A Segunda República Española foi o réxime político polo que se rexeu España no período que vai dende o 14 de abril de 1931, data de proclamación da mesma, até o 1 de abril de 1939, data da vitoria definitiva do bando autoproclamado nacional.

      A tarefa de escribir un proxecto de constitución foi designado primeiro a unha comisión xudicial encabezada polo avogado conservador A. Osorio y Gallardo. O seu proxecto foi rexeitado e o traballo foi confiado a unha comisión dirixida polo socialista avogado Luis Jiménez de Asua. O seu proxecto foi presentado no Parlamento o 27 de agosto de 1931 e aprobado, con algunhas modificacións, o 09 de decembro. A constitución que Jiménez de Asua descrito como de esquerda, socialista, foi inspirada nas de México (1917), Rusia (1918) e da República de Weimar (1919).

Coa proclamación da República, a igualdade dos sexos tornouse finalmente unha posibilidade real, coa aprobación da nova Constitución.

Os compiladores do proxecto mostraronse máis cauteloso sobre a cuestión da igualdade de xénero e suxeriu a seguinte redacción:

Pode haber motivos para o privilexio legal: nacemento, clase social, riqueza, ideas políticas e crenzas relixiosas. É amplamente recoñecido principio de igualdade de dereitos para ambos os sexos. Clara Campoamor, radical e membro da comisión, protestou enerxicamente o que recoñecía só "en principio" a igualdade de dereitos e, finalmente, puido cambiar o artigo coa seguinte redacción:

Pode haber motivos para o privilexio legal: natureza, orixe, sexo, clase social, riqueza, ideas políticas ou crenzas relixiosas. O Estado non recoñece distincións ou títulos.

• O artigo 40 foi a discriminación en lugares públicos: Todos os españois, independentemente do sexo, son admisibles en cargos e empregos públicos de acordo co seu mérito e capacidade, pero as incompatibilidades que as leis establecen.

• O artigo 46 declara que o traballo era unha obriga social e estarían protexidos por lei, para regulamentar os casos de enfermidade, accidente, dimisión, xubilación, invalidez e morte, o traballo das mulleres e dos mozos en particular a protección maternidade, horas de traballo e salario mínimo e familiar ...

• O artigo 36, que deu dereito de voto igual para homes e mulleres con idade superior a 23. O artigo 53 concede o dereito a ser deputado para todos os cidadáns maiores de vinte e tres anos, independentemente do sexo, unha frase que, sen embargo, foi omitido no artigo 69, que eran elixibles para o cargo de presidente a todos os cidadáns sobre corenta anos.

• O artigo 43 foi a familia: A familia está baixo a protección do estado. O matrimonio se funda na igualdade de dereitos para ambos os sexos, e pode ser disolto por mutuo dissenso ou a solicitude dun dos cónxuxes, a solicitude, neste caso xusta causa ...

• En canto ao divorcio, en 1931 había poucos países que non tiña pasado unha lei sobre o tema: a España e Italia foron os dous principais excepcións en Europa. Sen embargo, a lei do divorcio español, cando foi finalmente aprobada (1932), foi un dos máis progresistas dos xa existentes. É difícil determinar con certeza cantas persoas se beneficiaron da lei do divorcio e como era popular entre as mulleres.

• Probablemente a maioría das mulleres españolas continuaron obedecendo a súa conciencia e observou sermóns católicos e pastoral advertindo-os que se divorciáronse e contraíran novas nupcias, incluso no caso de matrimonio civil, que sería rexeitada os sacramentos e seus fillos serían considerados ilexítimos polo dereito canónico. Sacerdotes que pronunciaron tales sermóns foron detidos e multados con base na Lei de Defensa da República. O certo, por suposto, en oposición á lei do divorcio, e os partidos unidos na Confederación española das dereitas autónomas incluíu a revogación da lei na súa axenda. A lei espertou pouco entusiasmo entre a extrema esquerda, por varias razóns. Para Jiménez de Asua, a lei non foi un paliativo pobres o gran problema da tiranía, cuxa verdadeira solución foi a unión libre.

• Se o divorcio foi obxecto de moita controversia, non quedou atrás o dereito de voto das mulleres. O goberno interino, un decreto de 08 de maio de 1931, concedeu o voto a todos os homes con máis de vinte e tres anos e declarou que as mulleres e os padres podían ser elixidos para deputados. Nas eleccións celebradas en xuño foron elexidos dous deputados que mulleres, Clara Campoamor (Partido Radical) e Victoria Kent (Izquierda Republicana): dúas mulleres de 465 deputados.

Máis tarde, nese mesmo ano, Margarita Nelken (Partido Socialista), entrou no parlamento. Dos tres, Clara Campoamor, foi a máis asidua defensora dos dereitos das mulleres e desempeñou un papel importante no debate sobre o sufraxio feminino.

• O movemento internacional polo sufraxio feminino, levado a cabo polas sufraxistas, foi un movemento reformista social, económico e político que promovía a extensión do sufraxio (dereito a votar) ás mulleres, avogando polo «sufraxio igual» (abolición da diferenza de capacidade de votación por xénero) en lugar do «sufraxio universal» (abolición da discriminación debida principalmente á raza), xa que este último era considerado demasiado revolucionario.

• O proxecto só foi dado no momento da votación para a muller solteira e viúva, el defendería A. Osorio García sobre a base curiosa que, ata os maridos estaban preparados para a vida política, o sufraxio das mulleres pode ser unha fonte de discordia interna. En xeral, con todo, a oposición á concesión do voto ás mulleres, casadas ou solteiras, baseouse no medo de que aínda non era suficientemente independente da Igrexa e o seu voto foi principalmente á dereita, poñendo así en perigo a propia existencia da República. A pesar de Jiménez de Asua compartido ese medo, pensou que a conveniencia política non debe negarse a xustificar un dereito lexítimo que sería usado con criterio por estas mulleres economicamente independentes e conscientes das súas responsabilidades sociais.

Anos da 2ª República en Galicia:

En 1931 os deputados galeguistas votan maioritariamente a favor do dereito ao voto das mulleres. Fundación do Partido Galeguista; conta no seu seo con grupos de mulleres organizados en Ourense e nas Mocedades, e cunha sección propia no voceiro desta formación política, A Nosa Terra. Constátase a participación de numerosas traballadoras nas manifestacións producidas neste momento de cambio de réxime político, moitas delas forman parte de sindicatos obreiros. Créanse na Coruña: o Sindicato de Chavoleras y Mozos de Campo ‘El Progreso del Puerto’, o Sindicato Profesional de Teléfonos, a Sección de Mandaderas do Sindicato de Profesiones Varias e o Sindicato de Jornaleros y Jornaleras Sastres ‘La Progresiva’.

En 1932 a redacción do Estatuto de autonomía de Galicia. Publícase o Método de lectura de Xosefa Vilarelle. A Confederación Regional Galaica (CRG) conta con máis de dúas mil afiliadas. Créanse na Coruña o Sindicato de Construcciones Litográficas e o Sindicato de Porteros y Porteras. Créanse en Vigo o Sindicato de Modistas, Sastras e Sastres e tamén a Sociedad de Empacadoras. Fúndanse tamén o Sindicato de Estibadoras de Carril, a Sección de Aguja do Sindicato de Pescadores y Oficios Varios de Mugardos.

En 1934 Isabel Ríos Lazcano afíliase ao Partido Comunista. A Asociación de Artistas da Coruña inaugura a súa sala de exposición cunha mostra da obra de cinco pintoras galegas baixo o título I Exposición de Artistas Femeninas.

En 1935 Rita Amparo López Jean intégrase no Partido Galeguista. As pintoras Guillermina Búa e Concha Padín Botana, a debuxante e humorista Felisa Baudot e a escultora Ana Villa participan no II Certame do Traballo de Galicia de Ferrol, Sección Belas Artes.

En 1936 apróbase o Estatuto de autonomía, grupos de mulleres farán unha campaña específica no seu apoio. O día 14 de marzo, o Pleno do Concello da Cañiza elixe como alcaldesa a María Purificación Gómez González, militante de Izquierda Republicana.

Manifesto de mulleres nacionalistas ourensás dirixido a todas as galegas. Rita Amparo López Jean preside a Agrupación Republicana Feminina da Coruña. A CRG conta con preto de 6000 afiliadas. Créanse o Sindicato de Conserveras y Atadoras ‘La Reivindicadora’ de Cangas, a Sociedad de Mariscadoras de Lourizán, a Sección Fábricas de Conservas y Atadoras do SIP de Aldán e a Sección Fábricas de Conserva y Manipuladoras de Pescado do Sindicato General de Trabajadores de Ribeira. Maruja Mallo participa na Exposición Internacional do Surrealismo celebrada en Londres e Pilar Escudero na Exposición de Arte Moderna da Coruña. Juana Capdevielle é paseada no Monte da Gándara.

A sublevación militar fascista domina Galicia en poucas semanas. Entre as súas prácticas represivas máis sanguentas destacan os fusilamentos e paseos, dos que tamén serán vítimas as mulleres. Creación das Milicias Gallegas no bando republicano. Aparición dunha gran cantidade de fuxidos para organizar a resistencia e escapar da represión fascista, que contan coa participación de mulleres directamente na loita e no apoio ás partidas.

En 1938 Carmen Corredoyra e Dolores Díaz Baliño son nomeadas académicas da Real Academia de Belas Artes «Nuestra Señora del Rosario», é a primeira vez que mulleres acadan este título. Pasamento de Carmen López-Cortón, mestra e escritora vinculada á Institución Libre de Enseñanza.

* Sandra Garrido Casado

* José Manuel Prol Gómez