Auga que traballa
Transcript of Auga que traballa
![Page 1: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/1.jpg)
Auga que traballa
![Page 2: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/2.jpg)
As correntes de auga conteñen enerxía potencial (pola diferencia de altura entre dous puntos) e enerxía cinética (polo movemento).É unha enerxía renovable que depende do sol (ciclo da auga).
![Page 3: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/3.jpg)
A enerxía da auga (enerxía hidráulica) é unha enerxía renovable que depende do sol (ciclo da auga).
![Page 4: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/4.jpg)
Para aproveitar a enerxía da auga utilízase unha roda hidráulica que funciona como un torno. A auga golpea nos puntos exteriores producindo un movemento de rotación que se transmite ao eixo.
As rodas de empuxe superior instálanse en lugares con pouca cantidade de auga porque para producir o movemento aproveitan a diferencia de peso que orixina nun dos lados da roda a auga almacenada nos caixóns.
As rodas de empuxe inferior instálanse en lugares con auga rápida e caudal abundante.
![Page 5: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/5.jpg)
A roda pode ir conectada directamente co resto dos aparellos ou precisar un sistema de operadores que cambien a dirección do movemento.
![Page 6: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/6.jpg)
ENERXÍAHIDRÁULICA
ENERXÍAMECÁNICA
ENERXÍAELÉCTRICA
Muíños Batáns, mazos… Serradeiros Noras
![Page 7: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/7.jpg)
USOS TRADICIONAIS DA ENERXÍA HIDRÁULICA EN GALICIAGalicia é un país percorrido por máis de mil ríos e regatos e as nosas xentes souberon construír diversos enxeños para aproveitar a enerxía da auga, tanto nos grandes ríos como en calquera pequena corrente. Os máis abundantes son os muíños, dos que hai varios milleiros. Nas zonas mineiras de ferro abondaban as ferrerías e espallados por moitas zonas atópanse tamén batáns para mazar la e serrerías. No seculo XIX funcionou algunha fábricas textil con enerxía hidráulica como a Isabel II en Neda e muíños de papel. En algúns muíños e ferrerías instalábanse xeradores para producir “luz”.
![Page 8: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/8.jpg)
Mecanismos para moer. Utilízanse para triturar distintos materiais, sobre todo cereais.A enerxía da auga move o rodicio que por medio do eixo fai xirar a moa.
MUÍÑOS
![Page 9: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/9.jpg)
O tamaño e a estrutura construtiva dos muíños galegos é moi variada.
Acea no Miño (Lugo)
Pequeno muíño no Xallas
![Page 10: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/10.jpg)
TIPOS DE MUÍÑOS SEGUNDO A POSICIÓN DA RODA MOTRIZ
Roda vertical (bruia) Roda horizontal (Rodicio)
![Page 11: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/11.jpg)
1-RODA VERTICAL (BRUIA)
Roda hidráulica con canle de alimentación inferior. É o tipo máis simple. Aproveita só o impulso da auga e depende do fluxo da corrente. Instálase en ríos de caudal abundante e corrente forte
![Page 12: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/12.jpg)
Roda hidráulica con canle de alimentación superior: o peso da auga que cae nos caixóns ou pas aumenta a forza. Instálanse en regatos de caudal escaso. Algunhas son reversibles e poden cambiar o sentido de rotación.
![Page 13: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/13.jpg)
2-RODA HORIZONTAL (RODICIO)
Son os máis comúns. A roda motriz vai situada nun oco inferior, chamado inferno, debaixo da estancia onde está o aparello de moer.
![Page 14: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/14.jpg)
MUÍÑO DE CUBOInstálase en ríos de caudal escaso. Gáñase forza da auga pola altura que esta acada dentro do cubo.
![Page 15: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/15.jpg)
MUÍÑO DE BALSAInstálase en ríos de caudal escaso. A balsa serve de reserva de auga.
![Page 16: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/16.jpg)
MUÍÑO DE ARTESAInstálase en ríos de caudal escaso. Combina a función do muíño de cubo (aumento de altura) e o de balsa (reserva de auga)
![Page 17: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/17.jpg)
MUÍÑO DE DORNA OU DE REGOLFOO rodicio vai metido nun pozo cilíndrico para aproveitar a forza da auga que rebota nas paredes.
![Page 18: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/18.jpg)
ELEMENTOS DUN MUÍÑO
![Page 19: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/19.jpg)
Presas ou tostas
![Page 20: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/20.jpg)
![Page 21: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/21.jpg)
canles e aliviadoiros
![Page 22: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/22.jpg)
Canles de entrada con sistemas para pechar a achega de auga.
![Page 23: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/23.jpg)
RODICIO: actúa como un torno. A auga bate nas pás e fai xirar a roda.
Remate da canela cun pechadoiro. Rodicio e viga ou mesa.
![Page 24: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/24.jpg)
VEO: eixo que transmite o movemento do rodicio á moa. O extremo do eixo (grilo) xira sobre unha pedra moi dura (ra)
VIGA: actúa como unha panca de 2º xénero. Eleva o sistema eixo-rodicio-moa regulando a separación entre as pedras e polo tanto o grosor da moenda.
ra
![Page 25: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/25.jpg)
REGULADOR, ERGUEDOIRO OU TEMPERO: controla a viga para separar máis ou menos as pedras e moper máis fino ou máis gordo.
![Page 26: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/26.jpg)
aparellos de moer
![Page 27: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/27.jpg)
muíños co tremiñado de madeira
![Page 28: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/28.jpg)
muíño co tremiñado de pedra
![Page 29: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/29.jpg)
MOEGA: tolva onde se deposita o gran A forma de plano inclinado faino baixar pola QUENLLA ou CANETA.
![Page 30: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/30.jpg)
MOA ou CAPA: pedra móbil que xira e moe o gran contra o pé. A forma de plano inclinado xunto co movemento de rotación fai sair a fariña polas beiras.
![Page 31: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/31.jpg)
As peneiras de traque van conectadas ao mecanismo que move o muíño.
![Page 32: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/32.jpg)
Pa e peneira
Ucha
Medidas: ferrado e maquía
![Page 33: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/33.jpg)
Conxunto de muíños do Folón (O Rosal).
Conxunto de muíños do Barosa (Barro).
![Page 34: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/34.jpg)
Ferrería de Seoane. O Courel.
FERRERÍASSon instalacións adicadas ao traballo e transformación do ferro. Naceron na Idade Media e foron moi abundantes no Caurel, en Riotorto, A Pontenova, O Incio, A Fonsagrada...Utilizaban a forza da auga para mover grandes mazos cos que se traballaba o ferro, os foles para avivar o lume da fragua, as rodas de puír e afiar para rematar as ferramentas, as prensas para dar formas e os tornos para facer os mangos. As máis recentes tiñan machucos máis lixeiros movidos por correas de trasmisión.
![Page 35: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/35.jpg)
![Page 36: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/36.jpg)
O eixo da roda (árbore) leva uns saíntes (malumbreiros) que obrigan a levantar o mazo. Este cae polo seu propio peso e golpea o ferro (quentado previamente na fragua) contra a ingre.
![Page 37: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/37.jpg)
O banzado é un depósito de auga situado na parte alta da instalación. Desde el a auga baixa polo chifrón para mover a roda.
Mazo de Bogo, A Pontenova.
![Page 38: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/38.jpg)
Mazo de Santa Comba. Lugo
Ferrería de Penacova. Bóveda.
Rodas e eixo
![Page 39: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/39.jpg)
Para insuflar o aire utilizaban varios sistemas: foles (accionados manualmente ou cunha roda hidráulica), trompas de auga ou émbolos.
![Page 40: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/40.jpg)
moa de afiar
Mazo hidráulico de Penacova.
![Page 41: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/41.jpg)
BATÁNSUsábanse para mazar os tecidos de la. Os panos, despois de tecidos, colocábanse en pías con auga onde se golpeaban para estreitar e enlear as febras e darlles corpo e suavidade.
![Page 42: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/42.jpg)
![Page 43: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/43.jpg)
SERRERÍASInstalacións para cortar madeira. As máis sinxelas tiñan unha serra simple. As máis complexas utilizaban a auga para facer funcionar serras, tornos e cepilladoras mediante rodas de diferentes tamaños e correas de trasmisión.
Serrería en Maceiras (Covelo)
![Page 44: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/44.jpg)
Serrería en Maceiras
![Page 45: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/45.jpg)
RODAS DE AFIARUsábanse para facerlle o fío ás ferramentas.
![Page 46: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/46.jpg)
FÁBRICAS DE PAPELUsában a auga para mazar as febras.En Galicia houbo varias: Arenteiro, Lousame, Faramello…
Fábrica de Papel de Domingo Fontán, en Vilacova
Arenteiro
![Page 47: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/47.jpg)
MAZO DO LIÑOUtilizábase para mazar o liño.
Mecanismo para mazar o liño (reconstrucción). Museo Casa do Patrón. Doade (Lalín).
![Page 48: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/48.jpg)
PETACÁN(ESPANTAPAXAROS) Curioso enxeño que se instalaba nos regos de auga para espantar os paxaros producindo ruídos.
![Page 49: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/49.jpg)
REFRÁNS-Cando o muíño busca o gran… tantarantán.-Vale máis acea parada que muiñeiro amigo.-Se o muíño non anda a maquía non gaña.-Nin muíño sen rodicio nin home sen oficio.-Cando a acea está parada nin da proveito nin gaña nada.-Na acea moe o primeiro que chega.
TRADICIÓN ORAL
![Page 50: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/50.jpg)
CANTIGAS Unha noite no muíño, unha noite non é nada,unha semaniña enteira esa sí que é muiñada. No muíño fan cantigas, no muíño dan consellos, no muíño fanse amores e contan contos os vellos. Ao muíño do meu pai eu ben lle sei o tempero: cando está alto baixalo, e cando está baixo erguelo.
Interior dun muíño (Ilustración gallega y asturiana)
![Page 51: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/51.jpg)
O muíño troula troulabota fariña da roda,a meiga da muiñeiraten un andar que namora.
Á porta daquel muíño púxenme a consideraras voltas que da o rodicioe aínda as que ten que dar. Non se precisa pandeiro para bailar a muiñeira, mentras dura a muiñada márcanolo ritmo a albeira.
![Page 52: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/52.jpg)
DITOS-Cada muíño quere a súa auga
-Auga pasada non move muíño
-O que pode, vai ao muíño e moe
![Page 53: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/53.jpg)
ADIVIÑASQue será unha cousiña cousa que anda e anda e nunca sae da casa?(A roda do muíño) Canto máis fame ten máis anda.(A roda do muíño) Anda e non ten péscome e non ten boca,canta comida lle dantoda lle parece pouca.(A roda do muíño) Máis de mil señoritosentraron (ao entrar) por un burato, colleron nome de femia e perderon o de macho.(Os graos ao facerse fariña)
![Page 54: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/54.jpg)
MUÍÑEIRA DA REVOLTA Muiñeira da Revolta,da Revolta revoltada,fóichese a risa dos beizosfóichese o brilo da cara.(...) A tolba chea non treme,o tarabelo non baila,o rodicio non se move,a moa dorme calada,silandeiro está o muíñocomo unha casa queimada...a ágoa vaise perdida¡ai! como a túa mirada. ¡Espílete, muiñeirada Revolta revoltada!(...) Ramón Cabanillas“POESÍAS VENTUREIRAS”
ESCOLMA LITERARIA
![Page 55: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/55.jpg)
“Vexo nesta morea de pedras o paso do tempo. …Vexo a auga do río que se arreda, que xa non fai danzar os rodicios. Vexo o que foi carreiro mallado de tódo-los veciños, carreiro de millo e centeo arrincados á terra ano tras ano, para se trocar en fariña-pan-mantenza. Vexo e non vexo no seu trafego o tío Marcial enfoulado, maquiando, sorrindo…Fuxiron as moas brancas de pedra, o arrolar da cangalleira, a anterga música do tarabelo. Fuxeu a ringla de saquetes de liño, e as historias de enchentas e afogados, e o parrafeo xeitoso da moza casadeira.Todo se afundeu baixo desta cativa morea de pedras”. Xosé Neira Vilas, en Lar, Ed. Akal, Madrid, 1974
![Page 56: Auga que traballa](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022062218/58f300521a28ab03278b45a7/html5/thumbnails/56.jpg)
Montaxe e fotos: Adela Leiro, Mon DaportaMaio 2013