Magnitudes elektrikoak

2.1

1 KARGA

Gorputz batek duen elektrizitate kopurua da. Oinarrizko magnitudea da, masaren

antzera, eta unitateari Coulomb deitzen zaio. Berez, oinarrizko unitatea elektroia da (e), baina

kopuru txikiegia denez gero multiploa1 erabiltzen da, Coulomb-a (C) alegia.

1C = 6.24 1018 e

Karga adierazteko Q letra erabiltzen da.

2 INTENTSITATEA

Korronte elektrikoa kargen, hots elektroien, higitzearen ondorioa da, ur-korrontea uraren

higitzearen ondorioa den bezala. Ur-korrontea neurtzeko guztiok ezagutzen ditugun unitateak

daude (hainbat litro segundoko, esate baterako: litro/seg). Baina zeintzuk dira korronte

elektrikoa neurtzeko unitateak?

Eroale baten korrontearen intentsitatea zera da: eroale horren sekzio batetan segundo

bakoitzeko iragaten den karga kopurua. Beraz, ur-korrontearekin parekatuz:

t

QI = , non I: Korronteren intentsitatea

Q: Iragaten den karga elektrikoa

t: Denbora

Q (karga elektrikoa) coulomb-etan neurtzen bada eta (t) denbora segundotan, orduan I

(intentsitatea) Amperetan neurtuko dugu. Zera da, intentsitatearen unitatea Amperea (A) da.

Ampere izeneko unitatea segundo bakoitzeko coulomb bat garraiatzen duen korronte

elektrikoaren intentsitatea da. Hau da:

seg

CA1

11 =

2.1 Ariketa

Zein da zirkuitu baten korrontearen intentsitatea 10 segundotan 125 Coulomb-etako

karga igaro bada?

2.2 Ariketa

Zenbat denbora iraun du 2 Amperetako intentsitatea duen elektroi-korronte batek 2050

Coulomb garraiatu baditu?

2.3 Ariketa

Hari eroale batek 10 Amperetako korrontea darama. Zenbat Coulomb igaroko dira 5

minututan?

2.4 Ariketa

Zenbat denbora iraun du korronte batek 150 C eraman baditu 60mA-ko

intentsitatearekin?

2.5 Ariketa

Hari eroale batek 75 mA-tako korrontea darama. Zenbat Coulomb igaro dira 2

minututan.

1 Bestelako multiploak ezagutu nahi badituzu gai honen amaieran taula bat duzu.

TEKNOLOGIA DBH4

2.2

3 ERRESISTENTZIA

Materialek korronte elektrikoa bere baitan higitzeari egiten dioten eragozpena da

erresistentzia. Honakoa da eroale zati batek elektroiak bere barrutik pasatzerakoan jartzen

duen oztopo edo erresistentzia:

s

lR = , non R: Erresistentzia

l: eroalearen luzera.

s: eroalearen azalera

: materialaren erresistibitatea. Erresistentzia R letraz adierazten da eta Ohm-etan neurtzen ( , omega letra grekoa

erabiltzen da Ohm-a adierazteko).

Zer esan nahi du formula honek? Ikus dezagun bestelako adibide bat. Demagun errepide

bat dugula eta kotxeen trafikoari jartzen dion oztopoa kalkulatu nahi dugula. Zenbat eta

luzeagoa izan errepidea orduan eta kotxe gutxiagok zeharkatuko dute alde batetik bestera.

Bestela esanda, oztopo gehiago jarriko du errepideak zenbat eta luzeagoa izan. Horregatik

jartzen da luzera (l) formularen goiko aldean, bidertzen hain zuzen. Luzera handitzen bada,

oztopo edo erresistentzia baita ere. Zera da, zuzenki proportzionalak dira.

Zabalerarekin kontrakoa gertatzen da, hain justu. Zabalera handitzen den heinean

oztopoa txikitu egiten da. Horregatik jartzen dugu formularen beheko aldean, zatitzen,

alderantziz proportzionalak direlakoz.

Eta bada hirugarren gauza bat kontuan hartu behar duguna: errepide beraren lurzorua,

honen arabera kotxe gehiago edo gutxiago igaroko baitira. Zera da, hondarrak, harriak eta

asfaltoak ez dituzte ezaugarri berdinak. Kasu honetan asfaltoa da kotxeen trafikorako dagoen

eroalerik egokiena.

Ba elektrizitatearekin gauza beretsua gertatzen da:

1. Luzera metrotan (m) neurtzen da.

2. Zabaleraren kasuan zera hartu behar dela kontuan: eroale batek sekzio guztian

eroan dezakeela elektrizitatea. Horregatik zehatzagoa da azaleraz mintzatzea

zabaleraz baino. Azalera milimetro karratutan neurtzen da (mm2).

3. Material bakoitzak elektrizitateari jartzen dion traba adierazteko erresistibitatea

erabiltzen da (, ro letra grekoa) eta mm2/m unitateekin adierazten da. MATERIALA ERRESISTIBITATEA

=mm2/m Zilarra

Kobrea

Urrea

Aluminio

Zink

Latoia

Burdina

Platinoa

Eztainua

Beruna

Ikatza

0,016

0,018

0,022

0,028

0,06

0,07

0,1

0,106

0,1

0,205

66,667

3.1 Ariketa

Aluminiozko hari batek 29 metro ditu luzeran eta 0,5 mm2 azaleran. Zein da bere

erresistentzia?

3.2 Ariketa

Aurreko hariaren erresistentzia kalkula ezazu bere luzera 60 metrotako bada.

Magnitudes elektrikoak

2.3

3.3 Ariketa

4 mm2-tako azalera eta 2 -tako erresistentzia duen zilarrezko hariak zein luzera izango du?

3.4 Ariketa

Kobrezko hari batek 10 m ditu luzeran eta 8 erresistentzian. Zein da bere azalera?

3.5 Ariketa

Zer diferentzia dago material eroale eta isolatzaile biren erresisitibitateen artean?

3.6 Ariketa

Har ditzagun oinarrizko bi zirkuitu, biak antzekoak. Bakoitzak bi bonbila ditu. Lehenak

bonbilak seriean kokatu ditu eta bigarrenak, aldiz, paraleloan. Bi zirkuituok berdinak dira

gainontzeko guztian. Ze bonbilek emango dute argi gehiago?

4 TENTSIOA

Izatez, korrontea gehien kargaturik dagoen gorputzetik gutxien kargaturik dagoenera

iragaten da. Hau honela da kargak mota berdinekoak izan arren. Kargak gorputz batetik

bestera iraganez, azkenean berdindu egiten da bi gorputzen maila elektrikoa, eta oreka lortzen

da.

Hau azaltzeko uraren analogia erabiliko dugu. Demagun hodi batez elkartzen diren bi

ontzi ditugula eta maila desberdinetaraino betetzen ditugula urez. Horrela utzita, ura maila

gorena duenetik (A-tik) beherena duenera (B-ra) joango da berez, poliki-poliki maila-

desberdintasuna deuseztatuz eta oreka lortuz. Horrela, lehenik ur-korrontea egongo da, baina

azkenean ez. Zer ipini behar dugu ur-korronte hori iraunarazteko? Ponpa edo uraga bat (P). B

ontzira heltzen den ura P ponparen bidez berriro ere A-ra bidaltzen badugu, ur-korronte

iraunkorra lortuko dugu, eta H maila-desberdintasuna gorde ahal izango dugu.

Korronte elektrikoarekin antzekoa gertatzen da: A eta B-ren artean ponpa elektriko bat

ipintzen bada, horrek B-ra iristen diren kargak A-ra eramango ditu eta eroalearen zehar

korronteak iraungo du, A eta B-ren arteko maila elektrikoen desberdintasunak bere hartan

iraungo baitu.

Elektrizitatean maila-desberdintasun horri tentsioa2 esaten zaio. Ponpa elektrikoak,

berriz, generadore izenaz ezagutzen dira. Generadoreak era askotakoak dira: pila, dinamoak

eta abar.

Uraren kasuan maila-desberdintasuna metrotan neurtzen da. Elektrizitatearen kasuan,

ordea, tentsioa neurtzeko unitate berezi bat erabiltzen da: volta (v).

2 Tentsioa esateko beste erak: voltajea, potentzial-diferentzia.

TEKNOLOGIA DBH4

2.4

Tentsioa kalkulatzeko jarraian ageri den formula erabiltzen da. Formula honi Ohm-en

legea esaten zaio:

IRV = Honen arabera:

= 111 Av Bestalde:

seg

CA 11 =

Azken bi formula hauekin bat egiten badugu:

seg

Cv

=11

Azken formulak honek zera esan nahi digu:

bateko erresistentzia duen zirkuitu batetik Coulomb bateko karga

segundo batean igarotzeko

behar den tentsioa (tentsio edo indarra) voltio bateko da.

4.1 Ariketa

Kalkula ezazu pila batek ematen digun tentsioa zein den zirkuitu baten erresistentzia 10

-takoa bada eta korrontearen intentsitatea 1,5 A-takoa.

4.2 Ariketa

Kalkula ezazu zein den zirkuitu baten erresistentzia tentsioa 10 V-takoa eta korrontearen

intentsitatea 0,6 A-takoa bada.

4.3 Ariketa

Zein izango da zirkuitu baten

tentsioa 20 .-tako erresistentzia batetik 11 mA pasatzen badira?

4.4 Ariketa

220 V-tako tentsioa duen berogailua dugu eta bere erresistentzia 80 -takoa da. Zein da korrontearen intentsitatea?

4.5 Ariketa

Zein erresistentzia eduki behar du arestian aipatu berogailuak 220 V-tan konektatuz gero

5 A kontsumitzen baditu?

4.6 Ariketa

Badakigu giza-gorputzak arazo larriak eduki dezakeela 0,05 A-

tako korrontea bere baitan igarotzen bada. Badakigu ere gorputz

horren erresistentzia 240.000 -takoa dela lehor dagoenean eta 8.000 -takoa bustia, blai dagoenean.

a) Kalkula ezazu egoera horretan pertsona batek 220

V-tako deskarga jasaten duenean zein intentsitate

izango duen bi baldintzatan: gorputz lehor eta

bustiarekin.

b) Ariketa bera egin baina 380 V-tako tentsioarekin.

c) Erabaki pertsona horrek bihotzekoa izango duen

aipatu baldintzatan.

Magnitudes elektrikoak

2.5

ELEKTROKUZIOA

Korronte elektrikoak gorputzean sortzen duen eragina. Bat-bateko heriotza ekar dezake,

konorte-galera, edo konbultsioa eta erredurak.

5 POTENTZIA

Azkenik, Potentzia zer den ikusi behar dugu: gailu batek energia elektrikoa beste energia

mota batean eraldatzeko duen gaitasuna.

Potentzia P letraz adierazten da eta watt-etan (w) neurtzen da. Hona potentzia

kalkulatzeko erabiltzen den formula:

VIP = 5.1 Ariketa

Bonbila batean zera irakur dezakegu 220 V eta 100 W. Zein izango da bere baitan

igarotzen den korrontearen intentsitatea?

5.2 Ariketa

Zein da 12 V-tako bateria baten potentzia 300 A-tako korrontea sortzen badu?

5.3 Ariketa

Zirkuitu baten tentsioa handitzen bada, zer gertatuko da intentsitatearekin?

5.4 Ariketa

Bonbila batek honako ezaugarriak dauzka: 0,25 A eta 12 V. Zer gertatuko da 24 V-tako

pila batetara konektatzen badugu?

AURRIZKIA IKURRA BALIOA

exa E 1018

peta P 1015

tera T 1012

giga G 109

mega M 106

kilo k 103

hecto h 102

deca da 101

deci d 10-1

centi c 10-2

mili m 10-3

micro 10-6

nano n 10-9

pico p 10-12

femto f 10-15

atto a 10-18