

� Explica a que tipo de conto popular se axusta.

831552 _ 0202-0235.qxd 7/3/07 19:40 Página 235

Page 236: 1º eso l.g. solucionario

236 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

11 Os medios de comunicación

OBXECTIVOS

1. Identificar a estrutura dun xornal.

2. Recoñecer os pronomes personais.

3. Utilizar correctamente o punto.

4. Recoñecer narracións cultas.

METODOLOXÍA

1. Ler textos e responder preguntas de comprensión.

2. Resolver exercicios de pronomes.

3. Puntuar adecuadamente.

4. Elaborar redaccións.

CONTIDOS BÁSICOS

• A estrutura dun xornal.

• Os pronomes persoais.

• O punto.

• As narracións cultas.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

PROPOSTA DE TRABALLOOBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar a estrutura dun xornal.

Gramática

2. Recoñecer os pronomes persoais.

Ortografía

3. Utilizar correctamente o punto.

Literatura

4. Recoñecer narracións cultas.

– Identificar partes da portada e tipos de secciónsnun xornal dado.

– Identificar pronomes persoais.– Substituír por pronomes fragmentos de enunciados.– Identificar a que persoa fan referencia

os pronomes dun enunciado.– Construír oracións con pronomes persoais.

– Colocar os puntos necesarios nun texto.– Distribuír un texto puntuándoo correctamente.

ACTIVIDADES

– Recoñecer as características diferenciais das narracións cultas.

– Redactar un texto.

831552 _ 0236-0241.qxd 7/3/07 19:21 Página 236

Page 237: 1º eso l.g. solucionario

237� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A ESTRUTURA DUN XORNALOBXECTIVO 111

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Dentro da estrutura dun xornal, distinguimos a portada (onde atopamos a noticia principal, as secundarias e o índice) e as seccións (organizadas por un criterio xeográfico e temático).

1. Identifica na portada do xornal De luns a venres a cabeceira, as noticias principais, as secundarias e o índice.

2. Indica segundo que criterio están agrupadas as seccións do índice deste xornal.

831552 _ 0236-0241.qxd 16/3/07 17:42 Página 237

Page 238: 1º eso l.g. solucionario

238 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS PRONOMES PERSOAISOBXECTIVO 211

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• Os pronomes persoais son as palabras que utilizamos para nos referir á primeira persoa(que fala), á segunda persoa (que escoita) ou a un terceiro ser ou obxecto, sen empregar un substantivo.

• Os pronomes clasifícanse en pronomes átonos, que non poden aparecer illados, e pronomestónicos, que son independentes, é dicir, que poden formar eles sós un enunciado.

1. Identifica os pronomes persoais tónicos das oracións seguintes. A continuación subliña de cor verde os de primeira persoa, de cor vermella os de segunda e de cor amarela os de terceira.

• Ela bebeu un vaso de auga, pero aínda así di que ten sede.

• Ti e mais eu temos un asunto pendente.

• Quizais é mellor que nós vaiamos diante.

• Eu sempre coidei que vós tiñades razón, pero eles non pensan así.

2. Reescribe as oracións seguintes e substitúe as palabras destacadas polos pronomes persoais que consideresaxeitados.

Por exemplo:

Meus pais compráronme o dicionario.F Eles compráronme o dicionario.

• Aínda non chegou a túa amiga? F

• Os primos viñeron cedo. F

• Ti e Fiz ides vir á festa? F

• Pedro di que está moi canso. F

3. Analiza morfoloxicamente os pronomes que haxa nas seguintes oracións. Faino coma no exemplo.

Eles non falan moito.F Eles: terceira persoa do plural, masculino.

• Elas van cada día ao cine. F

• Sempre confiei en vós. F

• Queredes xogar con nós? F

• Ti estás seguro do que dis? F

• Xa sabe o que eu penso do tema. F

831552 _ 0236-0241.qxd 7/3/07 19:21 Página 238

Page 239: 1º eso l.g. solucionario

239� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS PRONOMES PERSOAISOBXECTIVO 211

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

Os pronomes átonos son palabras variables, con significado ocasional segundo a que ou a quen fan referencia, que van xusto diante ou detrás do verbo que complementan.

• As formas -o, -lo, -no de terceira persoa son complementarias, emprégase unha delassegundo a terminación do verbo:

– As formas -lo, -la, -los e -las úsanse despois de formas verbais rematadas en -r e -s.

– As formas -no, -na, -nos e -nas úsanse tras as formas verbais rematadas en ditongo.

– As formas -o, -a, -os e -as úsanse nos demais casos.

• Os pronomes persoais átonos poden cumprir as funcións de complemento directo(me, te, o/lo/no, nos, vos e se) e de complemento indirecto (me, che, lle, lles).

4. Pinta os pronomes átonos que atopes no texto seguinte.

Coidaba que che dixera que nos encargaramos nós das entradas. Ao mellor esquecino porque xa llelo dixera a eles. Queriamos compralas o domingo, pero apareceunos a opor-tunidade e non dubidamos. Ímolo pasar moi ben na obra de teatro, xa o verás.

5. Completa coa forma do pronome átono máis axeitada segundo o caso.

• Mira aos ollos fixamente.

• Queres dicir algunha cousa?

• Mostra o que é para min.

• Agora ía visitar .

• Enviarei unha carta deseguida.

• Non dixen que deitaras?

• Antes de compra pregunta como funciona.

• Cando vas dicir a verdade?

6. Escribe as oracións suplindo as parénteses polo pronome átono correspondente. Por exemplo: Explica (a min) o que che pasa.F Explícame o que che pasa.

• Devolve (a ela) a saia. F

• Compra (mazás) no mercado. F

• Leva (aos nenos) doces. F

1.ª persoa singular

2.ª persoa singular

3.ª persoa singular

831552 _ 0236-0241.qxd 7/3/07 19:21 Página 239

Page 240: 1º eso l.g. solucionario

240 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

1 O PUNTOOBXECTIVO 311

NOME: CURSO: DATA:

1. Escribe os puntos que faltan neste texto.

Había trescentos corvos peiteados polo ventoE había unha nena e unha igrexaUn día, a nena, que sempre xogaba ao arredor, notou que os animais todos e as árborescalaban Máis aínda, escoitaban moi quedos, suspensos os corvos como pinceladas nopole dun resplandor enrarecido Apoucou de súpeto a luz e da nada do Mar de Fóra em-bestiu unha tormenta que fixo estoupar en po de vidro o ceo enteiro de NemancosA nena, apertando contra o peito un filliño, que era can con pencas de arlequín, foi bus-car refuxio no adro cuberto, onde sabía da compaña da orquestra dos vellos músicos edun profeta de pedra que sorría

MANUEL RIVAS, En salvaxe compaña. (Adaptación)

2. Reescribe o seguinte fragmento puntuando correctamente e facendo as separacións necesarias.

De socato, un millón de moscas entraron na casa e todo se tornou negro A luz seguíaacendida, pero coma se non existise Sentín un tirón na corda Papá avanzaba cara aopatio traseiro Como eu non podía velo, limiteime a seguir a corda As moscas revoabanarredor de nós formando unha nube enorme, negra e opaca Moviámonos lentamente, pormedo a caer Por fin chegamos ao muro de atrás Sentín a man do meu pai sobre o meubrazo A gritos, intentaba dicirme algo Era difícil oílo por culpa do enxordecedor zunidodas moscas –Axúdame a vertelo sobre a serie número 100 –berraba– Logo botaremosoutros quince caldeiros Farán falta polo menos dezaseis bidóns de Crema de Bosta deVaca para matar todas estas moscas Deben estar cubrindo a cidade enteira

PAUL JENNINGS, Vaiche boa! (Adaptación)

LEMBRA

O punto indica unha pausa longa no discurso. Empregamos tres tipos de punto:

• O punto e seguido separa oracións no interior dun parágrafo.

• O punto e á parte sinala o final dun parágrafo e o inicio doutro que comeza cunha idea ou tema novo.

• O punto e final indica a fin dun texto.

831552 _ 0236-0241.qxd 7/3/07 19:21 Página 240

Page 241: 1º eso l.g. solucionario

AS NARRACIÓNS CULTASOBXECTIVO 411

1. Ordena os parágrafos pertencentes á obra de Ánxel Fole Á lus do candil e responde as preguntas.

• Que título lle poñerías ao relato?

• Por que se pode considerar unha narración culta?

� Agora escribe ti un final para a historia.

241� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

1NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

11

LEMBRA

As narracións cultas son as narracións de autor que se transmiten pola escritura. O conto de autor ou literario é unha narración que nace para ser lida, ao contrario ca o conto popular, que nace para ser contado.

Ripei o reloxo do peto. Eran as tres. Can-do tiñas o reloxo na man, oín tres ou catropetos secos, coma os que dá un caxatono chan: ta, ta, ta. Seguín para diante senfacer caso. Sería un mendigo, un coxo ouun cego.

A min que me importaba! Ta, ta, ta, seguía o petotras de min. Volvín a testa, mais non vin a ninguén.Pareime. Xa non oía o peto. Volvín camiñar: ta, ta,ta... Mentiría se dixese que non sentín medo. Unhamigalla. Un coco de medo ía rillando dentro comaun remordemento. Entendedes?

Andei e andei, e eu non lle vía o cabo aaquela rúa. Cada vez había menos casas,cada vez facía máis escuro, e nin sequerase vía o mar, aínda que se sentían de lon-xe as sirenas dos barcos. Ta, ta,... oía trasmin. Camiñei máis a présa. Máis a présatamén oín aquel ta, ta... Boteime á carrei-ra. Ta, ta, ta, resoaba tras de min, cadavez máis preto. Fuxín coma un can perdi-gueiro cando venta o lobo.

831552 _ 0236-0241.qxd 7/3/07 19:21 Página 241

Page 242: 1º eso l.g. solucionario

242 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

12 Os xéneros xornalísticos

OBXECTIVOS

1. Identificar a estrutura dunha noticia.

2. Coñecer máis funcións dos pronomes persoais.

3. Utilizar sufixos e prefixos ao mesmo tempo para formar palabras novas.

4. Usar correctamente o punto e coma e os dous puntos.

5. Coñecer as características e os subxéneros do teatro.

METODOLOXÍA

1. Ler textos e responder preguntas de comprensión.

2. Resolver exercicios de pronomes.

3. Crear palabras novas.

4. Puntuar de maneira correcta.

5. Recoñecer características diferenciais.

CONTIDOS BÁSICOS

• A noticia.

• Os pronomes persoais II.

• As palabras parasintéticas.

• O punto e coma. Os dous puntos.

• O teatro.

DESENVOLVEMENTO DIDÁCTICO

OBXECTIVOS

Tipos de textos

1. Identificar a estrutura dunha noticia.

Gramática

2. Coñecer máis funcións dos pronomes persoais.

Vocabulario

3. Utilizar sufixos e prefixos ao mesmo tempo para formar palabras novas.

Ortografía

4. Usar correctamente o punto e coma e os dous puntos.

Literatura

5. Coñecer as características e os subxéneros do teatro.

– Combinar correctamente os pronomes átonos.– Completar co pronome adecuado.

– Identificar palabras parasintéticas.– Explicar a formación de palabras parasintéticas.– Formar palabras parasintéticas.

– Completar oracións con punto e coma.– Escribir oracións con punto e coma.– Explicar a función dos dous puntos

nas oracións propostas.

– Ler un fragmento dunha obra de teatro.– Identificar as súas características diferenciais.– Asociar o fragmento a algún dos subxéneros

vistos.

ACTIVIDADES

– Ler unha noticia dun xornal e contestar preguntas.– Identificar as partes que forman a súa estrutura.– Redactar unha noticia.

PROPOSTA DE TRABALLO

831552 _ 0242-0247.qxd 7/3/07 19:25 Página 242

Page 243: 1º eso l.g. solucionario

243� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A NOTICIAOBXECTIVO 112

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

• Os xéneros xornalísticos poden ser informativos, de opinión ou interpretativos.

• A noticia é unha exposición breve duns feitos actuais de interese. Na súa estruturadistínguense tres elementos: o titular, a entrada e o corpo.

1. Le o seguinte texto e responde as preguntas.

• Cres que o texto é unha noticia? Por que?

• Que finalidade teñen as letras grandes escritas en negra?

� Identifica o titular, a entrada e o corpo desta noticia.

2. Redacta unha noticia sobre un feito de actualidade usando a estrutura que xa coñeces.

(La Voz de Galicia)

OURENSE

Operarios municipais lograron na mañá de onte de-satascar a fonte central das Burgas de Ourense, daque deixara de saír auga o luns pola tarde. Este feito

provocou certa inquietude no concello e nos comer-ciantes da zona, posto que se trata dun dos símbolosda cidade. O persoal municipal comprobou que otubo estaba atoado, ao parecer, intencionadamente.

Desatascada a fonte central das BurgasO concello e os comerciantes da zona, aliviados

831552 _ 0242-0247.qxd 16/3/07 17:47 Página 243

Page 244: 1º eso l.g. solucionario

LEMBRA

Para combinar pronomes átonos has de ter en consideración o seguinte cadro:

244 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

OS PRONOMES PERSOAIS IIOBXECTIVO 212

NOME: CURSO: DATA:

1. Volve escribir estes verbos coa combinación correcta dos pronomes átonos.

Por exemplo: Compramos (lles � o)F Comprámosllelo.

• Leva (nos � a)F

• Comprará (vos � los)F

• Mirou (lle� o)F

• Deixei (che � as)F

• Vende (me � o)F

• Enviarei (lles � a)F

2. Completa coa forma conveniente entre as seguintes.

• Que che pasou na man? –Queimei onte mentres cociñaba.

• A túa roupa púxen na maleta vermella que compraches en Curtis.

• Se tanto che gusta a torta, cóme toda e non deixes nin un anaco.

• Son boas películas... quére vir ver connosco ao pase das oito?

3. Completa con lle ou lles, segundo corresponda.

• A Daniel trouxéron un anaco de carbón e púxose a choromicar.

• Deixou unha nota aos pais para avisar de que chegaría tarde.

• María díxo a Paco e a Marta que tiñan eles a culpa.

• Os tíos de Rafa compráron aos fillos cadanseu ordenador.

o a os as lo la los las no na nos nas

me che lle nos vos lles

o mo cho llo nolo volo llelo

a ma cha lla nola vola llela

os mos chos llos nolos volos llelos

as mas chas llas nolas volas llelas

831552 _ 0242-0247.qxd 20/3/07 16:53 Página 244

Page 245: 1º eso l.g. solucionario

245� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

AS PALABRAS PARASINTÉTICASOBXECTIVO 3

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

As palabras parasintéticas pódense formar:

• Mediante a adición simultánea dun prefixo e un sufixo a unha palabra simple.

Por exemplo: � porc �

• Mediante a combinación de dúas palabras simples e un sufixo.

Por exemplo: � � ista

sufixocaid

p. simp.para

p. simp.

allarsufixo

emprefixo

1. Arrodea as palabras parasintéticas que aparecen nas oracións seguintes e relaciónaas coas de abaixo.

• Embeleceron a casa de tal xeito que figura ser nova.

• Apaixóname a cociña mexicana.

• É preciso acostumarse a esta situación.

• A masa da torta ten que estar enfariñada.

Fariña F

Paixón F

Costume F

Belo F

2. Explica como se formaron as palabras parasintéticas do exercicio 1.

3. Forma palabras parasintéticas cos prefixos que che propoñemos e os sufixos que precises.

• noite F • liña F

• pedra F • terra F

• xustizaF • laranxa F

• alto F • flor F

• vello F • duro F

anoitecer

a- en- em-

12

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

831552 _ 0242-0247.qxd 7/3/07 19:25 Página 245

Page 246: 1º eso l.g. solucionario

246 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L �

O PUNTO E COMA. OS DOUS PUNTOSOBXECTIVO 412

NOME: CURSO: DATA:

LEMBRA

• O punto e coma (;) representa unha pausa maior ca a coma dentro dun enunciado.

• Os dous puntos (:) indican que o que vén a continuación completa o sentido da oración.

1. Pon os puntos e coma que lles falten ás oracións seguintes.

a) Aprobei todas as áreas de Lingua: en galego tiven un sobresaliente en inglés, un notable en francés, un sufi-ciente e en castelán, un ben.

b) Miguel sempre xoga á pelota Xan, polo contrario, dorme todo o día.

� Agora indica en que oración, a) ou b), se exemplifica cada uso do punto e coma.

Para separar dúas ou máis oracións relacionadas polo sentido.

Para separar grupos de diferentes elementos dentro dun conxunto.

� Escribe dúas oracións con punto e coma para cada un dos usos anteriores.

2. Explica a función dos dous puntos nestas oracións.

• Xa non podemos ir máis a aquel restaurante que tanto nos gustaba: pechou definitivamente por falta de clientela.

• Xoán sempre di: «Se me precisas, chámame.»

• Durante este curso visitaremos algúns dos ríos máis salientables do territorio galego: Sil, Miño, Ulla, Anllóns,Tambre e Sar.

831552 _ 0242-0247.qxd 7/3/07 19:25 Página 246

Page 247: 1º eso l.g. solucionario

247� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O TEATROOBXECTIVO 512

NOME: CURSO: DATA:

AD

AP

TAC

IÓN

CU

RR

ICU

LAR

LEMBRA

O teatro é un xénero literario en que uns actores e unhas actrices representan as obras diantedun público.

• O texto é a base da obra teatral. Está formado polos diálogos e as anotacións.

• Existen tres subxéneros teatrais importantes: a traxedia, a comedia e o drama.

1. Le o seguinte fragmento adaptado da obra O cego de Fornelos e outras comedias curtas, diálogos e monólogos,de Manuel Daniel Varela Buxán, e fai os exercicios propostos.

A escena desenvólvese nun humilde cuarto no que non hai máis ca unha cama, unhacadeira, unha huchiña ao pé da cama con un candil enriba dela. É de noite. ROSA

e GORIÑO aparecen na cama. ROSA ten corenta anos e GORIÑO pasa dos sesenta.

GORIÑO: (Despois que o galo cantou, boquexa ruidosamente e, despreguizándose, bótasea falar deste xeito.) Xa o galo da crista vermella anuncia o abrente dun novo día eeu sen pechar ollos, Rosa. (Acende o candil, alumando tenuemente a escena.)

ROSA: Se non dormes... reza. Eu non teño que che facer.

GORIÑO: Tes, tes, muller; se cumpriras coa túa obriga...

ROSA: Que raios queres que che faga?

GORIÑO: Que remexas mellor os follatos do xergón, centella, que xa hai tempo que non ostocas. Non quero, Rosa, non quero estas mazarocas debaixo dos meus castiga-dos cadrís!

ROSA: (Salaiando.) Ai, meu Deus!... Que santo recibiría as miñas oracións, pra darmesemellante home? O día que casei contigo... mellor me fora caer no río.

GORIÑO: Bah, bah, bah... Se te levara a raposa dos morrazos denantes de eu coñecerte,canto favor me faría!

ROSA: Cala, trangalleiro, cala!...

GORIÑO: Cala ti, caldo acedado. O día que me casei contigo... Ben, fíxeno porque non es-taba ben do caletre.

ROSA: E cando mellor vida papaches, galopín? Que proveito tes, para que me vales, queclase de home es ti?(...)

� Explica por que sabes que é unha obra de teatro.

� Responde razoadamente. A que subxénero cres que se pode axustar?

831552 _ 0242-0247.qxd 7/3/07 19:25 Página 247

Page 248: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 248

Page 249: 1º eso l.g. solucionario

COM

PREN

SIÓN

LEC

TORA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 249

Page 250: 1º eso l.g. solucionario

250 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

As aventuras de Manolito

Lectura

1

Eu non sei o que farán teus pais, pero os meus to-dos os venres pola noite baixan á casa da Luísa pa-ra ver películas. Traen a meu irmán, o Imbécil, á mi-ña cama para que coide del. Pasámolo bestial: se omeu avó nos ofrece o seu súper-ronquido éntranosa risa parva. De cando en vez o Imbécil atragóase,doulle unha labazada nas costas e entón tose e vól-venos dar a risa parva outra vez. Así é a nosa vida.

Pero onte á noite foi distinto. O Imbécil estaba ma-lo (outra vez a súa clásica produción petrolífera democos) e cando está malo incomunícano no seuberce, porque dous nenos contaxiados dese virusnoxento serían de película de terror.

Tívenme que deitar á súa beira na cama de meuspais para coidalo e darlle a cullerada á hora quenos deixara a miña nai posta no reloxo. O Imbécilleva chupeta e dorme no berce. Os pés sáenlle xapolos barrotes do grande que vai. Parece un bebémonstruoso. Ás veces teño pesadelos con el.

A min sempre me toca apandar co Imbécil. «Apan-dar con alguén» é a expresión científica, a expre-sión popular é ter a responsabilidade de coidar oImbécil. A miña nai déixame a min porque non sefía do meu avó, porque dorme a cachos durantea noite e, se coincide o cacho que está durmido coque hai que darlle o xarope ao Imbécil, xa se amo-lou.

Á tarde os meus pais foron ao híper para mercare a miña nai díxome:

–Lembra, seis centímetros cúbicos ás seis.

Nós sempre falamos así; parecemos unha familiade científicos, pero un pouco máis sucios.

Total, que chegaron as seis da tarde. Collo o gobe-lete do xarope e boto os seis centímetros cúbicos.Vou ao salón.

Alí estaban o meu avó, durmindo cun documen-tal que estaban botando da reprodución das cas-cudas, e o Imbécil facendo coma quen que o en-tendía. É un neno moi falso. Ao verme aparecer cogobelete, o Imbécil púxose a chorar coma unhabesta. É un neno imposible para os xaropes. Dou

volta co gobelete para a cociña facendo equilibriospara non verter o líquido e aparezo no salón ago-ra sen o gobelete. Dígolle ao Imbécil:

–Cala, que vas espertar o avó, cargante.

Arríncolle da boca a chupeta ao Imbécil. Non o fixenpor crueldade, fíxeno porque cando lle quitasa chupeta séguete por toda a casa. Seguiume ata acociña. Senteino na cadeira alta, e ao ver o gobele-te, volve berrar. Tírame co gobelete e co frasco doxarope que estaba encol da mesa. Adeus xarope.

Mirámonos durante dous minutos e medio «cunhatensión que se cortaba», ata que lle digo:

–E agora que facemos, neno parvo?

Eu sabía que se miña nai vía o frasco baleiro aca-baría por botarme a culpa. Ela sempre cre ao Im-bécil, é o seu olliño dereito e eu son o seu olliño es-querdo.

Recollín todo, e logo dixen:

–Agora con que reenchemos o frasco, inútil?

Son cousas que lle digo con cariño, creme. Se nonfose meu irmán non o trataría con esa confianza.Pero volvamos ao frasco baleiro. A miña cabeza pú-xose a funcionar. Como o xarope era rosa, mestu-rei marmelada de morangos, leite e azucre. O azu-cre boteino por iso de animar o asunto. Axiteino eo tipo tomou os seis centímetros cúbicos. Despoisde pasar a lingua polo beizo de arriba e o de abai-xo, dixo:

–O nené quere máis.

831552 _ 0248-0297.qxd 16/3/07 17:24 Página 250

Page 251: 1º eso l.g. solucionario

1. Responde.

• Por que Manolito ten que coidar a seu irmán?

• Que misión lle encargaron os pais mentresforon ao hipermercado? Por que?

• Que sucede nese espazo de tempo?

• Que se lle ocorre para que non o culpen? Tenéxito a súa idea?

2. Le e explica o significado da palabradestacada. Logo substitúea por outra sinónima.

Pois o neneé amólase –contesteille eu–, porque a mamá dixo que só seis centímetros.

3. Copia o esquema e escribe o feito principalque sucede en cada momento.

� Os feitos da historia seguen unha ordecronolóxica ou hai saltos no tempo?

4. Analiza os personaxes da lectura.

• Cal é o protagonista e cales os secundarios?

• Hai algún personaxe que manteña unha actitude pasiva? Quen? Por que?

5. Elabora unha ficha coas características dos distintos personaxes da lectura.

6. A ironía consiste en expresar o contrario do que se pensa. Indica se Manolito usa a ironía nestas intervencións súas e explica como a consegue.

• Cando explica o significado dunha palabra ou dunha expresión.

• Cando fai apreciacións sobre o irmán.

• Cando xustifica unha acción ante o lector.

� Sinala outras pasaxes da lectura en queManolito faga uso da ironía e do humor.

7. Copia a expresión seguida do seu significado.

Ser o ollo dereito de alguén.

Mirar de fronte a alguén.

Ser o preferido de alguén.

Saber elixir a alguén.

Ser o principal apoio de alguén.

� Escribe outras expresións con ollo.

8. Estás de acordo coa afirmación de Manolitosobre o efecto dos medicamentos falsos?

9. APRENDE A RAZOAR

No texto, Manolito di que seu irmán é o olliñodereito da súa nai, mentres que el é o olliñoesquerdo. Que quere dicir con isto? Cres que existen as preferencias dos pais pordeterminados fillos? Razoa a resposta.

COMPRENDO O QUE LEO

El fala así, en terceira persoa, é un neno moi raro.

–Pois o nené amólase –contesteille eu–, porque amamá dixo que só seis centímetros.

Tomei outros seis centímetros. Eu non estaba ma-lo, pero é mellor previr que curar.

Onte á noite, como che dixen, fun coidalo ao cuar-to de meus pais, mentres eles vían películas na ca-sa da Luísa e o meu avó durmía un dos seus famo-sos cachos. Non vexas o que lle gustaba ao tipo o

seu novo xarope. Non facía máis que fitar o esper-tador sen pestanexar a ver se soaba e tomar outrogobelete.

Tomamos o frasco enteiro. Logo volvín reenchelo pa-ra non deixar pegadas. Ao final bebemos tres fras-cos cada un. O Imbécil curou da gorxa. Funcionou.É un efecto que teñen estudado científicos de todoo mundo. Calquera medicamento sanda aínda quesexa falso se ti tes fe. E o Imbécil tiña moita fe.

ELVIRA LINDO (Adaptación)

Todos os venres

Onte á noite

Á tarde

Onte á noite

251� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

1

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 16/3/07 17:24 Página 251

Page 252: 1º eso l.g. solucionario

252 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O vello que quería ver o tren

Lectura

2

Eran de alá da montaña... Dunha desas aldeas denome bravo e silvestre que repousan perdidas en-tre calados cumios. Longa viaxe fixeran –no rexocarro de bois, que rinchaba, xemía e daba tombospolos agres camiños montesíos– para lle dar cum-primento ao antollo do vello!

Moito tempo tivera secreto aquel desexo. Un día,coa mimosa curtidade dun neno que pide unha lambetada posta, coma nun altar, nos máisaltos andeis do armario, o avó tatexou o seu ca-pricho. El nunca vira o tren. El non quería morrersen ver o tren. A filla e o xenro riron boamente da-quela tolaría. O pobre vello, non tiña volta, estabaxa un pouquiño lelo. Pasaba a vía tan lonxe! E ade-mais, que demos lle importaba aos seus anos vero tren? En troques, o neto púxose da parte do avó.E petou teimudamente cos zoquiños no chan: Euquero ver o tren! Eu quero ver o tren!

Catro reflexións ao vello e catro azoutas ao pícaro etodo quedou en nada pola primeira vez. Pero repe-tiuse a escena. Soubo o cura do conto e, con aque-la calma do abade experimentado que comprende etransixe, volveu polo avó e o neto. Que diaño! O ve-

llo estaba rufo, curado polo sol e o arume dos pi-ñeiros e non había de rendelo moito a viaxe.

Así foi que puxeron no carro un feixe de palla para asento do vello, meteron nun garabelo unhaforte merenda, e moi de mañá puxéronse en cami-ño, ata chegaren ao ignorado e apodrecido apea-doiro onde agardan inquedos o milagre.

Coma un estraño rebulir de gatos brancos –así llepareceu ao neno–, correu lonxe, por riba dun pi-ñeiral, unha fumarada, e un primeiro asubío foiseperder nalgunha erma penedía. Outro máis furen-te foise espetar no ceo. E outro, imperioso e longo,axiña denunciou, co tremer da terra, a veciñanzado Non Visto. Alí viña xa o tren, unha riola de mons-tros ben mandados, co alteiro capitán de ferro áfronte! Medraba, medraba!

Salaios de condenado, cichos brancos, topadas,trasacordos, e deseguida todo ficou en gran silen-cio diante dos ollos abraiados dun labrego vello edun neno que aquel día estreara uns zoquiños no-vos. Foi só un pequeno intre de repouso. Non bai-xou ningún viaxeiro. Subiron moi á présa nun co-che de terceira dúas mulleres atrancadas de cestos,máis torpes canto máis espavorecidas pola présa.O tren parecía sufrir a impertinencia das moitas cor-tesías cando se está apurado. E fuxiu de novo, cheode indiferenza, como para non se lembrar máis dopobre apeadoiro apodrecido.

O neto fala moito. Como corría o tren! E non leva-ba cabalos. E había un neno coma el que asoma-ra pola ventaíña. Un neno ben vestido, de cara fi-na, que tiña nos ollos esa expresión dos ricos nenosdas cidades, que andan en tren e viven en casasmoi altas. Aquel neno non se asombraba de ir entren. Que secreta finura había naquela indiferenza!

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 252

Page 253: 1º eso l.g. solucionario

253� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

2

1. Escribe se as seguintes afirmacións sonverdadeiras (V) ou falsas (F), despois corrixe as falsas.

O vello non quería morrer sen ver o tren.

A filla e o xenro animan o vello a realizar o seu desexo.

O neto e o abade están de parte do avó.

Non chegan a tempo de ver o tren.

O avó e o neto emprenden a viaxe nun carrodeica o apeadoiro.

O neno volve tristeiro; o avó, contento.

2. Completa o resumo da historia da lectura con dúas oracións máis.

Un vello e o seu neto querían ver o tren. A familia fixo unha incómoda viaxe en carro ata o apeadoiro máis próximo. [...]

3. Que significan estas oracións da lectura?

• O pobre do vello, non tiña volta...

Non había dúbida.

Non podía andar.

• O abade volveu polo avó e o neto.

Foinos buscar.

Púxose da súa parte.

• O vello estaba rufo.

Tiña mala saúde.

Estaba forte, rexo.

4. Sitúa a historia no espazo e no tempo.

• A familia vive na cidade ou no campo? Como o sabes?

• O apeadoiro está nunha concorrida poboación ou todo o contrario? Que cho indica?

• En que época situarías a historia? Que indicios che ofrece a lectura?

5. A través da adxectivación, o narrador creaimaxes sensoriais varias. Relaciona cada unha co sentido en que se centran.

• calados cumios • cichos brancos

• nome bravo e silvestre • rexo carro

6. O narrador emprega a metáfora para destacar a impresión que a chegada do tren causa nosprotagonistas. Relaciona cada termo imaxinariodesta metáfora co seu termo real.

Alí viña xa o tren, unha riola de monstros benmandados, co alteiro capitán de ferro á fronte!

• riola de monstros • máquina

• alteiro capitán de ferro • vagóns

7. O avó e o neto reaccionan de xeito diferente unha vez visto o tren. Cal é a actitude de cadaun? Por que reaccionan de forma distinta?

8. APRENDE A RAZOAR

No texto preséntase un mundo tradicionalgalego hoxe case desaparecido. Cres que o mundo actual é mellor ou peor ca o que sedescribe na lectura? Que cousas boas tiña aquelque non ten o de hoxe e viceversa? Razoa a resposta.

tactooídovista

COMPRENDO O QUE LEO

E tamén ía unha señorita cunha teíña liviá coma asque fan as arañas, cubrindo a face... Unha teíñamorada.

O vello fala pouco. Vai satisfeito pero un tanto tris-teiro. Naquel mundo que lostregara un intre dian-te del, abesullaba moitas cousas endexamais pre-sentidas alá nas altas toxeiras. Había máis mundosca o seu. Mundos embruxados, ledos e tentadores.Mais el, xa, malpocado...

De súpeto o rapaciño dixo:

–Eu cando medre tamén hei de andar en tren.

As engurras do vello teceron unha sombriza tris-tura.

O rexo carro de bois volvía rinchando, xemendo edando tombos para a aldea de nome bravo e sil-vestre perdida entre calados cumios.

RAFAEL DIESTE (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 253

Page 254: 1º eso l.g. solucionario

254 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Unha gorda cabeza amarela

Lectura

3

En Ping había unha morea de persoas e todas elaseran chinesas. Todas tiñan os ollos resgados e tren-zas e levaban grandes sombreiros redondos. Cadachinés levaba da man outro chinés aínda máis pe-queno. Este levaba da man a outro máis pequenoaínda, e así sucesivamente ata o máis pequeno detodos, que tiña o tamaño dun chícharo. Estes eranos chineses cos seus nenos e os nenos dos seusnenos. Todos andaban en desorde pola rúa, fala-ban, acenaban e atordaban a Jim.

A cidade tiña miles de casas; cada casa tiña moi-tos andares e cada andar tiña un tellado, semellan-te a un paraugas, que sobresaía e era de ouro. Dasfiestras penduraban bandeiras e farois e nas rúashabía un cento de balcóns con cordas para esten-der a roupa, porque os chineses son un pobo moilimpo. Nunca poñen roupa sucia e o chinés máispequeno, o que non é meirande ca un chícharo,lava a súa todos os días e téndea cun cordel máisdelgado ca un fío.

Enma tiña que ir amodiño para non atropelar a nin-guén. Temía que non oísen a súa arfada. Facía so-ar a campaíña e asubiaba para que apartasen docamiño os nenos e os nenos dos nenos. Estaba senfolgos.

Por fin chegaron á praza principal diante do pala-cio imperial. Lucas accionou a panca do freo. En-ma detívose e cun enorme salaio de alivio deixou

saír o vapor. Os chineses fuxían para todas as par-tes polo medo. Nunca viran unha locomotora e crí-an que Enma era un monstro que botaba sobre eleso seu alento quente para matalos e comelos des-pois no xantar.

Lucas díxolle a Jim:

–Imos ver se o emperador da China está na casa.

Baixaron e dirixíronse cara ao palacio. Para chega-ren á porta da entrada tiveron que subir noventae nove chanzos de prata. A porta era de ébano la-brado. O ébano é unha madeira de cor acibeche eé tan rara que en todo o mundo só existen duas-centas dez toneladas e sete gramos. A dicir verda-de, a metade desta cantidade fora empregada naconstrución da xigantesca porta. Xunto á porta ha-bía un escudo en que, en letras de ouro, poñía: Em-perador da China.

E debaixo había un timbre feito cun enorme dia-mante. Lucas premeu o botón. Abriuse unha fies-tra. Unha gorda cabeza amarela asomou e sorriu-lles burlona aos dous amigos. A cabeza preguntou:

–Que desexan os honorables señores?

–Somos dous maquinistas estranxeiros –respondeuLucas–, e gustaríanos falar co emperador da China.

–Por desgraza, honorable maquinista dunha en-cantadora locomotora, é de todo imposible falar conoso moi poderoso emperador. Teñen vostedes in-vitación? –murmurou a cabeza do corpo invisible.

–Non –dixo Lucas–, para que?

Desde a fiestriña da porta, a cabeza respondeu:

–Perdóenme, piollos indignos, mais non podo dei-xalos entrar. O emperador non ten tempo.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 254

Page 255: 1º eso l.g. solucionario

255� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

3

1. Responde.

• En que lugar sucede a historia? Como é?

• Quen son os protagonistas? De onde son? Querelación existe entre eles?

• Que pretenden Jim e Lucas? Conseguen o seu propósito? Por que?

2. Explica o significado das seguintes palabras.

• atordar • arfada • guecho • salaio

3. Divide a historia en tres partes.

• Copia a primeira e a última oración de cadaparte e invéntalles un título.

• Indica a forma de texto que predomina en cada parte: narración, diálogo, descrición.

4. Analiza a maneira de presentar os feitos da historia por parte do narrador.

• O narrador describe o que ve con ollos dun chinés ou dunha persoa occidental?

• Que cousas dos chineses lle estrañan? Que lles estraña a eles dos occidentais?

5. A personificación consiste en atribuírlles a obxectos características propias de persoas.Copia un exemplo de personificación que aparece na lectura e explica quecaracterísticas do obxecto están personificadas.

6. Completa o esquema da descrición inicial de Ping.

7. O narrador sérvese de varios elementos para describir a chegada da locomotora.

• Onde ocorre a escena?

• Como anuncia a chegada do tren? Que elementos acústicos usa?

• Que sensación produce nos chineses?

8. Explica a que cres que se debe o cambio de actitude, de amable a insultante, da gordacabeza durante a conversa cos maquinistas.

9. APRENDE A RAZOAR

Imaxina unha viaxe a un país afastado. Inventaprofesións dese país que che poidan causarestrañeza. Dálles un nome ás profesións e describe en que consiste o traballo, onde se desenvolve, os obxectos que se precisan…

Despois, explica con argumentos a importanciadesas profesións.

COMPRENDO O QUE LEO

E a fiestra pechouse cun ruído seco.

–Que imos facer agora? –preguntou Jim.

–Daremos unha volta pola cidade –dixo Lucas.

Os dous amigos andaron horas polas estreitas rúaspintorescas, cheas de cousas estrañas. Por exem-plo os limpadores de orellas! Traballan igual ca oslimpabotas. Había que sentar nunhas cómodas ca-deiras. Alí limpábanlle a un as orellas. Cada limpa-dor de orellas tiña unha pequena mesa con incon-tables culleriñas, pinceliños, paíños, bólas de algodóne botelliñas. Todo isto sérvelles para traballar. Os chi-neses van moi a gusto ao limpaorellas.

Había tamén contacabelos que lle contan a un ospelos da cabeza, porque na China é moi importan-te saber cantos cabelos ten un. Un contacabelosten minúsculas pinzas de ouro coas que pode co-ller os cabelos un por un. Conta cen cabelos e atao guecho cun laciño. E faino ata que toda a cabe-za está chea de laciños. Xunto a el senta un axu-dante contacabelos que fai as sumas. Algunhas ve-ces pasan horas antes de que estean contadostodos os cabelos. Pero hai persoas coas que aca-ban axiña, porque tamén na China hai xente consó dous ou tres pelos na cabeza.

MICHAEL ENDE (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

PING

Aspecto

...

...

...

...

...

Habitantes

...

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 255

Page 256: 1º eso l.g. solucionario

256 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O espello

Lectura

4

Meus pais recibiron unha carta da tía Rosa, invi-tándome a pasar unha temporada no pazo. Taménestaba invitado o meu curmán Henrique, que es-taba estudando para médico.

Sempre me acordarei daquela viaxe. Saímos cediñode Santiago para coller o tren. Cando chegamos aOrbande, xa nos agardaban na cancela do xardín.Moitas apertas e ata bágoas de agarimo. A tía Rosae Rosiña saloucaban de tenrura. Eu fixeime nos ollosda curmá, que eran grandes, claros, suaves e tristei-ros. Cando entrei no pazo, pareceume que o tempoxa non era para min o tempo de antes…

Eran xa as once cando fomos para o leito. Henri-que púxose a ler un libro de medicina; eu, unhacomedia. Mais axiña deixei o libro e fun quedandoesmorecido. Tiña os ollos fixos no espello da con-sola, cando aconteceu aquilo.

O espello abriuse coma unha porta. Apareceu unhome. Calzaba botas altas e vestía cun poncho. Eraun bo mozo de barba negra. Á luz da lampadiñavin a súa cara de grandes ollos negros. E ata meparece que ollou para min. Para meu curmán, non.Un reloxo deu as doce, outro tamén, e outro. Euxuraría que o cabaleiro dera doce pasos xustos atachegar á mesa das gabetas. Andou alí revolvendo,sacando cartas. Despois, deu a volta e foise polaporta do espello. Xúrovos que eu non tiña medo.Vería Henrique o misterioso cabaleiro? Íalle pregun-tar. Mais Henrique xa roncaba. Non durmín en to-da a noite. Aló polas sete xa non puiden resistir máisno leito. Abrín os balcóns e espertei a Henrique.E díxenlle:

–Non notaches algo moi raro onte á noite? Non vi-ches que entraba aquí un home?

–Non vin a ninguén.

Conteille o do cabaleiro. El tocoume cos cotenos nafronte, ao mesmo tempo que me advertía:

–Debes consultarte.

–Non –repuxen–, non estou mal da cabeza. Entroupolo espello grande, e tamén saíu por alí. Tras eseespello debe haber unha porta.

–Ímolo ver.

–Iso xa é outra cousa. Prefiro –dixen– as novelaspoliciais aos contos de aparecidos.

Meu curmán colleu unha cachaba e tentou ao lon-go do marco. Soaba a oco. Mais non puidemos des-colgar o espello.

–Sabes –díxome– que me gusta todo isto? Quizaishaxa na gabeta documentos de valor, e alguén osviñera buscar. Imos velo.

A gabeta estaba pechada, mais ao argallar desfon-douse a pechadura. Non había documentos, se-nón moitas cartas. Leriámolas? Foi Henrique o pri-meiro que se puxo a facelo.

Soubemos o gran segredo amoroso da nosa tía. Unhas cartas estaban asinadas por ela, outras, porUxío Losada de Zúñiga. Este era o señor que hou-bera de casar coa nosa tía. Eu púxenme a buscaralgún retrato del, mais non había ningún. Eu dicía:

–Como non haberá documentos?

E meu curmán respondía:

–Non quedamos en que ese cabaleiro viña por eles?Como queres que se atopen se os levou?

Aqueles días chovera moito. Tiñamos que estar nacasa. Ao terceiro día de acontecer aquilo tiven aclave do misterio. Foi despois do xantar. Entrou nocomedor o Toñito, que traía o correo. Eu collín oABC de Madrid. O primeiro que atoparon os meusollos foi a necrolóxica de don Uxío Losada de Zú-ñiga, que falecera trasantonte ás doce da noite. Ta-

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 256

Page 257: 1º eso l.g. solucionario

257� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

4

1. Responde.

• Por que van ao pazo de Orbande o protagonista e seu curmán?

• Que ocorre cando están xa na cama?• Que relación tivera o cabaleiro do espello

coa tía Rosa?• Como explica Henrique a aparición

do misterioso cabaleiro?• De volta a Santiago, que lle conta

o protagonista ao curmán?

2. Explica o significado das seguintes palabras.

• esmorecido • cachaba • gabeta• subconsciente • necrolóxica • cotenos

3. Cando empregamos a locución de marras?

Para referirnos a algo que está sucio.

Para indicar algo xa coñecido.

Para falar de algo que nunca viramos.

4. Que significado ten na lectura «houbera de casar coa nosa tía»?

Casaría coa tía nun futuro próximo.

Casou coa tía.

Estivo a punto de casar, pero non casou.

5. Escribe o momento central da historia. Dá outros tres títulos para o relato.

6. No texto aparecen referencias temporaisconcretas que axudan a crear ambiente de intriga.Explica o que sucede en cada momento.

• ás once • ás doce• ás sete • ao terceiro día

7. Fai un lista dos personaxes que aparecen norelato. Logo, indica a quen se refire cada undos seguintes trazos.

• Ten ollos grandes e claros.

• Ten ollos grandes e negros.

• Leva botas altas.

• Salouca de tenrura.

• A súa mirada é suave.

• Viste poncho.

• É bo mozo de barba negra.

8. Compara a forma de ser e a de actuar do protagonista e a de Henrique.

• Tipos de lecturas de cada un.

• Actitude ante a aparición.

• Claves do misterio.

9. Quen che parece que ofrece unha explicaciónsobrenatural do misterio? Quen unha explicación científica?

10. APRENDE A RAZOAR

Reflexiona sobre o feito misterioso narrado na lectura. Que explicación do misterio é máis convincente, a do protagonista ou a de Henrique? Por que? Como se poderíarebater cada unha das solucións achegadaspor cada un? Como explicarías ti a aparición de don Uxío?

COMPRENDO O QUE LEO

mén traía o ABC o retrato do señor. Mostreille o xor-nal a Henrique.

–Eu coido –dixo– que é cousa do subconsciente.Ti oiríaslles contar a teus pais que a tía Rosa esti-vera para casar. Poida que te esqueceses do no-me deste señor. Viches a gabeta pechada. Quizaissoñaras que estaban alí as cartas de amor. E recor-daches un soño que tiveras. Entendes?

Quedei máis abrumado ca antes.

Cando volviamos a Santiago díxenlle ao curmán:

–Se non fose porque me dá vergonza, baixaba e íaoutra vez a Orbande a recoller un madrigal quelle escribín a Rosiña e que deixei esquecido na ga-beta de marras. Gardeino alí porque tiven medo deque te mofases de min.

–Ten a certeza de que cando morras, irás ti mes-mo buscalo. Quen te verá! –dixo Henrique rindo.

ÁNXEL FOLE (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 257

Page 258: 1º eso l.g. solucionario

258 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Nancy e o caso do cine

Lectura

5

Non estamos de acordo o meu noivo e mais eu nou-tras cousas, por exemplo no cine. A el gústalle o ci-ne europeo e a min, o americano. Di que o cine deHollywood é sempre igual. Sempre que un homebica a unha muller nos beizos ao principio dun fil-me, remata por casar con ela, aínda que haxa atran-cos e catástrofes. Casa por salvar os principios.Nunca pensara niso.

Segundo el, se o galán bica a muller na meixela,non hai voda ao final, porque en realidade non haique salvar principio ningún. Tamén di que o cinedo noso país non é realista porque sempre triunfanos homes guapos e na vida pasa o contrario. O ho-me guapo adoita ser parvo e é vencido polo feo,que adoita ser listo. Non reparara niso.

Tampouco lle gusta o cine americano porque dique aos homes que aparecen coa sombra da bar-ba na faciana, a eses quéimanos na cadeira eléc-trica ou mátaos a policía a tiros na rúa antes de queremate o filme.

Tamén di o meu noivo que a muller americana nosfilmes camiña coma un albanel e ten a cabeza de-masiado solta. E que, pola contra, a española cami-ña con música. Todo o entendo agás o do albanel.Hei de fixarme cando vexa un pola rúa e xa che con-tarei. Aínda que o meu noivo é un pouco esaxerado.Fíxate que o outro día, falando dunha súa tía que sonmoitos de familia e, cando os viu saír da casa dixo:«Aquilo era como a saída do fútbol».

O que has de entender moi ben foi o que nos acon-teceu no cine.

Eu entrei no cine antes ca o meu noivo e sentei.Á miña dereita había un home de mediana idade.

Estaba esperando polo meu noivo cando sentín aman do veciño por debaixo do brazo da butaca. Eutiña o bolso na saia. Naquel intre chegou o meunoivo e a man retirouse.

Pouco despois a man do veciño comezou a avan-zar outra vez. Cando non había dúbida ningunha,eu collín o meu bolso coas dúas mans, aperteinocontra o meu peito e berrei.

–Que pasa, Nancy? –preguntoume o meu noivo.

–Un home que me quere roubar.

O veciño ergueuse e tratou de fuxir. Pero a ringlei-ra estaba chea de espectadores e non podía cami-ñar. O meu noivo ergueuse, saíu ao corredor e es-perouno. «Isto ímolo aclarar», dicía.

Eu saín detrás e no vestíbulo apareceu o xerente.O meu noivo atrapara o descoñecido. Diante do xe-rente dixo:

–Non é nada. Aquí este, que hai que entregar á po-licía.

Mirou o veciño e dixo:

–Que di vostede?

–Home, eu… –repetía o home–. Eu non son un la-drón.

Un garda asomou pola porta e o meu noivo cha-mouno. Ao pobre home levárono perante o xuíz degarda. O xuíz estaba da parte do criminal e queríaaxudalo. Pedíame o pasaporte e preguntábame unha vez e outra:

–Retira vostede a acusación ou mantena?

Eu, vendo o perfil tormentoso do meu noivo, nonsabía que responder, e el fíxoo por min:

–Mantena!

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 258

Page 259: 1º eso l.g. solucionario

259� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

5

1. Responde.

• Quen é o narrador no texto?

• Están de acordo Nancy e o seu noivo en cuestións de cine? Por que?

• Que lle aconteceu a Nancy no cine? Como reaccionou o seu noivo?

• Por que houbo un malentendido entre o xuíze o noivo de Nancy?

2. Cal é a opinión do noivo de Nancy sobre o cine americano? Elixe as respostas correctas.

O cine americano non é realista.

Os actores feos son os triunfadores.

O final do filme é sempre inesperado.

Os actores mal afeitados son os criminais.

3. A lectura presenta dúas partes diferenciadastematicamente. Sinala cada unha e resumenunha oración o seu argumento.

4. Nancy é unha rapaza americana que está a contarlle a unha amiga as diferenzas de opinión que ten co seu noivo. Buscaoracións na lectura que apoien esta idea.

Exemplo: O cine do noso país…

5. Segundo Nancy, o seu noivo empregaexpresións comparativas esaxeradas. Explica o que queren dicir estas comparacións e di calche parece máis esaxerada.

– Aquilo era como a saída do fútbol.

– A muller americana camiña coma un albanel.

� Expresa cunha comparación esta idea:A española camiña con música.

6. Polas súas opinións e a forma de actuarpodemos saber como é o noivo de Nancy.Indica se son certas ou falsas estasafirmacións e explica por que.

É moi decidido. É un covarde.

É impulsivo.É un namorado do cine.

É respectuoso. É un teimudo.

� Escribe dous adxectivos para cualificar o xuíz.

7. Que momento da lectura che gustou máis?

8. APRENDE A RAZOAR

En grupo, seleccionade unha película que todosvirades e que cada un conte o seu argumento.Comparade as diferentes versións e observadecomo cadaquén incide en aspectos distintos da película. A que credes que será debido?Razoade a resposta.

COMPRENDO O QUE LEO

O xuíz sorriu e advertiulle ao meu noivo:

–Unha tentación pasaxeira non merece tanto rigor,meu amigo.

O meu noivo apresurouse a responder:

–Esas tentacións podía telas coa súa avoa.

–A avoa de quen? –preguntou o xuíz fóra de si.

–A del, a do acusado. Nin que dicir ten.

Porque esa é outra das debilidades deste idioma,que o pronome posesivo non ten carácter xenérico.

Así non se sabía se o meu noivo se refería á avoado xuíz ou á do criminal.

RAMÓN J. SENDER (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

Parte 1 Desde o principio ata...

Parte 2 ...

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 259

Page 260: 1º eso l.g. solucionario

260 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O elixir da xuventude

Lectura

6

Ela fora unha das primeiras persoas que coñeceracon ocasión de andar á procura de piso para arren-dar. Con tal motivo entraramos en relación. Candopercibiu o meu acento francés, alegrouse moito ea continuación seguiu por un tempo a falar na mi-ña lingua. A partir daquela comezou unha firmeamizade entre os dous.

Un día, nunha das miñas visitas, sorprendeumecunha historia sobre o conveniente que sería quearredor dos trinta anos o resto dos nosos días noncontasen sobre nós; que pagaba a pena recorrermesmo a feitizos se os houbese. Con este pasatem-po estabamos cando me dixo:

–Unhas casas máis arriba había un ancián dedica-do á alquimia; chamábanlle o Sabio. Eu era rapaci-ña. A súa neta e mais eu foramos amigas, aínda quepodía ser a miña nai. Mire, nesa foto estamos as dú-as! O velliño morreu; ela acabou por pechar a ca-sa e foise, sen que máis nunca se soubese dela.

Contempleina devagar; víase unha muller morena,de rostro redondeado e nariz perfecto. Sobre a ce-lla esquerda advertíase unha brevísima cicatriz queacrecentaba a súa natural beleza. A diferenza nasidades, con todo, resultaba evidente.

Despois de despedirme reparei, camiño do meu pi-so, na casa en cuestión. As paredes de pedra man-tíñanse, pero o seu madeirame evidenciaba unhagrande deterioración.

Reiterara nos anos seguintes as miñas visitas áarrendataria ata que dispuxo deixarnos neste mun-do. Os sobriños vivían fóra. Entregueilles a chavedo piso e procurei outro preto de alí.

A afluencia de xente á cidade provocou a rehabi-litación de boa parte das casas antigas; entre elastocoulle tamén á casa aquela, da que me tiña fala-do a señora. Estaban a rematala tan ben que, qui-zais, quedase mellor do que nunca fora.

Non puidera evitalo, esvarara en calquera cousa ti-rada na rúa, mesmo alí diante da tal casa, e bateracontra dunha muller que saía do portal. Co golpe,un globo de cristal que traía escachou contra o chan.Só se me ocorreu preguntarlle se a mancara. Sen-

tinme tan avergoñado que non pensei senón en mar-char. Logo pesoume e tratei de remedialo.

Para o outro día alí estaba eu premendo nun tim-bre. Abriu a muller. Sorprendeuse e por fin con-fiouse ao ver o paquete co globo. Entramos nunhasaliña e convidoume a sentar. O seu rostro resultá-bame familiar, pero non quixen comentarllo. Dí-xome que se chamaba Beya. Falamos dunha cheade cousas e de nada. Deime de conta de que íadeixando portas abertas para sucesivos encontros,intención que non me desagradou.

Varias veces levaba indo pola casa de Beya. Xa nosdiciamos de ti. A Noitevella, despois de cear, pu-xerámonos a escoitar música nun cómodo sofá ataque o sono nos venceu. O resplandor da mañá de-beu espertarme. Beya estaba durmindo. Os ca-belos retiráranselle da cara, ao contrario de comosempre os levaba.

Era guapa. Gustábame mirala, fixarme naquela li-xeira cicatriz da cella... Nunca lle vira aquela ci-catriz. Aquela cara e aquela cicatriz! Beya ergueu-se cos meus berros.

–Dime quen es! Non pode ser certo! Quen es?

Aseguroume, temerosa, que non debía contarme na-da. Respondinlle que remataría por tolear se non sa-bía a verdade. Entre salaios, relatou a historia.

Despois de morrer o seu avó, que pasara toda a vi-da investigando na alquimia, ela quedara soa. En dí-as desesperados, baixaba ao laboratorio do avó porcoller calquera cousa para vender. Mirando nunhacavidade na parede atopou unha pequena redomapoeirenta. Nun pergamiño aparecía unha lenda:

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 260

Page 261: 1º eso l.g. solucionario

261� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

6

1. Di se as seguintes afirmacións son verdadeiras(V) ou falsas (F). Corrixe as falsas.

A señora que lle arrenda o piso tivo como amiga á neta dun alquimista.

Cando a dona do piso morre, o home non busca outro lugar para vivir.

Beya coñece o narrador porque tropezan na rúa.

Beya envellece moi á présa ao beber da redoma.

2. Sinala o significado correcto das seguintesoracións na lectura.

– ...ata que dispuxo deixarnos neste mundo.

Ata que se mudou de casa.

Ata que faleceu.

– Xa nos diciamos de ti.

Tratabámonos con timidez.

Tratabámonos con familiaridade.

3. Responde.

• Cal é o feito fantástico central do relato?

• En que lugares se desenvolve a acción?

• Canto tempo pensas que transcorre desde o comezo ao final do relato?

• Quen conta a historia? Que nacionalidade ten?

4. Divide a lectura en tres partes. Despois resumeen dúas liñas o que fai o protagonista en cadaunha delas.

5. Na narración fantástica adoitan aparecerelementos que axudan a crear un ambientemisterioso.

Indica cales dos seguintes elementos acheganmisterio e cita outros que aparezan na lectura.

a casa deteriorada

a cicatriz

as rúas da cidade

a arrendataria do narrador

o pergamiño coa lenda

a redoma poeirenta

6. Explica a forma de introducir o personaxe de Beya por parte do narrador.

• Como sabe dela o protagonista?

• Cando se atopa con ela? Como?

• Que relación mantén despois con ela?

7. Ao se decatar de que non envellecía, Beyadecidiu fuxir. Que che parece esta actitude?Que farías ti no seu lugar?

8. APRENDE A RAZOAR

Imaxinade que o elixir da xuventude existise de certo e que estivese ao alcance de todos.Credes que achegaría máis vantaxes ou máisinconvenientes para a sociedade? Organizadeun coloquio sobre este tema.

COMPRENDO O QUE LEO

Na redoma gardara o elixir da eterna xuventude.Beya descubriu o segredo do avó transformado nuntesouro, pois os seus cálculos cumpríranse ao ven-cer o prazo indicado no pergamiño. A obra aca-dara a súa perfección logo do cambio de século eantes do seu falecemento, profetizado para o 1900,

en números romanos MCM: M de materia e C de creador antes de M de morte. Xa en posesióndunha fortuna, Beya sentiu medo de envellecer.Bebeu un grolo da redoma. Non notou nada. Assúas preocupacións habían de vir cando comezoua se decatar de que non cambiaba co andar dosanos. Isto obrigouna a fuxir de onde a coñeceranen tanto ela se mantiña idéntica. De retorno de tanlonga ausencia, instalouse na antiga vivenda coacerteza de que ninguén da súa época existía quepuidese recoñecela...

SALVADOR GARCÍA BODAÑO (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

O tempo cumprirase cando o Creador estea entre a

Materia Prima e a miña Morte.

831552 _ 0248-0297.qxd 20/3/07 15:30 Página 261

Page 262: 1º eso l.g. solucionario

262 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Á moda e con perruca

Lectura

7

doutras, non levaba sombreiro. Amodiño, ergueuas mans ata a cara.

E despois beliscouse nas meixelas e quitou a súacara dun golpe! A fermosa cara quedoulle enteiri-ña nas mans! Era unha máscara!

A súa cara era a cousa máis horrible que vin nun-ca. Estaba tan engurrada, tan murcha e tan enco-llida que semellaba que a conservaran en vinagre.Parecía estar apodrecendo polas beiras, e arredordas meixelas vinlle a pel toda ulcerada e corroída,coma se estivesen os vermes traballando nela.

Enseguida me decatei de que aquela non era ou-tra ca a Gran Bruxa en persoa.

Todo o mundo na sala comezou a sacar as luvas.Fixéimelles nas mans. Quería verlles como tiñan osdedos e se a miña avoa tiña razón.

Ah!... Si!... Agora vía as gadoupas escuras que securvaban sobre as puntas dos dedos! Aquelas ga-doupas medirían uns cinco centímetros e eran afia-das pola punta!

Oín un salouco de alivio que proviña de todas asbruxas da sala cando quitaron os estreitos zapatosde tacón alto, e entón botei unha ollada por baixodas cadeiras e vin varios pares de pés con medias...completamente cadrados e sen dedas. Eran repug-nantes, coma se lles tallasen os dedos cun coitelode cociña.

Había unha muller cun chapeu verde no medio daúltima ringleira que non paraba de rañar a cabeza.Fascinábame o xeito en que os seus dedos raña-ban continuamente o pelo da caluga. Pensei se te-ría caspa. De súpeto, caín na conta de que a mu-ller que estaba cabo dela estaba a facer o mesmo!E a seguinte! E a outra! Facíano todas. Rañaban to-das coma tolas no pelo da caluga. O máis proba-ble é que fosen piollos.

Estas mulleres rañadoras de cabezas empezabana fascinarme. Sempre é divertido pillar a alguén fa-cendo algunha grosaría cando cre que ninguén ove. Meter o dedo no nariz, por exemplo.

Entón ocorreu a cousa máis asombrosa. Vin unha señora que metía os dedos por debaixo dasúa cabeleira, e o pelo, toda a cabeleira, levan-touse dunha peza, e a man meteuse por baixo eseguiu a rañar.

Levaba perruca! Tamén levaba luvas! Mirei rapida-mente o resto das mulleres, que xa estaban senta-das. Todas e cada unha delas levaban luvas! O san-gue conxelóuseme e dei en tremer enteiriño.

Acouga, dixen para min. Ninguén te viu aínda. Nonhai ningunha razón para que veñan mirar detrásdo biombo. Pero un só movemento en falso, un gol-pe de tose, un espirro, o máis mínimo ruído e atra-parante, non unha bruxa, senón duascentas!

Agora todas as bruxas estaban inmóbiles nas súascadeiras mirando fixamente, como hipnotizadas,para outra muller. Era diminuta, probablementenon mediría máis dun metro trinta centímetros. Pa-recía bastante nova, boteille uns vinte e cinco ouvinte e seis anos, e era moi guapa. Levaba un ves-tido negro moi elegante, longo ata o chan, e luvasnegras que lle chegaban aos cóbados. A diferenza

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 262

Page 263: 1º eso l.g. solucionario

263� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

7

1. Responde.

• Onde transcorre a historia?

• Que resultan ser as mulleres que están alíreunidas?

• Quen dirixe a reunión? En que se diferenciadas outras bruxas?

• A que se debe o primeiro salouco de aliviodas bruxas? E o segundo?

2. Substitúe a palabra destacada por unha de significado semellante ás do recadro.

• Beliscou nas meixelas.

• Agora vía as gadoupas que se curvaban.

• Oín un salouco de alivio.

• A visión era aínda máis grotesca.

3. Ordena os feitos que ocorren no relato.

O narrador está aterrorizado.

Todas as bruxas se descobren.

O narrador observa as mulleres rañadoras.

O narrador conta o que lle dixo a avoa.

Entra en escena a Gran Bruxa.

4. Quen narra a historia?

Unha bruxa A Gran Bruxa

Un rapaz observador A avoa

5. Indica se a narración está contada en primeiraou en terceira persoa. Copia dúas oracións queo demostren.

6. Nunha pasaxe do relato o narrador abandona a primeira persoa e pasa a relatar en segundapersoa.

Responde.

• A que interlocutor se dirixe?

• Por que o fai?

7. O narrador vai describíndonos pouco a pouco o cambio que se opera nas mulleres. Explica a transformación que se produce.

ANTES DESPOIS

zapatos estreitos → ...

perrucas e sombreiros → ...

luvas ata os cóbados → ...

fermosa cara de máscara → ...

8. Cres que as bruxas descubrirán o protagonista?Que ocorrerá se o descobren?

9. APRENDE A RAZOAR

O protagonista da lectura é testemuña dos feitospara lle dar máis credibilidade á historia. Pensasque a narración é real ou fantástica? Existen as bruxas? De existir, serán así? Razoa a resposta.

garra - xemido - apertar - ridículo

COMPRENDO O QUE LEO

E outro salouco de alivio xurdiu da sala cando to-das as mans se ergueron ata as cabezas para qui-tar as perrucas cos sombreiros aínda enriba.

Diante de min apareceu unha ringleira tras doutra decranios femininos calvos, un mar de cabezas espi-das, todas encarnadas e irritadas polo rozamento doforro das perrucas. Non vos dou explicado ben o es-pantoso que era e, dalgunha forma, a visión era aín-da máis grotesca porque, debaixo daquelas espan-tosas cabezas calvas, os corpos ían vestidos con roupabonita e á moda. Era monstruoso. Era antinatural.

Nese intre, asaltoume unha nova idea, dobremen-te terrible. Miña avoa dixera que con eses naricesespeciais podían ulir un neno nunha noite escuracoma o carbón desde a outra beira da rúa. Ata ode agora, a miña avoa acertara en todo. Xa que lo-go, parecía cousa certa que unha das bruxas da úl-tima ringleira ía comezar a uliscarme en calqueramomento, e entón o berro «caca de can!» esten-deríase por toda a sala e eu estaría acurralado co-ma un rato.

ROALD DAHL (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 263

Page 264: 1º eso l.g. solucionario

264 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Poesía paisaxística

Lectura

8

Galicia

É un arrecendoque se espalla nas brétemas,vai apalpando montes,congostras e casais, leiras,coma unha manque vai e vén ás cegasdende os mares ás serras.É un arrecendoben achegado ás pedras,ás vellas pedras dos camiñosque chouta e voa ata as Américas.É unha andoriña de lembranzas,un reiseñor, unha laverca...Ai, cantar daquel carropolas vendimas lentas,ai, maino demorarse baixo as nubesdo fume sobre as tellas,ai, cantar dos regatos,ai, o cheirar das herbas...!E ese can de palleiroque ouvea, ouveaá porta do misterio ante o luar...!Ai Galicia sinxela!Como direi Galiciapara que me entendan?

ANTÓN TOVAR

Terra Chá

Terra Chá que vas ao lonxeentre picoutos esguíos,que alegría, Terra Chá,a dos teus longos camiños!Que alegría o vento norteque riza as augas do río,que alegría os catro ventosfeitos de anchos remuíños!E vós, fragas verdecentes,e vós, toxais florecidos,e vós, brancas abidueiras,todos eternos amigos...Terra Chá de longo ceo,Terra Chá de longos ríos,Terra Chá de longos veráns,Terra Chá de longos fríos.Longa Terra Chá de ventos,longa Terra Chá de ríos,forte e brava Terra Chá,repouso do vello Miño!

DARÍO X. CABANA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 264

Page 265: 1º eso l.g. solucionario

265� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

8

1. Marca a idea central do poema Galicia.

As xentes de Galicia.

A visión da Galicia sinxela.

Os problemas de Galicia.

2. Emparella cada palabra da esquerda coa súasinónima.

• recendo • esparexer

• espallar • casarío

• congostra • suave

• maino • bo cheiro

• casal • corredoira

3. Sinala cal é o significado que lle correspondeno texto á expresión «ás cegas».

Sen fixarse.

Sen poder ver.

Ás invidentes.

4. Copia o significado de «ouvear».

• Emitir un berro ou son agudo, prolongado ede lamento, animais coma o can e o lobo.

• Dar ladridos.

5. Volve ler o poema Terra Chá e responde:

• En que provincia se atopa a Terra Chá?

• En que elementos centra o poeta a súadescrición: paisaxísticos, humanos ouvivenciais?

• Que sentimentos reflicten os versos: de tristura ou de ledicia?

6. Como imaxinas que é a orografía da Terra Chá?

abrupta chaira plana

montesía esgrevia escarpada

7. Escribe os substantivos do poema Terra Cháque se refiren a estes campos semánticos.

8. Numera os versos dos dous poemas e responde.

• Cantas estrofas compoñen cada poema?

• Cantos versos ten cada estrofa?

9. Analiza a rima dos poemas; é consoante ou asonante?

10. Busca nos poemas exemplos de versos que rematen en palabra aguda e esdrúxula.

• Como se miden estes versos?

• Comproba se miden o mesmo todos os versos de cada poema.

11. Explica o efecto que produce a repetición dos sons nasais nestes versos. Como se chama este recurso?

ai, maino demorarse baixo as nubes / do fumesobre as tellas

12. Sinala cales das seguintes emociónsaparecen nun dos poemas. Indica o número dos versos en que aparecen.

• violencia • morriña

• beleza • tenrura

• xenreira • medo

13. Escribe un exemplo de cada un destes recursosempregados polo autor do poema Galicia.

14. Unha pregunta retórica é aquela da que nonse espera resposta. Busca no poema de AntónTovar un exemplo.

15. No poema Terra Chá hai un adxectivo que o poeta reitera continuamente. Responde.

• Que adxectivo é?

• Que significa?

• Que pretende o poeta con esa repetición?

16. A anáfora é unha figura literaria que consistena repetición dunha ou máis palabras ao comezo dun verso. Por exemplo:

Terra Chá de longo ceo,

Terra Chá de longos ríos,

Terra Chá de longos veráns,

Terra Chá de longos fríos

Copia outros dous exemplos de anáfora que aparezan no poema.

17. Que sensación che transmite cada poema?Que elementos dos poemas cres que axudana transmitila?

COMPRENDO O QUE LEO

Accidentesxeográficos

...

Vexetais

...

Comparación

Metáfora

Personificación

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 20/3/07 15:30 Página 265

Page 266: 1º eso l.g. solucionario

266 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O cativo da lata de conservas

Lectura

9

Quen chamara tan forte e insistentemente na por-ta era o carteiro dos paquetes postais. Respirabacon dificultade e secaba a suor da fronte.

–Condenado chisme! –dixo, sinalando o enormepaquete–. Pesa polo menos vinte quilos.

Turrou do paquete polo corredor ata a cociña; a se-ñora Bartolotti asinou un recibo e acompañou o car-teiro ata a porta.

Despois xirou arredor do paquete. Buscou algúnremite e non atopou ningún. Quizais, pensou, meenvíe este paquete o meu tío Alois. Quizais sexa unagasallo polo meu aniversario. Tomou as tesoiras ecortou o cordón do paquete. Despois, quitou a tam-pa de cartón que había debaixo. Dentro había la-bras e un sobre en que se podía ler: «Para a seño-ra Berti Bartolotti». Fora escrito nunha máquinaeléctrica. O tío Alois non tiña máquina de escribir.

A señora Bartolotti abriu o sobre e leu:

Había unha sinatura que dicía «Humbert» ou «Hom-bert». A señora Bartolotti comezou a remexer entreas labras e viu unha gran lata de conservas. Era tanalta coma un paraugas e tan voluminosa coma unha faia de trinta anos. Non tiña etiquetas. Era unha desas latas que teñen unha cinta cunha ar-gola metálica. A señora Bartolotti agarrou da argo-la e acabou de desprender a cinta.

Resultou moi oportuno que a cadeira da cociña seatopase xusto detrás dela, pois papou un bo sus-to. Comezou a tremer, cambaleou e caeu sobre acadeira. Aquilo engruñado dentro da lata, dixo:

–Bos días, querida nai –e fixo un agarimoso acenode saúdo coa cabeza.

Nese momento, a señora Bartolotti estaba terri-blemente asustada. Vía un anano encollido. Vía unha cabeza encollida e con mil engurras, brazosapergamiñados, un pescozo apergamiñado e unpeito encollido. A engurrada boca do anano dixo:

–Querida nai, a disolución nutritiva está na tampa.

A señora Bartolotti puido distinguir no interior datampa unha bolsa na que podía ler: «Disolución nu-tritiva». E debaixo, en letras máis pequenas: «Di-solver o contido da bolsa en catro litros de augamorna e vertelo sobre o seu contido.»

–Sería conveniente que apurases un pouco –dixoo anano–. Sen a disolución non podo conservarmemoito tempo ao aire libre.

A señora Bartolotti verteu oito xerros de auga xun-to coa solución nutritiva. Era dunha cor marrón es-cura. Verteu amodo a auga sobre a cabeza do ana-no engurrado. Ela esperaba que a auga caese sobreo anano coma unha ducha e que se vertese partena lata e parte no chan. Pero non. O anano ab-sorbía toda a auga e íase volvendo cada vez máisterso, ata que xa non pareceu un anano, senón unneno bastante normal.

Distinguida señora: Axúntolle a entrega solicitada. Sen-

timos ternos atrasado. No caso de

que a mercadoría non sexa de utilida-

de, pode devolvérnola; facémoslle ob-

servar que por hixiene só podemos

admitir a devolución da lata sempre

que estea pechada.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 266

Page 267: 1º eso l.g. solucionario

Os nosos produtos son doados de ma-

nexar e de coidar. Os defectos non exis-

ten nos nosos produtos acabados, de

alta perfección técnica. Este está cons-

truído de tal modo que, ademais dos

coidados normais, necesita afecto. Ro-

gamos non o esquezan!

Moita felicidade para un longo futuro.

267� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

9

1. Le e responde. De que trata o texto?

Dunha receita de cociña sobre comoelaborar conservas.

Dunha muller que cae despois de recibir un agasallo do seu tío.

Dunha muller que recibe un paquete que contén unha lata.

Dun anano de circo que se transforma en lata de conservas.

2. En que parte da casa transcorre a acción?

no salón no comedor

na entrada na cociña

3. Copia cada palabra co seu significado.

• Que está encollido.

• Restos de madeira despois de traballala.

• Que está fraco e seco.

• Árbore de tronco liso e madeira branca.

• Puxar, facer forza sobre algo.

• Abanearse ao perder o equilibrio.

4. Divide a historia en dúas partes e xustifica a túa decisión. Escribe de que trata cada unha e invéntalles un título.

5. O autor do relato apóiase en feitos cotiánsreais para contar outros fantásticos de xeitoque poidan ser cribles para o lector. Escribetres de cada tipo.

6. Compara as descricións do rapaz antes e despois de que a señora lle bote auga.Completa, cos adxectivos correspondentes,cada parte descrita.

cabeza pel

brazos meixelas

pescozo ollos

peito pelo

boca dentame

� Cal das dúas descricións ofrece unha imaxenegativa e cal unha positiva?

7. Que farías no caso da señora Bartolotti,abrirías a lata ou devolveríala?

8. APRENDE A RAZOAR

Ponte no lugar da señora Bartolotti e escríbelleunha breve carta á empresa que enviou o paquete, na que expliques que non podesquedar co rapaz. Expón os argumentos de xeito claro e conciso.

labras - faia - turrar - cambalear

engruñado - apergamiñado

COMPRENDO O QUE LEO

Cando rematou de verter os catro litros, atopou nalata un rapaz ao que se lle podían calcular uns se-te anos. Tiña unha cor sa, unha pel de neno tersae delicada, meixelas rosadas, ollos de cor azul cla-ra, branco dentame e rizos louros.

O rapaz entregoulle un sobre á señora Barto-lotti. No sobre había unha partida de bautismo, undocumento de identidade e algúns certificados devacinación. Aínda atopou no sobre a señora Barto-lotti un papel duro. Nel estaba escrito:

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

Parte 1 Parte 2

... ...

Feitos reais Feitos fantásticos

... ...

CHRISTINE NÖSTLINGER

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 267

Page 268: 1º eso l.g. solucionario

268 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Poesía intimista

Lectura

10

Neniae

No berce das miñas rimasdeitei a miña emoción.Tapeina ben tapadiña,co veludo do solpor...

Chegou moi cansiña, cansa,cansiña de tanto andarco seu carriño de estrelas,todo cheo de luar.

Traía os pés degresadosde correr polas veredas.–nos silveirales da aurorarachara o traxe de seda–.

Pobresiña, pobresiña!morta de sono e frío,adormeceu nos meus brazoscoma unha estrela no río.

E deiteina no seu berce,todo feito de tenrura.–As sabas son de saudade,os cabezales, de lúa.

Neste libro vola deixo,déixovola adormecida.é unha avelaíña azulsobre unha flor mareliña.

Quen o seu berce anainar,ha de ter a man lixeira:

ha de pillar unha rosasen abalar a roseira.

... Ha de pillar unha rosasen abalar a roseira.

AQUILINO IGLESIA ALVARIÑO

Cántolle

Cántolle ao home que camiña ergueito.Cántolle ao que cala por gusto ou por obrigae deixa nas facianas o seu agarimo.Eu canto porque sei que nos penedoshai arelas que han mesturar as loitascos prantos e as cadeaspara facer un ronsel de brancos risos.Eu canto porque as cereixas teñen óso.Eu canto porque os paxaros rechouchían.Eu canto porque o ar me fai chorar os ollos.Eu canto porque inda ninguén dixo o que é ledicia.

MARGARITA LEDO

* veredas: vereas;silveirales: silveirais;cabezales: cabezais.pobresiña: pobriña

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 268

Page 269: 1º eso l.g. solucionario

269� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

10

1. Relaciona cada idea cun dos poemas.

• Os poetas falan sobre o que os impulsa a escribir.

• As emocións do poeta repousan nos seusversos.

• O poeta escribe para buscar a felicidade.

• O poeta identifica a súa poesía cun berceonde repousan os seus sentimentos.

• A realidade é aquela que impulsa ao poeta a escribir.

2. Fíxate na persoa que fala no poema «Cántolle» e marca a resposta correcta.

Voz poética e autor non coinciden.

Voz poética e autor coinciden nalgúns versos.

Voz poética e autor coinciden sempre.

3. Escribe o significado da palabra «ledicia» e indica cales das seguintes palabras teñen o mesmo significado.

• esperanza • alegría • felicidade

• ilusión • dita • amor

4. Relaciona cada palabra co seu significado.

veludo anainar arela

degresado abalar verea

1. Arrolar con cariño de nai.2. Tecido moi suave de pelo moi curto.3. Desexo moi forte.4. Camiño estreito.5. Con gretas.6. Mover dun lado para outro.

5. Resume o contido do poema de AquilinoIglesia Alvariño.

6. O poema «Cántolle» pode estruturarsetematicamente en dúas partes.

1. A quen vai dirixida a canción?

2. Por que quere cantar?

� Di que versos pertencen a cada unha.

7. Numera os versos de cada poema e mide os versos da primeira estrofa de cada un.Despois, responde.

• Canto miden os versos do primeiro poema?Miden todos igual? E os do segundo?

8. Analiza agora a rima.

• No primeiro poema, que versos riman entresi en cada estrofa? Que rima teñen: asonanteou consoante?

• No segundo, riman entre si os versos da primeira estrofa?

9. Explica as diferenzas entre o primeiro e o segundo poema. Escribe si ou non.

10. A emoción do poeta está personificadano poema «Neniae». Indica os versos en que aparece e busca neste poema outrosexemplos de personificación.

11. Marca M (metáfora) ou C (comparación)segundo o recurso estilístico que se empreganestes versos.

É unha avelaíña azul sobre unha flormareliña.

Tapeina ben tapadiña co veludo do solpor.

Adormeceu nos meus brazos coma unhaestrela no río.

12. En «Neniae» o poeta identifica a creación dun poema coa acción de meter o neno nun berce; o berce simboliza o poema.Relaciona os substantivos que emprega o autor para describir o berce.

berce • • lúa

sabas • • tenrura

cabezal • • saudade

13. No poema «Cántolle» aparecen variasanáforas. Sinala os versos en que aparecen e cópiaos no teu caderno.

� Aparece este recurso no poema «Neniae»?Sinala os versos onde o localices.

1.º 2.ºAs estrofas teñen o mesmo númerode versos.

Os versos teñen a mesma medida.

Hai rima entre os versos das estrofas.

COMPRENDO O QUE LEO

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 20/3/07 15:30 Página 269

Page 270: 1º eso l.g. solucionario

270 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A revolta do laboratorio

Lectura

11

Os luns á mañá temos prácticas de bioloxía. Don Fe-liciano comeza a clase explicándonos como temosque diseccionar o mexillón. Divídenos en grupos dea catro e reparte pinzas. Todos observamos a Frane o seu grupo de ecoloxistas, esperando que salte abomba. Pero eles escoitan o profesor e agardan.

–Oes –di o Roxo–, estes recuaron, ou que?

–Non sei.

–Pois si que... Co que o levan anunciando!

–Que vas esperar duns tipos que andan todo o díadefendendo o ozono?

–Xa. Pero agora, van organizala ou non?

–Creo que non –murmura Leti–. Non son capaces.

–Se son uns matados...

Don Feli abre o maletín e extrae unha bolsa.

–Aí chega a mexillonada.

Achégase ás mesas e reparte.

–Oito para o primeiro grupo, oito para o segundo.

Ollos desexosos de emocións crávanse nos ecolo-xistas. Pero nada, tan tranquilos, collendo as pin-ciñas e realizando o labor.

–Póñanos nos taboleiros e fagan unha incisión.

De súpeto érguese Fran.

–Don Feliciano...

–Que desexa?

–Don Feliciano, isto é un atropelo. Un atentado con-tra a vida.

–Non comprendo. De que vida fala?

–Da do mexillón, de cal vai ser –retruca Nando Díaz.

Fran, coa importancia que dá sentirse líder ás novee trinta minutos dun luns, avanza cara ao corredor.

–Don Feliciano, vostede pasa o día a falarnos daimportancia do medio natural, da natureza...

–Eh? –interrompe o profesor, perdendo a pacien-cia.

–Que agora mándanos cometer unha barbaridade.

–Como di?

–Iso... unha barbaridade –Fran traga saliva–. Osmexillóns son... son...

–Moluscos –berra Reixas–. Noxentos moluscos.

–Noxento seralo ti –berra un.

–Vostedes tolearon? –don Feliciano sobe o ton al-go máis ca de costume–. Déixense de parvadas ecomecen a diseccionar.

–Non señor –retruca Fran–. Non o imos facer. Nonqueremos matar ningunha criatura vivente.

–Están mortos –exclama Pilar, a pelota da clase.

Pero xa está Leti preparada.

–Non, mortos non. Os meus móvense.

A paciencia de don Feliciano chega á súa fin.

–Ou se poñen a traballar agora mesmo ou...

–Non, non nos poñemos –fachendea Fran, facén-dolle un aceno ao seu grupo.

Despregan a pancarta entre catro e móstrana.

–Que tíos! –exclama o Roxo.

Don Feliciano xa abandonou o laboratorio.

–E agora que? –pregunta alguén.

–Agora virá coa xefa e vainos caer o pelo.

–Montenegro –pide o Roxo–, sae a ver o que se coce.

–Vou eu –ofrécese Ana–. Recollede a pancarta.

Nuns intres, Ana regresa alporizada e avisa de queveñen. Don Feliciano e a xefa de estudos entran. A

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 270

Page 271: 1º eso l.g. solucionario

271� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

11

1. Responde.

• Por que todos observan a Fran e o seu grupo?

• Por que sacan a pancarta Fran e o seu grupo?

• Por que don Feliciano vai en busca da xefa de estudos?

2. Resume o que se conta no texto.

3. Sinala en cada caso a palabra que significa nalectura o mesmo ca a primeira.

retrucar →

recuar →

diseccionar →

incisión →

fachendear →

4. Localiza e escribe exemplos de xergaestudantil que aparezan no texto.

Exemplo: tipo...

5. No relato cóntanse feitos...

...que se van producir no futuro.

...que se están producindo no mesmomomento que se contan.

...que xa se produciron.

� Que tempo verbal é o predominante?

6. Une cada unha das seguintes expresións co sentimento que reflicte.

• Vainos caer o pelo. • Irritacción

• Son uns matados. • Temor

• Bota lume polos ollos. • Desdén

� Emparella cada expresión formada con «lume» co seu significado.

• A lume de pallas. • De ningún xeito.

• Comer lume. • Non ter nada.

• Nin por lume. • Con rapidez.

• Non ter lume nin casa. • Estar anoxado.

7. A través dos diálogos vánsenos presentando os personaxes. Fai unha lista dos personaxesque interveñen e clasifícaos.

Principais Secundarios

8. APRENDE A RAZOAR

Dividide a clase en dous grupos e establecedeun debate sobre os grupos ecoloxistas. Cadabando defenderá unha postura: uns a favor e outros en contra. Son necesarios os gruposecoloxistas? Son lexítimos os postulados que defenden?

COMPRENDO O QUE LEO

Senra entra botando lume polos ollos.

–Ou sexa que hai un motín no laboratorio? Revol-tas lles vou dar eu a vostedes. Miren o que fago coasúa mexillonaría.

Arrinca a bolsa da mesa de don Feliciano e ponsea esmagar as cunchas coma se fosen uvas.

–Querían mexillóns, aí os teñen! Para o arroz!

Os ecoloxistas enrolan a pancarta con disimulo.

–Alto aí!… Saian e esperen no meu despacho.

–Cres que os pisará?

–Peor.

–De que rin? –berra a Senra–. Non quero nin unmexillón enteiro. Nin un só. Teñen cinco minutos.

Durante toda a mañá non se fala doutra cousa.

–E agora que fixeron con eles?

–Téñenos nun despacho e agora daranlles a «no-tificación».

–Que notificación?

–A que che dan para que a entregues na casa e osteus pais te despecen vivo. Coma aos mexillóns.

E todos nos esmendrellamos coa risa.

LOLA GONZÁLEZ. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

replicar atronar confirmar

avanzar repetir arrepentirse

disecar dividir diluír

entrada corte interrupción

presumir calar responder

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 271

Page 272: 1º eso l.g. solucionario

272 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O emperador recitador

Lectura

12

(Aparece a Cámara Imperial, nela están o EMPERA-

DOR, deitado no «triclinium». O sabio CITRÓN es-tá cabo del, cun rolo de papel nas mans.)

EMPERADOR: (Berrando con forza.) Escravo! (Silen-cio; non vén ninguén.) Escravo!! (Pausa; o escra-vo non acode.) Escravo!! (Pausa; o mesmo.) (OEMPERADOR baixa do «triclinium», colle aire e be-rra con todas as súas forzas:) Escravo!!!

ESCRAVO: (Entrando.) Pareceume oír que susurra-bades o meu nome.

EMPERADOR: Si, trae uvas que veñan ben lavadas.E non rañes a cabeza ao vires coa bandexa, quese me enchen as uvas de carrachos. (O ESCRAVO

marcha, o EMPERADOR sobe de novo ao «tricli-nium».) Escoita, sabio Citrón, vouche ler os últi-mos versos que compuxen.

CITRÓN: Facéndoos vós, seguro que serán inmello-rables.

EMPERADOR: (Recitando.) «Na beira, na beira/ nabeira do mar/ hai unha lanchiña/ para ir navegar.»

CITRÓN: Moi ben! Que orixinalidade!

EMPERADOR: (Segue.) «Vinte cruzar o río/ con zo-quiños de madeira/ e non te arremangues/ moitoque te vas marear.»

CITRÓN: Que beleza, oh Emperador!

EMPERADOR: Non o dis por compromiso?

CITRÓN: Vós sabedes que son sincero e transpa-rente coma a auga.

ESCRAVO: (Entrando.) Si, coma a auga de fregar.

EMPERADOR: E ti que queres agora, niño de carra-chos? Máis che valerá que sexa algo importante,porque, se non, hei mandar que te metan na ma-seira en que comen os crocodilos.

ESCRAVO: Está aquí o soldado que se encargaba devixiar a túa filla, trae novas dela.

(Entra o SOLDADO.)

SOLDADO: Ave, oh Emperador!

EMPERADOR: Ave! Que noticias traes?

SOLDADO: Magno Emperador, o outro soldado e eusorprendemos á túa filla co Manolitus. Non de-mos collido a cuadriga das dúas e eu vin en cua-driga-stop darche a noticia, mentres o meu com-pañeiro viña escoltando os prisioneiros.

CITRÓN: (Le.) Illa manus quondam studiorum fidameorum, é dicir: Aquela man, hai tempo confi-dente das miñas arelas. Et felix domino notaqueCaesaribus, é dicir: Tesouro do seu dono e coñe-cido polos césares…

EMPERADOR: Detente. Urxentes necesidades fisio-lóxicas me reclaman. (Marchando.)

(Queda só Citrón; non se decata de que entran CA-

TULO e CALENO que, ao chegaren onda el, des-cárganlle un golpe na cabeza que o fai caer sensentido.)

CATULO: Xa está. Caleno, pon a barba e as roupasde Citrón que xa me encargo eu de ocultalo.

(CALENO pon a roupa e nisto entra o EMPERADOR.)

EMPERADOR: Podes continuar coas poesías.

CALENO: As poesías?

EMPERADOR: Si, as poesías. Pásache algo?Estás como máis na verza ca de costume. Veña, le.

CALENO: Istooo... Polo rius abaixus vai unha troitaede pé, é dicir: Ulises que me dises. (Pausa.)

EMPERADOR: Si, moi ben, sigue.

CALENO: (Máis confiado.) O gatus maragatus es-tabae no telladus, é dicir: O barbeiro de Sevilladepiloume a canilla. Tururú tututurú, tururú tu-

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 272

Page 273: 1º eso l.g. solucionario

273� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

12

1. Responde.

• Onde se desenvolve a acción da obra?• En que época se desenvolve?• Por que interrompe o escravo o recitado

do emperador? Que lle anuncia?• Que fan Catulo e Caleno cando entran

en escena? Que fai Caleno despois?• Que lle aconsella Caleno ao emperador

que faga con Manolitus?

2. Responde verdadeiro (V) ou falso (F).

Os soldados prenderon a filla do emperador.O escravo entra á primeira chamada.O emperador escribe versos orixinais.Citrón loa os versos do emperador con ironía.

3. Escolle dous trazos que demostren que estetexto pertence ao xénero teatral.

Actúa un emperador.Aparece a figura do escravo.A acción coñécese a través do diálogo entreos personaxes.Os personaxes non casan libremente.Hai indicacións sobre o lugar da acción e a actitude dos personaxes.

4. As anotacións son explicacións do autor teatralpara a representación.Copia tres exemplos delas e responde.

• Como se marcan no texto?• Que tipo de información proporcionan?• Para quen son útiles?

5. Fai unha lista dos personaxes do texto e copiaa característica que lles conveña.

• É conselleiro do Emperador.

• Fai o papel de dous personaxes.

• Di: «Eu son eu».

• Ten moi mal xenio.

• Coñecémola por un soldado.

• Entra e sae en escena dúas veces.

6. No texto hai varias situacións cómicas. Localízaas e indica os procedementos que usao autor para conseguir o humor.

A ironía ...

Expresións impropias dos romanos ...

Expresións populares rimadas ...

Diálogos absurdos ...

7. Que personaxe che resulta máis gracioso? Porque?

8. APRENDE A RAZOAR

O sabio Citrón loa dun xeito irónico os poemasque recita o emperador. Indica en que se baseaesa ironía.

Explica por que razón recorrerá a este recursoeste personaxe cando fala co emperador.

COMPRENDO O QUE LEO

tut, turururru, é dicir: Chupa do frasco, Carrasco,que me dás asco.

ESCRAVO: (Entrando.) Emperador, a túa filla mailoManolitus xa están aquí.

EMPERADOR: Fainos pasar (Ao MANOLITUS.) Ti quenes?

MANOLITUS: Eu son eu.

EMPERADOR: Xa, non ías ser unha pita. Es Manoli-

tus e estás namorado da miña filla. Iso ten doadasolución. Metédeo na maseira e que o coman oscrocodilos!! Rapaces de hoxe!! Non hai respectopolos pais, queren namorarse de quen lles ape-tece. Sabio, ti que me aconsellas?

CALENO: Unha lanchae de Marinus coa proae decarballus, é dicir: Árdelle o eixo, carballeira.

M. NÚÑEZ SINGALA. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 273

Page 274: 1º eso l.g. solucionario

274 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Os catro brahmanas sabios

Lectura

13

Nunha aldea da cunca do Ganxes, o río sagrado daIndia, había catro brahmanas. Tres eran homes demoita ciencia, a cal acumularan ao longo dos anosno estudo dos textos dos Upanishad, os libros an-tigos da relixión brahmánica. O cuarto, en cambio,era moito máis novo e non posuía, en comparación,os coñecementos dos seus tres compañeiros, pe-ro era, así a todo, un rapaz de moito siso.

Un bo día, os tres brahmanas sabios decidiron via-xar deica Benarés, a cidade santa, pois considera-ban que nunha aldea tan pequena coma na quese atopaban estaban a desaproveitar os seus co-ñecementos e que en Benarés obterían un recoñe-cemento máis alto.

Ao ver que os seus compañeiros partían, o brah-mana que non tiña tantos estudos quixo unirse aeles, pero o que era considerado o máis sabio dosoutros tres non aceptou a súa compañía.

–Coa nosa sabedoría –dixo–, podemos aspirar a unha boa posición. Pero este faranos quedar malsempre.

Non obstante, o segundo brahmana, que era máiscompasivo, defendeu ao seu compañeiro:

–Non sería xusto –aduciu–. Somos compañeirosdesde hai moito tempo; sempre viviu connosco.Que nos acompañe e que participe da nosa sorte.

O terceiro brahmana, un home práctico, para afo-rrar discusións que poderían retardar a partida, eaínda que non tiña en moita estima ao amigo ile-trado, concluíu:

–Que faga o que queira! Vamos!

E así foi como emprenderon o camiño os catro.

Ao cabo de poucos días, atoparon os ósos dun le-ón. O brahmana máis sabio, que tamén era o máisambicioso, propuxo:

–É hora de demostrar a nosa ciencia; probemos alles devolver a vida aos restos deste animal. O re-lato desta gran proeza precederanos e seremos re-cibidos con todos os honores en Benarés.

Os outros dous brahmanas cultos, tentados pola vi-sión dun gran recibimento, estiveron de acordo.O máis novo, non obstante, dixo con prudencia:

–E el non será perigoso? Un león é un animal sal-vaxe que non respecta nin aos brahmanas.

–Cala! –dixeron os outros tres á vez, e comezarona repartir a faena.

–Eu sei ordenar e xuntar os ósos –dixo o brahma-na práctico.

–Eu sei repoñerlle a carne, o sangue e a pel –dixoo máis compasivo.

–E eu sei a maneira de devolverlle a vida –explicouo terceiro con orgullo.

E meu dito, meu feito. Un xuntou os ósos ordena-damente; o outro restituíulle a carne, o sangue ea pel e, cando o terceiro estaba a punto de devol-verlle a vida, o brahmana indouto, pero que tiñasentido común, impulsado polo medo, insistiu:

–Desgraciados! El que ides facer? É un león quenos pode matar a todos!

Os outros brahmanas indignáronse:

–Cala, ignorante! Non permitiremos que poñas obs-táculos ás capacidades da ciencia.

–Un momento, entón –dixo o brahmana sen estu-dos–, que antes subirei ao alto dunha árbore.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 274

Page 275: 1º eso l.g. solucionario

275� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

13

1. Responde as preguntas seguintes.

• Que significado teñen o río Ganxes e a cidade de Benarés para os hindús?

• Por que queren os brahmanas ir a Benarés?

• Están todos de acordo con que o mozo os acompañe? Por que?

• Por que motivo queren resucitar o león?

2. Explica o significado destas expresións.

• Ter sentido común.

• Obter recoñecemento.

• Purificar a alma.

3. Cada brahmana ten un carácter diferente.

Busca na lectura adxectivos que definano temperamento de cada un e contesta as preguntas:

• Quen é o máis pragmático?

• Quen é o máis bondadoso?

• Quen é o máis cobizoso?

4. Localiza no texto as tres partes en que se estrutura esta historia.

5. Busca no texto adxectivos que queiran dicir«persoa sen estudos e falta de sabedoría».

6. A resolución do conflito, é dicir, a derradeiraparte, inclúe a sentenza da historia.

Localiza a oración que contén esta sentenza e explica por que o vello conclúe que o brahmana máis novo posúe a verdadeirasabedoría e os outros tres non.

7. Opina sobre esta sentenza: «Sexas sabio ou vello, non despreces o consello».

• Cres que é certa esta afirmación? Por que?

• Dirías que houbo avances científicos queforon utilizados á marxe do sentido común?Cales?

8. Inventa outro final para a historia, de xeito que o mozo convenza aos brahmanas e estesrecoñezan a súa sabedoría e aprendan del.

9. APRENDE A RAZOAR

Os tres brahmanas máis sabios considéransesuperiores ao brahmana máis novo e, por iso,non o tratan demasiado ben.

Analiza esta actitude, valóraa como positiva ou negativa e explica por que a consideras así.

COMPRENDO O QUE LEO

E así o fixo. Despois, o brahmana máis sabio de to-dos deulle vida ao león e, acto seguido, o animal,que coa vida recuperara tamén a fame e a feroci-dade, poutada a un e dentada a outro, matou ostres brahmanas sabios e devorounos.

O brahmana mozo non baixou da árbore ata que oleón estivo ben lonxe. Despois, malia que estabahorrorizado polos feitos cruentos que presencia-ra, continuou deica Benarés. Alí somerxeuse nasaugas do Ganxes para purificar a alma e tentar bo-rrar os recordos tristes da viaxe.

Un vello que descansaba na beira do río, ao velotan conmocionado, preguntoulle que lle pasaba. Elexplicoulle o que lles ocorrera aos seus compañei-ros e, ao acabar, dixo:

–Estes feitos demostran que o sentido común e aprudencia valen máis ca a ciencia.

O vello, despois de escoitalo atentamente, afirmou:

–Ti si que es un home sabio!

LENDA HINDÚ

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

Problema1 1Situación inicial

Conclusión

831552 _ 0248-0297.qxd 20/3/07 15:30 Página 275

Page 276: 1º eso l.g. solucionario

276 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Groucho e Chico, avogados

Lectura

14

LOCUTOR: O Teatro das Cinco Estrelas presenta aGroucho e Chico Marx, por primeira vez en ante-na, nunha serie cómica titulada «Beagle, Shyster eBeagle, avogados».

E agora comeza o espectáculo desta noite.

LOCUTOR: Levántase o pano nas oficinas de Beagle,Shyster e Beagle, avogados. A señorita Dimple es-tá na centraliña.

(Soa o teléfono.)

SEÑORITA DIMPLE: Bufete de Beagle, Shyster e Be-agle, diga?... Non, o señor Beagle aínda non che-gou... Está no xulgado... Chegará dun momento aoutro... De acordo.

(Colga o auricular. Ábrese unha porta; séntense pa-sos.)

SEÑORITA DIMPLE: Bo día, señor Beagle.

GROUCHO: Tanto ten, iso! Páseme co presidente Ho-over. Hai unha fotografía miña na comisaría e nonme fai xustiza. Semella o meu pai. Ben, de feito é omeu pai. Déixea correr, a chamada ao presidente.

SEÑORITA DIMPLE: Señor Beagle, ten unhas cantascartas que debería asinar.

GROUCHO (irritado): Agora non, agora non! Bo díativen, hoxe, nos xulgados!

SEÑORITA DIMPLE: De que trataba o preito?

GROUCHO: Escándalo público, pero creo que me iráben. Por que non habería de ir ben? Ela deume pri-meiro.

SEÑORITA DIMPLE: Señor Beagle! É que lle pegou aunha dama?

GROUCHO: Dama, tan fea coma min. Incluso unchisco menos. Ademais, se non fose polas miñaspropias detencións, nunca conseguiría ningún ca-so. Algunha chamada?

SEÑORITA DIMPLE: Si, os seus acredores non pararonde berrar en toda a mañá. Dixeron que están can-sos de telefonar e que será necesario facer algo.

GROUCHO: Moi ben. Deixaremos o teléfono descol-gado.

SEÑORITA DIMPLE: De acordo.

GROUCHO: Boa rapaza. Auméntolle o soldo dez dó-lares.

SEÑORITA DIMPLE: Grazas, señor Beagle.

GROUCHO: Non se merecen. Vexamos, que lle pa-rece se me adianta estes dez deica que cobre?

SEÑORITA DIMPLE: Pero, señor Beagle, hai semanasque non cobro. Ademais, pasa por alto que...

GROUCHO: Agora vou para o meu despacho. Se soao teléfono, non conteste. Poderían equivocarse denúmero.

(Pasos; cérrase unha porta; petan á porta.)

SEÑORITA DIMPLE: Adiante.

CHICO: Ola! Chámome Enmanuel Ravelli. Está o xe-fe?

SEÑORITA DIMPLE: Agora está ocupado. Ten tarxeta?

CHICO: Claro, pero collerei outra. Quero ver o xefe.

SEÑORITA DIMPLE: Por que motivo o quere ver?

CHICO: Mire, eu quero un divorcio.

SEÑORITA DIMPLE: O señor Beagle é un home moiocupado. Redactarei un informe. Así que é por undivorcio... Moi ben. Canto tempo leva casado?

CHICO: Non señora, non estou casado. Élle o meuirmán.

SEÑORITA DIMPLE: Ah, é el o que quere o divorcio.

CHICO: Non, non. El non quere o divorcio. É feliz.

SEÑORITA DIMPLE (sorprendida): Estame dicindo quequere que o seu irmán se divorcie só porque a vos-tede non lle agrada a súa cuñada?

CHICO: Non, señora. A min xa me agrada, é unhaboa rapaza, pero non cociña nada ben.

SEÑORITA DIMPLE: E o seu irmán quéixase?

CHICO: Non, el non se queixa nunca. Está satisfei-to. Come fóra.

SEÑORITA DIMPLE: E vostede, por que non come fó-ra tamén?

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 276

Page 277: 1º eso l.g. solucionario

277� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

14

1. Responde estas preguntas.

• En que medio cres que se transmite esta serie cómica?

• Como se chama o bufete de avogados?• É un despacho de éxito?• Que quere o señor Enmanuel Ravelli?

2. Di o significado que teñen as palabrasdestacadas.

• De que trataba o preito?• Escándalo público, pero creo que me irá ben.• Os seus acredores non pararon de berrar.

3. O texto que liches é un guión radiofónico en que cada persoa representa o papel dun personaxe.

Menciona os personaxes que teñen un papel.

4. Como cualificarías a personalidade do señorBeagle?

• excéntrico • cumpridor • orixinal • descarado • gracioso • serio

� Xustifica a resposta.

5. Que quere expresar o señor Ravelli cando di:«Eu non quero traballar. Só quero un choio»?

6. Explica cal é a profesión da señorita Dimple e o que sabemos sobre a súa situación laboral.

7. Este capítulo da serie pode dividirse en dúaspartes: a primeira fai referencia ao despacho e ao señor Beagle, e a segunda é a parte en que intervén o señor Ravelli.

Localízaas no texto e ponlle un título a cada unha.

8. Os irmáns Marx practican o humor do absurdo.Pero hai moitas maneiras de facer rir.

Responde: Que maneira de facer rir che gusta máis? Por que?

9. Inventa unha conversa absurda, coma a da lectura, baseada na situación seguinte.

O director dun coñecido parque temático busca un actor que faga de vaqueiro.

COMPRENDO O QUE LEO

CHICO: É que non podo pagalo. Non teño choio.

SEÑORITA DIMPLE: E por que non busca un, un tra-ballo?

CHICO: De acordo, de acordo, deixe estar iso do di-vorcio. Collo o choio.

SEÑORITA DIMPLE: (impaciente): Vexamos, tome asen-to un momento. (Peta na porta.) Señor Beagle!

Groucho (de lonxe): Que, atopou os dez papeis?

SEÑORITA DIMPLE: Non, hai un home aquí fóra quequere falar con vostede sobre un traballo.

(Pasos que se achegan.)

GROUCHO: Dígalle que acepto. Pero que non traba-llarei por menos de vinte dólares semanais.

SEÑORITA DIMPLE: Non é iso, señor. Quere un tra-ballo aquí.

GROUCHO: Ah, pois poñerémolo a traballar.

CHICO: Eu non quero traballar. Só quero un choio.

GROUCHO: Que referencias ten?

CHICO: Non necesita referencia. Gústame a súa cara.

GROUCHO (timidamente): Pois a min gústame a túa.

CHICO: Ei! Non falamos de cartos.

GROUCHO: Paréceme magnífico. Se me prometesnon dicir nada sobre isto, eu tampouco o mencio-narei.

CHICO: De acordo, pero eu teño que ter as miñaspelas.

GROUCHO: Vouche dicir o que imos facer. Vouchedar seis dólares por semana e podes traer o teu pro-pio xantar.

CHICO: Home...

GROUCHO: Aínda che vou dicir máis. Vouche darseis dólares á semana e podes traerme o xantar amin tamén.

CHICO: Seis dólares por semana... seis... Ei, xefe,non podo vivir con seis dólares por semana.

GROUCHO: Non podes vivir con seis dólares por se-mana. Encantarame. Quedas contratado.

IRMÁNS MARX. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 16/3/07 17:24 Página 277

Page 278: 1º eso l.g. solucionario

278 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Lectura

15

Nalgún lugar de Transilvania, Drácula, o monstro,xace durmido no seu ataúde, esperando que caia anoite. Como a exposición aos raios do Sol o faría pe-recer de certo, queda protexido no cuarto forrado desatén que leva o nome da familia gravado en prata.Cando chega o momento da escuridade, emerxe daseguridade do seu agocho e percorre os campos be-bendo o sangue das súas vítimas. Finalmente, an-tes de que os primeiros raios do seu máximo inimi-go, o Sol, anuncien un novo día, regresa correndo áseguridade do ataúde escondido e dorme.

Agora comeza a moverse. A axitación das pálpe-bras é a resposta a un antigo e inexplicable ins-tinto que lle di que o Sol case se agochou. Esta noi-te está particularmente famento e, mentres xacealí, xa totalmente esperto, coa capa escocesa e osmóking forrado de encarnado, decide quen seránas vítimas desa noite. O panadeiro maila súa mu-ller, di para si. Suculentos, dispoñibles e confiados.A idea da incauta parella, da que cultivou a con-fianza tan coidadosamente, excítalle a paixón desangue deica un grao febril.

De súpeto decátase de que o Sol xa se escondeue, transformándose nun morcego, voa atordado dei-ca a casa das súas cativadoras vítimas.

–Oh, conde Drácula, que sorpresa máis agradable!–di a muller do panadeiro, abrindo a porta.

(Volveu tomar forma humana ocultando engaiolan-temente as súas intencións de ave rapaz.)

–Que fai aquí tan cedo? –pregunta o panadeiro.

–A nosa cita para cear –contesta o conde.

–Si, pero aínda faltan sete horas.

–Desculpe –di Drácula.

–Ou é que veu para mirar a eclipse connosco?

–Eclipse?

–Si. Hoxe haille eclipse total.

–Que?

–Uns cantos momentos de escuridade, desde o me-diodía ata dous minutos despois. Mire pola ventá.

–Ai, ai! Estou en graves dificultades.

–Que?

–E agora, perdoaranme...

–Como, conde Drácula?

–Cómpre que marche. Ai! Oh, meu Deus...! –apal-pa freneticamente buscando o picaporte.

–Marchar? Se acaba de chegar.

–Si, pero paréceme que cometín un grave erro...

–Conde Drácula, está pálido.

–Estou? Necesito un chisco de aire fresco. Foi moiagradable velos..., pero realmente teño que mar-char correndo. Acabo de lembrar que deixei as lu-ces do castelo acesas, as facturas serán enormes...

–Por favor! –dixo o panadeiro–. Non nos molesta.Non sexa tan educado. Só chegou demasiado cedo.

–Realmente gustaríame quedar, pero hai unha reu-nión de vellos condes romaneses na outra bandada cidade e son o responsable do aperitivo.

–Présa, présa! É un milagre que non lle dea un in-farto.

–Si, ten razón. E agora...

–Vou preparar un polo á Pilaf esta noite –interrom-pe a muller do panadeiro–. Supoño que lle gustará.

–Marabilloso, marabilloso –di o conde cun sorriso.E nisto, abrindo por erro a porta dun armario, mé-tese dentro–. Xesús! Onde está a maldita porta?

–Ha! ha! –ri a muller do panadeiro–. Un home moidivertido, o conde.

–Sabía que vos gustaría isto –di Drácula, forzandounha risada–. Agora apartade do meu camiño.

Finalmente abre a porta pero xa empeza a saír o sol.

–Certamente –di Drácula, cerrando a porta de golpe–.Decidín quedar. Baixen as persianas, de présa!

–Que persianas? –pregunta o panadeiro.

–Non hai, eh? E hai un soto neste tugurio?

–Non –di afablemente a muller–, sempre lle digo aXarslov que constrúa un, pero non me escoita nunca.

O conde Drácula

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 278

Page 279: 1º eso l.g. solucionario

279� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

15

1. Responde estas preguntas.

• Con que intención vai o conde Drácula á casa dos panadeiros?

• Cando vai? Por que vai neste momento do día?

• Por que se encerra o conde no armario?Consegue o seu obxectivo?

2. Explica o significado destas palabras.Se o precisas, consulta o dicionario.

• atordado • emerxe • incauta

• eclipse • apalpa • tugurio

3. Escribe unha característica que sirva paradefinir cada personaxe.

• Drácula • panadeira • alcalde

4. A maneira de vestir dos personaxes adoita serun trazo significativo.

Escribe os datos que che dá o texto sobre a maneira de vestir do protagonista.

� Explica como cres que van vestidos os outrospersonaxes.

5. Responde as preguntas seguintes sobre cadafase en que se estrutura o texto.

Que plans ten o protagonista ao comezo da lectura?

Que problema se lle presenta?

Como reacciona o conde? Por que?

Que pasa ao final do conto?

6. APRENDE A RAZOAR

O autor, para ridiculizar o protagonista, fai queos personaxes actúen dunha maneira queresulta pouco crible.

A que actuación nos referimos?

COMPRENDO O QUE LEO

–Afogo. O armario! –di o conde meténdose dentro.

–Iso xa o fixo antes, e ben que rimos.

–Oh, conde. Saia do armario. Deixe de facer par-vadas.

–Pero, asegúrollelo, encántame este armario. Pa-rece estraño, pero aquí estouno pasando moi ben.Xustamente o outro día díxenlle á señora Hess: «Dé-ame un bo armario en que poida meterme duran-te horas.»

Agora chegan o alcalde e a súa señora, Katia.

–Ola, Xarslov! Espero que Katia e mais eu non vosmolestemos.

–Claro que non, señor alcalde. Saia, conde Drácu-la! Temos compañía! –insiste o panadeiro.

–Está aquí o conde? –pregunta o alcalde, sorpren-dido.

–Si, a que non adiviña onde –di a muller do pana-deiro.

–É tan estraño velo por aquí tan cedo. De feito, nonlembro telo visto nunca durante o día.

–Ei, saia fóra, Drácula! –berra Súa Excelencia.

–Non. Deixen, deixen. Teño traballo aquí dentro.

–No armario?

–Si, non deixen que lles estrague o día. Podo escoi-tar o que din. Se teño algo que engadir, xa llelo direi.

Todos se miran e encollen os ombreiros, pero o al-calde non o pode soportar máis e, forzando a portado armario, ábreo e berra: «Veña, Drácula. Sempreo tiven por un home maduro. Deixe esta parvada.»

A luz do día entra e fai que o maligno monstro chíee, lentamente, se disolva en esqueleto e, despois,en po diante dos ollos das catro persoas presentes.E mirando o monte de cinsa branca no chan do ar-mario, a muller do panadeiro grita: «Quere isto di-cir que hoxe quedamos sen cea?»

WOODY ALLEN. (Adaptación)

55

5

Situación inicial

Solución

Problema

Situación final

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 16/3/07 17:24 Página 279

Page 280: 1º eso l.g. solucionario

280 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O carboeiro, na súa casa,é un rei

Lectura

16

Conta a lenda que, unha vez, indo de cazaría, unrei perdeuse polo monte. Cando xa estaba cansode moito camiñar e como, ademais, xa escurece-ra, achegouse a unha cabana dun carboeiro.

A cabana era humilde, pero de seguro que alí ato-paría o imprescindible para pasar unha noite, pen-sou o rei, de maneira que, unha vez diante da por-ta, petou. Saíulle un carboeiro que parecía acolledor:

–Que desexa, señor? –preguntoulle o carboeiro.

–Ía cos meus compañeiros de cazaría e perdinme.Non me acollería vostede por esta noite? Mañá, coaclaridade do día, irei na busca da xente coa queandaba e non o molestarei máis.

O carboeiro contestoulle:

–Dareivos abeiro e o que me sobre, pero primeiroson eu, porque o carboeiro, na súa casa, élle un rei.

Como non había alí máis ca un tronco de árborepara sentar, o carboeiro sentou nel, e o rei tivo queacomodarse no chan.

Da cea que tiña, o carboeiro comeu o que necesitoue, do pouco que lle sobrou, deullo de cear ao rei.

Á hora de durmir, como na cabana non había máisca un leito de ramas onde se estirou o carboeiro, orei tivo que durmir no chan.

A cada palabra que dicía, o carboeiro reclamaba oseu dereito de propiedade, dicíndolle ao rei a fra-se que, desde entón, se converteu en proverbial:

–Xa me entende, eh, amigo. Non se pode dicir quenon vos avisei: o carboeiro, na súa casa, é un rei...

Non fai falta dicir que este trato non fixo, en abso-luto, que ao rei lle pasase o cansazo. E ao día se-guinte pola mañá, o rei non conseguiu verse conazos para reiniciar o camiño na busca do seu gru-po, que bastante preocupación debía estar pasan-do por el, e díxolle ao carboeiro:

–Non me querería acompañar co seu burro deicaa chaira, onde poderei atopar a miña xente?

E o carboeiro respondeulle:

–Como eu tamén teño que baixar á chaira, non mevirá mal que me faga compaña, pero eu subirei aolombo e vostede pode cabalgar nas ancas.

E así o fixeron.

O carboeiro sabía que estaba tratando cun perso-eiro, pero non cría que fose o mesmo rei. E comoo visitante lle dixera que ían buscar a xente coa quesaíra de cazaría o rei, o carboeiro sentiu certa cu-riosidade por coñecer o soberano, e preguntoulleao seu acompañante:

–Como saberei quen é o rei no medio de tanta xen-te cando atopemos a cuadrilla que buscamos?

E o rei explicoulle:

–Cando topemos cun grupo de xente que se des-cubra, o que permaneza co sombreiro posto, eseé o rei.

E dixo isto porque é o que a xente adoitaba facercando se atopaba co rei.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 280

Page 281: 1º eso l.g. solucionario

281� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

16

1. Responde estas preguntas.

• Narra a lectura un feito histórico?

• Quen é o personaxe que pide refuxio?

• Que condición pon o carboeiro para acoller o rei na súa casa?

• Que lle pide o rei á mañá seguinte? Por que?

• Como responde o carboeiro?

• Arrepentiuse da súa actitude, ao final, o carboeiro?

2. Explica o significado destas expresións.

• Verse con azos. • Descubrirse.

Ter présa. Espirse.

Ter forzas. Quitar o sombreiro.

3. Describe os trazos principais da maneira de serde cada personaxe con dous adxectivos.

• orgulloso

• paciente

• egoísta

• descarado

• educado

4. O carboeiro pensa que o visitante é unha persoaimportante e, a pesar diso, non lle dá un tratoespecial.

Explica. Que nos di esta actitude do seu carácter?

5. Explica o marco da historia respondendo estas preguntas.

• Que dato nos axuda a saber onde e cando pasa a acción?

• Cal é o escenario principal?

6. Contesta as preguntas sobre cada fase en que se estrutura o texto.

Que circunstancia dá pé á anécdota que explica a lectura?

Que resposta provoca no rei o acontecemento inicial?

Como actúa o rei? E o carboeiro?

Que desenlace ten a acción?

7. Cres que a actuación do carboeiro é correcta? Por que?

8. Imaxina que atopas un personaxe famoso. Cal sería a túa reacción? E se non fosefamoso, actuarías do mesmo xeito? Por que?

9. Continúa a historia.

Inventa a resposta do rei ao comentario final do carboeiro.

10. APRENDE A RAZOAR

Hai un refrán que di: A caridade ben entendida comeza por un mesmo.

Explica como se aplica este dito á lenda do carboeiro e o rei.

COMPRENDO O QUE LEO

Axiña chegaron á chaira e atoparon a tropa que, envendo ao rei a cabalo das ancas dun burro, descu-briuse cerimoniosamente.

Entón, o rei, dirixíndose ao carboeiro con segurida-de, preguntoulle:

–Quen é, daquela, o rei?

E o carboeiro contestoulle, tranquilamente, deixan-do a todos coa boca aberta:

–Debo ser eu ou debedes ser vós, porque somosos únicos que non estamos descubertos.

CONTO POPULAR

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

O rei

O carboeiro

55

5

Acontecemento inicial

Acción

Reacción

Solución

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 281

Page 282: 1º eso l.g. solucionario

282 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Un bo prezo

Lectura

17

Ir comprar con miña nai é todo un acontecemen-to. Ao bazar, que está moi lonxe, vou poucas vecescon ela, porque sempre botamos alí un bo anaco.Hoxe, non obstante, acompañeina.

Sempre me sorprende que os comerciantes reco-ñezan a miña nai entre miles de clientes que vancomprar ao bazar un mes si e outro tamén. Pre-gúntanlle por meu pai e ela pregúntalles polas sú-as mulleres e os seus fillos. Ás veces senta, fai quelle ensinen teas e vestidos, toma café, conta e es-coita historias, e despois levántase e marcha sencomprar nada, e o comerciante non se enfada. Pe-ro, cando comeza a relear, teño que me cargar depaciencia. Hoxe volveu ser un deses días.

Miña nai viu unha boa tea e preguntou a canto an-daba o metro. O comerciante dixo un prezo e re-marcou que era tan barato porque se trataba du-nha boa clienta. Ela, en lugar de se alegrar, púxosefuriosa e só lle quería dar a metade pola tea. O co-merciante retiroulle a tea rosmando que non eratan parvo para vender a súa mellor tea e, por ri-ba, perder cartos. Por aquel prezo tan baixo tróu-xolle unha tea máis ruín. A miña nai examinounana man cun lacónico xesto e dixo que de feito nonestaba mal, pero que quería a primeira. E ofreceu-lle ao comerciante un par de moedas máis. O ho-me puxo o grito no ceo escandalizado e reprochou-lle a súa falta de misericordia cara aos seus fillos,pero rebaixoulle un chisco o prezo. O reproche res-pecto da falta de misericordia deberíalle facer ver-ter bágoas á miña sensible nai, pero ela riu, dese-xoulles saúde e felicidade aos seus fillos e ofreceulleun par de moedas máis. Esta vez o comerciante re-accionou indulxente e alegremente. Lembroulle ámiña nai a primeira vez que foi comprar á súa ten-da. Había trinta anos, pero aínda lembraba perfec-tamente que levaba un vestido de cor azul que cha-maba a atención. (E aínda agora a chamaba, porfermosa!). E recordoulle que aquela tea súa a leva-ra durante moitos anos e, despois, rebaixoulle unchisco o prezo. Pero a miña nai, en lugar de abran-darse despois de tantos eloxios, tivo unha reacciónarisca. Dixo que, naquela época, el era un homemoi amable, porque era un comerciante pobre.

Agora era rico e inflexible cunha clienta que deixa-ba plantados todos os outros comerciantes e soa-mente acudía a el. (Non era verdade. Xa mirara amesma tea na tenda doutros comerciantes e nonpreguntara o prezo!). Pero ofreceulle un par de mo-edas máis.

–Que? Tan pouco? –exclamou o comerciante indig-nado–. Se a miña muller sabe que vendín esta teapor tan poucos cartos, pedirame a separación!

–Non estaría mal –riu a miña nai–. Quizais atopeun comerciante máis novo e máis guapo. Ti volví-cheste tan vello e mesquiño! –engadiu ofrecéndo-lle unhas cantas moedas máis.

O comerciante ría, loaba a meu pai, que casaracunha muller boa e aforradora, e rebaixoulle unchisco o prezo, pero xurou pola peregrinación quefixera á Meca que esta era a súa derradeira pala-bra. A miña nai fixo coma se non soubese que es-tivera na Meca.

–O que, ho? Ti, de peregrino? Non o sabía. Candofoi iso, eh?

E o comerciante falou da fatigosa viaxe a Arabia Sau-dí e daquel momento sublime en que se encontrouno lugar sagrado con moitos outros fieis. Ao rematedixo moi habilmente –sabe que nós somos cristiáns–que á primeira oportunidade quería facer unha pere-

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 282

Page 283: 1º eso l.g. solucionario

283� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

17

1. Responde estas preguntas.

• Con que feito comeza a lectura?

• Onde ocorre este feito?

• Por que se enfada a nai cando o comerciantelle di o prezo por primeira vez?

• Cantas veces cambia de prezo a mercadoría?

• Quen conta o relato?

2. Explica o significado que teñen no texto as palabras destacadas.

• Ao bazar, que está moi lonxe, vou poucasveces.

• Cando comeza a relear, teño que me cargarde paciencia.

• Tróuxolle unha tea máis ruín.

• O comerciante reaccionou indulxentemente.

3. Responde as preguntas seguintes.

• Quen é o narrador?

• O narrador intervén na acción ou unicamenteé un espectador?

• Que personaxes interveñen na acción?

4. Reflexiona sobre os motivos e as actitudes de cada personaxe contestando as preguntas.

• Está contento o narrador? Por que?

• Que obxectivo ten a nai? Sabe comoconseguilo?

• Que obxectivo ten o comerciante? Sabe comoconseguilo?

• Quedan todos satisfeitos?

5. Le e responde.

Hai un personaxe que compra e outro que vende.

Hai un desacordo entre o que un quere pagar e o que o outro quere cobrar.

Chégase a un acordo.

• Cal destas tres partes ocupa máis lugar na lectura? Que título lle poñerías?

6. Durante o regateo, os personaxes expresan moitos sentimentos: simpatía, indignación,etcétera.

Explica. • Séntenos realmente ou forma parte do ritual?

• Pódese dar esta situación nuns grandesalmacéns da nosa sociedade actual? Por que?

7. APRENDE A RAZOAR

Na lectura menciónanse dúas relixiónsdiferentes e non supón ningún conflito para os personaxes que as profesan.

Fai un debate na clase sobre a convivencia dos individuos con crenzas diferentes dentro dunha mesma sociedade.

COMPRENDO O QUE LEO

grinación a Xerusalén. Esta cidade era para os mu-sulmáns a segunda Cidade Santa despois da Meca.

A miña nai ergueuse e, marchando, dixo:

–Non debes ter demasiadas ganas de vender. Pen-saba levar uns cantos metros –e ofreceulle unha no-va cantidade que era un par de moedas por enribada anterior. O comerciante xemeu con desespera-ción –ao menos así o aparentaba– e deulle a tea á

miña nai, esquecendo o seu xuramento pero sen dei-xar de rogarlle que non lle dixese a ninguén que com-prara a tea tan barata. Non estaba para arruinarse.

Moi contento polo trato que fixeran, agarrei o rolode tea e apresureime cara á casa coa miña nai. Elaloaba ao comerciante e a súa honradez, e eu, de-finitivamente, xa non entendía nada.

RAFIK SCHAMI. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

55

Situación inicial

Solución

Problema

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 283

Page 284: 1º eso l.g. solucionario

284 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Lectura

18

Veu visitarme á miña casa de Vigo un sobriño deNovo de Parmuíde, que ía embarcar no paque-bote portugués «Santa María». Pregunteille quehabía de novo por aló, recordándolle de paso queeu non ía a Xerás nin a Parmuíde desde habíamáis de vinte anos. Pásase o río por unha pontede madeira e o camiño entra en Parmuíde por unhas chousas con grandes pozas en outono einverno, nas que flotan as follas secas dos carba-llos.

–Alí está a randeeira no faiado! –díxome.

Novo, o tío, que en paz descanse, desde que nun San Lucas de Mondoñedo ou nun San Froilánde Lugo, sendo rapazote, viu por primeira vez un-ha randeeira e unhas lanchas voadoras, entroulleo antollo de ter para si xa o un, xa as outras. Ía aunha festa calquera e todo o que tiña había de gas-talo en bambearse.

Cando volveu do servizo, que o fixo en Cabalaría deFarnesio, en Valladolid, trouxo unha randeeira in-dividual de cadeas, con asento forrado de pana ver-de do que colgaban uns axóuxeres. Vai e montou-na na eira, e cando tiña tempo arrandeábase.Botaba a sesta no bambán, e cando quería darllea alguén unha proba de amizade, invitábao a bam-bearse.

Eu non sei cando Novo se decatou de que a súarandeeira tiña propiedades medicinais. Ao come-zo soamente curaba catarros cunhas cantas dosesde bambán, pero despois foise ofrecendo para asdores de cabeza, a calor do fígado, para o insom-nio, para esa anemia que chaman o afrixo e parao raquitismo infantil.

Chegou a ter unha boa clientela. Deixoulles o labra-do aos irmáns, mercou un espertador de dobre cam-paíña e dedicouse exclusivamente á arte curatoria.

Unha vez, polo San Pedro de Riotorto, chamoumeá parte á hora da sobremesa na casa do meu tíoSerxio. Quería que colaborase con el.

–Eu que podo facer? –pregunteille.

–Escollerme unhas palabriñas hom!

Tratábase pois de que eu lle fixese uns versos pa-ra recitar mentres arrandeaba os enfermos. Expli-cábame que o bambán tiña de por si virtude cura-tiva suficiente, pero el quería adornarse, que outrosque curaban menos tiñan discursos científicos.

–Un soneto ben botado dá confianza –argüíume.

Deixeime convencer e escribinlle uns versos quesinto non terme quedado con copia. E Novo de Par-muíde aprendeunos de memoria, e busqueille unslatíns de Ovidio. Os versos pediumos en castelán.

A sona de Novo chegara lonxe. En lúa chea, o men-ciñeiro arrandeaba mulleres preñadas que logo li-braban moi ben. Viñan desde Asturias e trouxéron-lle unha monxa de Luarca que tiña unha parálisee saíu do bambán polo seu pé.

Novo fixo algún diñeiro e vestiuse de negro e, envez, de boina gastaba sombreiro.

Un día calquera estaba eu facendo o almorzo enCasa Paramés, en Lugo, e entrou Novo.

–Non sabe? Agora, para que ninguén os aprenda,digo os versos ao revés.

A randeeira de Novode Parmuíde

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 284

Page 285: 1º eso l.g. solucionario

285� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

18

1. Contesta.

• Onde viu Novo de Parmuíde por primeira vezunha randeeira? Que efecto lle causou?

• De onde trouxo a randeeira? Como era? Ondea colocou?

• Que propiedades tiña a randeeira?

• Por que necesitaba Novo de Parmuíde uns versos?

• Onde acaba estando a randeeira de Novo de Parmuíde?

2. Explica. Que quere dicir o sobriño de Novo de Parmuíde con palabras de ocultis? Por quedesexaba coñecer esas palabras?

3. Explica o significado que teñen no texto as seguintes palabras.

• paquebote • antollo • labrado

• menciñeiro • sona • maxín

4. Fíxate no narrador da historia e responde.

• Quen é o narrador? É tamén un personaxe da historia?

• Conta a historia no momento en que pasa?Como o sabes?

5. Escribe os datos que dá o texto sobre a maneira de vestir do protagonista.

Explica como cres que vestiría antes e a que cres que se debe o seu cambio.

6. Ordena os feitos da historia.

• O sobriño de Novo de Parmuíde visita o narrador do relato.

• A randeeira quedou abandonada no faiado da casa.

• O protagonista exerce de curandeiroaplicando as propiedades da randeeira.

• Novo pídelle uns versos ao narrador pararecitar mentres exerce o seu labor de curandeiro.

• O protagonista volve do servizo militar cunharandeeira.

• O sobriño de Novo quéixase de non coñecer os versos que recitaba seu tío.

� Clasifícaos segundo a parte á que pertencen.

7. Responde.

• Gustouche o texto? Por que?

• Como cualificarías este texto: realista ou fantástico? Por que?

8. Imaxina e escribe os versos que podería utilizar Novo de Parmuíde. Despois recítaos ao revés.

9. APRENDE A RAZOAR

Por que lle dá tanta importancia Novo deParmuíde á recitación de versos no seu labor?

COMPRENDO O QUE LEO

E disto é do que se queixa o sobriño de Novo deParmuíde, que asegura que se o tío lle ensinase osversos, quedaría el ao tanto do bambán, e non te-ría que emigrar a Venezuela.

–Se soubésemos de onde tirou aquelas palabrasde ocultis! –dicíame.

Eu non ouso dicirlle que as palabras de ocultis erando meu maxín, e non verbas secretas e máxicas…

Cando Novo finou, o bambán deixou de ser bené-fico. Aínda o tiveron na eira un ano, pero logo re-

tirárono. Está no faiado cuberto de po, caladiños osaxóuxeres agás que pase un rato por enriba.

ÁLVARO CUNQUEIRO. (Adaptación)

Introdución Relato central PecheC

OM

PR

EN

SIÓ

N L

EC

TOR

A

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 285

Page 286: 1º eso l.g. solucionario

286 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Tigre Antón

Lectura

19

Tigre Antón foi ás amoras e rachou o traxe na sil-veira. O seu único e magnífico traxe de raias!

–Quen ten cartos para comprarche outro traxe? –berroulle a nai, cando chegou á casa.

Noutro tempo, iso non sería maior problema: íasonda Rei León, dábache outro e santas pascuas!,pero dun tempo a esta parte as cousas cambia-ran moito.

Hai uns anos, chegou un pasmón que se facía cha-mar Tarzán, o rei da xungla. Ao principio, colléro-no por parvo, pero pronto deixou ver que era máislisto ca un allo. Falou con Rei León e convenceu-no de que o seu taller de facer traxes gratis para to-dos non era nada produtivo e díxolle que o máisadecuado era facer calzado deportivo.

–Aquí ninguén usa calzado. Para que o queremos?–contestou El Rei.

–Co que che pague unha marca de deportes euro-pea que eu sei, tes para comprar os traxes quequeiras.

El Rei deixouse convencer e, ao primeiro, as cou-sas non ían mal: cos cartos que pagaba a empre-sa, el compraba uns traxes que a mesma empre-sa fabricaba en Europa. Non eran tan bos, peroresultaban máis aparentes. O maior defecto que ti-ñan era que rompían moi facilmente. A cada pa-so máis facilmente e, ao cabo, resultou que rompí-an tan pronto que o diñeiro que facían os talleresde Rei León coa fábrica de calzado non abondabapara pagar os traxes que cumprían.

–Pero é que non os podes seguir regalando –dí-xolle Tarzán a El Rei–, teslles que cobrar.

–Como lles vou cobrar, se todo o mundo me traba-lla de balde nos talleres?

–Pois págalles algo...

E deixou de lles regalar os traxes e empezóullelosa cobrar e eles compraban os traxes co que lles pa-gaba.

De primeiras, a cousa marchaba. Os traxes custabanigual e o soldo chegaba para eles, pero pronto em-pezaron a aparecer problemas: Tarzán dixo que non

todos podían ter o mesmo prezo, que non era igualvestir un pavo real, poñamos por caso, ca unha hie-na. Os do pavo real tiñan que ser dos máis caros. Eos de tigre tampouco non eran dos máis baratos.

De feito, cando foi de comprarlle o traxe que ra-chou Tigre Antón, á nai non lle chegara co que lledaban no taller e tivera que pedir un empréstito.

–E agora con que che compro un novo? –dicíalle anai a Tigre Antón. Desde que pechou a fábrica, eunon fago un peso e Rei León xa non nos pode axu-dar.

E é que un día viñeran os europeos e dixéranllesque non lles compraban máis calzado deportivo,que había outros que llelo facían máis barato. Denada lle valeu a Rei León protestar.

–Pero é que agora xa nos desfixemos das máqui-nas de coser. Como imos vestir?

–Ide aos grandes almacéns de Tarzán!

–E con que pagamos?

De cando en vez, chegaban de Europa fondos deaxuda, pero aínda que daban para ir tirando, nondaban para moito máis. Con eles, a nai de TigreAntón non tiña para comprarlle un traxe novo. Asúa única esperanza era esperar polas rebaixas econfiar en ter sorte.

Un día, a selva encheuse de carteis.

GRANDES REBAIXAS. VEÑAN E VERÁN O VERÁN,anunciaban uns.

XA É VERÁN EN CAS DE TARZÁN, aclaraban outros.

–Xa empezaron, vamos –díxolle a nai a Tigre Antóne colleuno por un brazo e levouno consigo.

Nos grandes almacéns de Tarzán había un milleiro depersoas, pero non había traxes de tigre. O único me-dianamente decente que atoparon foi un de cebra.

–Non é gran cousa, pero que lle queres? Mellor queandares en coiros... –dixo a nai, e concluíu paratratar de animalo–: E tamén ten raias!

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 286

Page 287: 1º eso l.g. solucionario

287� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

19

1. Responde estas preguntas.

• Que lle pasou a Tigre Antón?

• Que inconveniente lle pon a nai para comprarun traxe novo?

• Como conseguían a roupa antes os animais?Como a conseguen agora? Por que?

• Que problemas tiña o traxe novo de TigreAntón?

2. Le a última oración do texto e explica que queredicir a expresión «non dá puntada sen fío».

3. Explica o significado que teñen no texto estasexpresións.

• Santas pascuas.

• Andares en coiros.

• Escachando coa risa.

4. Escolle os adxectivos que describan mellor a Tarzán.

• oportunista • espelido

• aproveitado • egoísta

• insistente • parvo

� Xustifica a túa elección.

5. Compara a maneira de comportarse de Tarzáncoa de Rei León.

6. No texto distinguimos estas fases.

Fai un resumo do texto sintetizando o contido de cada parte.

7. Explica que opinión che merece o comportamento dos compañeiros de TigreAntón e o da profesora.

8. APRENDE A RAZOAR

Comenta o que che parece a decisión do ReiLeón de facerlle caso a Tarzán.

A intervención da mestra.

Os problemas do novo traxe de Tigre.

Os animais teñen problemas de cartos.

Tarzán convence a Rei León.

Presentación do feito.

COMPRENDO O QUE LEO

Tigre Antón anda co seu traxe de cebra, pero estábastante ridículo e motiva a burla dos seus compa-ñeiros. E o pobre Tigre Antón ten que calar.

Tigre Antón sempre levara boas notas. Sobre todoen Rastro, materia na que era o mellor da clase. Undía chegou o director e dixo que se suspendían asclases de Rastro e iso amolou algo a Tigre Antón. Oseñor Pereira, o vello antílope que colaboraba coaprofesora nas prácticas, xubilábase e mentres nonse atopase un substituto non habería máis clase.

–Para que queremos un antílope? Xa temos unhacebra. Que lle axude Antón á seño.

–Iso, iso... corearon todos escachando coa risa.

De todas as bromas que lle gastaran, esa foi a máiscruel. Pero o que máis o desgustou foi que a pro-fesora dixese que lle parecía unha boa idea.

Aquela materia que tanto lle gustaba converteusenunha tortura. Un chisco antes de comezar a cla-

se, a profesora mandábao escapar e el fuxía. A pro-fesora dáballes a explicación aos outros e, nadamáis tocar o subiote, todos saían á procura de Ti-gre Antón. Era humillante.

As que non tería pasado ata que chegou o controlda avaliación!

Como Tigre Antón era o mellor na materia e ade-mais coñecía ben a condición dos tigres, non hou-bo ningún que lle dese seguido o rastro. Suspen-deron todiños e todos lle foron protestar á profe.

–A proposta foi vosa. Eu só fixen o que vós quixes-tes.

E Tigre Antón esperou a que marchasen todos e foionda ela:

–Desculpe, seño, eu pensara mal de vostede, pe-ro xa vexo que non dá puntada sen fío.

MARIO PEREIRA. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 287

Page 288: 1º eso l.g. solucionario

288 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O país dos troles

Lectura

20

Se pensamos que Noruega ten un clima moi rigo-roso, de baixas temperaturas e invernos moi lon-gos con poucas horas de luz solar, non nos ha deestrañar nada que os seus habitantes enchan ashoras de escuridade contando historias fantásti-cas de seres que viven ocultos na escuridade.

O verán alí é moito máis curto pero, en cambio, pro-dúcese o fenómeno do Sol de media noite: non sefai de noite. Isto é tamén unha situación insólitaque alimenta aínda máis a fantasía.

Os noruegueses non se resignaron nunca a ser undos países europeos que menos habitantes teñenpor quilómetro cadrado. Por iso cren que, en rea-lidade, hai outros noruegueses, imperceptibles aprimeira vista, que non aparecen nas estatísticas:os troles. Segundo contan, hai milleiros en cada al-dea, nas montañas, no mar, nas fervenzas... De fei-to, se contásemos os troles, Noruega sería o paísmáis poboado da Terra.

Relacións difíciles

Os noruegueses troles e os noruegueses humanosnon teñen unha relación moi cordial. Os dous gru-pos din que son os habitantes máis antigos, os au-ténticos noruegueses. Aínda que se ven obrigados aconvivir, desconfían uns dos outros e non se xuntan.

Os troles non son fáciles de ver, porque viven naescuridade. Agrúpanse por familias e protexen conmoito coidado as súas crías; pode ser por iso poloque non se deixan ver, ou pode ser porque estánofendidos polos comentarios que escoitaron da bo-ca dos seus compatriotas humanos. Adoita dicirseque os troles son unhas criaturas feísimas, penca-das, con espullas, un grande dentame e un enor-me nariz, ademais de rabo. Pero, como en mate-ria de gustos e beleza non hai nada establecido,habería que considerar tamén a posibilidade deque, para os troles, os humanos sexan os feos, epor iso os esquivan tanto como poden e só os asal-tan de tanto en tanto pola noite para expulsalos dosseus territorios e amolalos.

Cómpre dicir, non obstante, que os noruegueseshumanos sempre respectaron e, incluso, temeron

aos troles. Xa os viquingos explicaban historias fan-tásticas destes seres cando se reunían arredor dolume durante a festividade de Iule. Cada 12 de xa-neiro, os viquingos reuníanse para contar lendas,para falar dos seus deuses e heroes e, sobre to-do, para explicar os encontros fortuítos que algúnsdeles tiveran cos troles. Encontrábanse na casaprincipal do poboado e todos bebían cervexa e vi-ño, agás os vixilantes, que montaban garda á por-ta da casa. Os vixilantes tiñan que estar alerta porse acaso algún inimigo, sabendo que os membrosda festa beberan e comeran demasiado para loitar,intentaba un ataque sorpresa. Quizais, quen sabe,tamén estaban encargados de protexer a reunióndos troles.

Métodos antitroles

Crese que foi nestas reuniónscando comezaron a populari-zarse os denominados «méto-dos antitroles».

O primeiro de todos e máis re-comendable é facerlle unhacarantoña o máis espantosaposible. Como xa dixemos queos troles seguramente nos en-contran horribles, se inda por

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 288

Page 289: 1º eso l.g. solucionario

289� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

20

1. Responde estas preguntas.

• Que son os troles? Cal é o seu país?

• Onde viven?

• Que relación hai entre os humanos e os troles?

• Que é a festividade de Iule?

2. Di o significado destas expresións do texto.

• encontros fortuítos.

• os auténticos noruegueses.

• facerlle unha carantoña.

• dándolle sebo aos pés.

3. Cal destes obxectos é un hardingfele?

4. Na lectura descríbese o aspecto dos troles: Caldestes personaxes non é un trol? Por que?

� Por que o aspecto tamén aumenta a desconfianza dos humanos?

5. Responde.

• Que se explica na parte do texto destacada en negra que hai debaixo do título? Que función cumpre esta parte do texto?

6. O corpo da noticia organízase en tres partesiniciadas por un título.

Responde.

• Que se explica debaixo de cada título?

� Cambia estes títulos por outros que tamén llevaian ben.

7. Opina sobre a crenza dos noruegueses nos troles.

COMPRENDO O QUE LEO

riba nos desfiguramos máis, non o poden resistir efoxen dándolles sebo aos pés.

Se o primeiro método falla, porque o trol está ben de-cidido a amolar tanto como poida, daquela só quedao recurso de correr máis rápido ca el deica a saída doSol. O Sol salvaranos, porque, se un dos seus raiostoca un trol, este convértese en rocha e estoupa.

Colaboracións especiais

Pero a relación dos noruegueses cos troles nonsempre foi de medo por ambas as bandas: Fos-segrimen era un trol sabio que vivía nas fervenzas

e era músico. Foi el quen lles ensinou aos violi-nistas a forma máis fermosa de interpretar a músi-ca folclórica norueguesa. Sempre, non obstante, acambio dunha cabra ben alimentada. Din que oson do hardingfele, o violín tradicional de Noruega,vén dunha cabra ben alimentada que pasou porunha fervenza.

Como pode ser que, nun territorio tan grande, dú-as comunidades fagan ver que se viran as costas,pero en realidade sempre estean pendentes unsdos outros?

DAVID PALOMA (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

❶❸

❶ ❷ ❸ ❹

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 289

Page 290: 1º eso l.g. solucionario

290 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O vendedor ambulante

Lectura

21

O campo estaba deserto a aquela hora. Os labrado-res non regresan á casa ata entrada a noite. Apaga-da a sede do rabaño, Frik ía retomar o camiño en-tre os pregos do val, cando descubriu un homenunha volta do río, a uns cincuenta pasos diante del.

–Ei, amigo! –grítalle ao pastor.

Era un deses feirantes que percorren os mercadosda provincia. Non é ningún problema facerse en-tender para eles: falan todas as linguas. Este eraitaliano, saxón ou valaco? Ninguén podería dicilo.O certo é que era xudeu, xudeu polaco, grande,gordo, nariz arquexado, barba aguzada, fronte alom-bada, ollos moi vivos.

Aquel quincalleiro vendía lentes, termómetros, ba-rómetros e reloxos. As pezas que non levaba den-tro da maleta, colgada do ombreiro, pendurabando cinto. Era unha verdadeira vitrina ambulante.Saudou a Frik coa man. Despois, díxolle con acen-to estranxeiro:

–Vai todo ben, amigo?

–Si... depende do tempo –contestou Frik.

–Ou sexa, hoxe vaille ben... vai bo tempo.

–E mañá irá malo, porque vai chover.

–Vai chover? –sorprendeuse o quincalleiro–. Que-re dicir, entón, que nesta bisbarra chove sen nu-bes?

–As nubes han vir esta noite... de aló abaixo... dabanda ruín da montaña.

–E como o sabe?

–Pola la dos cordeiros, que está ríxida e seca co-ma o coiro curtido.

–Ou sexa, di que estará ben para os que patean oscamiños...

–Estará mellor para os que queden á porta da súacasa.

–Para iso cómpre ter casa, pastor.

–Ten fillos? –preguntou Frik.

–Non.

–Está casado?

–Estou.

Frik facíalle aquela clase de preguntas porque eracostume de seu facérllelas ás persoas coas que seatopaba polos camiños.

Verdadeiramente, estes vendedores de termóme-tros, barómetros e outros trastes, sempre evocan aidea de seres á parte, cun aire certamente de len-da. É cousa do oficio. Venden o tempo en todas assúas formas, o tempo que se elixa, o tempo quevai, o tempo que irá, da mesma maneira que ou-tros vendedores venden cestas ou xerseis.

–Ei, quincalleiro. Para que serve este cacharro?

–Isto sonlle cousas de valor –respondeulle o feiran-te.

–E este mecanismo...?

–Este mecanismo –respondeu o xudeu brandindoun termómetro nas mans–, di se vai calor ou se vaifrío.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 290

Page 291: 1º eso l.g. solucionario

291� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

21

1. Responde estas preguntas.

• Que personaxes interveñen nesta lectura?

• Onde están?

• De que falan nun principio?

• O vendedor valora a súa mercancía? E o pastor? Por que?

2. Explica o significado da palabra que aparecedestacada.

� Di cales dos seguintes obxectos son quincalla.

3. Localiza no texto e copia a descrición física do quincalleiro.

4. Cres que neste texto hai un protagonista ou que os dous personaxes fan un papel máisou menos parecido?

5. Explica como é o pastor.

Ten en conta a clase de vida que leva e as habilidades que posúe.

6. Neste texto, un encontro fortuíto entre douspersonaxes provoca un intercambio de ideasque conducen a unha situación final.

Cubre o esquema explicando esta estrutura.

7. A conversa ten dous contidos diferentes: un de cortesía e outro de negocio.

Localiza os fragmentos que corresponden a cada un destes contidos.

8. O quincalleiro conclúe que o pastor non é o seu cliente ideal e o pastor, que non necesita ningún aparello porque lle parecen todos inútiles.

Cres que os dous quedan contentos coa conclusión que extraen? Por que?

9. Cada vez hai menos xente que teña a sabedoría do pastor, adquirida do contactodirecto coa natureza.

Explica o que pensas deste feito.

10. Inventa e escribe argumentos para lle venderunha neveira a un esquimó.

11. APRENDE A RAZOAR

Fai un debate coa clase sobre o consumo hoxe.É necesario todo o que compramos? Por que?

Aquel quincalleiro vendía lentes,termómetros, barómetros e reloxos.

COMPRENDO O QUE LEO

–Veña, amigo! Iso xa o sei eu, cando súo coa casa-ca ou cando tremo dentro do abrigo.

–E estoutra andrómena cunha agulla? –continuouo pastor sinalando un barómetro aneroide.

–Non é ningunha andrómena, é un instrumentoque nos di se mañá irá bo ou se choverá...

–Pois esta si que che é boa! –exclamou Frik–. Nonllo compraría nin que só custase un kreutzer. Eusei cun día de adianto xusto o tempo que irá só conmirar as nubes que se arrastran entre as montañas

ou que corren por enriba dos picos máis altos. Mi-re, ve aquela néboa que sae da terra?... Pois ben,xa llo dixen: é auga para mañá.

–E por casualidade, non lle fará falta un reloxo? –se-guiu o quincalleiro.

–Un reloxo?... Teño un que vai só e que se balan-cea sobre a miña cabeza. É o sol de aló, do alto.

–Mira que se tivese pastores por únicos clientes,non chegaría a facer fortuna!

JULES VERNE. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

Encontro Intercambio ideas Situación final1 1

831552 _ 0248-0297.qxd 20/3/07 15:30 Página 291

Page 292: 1º eso l.g. solucionario

292 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

A primeira mata de arroz

Lectura

22

Unha vez, segundo contan, na illa de Xava, o deusShiva propúxose crear un ser diferente a todos osoutros, que os superase en virtudes e calidades.Despois de pensar moito como tiña que ser ese ser,deulle forma e espírito a una moza dunha gran be-leza, á que lle puxo o nome de Retua-Dumila, quequere dicir «xoia esplendorosa». O deus Shiva mi-rou a súa creación e el mesmo se marabillou doben que lle saíra. E para non ter que se separarnunca máis daquela moza que creara, decidiu ca-sar con ela.

Pero o deus Shiva atopouse coa sorpresa de queRetua-Dumila non aceptou as súas propostas ma-trimoniais. Sen dicirlle claramente que non, porquesabía que lle debía a existencia, ela escusouse di-cindo que, ao mellor, máis adiante, que xa falaríando asunto, que o tiña que pensar… Isto si que nono esperaba o deus Shiva!

Para resolver o problema, decidiu recorrer ao Con-sello Supremo dos deuses, o cal, nunha sesión so-lemne, aprobou o matrimonio; pero, como non po-día ser que Retua-Dumila casase en contra da súavontade, puxo como condición que o noivo, é dicir,o deus Shiva, tería que satisfacer algún desexo danoiva, é dicir, Retua-Dumila. Despois de pensalomoito, a noiva puxo a condición: que o deus lle pro-porcionase un alimento tan exquisito do que nonchegase a cansar nunca.

De primeiras, o deus Shiva pensou que era unhacondición demasiado difícil, pero deseguida come-zou a pensar como faría para descubrir este ali-mento, porque o máis importante para el era cum-prir o desexo de Retua-Dumila.

Como o mundo era demasiado extenso para que odeus Shiva, el só, o percorrese buscando por todosos recunchos, solicitou a colaboración dos habitan-tes da illa de Xava e enviou mensaxeiros arredor domundo para que buscasen aquel manxar tan va-lioso e que llo levasen.

O primeiro mensaxeiro foi á rexión dos fríos eternos,pero alí só atopou xeo; probouno e pensou que, can-do menos, era moi refrescante. E agarrou un anaco,pero, a medida que se ía afastando da rexión e se íaachegando a Xava, íaselle desfacendo nas mans.

O segundo mensaxeiro foi á rexión da calor. O máisbonito que atopou alí foi a flor do cacto. Craváron-selle moitas espiñas para conseguir un ramallete,pero á mañá seguinte o ramo xa murchara, porqueestas flores, belísimas, só viven un día.

Todos os mensaxeiros fracasaron, e o que tivo pe-or sorte foi o que acudiu ás espesas selvas do tró-pico, pois morreu a causa dunhas febres misterio-sas.

Pasaba o tempo e, como non había maneira de ato-par aquel manxar tan exquisito, o deus convenceu-se de que non existía en ningún recanto do mun-do e que, polo tanto, o desexo de Retua-Dumila eraimposible de satisfacer. Pouco e pouco, Retua-Du-mila foise entristecendo e enfraquecendo, ata quemorreu nos brazos do deus Shiva, que non o pui-do evitar de ningunha maneira.

Retua-Dumila foi enterrada con gran solemnidade.E ao cabo de corenta días xustos, da súa tumbabrotou unha planta moi estraña que non coñecíaninguén. Esta planta creceu con moito esplendore toda a xente se preguntaba de que clase sería.Pero Shiva, que era máis intelixente ca os outros ecoñecía ben a Retua-Dumila, deseguida compren-deu que se trataba da planta da que había de sa-ír aquel manxar que pedía Retua-Dumila, e que oseu espírito bondadoso a creara para satisfacciónde todos os mortais.

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 292

Page 293: 1º eso l.g. solucionario

293� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

22

1. Contesta estas preguntas.

• Con que intención creou o deus Shiva un novo ser?

• Por que lle puxo o nome de Retua-Dumila?

• Por que o Consello Supremo dos deuses puxounha condición para consentir o matrimonio?

• Que mensaxeiro morreu? De que?

• Onde creceu a primeira mata de arroz?

2. Localiza no texto os enunciados seguintes e explica o significado que teñen.

• Unha sesión solemne.

• Creado para satisfacción de todos os mortais.

3. Na lenda menciónanse as calidades máisimportantes de cada personaxe.

Fai unha lista das calidades do deus Shiva e deRetua-Dumila.

4. Tendo en conta como actúan, imaxina as características que poden ter os personaxesseguintes.

• O Consello Supremo dos deuses.

• O mensaxeiro que vai á rexión dos fríos eternos.

• O mensaxeiro que vai á rexión da calor.

5. Resume a historia seguindo este esquema.

6. Reflexiona sobre a actitude do deus Shiva.

• Cres que ten dereito a esixir que Retua-Dumila case con el?

• Cres que a morte da moza é unhaconsecuencia da súa conduta?

7. Imaxina as aventuras dalgún dos mensaxeirosenviados polo deus Shiva.

Fai unha redacción en que se respondan estaspreguntas.

• Que lugar visita?

• Que atopa nese lugar?

• Que perigosafronta?

COMPRENDO O QUE LEO

O deus Shiva entendeu a xenerosidade de Retua-Dumila, e comprendeu tamén que el tiña que sero encargado de lle facer chegar aquel regalo aomundo. E cando a planta creceu, o gran deus co-lleu a semente, que era moi miúda e de cor bran-ca, chamoulle arroz e déullela aos humanos, paraque a repartisen entre eles, a sementasen e destexeito puidesen ter un alimento para sempre.

E, desde aquela, o arroz cultívase en moitas zonasdo mundo e serve de alimento principal para moi-tas persoas, que non cansan nunca de comelo.

LENDA CHINESA

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

5

Situación final

55

Situación inicial

Reacción

Problema

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 293

Page 294: 1º eso l.g. solucionario

294 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

Un doce emprego

Lectura

23

Cando reparei naquel anuncio, o corazón aceleróu-seme de xeito incontrolado. Era xusto o que an-daba a buscar, a solución para tantos problemascomo se me foran acumulando nos últimos meses!E agora alí, diante dos meus ollos, estaba o empre-go co que sempre soñara!

Se hoxe non estivese unha mañá tan boa, con estesol morno que invita a pasear devagariño, a minnunca se me ocorrería saír da casa e achegarmeata o parque. E se a señora que se ergueu como le-vada polo demo en canto eu sentei neste banco nondeixara esquecido aquí o seu xornal, eu nunca o co-llería e me poñería a follealo. E, naturalmente, nun-ca chegaría a reparar nas ofertas de emprego aga-chadas nas páxinas dos anuncios por palabras.

Pero alí estaba o anuncio. En canto lin a súa men-saxe brevísima, inundoume a certeza de que tiñadiante o traballo que me conviña, un emprego me-llor do que podería nunca imaxinar. Aí che é nada,traballar nunha pastelaría de luxo!

Claro que non era necesario apresurarse; antes con-viña que estudase ben todo o que alí poñía, paraevitar calquera sorpresa desagradable. Porque ser,os da pastelaría éranche listos. Listos e amarrados,deses que non soltan un peso se non é necesa-rio: nunhas poucas liñas de nada, (porque os pe-riódicos cóbranche polas palabras que poñas, se-guro que ata niso quererían aforrar uns céntimos)había cando menos tres empregos: axudante devendedora, mozo e axudante de pasteleiro, coa par-ticularidade de que para este último pedían que setivese feito o servizo militar.

O derradeiro emprego descarteino decontado, pordúas razóns ben evidentes, nin eu tiña o servizomilitar cumprido, nin me apetecía nada andar axu-dando a facer os pasteis, que debe ser un labor pe-sado e moi pouco agradable. Iso de estar todo o díabatendo ovos ou amasando fariña pode acabar coapaciencia de calquera.

Dos outros dous empregos, o de mozo tampouco nonme apetecía nada. Non debe ser nada agradable an-dar decote con ese ridículo gorriño, que mesmo pa-rece que che medrou a cabeza de repente e non ti-

veches tempo de mercar outro dunha medida maior;por non falar dos xefes, sempre a dar ordes coma seti foses o seu escravo particular: que se leva isto, quese coloca aquilo, que se limpa o de acolá... Ademais,quen me garantía a min que estando de mozo, aín-da que os tivese ben preto, había ter acceso a tantospasteis e bombóns como alí habería?

Nada, a elección estaba clarísima. O emprego quede verdade me conviña era o de axudante de ven-dedora. Axudante nunha tenda de bombóns de lu-xo! Só de imaxinalo, xa se me facía a boca auga.

Erguinme do banco para buscar decontado un te-léfono público, tiña que chamar a aquel númerocanto antes. Pero, xa cando levaba andados unspasos, parei e volvín sentar no mesmo lugar. Ha-bía unha pequena dificultade en que, levado polomeu entusiasmo, non reparara: pedían que tivesecoñecemento de inglés.

A verdade é que resultaba difícil entender aquelacondición, non me entraba na cabeza que para ven-der bombóns fixese falta saber inglés. Si claro, benme decataba de que, tratándose dunha bombo-naría de luxo, habían aparecer polo comercio unhachea de turistas estranxeiros. E xa se sabe, non dan

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 294

Page 295: 1º eso l.g. solucionario

295� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

23

1. Responde estas preguntas.

• Como atopou o protagonista o anuncio do emprego?

• Cantas ofertas de traballo aparecían no anuncio da pastelaría? Por cal delas se decide? Por que rexeita as outras dúas e escolle o emprego de axudante?

• Que condicións se esixían para o emprego de axudante?

• Por que rexeita ao final chamar por eseemprego?

2. Explica o significado que teñen no texto as palabras destacadas en cada oración.

• Estivese unha mañá tan boa, con este solmorno.

• Axiña desbotei esa idea.

• Non podía aceptar un emprego con tanraposeiras intencións.

• Non se me mercaba co engado duns poucosbombóns.

3. Explica o cambio que se produce na actitude e estado de ánimo do narrador ao longo do relato e como se manifesta ese cambio.Apóiate en datos extraídos do texto.

4. Di como imaxinas o protagonista do relato.

5. A estrutura do relato presenta catro fases:

Delimita en que momentos comeza cada fase e anota as palabras con que comeza.

6. Responde.

• Que che pareceu o texto?

• Que opinas da reacción final do narrador?

• Cres que os seus razoamentos son lóxicos?

• Paréceche que o relato pode estar baseadonun feito real?

7. Elabora o anuncio que puido atopar o protagonista do relato no xornal.

8. APRENDE A RAZOARExpón algún argumento para convencer ao protagonista de que o traballo de mozo é o ideal para el.

4. Reacción do protagonista.

3. Reflexión sobre as condicións do traballo.

2. Escolla dunha oferta.

1. Encontro do anuncio.

COMPRENDO O QUE LEO

unha palabra que non sexa en inglés. Pero, aíndaasí, aquilo seguía parecéndome unha esaxeración.Porque, cando algún vai mercar a un sitio semellan-te, o que fai é sinalar co dedo os bombóns que que-re, chega con dicir déame este ou déame daque-les. E eu iso de this, that ou those controlábao ben,aínda non se me esquecera o que aprendera no ins-tituto con aquel das lentes que andaba a abafarnossempre coas cintas de conversacións.

Pensando nunha posible explicación, ocorréusemepensar que a vendedora fose estranxeira, din que al-gunhas tendas de luxo collen xente así para dárensemáis categoría. Neste caso, como é natural, o seuaxudante tamén tería que dominar o inglés, calque-ra ve que doutro xeito ía ser imposible a comunica-ción. Pero axiña desbotei esa idea, porque de repen-te iluminóuseme o cerebro e comprendín onde estabaa trampa que encerraba aquel anuncio.

Non sería que a tal vendedora andaba a estudaridiomas e o que quería era un axudante que con-trolase ben o inglés para así practicar a conversamentres traballaba? Pero nese caso viñan sendodous empregos, coa diferenza de que só che pa-gaban por un, porque das prácticas de inglés a úni-ca que se ía aproveitar era a vendedora.

Púxenme de pé, indignado. O sangue todo subíu-seme á cabeza como me pasa sempre que me ato-po cunha inxustiza. Que digo, inxustiza; aquilo eraunha explotación enmascarada, propia dunha men-te retorcida! Naquel mesmo intre decidín que deningunha maneira podería aceptar un emprego co-ma aquel, con tan raposeiras condicións que co-llesen a outros con menos dignidade, que a minnon se me mercaba co engado duns poucos bom-bóns, por moi de luxo que fose o establecemento!

A. FERNÁNDEZ PAZ. (Adaptación)

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 295

Page 296: 1º eso l.g. solucionario

O seu equipo estaba formado inicialmente pordous sherpas. No Campo Base coincidiu cunha ex-pedición italiana e compartiu con eles moitos mo-mentos, aínda que ela tiña claro que ía intentar o as-censo en solitario, ao estilo alpino e sen osíxeno.

O 19 de abril chegaba ao campamento base e o22, ao intermedio. Despois dun período de aclima-tación, o 29 de abril durmiu no Campo 1 (7.100 m)e empezou a montar o Campo 2 (7.800 m). Pero,aínda que o tempo non era excesivamente malo, íademasiado vento.

O día 11 de maio Chus estaba descansando noCampo Base Avanzado. Os campos de altura esta-ban preparados e ela tamén. Non obstante, un mesdespois da chegada, tras varios días de espera evarios intentos, o mal tempo aínda lle negaba o cu-me. Tiña, ademais, problemas de comunicacióna causa do frío que descargaba as baterías do te-léfono. Pero parecía que ía mellorar.

O 16 de maio comunicouse coa súa familia e con-toulles que intentara a ascensión ao cume desde ocampo máis alto tres ou catro veces e, decepcio-nada, tivera que baixar deica o Campo Base, peroque se encontraba fisicamente ben.

Dicíase que viñan dez días de bo tempo, e ela apro-veitounos; aínda que o ceo presentaba unhas nu-bes un pouco sospeitosas, non renunciou a seguircara arriba. E, por fin, o mércores 26 de maio, ás12:30 da mañá (hora nepalí), Chus estaba miran-do ao seu arredor desde a cima do mundo, logra-ra o seu soño. «Se puidese dar un salto, estaría fó-ra xa da Terra», comenta.

Despois de todo o mes intentando atacar o cume,só puido ascender con Sandu Sherpa, un dos doussherpas que a acompañaban, posto que o outro xaestaba un pouco tocado. E, felizmente, conseguiurepetir a fazaña que por primeira vez realizara Ly-dia Bradey en 1988.

O descenso

A baixada foi moi dura, porque Chus estaba esgo-tada. Cada cinco pasos tiña que parar. Este é unfeito normal tendo en conta a altitude á que estive-ra. Pero o máis problemático foi que o seu sherpa

296 � LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

O poder dun soño

Lectura

24

27 de maio de 1999. Unhas lágrimas caen des-de 8.848 metros de altura. A viguesa Chus Lagoconquista un soño: poñer os seus pés sobre o cu-me do Everest. Quedan atrás horas de sufrimento,frío, temor, soidade... O Chomolungma, a DeusaNai do Mundo, como lle chaman no Tíbet, rénde-se e permite que Chus sexa a segunda muller dahistoria e a primeira española en chegar ao seu cu-me sen osíxeno artificial.

Espírito de alpinistaCando era pequena, Chus Lago miraba as súas per-nas e dicíase a si mesma que toda aquela carne ti-ña que valer para algo máis. Aos 11 anos formou-se no seu colexio un grupo de montaña, e alí estabaela, en primeira liña, desexando que chegase a finde semana para moverse polo monte.

O seu equipo nunca foi unha marabilla. A mochilarompíalle, entráballe auga nas botas e, pola noite, acantimplora conxelábase. Mentres todo o mundo dur-mía, ela aprendeu a pasar frío. Empezou pronto a to-mar decisións: queixarse ou saír ao monte; ter horaslibres ou tardes de adestramento. En cada decisiónforxou o seu carácter e afianzou os seus soños.

Esta muller de ollos negros e aspecto suave é obs-tinada, afouta no que concirne á montaña, e afá-nase nesta, que é a súa paixón.

No seu currículo súmanse o Cho-Oyu (8.201m) ensolitario e mais o Lenin (Pamir, 7.128). Estivo en Amé-rica do Sur, en Bolivia e nos Andes, e, en Kenya. Eeste ano estaba decidida a culminar o que en 1998o mal tempo lle negara: alcanzar o cume do Everest.

Camiño do soño O 4 de abril, Chus collía un avión en dirección aPaquistán. O seu destino era Kathmandú; o seureto, o Everest.

Campo base 5.200 m

Everest 8.848 m

Campo base intermedio 5.800 m

Campo base avanzado 6.400 m

Campo I 7.100 m

Campo II 7.600 m

Campo III 8.200 m

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 296

Page 297: 1º eso l.g. solucionario

297� LINGUA E LITERATURA 1.° ESO � MATERIAL FOTOCOPIABLE © EDICIÓNS OBRADOIRO, S. A. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. �

24

1. Responde.

• Cal era oobxectivo de Chus Lago? Intentárao xa noutra ocasión?

• Cantos campamentos se instalaron antes de chegar á cima?

• Cantas persoas formaban a expedición inicialmente?

• Cal foi a principal causado atraso en conseguir o cume?

• A que problemas se enfrontou no descenso? Como reaccionou?

2. Consulta nunha enciclopedia ou un atlase explica onde está o Everest.

3. Explica o significado destas palabras e expresións.

• período de aclimatación

• campamento base

• amoestou

• sherpas

4. Como se cualifica no texto o carácterde Chus Lago?

5. Recolle no seguinte esquema a informaciónprincipal do texto.

6. Na reportaxe aparecen recollidas declaraciónsda protagonista. Localízaas.

• Que utilidade pode ter a introdución das súas palabras?

7. Que cres que sentiu a protagonista ao chegar ao cume?

8. Chegar ao cume é o obxectivo de todoalpinista. Pero, ás veces, o mal tempo ou unhamala aclimatación impiden conseguilo.

Opina sobre a actitude que debe ter o alpinista:ten que arriscarse malia todo ou é mellor ser prudente? Por que?

9. APRENDE A RAZOAR

Os refugos que se acumulan nos diferentescampamentos (materiais utilizados na ascensión e que son difíciles de baixar) supoñen un problema ambiental importante.

Comentade este problema e achegade posiblessolucións.

COMPRENDO O QUE LEO

se empezou a poñer nervioso e quería baixar moirápido.

A 8.500 m encontrouse cun italiano que a amoes-tou: arriscaba a vida dela, a do seu sherpa e a detodos. «Dicíame que xa subira ao cume sen osí-xeno, que o reto estaba conseguido. Así que, can-do pasamos a zona do 8.500, puxen o osíxeno.»

Pero baixando cara ao campo III, o osíxeno acabou-se. «O corpo rebotóuseme. A verdade é que a ca-beza se portou ben. Respiraba moi forte e moi rá-pido. Non che pasa nada, respondíame a minmesma. Respiras moi rápido porque se che acabouo osíxeno e o teu cerebro pregúntache o que pasa».

A loita continuou ao chegar á tenda «Mariachús,tes os pés fríos, non os tes conxelados, cambia oscalcetíns. Coa preguiza que me dá..., protestaba

contra min mesma, e respondíame: Cámbiaos, quete vas conxelar! Tampouco me podía deitar porquea tenda estaba mal montada e, ademais, podía afo-gar. Non facía máis que repetirme: Ti non vas mo-rrer aquí! A respiración tela moi acelerada, o co-razón latexa forte, pero non desbocado, tampoucose che está quedando lento. Vas superar isto ti soa».

E así foi. Á mañá seguinte, cando chegou ao Cam-pamento 2, respiraba aínda moi forte; no campa-mento 1, a respiración case era normal. A medidaque pasaba o día e ía descendendo, a respiraciónnormalizouse totalmente.

Dous meses despois da súa partida, Chus volve ácasa coa ilusión do soño cumprido e moitas ideasna mochila.

MARTA MALDE

O poder dun soño

Espírito de alpinista

Camiño do soño

O descenso

CO

MP

RE

NS

IÓN

LE

CTO

RA

831552 _ 0248-0297.qxd 7/3/07 19:01 Página 297

Page 298: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 298

Page 299: 1º eso l.g. solucionario

PLAN

LEC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 299

Page 300: 1º eso l.g. solucionario

Índice1.

°ES

O Contos para Manuela .......................................................................302Mario Pereira

Coitado Manolito .............................................................................303Elvira Lindo

Manolito ten un segredo...................................................................304Elvira Lindo

Matilda .............................................................................................305Roald Dahl

2.°

ESO Momo ...............................................................................................306

Michael Ende

Á sombra do mestre .........................................................................307Xoán Farias

Bala Perdida .....................................................................................308Manuel Rivas

Peter Pan e a levita escarlata ...........................................................309Geraldine McCaughrean

3.°

ESO O aliado inesperado .........................................................................310

Xavier López Rodríguez

Conta saldada ...................................................................................311Suso de Toro

Diario cruzado de Xoán e Xoana .....................................................312Ana María Magalhães e Isabel Alçada

A lei da rúa .......................................................................................313Susan E. Hinton

4.°

ESO Pasa-lo límite ...................................................................................314

Xavier Alfaya

O picnic .............................................................................................315Gerald Durrell

O prognóstico da Lúa .......................................................................316Marga do Val

Rebeldes ...........................................................................................317Susan E. Hinton

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 300

Page 301: 1º eso l.g. solucionario

Presentación

Desde Alfaguara /Obradoiro pretendemos facilitarlle materiais que lle sexan de axuda na súa tarefa de crear lectores. Por este motivo,presentámoslle o Plan Lector de Alfaguara /Obradoiro para Secundaria,composto por dezaseis títulos do noso fondo editorial, catro para cadacurso de ESO.

A adscrición de títulos a cursos ten simplemente un valor orientativo e pode variar en función do nivel lector e dos hábitos de lectura dos alumnos.

Os criterios que tivemos en conta para realizar a selección foron a calidade dos autores e dos textos, as posibilidades que o libro ofrecepara traballar con el na aula e os gustos dos mozos en canto a temas e xénero.

Nas seguintes páxinas atopará unha ficha para cada libro en que se inclúen os datos técnicos, o interese formativo e temático da obra, o seu argumento e uns breves datos biográficos do autor. Ademais, no CD Máis recursos poderá atopar unha guía de lectura para cada título con actividades para desenvolver antes, durante ou despois da lectura, actividades relacionadas coa área de Lingua e Literatura, actividades vinculadas con outras áreas curriculares, actividades para a educación en valores…

Estamos seguros de que o presente material resultará do seu agrado e lle será de axuda na difícil tarefa de desenvolver o hábito lector entre os seus alumnos.

301

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 16/3/07 17:26 Página 301

Page 302: 1º eso l.g. solucionario

O escritor Gianni Rodari, lembra Mario Pereira no prólogo da súa segunda obra,dixo que un conto con tres finais son «tres contos e pico», en que cada final podeser un principio. Así son as historias deste libro, quince narracións breves, con tresfinais distintos para cada unha delas, en que o remate pode constituír un puntode partida máis ca un punto e final. Contos para Manuela é a confirmación desaimaxinación fértil que Mario Pereira xa adiantaba na súa primeira e galardoadaobra Velaí vai o verme.

ARGUMENTO

Contos para Manuela é un conxunto de quince relatos breves ou brevísimos contres finais alternativos ou complementarios. O narrador, omnisciente e en tercei-ra persoa en todos os relatos, conta historias protagonizadas por nenos, coma «Omundo de Rabelo»; animais, coma «Frin, o grilo» e «Tigre Antón»; vexetais, coma«O mirasol Xir»; obxectos inanimados coma «A pedra Sela» ou «Oio, o ferrollo»;seres fantásticos, coma «Ur, o guerreiro manso» e «Home Azul», e incluso entida-des dificilmente personificables, coma «Unha palabra».

Os problemas, dilemas morais e situacións conflitivas dos protagonistas, xuntoás respectivas resolucións por triplicado, enchen de fantasía e enxeño as páxi-nas desta selección de «case contos».

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O libro explora moitos dos temas de interese para os rapaces deste curso, poisos nenos son algúns dos protagonistas das historias, xunto con animais que fa-lan e entrañan perigo, obxectos personificados, seres fantásticos... A imaxina-ción que as páxinas de Contos para Manuela atesouran estimula a capacidade lin-güística dos nenos, e o sentido do humor e as notas de intriga dalgún dos relatosfarán que o seu interese pola lectura do libro non decaia en ningún momento. Apeculiar estrutura con tres finais, ordenados segundo a súa complexidade temá-tica, fai que o interese pola obra se incremente a medida que avanza a súa lec-tura. A inclusión dos comentarios do autor é un luxo que enriquece o conxunto derelatos.

Os aspectos negativos da alma humana, coma a envexa, o capricho e a cobiza;xunto aos positivos, coma a amizade, a solidariedade, a humildade e o respecto,ilustrados polos protagonistas das distintas historias, fan que este libro sexa moiindicado para tratar os temas transversais de educación para a convivencia, edu-cación para a paz, educación ambiental e educación para a saúde.

AUTOR

Mario Pereira Fernández naceu en Lalín no ano 1961 e na mesma vila exerce naactualidade como profesor de Lingua e Literatura Galegas no Instituto Ramón Ma-ría Aller Ulloa. Lector voraz, escribe sobre si mesmo e sobre a súa visión do mun-do, e confesa a súa admiración estilística pola obra de Castelao, Cunqueiro, To-rrente Ballester e Wenceslao Fernández Flórez. É autor dos libros Velaí vai o verme,novela breve onde trata o difícil tema da discriminación polo aspecto físico, coaque gañou o Premio Raíña Lupa de novela infantil, e o conxunto de relatos bre-ves Contos para Manuela.

1.° ESO Contos para Manuela

• Título: Contos para Manuela

• Autor: Mario Pereira

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 128

• ISBN: 84-8224-409-4

• Educación en valores:Educación para a convivencia, educaciónpara a paz, educaciónambiental e educación para a saúde

FICHA

302

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 302

Page 303: 1º eso l.g. solucionario

Falar de Manolito Catrollos é falar dun dos personaxes máis entrañables e queri-dos da literatura xuvenil. Un personaxe protagonista de historias que son difun-didas a través da radio, da prensa, da televisión, do cinema e dos libros que for-man a grande «enciclopedia» da súa vida.

O segundo libro desa serie é Coitado Manolito, un relato de humor en que a súaautora proporciona unha visión crítica e divertida da realidade cotiá dunha familiamadrileña actual a través dos ollos do seu protagonista. E faino cunha linguaxefresca, inzada de expresións coloquiais e frases feitas.

O gran dispendio de imaxinación co que Elvira Lindo conta a vida de Manolitovese maxistralmente complementado coas ilustracións de Emilio Urberuaga. Trá-tase duns expresivos debuxos de carácter caricaturesco que achegan frescura edesvelan a personalidade do protagonista e dos personaxes que o acompañan.

ARGUMENTO

Manolito García Moreno vive en Carabanchel Alto, unha barriada popular de Ma-drid, cos seus pais, o seu avó e un irmán máis novo. Alí ten o seu grupo de ami-gos: o Orelludo López, o chulito Yihad, Paquito Medina, Susana Bragas-sucias…O seu pai é un camioneiro que pasa a maior parte do tempo fóra da casa e esper-ta a veciñanza cada vez que regresa, sen importarlle demasiado que iso ocorra ahoras intempestivas; a súa nai é unha ama de casa que pasa o día ameazando edando covachadas ao bo de Manolito; o avó, polo que Manolito sente verdadeiraadoración, é un xubilado, aliado fiel das andanzas do seu neto; e o seu irmán máisnovo, o Imbécil, é a fonte das desgrazas domésticas de Manolito.

A acción transcorre durante un curso escolar en que a Manolito non lle irán ascousas tan ben como desexaría… E é que a súa mestra, a sita Asunción, sus-pendeulle as Matemáticas.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Manolito narra as súas experiencias cotiás con optimismo e sentido do humor, re-solvendo os problemas que se lle presentan coa sinxela lóxica dun neno. Bo ami-go dos seus amigos, nobre e un poco pillabán, este entrañable personaxe sabe en-tender e aprezar ao seu avó e aos seus pais, e tamén ao seu irmán, a pesar de queeste sexa a causa dunha grande parte das covachadas que lle dan. E, polo seu ca-rácter, sabe convivir con todo o «mundo mundial», expresión que calou en moi-tos dos seus lectores e admiradores, cativados pola prosa lixeira, substanciosa edesinhibida que albergan os seus relatos.

AUTORA

Elvira Lindo é unha gaditana que vive en Madrid desde os 12 anos. Comezouescribindo guións para a radio sobre o seu personaxe Manolito García Moreno,ata que un bo día decidiu escribir un libro sobre a súa vida. E así naceu Manoli-to Catrollos, ao que despois seguiron Coitado Manolito, e Manolito ten un segre-do. Tamén é autora de guións televisivos e cinematográficos, e levou aos escena-rios La ley de la selva, unha comedia de costumes.

1.° ESO Coitado Manolito

• Título: Coitado Manolito

• Autora: Elvira Lindo

• Colección: AlfaguaraObradoiro

• N.º de páxinas: 160

• ISBN: 84-8224-458-2

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

303

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 303

Page 304: 1º eso l.g. solucionario

Cando parecía que Elvira Lindo pechara o ciclo do seu personaxe Manolito Catro-llos, incluso coa publicación nun só volume de todas as súas historias, apareceununhas festas de Nadal un libro cun tema moi do momento e de lembranzas es-colares: Manolito ten un segredo. Unha obra centrada nunha anécdota –a visitado alcalde de Madrid ao colexio de Manolito– arredor da que xiran todos os capí-tulos, desde os prolegómenos do conto ás súas consecuencias, sempre co humor como punto de vista narrativo.

ARGUMENTO

Faltan quince días para o 23 de decembro, data das vacacións escolares no co-lexio Diego Velázquez, e na clase de Manolito prodúcese un grande aviso: ese díavai visitar o centro escolar o alcalde de Madrid. O colexio mobilízase, as clasesprepáranse, as familias colaboran e sucédense os ensaios para a ocasión. A ideacentral é cantarlle ao alcalde unha panxoliña con letra actual dentro dunha re-presentación de Nadal. Chega o día sinalado e a representación camiña entre aimprovisación e o desastre que ao final non se converte de todo nunha catástro-fe. Comezan as vacaciones e Manolito ten un segredo que non pode dicir ao seuirmán: que os Reis Magos son os pais.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

É esta quizá a obra máis coral da serie «Manolito», pois os protagonistas son moi-tos máis dos habituais. Protagonistas que colaboran xuntos nun esforzo común,ao final non moi recompensado. A realidade imponse a outros valores, pero unharealidade que entretén e que fai achegada unha historia chea de ambiente deNadal. A mirada do mundo a través dos ollos de Manolito dános unha visión debo humor do medio urbano e escolar. Manolito é un personaxe positivo, con moi-tos amigos e defensor de causas perdidas. Sabe aprezar o mellor do seu avó, dosseus pais e dese irmán a quen decide non desvelar o gran segredo do Nadal.

AUTORA

Elvira Lindo naceu en Cádiz en 1962, pero con doce anos trasladouse a Madrid,onde vive co seu marido, o escritor Antonio Muñoz Molina, o seu fillo Miguel edous cans. En 1987 comezou a traballar na radio como locutora e acabou espe-cializándose en guións. Foi entrementres cando naceu Manolito Catrollos, o pro-tagonista dos seus libros. Máis tarde, o seu marido convenceuna para que con-vertese aqueles guións radiofónicos en relatos literarios e iso foi o que fixo. A súamáxima á hora de escribir é facelo con liberdade. Por iso segue escribindo «Ma-nolitos» con esa parte da alma que se atopa algo perdida na infancia.

Elvira Lindo escribiu tamén El otro barrio, Algo más inesperado que la muerte,guións para a televisión e para o cine, e estreou en teatro La ley de la selva, unhacomedia de costumes.

1.° ESO Manolito ten un segredo

• Título: Manolito ten un segredo

• Autora: Elvira Lindo

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 136

• ISBN: 84-8224-528-7

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

304

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 304

Page 305: 1º eso l.g. solucionario

Matilda é un dos libros máis aclamados do prestixioso autor Roald Dahl. O estilodo autor, divertido, entrañable e cun punto de malicia, fai as delicias de nenos eadultos. O personaxe de Matilda, unha nena xenial arrodeada de adultos superfi-ciais e detestables, encantará a uns lectores que descubrirán ao mesmo tempo caa protagonista como a intelixencia e as boas intencións (combinadas con algúnque outro poder paranormal) poden vencer a calquera inimigo, por grande, de-sagradable e adulto que sexa.

ARGUMENTO

O matrimonio Wormwood ten dous fillos: Michael, un neno do máis normal, e Ma-tilda, unha nena superdotada (con tres anos xa aprendera a ler soa). A seus pais,que encarnan a mediocridade máis absoluta, pásanlles inadvertidas as calidadesda filla, á que tratan con desprezo e indiferenza. A intelixencia e o enxeño deMatilda faranlle crear defensas activas contra o trato que recibe dos pais: amoes-taraos por condutas sociais pouco éticas e vingarase do seu comportamento conela. Poñer supercola no sombreiro do pai ou reencher con tinguidura loura plati-no o frasco do tónico capilar do pai son algunhas das accións que realiza só concinco anos.

A vida de Matilda sofre un forte cambio cando ingresa no colexio, onde coñecedous personaxes importantes: a súa profesora (señorita Honey), que descobreas súas capacidades, e a tía desta, a directora (señorita Trunchbull), unha mu-ller cruel que tortura os alumnos con castigos terribles e que provoca que Matil-da desenvolva poderes paranormais por medio dos cales conseguirá darlle o seumerecido á terrorífica muller e, de paso, liberar a señorita Honey do asoballamen-to a que se vía sometida por parte da súa tía.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O tema central do libro é a importancia da intelixencia e o enxeño como armas pa-ra superar todos os problemas: Matilda failles fronte aos opresores usando a súaintelixencia, da que se serve así mesmo para axudar a quen o necesita. É un can-to á intelixencia e ao amor pola lectura, unha feroz crítica á sociedade actual (oafán desmesurado de enriquecemento, a dependencia da televisión...). O autorcritica tamén os medios represivos e despóticos na escola e no ámbito familiar.

O libro pertence á corrente antiautoritaria e emancipadora. Pon en cuestión os mo-delos de socialización infantil nos seus eixes da familia e da escola. As relaciónsentre o neno e o adulto quedan cuestionadas. O neno libérase dos seus inimigosnaturais, os adultos (neste caso, os pais e a directora do colexio), ridiculizándoose facendo fronte á súa opresión. Así, encontra a autoestima e a satisfacción. Nes-ta corrente, o neno campa ás súas anchas e os adultos son meros espectadores.

AUTOR

Roald Dahl naceu en 1916 en Llaandaff, no seo dunha familia acomodada de ori-xe norueguesa. Con catro anos perdeu o pai e con sete entrou por primeira vez encontacto co ríxido sistema educativo británico, que reflectiría nalgún dos seus li-bros, por exemplo, en Matilda. A súa entrada no mundo da literatura infantil veumotivada polos contos que lles contaba aos seus catro fillos e pola súa primeirapublicación en 1964 de Charlie e a fábrica de chocolate. Tamén escribiu guiónspara películas, concibiu personaxes como os Gremlins e algunhas das súas obrasforon levadas ao cine. Roald Dahl morreu con 74 anos de idade en Oxford.

1.° ESO Matilda

• Título: Matilda

• Autor: Roald Dahl

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 232

• ISBN: 84-8224-014-5

• Educación en valores:Educación paraa convivencia, educacióncívica e moral e educaciónnon sexista

FICHA

305

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 305

Page 306: 1º eso l.g. solucionario

Momo é unha novela fantástica en que o seu autor crea un mundo mítico que mos-tra onde reside o tempo dos seres humanos e como chega ata eles. Publicadaen alemán no ano 1973, converteuse nun clásico da literatura xuvenil por tratarde forma maxistral un dos temas que máis preocuparon á humanidade en todasas épocas: o tempo, concepto de que se ocuparon tanto a Filosofía coma a Litera-tura desde sempre.

ARGUMENTO

Nas ruínas dun anfiteatro romano, nunha cidade dun país indeterminado, vive Mo-mo, unha nena independente, sen familia, libre, sen escolarizar e cunhas capaci-dades tan peculiares que a fan única. Ela é capaz de escoitar os demais con pa-ciencia ou de converter xogos infantís en experiencias fantásticas, inesqueciblespara os que participan nelas. Só Momo parece manter uns valores estraños xana sociedade en que vive xunto aos seus veciños. Sobre esta misteriosa nena vairecaer a responsabilidade de salvar o mundo dos perigosos homes grises, que ten-tan apoderarse, por calquera medio, do tempo de todas as persoas. A conscien-cia do grave risco que está a correr a humanidade empurraraa a levar a cabounha serie de accións, alentada polo administrador do tempo, o mestre Horas, ecoa axuda da tartaruga Casiopea. Finalmente, Momo conseguirá o seu propósito.Logrará facer desaparecer os homes grises que roubaban o tempo, restituírllelo áspersoas e recuperar os seus queridos amigos, que caeran tamén nas redes desesterribles inimigos.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

No libro aparecen plasmadas as diversas carencias da sociedade actual, coma afalta de tempo, a escasa dedicación dos pais cara aos fillos, a soidade e o egoís-mo... Na obra faise unha defensa inequívoca da liberdade e da diversidade, dasque a protagonista é o exemplo máximo. Outros temas importantes, estreitamen-te vinculados co tema principal, son a defensa da fantasía e da diversidade co-mo medio para loitar contra a homoxeneización e deshumanización da sociedadeactual.

AUTOR

Michael Ende naceu en 1929, en Garmisch-Partenkirchen, localidade de Bavie-ra (Alemaña). O escritor cursou estudos de arte dramática en Múnic e foi actor du-rante algúns anos. Máis tarde abandonou esta actividade e dedicouse á literatu-ra por enteiro: «Escribir, para min, é un xeito de experimentar a aventura da vida»,dixo nunha ocasión.

A súa primeira obra de literatura infantil, que publicou cando tiña a idade detrinta e un anos, xa obtivo un grande éxito. Os seus libros posteriores continuarí-an en liña ascendente e conseguirían aparecer nas máis prestixiosas listas litera-rias. Momo e A historia interminable son dúas obras internacionalmente recoñe-cidas, traducidas a numerosas linguas e lidas, xeración tras xeración, por millónsde mozos e mozas.

Michael Ende morreu en Stuttgart o 29 de agosto de 1995, con 66 anos.

2.° ESO Momo

• Título: Momo

• Autor: Michael Ende

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 226

• ISBN: 84-8224-604-6

• Educación en valores:Educación para a convivencia, educacióncívica e moral e educaciónpara a paz

FICHA

306

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 306

Page 307: 1º eso l.g. solucionario

O autor desta crónica sentou unha mañá, outra e outra máis, á sombra dun car-ballo de cen anos, e entretívose en ver e oír o que pasaba ao seu arredor. Así che-gou a saber a vida e milagres dun pícaro sen conciencia, dun mestre furtivo, unha moza namorada, un alcalde despótico, un escribente feo, un tolo, un can,unha ra e máis aínda, todos eles dentro do curto territorio dunha vila galega, ami-ga do vento do Oeste e o xogo das mareas.

ARGUMENTO

Á escola unitaria dunha pequena vila costeira de Galicia chega un novo mestre.Aínda que non hai referencias temporais concretas na obra, a acción desenvólve-se en pleno franquismo. A vida da vila e o destino dos seus habitantes están nasmans do seu poderoso e despótico alcalde. Desde o primeiro momento, o alcal-de intenta que o novo mestre quede tamén baixo o seu estrito control. Móveo a is-to tanto un interese persoal –quere casalo coa súa filla– coma político –debe vixiara ideoloxía do mestre para que non poña en perigo o feudo que tan ferreamentedomina. A vida cotiá da vila e os sucesos que lles acontecen aos veciños son na-rrados polo escribente municipal. En cada episodio vemos a actuación do mes-tre e a do alcalde. Un exemplo claro do diferente talante do mestre e o alcalde ma-niféstase no comportamento do primeiro con respecto ao tolo da vila, a quen protexee deixa durmir na escola, mentres que o alcalde se opón rotundamente.

O mestre namórase de Marta, de orixe pobre. Este feito desencadeará a súa ex-pulsión da escola. A partir de aquí, convértese en ensinante furtivo. Pero non cam-biará de actitude nin se dobregará perante o alcalde. Marta e o mestre casan;ela traballa como costureira na casa do médico e el de carpinteiro, ademais decontinuar o seu labor de mestre. Pola súa parte, o cronista da historia, o escriben-te municipal, home triste e acomplexado que se sente moi só, atopa por fin unhamuller que o quere. O amor será a súa salvación, farao cambiar e deixará desentir envexas inútiles. A obra remata coa morte do alcalde, a quen lle sucede ou-tro nomeado a dedo que actuará do mesmo xeito. Polo tanto, a vida na vila conti-núa sen que nada cambie e o mestre non vai ser restituído no cargo. Só un per-sonaxe desaparece: Pedro, un rapaz sen escrúpulos que era o informante do velloalcalde, decide marchar, xa que coa morte deste deixa de contar coa súa protec-ción.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O libro é un retrato colectivo dunha época da nosa historia. É importante desta-car como a necesidade de sobrevivir nun medio hostil, cheo de miseria e fame,marca a vida dos individuos, que se moven por intereses mesquiños.

Débese salientar a maneira en que se condena o abuso do poder e se defende aintegridade moral, identificados respectivamente coa inxustiza e a arbitrariedadedo alcade fronte á bondade e ás convicións morais dun personaxe humilde comoo mestre.

AUTOR

Xoán Farias Díaz-Noriega naceu en Serantes (A Coruña) en 1935. Realizou moi-tos e variados traballos, entre eles guionista de televisión e serialista na radio.Ten publicadas máis de sesenta obras. En 1980 recibiu o Premio Nacional de Li-teratura Infantil á creación literaria. Goza dun enorme prestixio internacional.

2.° ESO Á sombra do mestre

• Título: A sombra do mestre

• Autor: Xoán Farias

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Azul

• N.º de páxinas: 112

• ISBN: 84-8224-054-9

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

307

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 307

Page 308: 1º eso l.g. solucionario

Hai libros que lemos de pequenos e quedan ligados ás nosas lembranzas. Segu-ramente porque nos contaron historias que conectaron cos nosos intereses, por-que nos emocionaron, porque nos fixeron vivir aventuras, porque responderonás nosas preguntas... Estamos convencidos de que Bala Perdida vai causar un im-pacto entre os lectores novos por algún deses motivos. Bala Perdida permitirallesvivir as aventuras dun pirata e unha moza xornalista na costa galega.

ARGUMENTO

Bala Perdida é un vello pirata, dos últimos que navegan polo Atlántico europeo,e Rosa Ribeiro é unha periodista, moi nova e valente, que dirixe o Celtic News, unxornal moi peculiar. Cando escribe utiliza o alcume Ganso Salvaxe. Bala Perdidacoñece a Ganso Salvaxe e amósalle o tesouro maldito gardado nunha grandiosacova mariña. Aquel tesouro era parte da riqueza roubada polos nazis a prisionei-ros internados nos campos de concentración. Pero non era un tesouro coma osdemais, senón que procedía de fundir os dentes e as moas de ouro arrincados aosmiles de prisioneiros xudeus asasinados con gas e despois queimados nos for-nos dos campos de concentración. Antes de rematar a guerra, esta parte do botínnazi foi cargada nun submarino e levada a un lugar de África. Alí permaneceu ocul-ta ata que o malvado Herr Doktor, único supervivente coñecedor do segredo, vol-veu para recuperar o tesouro.

Bala Perdida quere atopar os descendentes das vítimas e devolverlles o ouro mal-dito. Para facelo necesita que Rosa conte a historia do tesouro no seu xornal, e asío fai a rapaza. Ao sabelo o malvado Herr Doktor, Rosa é secuestrada e está a pi-ques de morrer nun manicomio. Pero Bala Perdida e os seus homes non estándispostos a permitir que isto suceda...

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Estamos ante unha historia das que non cansan, senón que entretén, conmove,informa... Esperta unha especial fascinación no lector novo. Non é unha historiacotiá, é un feliz encontro cun vello bergantín capitaneado polo último pirata doAtlántico e tripulado por unha ducia de tipos moi peculiares.

A narración sabe transmitir o seu ritmo ao lector, o seu misterio, a súa intriga... Fá-lasenos de xustiza, de esperanza, de amizade, de bos sentimentos, en definitiva,dun mundo mellor que entre todos construímos.

AUTOR

Manuel Rivas naceu na Coruña en 1957. Desde moi novo traballou en xornais eparte das súas reportaxes están recollidas nos libros Toxos e flores, Galicia, o bon-sai atlántico e O xornalismo é un conto.

Como narrador publicou Un millón de vacas, Os comedores de patacas, Que mequeres, amor? (Premio Nacional de Narrativa), As chamadas perdidas e O lapisdo carpinteiro. A súa última obra é Os libros arden mal.

2.° ESO Bala Perdida

• Título: Bala Perdida

• Autor: Manuel Rivas

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Laranxa

• N.º de páxinas: 104

• ISBN: 84-8224-065-X

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

308

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 308

Page 309: 1º eso l.g. solucionario

En agosto de 2004, os compoñentes do Consello do Hospital de Nenos de GreatOrmond Street, posuidores dos dereitos de propiedade intelectual de Peter Pan,iniciaron a busca dun autor para a continuación da obra de J. M. Barrie e así ce-lebrar o centenario desta obra. Máis de 200 participantes tiveron que presentar uncapítulo e unha sinopse. Entre eles resultou seleccionada Geraldine McCaughre-an e a súa novela Peter Pan e a levita escarlata.

ARGUMENTO

Os soños estábanse filtrando no país de Nunca Xamais. Algo non ía ben. Había que investigar o que sucedía e o mellor era regresar alí. Ao principio nin a Wendy nin aos seus amigos lles convencía a idea porque se converteran en adultos moiresponsables, pero unha noite de xuño, os nenos vellos, aconsellados por Campa-íña, poñen a roupa dos seus fillos e reúnense nos xardíns de Kensington paravoar ao país de Nunca Xamais. Ao sobrevoaren a illa notan que algo cambiou:todo está de cor vermella escarlata. Daquela queren ver o tobo subterráneo e a ca-siña de Wendy e enseguida aparece Peter Pan vestido con plumas e follas verme-llas e confésalles que estaba morrendo... de aburrimento.

Pronto comezan xuntos a vivir aventuras e coñecen o perverso Home Enredante,que lles pregunta que queren ser cando medren. O Home, que aparenta amabi-lidade, ofrécese aos rapaces para axudalos a chegar ao Arrecife dos Pesares pa-ra buscar un tesouro escavando sobre unha marca que hai na terra.

Todos se preguntan que pode conter o baúl do tesouro. O Home Enredante entre-tenos dicindo que hai unha maneira de sabelo e daquela Peter Pan tíralle dos fí-os da roupa e descóbrese ante todos o mesmísimo Capitán Garfo! Agora si que Pe-ter Pan se enfronta ao malvado e, coa axuda de Wendy e dos seus, consegue lanzara Garfo montaña abaixo e vencelo.

Mentres tanto, Campaíña abriu o baúl do tesouro e todos comproban decepciona-dos que no seu interior só hai leña e unha botella. Vai moito frío na Illa e o irmánde Wendy quere facer lume, pero ela cre que é momento de volver para a casaaínda que a todos lles falta a súa sombra. O perverso Garfo quitóullelas, el mesmofoi quen fixo medrar a Wendy e aos Nenos Perdidos; de non ser por el, seguiríansendo novos sempre. Pero finalmente regresan para os seu fogares.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Estamos ante a única continuación autorizada da obra Peter Pan, cun argumento tan cheo de imaxinación coma a primeira parte, con moita acción, aventuras conpiratas, peles vermellas, sereas e situacións moi do gusto dos lectores. É importan-te resaltar a actitude do protagonista e doutros personaxes que se esforzan por con-seguir o que buscan, neste caso, un tesouro; e recoñecer a importancia da cons-tancia e da perseverancia para conseguir os obxectivos que un se propón.

AUTOR

Geraldine McCaughrean naceu e medrou en Enfield, North England. Dedicou dezanos da súa vida ao ensino antes de facerse editora a tempo completo. Escribiumáis de 130 libros e obras de teatro e ten ao seu nome varios premios de presti-xio. Tras a súa elección para realizar a continuación oficial da novela, McCaugh-rean declarou: «É un privilexio asombroso o de viaxar ao país de Nunca Xamais le-vando unicamente unha pluma e sabendo que camiñarei tras as pegadas de Barrie.Completar o libro será a aventura literaria dunha vida.».

2.° ESO Peter Pan e a levita escarlata

• Título: Peter Pane a levita escarlata

• Autor: GeraldineMcCaughrean

• Colección: AlfaguaraObradoiro

• N.º de páxinas: 288

• ISBN: 84-8224-749-2

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

309

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 309

Page 310: 1º eso l.g. solucionario

Calquera problema, por grande que sexa, faise máis levadeiro coa presenza dosnosos seres queridos. Agora ben, cando o problema é a ausencia daqueles queforman o noso núcleo familiar, de amizade ou incluso social, non semella haberunha solución reconfortante. Pero ás veces aparecen aliados inesperados...

ARGUMENTO

Salvador é un home de idade avanzada que vive nunha illada e deshabitada al-dea de montaña. O home perdeu a súa muller e mais o seu fillo nun curto inter-valo de tempo, co cal a súa situación é de soidade absoluta, unha soidade unica-mente interrompida por esporádicas viaxes á vila, visitas do carteiro e de persoascon intereses máis ou menos escuros e algún veciño. A súa situación, no mo-mento en que comeza a narración, é a dunha persoa entregada ás lembranzasde tempos pasados e felices, pero sen ilusións para o futuro nin para o momentopresente.

Todo cambia no momento en que aparece na súa vida un lobo cunha pata feridapor un lazo de aceiro. Salvador decide nese momento aliarse coa vida e tratar decurar a pata da besta salvaxe. De maneira cautelosa, o home conseguirá inmobi-lizar o lobo e, paseniñamente, curar ao mesmo tempo o lobo ferido e mais a súasoidade. Unha insólita alianza establecerase entre eles, unha alianza que remo-verá as lembranzas de xuventude de Salvador, cando a loita contra o lobo se dis-frazaba de necesidade para caer en ritos ateigados de crueldade. Precisamente,Salvador confesará a un veciño unha falcatruada de rapaz que foi deliberada-mente atribuída aos lobos, unha confesión que era a única conta pendente queSalvador tiña co seu pasado. A axuda desinteresada que Salvador lle ofrece aolobo será un acto de redención para el.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O aliado inesperado é un retrato exhaustivo e fiel de Salvador, un home ferido po-la vida. A novela, narrada en terceira persoa, é unha viaxe polas lembranzas, al-gunhas máis felices ca outras, dunha persoa que despois de ter vivido tanto e tersufrido tanto, descobre unha nova faceta de si mesmo, descrita por este últimocomo «curandeiro de lobos». Esta nova relación, completamente desinteresada,enriquece a vida de Salvador, facéndoo máis humano e honrado, ao mesmo tem-po que enriquece o contido da novela.

Prestar axuda desinteresadamente é un valor que fai que a narración ilustre demaneira adecuada o valor transversal de Educación para a convivencia.

AUTOR

Xavier López Rodríguez naceu no ano 1956 en San Ciprián de Hermisende, al-dea zamorana onde se fala galego. Licenciouse en Ciencias da Información enMadrid. Reside en Santiago de Compostela desde 1985. Traballou para Diario 16e Diario 16 de Galicia, combinando o xornalismo coa ficción. Como narrador, es-cribe historias breves e de poucos personaxes, historias sinxelas, con pouco arti-ficio pero con moito contido.

A serea do deserto, O dromedario narrador e O aliado inesperado son as obrasque o autor ten publicadas en Edicións Obradoiro.

3.° ESO O aliado inesperado

• Título: O Aliado Inesperado

• Autor: Xavier LópezRodríguez

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 104

• ISBN: 84-204-6569-0

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

310

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 310

Page 311: 1º eso l.g. solucionario

Conta saldada é unha novela que narra unha historia de vinganza, contada enprimeira persoa pola súa protagonista: unha adolescente a quen o fantasma doseu falecido pai lle revela que foi asasinado. É este o punto de partida dunha tra-ma emocionante, cun ritmo vertixinoso de principio a fin, e unha intriga e emo-ción que van aumentando a medida que se volven as páxinas. Unha trama poli-cial que sitúa a novela na máis absoluta modernidade.

ARGUMENTO

Despois do suposto suicidio do seu pai, Catuxa diríxese á xestoría rexentada poloseu proxenitor. Alí, este aparéceselle e confésalle a verdade da súa propia morte:asasinárono uns contrabandistas cos que tiña unha débeda. Revélalle taménque pouco antes do matrimonio coa súa nai, tivo outro fillo, e pídelle á rapazaque lle faga chegar unha cantidade de diñeiro en concepto de herdanza.

Tras esvaecer o aparecido e recuperarse de tan fortes emocións, Catuxa pasa áacción. Así, vai ao encontro de Xermán, o seu medio irmán, e á vez, comeza aconcibir o plan de vinganza da morte do seu pai.

Ese plan, indefinido e inconcreto aínda na cabeza da rapaza, vaise inspirar enHamlet e, coma o príncipe danés na traxedia, encherá de dúbidas e desasosegoá protagonista. Nese proxecto verase envolto Xermán, arrastrado por Catuxa.

A pesar das diferenzas sociais e de nivel cultural dos personaxes, irá establecén-dose entre eles unha boa relación, que vai ir crecendo ao longo da obra, ata eli-minar as barreiras iniciais.

Cunha arma de fogo, os dous mozos van en busca dos responsables da morte doxestor. Prodúcese unha confusa situación, ao máis puro estilo da novela policial,en que morre un dos contrabandistas á man da súa propia muller; morre outro, aquen lle dispara Xermán, que ten que defender a Catuxa; e morre tamén, nunmisterioso accidente, noutro escenario, o último dos encausados no asasinato doo pai da rapaza.

Nunca se descobre a implicación de Catuxa e Xermán nestes feitos delituosos.Pero a vida dos dous personaxes vese xa marcada por eses feitos.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

A narración en primeira persoa favorece a identificación do lector coa protagonis-ta, un personaxe que decide tomar as rendas do seu propio destino e vingar amorte do seu pai. Isto provoca na narradora un conflito entre acción e concien-cia, un dilema ético (reflectido nas diversas alusións ao Hamlet shakespeariano),que terá a súa resolución nos últimos capítulos da novela.

É unha novela adecuada para tratar os temas transversais de educación para aconvivencia, educación para a paz e educación non sexista.

AUTOR

Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) é un dos escritores máis destaca-dos do panorama literario galego. É autor de novelas, relatos, ensaios, obras tea-trais, artigos xornalísticos e guións de televisión e radio.

Suso de Toro posúe un gran dominio do diálogo e das técnicas narrativas, em-prega unha linguaxe moi viva, tomada das clases populares –e ata marxinais– edos medios de comunicación. Na súa obra está moi presente a crítica aos com-portamentos da sociedade actual.

3.° ESO Conta saldada

• Título: Conta saldada

• Autor: Suso de Toro

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 160

• ISBN: 84-8224-056-0

• Educación en valores:Educación para a convivencia, educaciónpara a paz e educación non sexista

FICHA

311

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 311

Page 312: 1º eso l.g. solucionario

Diario cruzado de Xoán e Xoana é unha novela epistolar en que as relacións de ami-zade fronte ás relacións familiares constitúen o tema central da narración.

ARGUMENTO

Xoán e Xoana son amigos desde a infancia. Neste verán, cada un está a pasar asvacacións cos seus respectivos pais en dous lugares diferentes.

Desde o principio, os dous mozos comezan a escribirse cartas en que se contantanto o que lles está acontecendo coma os seus sentimentos e opinións sobre di-ferentes feitos e cuestións.

As vacacións de Xoán transcorrerán nun centro de turismo rural, preto dunha aldeaperdida e, a pesar da súa resistencia inicial, serán uns días inesquecibles para o ra-paz. A raíz de presenciar un accidente de tráfico, entrará en contacto con mozos davila e integrarase no seu grupo.

Con todo, non se cumprirán as expectativas de mellorar as deterioradas relaciónsfamiliares, aínda que hai certa esperanza de que cambien ante o nacemento dunirmán.

Pola súa parte, Xoana está pasando as vacacións nun complexo turístico con pou-co atractivo para ela. A moza vivirá neses días a ruptura matrimonial de seus pais edecidirá marchar de alí á casa dos seus tíos. Mentres comeza a dixerir a nova situa-ción familiar, Xoana descubrirá a verdadeira personalidade das súas curmás e ilu-sionarase incluso cun amor de verán: Zé.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

A importancia de cultivar a amizade está moi presente na obra. Para os dous ra-paces non hai obstáculos que impidan o seu contacto cando están afastados. Nina folga do correo interrompe a comunicación entre eles. Ademais, as cartas sér-venlles aos protagonistas para reflexionaren sobre o que acontece e plasmaren osseus sentimentos e opinións máis íntimos.

O libro presenta diversas relacións familiares, tanto entre os propios pais comaentre pais e fillos. Faise moi evidente a complexidade e, ás veces, conflitividadede calquera relación humana.

AUTORAS

Ana María Magalhães naceu no ano 1946, en Lisboa. É licenciada en Filosofía e,ademais de exercer como docente, participou en labores de formación do profe-sorado, en reformas educativas e en acontecementos culturais coma a Expo 98,celebrada na capital portuguesa.

Ana María Magalhães contribúe tamén en tarefas de divulgación e dinamizaciónmulticultural entre os países africanos de lingua portuguesa.

Isabel Alçada naceu no ano 1950 en Lisboa. É licenciada en Filosofía e ten cola-borado co Ministerio de Educación do seu país.

Ademais da súa actividade coma profesora, participou na creación dunha rede debibliotecas públicas e ten traballado en libros escolares.

As autoras comezaron a escribir xuntas en 1982. Desde esa data obtiveron ungrande éxito editorial, incluso fóra das fronteiras do país veciño.

3.° ESO Diario cruzado de Xoán e Xoana

• Título: Diario cruzado de Xoán e Xoana

• Autoras: Ana M. Magalhãese Isabel Alçada

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 176

• ISBN: 84-8224-650-X

• Educación en valores:Educación para aconvivencia

FICHA

312

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 312

Page 313: 1º eso l.g. solucionario

A lei que impera nas rúas é moi dura e, para poder sobrevivir nelas, é necesariorespectala. O suburbio dunha gran cidade é un medio hostil e desapiadado, en quese dan cita a pobreza, o alcoholismo, a violencia, o xogo, as familias rotas… To-dos estes ingredientes contribúen a crear mozos marxinados que quedan aparca-dos na cuneta da vida. Con todo, aínda que aparentemente non exista outro lugarpara eles, sempre queda a esperanza de saír do pozo.

ARGUMENTO

Tras cinco anos de internamento nun reformatorio, Rusty James volve ao seu ba-rrio, onde atopa un vello amigo. É nese instante cando o rapaz lembra con tristezadiversos episodios da súa vida: as partidas de billar no Benny’s; as liortas e as na-valladas; as borracheiras; seu pai, alcoholizado; súa nai, sempre ausente; a súa mo-za; os seus colegas… Pero, sobre todo, vénlle á memoria o Rapaz da Moto, o seuirmán, a quen tardou moito tempo en recoñecer como tal. Tempo atrás, Rusty e elforzaron unha noite o pecho dunha paxararía, entraron, e o Rapaz da Moto liberoua todos os animais. Alguén avisou a policía: dous disparos acabaron coa vida do seuirmán e el foi obrigado a ingresar nun reformatorio.

Agora, Rusty está en compaña de Steve, o seu mellor amigo, xunto ao mar. Ste-ve estuda na Universidade, Rusty deixou de beber… Para os dous rapaces xa na-da é o mesmo, nin sequera a súa amizade.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Estamos ante unha novela de corte realista que aborda o tema duns mozos devida irregular, marcada polo alcohol e as drogas, pola violencia da rúa, polo xogoe, incluso, polo crime. Narrada en primeira persoa por un destes rapaces, o seuargumento reflicte os problemas individuais e sociais a que se enfrontan uns mo-zos oprimidos por multitude de circunstancias adversas. A ausencia de afectofamiliar e a pobreza converteunos en rapaces inadaptados, sen perspectiva nin-gunha. Pero, non todo está perdido, pois afortunadamente os personaxes destaobra conservan unha boa dose de humanidade e sentimentos, o cal facilitará a súasalvación. A amizade, o cariño entre irmáns e os primeiros amores representan aesperanza para eles, xa que lles permiten pensar que existe a posibilidade de es-capar das circunstancias en que se ven na obriga de vivir e aprender a facer ascousas dun modo distinto.

En definitiva, un magnífico relato de rapaces e para rapaces; unha excelente foto-grafía do desarraigamento que pode provocar a gran cidade. Sen dúbida, ler estelibro e comentalo na aula será unha experiencia amena e enriquecedora.

AUTORA

Susan E. Hinton naceu en 1950 en Tulsa (Oklahoma), cidade en que estudou du-rante os seus primeros anos. Moi pronto a autora abandonou a carreira para ca-sar, pero levou consigo as lembranzas e as vivencias dos seus anos estudiantís pa-ra plasmar nas súas obras personaxes e conflitos daquel ambiente. Susan E. Hintongoza dun enorme prestixio na nova narrativa norteamericana pola calidade da súaobra. Alcanzou a fama aos dezaseis anos con Rebeldes, que foi traducida a un bonúmero de idiomas e adaptada ao cinema por Francis Ford Coppola. A lei darúa, a súa segunda obra, tamén foi levada ao cine por Coppola, e obtivo un éxitosemellante á anterior.

3.° ESO A lei da rúa

• Título: A lei da rúa

• Autora: Susan E. Hinton

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 104

• ISBN: 84-87937-88-0

• Educación en valores:Educación para a convivencia

• Relación con outras áreas: Ética

FICHA

313

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 313

Page 314: 1º eso l.g. solucionario

Pasa-lo límite é unha novela de corte realista, en que se traza un retrato social apartir das lembranzas das experiencias vividas por un mozo. Pero tamén é unhanovela de aventuras, en que o protagonista descobre que as aventuras da vida sonun xogo en ocasións demasiado perigoso, sobre todo, aínda que non soamente,cando se relacionan co crime e a delincuencia. Por iso, a intriga, protagonizada porun menor, coma nas novelas de Dickens e de Stevenson, é un elemento fundamen-tal. É o temor ao que sucederá despois o que converte a nosa vida nunha aventu-ra.

A loita pola supervivencia fainos ás veces estremar co límite do admisible, perotamén, desde o seu coñecemento, fainos crecer e valorar a vida tal como é.

ARGUMENTO

Gabriel, narrador que rememora os feitos, é un rapaz que se esforza por atopar oseu camiño. As néboas da marisma que o rodean son o espello da súa encrucilla-da vital; as tempestades do mar, a súa angustia e desazón ante un mundo queaínda está por descubrir e do que descoñece os límites, que está poñendo a pro-ba.

A escaseza de recursos económicos lévano a vivir durante uns meses á marxeda legalidade, o límite da cal traspasa cando, deixándose levar pola súa inxenui-dade, presta axuda a unha rede de contrabandistas nunha ría galega. O amor dorapaz pola súa primeira moza, Lina, pola familia, polos seus cans, Merlín e Frido,e pola súa terra natal constitúe un elemento importante dentro da narración.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

No seu afán por superar un mundo que cre sen perspectivas e movido por nece-sidades económicas, Gabriel entra en contacto co perigoso mundo da delincuen-cia e da droga.

A súa experiencia –como cómplice e como vítima ao mesmo tempo– é transmiti-da ao lector mediante unha linguaxe coidada á par que sinxela, pois o realismoque comentabamos ao principio non supón en absoluto a entrada dun rexistro vul-gar nin groseiro na linguaxe.

Gabriel aprende que, por debaixo dun mundo escuro en que parecen dominar oscorruptos e mafiosos, atopamos unha vida palpitante, máis aló do poder do di-ñeiro, en que a pouco que se rabuñe, e de maneira case imperceptible, aflora asolidariedade. Ao fin, a xustiza imponse sobre os feitos, aínda que nunca dunhamaneira absoluta.

AUTOR

Xavier Alfaya naceu na vila mariñeira de Baiona. Traduciu, xunto coa súa mullerBárbara McShane, a escritores coma Isak Dinesen, Joseph Conrad, Graham Gre-ene, Nadine Gordimer, Iris Murdoch... É poeta e autor de relatos, novelas e in-cluso algún traballo biográfico. Colabora en revistas e en xornais como El País e ElMundo. Actualmente vive en Madrid, onde é director adxunto da revista musicalScherzo.

4.° ESO Pasa-lo límite

• Título: Pasa-lo límite

• Autor: Xavier Alfaya

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 88

• ISBN: 84-8224-077-3

• Educación en valores:Educación para a convivencia

FICHA

314

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 314

Page 315: 1º eso l.g. solucionario

O picnic, un dos libros de ficción máis aclamados do zoólogo Gerald Durrell, reú-ne tres relatos, dous referentes a súa excéntrica familia e un en que o autor nossorprende e horroriza cunha historia de terror clásica. Todos os lectores queacepten a invitación a este picnic terán dobre ración de humor e, de sobremesa,terror. Que máis se pode desexar?

ARGUMENTO

«O picnic», o primeiro dos relatos que dá nome ao libro, narra unha aventura dafamilia Durrell. O narrador describe, cunha comicidade e cunha ironía tipicamen-te inglesas, a desastrosa comida campestre coa que a súa nai, optimista ata lími-tes case surrealistas, pretende agasallar o seu fillo máis vello, o pedante e hipo-condríaco Larry, que volve a Inglaterra tras dez anos de traballo no estranxeiro.Ataques de alerxia, un coche ao que lle ocorre de todo, unha egua rabuda e, porsuposto, a chuvia inglesa, son algúns dos acontecementos que farán inesqueci-ble o picnic da familia Durrell.

No segundo relato, Durrell narra un desastrososo cruceiro que a familia fai notransatlántico grego Poseidón. Os problemas de comunicación entre a familia in-glesa e a tripulación grega, que apenas fala inglés, xunto ao lamentable estadodo barco e a capacidade innata para as situacións surrealistas da familia Durrell,converten esta viaxe de pracer nunha sucesión de situacións hilarantes que pa-recen non ter fin, nin principio.

O último dos relatos do libro é completamente distinto dos que o preceden. Du-rrell visita uns amigos que lle emprestan un libro para que pase a noite. Isto ser-viralle a Durrell como escusa para narrar unha historia de terror que se axusta atodos os parámetros clásicos. Un libreiro inglés viaxa a Francia para catalogar abiblioteca dun estraño aristócrata francés. Hospedado na súa casa, contemplarácon horror como un estraño ser aparece reflectido nos espellos. Escuros corredo-res, ruídos na noite, unha presenza ameazante, un final inesperado e sorpren-dente, todos eles son lugares comúns nas novelas de relatos do terror máis clási-co, un terror perfectamente abordado por Durrell.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Un encontro familiar sempre pode dar lugar a discrepancias, a acordos e desa-cordos entre persoas que se profresan un amor sincero, pero que poden discre-par en todos os aspectos da vida. Nun contexto semellante, é importante respec-tar as opinións dos que tes ao teu carón, conseguir un grao de comprensiónmutua que permita alcanzar unha convivencia harmónica. O mesmo compromi-so debe terse con aqueles que non coñecemos.

O respecto aos demais, presente nesta obra de Durrell, ilustra dunha maneiramáis que adecuada os valores transversais de educación para a convivencia eeducación para a paz.

AUTOR

Gerald Durrell naceu na India no ano 1925. Pasou a súa infancia na India, en In-glaterra e na illa grega de Corfú. As súas expedicións por países de todo o mundoe os seus traballos pola preservación de especies en perigo de desaparición soninternacionalmente famosos. Desde 1968 as súas aventuras chegan ata nós através do seu labor como escritor.

4.° ESO O picnic

• Título: O picnic

• Autor: Gerald Durrell

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie vermella

• N.º de páxinas: 144

• ISBN: 84-204-5150-9

• Educación en valores:Educación para a convivencia e educaciónpara a paz

FICHA

315

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 315

Page 316: 1º eso l.g. solucionario

O prognóstico da Lúa é unha novela breve de corte realista en que o protagonistafai unha viaxe pola súa conflitiva mocidade, lembrando as súas vivencias e as da-queles que formaron parte do seu medio. O mundo da droga, desde as primeirasexperiencias ata as devastadoras consecuencias, vese reflectido nesta novela converacidade e crueza. Con todo, albíscase un pequeno oco para a esperanza.

ARGUMENTO

A partir do momento en que Xandro, ex-drogadicto, recibe a noticia da morte por so-bredose do seu amigo Tevo, comeza unha viaxe pola súa mocidade. As situaciónsdo pasado vanse fundindo na narración cos acontecementos do tempo presente.Así, o narrador conta a súa historia persoal desde o momento en que el, Tevo e maisSara roubaban nas igrexas para comprar os primeiros porros, que acabaron conver-téndose en drogas máis perigosas. A medida que avanza a narración, Xandro ató-pase con persoas daqueles tempos, lembra as relacións que tivo con outros adictos,con traficantes e con xente dos centros de desintoxicación. O narrador reflicte ta-mén as impresións daqueles que, aínda non consumindo, teñen a droga moi pre-sente na súa vida: os pais e avós dos drogadictos. Xandro lembrará como o seuavó comprou droga para el e os intentos dos pais de Sara, de Tevo e do propioXandro por desintoxicar os seus fillos, infrutuosos a maioría das veces...

No enterro de Tevo, Xandro volve ver a Sara, que igual ca el, foi quen de saír do di-fícil mundo das drogas. Eles dous tiveron sorte nun mundo que poucas veces ofre-ce segundas oportunidades.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

O prognóstico da Lúa é unha ollada persoal e sen prexuízos morais sobre o mun-do da drogadicción. Xandro, o narrador da novela, relata as súas experiencias dexuventude cunha sinceridade que chega á crueza por momentos. A descrición dosambientes, as situacións e as persoas con que conviviu non deixarán indiferentea ningún lector. Son especialmente rechamantes, pola súa aparencia de veraci-dade, as descricións dos rituais levados a cabo polos drogadictos, a descrición por-menorizada dos efectos das substancias consumidas e as consecuencias da adic-ción, a curto e a longo prazo. Especialmente relevante é a conversa entre Xandroe María, nai do seu amigo Tevo, que reflicte de maneira descarnada o sufrimen-to dunha nai, obrigada a aceptar o feito de que non pode axudar o seu fillo a saírdo mundo das drogas.

A atmosfera asfixiante mestúrase co relato non menos asfixiante dunha xeracióninstalada na crise socioeconómica e de valores que, aínda así, loita por manter aesperanza e a ilusión.

AUTORA

Marga do Val naceu en Vigo e pasou a súa infancia e adolescencia en Mosende,no val de Louriña. Na década de 1980 estudou na Universidade de Santiago deCompostela e, despois, fíxose profesora. Exerceu a docencia como Lectora de Lin-gua e Literatura Galegas na Universidade de Tréveris (1995-2000) e deu clase naUniversidade de Colonia. É vicepresidenta da Asociación Galego-Alemá.

De cando en vez, colabora na prensa e escribe artigos e libros de crítica literaria.Pero o que máis lle gusta é reflexionar e escribir sobre persoas e mundos marxi-nais que arrodean a mocidade actual.

4.° ESO O prognóstico da Lúa

• Título: O prognóstico da Lúa

• Autora: Marga do Val

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 144

• ISBN: 84-204-5220-3

• Educación en valores:Educación para a convivencia e educaciónpara a saúde

FICHA

316

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 316

Page 317: 1º eso l.g. solucionario

Rebeldes é unha novela de carácter realista sobre grupos de mozos marxinadosou automarxinados a causa da súa vida irregular, caracterizada, nalgún caso, po-la delincuencia e a drogadicción.

Este tipo de novela sobre grupos de mozos marxinados trata fundamentalmenteos temas das bandas xuvenís que se atacan entre si despiadadamente, vingan-zas que o paso do tempo non consegue evitar, acoso sexual a rapazas que rom-peron os seus vencellos familiares ou que conseguen zafarse dos mesmos, alco-hol e outras drogas, diñeiro mal adquirido e desbaldido en xogos prohibidos ounon permitidos aos menores...

A violencia ata o crime, a drogadicción e o seu macabro mundo, o vandalismonon sempre inxustificado, o amorío e tamén o amor auténtico desfilan trepidan-tes nas páxinas desta novela.

ARGUMENTO

Despois dunha pelexa por motivos que habería que detectar nas diferenzas so-ciais e económicas, Johnny e Ponyboy (narrador da historia) teñen que fuxir senseren verdadeiramente culpables. Durante a súa breve aventura fóra da lei to-man parte nunha acción dunha heroicidade que atopa eco nos xornais. Perodespois da súa heroicidade e da fama conseguida, o protagonista pasa da ado-lescencia á madurez dunha maneira traumática e consciente, aprendendo novasleccións necesarias para a supervivencia.

INTERESE FORMATIVO E TEMÁTICO

Unha novela realista caracterízase principalmente porque reflicte cunha grandeautenticidade os problemas sociais e persoais duns personaxes que están forte-mente oprimidos polas circunstancias que os arrodean. As condicións económi-cas, ambientais e familiares forxaron a súa personalidade, a súa forma de vida efixeron conflitiva a súa existencia.

Así son os personaxes de Rebeldes, froito das inxustizas sociais. Todos eles vivenunha caótica situación familiar: orfos, pais alcohólicos, pobreza... Estes proble-mas provocan a súa inadaptación social, o seu descrédito ante unha sociedadeque os rexeita, que nunca lles dará a oportunidade de triunfar e que lles recorda-rá en todo momento o seu fracaso.

Son estes continuos conflitos vividos polos personaxes os que determinan a baseargumental dunha novela realista.

Recomendamos este libro para o tratamento dos temas transversais da educa-ción para a convivencia e educación para a paz.

AUTORA

Susan E. Hinton naceu en 1950 en Tulsa (Oklahoma), cidade en que estudou du-rante os seus primeros anos. Moi pronto, a autora abandonou a carreira para ca-sar, pero levou consigo as lembranzas e as vivencias dos seus anos estudiantís pa-ra plasmar nas súas obras personaxes e conflitos daquel ambiente.

Susan E. Hinton goza dun enorme prestixio na nova narrativa norteamericanapola calidade da súa obra. Alcanzou a fama aos dezaseis anos con Rebeldes, quefoi traducida a un bo número de idiomas, gañou o premio de narrativa xuvenil doslibreiros de Estados Unidos e foi adaptada ao cine por Francis Ford Coppola.

4.° ESO Rebeldes

• Título: Rebeldes

• Autora: Susan E. Hinton

• Colección: AlfaguaraObradoiro Serie Vermella

• N.º de páxinas: 176

• ISBN: 84-8224-012-9

• Educación en valores:Educación para a convivencia e educaciónpara a paz

• Relación con outras áreas: Ética

FICHA

317

PLA

N L

EC

TOR

831552 _ 0298-0317.qxd 7/3/07 19:09 Página 317

Page 318: 1º eso l.g. solucionario

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 318

Page 319: 1º eso l.g. solucionario

DEST

REZA

S TI

C

831552 _ 0318-0352.qxd 16/3/07 17:22 Página 319

Page 320: 1º eso l.g. solucionario

320

Os contidos que se presentan a continuación pretenden apoiar o noso proxecto editorialglobal para Educación Secundaria en relación cos obxectivos da LOE, que ten como undos obxectivos da ESO, «Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de infor-mación para, con sentido crítico, adquirir novos coñecementos. Adquirir unha prepara-ción básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunica-ción.»

Nesta sección preséntanse de forma moi directa e operativa algunhas das destrezas quese consideran básicas no manexo diario dos ordenadores. Ao longo das catro Guías doprofesor e da profesora desta materia, correspondentes aos catro cursos da ESO, iransedesenvolvendo os temas que consideramos máis axeitados e de interese para o profeso-rado.

ÍNDICE DE CONTIDOS

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

1. O sistema operativo 2

2. Organización da información no noso ordenador 4

3. Como crear unha estrutura de carpetas? 6

4. Como personalizar a pantalla do noso ordenador? 8

5. Como colocar un protector de pantalla? 9

6. Como copiar CD ou DVD? 10

7. Como copiar arquivos a un CD? 11

8. Como podemos crear un CD de audio? 13

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

1. O sistema operativo 14

2. Organización da información no noso ordenador 16

3. Como crear unha estrutura de carpetas? 18

4. Como cambiar o fondo do Escritorio? 20

5. Como colocar un protector de pantalla? 21

6. Como personalizar a pantalla do noso ordenador? 22

7. Como copiar CD ou DVD? 23

8. Como copiar arquivos a un CD? 24

9. Como podemos crear un CD de audio con Gnome Baker? 25

10. Como podemos crear un CD de audio con Serpentine? 26

Bloque C. Internet

1. Como podo localizar onde se encontra un enderezo? 27

2. Como podo buscar a ruta para realizar unha viaxe en coche entre dous puntos? 29

3. Como localizar un mapa en Internet? 31

Como se fai…?Destrezas básicas co ordenador

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 320

Page 321: 1º eso l.g. solucionario

321

DE

STR

EZA

S T

IC

Sempre que traballamos co ordenador estamos utili-zando un sistema operativo do cal dependen as cou-sas que podemos facer e como imos traballar co no-so equipo. O sistema operativo máis empregadoactualmente é Windows XP, aínda que existe ungran competidor que avanza con paso firme: o seunome é Linux.

Se traballamos con Windows XP, ao acender o orde-nador aparecerá unha pantalla similar á da imaxe.Nela podemos distinguir dous elementos esenciais:o escritorio, que é como se denomina a área de tra-ballo do usuario, e a barra de tarefas, que é unhabarra que aparece normalmente na parte inferior dapantalla e onde se mostran as carpetas que temosabertas e os programas que estamos executando encada momento.

Na parte esquerda da barra de tarefas encontramosoutro elemento importante, o botón Inicio, que nospermitirá acceder aos programas que teñamos insta-lados no noso equipo e ás ferramentas que nos pro-porciona o sistema operativo.

No noso escritorio podemos crear carpetas e colocartodos os documentos que creamos necesarios, aín-da que o aconsellable é que non o sobrecarguemosmoito e só teñamos nel a información coa que traba-llamos habitualmente.

Unha das utilidades do escritorio é que nos permitelocalizar as cousas facilmente, pero se colocamosmoitos elementos sobre el, intentar localizar algo pó-dese converter nun verdadeiro problema.

Se facemos clic dereito sobre un espazo libre do no-so escritorio, aparecerá o menú de contexto, e nel ve-remos a opción Organizar iconas, que nos permitirámanter o noso escritorio ordenado por diferentes cri-terios, como: o nome, o tamaño, o tipo… Ademais,podemos utilizar a opción Organización automática,que sempre manterá as iconas aliñadas en colum-nas.

Se nalgún momento queremos que se oculten todasas iconas que hai no noso escritorio, bastará con fa-cer clic sobre a opción Mostrar iconas do escritorio.Esta opción é de activación/desactivación, cun clicaparecerá marcada e mostraranse as iconas, e conoutro clic quitarase a marca e ocultaranse as iconasdo escritorio; isto mesmo ocorre coa organización au-tomática.

A barra de tarefas, polo xeral, aparece na parte infe-rior da pantalla; non obstante, podemos situala en cal-quera marxe da mesma; actualmente, coas pantallaspanorámicas, adóitase colocar á esquerda ou á derei-ta, máis ca na parte inferior.

Para cambiala, primeiro debe-mos comprobar que non esteabloqueada. Para facelo, face-mos clic dereito sobre a barrade tarefas e observamos nomenú de contexto que a op-ción Bloquear a barra de ta-refas non estea marcada. Se o estivese, fariamos unclic sobre ela para quitar a marca. Para cambiar asúa situación bastará con facer clic nun espazo libreda barra de tarefas e, sen soltar o botón do rato, des-prazala deica o bordo da pantalla onde a queremossituar.

Ademais, pode ocorrer que a barra de tarefas esteaconfigurada para que se oculte automaticamente aoexecutar un programa. Se ocorre isto, teremos queachegar o punteiro do rato ao lugar onde se encontraoculta para que se mostre.

Escritorio

Botón de inicio Barra de tarefas

O sistema operativo1

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 321

Page 322: 1º eso l.g. solucionario

322

Para configurar como se comportará a barra de tarefasé necesario facer clic dereito sobre un espazo libre damesma e elixir a opción Propiedades do menú de con-texto.

Aparecerá unha ventá na cal podemos indicar o com-portamento que desexamos para a nosa barra de ta-refas, se queremos que estea bloqueada, que se ocul-te ou non automaticamente, que estea sempre visible,etcétera.

O botón de Inicio é outro dos elementos funda-mentais á hora de traballarmos co noso sistemaoperativo Windows XP. Ao facermos clic nel, vai-nos aparecer un menú que nos permitirá accedera todos os programas instalados no noso ordena-dor, pero a aparencia dese menú tamén é configu-rable.

Se vostede é un usuario de versións anteriores deWindows, pode que estea afeito a traballar co menúclásico de Windows que se vén mantendo desde aversión de Windows 95, pero se lle gusta innovar, po-de que lle resulte máis cómodo de utilizar o novo me-nú de Windows XP. Convén deixar claro que os douspermiten facer o mesmo, e soamente é cuestión decomodidade e aparencia.

Para seleccionar o tipo de menú que imos utilizar fa-remos clic dereito sobre o botón de Inicio e no menúde contexto eliximos a opción Propiedades. Na ventáque aparece seleccionamos a ficha Menú Inicio emarcamos o tipo de menú que imos utilizar.

Menú de Inicio estilo Windows XP

Menú de Inicio estiloclásico

Barra de tarefas

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 322

Page 323: 1º eso l.g. solucionario

323

DE

STR

EZA

S T

IC

A información que se garda no noso ordenador estáorganizada de forma virtual a partir do escritorio. Pordefecto, cando se instala o sistema, dentro do escri-torio créase a carpeta Os meus documentos, que é olugar onde habitualmente se garda a informaciónque elaboramos con programas como Word, Excel,PowerPoint, etc.

O meu PC representa as unidades físicas que se en-contran no ordenador que estamos utilizando. Osmeus sitios de rede aparecerá se dispoñemos dunhatarxeta de rede instalada no noso ordenador e pro-porciónanos o acceso aos elementos compartidos narede en que esteamos conectados.

A Papeleira de reciclaxe é o lugar a onde se envíanos documentos que eliminamos. Cando decidimosborrar un documento, este non é borrado directa-mente, senón que é enviado á papeleira de reciclaxe,de onde poderemos recuperalo se fose necesario.Para borrar definitivamente un documento, debe-mos baleirar a papeleira de reciclaxe ou borralo damesma.

A carpeta Os meus documentos é unhadas máis utilizadas. Dentro dela o siste-ma crea outras carpetas para organizaros datos que o usuario queira gardar no

ordenador. A carpeta A miña música é onde habi-tualmente se gardarán as cancións que almacene-mos no noso equipo.

A carpeta As miñas imaxes servirá para gardar asnosas creacións gráficas e as nosas fotografías. Osmeus vídeos, para gardar as películas que creemosou copiemos no noso ordenador. Ademais, o usuariopoderá crear as súas propias carpetas para organi-zar toda a información que desexe gardar.

En O meu PC atopamos información sobreas unidades dispoñibles no noso equipo. Al-gunhas das que imos encontrar poden seras unidades de disquete, que normalmente

se chamarán A: se hai unha, e A: e B: se hai dúasinstaladas. Hoxe en día, as disqueteiras están dei-xando de utilizarse e sendo substituídas polas mo-dernas memorias USB ou Pendrive.

Tamén encontraremos polo menos unha unidade dedisco duro, chamado C:, aínda que no noso equipopodemos ter máis dun disco duro dispoñible. Asímesmo, é común que o noso ordenador conte conunha ou máis unidades ópticas, como os CD-Romou DVD; con elas poderemos ler e gravar neste tipode dispositivos.

Os ordenadores novos adoitan estar dotados de uni-dades para ler tarxetas de memoria de cámaras foto-gráficas, tarxetas de memoria de teléfonos móbiles,de mp3 e mp4, de cámaras de vídeo… Normalmen-te, son tarxetas tipo compact flash, smart media card,secure dixital, memory stick, etc.

Antigamente, para conectar e desconectar unidadesao noso ordenador era necesario apagalo, conectar onovo dispositivo de almacenamento e volver acendero equipo. Na actualidade, cos portos USB xa non énecesario, o sistema operativo é capaz de detectar

Organización da información no noso ordenador2

Disco duro

Unidade óptica Memoria USB

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 323

Page 324: 1º eso l.g. solucionario

324

que se conectou un novo dispositivo e pasa a xestio-nalo de forma inmediata, permitíndonos traballarcon el despois de poucos segundos.

Isto é o que ocorre coas memorias USB ou Pendrivee tamén cos discos duros portátiles. Cando conecta-mos por primeira vez un destes dispositivos ao nosoordenador, o sistema operativo encárgase de prepa-rar o software necesario para xestionalo e asignaralleunha letra de unidade para que o poidamos mane-xar.

Cada vez que introduzamos o noso dispositivo dememoria, o sistema operativo mostraranos unhaventá para indicarnos se queremos reproducir o seucontido, mostralo nunha ventá, etcétera, e nese mo-mento xa teremos preparado o noso dispositivo paraler ou escribir nel.

Soamente hai que ter en conta que, antes de desco-nectar o dispositivo, é aconsellable avisar ao sistemade que o imos desconectar. O sistema diranos se éposible retirar o dispositivo nese momento ou debe-mos esperar.

Para indicar ao sistema que desexamos desconectaro noso dispositivo, debemos utilizar a área de notifi-cación situada á esquerda da barra de tarefas e facer clic na icona , Quitar hardware con seguridade.

O sistema operativo mostraranos unha lista dos dis-positivos que podemos desconectar e temos que fa-cer clic sobre o que desexemos.

Se o sistema operativo considera que non hai proble-ma para retiralo, mostrará unha mensaxe indicándoo.

Pero se hai operacións sobre o dispositivo que aín-da non finalizaron, por exemplo documentos aber-tos, arquivos que non terminaron de copiarse, é di-cir, situacións que puidesen provocar erros deinformación, o sistema operativo avisará mostrandoun erro e indicándonos que o intentemos máistarde.

Pode ocorrer que a icona non se estea mostran-do nese momento, entón teremos que facer clic so-

bre a icona , Mostrar iconas ocultas, para queapareza.

Ademais, se estamos conectados en rede con outrosequipos, en O meu PC dispoñemos da carpeta Do-cumentos compartidos. Esta carpeta é o lugar idó-neo para colocar aqueles documentos que desexa-mos compartir na rede con outros usuarios conec-tados a ela.

Bastará con copiar os documentos nesta carpeta pa-ra que sexan accesibles desde outros equipos da re-de.

Se dispoñemos dunha aula de informática cos orde-nadores conectados en rede como ocorre, por exem-plo, nas aulas do programa Althia podemos empre-gar a carpeta de Documentos compartidos do orde-nador do profesor para colocar nela as prácticas quese van realizar e que os alumnos garden nesa carpe-ta os exercicios realizados.

Así o profesor terá directamente no seu ordenadortodos os documentos que ten que corrixir.

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 324

Page 325: 1º eso l.g. solucionario

325

DE

STR

EZA

S T

IC

A capacidade de almacenamento dos discos durosdos ordenadores cada día é máis grande e por esemotivo é cada vez máis importante utilizar unha boaestrutura de carpetas que nos deixe recuperar a in-formación dunha forma sinxela. O sistema permí-tenos crear carpetas no escritorio, noutras carpe-tas e en calquera unidade que teña acceso de es-critura.

Para crearmos unha carpeta sobre o escritorio serásuficiente con facer clic co botón dereito sobre unespazo libre do mesmo. Aparecerá o menú de con-texto, sobre el sinalamos a opción Novo e despréga-se un novo menú, onde faremos clic sobre a opciónCarpeta.

O sistema crea unha nova carpetasobre o escritorio e queda espe-rando que tecleemos nela o seunome.

Debemos substituír o texto que apa-rece Nova carpeta polo nome quedesexamos poñer nesa carpeta. Éimportante que o nome sexa signifi-cativo; é dicir, representativo da información quevaiamos gardar nela; desta forma resultaranos moi-to máis sinxelo localizar posteriormente a informa-ción.

Cando se crea unha carpeta, inicialmente non tencontido, senón que llo iremos dando nós a medidaque vaiamos gardando información nela ou creandooutras carpetas no seu interior. Para ver o contidodunha carpeta bastará con facer dobre clic sobre elaou ben facer clic dereito e elixir a opción Abrir domenú de contexto.

Unha vez aberta, podemos crear outras carpetasdentro dela. Para facelo, podemos usar o mesmo

sistema ca no escritorio ou utilizar a opción do menúque se mostra á esquerda.

Aparecerá a nova carpeta e teremos que teclear oseu nome. Con este sistema podemos crear todas ascarpetas que necesitemos; agora ben, a partir dequince xa podemos comezar a ter dificultades paraencontrar as cousas e nese momento, se non antes,é aconsellable utilizar máis niveis para organizar ainformación. Por exemplo, na carpeta que creamosantes (ESO 1 A) podemos crear as carpetas Apunta-mentos, Exercicios e Exames. E dentro da carpetaApuntamentos podemos crear Primeiro trimestre,Segundo trimestre, etc.

Como crear unha estrutura de carpetas?3

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 325

Page 326: 1º eso l.g. solucionario

326

Para movernos dunha carpeta a outra usamos osbotóns da barra de ferramentas do Explorador.

O botón , Atrás, permíte-

nos volver a unha ventá anterior. Se utilizamos o botón

Atrás, activarase o botón , Adiante, que nos per-

mite volver á ventá desde a que retrocedemos, e obotón Arriba, que nos deixará subir un nivel na nosaestrutura de carpetas e unidades. Por exemplo, se

estou en Primeiro trimestre, con clic en pasarei

á carpeta Apuntamentos, e con outro clic sobre el, ácarpeta ESO 1 A.

Outra forma sinxela de cambiar de carpeta é empre-gar a Árbore de carpetas. Para facelo, desde calque-ra ventá do explorador utilizaremos a opción do me-nú Ver/Barra do explorador/Carpetas. Na parteesquerda da ventá aparecerá toda a estrutura decarpetas do noso equipo.

Se unha unidade ou unha carpe-ta contén outras carpetas, apare-cerá á súa esquerda un cadradocun máis, �, ou cun menos, �. O primeiro indica que dentro dacarpeta hai outras que non estánsendo mostradas nese momento.Para mostralas bastará con facerclic sobre o . O segundo indicaque se está mostrando o seu con-tido e podemos ocultalo facendoclic sobre o .

Para cambiar dunha carpeta a outra basta con facerclic sobre ela. Cando nos situamos sobre unha car-peta, na parte dereita aparecerá o contido da mes-ma, tanto documentos coma outras carpetas.

O contido que se está mostrando pódese visualizarde varias formas; por exemplo, Vistas en miniatura,Mosaicos, Iconas, etc. Para seleccionar o modo devisualización, podemos utilizar o menú Ver do menúou o botón Vistas da barra de ferramentas. A infor-mación que se mostra sempre é a mesma, o quecambia é a forma de vela. O modo de visualizaciónque proporciona máis datos sobre os documentos éDetalles.

Se seleccionamos este modo, poderemos ver o no-me dos documentos, o seu tipo, o tamaño, a datade modificación, etc. Se queremos ordenar a infor-mación da ventá por calquera das columnas que semostran, bastará con facer clic sobre a cabeceirada mesma, cun clic ordenaranse de menor a maior,ben por orde alfabética ou numericamente; con ou-tro clic na cabeceira invértese a orde e apareceránde maior a menor. Ademais, podemos mostralosagrupados se marcamos a opción do menú Ver/Or-ganizar iconas/Mostrar en grupos.

Vistas

Podemos ordenar a información facendoclic na cabeceira da columna

Podemos mostrar a información en grupos

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 326

Page 327: 1º eso l.g. solucionario

327

DE

STR

EZA

S T

IC

Para personalizarmos a pan-talla do noso ordenador te-mos que facer clic co botóndereito nun espazo libre doescritorio e elixir a opciónPropiedades do menú decontexto.

Seleccionamos a ficha Temas da ventá de Propieda-des de Pantalla e nela podemos seleccionar o temaque desexamos utilizar. Un tema é un conxunto pre-definido de fontes, cores, sons e outros elementosque configuran a aparencia do contorno de traballodo sistema operativo.

Podes apreciar como cambian as ventás seleccio-nando o tema Clásico de Windows e verás como asventás toman a aparencia das versións anteriores deWindows. Cambia despois ao tema Windows XP evolverás recuperar a aparencia máis moderna do sis-tema.

Se seleccionamos a ficha escritorio, poderemos se-leccionar a imaxe que desexamos como fondo depantalla no escritorio. Nesta ficha aparece unha listaco nome Fondo onde se mostran as imaxes que po-demos utilizar.

Se quixésemos usar unha imaxe ou unha foto quenon está nesta lista, podemos utilizar o botón Exa-minar para atoparmos a localización onde se en-contre.

A imaxe pódese colocar en tres posicións diferentes:Centrada, que coloca a imaxe no seu tamaño orixinalno centro do escritorio; En mosaico, que repite aimaxe ata encher todo o escritorio, e Expandida, queaxustará o tamaño da imaxe á dimensión do escrito-rio.

Coa ficha Aparencia podemos cambiar individual-mente o aspecto, a cor e a fonte de cada un doselementos das ventás de Windows. Para facérmolo,podemos empregar as combinacións de cores dis-poñibles ou configurar as nosas co botón Opciónsavanzadas.

Como personalizar a pantalla do noso ordenador?4

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 327

Page 328: 1º eso l.g. solucionario

328

O protector de pantalla é un programa que se execu-ta automaticamente cando transcorreu un certotempo sen que o ordenador estea sendo utilizado.Ao activarse, aparece unha imaxe ou unha anima-ción que se mostrará na pantalla ata que se mova orato ou se prema algunha tecla.

Ademais, existen protectores de pantalla que nos per-miten establecer algunha clave de acceso, de tal xeitoque, unha vez activado o protector, é necesario intro-ducir a clave para continuar utilizándo o ordenador. Ouso dunha clave é unha medida de seguridade útil sedesexamos que ninguén utilice o noso ordenadormentres nos ausentamos do noso posto de traballo.

Para colocar un protector de pantalla realizaremosos seguintes pasos:

1.º Facemos clic dereito sobre calquera espazo li-bre do escritorio e seleccionamos a opción Pro-piedades do menú de contexto. Na ventá queaparece marcaremos a ficha Protector de pan-talla.

2.º Na lista despregable Protector de pantalla selec-cionamos o que desexemos utilizar. Por exemplo,campo de estrelas, curvas e cores, figuras en 3D,tubos 3D, etc. Se usamos a Marquesiña, podere-mos colocar unha mensaxe que se moverá de es-querda a dereita.

3.º Configuramos o noso protector utilizando o bo-tón Configuración que aparece na ficha. Pode-mos variar o número de elementos que saen,as cores, a velocidade, etcétera. Por exemplo,se eliximos campo de estrelas, podemos confi-gurar o número de estrelas que se teñen quemostrar e a velocidade coa que deben apare-cer.

4.º Establecemos os minutos que deben transco-rrer sen que se utilice o ordenador para que oprotector se active automaticamente. Aconsella-mos que o número de minutos non sexa moipequeno, polo menos 10 minutos, ou do con-trario pode ser que o protector se active conmáis frecuencia da desexada e terminemos pordesactivalo.

5.º Decidir se protexemos con contrasinal o protec-tor. Se marcamos a opción Protexer con contra-sinal ao continuar, unha vez activado o protec-tor, cando volvamos utilizar o ordenador, o siste-ma mostraranos a pantalla de benvida de Win-dows e solicitaranos a clave do noso usuario dosistema.

6.º Para que todos os cambios realizados teñanefecto faremos clic no botón Aceptar para esta-blecer a nova configuración.

Debemos ter en conta que, se se activa o protectorde pantalla co contrasinal, ninguén poderá utilizar oordenador se non coñece ese contrasinal, polo que aúnica forma de volver usalo será reiniciándoo. Poriso, non é aconsellable protexer con contrasinal or-denadores que vaian ser compartidos por moitosusuarios, como por exemplo os da sala de profeso-res, os da biblioteca, etc.

Como colocar un protector de pantalla?5

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 328

Page 329: 1º eso l.g. solucionario

329

DE

STR

EZA

S T

IC

Actualmente, os formatos de almacenamento perma-nente máis utilizados son os CD e os DVD. No merca-do existen moitas aplicacións que nos permiten traba-llar con estes discos; non obstante, o máis empregadona actualidade é Nero (www.nero.com).

Para realizar unha copia dun CD a outro con Nerorealizaremos os seguintes pasos:

1.º Executamos Nero e aparecerá a ventá principal.Seleccionamos na parte superior o ti-po de dispositivo que imos copiar, CDou DVD, e clic no botón Copiar discodo menú Favoritos.

2.º Aparece unha nova ventá na que debemos indi-car cal será a unidade orixe e cal o destino. Seno teu ordenador só tes unha gravadora, debesutilizar a mesma como orixe e destino. Ademais,debemos indicar a velocidade de gravación; onormal é utilizar o máximo posible, canto máis

rápido menos tempo tardará en gravalo. Taménpodemos indicar o número de copias que se de-ben realizar do disco que imos copiar, por de-fecto aparecerá unha.

3.º Para comezar a copia faremos clic no botón Gra-var. Aparecerá unha nova ventá en que se mos-trará a evolución da copia indicando a operaciónque está realizando nese momento e o tempotranscorrido. Podemos usar o botón Deter parainterromper o proceso de copia.

4.º Cando xa estea lido o disco orixe, se só dispoñe-mos dunha gravadora, aparecerá unha mensaxena pantalla para solicitar que introduzamos odisco destino.

Cando o proceso de copia estea acabado, mostrara-se unha mensaxe que indica como terminou.

Como copiar CD ou DVD?6

Seleccionamos CD ou DVD

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 329

Page 330: 1º eso l.g. solucionario

330

Ata hai uns anos, cada vez que había que entregaralgún documento ou traballo en soporte dixital, em-pregábanse os disquetes; non obstante, ese tipo desoporte magnético foi substituído polos soportes óp-ticos, tanto polos CD coma polos DVD.

Para copiar arquivos a un disco óptico necesitamosdispoñer no noso equipo dunha gravadora deste tipode soportes e o software necesario para facelo. Aíndaque Windows permite gravar directamente nun CD, osoftware máis empregado para este tipo de opera-cións pola súa facilidade de uso é Nero Express.

Para copiar arquivos a un CD ou DVD debemos se-guir estes pasos:

1.º Executamos Nero e no apartado aplicacións domenú que aparece á esquerda seleccionamos oprograma Nero Express.

2.º Na nova ventá seleccionamos a gravadora queimos utilizar e que desexamos crear un Disco dedatos.

3.º Na nova ventá que aparece debemos seleccionaros documentos que desexamos copiar no disco.Para iso, faremos clic no botón Engadir e apare-cerá a ventá de selección para que vaiamos enga-dindo todos os arquivos ou carpetas que se vaiancopiar. Bastará con seleccionar a carpeta corres-pondente e facer clic no botón Engadir.Cando terminemos de engadir documentos, fa-remos clic no botón Finalizado e Nero Expressmostraranos o espazo do disco que estamos uti-lizando.

4.º Unha vez seleccionados todos os arquivos ecarpetas que queremos copiar ao disco, fa-remos clic no botón Seguinte.

Como copiar arquivos a un CD?7

Cun clic nesta barra mostramos e ocultamos o menú

Se dispoñemos de varias gravadoras,debemos indicar cal utilizar

Podemos crear carpetas para organizar a información

Mostra a capacidade do disco queestamos utilizando e a cor azulindica a cantidade de espazo

que imos usar

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 330

Page 331: 1º eso l.g. solucionario

331

DE

STR

EZA

S T

IC

Na pantalla aparecerá unha nova ventá enque podemos colocar o nome que lle quere-mos poñer ao disco que imos crear e seleccio-nar a velocidade de gravación con que se cre-ará o disco.

Tamén podemos decidir se permitiremos quenese disco se poidan engadir máis arquivos des-pois de realizar esta gravación ou se cerramos odisco para que xa non se poida escribir máisnel.

Para deixar o disco aberto e que se poidan gra-var máis cousas a continuación, debemos mar-car a opción Permitir que se engadan arquivosdespois (disco multisesión).

Debemos ter en conta que a capacidade dosdiscos ópticos é moi grande, desde uns 650Megabytes ata 8,5 Gigabytes. Ao copiarmos al-gúns arquivos nestes discos, polo xeral o espa-zo que queda libre é enorme, e todo ese espa-zo estará sendo malgastado se non permitimosque se poidan engadir posteriormente novosarquivos.

Ademais, podemos marcar a opción Verificar osdatos no disco despois de gravar, co cal, trascrear o disco, Nero comprobará que a informa-ción é correcta antes de expulsalo. A verificaciónfai que o proceso de copia tarde máis tempo,pero será moito máis fiable.

5.º Para crear o disco facemos clic no botón Gravare aparecerá unha ventá en que se mostra a evo-lución da gravación que estamos realizando.Unha vez terminado o proceso de copia, o pro-

grama mostraranos unha mensaxe para indicarcomo terminou.

Ao facer clic en Aceptar, Nero Express pregun-taranos se desexamos gardar o proxecto realiza-do, por se noutro momento queremos facer amesma copia, e despois devolveranos á ventáinicial do programa.

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 331

Page 332: 1º eso l.g. solucionario

332

A maioría dos arquivos de son que circulan por In-ternet están en formato mp3. Isto é debido a queocupan pouco espazo de almacenamento e teñenunha gran calidade. Non obstante, un gran númerodos reprodutores de CD non é compatible con eseformato, por iso é necesario gravar estes arquivosnun CD de audio para poder escoitalos nun reprodu-tor estándar.

Os pasos para gravar un CD de audio a partir dos no-sos ficheiros en diferentes formatos son:

1.º Executamos Nero e aparecerá aventá principal. Seleccionamos naparte superior o tipo de dispositivoque imos crear, CD. Facemos clicno botón Crear CD de audio do me-nú Favoritos.

2.º Aparece unha nova ventá en que debemos en-gadir os arquivos que desexamos incluír no CD.Para iso, utilizaremos o botón Engadir e na ven-tá de selección iremos sinalando todos os arqui-vos que nos interesen.

Cando terminemos de seleccionar, faremos clicen Finalizado, e para continuar, clic no botón Se-guinte.

3.º Na nova ventá indicamos a unidade en que segravará o CD, o título que lle imos dar ao nosoCD e o nome do artista.

Seleccionamos a velocidade de gravación, a calé aconsellable que sexa baixa se imos utilizar unreprodutor antigo, e o número de copias que imoscrear. Faremos clic no botón Gravar para comezara creación do CD.

Como podemos crear un CD de audio?8

Mostra a capacidade do disco que estamosutilizando. En cor azul aparecerá a cantidade

de minutos que levamos ocupados.

Bloque A. Sistemas operativos. Windows

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 332

Page 333: 1º eso l.g. solucionario

333

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

As versións actuais de Linux son numerosas, aíndaque a maioría son adaptacións de versións xa exis-tentes (Debian, Slackware, Rede Hat) personaliza-das para entidades, países, comunidades, etc.

Por exemplo, para redactar estas follas utilizouseGuadaLinex V 3.0.1, que é a versión de Linux em-pregada pola Junta de Andalucía, pero igualmentepodemos encontrar Molinux, creado pola Comuni-dade de Castela-A Mancha; Max, creado pola Co-munidade de Madrid; LinEx, pola Comunidade deEstremadura; etc.

Todos eles son moi similares e practicamente todo oque indiquemos poderíase aplicar en calquera de-les.

Linux, igual ca Windows, incorpora un sistema gráfi-co de ventás que facilita a utilización do sistema. Oscontornos de escritorio máis coñecidos son Gnomee KDE. Ademais, o sistema está acompañado duncompleto conxunto de ferramentas, como navega-dor para Internet, programas de correo electrónico,procesador de textos, folla de cálculo, bases de da-tos, programas gráficos, etc., e todo sen custo nin-gún.

Linux é un sistema operativo multitarefa e multiu-suario. Multitarefa indica que podemos estar exe-cutando varias cousas ao mesmo tempo, e multiu-suario, que varias persoas poden estar traballando á vez co ordenador, aínda que obviamente necesi-tariamos varios terminais para traballarmos destemodo.

Cando un usuario comeza a traballar con Linux, énecesario que ese usuario teña unha conta no siste-ma; a conta do administrador créase durante a ins-talación do sistema e o administrador pode poste-riormente crear todas as contas de usuario quedesexe.

A pantalla inicial pediranos que tecleemos ou selec-cionemos o noso nome de usuario; posteriormente,teclearemos a nosa clave de acceso e premeremosEnter para acceder ao sistema.

Ao entrar no sistema poderemos contemplar unhapantalla similar á da imaxe. Nela imos distinguir oescritorio, que é como se denomina a área de traba-llo do usuario, e os paneis, que son as barras queaparecen na parte superior e na parte inferior dapantalla.

O panel da parte superior dispón dos menús princi-pais, de iconas de programas e no extremo dereitoaparece o botón , que nos permitirá cerrar osistema, cambiar de sesión, reiniciar o equipo, et-cétera. O panel da parte inferior mostraranos asventás que estean abertas e os programas en exe-cución.

Na parte dereita encontramos as representaciónsdas áreas de traballo e mais a papeleira. As áreasde traballo son distintos escritorios dispoñibles. To-dos os escritorios teñen os mesmos paneis e osmesmos elementos que aparecen no escritorio ini-cial; o que cambia son as diferentes ventás que te-mos abertas en cada unha das áreas de traballo.Para pasarmos dun a outro bastará con facer unclic sobre el.

O sistema operativo1

Menú principalTerminar a sesión

Áreas de traballo

Papeleira de reciclaxe

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 333

Page 334: 1º eso l.g. solucionario

334

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

No escritorio podemos crear carpetas e colocar to-dos os documentos que creamos necesarios, aíndaque o aconsellable é que non o sobrecarguemosmoito e soamente teñamos nel a información conque traballamos habitualmente: unha das utilidadesdo escritorio é que nos permite localizar as cousasfacilmente. Agora ben, se colocamos moitos elemen-tos sobre el, intentar localizar algo pode convertersenun verdadeiro problema.

Se facemos un clic dereito sobre un espazo libre doescritorio, aparecerá o menú de contexto e, nel, aopción Reordenar por nome, que nos permitirá orga-nizar o contido do escritorio. Ademais, podemos ac-tivar a opción Manter aliñados, que organizará asiconas por columnas.

Polo xeral, os paneis aparecen na parte superior ena parte inferior da pantalla, non obstante, podemossitualos en calquera dos laterais.

Para cambiar a posición dun panel bastará con facerclic sobre el e, sen soltar o botón esquerdo do rato,arrastralo deica o lateral da pantalla onde o quere-mos colocar, e despois soltar.

Se os paneis están configurados para que se ocultenautomaticamente, teremos que achegar o punteirodo rato ao lugar onde se encontren ocultos para quese mostren de novo.

Os paneis do sistema Linux tamén teñen a opción deseren ocultados facendo clic nos botóns de oculta-ción ; para volver mostrar un panel oculto bastarácon facer outro clic sobre o mesmo botón.

Para configurar estes comportamentos faremos clicsobre un espazo libre do panel que imos configurare elixiremos a opción Propiedades do menú de con-texto. Na nova ventá poderemos marcar as opciónsde Ocultar automaticamente e Mostrar botóns deocultación.

Ademais podemos colocar unha cor de fondo nospaneis e podemos configurar un determinado nivelde transparencia para a cor seleccionada. Taménpodemos configurar unha imaxe como fondo dos pa-neis; para facelo bastará con seleccionar a imaxe quese vaia utilizar facendo clic no botón .

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 334

Page 335: 1º eso l.g. solucionario

335

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

A información que se garda no no-so ordenador está organizada deforma virtual a partir do escritorio.Por defecto, cando se instala o sis-tema ou se crea un novo usuario,no seu escritorio aparecerá o Equi-po, que representa as unidades físicas do ordenador, a carpetapersoal do usuario que estea uti-lizando o sistema e as iconas dal-gúns programas, como o navega-dor Web ou a Suite OpenOffice,que inclúe procesador de texto, fo-lla de cálculo, etc.

O que máis utilizará cada usuario será a súa carpetapersoal, xa que dentro dela se almacenarán todos osdocumentos que vaia creando ou copiando no orde-nador. Para organizar os datos, esta carpeta, á súavez, inclúe outras. Para ver o seu contido bastarácon facer un dobre clic sobre ela.

Na nova ventá encontramos carpetas como Audio,onde habitualmente se gardarán todas as cancións eos arquivos de son que desexemos almacenar. Nacarpeta Imaxes gardaremos as nosas creacións gráfi-cas e as nosas fotografías. Na carpeta Vídeos gardare-mos as películas que creemos ou copiemos no nosoordenador. Na carpeta Documentos gardaremos osarquivos do procesador de textos, da folla de cálculo,etc. Na carpeta Descargas gardaremos todos os docu-mentos e programas que baixemos da Internet, etc.Ademais, o usuario poderá crear as súas propias car-petas para organizar toda a información que desexealmacenar.

En Equipo achamos información sobreas unidades dispoñibles no noso orde-nador.

Algunhas das unidades que imos ato-par son a disqueteira, a unidade ópti-ca, ben CD-Rom ou DVD, ou o sistema de arquivosque se corresponde co disco duro do ordenador.

En Linux, as unidades non se recoñecen cunha letracomo en Windows; aquí as unidades móntanse edesmóntanse a partir dun directorio do sistema dearquivos e pasan a utilizarse como se dunha carpetamáis se tratase.

Todo isto é xestionado polo sistema operativo e étransparente ao usuario, que soamente terá que fa-cer dobre clic para acceder ao contido do seu dispo-sitivo.

Isto mesmo ocorre cos modernos dispositivos que seconectan en quente (co ordenador aceso) a travésdun porto USB.

Linux detecta o tipo de dispositivo que é e instala osoftware necesario para xestionalo, permitíndonostraballar con el en poucos segundos.

Ademais, en función do dispositivo de que se trate, osistema actuará dunha ou doutra forma. Por exem-plo, se conectamos unha cámara de fotos, mostrará unha mensaxe para indicar que a detectou e des-pois preguntaranos se desexamos importar as foto-grafías desde ese dispositivo.

Organización da información no noso ordenador2

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 335

Page 336: 1º eso l.g. solucionario

336

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

Se o que conectamos a un porto USB é unha me-moria, un pendrive, un disco duro portátil ou outrodispositivo similar, tamén mostrará unha mensaxepara indicar o dispositivo detectado, e instalará osoftware necesario para xestionalo.

Nuns segundos abrirá unha ventá co contido do dis-positivo para que poidamos acceder á información etraballar con ela.

Antes de desconectar o equipo é aconsellable des-montar a unidade; deste xeito asegurarémonos deque non quedaron arquivos abertos e de que a infor-mación poida resultar danada.

Para iso, situarémonos na ventá de Equipo e fare-mos un clic dereito sobre o dispositivo que imosdesconectar. No menú de contexto elixiremos a op-ción Desmontar o volume. Cando o sistema nosmostre a mensaxe de Dispositivo desmontado, seráo momento axeitado para desconectarmos ese dis-positivo.

Todos os dispositivos que se conectan en quente aosistema móntanse de forma automática na carpetamedia do sistema de arquivos. Para cada dispositivocréase unha nova carpeta, e a partir dela poderemoster acceso a todo o contido almacenado nel, indepen-dentemente do tipo de hardware que sexa, un discoduro, un pendrive, unha cámara de fotos, etcétera.Esa carpeta desaparece ao desmontar o volume dodispositivo e desconectalo do sistema.

Disco duroportátil

Na carpeta mediamóntanse os dispositivos

que se conectan ao ordenador

Carpeta para acceder ao contido do disco

duro portátil

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 336

Page 337: 1º eso l.g. solucionario

337

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

A capacidade de almacenamento dos discos durosdos ordenadores é cada vez máis grande e, por esemotivo, faise cada vez máis necesario utilizar unhaboa estrutura de carpetas que nos permitan recupe-rar a información de forma sinxela. O sistema opera-tivo permítenos crear carpetas no escritorio, noutrascarpetas e en calquera unidade que teña acceso deescritura.

Para crear unha carpeta sobre o escritorio bastarácon facer clic co botón dereito sobre un espazo libredo mesmo. Aparecerá o menú de contexto e fare-mos clic na opción Crear unha carpeta.

Créase unha nova carpeta so-bre o escritorio e queda espe-rando que tecleemos nela o no-vo nome.

Debemos substituír o texto queaparece, carpeta sen título, polo nome que desexa-mos poñerlle a esa carpeta.

É bastante importante que o nome sexasignificativo, é dicir, que sexa represen-tativo da información que vaiamos gar-dar nela; desta forma seranos moitomáis sinxelo localizar posteriormente ainformación.

Cando se crea unha carpeta, inicialmente non tencontido. Este irémosllo dando nós a medida quevaiamos gardando información nela ou creando ou-tras carpetas no seu interior. Para ver o contido du-nha carpeta bastará con facer dobre clic sobre elaou ben facer clic dereito e elixir a opción Abrir domenú de contexto.

Unha vez aberta, podemos crear outras carpetas noseu interior. Para facelo, podemos utilizar o mesmosistema ou ben empregar a opción do menú ArquivoCrear unha carpeta. Aparecerá a nova carpeta e te-remos que teclear o seu nome.

Con este sistema podemos crear todas as carpetasque necesitemos; agora ben, a partir de quince xapodemos comezar a ter dificultades para encontraras cousas e nese momento, se non antes, é aconse-llable utilizar máis niveis para organizarmos a infor-mación.

Por exemplo, na carpeta ESO 1 A podemos crear ascarpetas Apuntamentos, Exercicios e Exames. Edentro da carpeta Apuntamentos podemos crearPrimeiro trimestre, Segundo trimestre, etc.

Podemos movernos dunha carpeta a outra cos bo-tóns da barra de ferramentas do navegador de arqui-vos.

Como crear unha estrutura de carpetas?3

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 337

Page 338: 1º eso l.g. solucionario

338

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

O botón , Atrás, permítenos volver a unha ventáanterior.

Se xa utilizamos o botón Atrás, activarase o botón, Adiante, que nos permite volver á ventá desde a

que retrocedemos. O botón , Subir, permitiránossubir un nivel na nosa estrutura de carpetas e unida-des.

Por exemplo, se estou en Primeiro trimestre, con clicen pasarei á carpeta Apuntamentos e con outroclic nel pasarei á carpeta ESO 1 A.

Outra forma sinxela de cambiar de car-peta é empregar a árbore de carpe-tas. Para facelo, no panel lateral dunhaventá do navegador de arquivos selec-cionamos na lista despregable a opciónÁrbore.

No panel da esquerda aparecerá toda aestrutura de carpetas que colga da no-sa carpeta persoal.

Á esquerda das carpetas aparecerá o símbolo , queindica que a carpeta contén outras carpetas que nonestán sendo mostradas neste momento, ou o símbo-lo , que indica que as carpetas que contén estánsendo mostradas.

Para despregar o contido dunha carpeta bastará confacer un clic sobre e para contraelo deberemos fa-cer clic sobre .

Para cambiarmos dunha carpeta a outra bastarácon facer clic sobre ela. Cando na Árbore nos si-tuamos sobre unha carpeta, na parte dereita mos-trarase o seu contido, tanto documentos coma ou-tras carpetas. O contido que se está mostrandopode visualizarse de dúas formas, como iconas ecomo lista.

Se temos a información organizada como iconas,podemos ordenalas por diferentes criterios coa op-ción do menú Ver / Organizar os elementos e otipo de organización que desexemos. Para cambiara modo lista, elixiremos a opción do menú Ver / Vercomo lista.

No modo lista proporciónanse máis datos sobre ca-da un dos elementos; por exemplo, o tamaño, o ti-po de elemento, a data da última modificación, etc.Se queremos organizar a información da ventá porcalquera das columnas que se mostran, bastarácon facer clic na cabeceira da mesma. Cun clic or-denaranse de menor a maior, ben por orde alfabéti-ca ou ben numericamente; con outro clic invértesea selección.

Podemos ordenar a informaciónfacendo clic na cabeceira da columna

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 338

Page 339: 1º eso l.g. solucionario

339

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

Como o fondo do noso escritorio é un elemento queimos ter bastantes horas diante dos ollos, adoita seragradable dispoñer dunha imaxe relaxante, fotosdalgún lugar ou de alguén querido, da nosa masco-ta, etc.

Para personalizar o fondo do escritorio do noso orde-nador realizaremos os seguintes pasos:

1.º Facemos clic no menú Sistema do panel supe-rior e seleccionamos as opcións Preferencias/Fondo de escritorio.

2.º Abrirase a ventá de preferencias do fondo de es-critorio cunha lista das imaxes dispoñibles. Bas-tará con facer un clic sobre calquera delas paraque apreciemos como cambia o fondo do nosoescritorio.

3.º Se non desexamos utilizar ningunha das que ve-ñen co sistema e desexamos poñer unha foto-grafía nosa ou un gráfico que creemos, abonda-rá con facermos clic no botón Engadir tapiz eabrirase unha ventá que nos permitirá navegarpolo sistema para localizarmos o arquivo que acontén.

4.º Unha vez seleccionada a imaxe que desexamoscolocar soamente nos queda indicar como sedebe mostrar.

Para iso debemos elixir o estilo que desexamosaplicar:

• Centrado, como fondo colocarase a imaxe se-leccionada centrada no escritorio coas súasdimensións reais.

• Encher a pantalla, a imaxe amplíase ou redú-cese todo o necesario ata que se cobre todo oescritorio; a imaxe pode aparecer distorsiona-da pois non se gardan as proporcións de altoe largo.

• Escalado, amplíase ou redúcese a imaxe paraencher a maior parte do escritorio, pero man-tendo a proporción de alto e largo para que aimaxe non apareza distorsionada.

• Mosaico, repítese a imaxe seleccionada todasas veces que sexa necesario ata encher todoo escritorio.

Para terminar, faremos clic no botón Cerrar.

Como cambiar o fondo do Escritorio4

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 339

Page 340: 1º eso l.g. solucionario

340

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

O protector de pantalla é un programa que se exe-cuta automaticamente cando transcorreu un certotempo sen que o ordenador estea sendo utilizado.Cando se active, aparecerá unha imaxe ou unha ani-mación que se mostrará en pantalla ata que se movao rato ou se prema algunha tecla.

Ademais, algúns protectores de pantalla permiti-rannos establecer algunha clave de acceso, de talforma que unha vez activado o protector será nece-sario introducir a clave para continuar utilizando oordenador. O uso dunha clave é unha medida deseguridade se non desexamos que ninguén utiliceo noso equipo mentres nos ausentamos do nosoposto de traballo.

Para colocar un protector de pantalla, realizaremosos seguintes pasos:

1.º Facemos clic no menú Sistema do panel supe-rior e seleccionamos as opcións Preferencias/Salvapantallas.

2.º Abrirase a ventá de preferencias do Salvapanta-llas e nela deberemos seleccionar o modo enque debe funcionar o protector.

As opcións dispoñibles son Desactivar o protec-tor de pantalla, Só poñer a pantalla en negro, Sóun salvapantallas ou Seleccionar o salvapanta-llas de forma aleatoria. Seleccionamos a opciónque vaiamos utilizar e na lista de protectores depantalla que aparece debaixo seleccionamos oque desexamos utilizar.

Na imaxe que aparece á dereita da lista podere-mos apreciar o aspecto que terá o Salvapanta-llas elixido, pero se queremos velo na pantallacompleta, podemos utilizar o botón Previsuali-zar.

3.º Configuramos o noso protector utilizando o bo-tón Configuración que aparece na ficha. Amaioría dos protectores son configurables, po-demos variar o número de elementos que saen, as cores, a velocidade, etc.

4.º Establecemos os minutos que deben transcorrersen que se utilice o ordenador para que o pro-tector se active automaticamente. É importanteque o número de minutos non sexa moi peque-no, aconsellamos polo menos 10 minutos ou, docontrario, poida que o protector se active conmáis frecuencia da desexada e terminemos pordesactivalo. Se eliximos que o protector cambiede forma aleatoria, deberemos establecer o tem-po de rotación entre os protectores co elementoCiclar despois de.

5.º Decidir se protexemos con contrasinal o protec-tor. Se marcamos a opción Lock Screen After,unha vez activado o protector, cando transcorrao tempo indicado neste apartado, se queremosvolver utilizar o ordenador, apareceranos un ca-dro de diálogo para solicitar a clave do usuariopara volver ao sistema.

Podemos bloquear o noso terminal directamenteutilizando a opción do menú Arquivo/Bloquearpantalla agora da ventá de preferencias do Sal-vapantallas.

Como colocar un protector de pantalla?5

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 340

Page 341: 1º eso l.g. solucionario

341

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

Se hai algo que caracteriza os contornos de escrito-rio de Linux e, en especial a Gnome, é a facilidadecon que o usuario pode colocar o contorno ao seugusto. Podemos configurar o aspecto das ventás, odas iconas, os controis, etc.

Os pasos que hai que realizar para configurar o as-pecto do noso contorno gráfico son os seguintes:

1.º Facemos clic no menú Sistema do panel supe-rior e seleccionamos as opcións Preferencias/Tema.

Na nova ventá aparecen os temas que temosinstalados no sistema. Un tema é un conxuntopredefinido de fontes, de cores, de sons e dou-tros elementos que configuran a aparencia docontorno de traballo do sistema operativo. Po-des apreciar como cambian as ventás seleccio-nando calquera dos temas que aparecen nalista.

2.º Para personalizar máis aínda o contorno, pode-mos facer clic sobre o botón Detalles do tema eaparecerá unha nova ventá con tres fichas: Con-trois, Bordo da ventá e Iconas.

Seleccionamos o tipo que máis nos guste encada unha das listas e facemos clic no botónCerrar. Igualmente, para saírmos da ventá Prefe-rencias do tema faremos clic sobre o botón Cerrar.

Podemos apreciar na imaxe comocambiou o aspecto das iconas dascarpetas cos valores que seleccio-namos na ficha Iconas.

Como personalizar a pantalla do noso ordenador?6

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 341

Page 342: 1º eso l.g. solucionario

342

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

No mercado existen moitas aplicacións que nos per-miten traballar con CD e DVD. Guadalinex incorporaunha sinxela aplicación chamada Gnome Baker quenos permitirá traballar con estes formatos de alma-cenamento dunha forma sinxela.

Para realizar unha copia dun CD a outro con GnomeBaker, seguiremos estes pasos:

1.º Executamos o programa desde o menú princi-pal seleccionando Aplicacións /Son e vídeo/Gra-vador de CD/DVD (Gnome Baker).

2.º Aparece unha nova ventá na que temos dispoñi-ble a árbore do sistema de arquivos, e o contidoda carpeta seleccionada.

Para copiar discos, emprega-remos o botón Copiar CD dedatos da barra de ferramentasdesta ventá.

3.º Na nova ventá seleccionaremos a unidade dolector e a da gravadora, ambas poden ser a mes-ma. Tamén elixiremos a velocidade de gravacióne o modo en que se realizará; ademais, podemoselixir simular a gravación para comprobar que tal se realizaría. Se temos tempo, é aconsellableprobar unha simulación antes de gravar, pois ga-rantiranos que a copia se efectuará de forma co-rrecta.

4.º Para empezar coa copia ou a simulación bas-tará con facer clic no botón Comezar. Se soa-mente dispoñemos dunha gravadora, aparece-rá unha mensaxe na pantalla para solicitar queintroduzamos o disco destino. Cando o proce-so de copia estea terminado, mostrarase unhamensaxe para indicarnos como acabou o pro-ceso.

Como copiar CD ou DVD?7

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 342

Page 343: 1º eso l.g. solucionario

343

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

Os disquetes (soportes magnéticos) foron substituí-dos polos soportes ópticos, tanto polos CD coma po-los DVD. Os ordenadores novos xa non levan disque-teiras; non obstante, todos incorporan un lector ougravador de CD ou DVD. Para copiar o nosos arqui-vos a un disco óptico necesitamos que o noso equi-po teña incorporada unha gravadora deste tipo desoportes e o software necesario para facelo. Guadali-nex dispón da aplicación Gnome Baker, que permitegravar arquivos nun CD.

Para copiar arquivos a un CD ou DVD deberemos re-alizar os seguintes pasos:

1.º Executamos Gnome Baker e utilizamos a árboredo sistema de arquivos para situarnos no lugaronde se encontran as carpetas ou os arquivosque imos copiar.

2.º Unha vez seleccionados, utilizamos o botón En-gadir arquivo(s) para engadir ao CD a informa-ción que se vai copiar. Na parte inferior da ventámóstrase unha relación das carpetas e os arqui-vos engadidos e unha barra que indica o espazoocupado por esa información.

3.º Unha vez engadidos todos os documentos quedesexamos copiar no disco, facemos clic no bo-tón Crear un disco de datos que aparece na es-quina inferior dereita da ventá.

4.º Na nova ventá seleccionamos a nosa gravadora,e a velocidade de gravación que desexamos utili-zar e facemos clic no botón Comezar.

5.º Na seguinte ventá tecleamos o nome que llequeremos poñer ao disco e o nome do autor dodisco. Para comezar a gravación faremos clic nobotón Aceptar.

6.º Unha vez acabado o proceso de copia, o progra-ma mostraranos unha mensaxe para indicarcomo terminou o proceso.

Como copiar arquivos a un CD?8

Clic para engadir os arquivosou carpetas seleccionados

Espazo que ocupa no CD a informacion

engadida

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 343

Page 344: 1º eso l.g. solucionario

344

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

A maioría dos arquivos de son que circulan por In-ternet están en formato mp3. Isto é debido a queocupan pouco espazo de almacenamento e teñenunha gran calidade.

Non obstante, un gran número dos reprodutores deCD non é compatible con ese formato, por iso é ne-cesario gravar estes arquivos nun CD de audio parapodelos escoitar nun reprodutor estándar.

Os pasos que hai que seguir para gravar un CD deaudio a partir do nosos ficheiros en diferentes forma-tos son:

1.º Executamos o programa desde o menú principalseleccionando Aplicacións /Son e vídeo /Grava-dor de CD/DVD (Gnome Baker).

Aparece a ventá principal e na parte inferior se-leccionamos a ficha Disco de son.

2.º Utilizando a árbore do sistema situámonos no lu-gar onde se encontran as cancións que imos en-gadir ao noso CD. Seleccionámolas e facemosclic no botón Engadir arquivo(s).

3.º Cando teñamos todas as cancións selecciona-das, faremos clic no botón Crear un disco deson que aparece na parte inferior dereita daventá.

4.º Seleccionamos o nome da gravadora en queimos realizar a copia e tamén eliximos a veloci-dade de gravación. Debemos ter coidado e, aocontrario do que faciamos nos discos de datos,

onde seleccionabamos a máxima velocidade,agora debemos seleccionar unha velocidadebaixa, por exemplo, 2 ou 4.

Isto evitará que aparezan saltos no son ao utili-zalos en reprodutores antigos.

Tamén temos dispoñible a opción de simular agravación, a cal nos permitirá comprobar se acopia se pode efectuar de forma correcta antesde utilizar o disco.

Para empezar a crear o disco faremos clic nobotón Comezar.

5.º O programa empezará a converter as canciónsa formato CD audio. Automaticamente, candotermina a conversión, comeza a gravación dodisco.

6.º Unha vez acabado o proceso de copia, o progra-ma mostraranos unha mensaxe para indicarnoscomo terminou o proceso.

Seleccionamos a fichaDisco de son

Como podemos crear un CD de audio con Gnome Baker?9

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 344

Page 345: 1º eso l.g. solucionario

345

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque B. Sistemas operativos. Linux

Unha das tarefas máis frecuentes que realizamoscoa nosa gravadora de CD é crear discos de músicaque poidan ser utilizados en reprodutores normaisde CD. Para isto, Guadalinex dispón dunha ferra-menta denominada Serpentine, que é moi fácil deutilizar.

Para crear un disco de música con Serpentine reali-zaremos os seguintes pasos:

1.º Executaremos o programa desde o menú princi-pal seleccionando Aplicacións/Son e vídeo/ Gra-vador de CD de audio (Serpentine).

2.º Na parte inferior podemos seleccionar a capaci-dade do disco que imos gravar. Para engadircancións ao noso disco, faremos clic no botónEngadir da barra de ferramentas.

3.º Aparece unha nova ventá en que podemos na-vegar polo sistema de arquivos para seleccionaras cancións que desexamos engadir ao novoCD.

Para iso, bastará con seleccionar unha cancióne facer clic no botón Abrir para engadila ao novoCD.

4.º Despois de engadirmos ao novo CD todas ascancións que desexamos incluír, faremos clicno botón Gravar no disco da barra de ferra-mentas.

5.º Abrirase un cadro de diálogo en que se nos pre-gunta se desexamos gravar o disco.

Para continuar co proceso faremos clic no botónGravar no disco.

6.º O programa comeza a preparar os arquivos queimos gravar e inicia o proceso de gravación.

Unha vez acabado o proceso, o programa mos-traranos unha mensaxe para indicar como ter-minou a gravación.

Como podemos crear un CD de audio con Serpentine?10

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 345

Page 346: 1º eso l.g. solucionario

346

Bloque C. Internet

En numerosas ocasións seguro que nos había gustardispoñer da tecnoloxía actual para poder localizarunha rúa, unha estrada, un monumento, un restau-rante, etc. Agora mesmo, cando xa están anuncián-dose na televisión os GPS de peto que te levarán acalquera parte, dispoñemos dunha ampla variedadede formas para conseguir a localización dun sitio ever como chegar deica el.

Os sistemas de información xeográfica GIS (Geogra-phic Information System) conseguiron uns resulta-dos espectaculares, que xa están ao alcance de cal-quera persoa que teña acceso a Internet.

Para localizar onde está unha rúa, realizaremos osseguintes pasos:

1.º Seleccionar a guía de rúas que desexamos utili-zar. Actualmente, na rede podes atopar moitaspáxinas que subministran este tipo de informa-ción, entre elas cabe destacar Páginas Amarillas,QDQ, Terra, Guiacampsa, Víamichelin, etc.

Para mostrar como facelo, imos utilizar a guía derúas das páxinas amarelas, que é unha das queteñen unha información máis extensa sobre asnosas poboacións. Para iso, entramos en Inter-net e na barra de enderezos tecleamos a seguintedirección http://www.paginasamarillas.es, e pre-memos <Enter>.

O noso buscador localizará a páxina e mostraráunha imaxe similar á seguinte pantalla:

2.º Facemos clic na ficha El Callejero e na novapáxina aparece un cadro de diálogo no caldebemos indicar os datos do enderezo queimos buscar. Cantos máis datos poidamos en-

cher, máis exhaustiva será a busca. Unha veztecleados os datos, facemos clic no botónBUSCAR.

3.º Nuns instantes aparecerá a localización do lugarque indicamos. Ademais, ao seu arredor mós-transe os medios de transporte público dispoñi-bles, como os autobuses, o metro, etc.

Tamén podemos utilizar o panel de opcións queaparece na parte inferior dereita, co cal pode-mos indicar que se mostren os hoteis da zona,os restaurantes, etc.

Ademais, o panel de ferramentas permítenosaumentar e diminuír a imaxe, imprimir o mapa,envialo por correo electrónico, etc.

No panel de ferramentas encóntrase a icona que nos permite engadir notas de texto sobre omapa, de forma que ao sacalo por impresora saianas nosas anotacións sobre el. Isto permitiranosengadir as indicacións que consideremos oportu-nas.

Como podo localizar onde se encontra un enderezo?1

Panel de ferramentas

Panel de opcións

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 346

Page 347: 1º eso l.g. solucionario

347

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque C. Internet

Tamén adoita ocorrer que, ademais de coñecer on-de está un determinado lugar, nos gustaría sabercomo ir deica alí.

Para buscar a ruta que nos permita ir dun lugar aoutro nunha cidade, igual ca na busca anterior, en-traremos na páxina web de Páginas Amarillas, e pro-cedemos así:

1.º Facemos clic na ficha de El Callejero.

2.º No cadro de diálogo que aparece seleccionare-mos a ficha RUTAS ENTRE DOUS PUNTOS.

Nela cubriremos o tipo de ruta que imos realizar: Interurbanas, Urbanas a pé ou Urbanasen coche.

Segundo a nosa elección, teremos que indicar a in-formación do enderezo orixe, desde onde imos partire o do destino, a onde queremos chegar.

Unha vez teñamos todo cuberto, faremos clic no bo-tón BUSCAR e apareceranos sobre un mapa da cida-de a ruta que hai que seguir entre os dous endere-zos indicados.

Tamén merece a pena salientar que na páxina deQDQ, ademais de aparecer o plano de situación, amaioría dos lugares inclúen unha fotografía quenos permite ver o aspecto do lugar a onde temosque ir.

Por exemplo, se buscamos o mesmo enderezo nasúa guía de rúas, a información que obteremos serásimilar á seguinte imaxe:

Enderezos útiles.

http://www.paginasamarillas.es

http://www.qdq.com

http://callejero.terra.es

http://www.guiacampsa.com

http://www.viamichelin.es

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 347

Page 348: 1º eso l.g. solucionario

348

Bloque C. Internet

Actualmente, moitos coches incorporan un sistemade navegación que nos facilita como chegar ao nosodestino.

Coñecer por anticipado a ruta que se vai realizar e aslocalidades ou lugares polos que imos pasar permíte-nos planificar moito mellor a viaxe, establecendo pa-radas para descansar, sitios que visitar aproveitandoque pasamos por alí, etc.

Hoxe en día, hai varias páxinas que nos permiten co-ñecer a mellor ruta para realizar unha viaxe; entreelas podemos citar a Guía CAMPSA, a Víamichelin ealgunhas outras.

Para coñecer a ruta que imos seguir realizaremos osseguintes pasos:

1.º Executamos o navegador de Internet e teclea-mos na barra enderezo a páxina que desexamosutilizar.

Nós imos empregar a da guía CAMPSA, pero fun-cionaría de forma similar en calquera outra dasindicadas.

Na barra de enderezo escribimos

http://www.guiacampsa.com

e prememos <Enter>.

Na parte superior da páxina hai unha liña de bo-tóns que nos dan acceso aos diferentes servizosque se ofrecen nesta páxina Web.

Facemos clic sobre o botón e na páxi-na aparecerá o cadro Calcula a túa ruta.

2.º No apartado cálculo de ruta, na parte central dapáxina, debemos indicar a posición de partidada nosa viaxe e o destino ao que queremos che-gar.

3.º Para ver as opcións coas que se vai xerar a rutada nosa viaxe faremos clic no vínculo Ver confi-guración e opcións.

Na nova páxina aparecerán agora dous novosapartados; o primeiro, Configuración, indícanosas preferencias coas que, por defecto, se vai re-alizar o cálculo, a saber: seleccionarase o itine-rario máis rápido, non evitamos as estradas depeaxe, non se evitan as posibles incidencias detráfico, etc.

O segundo, Localidades de paso, permítenosindicar algúns lugares polos que nos gustaríapasar no traxecto. Podemos especificar o país, alocalidade, a rúa e o número, e o código postalde tres lugares por onde nos gustaría pasar.

Como podo buscar a ruta para realizar unha viaxe en coche entre dous puntos?2

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 348

Page 349: 1º eso l.g. solucionario

349

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque C. Internet

4.º Se desexamos modificar a configuración esta-blecida, faremos clic no vínculo Modificar emostrarase na ventá ou cadro de diálogo de con-figuración.

Nel poderemos indicar se desexamos realizar oitinerario máis rápido, ou o máis curto, ou sepreferimos ir por autoestrada, etc. Tamén pode-mos sinalar se queremos pagar peaxe ou evitala,etc. Unha vez establecidas as nosas preferen-cias, faremos clic no vínculo Aceptar.

5.º Na seguinte páxina aparecerán os datos de con-firmación de ruta. Bastará con facer un clic so-bre o vínculo Ver ruta para obter os datos do tra-xecto.

F

G

Panel de ferramentas para imprimir,gardar o mapa, envialo por correo,

enviar a PDA, etc.

Para cada tramo podemos ver un mapa

da ruta que se vai seguir.

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 349

Page 350: 1º eso l.g. solucionario

350

Bloque C. Internet

Antes, cando necesitabamos consultar un mapa, xe-ralmente utilizabamos un atlas e buscabamos o lu-gar no índice de referencias, localizabamos a páxina,etcétera.

Agora, se dispoñemos dunha conexión con Internet,todo é moito máis sinxelo: basta con entrar nunhadas moitas páxinas especializadas en mapas e indi-car o lugar que buscamos.

Para buscar unha localización nun mapa realizare-mos os seguintes pasos:

1.º Executamos o navegador de Internet e teclea-mos na barra de enderezos o enderezo da páxi-na web á que desexamos acceder.

Por exemplo, podemos teclear http://maps.goo-gle.es para entrar na páxina de mapas de Goo-gle, ou http://maps.yahoo.com para entrar nade Yahoo.

2.º No noso exemplo imos utilizar a páxina de Goo-gle, pero a forma de traballar na de Yahoo épracticamente idéntica.

Para coñecermos unha localización tecleamosno cadro Enderezo o lugar que desexamos en-contrar. Imos teclear o nome dunha cidade se-guido do país en que se encontra, por exem-plo, París, Francia e facemos clic no botón Buscarenderezos.

3.º Se todo funcionou correctamente, teremos nanosa pantalla un mapa coa cidade de París. Uti-lizando o rato, con clic e arrastre podemos des-prazar o mapa nas catro direccións e, ademais,se o noso rato dispón de roda central, poderé-mola utilizar para achegar ou distanciar a visióndo mapa.

Como localizar un mapa en Internet?3

O Control do zoom é para nos desprazar polo mapa

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 350

Page 351: 1º eso l.g. solucionario

351

DE

STR

EZA

S T

IC

Bloque C. Internet

Na pantalla aparece un control quenos permite realizar as mesmasfuncións facendo clic sobre as fre-chas de dirección ou ben utilizar o� e o � para achegar e distanciar,respectivamente.

4.º Se acercamos máis o mapa, pode-remos chegar a observar a guía derúas da cidade que buscamos.Google inclúe, ademais dos ma-pas, as guías de rúas das cidadesmáis importantes, e igual ca ou-tras páxinas que se utilizan parabuscar rúas, podemos empregaros mapas de Google para localizarmos un en-derezo.

Para facelo, bastará con teclear no cadro Endere-zo a rúa que buscamos, o número e a cidade on-de se encontra. Canta máis información propor-cionemos, máis exacta será a busca. Por exemplo,podemos teclear Calle Torrelaguna, 60 Madride facer clic no botón Buscar enderezos.

5.º Se a información foi localizada, nun momentoaparece en pantalla o mapa coa localización in-dicada.

Se desexamos ver o aspecto que ten o lugarque imos visitar, bastará con facer clic no bo-tón Satélite que aparece na esquina superiordereita da imaxe e aparecerá unha fotografíado sitio que localizamos. Se queremos combi-nar a información da guía de rúas coa fotogra-fía do satélite, deberemos facer clic sobre o bo-tón Híbrido.

6.º Unha vez localizado o lugar, se desexamos sa-ber o camiño que debemos seguir para chegardeica el bastará con facer clic na pestana Comochegar e teclear o noso punto de partida.

Unha vez que tecleamos o noso enderezo de ori-xe, facemos clic no botón Como chegar, e apa-recerá na pantalla a ruta que debemos seguir eunha relación detallada dos tramos que debe-mos cubrir no noso desprazamento.

Ademais, podemos ver o traxecto en calqueradas tres vistas que nos ofrece Google Maps: co-mo mapa, con fotografía desde satélite e comohíbrido. Para cambiar dunha a outra bastará confacer clic no botón correspondente.

Opcións de visualización

Control do zoom e do encadre

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 351

Page 352: 1º eso l.g. solucionario

Queda prohibida, salvo excepción prevista na lei, calquera forma de repro-dución, distribución, comunicación pública e transformación desta obra sencontar coa autorización dos titulares da propiedade intelectual. A infraccióndos dereitos mencionados pode ser constitutiva de delito contra a propieda-de intelectual (artigos 270 e seguintes do Código Penal).

© 2007 by Edicións Obradoiro, S. A. / Santillana Educación, S. L.Vía de Pasteur, 44 – 15890 Santiago de CompostelaPRINTED IN SPAINImpreso en España por

ISBN: 978-84-8224-571-3CP: 831552Depósito legal:

Dirección de arte: José Crespo

Proxecto gráfico:Portada: CARRIÓ/SÁNCHEZ/LACASTAInteriores: Rosa Barriga

Ilustración: Fino Lorenzo, Víctor Rivas, Ramón Rosanas

Xefa de proxecto: Rosa MarínCoordinación de ilustración: Carlos AguileraXefe de desenvolvemento de proxecto: Javier TejedaDesenvolvemento gráfico: José Luis García, Raúl de Andrés

Dirección técnica: Ángel García Encinar

Coordinación técnica: Ester Marín e Julio del PradoConfección e montaxe: Ester Marín, Adela Fuentes, Diana Reiter

Corrección: Antón Palacio, Antía Marante, Martiña Varela, Carlos G. FigueirasDocumentación e selección fotográfica: Mercedes Barcenilla

Fotografías: A. Toril; C. Roca; F. de Madariaga; R. Quintero; CONTIFOTO/ IMAPRESS / J. Bolmendil; EFE / EPA PHOTO / A. Alonso; EFE / SIPA-PRESS / Dickinson; GALICIA EDITORIAL; IITEM FOTOGRAFIA, S. L.;Desnivel Banco de Imágenes; ARQUIVO SANTILLANA

831552 _ 0318-0352.qxd 7/3/07 18:57 Página 352