Lo Diari – 1

o diariLRencontre /Matthieu Poitavin

Eveniment / Rémi Geffroy, novèl album !

Lo Retrait / Boisson Divine

Sept

embr

e / O

ctob

re d

e 20

16

5 €

La cultura, en occitan

#33

CONFIDENTIEL VERSION TRAVAIL

Rescontre :Alidé Sans3QA : Goulamas’k

Dorsièr : Murra Mundo 2016Març / Abril de 2017

#36

5 €

http://www.lodiari.com/le-magazine/http://www.facebook.com/LODIARICOM/

LoDiari2 – Lo Diari

Lo Diari – 3

Locomotivas musicausEditoSébastien Pugin Cap Redactor

Alidé Sans

DIRECTEUR DE LA PUBLICATION / Pierre Loubère

RÉDACTEUR EN CHEF /Sébastien Pugin

RÉDACTEUR & MAQUETTISTE / Aldric HagègePauline Di Giusto

IMPRESSION & ROUTAGE /P.R.D., Millau

Remerciements à nos partenaires, relecteurs,contributeurs et collaborateurs.

Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO Midi-Pyrénées, association sise 11 rue Malcousinat, 31000 Toulouse.

ISSN : 2427–5735

Quan l’economia e fonciona o quan sectors de l’economia e van, eths economistas que’ns diden de contunha qu’ei per’mor que son portats per la bona santat de las locomotivas. Pendent longtemps que pensèm que la vitalitat d’ua economia e depenèva de la santat de grans grops. Ara, que sabem que çò mes important, las vertadèras locomotivas economicas, entà crear valor ei la densificacion de las enterpresas de nivèu intermediari. Ua multiplicitat d’estructuras plan eterogenèas de qui creishen.

Que podem pensar qu’ei tot parèlh entà la nosta scèna occitana. En efèit, qu’avem eths nostes grans grops, un drin las nostas valors refugis com Nadau, La Mal Coiffée, etc. Totun, la scèna actuau que’s caracteriza tanben per l’arribada en quantitat d’artistas plan divèrs, d’estilles e d’originas multiples de qui hèn véger la vitalitat de la musica en occitan e qui seràn las locomotivas de la futura scèna occitana.

A mesura qu’avançam dab Lo Diari que’ns hè gòi d’encontrà’us. Qu’encontrèm o que descobrèm dejà : Boisson Divine, Polyphonic System, Dià, Aqueles, Cocanha, The Incredible Garuche Band, Crazy Alvarez, Daunas de Còr, etc.

Encòra un còp, que contunham eths nostes encontres dab 4 artistas de qui hèn la vitalitat de la nosta scèna : Alidé Sans, Djé Balèti, Goulamas’k e Dédé Minvielle.

Bona descobèrta!

4 – Lo Diari

24€1 an

(6 numéro

s)

Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée, vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux infor-mations qui vous concernent.L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement. Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence. 1 - Abonnements Zone 1 uniquement.2- Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM–TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde (hors Union européenne et Suisse), 6 €de port par an.

2

ABONATZ -VOS A

Vos cal decopar e tornar amb vòstre pagament a :IEO MP - Lo Diari

11, rue Malcousinat31000 Toulouse

LO DIARI

M. Mme.

Nom - Structure :

Prénom - Contact :

Adresse :

Code Postal :

Pays :

N° Tél : E-mail :

Ville : Date et signature :

Souhaite souscrire abonnement(s) à 24€ l’un, servi en zone2 soit € de port, soit un total de € réglés par chèque à l’ordre de « IEO MP »

abonatz - vos en linha 1 www.lodiari.com/le-magazine

(paiement par carte bancaire)

1 AN( 6 NUMÉROS )

Lo Diari – 5

Alidé SANS

Lo libre del Causse

Claudi Peiròt

Murra Mundo 2016

Novèlas

Fotomatòn

Edicions Tresaur en lum

Dorsièr

D’escart e de talvèra

Lectura

1012

182021

2322

242526

1416

Rescontre

Lectura

DJÉ BALETI

Tecn’òc

Critica

TV

Diariscope

Agenda

876

Somari

LO DIARI

6 – Lo Diari

Fotomatòn

FERÀMIA

http://feramia.com

Pas cap de genre, d’influéncias precisas… “A l’auditor de ne decidir” : la vòstra sola règla ? Feràmia : Non. Las nòstras influéncias son variadas, mas precisas. Es pas a l’auditor de decidir quala musica jogam, mas puslèu cossí el la vòl ausirr.

Monroe, Frankestein : sètz tanben Doctors en mescladissas e recomposicions ? F : Òc, es un pauc çò qu’aspiram a èsser, avèm utilizat aquesta metafòra perque a la manièira de las creaturas de Monroe (que podèm pas determinar a la vista de quinas espècias s’agís), a l’escota, nòstra musica nos pareis pas respondre als critèris de cap d’estil

Dins la creacion occitana, l’anticonformisme : una obligacion ?F : Aquò depend, cantar de cants de l’Edat Mejana pòt èsser vist coma conformista perque es pas nòva, mas anticonformista dins lo sens ont va a contrasubèrna de la produccion musicala actuala. Es una question relativa, fasèm de musica coma nos ven.

De projèctes ?F : Sortir l’album dins dos meses (nos vos caldrà contactar per l’aver) e faire de Feràmia un grop present sus la scèna ! Conquerir Occitània nos pareis tanben un objectiu rasonable.

Lo Diari – 7

WWW.CCOR.EUUNA LIBRARIÁ OCCITANA EN LINHA

Una de las librariás « occitanas » la mai completa es la del Centre Cultural Occitan de Roergue. I trobaretz de produches culturals de tota mena en rapòrt amb la lenga occitana, la cultura e l’istòria locala.

Sa difusion s’es considerablament desvolopada a flor e a mesura del desvolopament de la librariá-botiga e de l’impressionanta preséncia del taulièr del CCOR a de nombroses eveniments del departament e d’endacòm mai. Aquela omnipreséncia pòrta sas frutas e las vendas d’un volum fòrt interessant contunhan de créisser (4% en un an). Uèi, la librariá se vòl encara desvolopar en fasent l’escomesa d’Internet e del pagament desmaterializat per contunhar a facilitar l’accès del public a una gama totjorn mai larga de produches culturals : libres, CD, DVD e autres.

A l’imatge de çò que se passa per una granda part de nòstra economia, e sustot en matèria de difusion de produches culturals, lo passatge a Internet e al pagament en linha representa un fòrt enjòc.

De fèit, encara uèi, nombre de vilas o de departaments mancan d’una vertadièra ofèrta en matèria de produches culturals occitans. En creant aquela vertadièra botiga en linha dedicada als libres, DVD e CD en occitan, lo CCOR bota a posita de totis, sens cap de restriccion geografica e amb los delais de liurason los mai corts, una de las principalas ofèrtas de produches culturals (gaireben 1500 referéncias en tot).

Al centre Cultural Occitan d’Albi, aquesta debuta d’annada es estada dedicada a Joan Bodon e mai que mai a sos contes : los contes dels Balssàs consacrats als aujòls d’Onorat de Balzac, qu’an viscuts del costat de Cannesac, los contes del Drac que viviá, tot

lo monde o sap, al país de jos la tèrra (i se dintra al Porcassés, un rivatèl encaissat que balha son nom als travèrses al torn e se pòt encara veire la dintrada autres còps tampada per la pèira verda, n’i a encara de tròces per tèrra, se es vertadièr !), los contes del meu ostal e los contes de Viaur . Çaquelà totes los contes de Bodon, de quin libre que siègon, son gaireben totes situats al torn de Viaur !Una exposicion es estada alestada pel COR amb d’extraches de contes e d’illustracions divèrsas fachas dempuèi 1950 (Màrius Valièras) duscas a ara (d’unas illustracions son originalas) ; n’i a tanben fòrça de fachas per d’escolans e de liceans. L’exposicion se compausa de 10 panèls 55cm sus 80cm , dos panèls

70cm sus 100 cm , illustrats per de pintres amics de l’associacion, dos panèls 65 cm sus 90cm sul «caval de la Calquièira e sul «conte de belugueta» e tota una tièira de dessenhs sus «l’anèl d’aur».Se pòt regretar que lo tiratge siague fach de faiçon un pauc artesanala (fuèlhas A3 pegadas ensemble) mas, qué volètz, quand la moneda i es pas....La tradicionala Dictada Occitana d’Albi per 2017 es estada tirada d’un conte de Bodon, e l’exposicion i foguèt mudada per la jornada. D’aquí, partiguèt dins lo bus amb los escolans d’Alban que faguèron la dictada.Serà disponibla dins la seguida per las associacions interessadas.

M.T.

TOTA LA CULTURA OCCITANA CADA MES DINS MA BÓSTIA !

Amb Lo Diari, ÒCtele, Tè Vé Òc e la FaBrica d’Occitanica, retrobaretz cada mes l’actualitat culturala occitana dins nòstra newsletter. Vos poiretz informar sus çò que fa la cultura en occitan : las sortidas prèp d’en çò vòstre, de cronicas, las darrièras parucions (libres, CD, DVD...) e de creacions !Se vos volètz abonar tre ara a la Letra Cultura : http://fabrica.occitanica.eu (rubrica : Vòli recebre cada mes la Letra Cultura)

ARCHIUS OCCITANS

Los Archius Departamentals d’Aude presentan dins lor bastiment fins a la fin de junh una mòstra « Occitan, Occitània » consacrada a son fons occitan de l’Edat mejana a las annadas 1975. En mai de panèls d’explica, l’interès bèl consistís dins lo nombre e la diversitat dels documents sortits de las laissas de la conservacion. Una tièra de rescontres (conferéncias, recitals,…) completan aquesta presentacion.http://audealaculture.fr/archives

JOAN BODON AL CENTRE OCCITAN RÒCAGUDA D’ALBI

Novèlas

FERÀMIA

8 – Lo Diari

Edicions

Lo professor CricPerqué un papagai que sap ensenhariá pas a parlar a un que sap pas ? Un artifici per tractar d’un biais inedit en prenent l’occitan coma exemple – la question non solament de l’aprendissatge d’una lenga, mas tanben de l’usatge. Aquelas leiçons que Lo professor Cric balha a sa companha, degun las auriá pas imaginadas dins lo bèc d’un papagai ! De leiçons practicas sus qualques punts de lenga, que deurián interessar e mai regaudir tant los ensenhaires coma los estudiants, los escolans, los amoroses de la lenga en general. Lo professor CricSèrgi Gayral Grelh Roergàs 112 p 10 €

Se te plai, Monsen, escanes pas la miá forèst…Lo pichon pòble de la forèst se plora. « De qué diriatz se qualqu’un veniá, un bèl jorn, vos sacar defòra sens cridar res ? Es pr’aquò çò qu’arriba a las bèstias que vivon pels bòsques, quand un boscatièr s’amena, quand un fuòc s’aluca, quand i a un aigatge… Lo rainal, l’esquiròl, lo rat de camp, lo duganèl, la nichola e plan maites encara veson lor ostal espotit e lor vida cambavirada… Es essencial, per nòstres enfants, d’aprene a respectar la natura e l’environament, tanlèu que pòdon comprene.» Album bilingüe pels enfants de B. Minier e M-A Pichet, revirat per d’A. Batut Istòria acompanhada de 36 dessenhs. Grelh Roergàs 10 €.

Los noms de lòcs de Verlhac-TesconP. Burgan sortís un obratge, suls toponims de Verlhac-Tescon (82). Ambe A. Lafon, faguèt una longa recèrca per trobar la fòrma 1èra o la mai pròcha del toponim. Beneficièt de la participacion R. Solièr (occitanofòne que i a totjorn viscut).Un estudi dels 160 noms de lòcs. La quasi totalitat dels toponims foguèron creats en occitan (la grafia restituada e la prononciacion locala es indicada). A ajustat los noms de lòcs dispareguts e los noms de familhas trobats. Lo polit libre ambe fotografias dels lòcs e de cartas precisas gràcias a l’ajuda de G. Romanhac. Los noms de lòcs de Verlhac-Tescon Paul Burgan, IEO 82, 05 63 03 48 70 160 p,15 €

Les noms de lieux

Paul Burgan et André LafonÉtude phonétique, historique, étymologique et sémantique

15 €

Qui n’a jamais eu la curiosité de savoir ce que signifiaient et d’où venaient les noms de lieux qu’on utilise quotidiennement ? La réponse définitive et incontestable à ces questions n’est pas toujours facile à donner. C’est à cette approche que correspond ce travail.

Paul Burgan et André Lafon, auteurs de plusieurs ouvrages de toponymie tels que la Toponymie du Tarn-et-Garonne (2006 et 2009), la Toponymie de Montauban (2014) ou Les noms de lieux de Mouillac (2016), ont suivi pour l’étude de Verlhac-Tescou le même mode de travail que pour les précédents : recherche historique minutieuse dans les documents anciens, examen du terroir considéré, recherche de l’étymologie des toponymes, tentative de retrouver leur signification initiale, etc.

Ce travail, sans précédent à Verlhac-Tescou, a l’ambition de participer à la sauvegarde d’un patrimoine immatériel précieux.Il complète utilement ce qui peut être fait en matière de recherches historiques et de sauvegarde du patrimoine matériel, bâti ou naturel. Peut-on en effet vouloir sauvegarder paysages et chemins ruraux et laisser les noms de lieux sombrer dans l’oubli ?

Paul

Bur

gan

et A

ndré

Laf

on

Les

nom

s de

lieux

de

Verlh

ac-T

esco

u

ISBN 978-2-9548912-2-4

de Verlhac-Tescou

I-Letras a un amic musulman Aquela letra I pòt èsser, per l'autor, la I d'Islam, I la representacion matematica del nombre imaginari (que permet de resòlvre eqüacions malaisidas), I coma imaginari, l'afirmacion personala del Ieu (en anglés) que pòt venir un Ieu collectiu en Jamaïca.Una reflexion noirida dels sejorns que l'autor faguèt en Senegal — dins una contrada ont musulmans, crestians e animistas vivon cotria — soscadissa que vira al plaidejar per l'amistat.La segonda part del libre (56 paginas) recampa unas novèlas que caduna representa un afrontament dels umans amb la mòrt.I-Letras a un amic musulman.Brunò PeiràsL’IEO d’Aude, colleccion Vendémias, Per comandar: 10 € (+ 1,50 € de mandadís) alprèp d’IEO-Aude BP 51042 11860-Carcassona Cedex

Lo Diari – 9

Entre mistica carnavalesca e pregària pagana, Djé Balèti espincha totjorn mes loen cap a ua Africa reinventada. Un mix détonnant que obrís la via a una experiénça musicala ineditMoko Djé Balèti Sirventés / L’Autre distribution 12 títols

Divendres o la vida salvatja Revirada de Vendredi ou la vie sauvage de Michel Tournier Setembre de 1759, lo naviri La Verginia naufraga al larg de la còsta de Chile. Robinson es lo sol subrevivent sus una illa desèrta del Pacific. S'acaprícia a bastir, cultivar e civilizar per subsistir… e téner cara a la solesa e al desesper. Fins al jorn ont un autre uman apareis dins l'illa, l'Indian Divendres : una autra vida començarà. Aquela òbra de Michel Tournier es venguda un classic. L'escrivan i renovèlalo mite de Robinson Crusoe en balhant a l'Indian una plaça essenciala.Divendres o la vida salvatjaTraduccion de Sèrgi Carles Letras d’Òc 15 x 21 cm, 144 p.15 €

Lo qui marmusava dens l'escuranha Prèmi Pèir de Garròs 2016. Au long d'un escambi epistolari enter un professor d'universitat e un solitari estremat e esconut per las sèrras sauvatjas de Nava Anglatèrra, en Vermont, lo mistèri que vad de mei en mei espés. De vertat, aqueths èstes descriuts per Henry Akeley com esconuts au pregon de la tèrra, vienguts d'espacis galactics desconeguts, e son ua creacion imaginària, vielhas legendas, o ua realitat esvarjanta ?Lo qui marmusava dens l’escuranhaHoward Phillips LOVECRAFT Traductor: Felip Biu Letras d’Òc 15 x 21 cm, 112 p 14 €

Resisténcia La resisténcia pren plan de fòrma e de colors. Totjors ambe un desir de partatge, de fèsta, GOULAMAS’K la met a l’aunor a travèrs aquel album.Resisténcia Goulamas’k Auto-prod 8 títols http://www.goulamas-k.com

Frequéncia cantèra Cantèra, un mot magic entà tots los qui l'an sentit. Per'mor la cantèra que's viu! En cantar, solide o sonque en fremir, tanben. Bars, discotècas, shuquetas, estanquets, Aquò rai! Çò qui hèi de compte har qu'ei aqueth temps e aqueth lòc, on non i cantam pas enganas, on ns'i dam sancèrs. Frequéncia Balaguèra Agorila 20 títols

10 – Lo Diari

Lo Diari – 11

Tresaurs en lum amb lo CIRDÒC - Mediatèca occitana

Lo Fablièr occitan de Prospèr Estieu, una illustracion de la convivéncia

per las faulas.

Per ne saber mai sus Prospèr Estieu e son òbra : http://vidas.occitanica.eu/items/show/2077

Prospèr Estieu de perfil. Dessenh de Paul Sibra

A man esquèrra : Prospèr Estieu davant sa premsa d’estampariá d’ont sortisson los numèros de la revista Mont-Segur. Archius departamentals d’Aude, fons Prospèr Estieu, quòta 120J19

En bas a man dreita : Prospèr Estieu e sa familha davant sa premsa d’estampariá d’ont sortisson los numèros de la revista Mont-Segur. Archius departamentals d’Aude, fons Prosper Estieu, quòta 120J20

En 1930, Prospèr Estieu publica un de sos darrièrs recuèlhs originals, Lo fablièr occitan, que recampa de faulas del monde entièr, traduchas en occitan. Emai siá pas estat pensat aital, apareis coma una emancipacion originala de l’idèia de « convivéncia » dins la literatura occitana de la debuta del sègle XX.

Lo fablièr occitan es un recuèlh compausat de 72 faulas occitanas de 10 a 60 vèrses, de còps manlevats a Esòp (621-564 av. J.-C.), Fèdre (14-50 ap. J.-C.), al Coran o al folclòre occitan ancian. Es compausat de cinc libres que semblan classar las faulas per grandas sorgas d’inspiracion ont se mesclan sens ierarquia de moralas e tematicas crestianas, musulmanas, paganas emai politeïstas (per las faulas inspiradas per Esòp e Fèdre), sens portar tòrt a la coeréncia de l’ensemble.

Retrobam dins aquelas faulas la quita idèia de la « convivéncia » tala coma es definida a l’ora d’ara per Alem Surre-Garcia : « L’art de viure ensems dins lo respècte de las diferéncias en tèrmes d’egalitat ».La coabitacion d’una multiplicitat de culturas es pas gaire susprenenta dins un tal recuèlh puèi que lo genre literari de la faula se bastiguèt sus la tradicion de recuperacion de racontes ancians, en particular amb las òbras d’Esòp e de Fèdre.

Al delai de las importantas reïnterpretacions culturalas inerentas al genre de la faula, Lo fablièr occitan

se plaça tanben dins la dralha del movement Orientalista alara de mòda en Euròpa occidentala tant dins lo domeni de la literatura que dins lo de las arts plasticas. Prospèr Estieu, sensible a aquel movement literari e artistic s’es fòrça largament inspirat del grand autor francés Victor Hugo, que s’èra el tanben ensajat al genre coma dins son recuèlh de poèmas Les Orientales (1829).

Pasmens Lo fablièr occitan es pas la sola òbra de Prospèr Estieu a faire resson a la nocion de «convivéncia». En efècte, Estieu se clinèt sus l’Edat Mejana tre los primièrs numèros de la revista Mont-Segur (1901-1904), qu’estampava del sieu domicili e al dintre de la quala pausava coma question centrala l’influéncia contemporanèa de la civilizacion medievala occitana, largament dubèrta cap a l’Orient.

12 – Lo Diari

Dorsièr

2016MUNDO

Après duas oras de camin en veitura, sus una rota plena de viradisses de la còsta èst de l’Illa d’Ogliastra, arribatz a un vilatjòt : Orthullè (oficialament Urzulei en Italian).Lo torneg s’i ten dins una zòna naturala de las mai bèlas de l’isla, luènh dels lòcs fòrça toristics. Lo terrenh de jòc es situat dins un quadre de montanhas espectaclosas que davalan fins a una mar d’una color e d’una beutat espantantas.Ailà, dempuèi 19 ans, se festeja aquela tradicion populara, amassats amb monde de culturas diferentas per partegar la passion de la murra en tot amistat. Les participants i arriban de pertot : Sardenha, Nissa, Savòia, Friol, Catalonha, Aragon, Eslovènia e Croàcia.

La morra : qu’es aquò?La morra se jòga a dos o a quatre (dos contra dos). A dus, les participants mòstran les dits d’una man e cridan un nombre en mateis temps. Per èsser ganhant lo nombre deu representar la soma dels dits presentats pels dos participants.Son aparenta simplicitat, se fa de mai en mai complèxa a mesura que se practica amb plan de rapiditat. Lo jogador deu pensar a l’encòp al nombre de dits que va sortir per ganhar el punt, e al nombre de dits per evitar que l’adversari ganhe.Que cal considerar lo nombre de punts minimums obtenguts : 2. Existís pas lo zerò (lo ponh barrat val 1).La paraula morra significa les 10 dits, vòl dire las

MURRA

Los 9 e 10 de setembre de 2016 se celebrèc en Sardenha la 19ena edicion de Murra Mundo, lo campionat d’Euròpa de morra. La Morra, un jòc de dits que s’es totjorn practicat a l’entorn de la mediterranèa. S’i jòga en Occitània (Niça, Provença), Corsega, Pais Basco, Catalonha, Aragon, Grècia, Croàcia, Eslovènia, Portugal e tanben au Marròc. Es plan populara en Itàlia e sustot en Sardenha. Aquel jòc es un eretatge legat per la Corona d’Aragon qu’ocupèc l’Illa pendent

500 ans.

Lo Diari – 13

duas mans dubèrtas (una de cada jogaire).Lo concurrent que ganha es lo que capita son escomesa, se digús tròba pas lo resultat, s’i cal tornar.El jòc fa pas crida a las leis del astre, mai a de qualitats coma l’atencion, l’intuïcion, l’observacion e rapiditat mentala.Pertot la Morra se presenta coma plan teatrala e musicala, amb un ritme precís e sec. Les dits, de un fins a cinc, presentat amb la man estenduda cap endavant e clarament visibla son acompanhats d’expressions mai o mens sagaças. A còps, participants criden e balhan un ritme de votz qu’acompanha les nombres e fa coma se fosquèsse un cantic ipnotic.Dins aquel ceremonial, cal mencionar la plaça de las lengas. En Sardenha les nombres son cridats en Sard : unu, dus, tresi -tres; lluitaran - quatre; chimbe - cinc; sesi - sis; seti set; ottu otto; noghe - nou; murra - (deghe, deu).En la partida occitana, les nombres son cridats en occitan : un, deguts, fòrça, quatre, cinc, sièis, sèt, uèit, nau o mora, siá un, dos, tres, quatre, cinc, sièis, set, uèch, nòu e morra (dètz).En Val d’ Aoste, Savòia, Valiá, les nombres son cridats en francoprovençal : eun, don, trë, càtro, tchisse (o « tòtta man » es-a -dire « la man entièra »), chui, sat, ouètte, nòu, dji (o « totis man » es-a -dire « las duas mans »), siá un, duas, tres, quatre, cinc, sièis, set, uèch, nòu o morra per dètz.

La naissença de MurraMundo.Cada annada, la manifestacion es organizada per l’associacion “Sòciu po su giocu de sa murra Roberto Mulas”, que s’ocupa de promòure e difusar las valors

de la cultura, de l’identitat e las tradicions legadas al vilatge d’ Urthulè.Lo president de l’associacion Fabrizio Vella, a l’iniciativa de l’autorizacion legala de la morra en Itàlia, es un avocat e un escrivan istoric. Remarquèt l’importància del jòc coma un moment d’escambi cultural, capable de téisser ligams d’amistat entre de personas e de culturas luenhencas. En aquestas jornadas que començon lo divendres nòu amb de rencontres culturals e de concèrts, las delegacions dels païses convidats jogavan sa pròpia musica, d’un biais improvisat dins las carrièras del vilatge. En un mot, fosquèc una vertadièra ocasion de convivéncia a l’entorn d’un simple jòc de dits.Se vos interèssa, la 20èna edicion de MurraMundo se farà en 2017 en Catalonha, a Sant Carles de La Ràpita.

Las originas.L’origina de la murra data l’Egipte ancian ne trobam una representacion dins un cavòt d’un dignitari de la cort de la dinastia XXV. La pintura i presenta l’intencion del mòrt d’espandir sos dits amb un numèro, en oposicion a un autre jogaire.De representacions de la murra faguèron tanben repertoriadas sus de vases grècs.Puei, amb l’epòca dels ancians latins, arriba la censura. Ciceron, en son escrits, nos disiái que «dignus est quicum in tenebris mices» (la persona digna es aquela amb qui se pòt jogar a la morra dins la foscor).En latin lo mot murra ven de la «micatio», derivat del vèrb «micare» (vibrar amb les dits a evidéncia que les romans foguèron les primièrs a practicar l’art de digitis micare.En fait, son les soldats ocioses que demoravan dins la capitala, que avián propagat lo jòc pendent les

periòdes inactius, a l’interior dels lòcs de vigilància e de las casèrnas.Lèu, la murra sortisquèc de l’ambient militar per se propagar per totas las vilas romanas, fins al punt qu’el cònsol intervenguèc per enebir lo tumulte creat pel jòc e sa difusion. Se vegèc obligada a promulgar la lex Roscia (lei Roscia), que dins las nòrmas, prevegèc quitament l’exili pels fanatics empedegats de morra. Per contra las proïbicions an pas jamès existit en Espanha e en França. Es pas estonant se après èsser estat un jòc fòrça estendut en las legions romanas, la morra desrevelhèc un interès dins totis aquelis airals qu’èran colonias de l’empèri Roman. La morra traversèc les temps e uèi es inscrita a l’inventari del patrimòni cultural immaterial de França dins lo domini dels jòcs.

Giuliana Mulas

14 – Lo Diari

Aqueri vèrses que son de Francis Jammes, nascut a Tornai enas Nautas-Pirineas, e vertat que sol un poète gascon podiá trobar aquò. Eth farrotch qu’ei eth nom gascon d’ua espècia de treule, o de lusèrna, a flor roja, que’s prèsta ací a un jòc de mots deths polits. « Qu’on appelle farouche » ! Tiò ! mes Jammes no precisa cap qui ei aqueth « on » : era lenga gascona. Nascut en Bigòrra, qu’a era lenga en eth, e que li ei vengut tot naturalament aqueth mot. E non solament aquò no’s fè cap ath despens dera lenga francesa, ath contrari aquesta que’n sòrt mes richa, cargada d’ua sensualitat florida, se gausi díser. Tant pr’aquò ei de maishanta guèrra d’opausar bestiòtament eth çò que’s pòt tant plan maridar. Duas sòrs romanas, ací gascon e francés, que’s pòden enriquir era ua er’auta quan son sentidas dab ua tau finessa. Qu’ai trobat aqueth polit floquet per asard, que som segur qu’en cercant dab un chic d’atencion que n’anam trobar plan d’autes. En recuelh « De l’Angélus de l’aube à l’Angélus du soir », que tròbi encara aqueste distic : « Tu viendras en riant avec ta bouche rouge/ comme les fleurs des grenadiers et des farouches. ». En aquera prauba flor de farrotch francisada en « farouche », eth poète qu’a sentit tota era sensualitat d’ua boca de dauneta !Francis Jammes que s’ameritariá d’èster mes leijut, coma ac a comprés

ua còlha de valents bigordans que li consacrèc eth 12 de noème ua serada plan nomada « Eth noste Francis », en un ensem de velhadas de cantas e de condes, « La porte des pauvres ». Mèrci a Jean-Claude Viau, eth « Bandolèr », a Germain Avila, e a Bébert Dominique ! Que les manquè, mes qu’espèri que s’i tornaràn. D’ua faiçon mes generala, benlèu avem acceptat tròp leugèrament era idèa qu’era lenga francesa s’ei dessecada en passant peras Corts e peths Salons, sense parlar dera Escòla. Qu’ei richa e divèrsa era literatura francesa, qu’a classics e barròcs, qu’a dissidents, pretenduts regionalistes, escrivans qu’an sauvat eth shuc deth país, que coma entre autis François Mauriac an ua lenga non purgada que les permet de descríver dab fòrça e vertat era dita province, de fèr parlar eths personatges, sense emplegar dirèctament era lenga dita regionala. Solide ! eth francés qu’a sovent perdut era libertat lexicala, mes tanben morfologica e sintaxica d’un Rabelais, que’s noïriva de tots eths dialèctes, mes quan nos arriba de càiger sus petitas miravilhas coma aqueri vèrses de Jammes, be cau convier que tot no s’ei pas perdut...

Miquèu Pujòl

« J’ai vu l’herbe rouge qu’on appelle faroucheEt, bien que je ne pense pas devant les choses,J’ai pensé que cette farouche était ta bouche.

Elle avait l’odeur de l’ombre chaude, et à causeDe ta bouche j’ai vu dans l’herbe la farouche. »

FLOR DE FARROTCH

Francis Jammes en 1917.

D’escart e de talvèra

Lo Diari – 15

VOTRE MISSION VOUS ATTEND SUR

#FAITESLESAUTSERVICE-CIVIQUE.GOUV.FR

16À25ANS

30ANS EN SITUATION DE HANDICAP

FRANCE ET ÉTRANGER

TOTAS LAS INFORMACIONS SUS

MISSIONS :6 – 8 – 10

MESES

24 A 35 ÒRASPER SETMANA

cathy.ieomp@gmail.com

Eth Servici Civic, un utís entà

desvolopar las associacions.

La Seccion Regionau Meidia-

Pireneas de l’Institut d’Estudis

Occitans qu’arriba tot just d’obtier

l’agradament d’intermediacion

dau Servici Civic. Dab aqueth

agradament, l’IEO MP que’s hica

a la dispausicion de totas las

associacions qui’s dedican a la

lenga ena Region Lengadòc-

Rosselhon-Meidia-Pireneas.

En efèit, l’IEO MP que’vs da la

possibilitat d’arcuélher, pendent

ua mission de 6 a 12 mes, ua

volentària o un volentari que

poderà participar a la vita de

la vòsta estructura e au sué

desvolopament. Atau, se voletz

arcuélher quauquarrís, que’vs

podem hèr profitar d’ua convencion

de Servici Civic. Tanben, que

v’aidaram entà  : hèr las vòstas

demarchas administrativas,

cercar un volentari o ua volentària,

preparar l’arribada de la joena o

dau joen, definir la o las missions

de la persona en Servici Civic,

gerir eths pagaments, etc.

Ara, s’ètz interessats per eth

dispositiu de Servici Civic,

n’esitetz pas mes e contactatz

l’IEO MP : 09 62 56 09 91 (diluns

e dimars)

o cathy.ieomp@gmail.com

24 ÒRASPER SETMANA6 – 8

16 – Lo Diari

Lectura

Es pas conegut coma o se meritariá, l’escrivan occitan de Roergue Pau Gairaud… Aquí lo sentiment de mai d’un, roergàs o pas; èra lo d’Ives Roqueta per exemple.

Cal dire que Pau Gairaud cerquèt pas jamai la glòria e demorèt totjorn qualqu’un d’independent. Escriguèt sempre de son biais, coma o explicarà dins « La sintaxa milhaguesa » (Rodés, Subervie, 1986). « Car j’écris pour le plus grand nombre » ditz Pau Gairaud dins son avantprepaus del « libre del Causse » ont confisa que vòl caminar dins la dralha de sa « trinitat felibrenca » : Mistral, Justin Besson, Fèliç Remize. Cal confessar tanben que d’unas de sas tematicas podián, a l’epòca, susprene...

E vaquí que l’escasença nos es donada de far coneissen-ça amb Pau Gairaud, l’ocasion de descobrir son òbra. Ven de paréisser « Lo libre del Causse »(julh de 2016), en grafia normalizada o cal precisar, a las edicions « Vent Terral». Aquel libre recampa dos tòms que se trobavan gaireben pus : « Lou libre del Causse » (Rodez, Carrère, 1968) ; « Lou segound libre del Causse » (Rodez, Carrère, 1970).

Pau Gairaud nasquèt a Severac lo Castèl dins Avairon lo 4 de genièr de 1898, d’una maire modista capelièra e d’un paire que fasiá lo peirièr. Moriguèt a Montpelhièr lo 23 de març de 1994 a 96 ans.

Faguèt una carrièra dins l’administracion, coma recebeire de l’Enregistrament en Corsega e en Losera a Sant Chèli d’Apchèr.

Pendent la guèrra granda de 1914-1918 foguèt nafrat e li mancava lo braç drech; aquò l’empachèt pas de prene lo maquís pendent la segonda guèrra e de jogar un ròtle important dins la Resisténcia.

En mai dels dos libres del Causse, son òbra en occitan compren una autra « saga », la del « Vièlh estofegaire » qu’aqueste còp se debana pas solament dins la campanha avaironesa mas tanben dins la vila de Tolosa. Compren quatre libres :

• « Una filha de l’an quaranta ». I, C.G.L.O., Vedène, 1975• « Riqueta ». Lo vièlh estofegaire II, Rodez, Imprimerie

Subervie, 1978• « Per las colonas de Tarn ». Lo vièlh estofegaire III,

Rodez, Imprimerie Subervie, 1981• « La sèxólòga ». Lo vièlh estofegaire IV, Rodez, Impri-

merie Subervie, 1982

Quin es l’eròi vertadièr del « libre del Causse »: Palfèrre, Pèire Escordonac, que dobrís lo libre al palatz de justícia de Riom d’Auvèrnha, entre dos gendarmas? La bòria de Sarnac dins lo país de Severac e la vida vidanta de tres generacions de païsans, de la Bèla epòca a 1968? La lenga qu’aima Pau Gairaud : « assagi d’escriure, ieu, tant plan coma parlava -amai parla encara- lo pastre caussenard» (exèrg de « Una filha de l’an quaranta ») ?

Vaquí çò qu’escriu Enric Molin : « una lenga clara, natu-rala, que repetinga leugiereta, mirgalhada d’esperit trufarèl … quicòm de vertadièr, gaujós qualque còp e tendre quand s’endeven, sovent rebelut e brutal a l’ocasion, coma la vida d’aqueles masses perduts dins aquel país de secada »

Cal dintrar dins l’òbra coma nos i convida Ives Roqueta : « A cima, i a lo país. Sens illusion de país perdut. La mi-sèria, l’orguèlh. Los òmes. Tot s’intègra al roman. Pas un sol personatge, e mai lo mèstre d’escòla, e mai Lisòta qu’es pas mai qu’una filha de bòria, e mai... e mai... pas un sol personatge que non siá de carn e d’òsses, que son astrada siá pas escricha dins las realitats economicas e socialas del temps, vertadièr fins que dins sa retenguda, fins dins aquela non-libertat que sembla los caracterizar totes. Un país d’explosions dintradas. Vos convidi a i dintrar. »

Joan-Maria Pieire, el, convida a s’ataular: «Lo libre del Causse», un cunh de cambajon, un cantèl de pan, un talh de Ròcafòrt, e un tassonat de vin:

« Sèm contents e fièrs d’aver un escrivan de la mena de Paul Gayraud qu’escriu las epopèas grandas de las familhas roergassas, cossí se margan aquelas familhas e çò que se passa endejós d’aquelas familhas.

I a un pauc de Maupassant dins Gayraud. Per l’epòca que conta: una lenga rica-rica, saborosa, gostosa que gostosa. La lenga sauta, rebombís, escopís sang e fuòc, peta santat e vida. Un vocabulari extraordinari ! Aicí cap de mot sentís pas lo diccionari. La lenga occitana pòt èsser contenta de se veire aparada per un escrivan tant confle de vocabulari, coma l’es Gayraud.

E es atal que, sens far lo semblant de res, Gayraud conta e conta pas qué que siá. Car Gayraud a quicòm a dire. Rai de la lenga, i a tanben l’istòria.

Ataulatz-vos coma s’èretz davant un tròç de cambajon, un bocin de pan, un flòc de Ròcafòrt, e un brave veirat de vin. Gayraud, aquò’s tot aquò per la lenga, e mai qu’aquò per lo dire. Se dirà e se ditz qu’es mai que los escrivans dels pus modèrnes.

A descobrir donc, sens moderacion, aquel « Libre del Causse » e son autor Pau Gairaud.

Lo libre del CaussePau Gairaud

Vent Terral, 2017464 paginas, 19 €

« Lo libre del Causse »de Pau Gairaud :

i dintrar, descobrir,s’ataular...

Lo Diari – 17

18 – Lo Diari

Rescontre

Lo Diari : Adiu Alidé, despuish quauques temps que’t vegem drin pertot. Qu’ès ua artista occitana plan de mòda. E’ns pòdes presentar a Alidé Sans.Alidé Sans : Adiu! Hahah… !! De mòda? Prauba, alavetz que me calerà premanir entara queiguda… Ei un exercici molt complicat açò de descriuer-se a ua madeisha (aumens entà jo)… Tostemp è sigut mès partidària de hèr, e de préner ua idea de coma son es causes a trauèrs dera viuença, que non pas de parlar-ne. Es paraules se les empòrte eth vent, es emocions demoren. LD : Qu’ès a l’encòp cantaira e compositora deras tuas cançons. Qu’ei çò de qui t’inspira a l’ora d’escríver cançons? AS : En aguest moment tanben me plantegi era madeisha question, donques me tròbi un shinhau bloquejada en aguest sentit (e per contra, plan mobilizada en d’auti). Mès calma, confii. En generau, veigui era vida madeisha coma era hònt d’inspiracion. Sonque cau « deishar-se inspirar », èster prèsta a contemplar, a connectar damb quauquarren mès poderós e generós que tot çò que podem tocar, flairar, saborar, veir o escotar.

Ei aguesta guida era que focalize era tua atencion enes relacions, enes situacions deth dia a dia, enes ganes de transformar un shinhau es causes que t’entoren, ena hame de evolucion e d’expansion… concèptes universaus enes que cada persona pòt projectar era sua pròpia interpretacion, mès que mos unissen. Era mia vida personala ei eth prumèr pas, donques ei a trauèrs d’era coma pogui experimentar, sénter e connectar damb çò que i a mès enlà, e ei çò que me permet interpretar ara mia manèra aguesta universalitat. Toti auem ua manèra unica de hèr, e açò ei beresa. E toti ac hèm, e açò mos unís.

LD : Que’t sabes plan de lengas, mès au moment de compausar qu’ei tostemps en occitan. Quin explicas aquò ?AS : Ei era mia lengua, sò en aranés. Supòsi que tanben i a un component de gratitud e de fidelitat.

LD : Qu’ei tostemps complicat de classar a ua artista e sustot ua musicaira atau com tu de qui jòga drin de tot, en sòlo o en grop e dab ua musica plan ritmada o mes lenta. A mesura que’t vegem en concèrt que sabem çò que ne hès pas,

ALIDÉSANS

En 2015, Alidé Sans que sortí eth sué permèr album « Eth Paradís ei en tu ». Despuish, la cantaira aranesa que segueish eth sué camin. Un camin que va de scèna en scèna en Occitania e en Catalonha. Uei, Alidé que s'estanca drin entà ns’encontrar, parlar dau sué tribalh e de la sua musica.

Lo Diari – 19

mès ne s’i escagem pas a definir çò que hès. E pòdes assajar de ns’aidar ? AS : Ac senti mès non pogui. Des deth començament, è volut hèr es causes des de jo madeisha, expressar-me liura, e anar descobrint ara mia persona sencèra. Contunhi en aguest procès, donques veigui tot aguest soni dera musica coma un aprenentatge de vida, damb eth que pòc a pòc vau coneishent es mies pròpries limitacions. Non sò ua banda de ròck, non sò ua cantautora (atau coma les coneishem tradicionalament), non sò ua cantanta de musica classica... Tot açò me semble evident. Tanben pensi que i a diferentes manères de hèr es causes. Ua d’eres ei pensant un shinhau e delimitant des deth principi, e ua auta ei deishant gésser çò que vò gésser. Quan compausi, interprèti, pugi sus ua scèna, era darrèra causa que voi ei embarrar-me en tot díder-me : tu ès açò. Era responsa automatica ei : e non pogui èster arren mès? Ac senti coma ua autocensura en contra dera mia libertat, que despolhe de sentit tot eth procès deth que parlaua. Çò que sagi de hèr ei èster presenta ath 100% en cada concèrt, en cada cançon e en cada nòta. È agut des de ben petita un respècte enòrme entara musica, e lo consèrvi coma un tresaur. Enteni qu’ei era qui pòrte era passion des que la descobrissen, e qui la regale as qui l’escoten. E açò se hè a ritme de reggae, de blues, de vals, damb votz, o vents, o còrdes, o percussions, o… i a infinites formes damb un madeish hons. Eth milhor concèpte qu’è trobat entà expressa’c ei eth de « Musica universala damb arraïtzes ». Mès ne açò me convenç. LD : Totun dab aquestes ritmes plan divèrs, que sia de rumba, de reggae, de ròck o drin hèstiu, que pensas se’t didi qu’ès drin la nosta Amparanoia occitana ?AS : Uau !!! Amparanoia a sigut un grop qu’a marcat fòrça era mia adolescéncia, donques siguec a trauèrs dera sua musica que comencè a descobrir eth mon « exterior ». Ja sabetz que’s pòbles, e es vals, pòden èster molt barrades… Eth prumèr festival ath qu’anè damb amigues siguèc as 15 ans, e justament siguèc entà anar a escotar a Amparanoia en concèrt. Uns mesi abans coneishérem eth teclista que tocaue damb eri en aquera epòca, en un bar de jazz de Vilanova i la Geltrú, damb flaira a tabac

e whisky. Hègen serada de jam session. M’animè a pujar sus scèna a tocar « Song for my father » as tecles, e aquiu comencèc tot. Siguèc ua d’aqueres persones que sense conéisher-les, te neurissen er esperit sonque damb quate paraules. En aguesti ans qu’an passat encara contunham en contacte e mos auem anat crotzant damb motiu dera musica. Tot açò entà díder qu’aguest hèt encara mos motivèc mès entà méter totes es fòrces en arténher era deguda autorizacion des pairs…hahaha! T’arregraïsqui era comparason, me la sauvarè entà agarrar fòrces ena queiguda dempús dera mòda !

LD : A còps, que’t vegem a shiular entà introdusir las tuas cançon. Qu’ei quauquarren rare. D’aon e’t vié aquera practica? AS : Des audèths…

LD : Que hè ara dus ans que sortí eth tué album. Que jògas de pertot. E’ns pòdes presentar eths tués projèctes a vier? AS : Eth darrèr an e miei m’è botjat damb ua filosofia d’autogestion, e ei çò que contunhe guidant-me, ei era eth mèn projècte principau en aguest moment. Mès concretament, trabalhi entà publicar un dusau album a principis de 2018. Açò ac hèsqui en collaboracion damb Paulin Courtial, qui m’ajude damb tota era produccion deth disc. Era idea ei publicar-lo jos un sagèth (labèl) pròpri. Peth moment èm en ua fase de concepcion, e de clauar es arraïtzes (creacion deth sagèth, finançament, virada de gessuda…). Encara falten uns mesi entà començar a enregistrar. Era decision m’a arribat irresistiblament, coma un besonh de renèisher. Anarè informant a mesura que auancen es causes … S.P

20 – Lo Diari

Claudi PeiròtClaudi Peiròt (1709-1795) es un dels autors occitans màgers del sègle XVIII, amb Joan de Cabanas (1654-1717) e Joan Baptista Fabre (1727-1783). Nasquèt en Roergue, a Milhau, dins una familha qu’aperteniá a la borgesiá consulara. Faguèt d’estudis de drech a Tolosa abans de dintrar dins los òrdres. Comencèt sa carrièira eclesiastica coma prebendièr a Sant Sarnin de Tolosa de 1738 a 1748. Tornèt puèi en Roergue, a Pradinàs, ont foguèt prior. Quitèt lo Segalar en 1765 per tornar a Milhau. Moriguèt a Palhàs, ont s’èra retirat pendent la Revolucion.

Peiròt, que participèt e foguèt premiat als Jòcs florals de Tolosa e de Rodés, escriguèt de poesia en occitan e en francés e un pauc de pròsa en francés. De son vivent, publiquèt tres obratges : las Poésies diverses, Patoises & Françoises (1774), en occitan e en francés, Les Quatre Saisons, ou les Géorgiques patoises (1781), en occitan, e las Œuvres diverses en vers et en prose (1788), en francés. Aqueles tres libres amb las Œuvres patoises de Claude Peyrot (1805), que balhan qualques poèmas postumes, contenon l’essencial de son òbra.

L’òbra poetica occitana de Peiròt se compausa de poèmas de societat, de poèmas politics e de poèmas georgics. Los poèmas de societat tractan amb leugieretat de pichons eveniments. Los poèmas politics concernisson lo periòde revolucionari. La poesia georgica, amb « La Primo rouergasso » (1774) e Les Quatre Saisons, ou les Géorgiques patoises, es la part mai coneguda de l’òbra de Peiròt. Dins aqueles tèxtes, lo poèta descriu amb precision la vida dels paisans roergasses al fial de l’annada.

Las Poésies diverses, Patoises & Françoises e Les Quatre Saisons, ou les Géorgiques patoises son los primièrs tèxtes literaris occitans publicats en Roergue (a Vilafranca) e podèm considerar que Peiròt es lo fondator de la literatura occitana roergassa modèrna. Sas òbras occitanas, que foguèron regularament publicadas al sègle XIX, pareguèron integralament pel darrièr còp en 1909 amb l’edicion de Léopold Constans. Dempuèi, foguèron pas publicats que de tròces causits. Propausam duèi una novèla edicion de las òbras occitanas complètas de Peiròt dins lor grafia originala : Claude Peyrot, Œuvre occitane complète, Édition critique avec une introduction, une traduction française et des notes par David Fabié (Toulouse, Section française de l’Association internationale d’études occitanes, 2016).

David Fabié

Claude Peyrot -Œuvre occitane complète, Édition critique avec uneintroduction, une traduction et desnotes par David Fabié, Toulouse, SectionFrançaise de l’Association internationaled’études occitanes, 2016.710 p. 39 €ISBN : 9782907673149 -

Lectura

MOKO Djé BalètiCant, espina : Jérémy Couraut Bateria : Antoine Perdriolle Baisha : Sophie Ramia MedinaSirventés / L’Autre distribution12 títols

Lo Diari – 21

Lo trio ròck tolosan Djé Balèti, fondat peu cantaire « espinaire » Jérémy Couraut, que'ns propulsa en l'annada navèra dab Moko, un album a l'energia dionisiaca, en occitan e en francés de Nissa la bèla. Aquera òda au gran Cogordon, « frut endemica de pertot », que hesteja aus dius pagans arcaïcs, gessits d'un imaginari mediterranean. Un disc catartic, revoltat, amorós e saunejaire.

Dempuish tres decennias dedicadas a la musica, lo Jérémy Couraut que s'a dessenhat ua dralha au miei d'un camin eclectic. Originari de Nissa, que passa per París, puish Tolosa, on torna encontrar a l'occitan mercés a las Bombas de Bal. Dejà que's cèrca a musas popularas, dançairas, paganas, carnavalèras. Que horuca per inspiracions qui'u semblarén, ad eth, lo nissart exotic neurit d'un occitanisme multiculturau. Atau que vad la recèpta infernau deu triò Djé Balèti, a l'imatge de Nissa, cairehorc de culturas europeanas e mediterraneanas. Atau que s'an inventat un son prestit de ritmes caribeans, de tarentèla italiana, de transa d'Africa deu nòrd, carrejant tèxtes au còp percussius e pertocants.

Lo títol de l'album Moko que vien de l'expression « amb aquò », vadut onomatopèa e chafre deu monde deu « midi », deu Sud de la França. Lo triò qu'obreish lo bal, lo « moko balèti », un moment de hèsta populara pingorlada de mòkos mieijornaus de tota traca. Atau tretze tròç tà tòrcer lo còth aus etnotipes, se n'arríder, se'n revoltar, e s'amusar hens aquera epuga d'Alí Babà, conhida de tesaurs esmiraglants talhats en la complexitat identitari e culturau.

Per pròva, l'explosiu e atendrissent « Elvis Camping » que canta quin volem semblar a l'America de Hollywood, quin aqueras estelas deu western o deu ròck'n'ròll e hèn passar de mòda la cultura nosta.

Mei corrosiu, la cançon « Blanc bleu rouge » que hè referéncia a las colors deu drapèu francés, e las de las gòmas d'escolans, qui esfaçan un passat colonialista sanglant. Lo ritme escandit de « Gâté » (arren a véder dab la calinada!) que hè lo portrèit deus nostes pòbles occidentaus guastats, egoïstas e individualistas a de bonas. Un reclam frement contre la societat de consomacion, qui aishoala la susmauta en auherir presents made in China.

Totun, en saunejaire revoltat, Djé Balèti que canta un ròck d'espèr on « la cançon pòt cambiar lo monde». Cercaire en rituaus catartics e inventaire de tradicions, lo triò qu'envita a las trompas de la « Vespa Cougourdon Ourchestra », banda mitica e mistica qui arreviscolà las Vespas nissardas de Carnaval. Drònes e timbres, tot de cogordons hèits, que balhan tau terçat ganhant espina (cogordon a còrdas electro-acostic)-baisha-bateria ua clamor animau deu mei hons deus atges.

A còps, la votz cauda e epurada que dessenha caras o paisatges, d'un trèit doç, pres suu viu. Lo pintraire de son, lo griòt nissart, qu'acaba lo son conte dab ua devocion amorosa a Artémis. E cric e crac, « lo carnavale es acabat », en deishar lo reclam deus ritmes e arrepics installà's a plaser, peus nostes còs dançants.

Caroline Dufau

DJÉ BALÈTI « MANDA LO BATÈU » !

22 – Lo Diari

Çò primièr, una evidéncia : le libre es una mina d’informacions lingüisticas, etnolingüisticas e culturalas. Pensatz benlèu que sufís pas e òc, per la majoritat dels lectors, sufís pas. Se me sembla tant interessant qu’aquò, es tanben que pausa una question fondamentala per la cultura e la lenga occitanas : la de la muséification de son patrimòni lingüistic e cultural. Pels qu’an pas jamai ausit cossí se far un atlàs lingüistic, repausa sus enquèstas de terren, entretens amb personas de referéncia per bastir una comparason dels biaisses de díser, de las variantas d’un conte o d’una cançon. Simplifiqui, plan segur, mas aquò es l’idèa. Parlar de museification es díser qu’aquel collectatge calha faits (la lenga e la cultura) normalament en movement. D’unis pensan que un còp conservadas dins las paginas d’un libre coma dins las veirinas d’un musèu, aquelas practicas son plan atal, que ne podèm pas far mai que passejar de temps en temps e, benlèu, ne tirar un pauc la polsa. Sus la linha de tension entre cultura (viva) e patrimòni (calhat) òm pòt pensar que l’atlàs lingüistic seriá del marrit costat. Es oblidar le contèxte un pauc lèu. I a un aspècte de conservacion que l’estat de la lenga e cultura occitanas nos permet pas d’ignorar. Los qu’an totjorn parlat la lenga, los primo-locutors son de mens en mens nombroses. « Ces témoins, pour la plupart, sont morts aujourd’hui, emportant avec eux le trésor de tout un savoir linguistique disparu à jamais, avec la mémoire de la société qui avait cette langue pour expression » nòta Philippe Martel dins le prefaci. Avèm doncas un besonh de conservacion, de gardar una traça, de literalament, salvagardar. Las enquèstas realizadas consèrvan. La publicacion met a disposicion. Es atal que podèm levar la question de la muséification : quina utilitat per la conservacion ?

Far de musica tradicionala, tornar imprimir tèxtes classics, manténer tradicions es una causa. Pensi, per ieu, que sufís pas brica a assegurar la vitalitat d’una cultura. Çò essencial es de far viure, de balhar enveja, de crear. Atencion, som pas a dire que crear implica de daissar le passat, al contrari : per reïnterpretar, renovelar, cal, plan segur,

conéisser. Dins aquel moviment, la conservacion del patrimòni e l’edicion d’aquel Atlàs lingüistic de Provença tròban una legitimitat plena : la dels que meton a disposicion. « L’Atlas permet d’aller plus loin, plus profond » ajusta P. Martel. Permet benlèu tanben d’anar mai davant, de far, per los que n’an besonh, le punt entre abans e uèi. Una mesa a disposicion del patrimòni prigond – encara mai vist le prètz e le format d’aquela edicion – aquò la tòca vertadièra d’un atlàs pel public.

A quò dit, pòdi pas ignorar las questions lingüisticas. La lenga occitana es, benlèu dempuèi totjorn, en tension entre sa diversitat e una normalizacion mai que mai pus comòda. Cossí partejar una compreneson sens negar le caminament de la lenga, caminament atestat per sas variantas ? Encara un còp : sabent d’ont venèm per véser ont anam. L’atestacion scientifica, rigorosa e documentada de la diversitat de la lenga parlada, de la lenga tal que la parlam, compilada dins aquel quatren volum del Atlas linguistique de la Provence es una muralha contra l’uniformizacion aitant qu’una aisina centrala per le bastiment pacient e respectuós d’una lenga d’ensenhament, de comunicacion, que siá pas hors-sol.

Disi pas que le vau gardar coma libre de cabeç – me sembla pas que siá la tòca de l’editor de tot biais – mas ai la conviccion que parièr libre fa una òbra de memòria utila. Utila per rendre compte de la realitat fondamentala de la lenga d’òc : una lenga, paraulas.

Aldric Hagège

Una lenga, paraulas Publicar un atlàs lingüistic uèi es un pariatge. Es pas un libre de lectura aisida, se pòt discutir tanben son aspècte divertissent. Aquò dit, se vòstre servidor ne parla uèi, es que n'a, fin finala, una opinion positiva.

La langue d'oc telle qu'on la parle, Atlas linguistique de la Provence (volume IV) ;Jean-Claude Bouvier, Claude Martel amb la participacion de Guylaine Brun-TrigaudLes Alpes de Lumière, 2016.322 p.215x298mm50 €ISBN : 978-2-919435-07-4

Critica

Lo Diari – 23

Tecn’òc

Linux, aquò’s simple, aquò’s collaboratiu, es la pòrta dobèrta sul digital (totas las aisinas digitalas i foncionan dessús : intelligéncia artificiala, blockchain…), aquò’s gratuit pels particulièrs e plan mai economic per las entrepresas. Un ordenador passat de Windows a Linux es mestrejat en qualques minutas e òm compren çò qu’òm fa !Çò melhor : es securizat e disponible en occitan-lengadocian !Jos Linux, podètz utilizar vòstre ordenador d’un biais basic sens vos prene lo cap e avètz a vòstra disposicion la capacitat de progressar en comprenent, segon vòstre apròchi e filosofia. Res de complèxe.En bònus, descobriretz de comunautats que vos ajudan de manièra pertinenta o de prestataris passionats que respondràn a vòstres besonhs !

Perqué passar de Windows a Linux ? Aprèp qualques desenats d’installacions d’OS Linux en çò d’amics o dins d’associacions ont los Windows XP, Vista,7 ,W8 ,W8.1 o W10 èran venguts lents, infestats de malware, virus, espias, ransomware e autras barras de recèrca parasitas, los vegèri se regalar e aver l’impression d’aver un ordi tot nòu. An pas reconegut lor ordi un còp passat d’un Windows lent a Linux : aviada en mens d'una minuta, surf ultrarapid e plan segur ordenador desbarrassat dels malware e ransomware (qu’agantarà pas jamai pus !)Parallèlament, l’experiéncia de veire son ordi s’exprimir en occitan, es totjorn fòrt plasenta !

Vos dòni del còp qualques suggestions que permeton d’installar un sistèma operatiu GNU/Linux sus vòstre ordenador.- gratuitament- en mens d'una ora - amb autant, siquenon mai de foncionalitats - amb una experiéncia d’utilizaire preservada Auretz un ordenador non solament estable mas rapid, gaireben insensible als virus, que s’aluca en mens d'una minuta e que pòt donar qualques annadas de mai de bons e leials servicis perque 3 ans aprèp l’ordi es tan rapide coma o èra 3 ans abans, e… la durada de vida de l’ordi es al mens doblada

(perque demòra tan performant e perque Ext4 fragmenta pas contràriament a Ntfs) : Per XP, Vista e Windows 7 que son pas mantengudas, i a una certana urgéncia a aquel remplaçament !Per Windows 8,Windows 8.1 e Windows 10 lo passatge a Linux aleugerís l’ordi e las despensas !Costat Linux en entrepresa o associatiu, es bravament avantatjós budgetàriament e sustot es una informatica securizada e perfièchament adaptabla !

Passar a Linux es pro simple ! Per passar a Linux, auretz 3 etapas a seguir :– Causir la distribucion o la varianta adaptada a l’ordenador– Salvar sas donadas– Testar, installar, finalizarL’usatge quotidian de l’ordenador es fòrça semblant a lo que coneissiatz : la presa en man es gaireben immediata.

De qué i a coma causidas sus Linux ? Va caler d’en primièr determinar la distribucion o varianta que serà la mai adaptada a vòstre ordenador. Lo monde Linux es fòrça ric e prepausa fòrça sistèmas operatius que s’adaptan als gostes e besonhs de cadun. (a vòstra filosofia tanben).

N’ai testat bravament e ai finit per gardar, dins lo monde Ubuntu una brava preferéncia per Ubuntu e Xubuntu. E dins lo monde Arch Linux un gost certan per Manjaro.Tanben, ai utilizat amb bonur Lubuntu, Voyager e dins lo monde Debian, HandyLinux.Per las entrepresas e las associacions, i a de solucions especificas : de Suse a Red Hat, òm i tròba çò que respond als besonhs los mai complèxes ! (Google, la Nasa, la banca ING o British Airways, l’escòla Epitech, Kiabi o Office Depot e de milièrs de PME se’n servisson !) Cedric Valmary

Un cambiament valorizant e simple : passar de Windows a Linux

L’installacion de Linux UbuntuSul site de Tot en Òc : https://totenoc.eu/?page_id=38

@ @@

@

@ @

24 – Lo Diari

@

@TV

Lisa Gròs Presidenta de Tè Vé Òc

Es lo tèma de reflexion que prepausèt lo Cafè Òc de dubertura dei Trad’ivernalas de Somèires, lo 20 01 2017. Alentorn dau punt ràdio dubert per tota la durada dei Trad’Iv, Ràdio Lenga d'Òc (Bruno Cecillon), Tè Vé Òc (Lisa Gròs e Miquèu Gravier) avián sols respondut presents a la convidacion, au regret grand deis organizators. Fuguèt l’escasença d’escambiar sus la plaça de l’occitan dins nòstreis espacis mediatics e dei condicions per ensajar de melhorar la situacion.La serada fuguèt animada per Danís Galvier, musicaire de Coriandre, ben conegut, e Benjamin Minimum, cap redactor de Mondomix. Lo debat fuguèt enregistrat e serà difusat per mantunas ràdios. Farà tanben partida d’una emission de Tè Vé Òc sus lei Trad’Hivernales. Cada convidat faguèt part de son experiéncia, de sei causidas e de sei projèctes e de sei questionaments. Sabèm ben qu’a l’ora d’ara, lei mèdias jògan un ròtle essenciau dins la transmission deis informacions. Una accion tant bèla e fondamentala que siague, servirà pas de ren s’es pas coneguda dau public grand e deis institucionaus. La cultura e la vida occitanas qu’an pas una plaça importanta sus leis ondas e lei cadenas TV « nacionalas », an vertadièrament besonh d’i prene plaça tre ara.Segur que lei mèdias occitans existisson ja e òbran fòrça, mas coma desvelopar aqueleis espleits de tria ? Coma tanben faire dintrar mai

d’occitan dins lei mèdias en generau ?Franck Tenaille faguèt part de son experiéncia dempuèi d’annadas e de la dificultat d’obténer, per exemple, una pagina completa dins un jornau important de Montpelhièr, per cubrir l’eveniment Trad’hiv, sol festenau d’ivèrn recampant mai de 3000 personas !

A l’ora que lo net ten una plaça granda dins l’informacion, es benlèu temps de crear un Globau Mèdia que recamparà premsa escricha, ràdios e televisions occitanas. N’i a que son a trabalhar sus aquel projècte que metrà en evidéncia la realitat occitana tant culturala coma economica. Danís Galvier pausèt la question de fons : coma aver mai d’occitan dins lei mèdias en generau ? Lisa respondèt que quand la volontat dau poder es de pas reconéisser la legitimitat de l’occitan, quand d’empachas permanentas son mesas en travèrs dau camin deis occitanistas, es malaisit de prene plaça dins lei mèdias locaus o nacionaus ? Fau a l'encòp que lei mèdias occitans venguèsson de mai en mai professionaus e que contunhèsson de se batre per èstre reconeguts e poder dintrar dins la ret mediatica larga. I a encara un fum de trabalh de faire !

L’occitan dins lei Mèdias.  Quals enjòcs per deman ?

Lo Diari – 25

Diariscope

La Prima Occitana de l’IEO 12 se’n torna!

Del 3 al 31 de març, la Prima se’n tornarà amb un programa ric ! De cants (al Vibal amb lo grope del « Festenal de la Musa », de contes e d’exposicions per las escòlas (lo 10 a Arvieu), una serada amb lo Teatre de Pas Res (l’11 a 20h30 a Agen), un concèrt de la Beluga (a Pont de Solars, lo 24 a 20h30), una serada de dança tradicionala amb jogar trio (lo 31), una representacion de Pòm pogodòm (lo 30 a 10h a Tremolhas) e plan d’activitats pels mai grands e los mai pichons.www.ieo12.org

Eth Passa-Pòrts a Montrejau.

Enguan eth Passa-Pòrts, que’s passarà en tres temps. Eth 11 de març : era 13au corsa a pè “Era Hlama Occitana”, coorganizada dab eth ACM Running Club. Ua jornada d’espòrt (corsa de 7 o de 15 km) en immersion. Eth 31, jornada deths Gafets dab 400 collegians e liceans : La Rampa TIO, quilhas e espectacles deths escolans (dab D’Arts et d’Òc). Ath ser, presentacion dera metòda d'aboèses deras Piereneas, concèrt de P. Rouch e S. Llena e’ra projeccion d'un cort-metratge sus eths vieulonaires dera vath deth Arbàs e dera Vathlonga. Eth 1èr d'abriu, de 10h00 a 16h30, estagis de cant, d'aboès, d’acordeon, de dança deras Valadas Occitanas d'Italia (debutants o confirmats). A 18h00, bal dab Lou Truc, seguit d'un aperitiu cantat animat per Adishatz deu Manhoac, d'un arrepèish aprestat per productors locaus e d’un bal occitan dab Espartenha e La Forcelle. Scèna dubèrta enà clavar. contact@ostaucomenges.org

L'Arbre florís cada annada a la Prima. ArPOèmes-Mediterranèa vos prepausa Qu’es aquò Arbre de las Lengas ? Una manifestacion culturala, a l'iniciativa de la lenga occitana per crear de ligams entre los umans de totas las generacions, de totas lengas, mercés a la poesia e l’Art. Es un Arbre que jardineja l'Espèr e embelina tornamai unis moments de las Nòstras VIDAS.En tres frasas per dintrar dins una resisténcia doça e de contunh Mai de colors, mai de jòia ( per de carrièras ambe un biais de se vestir ambe mai de colors que siaguèsse sonca una eissarpa )Mai de lengas, mai d'escambis (lo concèpte fa que podèm demandar la participacion a totis, quina lenga que siague )Mai de POèmas, mai de VIDA...( una causida de vèrses per la beutat, l'estrambòrd , la convivéncia, la jòia de viure)Un Arbre de tres brancas que desbremba digús: un passapòrt cap a totis per multiplicar la preséncia de la lenga nòstra.Branca 1: POèma cortet òc, revirat fr, revirat dins una autra lengaBranca 2: POèma cortet autra lenga ; fr, òc Branca 3: POèma cortet en fr, òc, autra lenga 4 a 5 vèrses causits pas mai, cap a la beutat al positiu , e un montatge lo mai artistic possible .

+

+

+

26 – Lo Diari

02 / 03Contes del Placard de Florant Mercadier,a Besièrs.Dins lo quadre de CONT’O’FOLIES 2017, 18h30, al CIRDÒC, entrada gratuita sus reservacionsecretariat@cirdoc.fr / 04.67.11.85.10

03 al 05 /03 Estagi intensiu de lenga de la MARPOC, Andusa (30)Tèma : Parlar e cantar (formatritz professionala per lo cant), inscripcion rapida recomandada.http://www.ieo30.org

04 / 03 Parladissa, Carbona « Brèishas & co » per Camilha Bilhac, IEO 09. (Mediatèca a 10h00) Organizat pel Cercle Occitan de Carbona. Djé Balèti, Coisa (11)Couiza (Les Prés en Bulles, 20h30) Tifa-Tifa – Malika Verlaguet, acompanhada per Frédo Mascaro, a Besièrs A la MJC de Besièrs – Entrada paganta (6€ aderents MJC / 7€ non-aderents) Marie Coumes, – Aumont-Aubrac (48) Contes et rencontres, 20h30

08 / 03 Rescontre de la Tuta, Tolosa Francis Pornon nos ven presentar lo segond libre de son triptic romanesc sus l’amor en Occitània a l’edat Mejana, « La Dame de Toulouse, Azalaïs de Burlatz » , que fa seguida a « Les dames et les aventures du troubadour Raimon de Miraval », roman publicat en çò de TDO-Editions, en 2016. Ostal d’Occitània (Sala Perbòsc), 18h30. latutadoc@ieo31.com

09 / 03 Presentacion del libre « Belugas d’endacòm mai - Etincelles pour un ailleurs » a Castras, per l’autor «Claudi Assemat”de 18h30 fins a 20h, a la mediatèca d’Aussilhon. Dintrada liura e gratuita.Centre Occitan del País Castrés : 05 63 72 40 61

10 / 03 Pàmias, A l’Espaci occitan, a 18h30Les Divendres de l’Espaci occitan : conferéncia « La vida als sègles XVIII e XIX » per Eric Fabre.Organizat per l’IEO-Arièja.

11 / 03 Albi, Descobèrtas d’escrivans, Evocacion biografica e bibliografica - lectura causida d’un autor d’ara : Joan-Frederic Brun, www.centre-occitan-rochegude.org

Teatres, Agen d’Avairon « Crimes à l’ancienne » pel Teatre de Pas Res, a 20h30 a la sala de las fèstas. Organizat per l’IEO 12, 13au corsa a pè “Era Hlama Occitana”, Montrejau Ua jornada d’espòrt (corsas de 7 o de 15 km) tota en immersion. contact@ostaucomenges.org

14 / 03 Florant Mercadier – Castras (81)«Contes du placard» a 14h00. 16 de març, La Rampa TIO, a Pesenàs (Théâtre historique a 20h45)

20 / 03 Serada occitana, Rampons (46) 17h cors, 19h dança, 19h45 aperitiu e repais (12 €), 21h Bal tradicional dels Barjacaires. Inscripcions al 05 65 41 53 21.

22 / 03 Visite en occitan amb Pierre Santoul, La Grillatié cocsegala@gmail.com

24 /03 Concèrt de la Beluga « Du trobar au slam », Pont de Salars Sala de las fèstas a 20 h 30, Organizat per l’IEO 12 Teatre a Riscle, dab los escanacrabas (21h) Alavetz

MARÇ

AGENDA

Lo Diari – 27

25 / 03 Sortida occitana als Avalats (se plòu pas) www.centre-occitan-rochegude.org

26 / 03 Yves Durand - Montauban 14h30, salle des fêtes de Falguières

Teatre : « La gata de la barona » a Pibrac. Al Teatre Musical, a 15h0030 de març, Florant Mercadier, TolosaOstal d’Occitània, 20h30

Concèrt de Pòm pogodòm, a Tremolhas, 10h00 sala de las fèstas Organizat per l’IEO 12

31 / 03 Jornada deths Gafets, Montrejau. Dab 400 collegians e liceans : teatre pera Rampa TIO, quilhas e espectacles deths escolans (dab D’Arts et d’Oc). Ath ser, presentacion dera metòda d’aboèses deths Pirenèus, concèrt dab P. Rouch e S. Llena e’ra projeccion d’un cort-metratge sus eths vieulonaires dera vath deth Arbàs e dera Vathlonga. contact@ostaucomenges.org

01 / 04 Arnaud Cance, Tolosa Ostal d’Occitània, 17h00

Passa-pòrts, Montrejau 10h00 a 16h30, estagis de cant, d’aboès, d’acordeon, de dança deras Valadas Occitanas d’Itàlia (debutants o confirmats). 18h00, bal dab Lou Truc, seguit d’un aperitiu cantat animat per Adishatz deu Manhoac, d’un arrepèish (productors deth país) e d’un bal occitan dab Espartenha e La Forcelle. Scèna dubèrta enà clavar. contact@ostaucomenges.org

Teatre : « Le canton de Josefina » per la tropa Les Galejaires. Montaut (09) a 16h30

01 / 03 al 31 / 05Mòstra : fotografias de Pierre Assemat, a Albi« Un hiver rouge » Graulhet 1909-1910 Estrena lo 1èr d’abrial.www.centre-occitan-rochegude.org

07 / 04 Repais balèti tradicional. LegavinA la sala polivalenta. Repais (sus inscripcion) a 19h00 seguit d’un baleti animat per Folc e Pic a 21h00. Repais e balèti : 20 €, balèti 8€.ostausavatoch@orange.fr

08 / 04 Legavin Mercat cobèrt PIQUOT de 10h00 cap a 18h00 (Entrada liura). Exposicion fotografica (suls subjèctes de charradissas del cèrcle) : colombièrs de la comuna, los molins de vent e la revòlta dels viticultors de 1907. Mercat sus las tradicions dels país d’Òc. Inauguracion de la prima d’ÒC a 17h30 ostausavatoch@orange.fr

15 / 04 Serada de l’Ostal, Rampons (46) : teatre, dança, repais, bal tradicional dels Barjacaires Inscripcions al 05 65 41 53 21.

17 / 04 « La Fèsta dels reponchons », Albi Al son de las campanas que tornaràn per nosaus…. Reponchonada, Cant,Teatre, Dança www.centre-occitan-rochegude.org

19 / 04 Descobèrta d’una òbra, Rodés : «Divendres o la vida salvatja» en preséncia de Sèrgi Carles, autor de la revirada a l’occitan Ostal de las associacions (pl Foch) a 18h, Organizat per l’IEO 12

21 / 04 Les Divendres de l’Espaci occitan, Pàmias : « Reviradas e Edicions » per Sèrgi Carles e Joan Eygun. A 18h30. Organizat per l’IEO-Arièja.

22 / 04 Agach, Albi : Anna Castan e S. Labatut (escrivan) sus Felix Castan www.centre-occitan-rochegude.org

28 al 30 /04 40au Hesteyade de Bigorre. Ibòs www.hesteyadedebigorre.fr

30 / 04 Sortidas en òc au musèu Tolosa Lautrèc d’Albi www.centre-occitan-rochegude.org

ABRIL

MUSÉE DÉPARTEMENTALDE LA RÉSISTANCE

ET DE LA DÉPORTATION

Et si vous remontiez le temps…Du 30 janvier au 1er septembre 2017, le Musée départemental de la Résistance et de la Déportation propose un retour dans le temps grâce à l’exposition Objets en scène, Scènes d’Histoire. À travers 8 objets issus de ses collections et mis en scène dans des décors retraçant l’histoire de la seconde guerre mondiale, le visiteur est plongé 70 ans en arrière. Cette muséographie, inédite, offre une nouvelle expérience de visite et interpelle sur le travail de l’historien et la construction de l’Histoire.Une exposition à découvrir en famille.

Visualisez la vidéo de l’expositionMusée départemental de la Résistance et de la Déportation 52 allée des Demoiselles - ToulouseOuvert du lundi au vendredi de 9h00 à 12h00 et de 13h30 à 17h30Tél : 05 61 14 80 40 - musee-resistance@cd31.fr

ENTRÉE GRATUITE

Objets en scène, Scènes d’HistoireVenez écrire l’histoire de la Résistance !

EXPOSITION

01jan

sept

EXpo

30