A 349197

DEPARTAMENTO DE FILOLOXIA GALEGA

^CINGUIDOS PORUNHA ARELA COMÚN

HOMENAXE Ó PROFESOR

XESÚS ALONSO MONTERO

Edición coordinada porRosario Álvarez

Dolores Vilaveclra

TOMO ISEMBLANZA E CREACIÓN

LINGUA

HISTORIA, CULTURA E SOCIEDADE

1999UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

ÍNDICE

LIM1AR 21PRESENTACIÓN 25

BIBLIOGRAFÍA DE XESÚS ALONSO MONTEROVictoria Álvarez RUIZ DE OJEDA 29

TOMO I

SEMBLANZAS E CREACIÓN

Manuel ÁLVAREZ TORNEIRO

Para Xesús Alonso Montero na memoria mellar 99

Vicente ARAGUASDe súpeto, Xesús Alonso 101

Juan L. BLANCO VALDÉSDon Xesús e Don Roberto e cu polo medio, ou de cómo a gratitude esnaquizao lempo 103

Antía CAL VÁZQUEZApuntes dnnha vella amizade 107

Carlos CASARESO amigo Xesús 109

Isidro CONDENenia para dons poetas -Alfonsina Storui, Manoel-Antonio-, asolanadosno mar 113

Isaac DÍAZ PARDOPresencia de Xesús Alonso Montero 115

Francisco FERNÁNDEZ DEL RIEGOUnha vida entre palabras 117

Raimundo GARCÍA DOMÍNGUEZ "Borobó"Do Memorial de Trevonzos á afiliación de Alonso Montero 125

Domingo GARCÍA-SABELLRetrato antropolóxico de Xesús Alonso Montero 133

Marga LÓPEZ; Antón GRANDE; Mercedes DÍAZ; Margarita SOILÁN;Santiago TORRES; José Luis TEJERO; Carmen LLONÍNVinle minutos con Alonso Montero 137

Xosé Luís MÉNDEZ FERRÍNAlonso e a saudade 147

Antón SANTAMARINADe como e con aucn o profesor se meten en política. Anacos das memorias deDavid Álvarez Carballido 153

M." Fernanda SANTIAGO BOLAÑOSAlonso Montero y los navegantes del mar de las palabras 173

Luís G. TOSARParolando, en dialecto, con Xesús Alonso Montero 185

Xulio VALCÁRCELMiserere Nobis 189

LINGUA

Ana Bela AFONSO

(Dis)posigoes da interrogagao 195

Rosario ÁLVAREZPorque non todos somos iguais. Achega ó estudio do tratamento engalega 207

María ÁLVAREZ DE LA GRANJA

A formación de locncións verbais. Estudio sinláctico-funcional 229

Klaus BOCHMANN

Á l'cst coninie a l'onest, ou les extremes (géograplüqnes) se tonchent: Gallee

el Moldavie devant le problcruc de la langue 249

Ana Isabel BOULLÓN AGRELO; Fernando R. TATO PLAZAAlonso c Montero: estudio antroponímico 265

Concepción C ABRÍ LLANATiempo y modo en las oraciones comparativas condicionales en Planto y

Terencio 293

Francisco A. CIDRAS ESCÁNEONon todo se pode dicir por activa e por pasiva 307

Xosé Henrique COSTAS GONZÁLEZ"Unha vé había un rapa que comeu unha no": o microsnbsistema C do

subsistema sibilante thetaísta do galego 325

M.'1 Victoria CREGO GARCÍAA marxinalidade sintáctica desde un punto de vista gradual 331

X. Antón L. DOBAOUn máster de galego na aldea. Discursos (e silencios) públicos ó redor dogalego oral 349

Francisco DUBERT GARCÍAMáis sobre o rotacismo de /S/ en galego 367

Xosé Ramón FREIXEIRO MATOSobre os usos do infinitivo flexionado e do futuro de subxuntivo no galegomoderno 389

Iolanda GALANES SANTOSUnha acliega ñ lingua galega do dereito e a súa denominación 417

Beatriz GARCÍA TURNESCultivo e elaboración da lingua galega no período da restauración (1875-1916) 435

Manuel GONZÁLEZ GONZÁLEZEstudio xcolingüístico dos nomcs da píntega en galego 455

Ernesto Xosé GONZÁLEZ SEOANEA derivación verbal isocatcgorial en galego 473

Carme HERMIDA GULÍASUn modelo de lingua para os medios de comunicación de masas 501

Sábela LABRAÑA BARREROPrexuízos lingüísticos c identificación social 519

Víctor M. LONGATeoría da optimalidade e ordenación das restriceións univcrsais: presentacióne tratamento dos infinitivos conxugados 533

María Sol LÓPEZ MARTÍNEZO emprego de a+CD na lingua galega falada 551

Juan J. LÓPEZ RIVERAEtnolingüística, antropoloxía lingüística: algunhas propostas recentes 565

Lourdes LORENZOMorriña c meteoroloxía: interacción semántico-cognitiva e contribución óléxico do galego 587

Ramón LORENZO; X. L. COUCEIROCorreccións á edición da General Estoria de Ramón Martínez López 595

Ramón MARINO PAZApuntamentos histórico-etiuwlóxicos sobre algúns dos "Bocablos gallegosescaros" glosados polo bacharcl Olea (ca. 1536) 629

Inmaculada MASEl intercambio de los verbos sacar y quitar cu el castellano de Galicia .... 655

Xulián MAURE RIVASA perda do galega instrumental: dous documentos notaríais de Baiona (1518e 1522) 677

10

Henrique MONTEAGUDOÑas raíces ideoláxicas do nacionalismo lingüístico: unha visita a fohaunGottfried Hcrder 691

Emilio MONTERO CARTELLELas Cantigas d'Escarnlio, los cancioneros castellanos del XV y el léxico sexualmedieval 715

Benjamim MOREIRAA linguagem: do prazer ao poder (ou vice-versa) 725

Eduardo M. MOSCOSO MATOAver, verbo de posesión na Idade Media 739

Teresa MOUREAspectos da sintaxe do galego desde a perspectiva tipoláxica 751

Gonzalo NAVAZA BLANCO; Antón PALACIO SÁNCHEZToponimia de Ventosela 767

José OROLinguistic identity, world referents and the cholee of words ín the translationprocess 775

Edelmira María PARGA VALIÑAA interferencia lingüística no galego oral 789

J. L. PENSADOÑolas etimológicas gallegas 809

Xesús RÁBADE PAREDESA lingua na conformación da cultura galega 825

Fernando F. RAMALLOCnrncteriznción sociolingüística do empregado público galego 833

Xosé L. REGUEIRAEstándar oral e variación social da lingua galega 855

Manuel RODRÍGUEZ ALONSOO labor filolóxico de Alonso Montero e a nonnativización e normalización dogalego 877

Celso RODRÍGUEZ FERNÁNDEZDimensión eucarística na eucharistia, xustificativa desla denominación ... 887

Ricard SALVAT 1 FERRÉMomentos compartidos del largo trayecto de Xesús Alonso Montero 903

Xosé Luís SÁNCHEZ FERRACESSemántica e sintaxe do adxectivo adxunto nunha novela de José Saramago 917

María Dolores SÁNCHEZ PALOMINOA postura de Cuvelro ante o diccionario e a lingua 933

11

Carme SILVA DOMÍNGUEZA estructura do complemento directo na prosa en castelán de AlvaroCnnqueiro como galeguismo sintáctico 949

Xulio SOUSA FERNÁNDEZO verbo enviar en coustriiccións con infinitivo nos textos medievais galegos 979

José Antonio SOUTO CABOPcrfis biográficos no testamento de Rui Vasques. Edigom do texto, análise enota lingüística 989

Carlos VALCÁRCEL RIBE1ROVariacións no paradigma do artigo definido en Picardo: unha ollada á listade discusión "achicare" 1001

Francesc VALLVERDÚLa política lingüística en Cataluña. Circunstancias y resultados 1021

Xavier VÁRELA BARRE1ROA evolución do radical dos pretéritos irregulares sigmáticos 1047

Alexandre VEIGAA copia escurialense e a problemática transmisión textual do Poema deFernán González 1073

HISTORIA, CULTURA E SOCIEDADE

Gonzalo ANAYA SANTOSSobre lectura comprensiva c escritura creativa 1097

Herminio BARREIRO RODRÍGUEZNotas sobre educación e política na dictadura franquista (1939-1975) 1119

Xan BOUZADA FERNÁNDEZDe cando a cultura deven distancia 1127

Eva CASTRO CARIDADA muller na Gallaecia 1141

Antón COSTA RICOO mundo universitario na España do antigo rexíme. Organización e Estudios 1159

Francisco FERNÁNDEZ REÍLingua, cultura e política en Sardeña. A sociedade e a lingua sarda ñas Letteredal carcere de Antonio Gramsci 1173

José GÓMEZ ALEN; Víctor Manuel SANTIDR1ÁN ARIASO compromiso cínico do intelectual: Xesús Alonso Montero e Nova Galicia 1201

Xoán GONZÁLEZ-MILLÁNA teoría dos campos sociais en P. Bourdicu 1213

12

Xosé Manuel GONZÁLEZ REBOREDOUn corresponsal galego do Cuestionario do Ateneo de Madrid de 1901-1902 1227

Antón GRANDEPrensa e comunicación dos maquis na provincia de Lugo 1237

María-Fernanda IGLESIA LESTEIROMi padre, Ramón Iglesia (un historiador de la Generación del 27) 1243

Fernando LÁZARO CARRETERDámaso Alonso, mi maestro 1275

Margarita LEDO ANDIÓNBaixo o signo do real 1293

Antía LÓPEZA crítica cinematográfica ou a lectura posmoderna do texto artístico 1303

Xosé LÓPEZOs medios de comunicación locáis nun mundo globalizado 1319

Armando LÓPEZ SALINASRevolución y cultura. Notas sobre el manifiesto comunista y el compromisode los intelectuales para comentar con Jesús Alonso Montero, Maestro a lamanera de Juan de Mairena y hombre comprometido donde los haya, en losdías de su homenaje 1325

Antonio MEIJIDE PARDOLembranza dun ilustrado ourensán do sécalo XVIII: Felipe Argenti Leys . 1331

Gregorio SAN JUANManuel Sonto Vilar en mi recuerdo 1349

Marcos VALCÁRCELA república e os poetas: o compromiso dos escritores que militaron norepublicanismo da esquerda en Ourense (1931-1936) 1367

TOMO II

LITERATURA

Ana ACUÑADo poder da palabra na poesía máxico-ritual de tradición oral: esconxuros eformuliñas infantis 23

Alejandro ALONSO NOGUE1RAA invención do escritor nacional. Rosalía de Castro: a poeta c a súa patria 41

Aquilino Santiago ALONSO NÚÑEZO lector modelo, crítico c inxenuo, en Erros e Tánatos 65

13

Xosé ALV1LARESM. Leirns Pulpeiro e a crítica do cristianismo 83

M." Teresa AMADO RODRÍGUEZOs gregos e Pondal 95

Marina ARBOR ALDEADon Afonso Sánchez e Vaasco Martiiz de Resende: A Tensó como xogo decorte 109

Daniel ASOREY VIDALO silencio redimido: clasificación c compromiso. Dous apuntameatos danlector actual para aulla novela da Guerra Civil 137

Xosé Luís AXE1TOSA revista Cabalgata, outra publicación do exilio galego 155

Xosé Ramón BARREIRO FERNÁNDEZApoloxía do xudaísmo nunha obra teatral inédita de Martínez Padín (1842) 161

Carmen BECERRALa metamorfosis del espacio en "Este niño está loco" en Historias einvencións de Félix Muriel 177

Carmen BLANCOLuz Pozo Garza falando a Rosalía: escribir coa tinta da na i 185

Domingo BLANCODo refrán á cantiga 203

Mercedes BREACoita do mar, coita de amor 235

Benedict BUONONofc sul fondo italiano della biblioteca capitoiare della cattedrale di Santiagode Compostela 249

Fernando CABO ASEGUINOLAZATemporalidade interna e autocomunicación: a propósito dun contó de MéndezFerrín 261

Maximino CACHEIRO VÁRELAEEUU en Paradiso 271

Ana María CANO GONZÁLEZPersonajes gallegos en textos narrativos de la Tertulia de la aldea,publicación periódica del siglo XVIU 285

Xavier CARROA viaxc imaxinaria 305

Arturo CASASBreve propedéutica para a análise do ensato 315

14

Iris COCHÓN OTEROPoesía, ideoloxía e ina'nifesto: a "Homenaxe a Fidel Castro" de X. L. MéndezFerrín 329

Esther CORRAL DÍAZAs Bestas de Fernaud'Esquio (B 1604 / V 1136) 347

Cecilia CRIADOCnnqueiro ante el incesto de Elsinor 365

Xosé Manuel DASILVALima tradugao de Rosalía para portugués 381

Concepción DELGADO CORRALGuido Battelli, divulgador de Florbela Espanca e da poesía galega en Italia 403

Mercedes DÍAZ DE CERIO DIEZDesignación léxica e imágenes del amor en la épica griega arcaica 415

Xosé María DOBARROXulio Sigüenza, nacionalista e poeta en Cuba: trece poemas galegos 429

Dulce ESTEFANÍAEl mito de Edipo en Oficio de tinieblas 5 de Camilo José Cela 451

Camilo FERNÁNDEZNa orixe da nova dramaturxia e do teatro galego moderno: A Patria doLabrego (7905), de A. Villar Ponte 457

Áurea FERNÁNDEZ RODRÍGUEZLes fausses vérités: un caso de traducción libre 483

José Antonio FERNÁNDEZ ROMEROBorges y la poesía escáldica 495

Manuel FERREIRO"Terra Verde": un poema inédito de Eduardo Pondal 509

Xosé Gregorio FERREIRO FENTEA poesía de guerra de Lorenzo Várela 529

Xesús FERRO RUIBALTres escritos latinos na Galicia do século XX 555

Elvira FIDALGOAs prosificacións castelás de dúas cantigas de loor alfonsinas 575

Derek FLITTERRomanticismo vivencias c estructura vangardista en Devalar, de RamónOtero Pedrayo 589

Lydia FONTOIRAOs pre-textos de Follas Novas 603

15

José Luis FORNEIRO PÉREZ¡osé Pérez Ballesteros e o romnnceiro tradicional galego 629

Silvia GASPAR PORRASUnha cala á literatura fantástica do sécula XIX: o tema do xuramcnto 643

Helena GONZÁLEZ FERNÁNDEZFiguras fcmininas na obra literaria de Luís Scoaue 655

José Manuel GONZÁLEZ HERRÁNRosalía de Castro en la literatura española de su tiempo: cien años de recepcióncrítica (1864-1960) 665

Santiago GUTIÉRREZ GARCÍA; Gerardo PÉREZ BARCALANotas morfosintácticas de-Angelo Colocci no cancioneiro provenzal M 677

Modesto HERMIDAEmigración e marxinalidade narrativa 699

Luis IGLESIAS FE1JOOQuimeras 707

Estelle IR1ZARRYEl idioma del corazón: el uso del gallego en el Félix Muriel de Rafael Dieste 727

María Xesús LAMA LÓPEZUn caso de mestizaxe cultural na literatura galega do exilio: os poemasmexicanos de F. Delgado Gurriarán 739

Carme LÁMELA VILLARAV1DA morena no cancioneiro popular galega: a rosa das rosas 755

Ricardo LANDEIRALa narración policíaca de Emilia Pardo Bazán: un crimen en Santiago deCompostcla 771

Fernando LILLO REDONETA cultura grega antiga como fontc de inspiración dos poetas galegas 781

Teresa LÓPEZMaría Balteira, señora do lempo pasado 795

Aurora LÓPEZ; Andrés POC1ÑASobre as traduccións feitas por Rosalía 813

Arcadio LÓPEZ-CASANOVASistema epocal e poética de razón histórica (Sobre a situación de Celso EmilioFerreiro na lírica galega) 829

Santiago LÓPEZ MARTÍNEZ-MORÁSApuntes sobre o Livro de Tristán galego 845

Elisardo LÓPEZ VÁRELAOs dous procesos a Curros 861

16

Pilar LORENZO GRADINO mosteiro de Arouca c a madeira nova 877

Basilio LOSADAAs vangardas dos pobres 899

Ana LUNA ALONSOInterpretar a Georges Brassens. Diacronía e iniextualidade 903

Carlos Paulo MARTÍNEZ PEREIROIncitación aos canibais (ao que xulgo: arredor da crítica na literatura galega) 917

Carmen MEJÍA RUIZXesús Alonso Montero e os seus Versos satíricos 935

Luz MÉNDEZ FERNÁNDEZAlgunhas notas sobre Filgueira Valvcrde e o neotrobadorisnw 947

Franck MEYERíii¡ poeta alemán en lingua galega. Apuntamentos sobre unha antaloxía deRolf Dictcr Brinkmann 957

Xosé Antón MÍGUEZA colección de Orballeiras de Fernando García Acuña 973

José MONLEÓNEl gallego Valle 985

Juan J. MORALEJOMundo clásico en Curros 997

M." Isabel MORAN CABANASSobre as cartas rimadas de joño Rodrigues de Castel branca no CancioneiroGeral de Garda de Rescnde 1017

Xosé NEIRA VILASDe Crespo a Creto Ganga 1037

Ramón NICOLÁS RODRÍGUEZUn caso de alofonía: Joño Verde 1043

María Xesús NOGUE1RADo Fonema á Paisaxe. O discurso metalingüístico na poesía galega dosnoventa 1061

Camino NOIANovas anotacións á traducción ó galego do Ulises de /. Joyce 1079

Iolanda OGANDO GONZÁLEZA Soldadeira de Luís Seoane: ¿Teatro histórico? 1093

Manuela PALACIOS GONZÁLEZPeregrinaxe de James Joyce e John Huston á ¡erra dos morios 1107

17

Arturo PARADAQbersetzungen deutscher Literatur ins Galicische: Gclcistetes und Desiderata 1115

José María PAZ GAGOTeatro da subversión: As tradicións do antroido no teatro galega contem-poráneo 1125

Noemí PAZO GONZÁLEZA traducción no teatro galego: 1960-1978 1139

Carlos PÉREZ VÁRELANerval na Poesía última de Lois Fcrrciro 1157

Andrés Xosé POCIÑA LÓPEZRamón Cabanillas e Teixcira de Pascaaes: dúas formas de ve-la saudade ... 1163

Ricardo POLÍNCoror? literaria en memoria e desagravio de Francisco de Fientósa (1912-1936) 1179

Luz POZO GARZA"Palabras" de Luis Pimentel 1195

Manuel QU1NTÁNS SUÁREZ"Sucedido" do cura de S. Mamede o mito das "Lavandeiras da noile" nacultura popular galega 1205

Carlos QUIROGACasamento e amor: manual de modo em Manuel de Meló 1229

Armando REQUEIXOA poesía de Xosé María Díaz Castra: prehistoria de Nimbos 1247

Juan Miguel RIBERA LLOPIS; Olivia RODRÍGUEZ GONZÁLEZJoan Salvat-Papasscit e Manuel Antonio: o mar como espacio poético daaventura 1261

Elisa RÍO CONDEAnaloxías entre El señor presidente de Miguel Ángel Asturias e "A cazade bruxas" (A fronteira infinda) de Celso Emilio Ferreiro 1275

José Luís RODRÍGUEZDe castelhano para galega-portugués: as tradugocs medievais 1285

Juan Carlos RODRÍGUEZCastelao e a literatura 1301

Claudio RODRÍGUEZ FEREscritos de combate de Lorenzo Várela 1321

José Luis RODRÍGUEZ MONTEDERRAMOSarmiento y la historiografía de la literatura en el XVIII: El libro del buenamor 1345

18

Rexina RODRÍGUEZ VEGAA tendencia á hipcrcorrección do escritor bilingüe. O caso das autotraducciónsó castelán de Alvaro Cunqueiro 1355

Euloxio R. RUIBALDiálogo de máscaras. Sobre as arixes dialóxicas do teatro 1373

Xosé Manuel SALGADOO poeta Alonso Montera 1379

Francisco SALINAS PORTUGALAlegoría c utopia na linguagem da máscara: urna leitura de Muana Puó. 1389

Miguel Anxo SEIXAS SEOANEGalicia ñas linguas do mundo: inventario de textos en galego e de Galiciatraducidos ó albanés, árabe, arañes, armenio, asturiano, baixo saxón, basco,bretón, búlgaro, catalán, checo, chinés, croata e esloveno 1397

Isabel SEOANEA primeira historia de literatura galega escrita en galego 1421

José SERVERA BAÑOTradición y originalidad de un motivo erótico: la rima XVIll de Bécquer.. 1437

J. Santos SIMÓESOs rosíos e a alma 1451

Amparo SOLLA GONZÁLEZ"Os pañales de luar", un contó recuperado de Otero Pedrayo 1459

Luciana STEGAGNO PICCHIOAínda os olhos verdes: persistencia de um topos 1469

Laura TATOUnha cala no medio rural: o teatro na comarca de Ortigueira 1475

Elias J. TORRES FEIJÓO galega Esteban: a estrategia para a configuragom duiu herói 1489

Dolores TRONCOSOZacarías el Cruzado como contrafigura de Tirano Banderas 1511

Rodrigo VÁRELA CABEZASEl pecado de Yemsid, un cuento de Emilia Pardo Bazán, o el impacto deloriente en la literatura finisecular 1521

Alvaro VÁRELA SUANZES-CARPEGNAUn achegamenta ao estudio das antoloxías literarias do primeiro tercio doséculo XX: a Antoloxía comentada de Filgueira Valverde e A pequeñaantoloxía lírica da F. M. G 1535

Ernesto VÁZQUEZ SOUSALlnha lectura de "Sábela" de Castelao 1543

19

Joaquim VENTURALlns poemas galegos no xornal El Día de Terrnssa (1921) 1553

Dolores VILAVEDRAAlgunhas calas no discurso metaliterario galego nos 80 e nos 90 1563

Darío VILLANUEVAA lectura como construcción 1577

Miro VILLARDo "secuestrado" á censura. A intricada historia editorial do libro A roseirada soidade de Antón Zapata García 1589

Félix VILLARES MOUTEIRACrecente Vega e a escola poética do seminario de Mondoñcdo 1603

José María VIÑA LISTEEscenas de violencia física en las letras medievales españolas 1613

Xosé XOVE FERREIRONoticia da colaboración galega na coroa de Azara 1631