A 60 B60 A

El Universo Esquema de la unidad

UNIDAD 5. EL UNIVERSO

RepasaEres capaz de…

Opinar sobre la exploración espacial

5

Contenidos

• El Sistema Solar.

• El Universo.

• La exploración del espacio.

• Lectura comprensiva e interpretación de esquemas.

• Identificación de astros y planetas del Sistema Solar a través de imágenes.

• Elaboración de un modelo del Sistema Solar.

• Expresión de opiniones personales respecto a la exploración espacial.

• Curiosidad por conocer el lugar que ocupa el planeta Tierra en el Universo.

• Interés por observar el cielo nocturno y reconocer algunos de los astros que pueden verse.

• Reconocimiento de la importancia de la exploración espacial.

• Valoración de la cooperación internacional como herramienta de progreso científico.

Programación

Objetivos• Saber que el Sistema Solar está formado por el Sol

y todos los astros que giran a su alrededor.

• Distinguir entre planetas interiores, planetas exteriores y planetas enanos.

• Comprender que las estrellas son enormes esferas de gas en cuyo interior se produce gran cantidad de energía.

• Conocer las principales características de las estrellas: color, tamaño, luminosidad y brillo.

• Comprender que las estrellas se agrupan formando galaxias.

• Saber que la Tierra se encuentra dentro de la Vía Láctea, una galaxia espiral, y distinguir los tipos de galaxias.

• Conocer algunos de los hitos más importantes en la historia de la exploración del espacio.

• Construir un modelo del Sistema Solar.

• Opinar sobre la exploración espacial.

Criterios de evaluación• Sabe que el Sistema Solar está formado por el Sol

y los astros que giran a su alrededor.

• Conoce los diferentes tipos de astros que se encuentran en nuestro Sistema Solar.

• Sabe qué son las estrellas y las clasifica en función de su color, tamaño, luminosidad y brillo.

• Sabe qué es una galaxia, conoce los diferentes tipos de galaxias y sabe que la Tierra se encuentra en una galaxia espiral llamada Vía Láctea.

• Conoce los principales hitos de la historia de la exploración espacial.

Competencias básicasAdemás de la competencia en el Conocimiento e interacción con el mundo físico, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Matemática, Social y ciudadana y Cultural y artística.

Aprende a hacerEl dibujo de un modelo

del Sistema Solar

El mundo que queremosCooperación en el espacio

El Sistema Solar El UniversoLa exploración

del espacio

Contenidos Recursos Propósitos

Página inicial 01. Presentación Empezar el tema

Recuerda lo que sabes 02. Actividad interactiva Recordar conocimientos

03. Esquema Presentar la unidad

El Sistema Solar 04. Animación y actividad interactiva

Ampliar contenidos

05. Presentación Explicar

El Universo 06. Animación Explicar

07. Presentación Explicar

La exploración del espacio 08. Presentación Ampliar contenidos

09. Presentación Ampliar contenidos

10. Actividad interactiva Repasar

Actividades 11, 12, 13 y 14. Actividades interactivas

Evaluar

15. Presentación Explicar

Repasa 16. Actividad interactiva Evaluar

Recursos digitales

Para empezar

presentación

R01

Pedro Duque, el primer astronauta español

Esta presentación puede servir para motivar a los alumnos sobre el tema de la unidad. Antes de proyectarla, haga preguntas a los alumnos sobre la profesión de as­tronauta. Por ejemplo: ¿Cómo se prepara un chico o una chica para llegar a ser astronauta? ¿Qué ha­cen los astronautas en los viajes espaciales, además de tripular las naves? Si ninguno de ellos lo sabe, explique que los astro­nautas tienen que estudiar mucho, entre otras cosas porque en sus estancias en el espacio trabajan en actividades y experimentos re­lacionados con disciplinas muy di­ferentes: telecomunicaciones, bio­logía, física, química… Tenga en cuenta que un astronauta como Pedro Duque es un ejemplo más positivo e interesante que otros personajes públicos que se ofre­cen como modelo a los jóvenes.

Además, como curiosidad, puede añadir que el primer astronauta nacido en España en viajar al es­pacio fue Michael López­Alegría.

Amplíe el texto y haga que lo lean dos alumnos. Uno hará de narra­dor (primer párrafo) y otro de tes­tigo (segundo párrafo).

Para recordar conocimientos

actividad interactiva

R02

Los puntos cardinales

Con esta actividad, además de repasar los puntos cardinales, se recuerda que el Sol sale por el este. Es posible que algunos alum­nos tiendan a poner el norte en la parte superior de la brújula, debi­do a la orientación habitual de los mapas, por eso es necesario que lean muy bien el enunciado antes de realizar la actividad, para enten­der que está amaneciendo.

Amplíe el recuadro titulado «El planeta Tierra». Pida a un alumno que lea el texto en voz alta y lue­go pregunte qué movimiento re­presenta cada flecha en el dibujo.

Para presentar la unidad

esquema

R03

Contenidos de la unidad

Aproveche la diapositiva en la que aparecen los tres temas principa­les de la unidad (El Sistema Solar, El Universo y La exploración del espacio) para valorar los conoci­mientos previos de los alumnos. Pregúnteles qué contenidos creen que se tratarán en cada uno de estos temas.

UNIDAD 5

60

Aurkitu Siberia, munduko mapa ●

batean edo munduko bola batean.

Zientzialari gehienen ustez, ●

kometa txiki bat lehertuko zen Siberian, atmosferaren aurka talka egitean. Zer da, baina, kometa bat? Ez badakizu, bilatu informazioa.

Unibertsoa

Gertakaria Siberian1908. urteko uztailaren 30eko goizeko lehen orduetan, suzko bola erraldoi bat ikusi zuten zeruan, ziztu bizian higitzen, Erdialdeko Siberian (Errusiako iparraldeko oso jende gutxiko eskualde bat). Zeruertzean lurra jo zuenean, leherketa ikaragarri bat gertatu zen. Bi mila kilometro koadro baso suntsitu zituen, eta talkaren inguruko milaka zuhaitzi eman zien su, su-parrastada batez. Honela kontatu zuen lekuko batek:

«Upel bat konpontzeko aizkora gora jasota nuela, zerua bitan zatitu zen bat-batean, eta basoaren gainean, zeruaren gainalde guztia suak estaltzen zuela zirudien.Berehala, bero izugarria sentitu nuen, alkandorak sua hartu izan balit bezala... Alkandora erantzi nahi izan nuen, eta bota, baina orduan leherketa bat gertatu zen zeruan, eta burrunba ikaragarri bat entzun zen. Leherketa hark lurrera bota ninduen, arkupetik sei bat metrora edo, eta konortea galdu nuen, une batez.»

CARL SAGAN. Kosmosa. Moldatua

5

Siberiako gertakariaren irudi simulatua.

132815 _ 0060-0071.indd 60 21/5/09 11:07:22

6160

61

IlargiaIlargia Lurraren satelitea da. 28 egun behar izaten ditu Lurraren inguruan bira oso bat emateko.

Ilargiaren gainazala kraterrez eta itsaso izeneko urik gabeko gune argi batzuez estalita dago.

Ilargiak ez du berezko argirik; Eguzkiak argi- tzean eragiten dion distira ikusten dugu.

Eguzkiak, Ilargiak eta Lurrak elkarrekiko duten kokapenaren arabera, Lurretik Ilargiaren zati bat edo beste bat ikusten da argituta. Ilargiak izaten duen itxura mota bakoitzari fase esaten zaio. Beraz, ilargiak lau fase ditu: Ilgora, Ilbete, Ilbehera eta Ilberri.

3. Adierazi zer argazki dagokion Ilgorari eta zein Ilbeherari, eta azaldu nola jakin duzun.

EguzkiaEguzkia izar bat da, eta haren inguruan biraka dabil Lurra. Esfera erraldoi horrek etengabe igortzen du argia eta beroa.

Eguzkia Lurra baino askoz ere handiagoa da. Hala ere, Ilargiaren antzeko tamaina duela iruditu ohi zaigu, askoz ere urrunago dagoe-lako.

Argia eta beroa ezinbestekoak dira Lurrean bizia egon dadin. Landareek fotosintesia egiteko erabiltzen dute argia.

4. Zer da fotosintesia? Zergatik da ezinbestekoa bizia egon dadin?

GOGORATU IKASITAKOA

Eguzki-sistema nolakoa den eta zer ●

planetek osatzen duten.

Izarrak eta galaxiak zer diren. ●

Espazioaren esplorazioa nola garatu ●

den.

Eguzki-sistema nola marraz daitekeen. ●

HAU IKASIKO DUZUA B

Gure LurraLurra, gure planeta, esfera handi bat da. Lurraren gainazalaren zati handi bat urez estalita dago.

Lurra biraka dabil Eguzkiaren inguruan. Transla-zio-mugimendu horretan, 365 egun behar ditu bira oso bat emateko. Mugimendu horren ondo-rio dira urtaroak. Lurra bere ardatzaren inguruan ere ari da biraka, ziba bat bezala. Errotazio-mugi-mendu horretan, 24 ordu behar izaten ditu bira oso bat emateko. Mugimendu horren ondorioz, egunak eta gauak txandakatzen dira.

Eguzkia Ekialdetik agertzen da egunsentian, eta Mendebaldetik ezkutatzen, ilunabarrean.

1. Zer da planeta bat? Aipatu, Lurraz gain, beste planeta batzuen izenak.

2. Nola jakin dezakegu non dagoen iparraldea, egunsentian?

Eguzkia

Lurra

132815 _ 0060-0071.indd 61 21/5/09 11:07:23

Ideas TICPortableapp suitehttp://observatorio.cnice.mec.es/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=521&mode=thread&order=0&thold=0

Conjunto de programas que pueden llevarse en una memoria USB. Incluye nave­gador de Internet (Firefox), suite ofimática (OpenOffice), antivirus, correo electrónico, reproductor de CD, etc.

Más información en la redOrigen del Universohttp://www.youtube.com/watch?v=R3­OcZF8­Fc

Vídeo que forma parte de la serie Cosmos, de casi cinco minutos de duración, en el que Carl Sagan explica el origen del Universo.

R01

R02

R03

Para ampliar contenidos

animación

R04

El Sistema Solar

Este recurso sirve para repasar el orden de los planetas y para ampliar información sobre el Sol y los planetas. Explíqueles que en los dibujos de la animación los tamaños de los planetas están exagerados respecto de las dis­tancias que hay entre ellos.

Además, incluye una actividad in­teractiva en la que los alumnos tienen que colocar cada planeta del Sistema Solar en su órbita co­rrespondiente.

Amplíe la ilustración 2 y lea el pie que la acompaña, para que los alumnos se hagan una idea más cercana a la realidad de las pro­porciones entre los tamaños de los planetas.

Para explicar

presentación

R05

Imágenes del Sistema Solar

En esta presentación se han in­cluido fotografías del Sol, los pla­netas, los planetas enanos y al­gunos asteroides y cometas. Deje tiempo para que los alumnos las observen y expresen sus comen­tarios sobre cada imagen. Luego, pida a cada uno que elija un plane­ta y que escriba una descripción detallada sobre él. A continuación, leerá sus descripción sin decir de qué planeta se trata, para que el resto de la clase lo adivine.

UNIDAD 5

6362

62

Eguzki-sistema

1. Zer da eguzki-sistema?Gauez zerura begiratzen dugunean, milaka astro ikusten ditu-gu. Gehienak izarrak dira, baina Lurrarekin batera eguzki-siste-ma osatzen duten beste astro batzuk ere ikus ditzakegu.

Eguzki-sistema eguzkiak eta haren inguruan biraka ari diren astroek osatzen dute. q

Astro horiek eguzki-sistemako planetak, planeta nanoak eta gorputz txikiak dira.

2. Planetak

Planetak esfera formako astro handiak dira, eta eguzkiaren inguruan biraka ari dira; hau da, orbita izeneko ibilbide zirku-larra egiten dute. Planetak bi multzotan banatzen dira: w

Barneko planetak. ● Eguzkitik gertuen daudenak dira. Gaina-zal harritsua dute, Lurrarena bezalakoa. Hauek dira, eguz-kitik gertuenetik urrutienerako hurrenkeran: Merkurio, Arti-zarra, Lurra eta Marte.

Kanpoko planetak. ● Eguzkitik urrunago daude. Barnekoak baino handiagoak dira, eta gas-izaera dute; hau da, ez dute gainazal solidorik. Hauek dira, eguzkitik gertuen dagoene-tik urrutienerako hurrenkeran: Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.

Planeta askok satelite izeneko astro txikiago batzuk dituzte inguruan biraka. Lurrak satelite bakarra du: Ilargia. Jupiterren inguruan, aldiz, hirurogei baino gehiago ari dira biraka.

DIBUJO

q Eguzki-sistemaren eskema. Planetak errealitatean baino handiago marraztu ditugu; beraz, haien arteko aldeak handiagoak dira berez.

w Planeten eta Eguzkiaren tamaina erlatiboa. Handienetik txikienerako hurrenkeran: Eguzkia, Jupiter, Saturno, Urano, Neptuno, Lurra, Artizarra, Marte eta Merkurio.

Eguzkia

Barneko planetak

Merkurio

Jupiter

Urano

Saturno

Neptuno

Artizarra Lurra Marte

Kanpoko planetak

Kuiperren gerrikoa

Urano

Saturno

Merkurio

Neptuno

Jupiter

kometa bat

Marte

Lurra

Artizarra

Asteroideen gerrikoa

Eguzkia

132815 _ 0060-0071.indd 62 21/5/09 11:07:24

63

5

r Meteor kraterra, Arizonan (AEB). Krater erraldoi hau meteorito batek sortu zuen, duela 50.000 urte. 50 m inguruko diametroa du.

3. Planeta nanoakPlaneta nanoak ere Eguzkiaren inguruan biraka ari diren esfera formako gorputzak dira, baina planetak baino txikiagoak. Horietan ezagunena Pluton da; izan ere, duela gutxira arte planetatzat hartzen zen.

4. Eguzki-sistemako gorputz txikiak

Talde honetakoak dira dozenaka mila asteroide eta kometa.

Asteroide ● ak Eguzkiaren inguruan biraka ari diren forma irregularreko gorputz txikiak dira. Bi eskual-detan daude batez ere: asteroideen gerrikoan, Marte eta Jupiterren artean, eta Kuiperren gerri-koan, Neptuno baino urrunago. e

Kometa ● k Eguzkiaren inguruan biraka ari diren astro izoztuak dira, eta oso orbita eliptiko luzan-ga dute. Eguzkira hurbiltzean, isats distiratsu bat izaten dute. Ezagunena Halley izenekoa da, eta 76 urtean behin hurbiltzen da Eguzkira.

Noizean behin, asteroide batek edo kometa batek talka egiten du planeta baten kontra. Gorputz han-dia bada, talkak ondorio larriak izan ditzake. Zien-tzialarien ustez, horrelako talka baten ondorioz de-sagertu ziren dinosauroak, duela 65 milioi urte. r

Hauts aleen edo harearen moduko gorputz txikiak Lurrera iristean, izar uxoak sortzen dira, atmosfera-ren kontra tal ka egiten dutenean. Hain txikiak ez di-renak, berriz, guztiz erre gabe iristen dira batzuetan lurrazalera. Horrelakoei meteorito esaten zaie. t

1. Aipatu planetak, Eguzkitik gertuen dagoenetik urrutienerako urrenkeran.

2. Zer alde nagusi daude barneko planeten eta kanpokoen artean?

Galderak

t Izar-euria. Azaroaren 18 inguruan, Leonidas izeneko izar uxoen ikuskizuna ikusi ohi da. Berez, kometa batetik askatutako zatiak dira.

Eguzki-sistema Eguzkiak, planetek, planeta nanoek eta gorputz txikiek (asteroideek eta kometek) osatzen dute.

e Ida 243 asteroidea. Astro hau asteroideen gerrikoan dago, eta 58 km inguru luze da.

132815 _ 0060-0071.indd 63 21/5/09 11:07:26

Ideas TICMyStudiyo: cuestionarios multimedia online para un bloghttp://www.mystudiyo.com/

Herramienta gratuita que permite elaborar fácilmente cuestionarios multimedia, sin necesidad de instalar ningún programa en el orde­nador. Los cuestionarios quedan alojados en un canal personal o pueden insertar­se en una web o en un blog. La página está en inglés.

Más información en la redFormación del Sistema Solarhttp://www.youtube.com/watch?v=4iCuHjvehvU

Vídeo de la serie Hiper­espacio, de dos minutos de duración, en el que se pre­senta una descripción sobre la formación del Sistema Solar.

R04

R05

Para explicar

animación

R06

El cielo nocturno

Este recurso presenta la secuen­cia animada de las ilustraciones del firmamento que aparece en el libro, con el fin de que se perciba mejor el cambio del cielo a lo lar­go de la noche. Haga clic sobre el reloj para que se produzca el mo­vimiento. Aproveche para mostrar qué es una constelación y explique que en la realidad no son las es­trellas las que se mueven, sino la Tierra. Explique que la estrella Po­lar se ve fija porque el eje de rota­ción de la Tierra apunta hacia ella.

Amplíe el epígrafe 1 y asegúrese de que los alumnos comprenden las cuatro propiedades de las es­trellas que se mencionan. Luego, amplíe la ilustración 1 y realice la actividad propuesta en el pie de la imagen.

Para explicar

presentación

R07

La Vía Láctea

Esta presentación muestra una recreación de la Vía Láctea con la posición del Sistema Solar en ella. Explique que en las prime­ras fotografías, tomadas desde la Tierra, se ve un trozo de la Vía Láctea, ya que desde la Tierra es imposible verla en su totalidad, porque nos encontramos en su interior. De hecho, ningún ser hu­mano ha visto la galaxia desde fuera. Las últimas imágenes, en las que se ve la galaxia completa, son una recreación. Haga que los alumnos se fijen en el significado del nombre Vía Láctea: «camino de leche». Pídales que busquen el origen de este nombre en una enciclopedia o en Internet.

Amplíe las tres fotografías de la imagen 3, para destacar las di­ferentes formas de las galaxias. Si le perece conveniente, amplíe también las cuestiones para res­ponderlas de forma oral con toda la clase.

UNIDAD 5

6564

64

Unibertsoa Lurrak eta ortzian ikusten dugun gau-za guztiek osatzen dute; baita ikusten ez ditugun beste gauza askok ere. Lurra eta eguzki-sistema hauts ale bat baino ez dira Unibertsoan.

1. IzarrakIzarrak gas-esfera ikaragarriak dira, eta haien bar-nean energia kantitate handia sortzen da. Izarrek argi gisa eta bero gisa igortzen dute energia hori.

Lurretik gertuen dagoen izarra Eguzkia da. Gaine-rako izarrak oso urrun daude, eta horregatik, pun-tutxo argitsu gisa ikusten ditugu.

Izarrek hainbat propietate dituzte:

Kolorea. ● Urdina, zuria, horia, laranja edo gorria izan daiteke, eta izarraren tenperaturaren arabe-rakoa da. Eguzkia horia da.

Tamaina. ● Izar batzuk beste batzuk baino askoz ere handiagoak dira. Eguzkia, adibidez, izar ertain bat da.

Argitasuna. ● Izar batek igortzen duen energia kan-titatea da.

Distira. ● Lurretik hautematen den argia da. Iza-rraren argitasunaren araberakoa da, baina baita Lurrerainoko distantziaren araberakoa ere. q Eguzkia ortziko astrorik distiratsuena da.

Zenbait izarrek planetak dituzte inguruan biraka, Eguzkiak bezalaxe.

2. KonstelazioakKonstelazio bat ortziaren eskualde batean elka-rrengandik gertu ikusten diren izarren multzoa da. Antzinaroan, forma eta irudi mitologikoak bilatzen zituzten, jada, elkarrengandik gertuko izarrak le-rro bidez elkartzean.

Lurra bere ardatzaren inguruan eta Eguzkiaren in-guruan biratzen denez, konstelazio batzuk ezkuta-tuz eta beste batzuk agertuz joaten dira, gauean zehar. Horregatik, ez dira konstelazio berak ikusten urte guztian. Ipar-hemisferioan eta Hego-hemisfe-rioan ere ez dira konstelazio berak ikusten. w

Unibertsoa

q Argitasunaren eta distiraren arteko aldea. A izarra B izarra bezain argia da, goiko laukian ikusten denez. Hala ere, B izarra A baino distiratsuagoa da. Zergatik?

AA

B

B

Hartz

Hand

ia

Hartz Handia

JirafaHartz Txikia

Hartz Txikia

Hartz Handia

Draco

Draco

Cassiopeia

Iparrizarra

Iparrizarra

Iparrizarra

w Ortziaren itxura, udaberriko lehen gaueko hiru unetan. Berez, ez da ortzia biratzen, Lurra bera baizik.

132815 _ 0060-0071.indd 64 21/5/09 11:07:27

65

5

3. GalaxiakGalaxiak milaka edo milioika izarren multzoak dira, baina harri zatiak eta gasa ere badago galaxietan.Formaren arabera, badira galaxia eliptikoak, kiribil formakoak eta irregularrak. e

Eguzki-sistema Esne Bidea izeneko kiribil formako galaxian dago. Lurra eta eguzki-sistema osoa ga laxia horren besoetako batean daude, erdigunetik urrun samar. r

Gauez zerura begiratzen badugu, ikusten ditugun ia objektu guztiak gure galaxiako izarrak dira. Gai-nerako galaxia gehienak –milioi asko dira– gugan-dik oso urrun daude, eta ezin dira begiratu batean hauteman. Horretarako, teleskopioa behar da.

Izarrak argi edo bero gisa energia igortzen du-ten gas-esfera erraldoiak dira. Lurretik begira-tuta, konstelazio izeneko taldeetan elkartuta ikusten dira.

Galaxiak izar multzoak, hautsa eta gasa dira. Eguzki-sistema Esne Bidea izeneko galaxian dago.

1. Definitu hitz hauek:

izarra – konstelazioa – galaxia.

2. Aipatu izarren ezaugarriak, eta gero, zehaztu.

3. Zer da Esne Bidea? Nola beha dakioke?

Galderak

r Lurretik ortziari ateratako argazkia. Geziek izar ugariko banda bat adierazten dute. Hainbeste izar daudenez, eskualde argi bat ikusten da. Banda hori galaxiaren diskoa da, albotik ikusita, eta Esne Bidea edo Donejakue Bidea esaten zaio, antzinatik.

A B C

➜

➜

e Galaxien sailkapena: A. Kiribil formakoak. B. Eliptikoak. C. Irregularrak.

132815 _ 0060-0071.indd 65 21/5/09 11:07:30

Más información en la redEl Universo: más allá del Big Banghttp://www.youtube.com/watch?v=IdJWTD8K­Ag

Vídeo que pertenece a la serie El Universo, del Canal Historia, sobre el origen del Universo. Tiene una dura­ción de diez minutos.

R06

R07

Ideas TICiSpring: para convertir ficheros PowerPoint en Flash

http://www.ispringsolutions.com/

Programa gratuito que per­mite convertir una presenta­ción de PowerPoint a Flash, respetando las transiciones y los enlaces activos. La pá­gina está en inglés.

Para ampliar contenidos

presentación

R08

La llegada del hombre a la Luna

Esta presentación ofrece un relato detallado del proceso que siguió la misión Apollo 11, desde que despegó, el 16 de julio de 1969, hasta que volvió a la Tierra, el 24 de julio. Puede utilizarla para mo­tivar a sus alumnos. Después de proyectarla, explíqueles que todo esto fue posible en una época en que la tecnología no estaba tan avanzada. Por ejemplo, en 1969 no había ordenadores persona­les, ni teléfonos móviles, ni CD…

Para repasar

Amplíe los textos de estas pági­nas y elabore en la pizarra, con la participación de los alumnos, una tabla con las fechas, los nombres y los acontecimientos más impor­tantes de la exploración espacial. Luego, pídales que elaboren una línea del tiempo con la informa­ción de la tabla.

Para ampliar contenidos

presentación

R09

La lanzadera espacial

Este recurso muestra las partes y el funcionamiento de una lanza­dera espacial. Deténgase en la úl­tima diapositiva y pregunte a los alumnos qué utilidad tiene o qué servicio presta cada parte que aparece identificada.

Para repasar

actividad interactiva

R10

Vehículos espaciales

Después de responder a la acti­vidad, pero antes de verificar si la respuesta es correcta, pida a los alumnos que expliquen con sus palabras cómo es y para qué sirve cada uno de esos vehículos: transbordador espacial, satélite, sonda espacial y cohete.

Si le parece adecuado, explique que una sonda es un instrumento que se usa para explorar algo por dentro (por ejemplo, una sonda gástrica) y que un transbordador es una embarcación que hace re­corridos cortos, generalmente de una orilla a otra de los ríos o de los mares, para transportar per­sonas y mercancías.

UNIDAD 5

6766

66

q Sputnik I, Sobietar Batasunak orbitan jarritako lehen satelite artifiziala.

e Edwin Aldrin astronauta, Apollo 11 espazio-ontziak Ilargira egindako misioan.

w Yuri Gagarin sobietar astronauta, bere espazio-ontzian.

Espazioa esploratzen

Duela milaka urtetik, gizakiek ortziari begiratzen diote, hasieran begiratu hutsez, eta gero, telesko-pioen bidez. Baina azken berrogeita hamar urteo-tan, espazio-ontziak erabiltzen dira Unibertsoa es-ploratzeko.

1. Lehen satelite artifizialak1950. urte inguruan, Ameriketako Estatu Batuek eta Sobietar Batasunak espazioa esploratzeari ekitea erabaki zuten. Espaziora satelite artifizialak bidaltzea izan zen bide horren lehen urratsa.

Satelite artifizialak Lurraren inguruko orbita batean biraka ari diren espazio-ontziak dira. Satelite horiek nahi den orbitara eramateko, koheteak erabiltzen dira. Erregaia amaitzen zaienean, koheteak banandu egiten dira sateliteetatik, eta itsasora erortzen.

Sobietar Batasunak jarri zuen lehenengoz orbitan satelite artifizial bat, 1957an: Sputnik I zuen izena. q

2. Tripulaziodun hegaldiakZenbait satelite artifizial espaziora bidali eta gero, gizaki bat orbitan jartzea eta Lurrera onik itzul tzea zen hurrengo erronka. Sobietar astronauta bat izan zen espaziora irten eta Lurra kanpotik ikusi zuen lehen pertsona: Yuri Gagarin. 1961. urtean gertatu zen. w

3. Ilargiaren konkista1969ko uztailaren 20an, milioika pertsonak ikusi zuten, telebista bidez, gizaki bat lehenengoz Ilar-gia zapaltzen. Neil Armstrong izeneko estatuba-tuar astronautak eman zuen urrats gogoangarri hura. Harekin batera, beste bi astronauta iritsi zi-ren Ilargira, Edwin Aldrin eta Michael Collins, Apo-llo 11 izeneko espazio--ontzian. e

Misio hartan, astronautek zenbait esperimentu egin zituzten eta Ilargiko harrien laginak hartu zi-tuzten. Guztira, 12 astronauta ibili ziren Ilargi gai-nean, 1969 eta 1972 bitartean. Geroztik, ez da beste inor hara itzuli.

132815 _ 0060-0071.indd 66 21/5/09 11:07:32

67

5

LORTU NAHI DUGUN MUNDUALankidetza espazioanEspazioaren esplorazioan, beste esparru ba- tzuetan lortu gabeko zerbait lortu da: egiazko nazioarteko lankidetza. Ameriketako Estatu Ba- tuek dute protagonismo nagusia espazioaren esplorazioan, baina hamaika herrialdek dihar-du lankidetzan, helburu komunak lortzeko. Adi-bi dez, hogei herrialde baino gehiagok hartzen dute parte espazioko nazioarteko estazioan.

Beste hainbat gai garrantzitsutara ere hedatuko ahal da lankidetza hori! Adibidez, pobreziaren aurkako borrokara, medikuntza-ikerketara...

● Zergatik da garrantzitsua nazioarteko lankidetza, espazioa esploratzeko?

● Zure ustez, beste zer esparrutan beharko litzateke nazioarteko lankidetza?

Espazioaren esplorazioari 1950ean ekin zitza- ion. 1969an, gizaki bat Ilargira eramatea lortu zen. Gizakiak Martera eramatea da esplorazio horren hurrengo helburu handia.

4. Espazioaren esplorazioa, gaur egunGaur egun, arrunta da espaziora bidaiak egitea. Koheteak ere erabiltzen dira oraindik, baina he-gazkinak bezala aireratzen diren eta haien mo-duan lur hartzen duten beste ibilgailu batzuk ere sortu dira: transbordadore espazialak.

Tripulazio gabeko zenbait espazio-ontzi edo espa-zio-zunda eguzki-sistemako txoko guztiak esplora-tzera bidali dituzte. Zunda horiek hango informazio xehatua bidaltzen dute Lurrera.

Espazioa errazago esploratzeko eta esperimentu baliotsuak egiteko, espazioko estazio batzuk jarri dira orbitan. Estazio horietan, aste edo hilabete batzuez bizi daitezke zenbait astronauta. Gaur egun, herrialde batzuk Nazioarteko Espazioko Es-tazioa eraikitzen ari dira, lankidetzan, eta dagoe-neko zenbait astronauta bizi dira bertan.

Goi-teknologiako tresnaz hornitutako ehunka sate-lite artifizialek meteorologiaren jarraipena, telebis-ta-transmisioak, sakelako telefonoen transmisioak eta antzeko zereginak egiten dituzte. Horrez gain, Unibertsoa teleskopioen bidez edo beste tresna batzuez aztertzeko ere erabiltzen dira.

Espazio-ontzi tripulatu bat Martera iristea da, orain, hurrengo erronka. Hainbat urte beharko dira horreta-rako, baina dagoeneko bidali dira hara tripulazio ga-beko zenbait misio. Lurretik kontrolatutako ibilgailuak ere bidali dira, zenbait esperimentu egiteko. r

1. Aipatu espazioaren esplorazioan giltzarri izan diren hiru data.

2. Zer dira satelite artifizialak? Zenbaterainoko garrantzia dute gure eguneroko bizitzan?

Galderak

r Marteko paisaia bat. Irudi hori Spirit izeneko esplorazio-ibilgailuak (laukiko irudian) atera zuen. Zer dira zoruan ikusten diren markak?

132815 _ 0060-0071.indd 67 21/5/09 11:07:47

Más información en la redLa llegada del hombre a la Lunahttp://www.youtube.com/watch?v=RMINSD7MmT4

Neil Armstrong, astronauta de la misión Apolo 11, fue el primer hombre que pisó la superficie lunar, el 20 de julio de 1969. Quedaron para la Historia sus pala­bras: «Este es un pequeño paso para un hombre, pero un gran salto para la huma­nidad».

Ideas TICSlideboomhttp://www.slideboom.com

Herramienta complementa­ria de iSpring, que permite alojar y compartir presenta­c iones de PowerPoint . Página disponible en inglés.

R08

R09

R10

Más información en la redWebquest. La Tierra

http://catedu.es/arablogs/blog.php?id_blog=183&id_articulo= 34338&comentarios=si

Webquest sobre la Tierra, publicada por Julián Trullen­que, del CEIP Mariano Cas­tillo, de Villamayor de Gálle­go (Zaragoza). Es un recurso que guía a los alumnos para que elaboren en grupo una presentación PowerPoint.

Para evaluar

actividad interactiva

R11

actividad interactiva

R14

actividad interactiva

R12

actividad interactiva

R13

Ponte a prueba

Utilice estas actividades para lle­var a cabo una evaluación colec­tiva de la unidad.

El recurso 11 plantea preguntas con respuestas de elección múl­tiple, con contenidos de toda la unidad.

En el recurso 12 se propone la clasificación de los planetas en interiores y exteriores. Antes de pedir a los alumnos que la res­pondan, pregúnteles qué carac­terísticas tienen los planetas de cada grupo y qué hay entre estos dos grupos.

Con el recurso 13 puede evaluar los conocimientos relacionados con la exploración espacial.

El recurso 14 es un crucigrama que contiene algunos conceptos estudiados en la unidad.

68

Para explicar

presentación

R15

Dibujo de un modelo del Sistema Solar

Esta presentación le ayudará a explicar los pasos que hay que seguir para elaborar el modelo del Sistema Solar propuesto en la sección Aprende a hacer. Aunque este modelo no es tan vistoso como los que se hacen con bolas de corcho blanco, tiene el valor de mostrar las proporciones entre las distancias reales y entre los tamaños reales de los cuerpos del Sistema Solar.

UNIDAD 5

69

68

1. Idatzi eguzki-sistemako astroen zerrenda eta eman astro bakoitzaren definizioa.

2. Azaldu zer alde duten bikote bakoitzeko bi astroek:

a. Planeta – izarra

b. Planeta – satelitea

c. Planeta – planeta nanoa

d. Asteroidea – meteoritoa

e. Meteoritoa – izar uxoa

3. Esan eguzki-sistemako zer astro adierazten duen marrazki bakoitzak eta azaldu nola jakin duzun.

4. Zer zerikusi dute izar baten distirak eta haren argitasunak?

5. Irakurri paragrafo hau eta azaldu, unitate honetan ikasitakoa aintzat hartuz.

Antzina, Europako marinelak izarren bidez orientatzen ziren gauez. Izarretan erabilga-rrie na Iparrizarra zen, iparraldean baitzegoen beti, mugitu gabe. Baina Hego hemisferioko lurraldeetara bidaiatu zutenean, beste izar batzuk erabili behar izan zituzten; adibidez, Hegoaldeko Gurutzearen konstelazioa, he-goaldean baitago eta ez baita mugitzen.

6. Egin esaldiak, zutabe bakoitzetik termino bat erabilita.

7. Definitu ibilgailu bereziak adierazteko erabiltzen diren termino hauek:

a. Kohetea.

b. Transbordadore espaziala.

c. Espazio-zunda.

8. Izar uxoak izarrak al dira? Azaldu zure erantzuna.

9. Zure ustez, konstelazio bat osatzen duten izarrak elkarrengandik gertu al daude Unibertsoan?

10. Dakizunez, Lurra mendebaldetik ekialderantz biratzen da. Beraz, gauez zeruertzean Ilargia agertzen ikusten dugunean, zer puntu kardinal adieraziko digu?

Ariketak

11. Irudiko bi izarrek argitasun bera badute, zein egongo da bietan gertuen Lurretik? Nola asmatu duzu?

Aplikatu

Ulertu

Yuri Gagarin 1969

Neil Armstrong 1961

Sputnik 1957espaizora lehenengoz bidaiatu zuen gizakia

lehen satelite artifiziala

Ilargia lehenengoz zapaldu zuen gizakia

Arrazoitu

A B

A

B

132815 _ 0060-0071.indd 68 21/5/09 11:07:49

5

IKASI EGITEN

Eguzki-sistemaren eredu baten marrazkia

Eredu honetan, planeten arteko distantzia guztiak eskala berean daude, baina planeten tamainak oso handituta daude. Bestalde, Eguzkiari planetekin alderatuz berez duen tamainaren erdia eman diogu.

13. Unitate honetan, espazioaren esplorazioan garrantzitsuak izan diren une batzuen berri jaso duzu. Bilatu informazioa liburu eta aldizkarietan edo Interneten, eta aipatu liburuan agertu ez arren zure ustez garrantzitsuak izan diren beste bost gertakari. Adibidez, espaziora bidaiatu zuen lehen izaki bizidunari buruz.

14. Jarraitu jarraibide hauei eta marraztu eguzki-sistemaren zure eredua.

12. Esan zer eratako espazio-ibilgailua den irudikoa eta azaldu nola asmatu duzun.

5

Eguzki-sistemako distantziak hain handiak direnez, eta planeten tamainaren artean hainbesteko aldea dagoenez, ez dago eguzki-sistemaren marrazki bat eskalan egiterik. Dena dela, gutxi gorabeherako marrazki bat marrazten saiatuko gara. Horretarako, paperezko DIN A3 orri bat eta bost DIN A4 orri behar dituzu.

Tolestu orri guztiak, irudian ikusten den bezala erdiko marra markatzeko, eta itsatsi zinta itsasgarriz bata bestearekin, tolesturari jarraituz.

Gero, marraztu Eguzkia eta planetak, beheko datu hauen arabera.

UranoErradioa: 10 mmSaturnorako distantzia: 40 cm

JupiterErradioa: 30 mmMarterako distantzia: 15 cm

MerkurioErradioa: 1 mmEguzkiaren erdigunerako distantzia: 30 cm

EguzkiaErradioa: 20 cm

ArtizarraErradioa: 3 mm

Merkuriorako distantzia: 14 mm

MarteErradioa: 2 mmLurrerako distantzia: 22 mm

SaturnoErradioa: 25 mmJupiterrerako distantzia: 18 cm

NeptunoErradioa: 9 mmUranorako distantzia: 45 cm

69

LurraErradioa: 3 mmArtizarrerako distantzia: 12 mm

132815 _ 0060-0071.indd 69 21/5/09 11:07:51

Ideas TICNuevo antivirus AVG 8.5http://free.avg­antivirus.es/

Nueva versión del antivirus gratuito AVG (Anti ­virus Guard). Es un programa, fácil de usar, para la protec­ción total del ordenador.

R11 R12 R13 R14

R15

Para evaluar

actividad interactiva

R16

Resumen de la unidad

Este recurso presenta el resu­men de la actividad 1 del libro del alumno, con algunos espacios en blanco para que los alumnos los completen con las palabras correspondientes. Utilícelo para evaluar el aprendizaje de sus alumnos.

Amplíe y complete el esquema de la actividad 2 con la participación de toda la clase. Después pídales que elaboren un glosario con to­dos los términos del esquema.

70

Para explicar

Amplíe el recuadro amarillo (los hechos), pida a un alumno que lo lea en voz alta y asegúrese de que todos lo han comprendido. Divida a la clase en cuatro o seis grupos. La mitad estará a favor y la otra mitad en contra de la exploración espacial. A continuación, proyecte el recuadro azul (las opiniones), léalo en voz alta y resuelva las dudas que pueda haber. Organice debates entre parejas de grupos y solicite a cada pareja que escriba un informe final con las conclusio­nes a las que han llegado.

UNIDAD 5

71

70

2. IKASTEN IKASTEKO. Kopiatu eta osatu eskema.

3. IKASTEN IKASTEKO. Barneko planeten izenak gogoratzeko, esaldi hau erabil dezakezu: Mertxek artelana lurrez margotu du. Hitz bakoitzak planeta baten izenaren hasiera bera du. Asmatu zuk kanpoko planeten izenak gogoratzeko esaldi bat.

1. Irakurri laburpena.

Eguzki-sistemaEguzki-sistema Eguzkia izeneko izarrak eta haren inguruan biraka ari diren astroek osatzen dute; hau da, zortzi plane-tak, zenbait planeta nanok eta dozenaka mila gorputz txi-kik (asteroideak eta kometak).

Izarrak eta galaxiakIzarrak gas-esfera erraldoiak dira, eta haien barnean energia kantitate handia sortzen da. Propietate hauek dituzte bereiz garri: kolorea, tamaina, argitasuna eta distira.

Milaka izarren multzoei galaxia esaten zaie. Eguzki-sistema Esne Bidea izeneko galaxian dago.

Espazioa esploratzen1950. urtean ekin zitzaion espazioa esploratzeari. Hauek izan dira, orain arte, bilaketa horretako gertaerarik garrantzitsuenak: satelite artifizial bat (Sputnik) lehenengoz orbitan jartzea, 1957an; astronauta bat (Yuri Gagarin) lehenengoz espaziora irtetea, 1961ean; eta gizaki batek (Neil Armstrong) lehenengoz Ilargia zapaltzea, 1969an.

Berrikusi

astro hauek osatzen dute:

bi multzotan banatzen dira: inguruan hauek dituzte:

galaxia honetan dago:

EGUZKI SISTEMA

Eguzkiak ......... Esne Bideanplaneta nanoek .........

....... asteroideakkanpokoak sateliteak .........

DIBUJO

132815 _ 0060-0071.indd 70 21/5/09 11:07:51

71

5

GAI NAIZ…

Espazioaren esplorazioari buruzko iritzia emateko

1. Idatzi espazioa esploratzearen aldeko eta aurkako beste argudio bana.

2. Egin espazioa esploratzearen aldeko argudio baten kontra, eta gero, aurkako argudio baten kontra.

3. Iritzi guztiak irakurri eta horietaz hausnartu ondoren, esan: espazioa esploratzearen alde ala aurka zaude? Azaldu zure erantzuna.

Gertaerak

Espazioaren esplorazioa izugarri garestia da. Mi-laka milioi euro erabili dira zeregin horretan, bai eta milioika lan-ordu, erregai ugari eta hain bat lehengai berriztaezin ere.

Espazioaren esplorazioak era guztietako ezaupide zientifi koak ematen dizkigu, eta gure eguneroko bizitzan erabiltzen ditugun hamaika teknologia garatu dira, ezaupide horiei esker.

IRITZIAK

1. Ezaupide zientifi koak ematen dizkigun guztia garran tzi-tsua da, eta sarritan, ezaupide horietatik asmakizun erabilgarriak sortzen dira. Gaur egungo bizitzako au- rrerapen asko espazioaren esplorazioaren ondorioak dira (velcroa, oihal bereziak, sakelako telefonoa, me-dikuntza- eta informatika-aurrerapenak…).

2. Lurreko baliabide mineralak agortzen baditugu ere, eguzki-sistemako baliabide guztiak izan ditzakegu gure eskura.

3. Diru hori espazioa esploratzeko erabiliko ez balitz ere, ziur asko ez litzateke erabiliko gizarte-egoera ahuleneko pertsonen arazoak konpontzeko.

Alde

1. Ez-morala da Lurreko arazo larriak konpontzeko (adibidez, Hirugarren Munduko gosea) balio dezakeen hainbeste diru espazioan xahutzea.

2. Asko dago ezagutzeko oraindik, gure planetan bertan; esate baterako, itsas hondoak. Hori guztia esploratzea ez litzateke hain garestia, eta onura handiak ekarriko lizkiguke.

3. Espazioa esploratzea arrisku handiko jarduera da. Ekin zitzaionetik, 21 astronauta eta hamaika zientzialari eta tekniko hil dira. Bestalde, 350 pertsona ere hil ziren, Sobietar Batasuneko hiri batean, bertara istripuz kohete bat erorita.

Aurka

132815 _ 0060-0071.indd 71 21/5/09 11:07:53

Ideas TICCatálogo de soluciones TIC para alumnado con NEAEhttp://www.ticne.es

Catálogo de información y productos disponibles para emplear las TIC con los alumnos con necesidades específicas de apoyo educa­tivo (NEAE).

Más información en la redViajes espacialeshttp://www.youtube.com/watch?v=cwAbc3IdlyA

Vídeo de la serie El Universo, del Canal Historia, sobre los viajes espaciales. Dura algo más de seis minutos.

R16