C O S T AC O S T A

R I C AR I C A

Foto: Gerhard Eisenschinkmet actuele reistipsNIEUWTicos en ticas • Skywalk in het nevelwoudKabelbaan naar de gifkikker m

et ex

tra

HOTELLI

JST

en ta

lrijke

DETAILK

AARTEN

NELL

ESGI

DS

Costa Rica

Nelles Verlag

COSTA RICA / LIJST VAN KAARTEN

P. N.P. N.P. N.VolcánVolcánVolcánArenalArenalArenal

r

143

190

4679

76

145

171

94

169

C O S T AC O S T A R I C A R I C A

P A N A M ÁP A N A M Á

N I C A R A G U AN I C A R A G U AN I C A R A G U A

Yy

Yy

Yy

Xx

Xx

b

bb

bb

b

b

b

b

b

b

a

a

p

p

p

p

p

p

pp

p

p

p

ppp

ppp

CA 1

CA 1

Trans-P

anamanian

Trans-P

anamanian

ARCHIPIÉLAGO DESOLENTINAME

I. CHIRA

I. CAYOI. CAYO AGUA AGUA

S A N J O S É

P U N T A R E N A S

HEREDIA

G U A N A C A S T E

A L A J U E L A

RÍO SAN JUAN

Parque NacionalParque NacionalParque NacionalManuel AntonioManuel AntonioManuel Antonio

Parque Nacional CahuitaParque Nacional Cahuita

ParqueParque

P. N.P. N.P. N.Sta. RosaSta. RosaSta. Rosa

P. N.P. N.P. N.GuanacasteGuanacasteGuanacaste

P. N.P. N.P. N.RincónRincónRincónde la Viejade la Viejade la Vieja

P. N.P. N.P. N.Palo VerdePalo VerdePalo Verde

Parque NacionalParque NacionalTortugueroTortuguero

P. N.P. N.ChirripóChirripó

P. N.P. N.CorcovadoCorcovado

LaLa

P. N.P. N.VolcánVolcánBarúBarú

P. N.P. N.MarinoMarinoBallenaBallena

P. N.P. N.P. N.VolcánVolcánVolcánTenorioTenorioTenorio

Parque NacionalParque NacionalParque NacionalCararaCararaCarara

ReservaReservaReservaVida de SilvestreVida de SilvestreVida de Silvestre

La FlorLa FlorLa Flor

Parque Nacional MarinoParque Nacional Marino Golfo de Chiriqui Golfo de Chiriqui

Parque NacionalParque NacionalParque NacionalMarino Las BaulasMarino Las BaulasMarino Las Baulas

P. N.P. N. Barbilla Barbilla

Parque NacionalParque NacionalVolcán TurrialbaVolcán Turrialba

P. N.P. N.P. N.Volcán PoásVolcán PoásVolcán Poás

P. N. TapantiP. N. Tapanti

P. N.P. N.VolcánVolcánIrazuIrazu

Parque Nacional MarinoParque Nacional MarinoIsla BastimentosIsla Bastimentos

P. N.P. N.P. N.DiriaDiriaDiria

Bosque Nac.Bosque Nac.Agua FortunaAgua Fortuna

AmistadAmistad

InternacionalInternacional

P. N.P. N.P. N.J. CastroJ. CastroJ. CastroBlancoBlancoBlanco

P. N.P. N.P. N.

BraulioBraulioBraulio

CarrilloCarrillo

Nacascolo

Monumento Nac.Monumento Nac.GuayaboGuayabo

Las Huacas

O C É A N O

P A C Í F I C O

San Juan

San Juan

de

Nicaragua

Lago

TTTeeennnooorrr

iiitttooo

Laguna deLaguna deLaguna deArenalArenalArenal

Frío

Poca

sol

L. CañoNegro

Maíz

Indio

L. L. L.AstilleroAstilleroAstillero

San Carlos

Par

rita

Ch

irri

pó

Ch

irri

pó

CCoolloorraaddoo

RReevv

eennttaa

zzóónn

CChhiirr

rriippóó

ddee

ll AAttllaa

nnttiiccoo

TeliréTeliré

CChhiirriiqquuíí

VViieejj

oo

San

Fél

ix

San

Fél

ix

SSSaaannn

JJJuuuaaannn

Isla

del

Coc

oFe

rry

CCCaboaboabo Santa Elena Santa Elena Santa Elena

C. VelasC. VelasC. Velas

Pta. GuionesPta. GuionesPta. Guiones

Cabo BlancoPta. Judas

PuntaPuntaPuntaConejoConejoConejo

Pta. Quepos

Pta. MonaPta. Mona

Pta. CahuitaPta. Cahuita

CataratasCataratasCataratasde Fortunade Fortunade Fortuna

Golfo deSta. Elena

B. de Sal inas

Golfo de Papagayo

Golfo

de de de

Ba BahíhíaaAAlmirantelmirante

NicoyaNicoyaNicoya

VolcánVolcánVolcánMiravallesMiravallesMiravalles202820282028

1895

1018

930

1633

608

719

Volcán BarvaVolcán BarvaVolcán Barva290629062906

CO

R D.

DE

T I L A R Á N

P E N I N S U L A

D E

N I C O Y A

P E N I N S U L AP E N I N S U L AP E N I N S U L A S T A N T A S T A N T A S T A N T A

E L E N A E L E N A E L E N A

C O S T A R I C A

C O S T A R I C A

C O S T A R I C A

N I C A R A G U A

N I C A R A G U A

N I C A R A G U A

CasonaSta. Rosa

Paraiso

Hojancha

Jocote

Pital

Santiago

San Juan del SurPeñas

Blancas

El OstionalLa Cruz

Sta. Rita

Cuajiniquil

Culebral

Comunidad

PotreroTempate

PortegolpeBelén

27 de Abril

San JuanilloSan JuanilloSan Juanillo

Brasilia

Cárdenas

ColónSta. Cecilia

San JoséSan JoséSan José

Potrerillos

AguasClaras

Cañas Dulces

Filadelfia

Bagaces

SanAntonio

ColoradoColoradoColorado

MansiónMansiónMansión

Pto.Jesús

CarmonaCarmonaCarmonaCerro Azul Lepanto

Queb.Honda

Montero

MontezumaMontezumaMontezuma

Pto. Carillo

Bejuco

Cóbano AbuelaAbuelaAbuela

CabuyaCabuyaCabuya

Morillo

Los Chiles

UpalaUpalaUpalaCaño Negro

BuenavistaBuenavistaBuenavista

San RafaelSan RafaelSan Rafaelde Guatusode Guatusode Guatuso

Sta. Rosa

Letras

La Palma

Tilarán

La FortunaLa FortunaLa Fortunade San Carlosde San Carlosde San Carlos

Juntas

Guácimal

ManzanilloMiramar

ChomesSan Ramón

San Mateo

Orotina

Tárcoles

JacóEsterillosEsterillosEsterillos

OesteOesteOeste

Paquera

El Guineal

El Castillo

Pavas

BocaArenal

Bajos del Toro

AguasZarcas Venecia La VirgenLa VirgenLa Virgen

San Miguel

Zarcero

San IgnacioSan IgnacioSan Ignaciode Acostade Acostade Acosta

SabanillasSabanillasSabanillas

San MarcosSan MarcosSan Marcos

Parrita

San JuanSan Juandel Nortedel Norte

Canta GalloCanta Gallo

FloridaFlorida

RivasRivas

Gral.Gral.ViejoViejo

ConventoConvento

PenshurstPenshurst

BorucaBoruca

SixaolaSixaola

Puerto ViejoPuerto Viejode Talamancade Talamanca

MargaritaMargarita

GuabitoGuabito

CerroCerroPuntaPunta

BocaBocaChicaChica

HorconcitosHorconcitos ToléTolé

Llanos

Nosara

ManzanilloManzanillo

UjarrasUjarras

Sapoá

PalmarPalmarNorteNorte

El Coco

Carmen

SámaraSámaraSámara

TamarindoTamarindoTamarindo

Playa RealPlaya RealPlaya Real

Torno

Concho

FlorenciaFlorenciaFlorencia

Vistaal Mar

Boca Tapada

PuertoCaldera

Sta. Cruz

San Carlos

SanIsidro

CariariCariari

BuenosBuenosAiresAires

GuapilesGuapiles

GreciaGreciaGrecia

Cañas

Quepos ChanguinolaChanguinola

La ConcepciónLa ConcepciónDolegaDolega

Liberia

Nicoya

Cd. QuesadaCd. QuesadaCd. Quesada

San IsidroSan Isidrode El Generalde El General

ParaísoParaíso

PuntarenasBarranca Here-

dia

ALAJUELA

SAN JOSÉ

San José . . . . . . . . . . 46-47Alajuela . . . . . . . . . . . . . 76Westelijke Valle Central . . . . 79Oostelijke Valle Central . . . . 94Caribische kust . . . . . 112-113Noordelijk laagland . . . 132-133Regio Arenal . . . . . . . . . 135Het noordwesten . . . . . . . 143Liberia . . . . . . . . . . . . . 145Puntarenas . . . . . . . . 168-169Regio Puntarenas . . . . 170-171Regio Monteverde . . . . . . 175Isla del Coco . . . . . . . . . 181Centraal Pacifische kust. 190-191Het zuiden . . . . . . . . 202-203

P. N.P. N.VolcánVolcánArenalArenal

112

202

132

C O S T AC O S T AC O S T A R I C A R I C A R I C A

P A N A M ÁP A N A M ÁP A N A M Á

N I C A R A G U AN I C A R A G U A

Yy

Yy

Yy

Yy

Yy

Yy

Yy

Yy

YyYy

bb

bb

b

b

b

b

b

a

p

p

p

p

pp

p

p

p

p

p

p

p

p

pp

CA 2

CA 2

CA 1

CA 1

Pipe

line

Trans-P

anamanian

Trans-P

anamanian

Trans-P

anamanian

Oil

I.BOCA BRAVA

I. VIOLÍN

I. MACHUCA

I. SEVILLA

I. BOCA BRAVA

I. PARIDA

I.CRISTÓBAL

I. CAYOI. CAYOI. CAYO AGUA AGUA AGUA

ARCHIPIÉLAGO DE BOCAS DEL TOROI. COLÓN

I. BASTIMENTOS

I. POPA

C H I R I Q U Í

B O CA S

D E L

T O R O

L I M Ó N

C A R T A G O

C O M A R C A

N G Ö B E -

B U G L E

Parque NacionalParque NacionalManuel AntonioManuel Antonio

Parque Nacional CahuitaParque Nacional CahuitaParque Nacional Cahuita

ParqueParqueParque

P. N.P. N.Sta. RosaSta. Rosa

P. N.P. N.GuanacasteGuanacaste

P. N.P. N.RincónRincónde la Viejade la Vieja

P. N.P. N.Palo VerdePalo Verde

Parque NacionalParque NacionalParque NacionalTortugueroTortugueroTortuguero

P. N.P. N.P. N.ChirripóChirripóChirripó

P. N.P. N.P. N.CorcovadoCorcovadoCorcovado

LaLaLa

P. N.P. N.P. N.VolcánVolcánVolcánBarúBarúBarú

P. N.P. N.P. N.MarinoMarinoMarinoBallenaBallenaBallena

P. N.P. N.VolcánVolcánTenorioTenorio

Parque NacionalParque NacionalCararaCarara

ReservaReservaVida de SilvestreVida de Silvestre

La FlorLa Flor

Parque Nacional MarinoParque Nacional MarinoParque Nacional Marino Golfo de Chiriqui Golfo de Chiriqui Golfo de Chiriqui

Parque NacionalParque NacionalMarino Las BaulasMarino Las Baulas

P. N.P. N.P. N. Barbilla Barbilla Barbilla

Parque NacionalParque NacionalParque NacionalVolcán TurrialbaVolcán TurrialbaVolcán Turrialba

P. N.P. N.Volcán PoásVolcán Poás

P. N. TapantiP. N. TapantiP. N. Tapanti

P. N.P. N.P. N.VolcánVolcánVolcánIrazuIrazuIrazu

Parque Nacional MarinoParque Nacional MarinoParque Nacional MarinoIsla BastimentosIsla BastimentosIsla Bastimentos

P. N.P. N.DiriaDiria

Bosque Nac.Bosque Nac.Bosque Nac.Agua FortunaAgua FortunaAgua Fortuna

AmistadAmistadAmistad

InternacionalInternacionalInternacional

P. N.P. N.J. CastroJ. CastroBlancoBlanco

P. N.P. N.

BraulioBraulio

CarrilloCarrilloCarrillo

Monumento Nac.Monumento Nac.Monumento Nac.GuayaboGuayaboGuayabo

M A R

C A R I B E

San Juan

San Juan

San Juan

Lago Fortuna

TTeennoorr

iittoo

Laguna deLaguna deArenalArenal L. L.

AstilleroAstillero

Ch

irri

pó

Ch

irri

pó

Ch

irri

pó

CCCooolllooorrraaadddooo

RRReeevvv

eeennntttaaa

zzzóóónnn

CCChhhiiirrr

rrriiipppóóó

dddeee

lll AAAtttlllaaa

nnntttiiicccooo

General

Río Térraba

TeliréTeliréTeliré

Teribé

Ch

anguinola

CCChhhiiirrriiiqqquuuííí

VVViiieeejjj

ooo

Cald

era

Crica

mola

San

Fél

ix

San

Fél

ix

San

Fél

ix

Vig

uí

SSaann

JJuuaann

Ferry

CCaboabo Santa Elena Santa Elena

C. VelasC. Velas

Pta. GuionesPta. Guiones

PuntaPuntaConejoConejo

Pta. Salsipuedas

Pta. Castilla

Pta.SanPedrillo

Pta.BancoC. Matapolo

Pta. Burica

Pta. MonaPta. MonaPta. Mona

Pta. CahuitaPta. CahuitaPta. Cahuita

Pta. Cricamola

CataratasCataratasde Fortunade Fortuna

de de

Bahía de

Punta

Gorda

Coronado

Golfo Dulce

Bahía deCharco Azul

Golfo de Chiriquí

Ba Ba BahíhíhíaaaAAAlmirantelmirantelmirante

Lagunade Chiriquí

de

Bahía

NicoyaNicoya

CerroChirripó

3819

VolcánVolcánMiravallesMiravalles20282028

Volcán BarvaVolcán Barva29062906

3432

3394

745

Cerro Durika 3280

CerroKámuk

3549

CerroFábrega3335

VolcánBaró

3475

CerroChorcha

2238Cerro Santiago

2826

CO

RD

DE

T AL A

MA N

CA

P E N . D E O S A

P E N I N S U L A

D E

B U R I C A

P E N I N S U L AP E N I N S U L A S T A N T A S T A N T A

E L E N A E L E N A

P E N .

V A L I E N T E

C O S T A R I C A

C O S T A R I C A

N I C A R A G U A

N I C A R A G U A

CO

ST

A R

I CA

PA

NA

MÁ

San Rafael

Puerto Jiménez

Puerto Limones

PiedraRoja

San JuanilloSan Juanillo

San JoséSan José

ColoradoColorado

MansiónMansión

CarmonaCarmona

MontezumaMontezumaAbuelaAbuela

CabuyaCabuya

UpalaUpala

BuenavistaBuenavista

San RafaelSan Rafaelde Guatusode Guatuso

La FortunaLa Fortunade San Carlosde San Carlos

EsterillosEsterillosOesteOeste

La VirgenLa Virgen

San IgnacioSan Ignaciode Acostade Acosta

SabanillasSabanillas

San MarcosSan Marcos

Barra delRío Maíz

San JuanSan JuanSan Juandel Nortedel Nortedel Norte

Barra delColorado

Tigra

Canta GalloCanta GalloCanta Gallo Tortuguero

IrlandaRío

Jiménez

Siete

GuácimoPocora

FloridaFloridaFlorida

Tapanti Moravia

Piedra

RivasRivasRivas

PalmarSur

Gral.Gral.Gral.ViejoViejoViejo

Palmares ConventoConventoConventoPlatanillo

Dominical

UvitaLas Pilas

Ciudad Cortés

Agua Buena

DrakeRincón

San Pedrillo

SirenaMadrigal

Parismina

Perla

Batán

Bocca del Pantano

Playa Hermosa

Cahuita

WestfaliaBomba

Miramar

PenshurstPenshurstPenshurst

Vesta

Bribrí

SuretkaTeliréSan JoséCabécar

Amubri

MoscaBrujo

BorucaBorucaBorucaPotreroGrande

Coto Brus

UniónChacarita

Guaria AguaBuena

Río Claro

Unión

PuebloNuevo

PasoCanoas

LaCuesta

Sábalos Progreso

SixaolaSixaolaSixaola

Puerto ViejoPuerto ViejoPuerto Viejode Talamancade Talamancade Talamanca

MargaritaMargaritaMargarita

GuabitoGuabitoGuabito

CerroCerroCerroPuntaPuntaPunta

Los Cabezas

RíoSereno

Plaza deCaizán

Volcán PoterillosArriba

SanAndrés

SanCarlos

Alanje

Chiriqui

Gualaca

Bocas del Toro

CusapinTobobe

Punta Róbalo

Cerro Miel

Bisira Arriba

Valle la Mina

Hato Chamí

Sábalo

BocaBocaBocaChicaChicaChica

HorconcitosHorconcitosHorconcitosSan Félix

LasLajas

Remedios

ToléToléTolé

GoldenGrove

ManzanilloManzanilloManzanillo

UjarrasUjarrasUjarras

Banco

Rambala

Caldera

Boca de Soloy

Elena

CañasGordas

Sta. Elena

PalmarPalmarPalmarNorteNorteNorte

Rita

SámaraSámara

TamarindoTamarindo

Playa RealPlaya Real

FlorenciaFlorencia

ChiriquiGrande

Naranjal

Almirante

CariariCariariCariari

San Vito

Puerto Armuelles

Ciudad NeilyGolfito

BuenosBuenosBuenosAiresAiresAires

GuapilesGuapilesGuapiles

GreciaGrecia Siquerres

ChanguinolaChanguinolaChanguinola

La ConcepciónLa ConcepciónLa ConcepciónDolegaDolegaDolega

Cd. QuesadaCd. Quesada

San IsidroSan IsidroSan Isidrode El Generalde El Generalde El General

ParaísoParaísoParaíso Turrialba

Puerto Limón

David

0 50 km25

COSTA RICA

4

COLOFON / LEGENDA

13

Uu

qbQh

p

ss

s

ss

s

10

zzzYyXx

a

<8

<8

<8<8

Io

/

La Selva

C. Chirripó

3819

Alajuelatopattractie (op de kaart) (in de tekst)bezienswaardigheid (op de kaart) (in de tekst)oriëntatienummer intekst en op kaartoriëntatienummer intekst en op plattegrondoriëntatienummer intekst en op planopenbaar/belangrijk gebouwhotel, lodgeambassade, restaurantwinkelcentrum, marktkerk, kerkhof

LEGENDA(plaats)

(bezienswaardigheid)de geel gemarkeerde namenworden in de tekst vermeld

internationale luchthaven

nat. luchthaven / landingsbaan

UNESCO werelderfgoed

nationaal park

bergtop(hoogte in meters)

strand, bron

duiklocatie

grot, historisch plaatsen

informatiecentrum

postkantoor, hospitaal

bushalte

staatsgrens

administratiegrens

autoweg

grote verkeersweg

verharde hoofdweg /niet verhard

gewone weg(gedeelt. verharde weg)

secundaire weg, piste

pad

spoor

voetgangerszone

afstand inkilometers

wegnummer

COLOFON: Nelles Gids: Costa RicaAll rights reserved© Nelles® Verlag GmbH, 81379 München, Machtlfinger Str. 11Info@Nelles.com, www.Nelles.comDruk 2013ISBN 978-3-86574-400-5

Licentieovereenkomst: Onderwerp van de gebruikersovereenkomst zijn de door Nelles Verlag GmbH gepubliceerdedigitale reisgidsen “Nelles Gids”. Nelles Verlag GmbH verleent alleen aan eindklanten toestemming voor het gebruikvan de “Nelles Gids”. Nelles Verlag GmbH verleent de gebruiker een niet-exclusief en beperkt recht op het gebruik vande “Nelles Gids”. De gebruikers hebben het recht om een digitale kopie van de gewenste reisgids te downloaden, eenelektronische kopie daarvan als back-up op te slaan en, voor zover door Nelles Verlag GmbH ter beschikking gesteld,een exemplaar daarvan uit te printen en daarvan twee kopieën te maken. Elk ander gebruik is slechts toegestaan metschriftelijke toestemming van Nelles Verlag GmbH. Indien de gebruiker in strijd handelt met deze licentieovereenkomst,is hij verplicht om, ongeacht de aanspraak op eventuele verdere schadevergoeding, een contractuele boete te betalenvoor elke opzettelijke schending van deze overeenkomst. De gebruiker wordt erover geïnformeerd dat het bedrijf NellesVerlag GmbH ter bescherming van de “Nelles Gids” technische maatregelen heeft genomen. De gebruiker is niet ge-rechtigd de technische beschermingsmaatregelen te omzeilen zonder de toestemming van Nelles Verlag GmbH. Dedoor Nelles Verlag GmbH toegevoegde auteursrechtvermeldingen, referenties en merknamen mogen door de gebrui-ker niet worden gewijzigd noch mogen zij worden verwijderd.Disclaimer: Alle informatie in de “Nelles Gids” wordt door het team van Nelles Verlag GmbH zorgvuldig onderzocht engeactualiseerd en, waar mogelijk, gecontroleerd op nauwkeurigheid. Ondanks zorgvuldig onderzoek is het mogelijk datde informatie in de “Nelles Gids” niet of niet meer relevant is. Nelles Verlag GmbH kan dus evenmin als het team van de“Nelles Gids” aansprakelijk worden gesteld voor de volledigheid en juistheid van de in de “Nelles Gids” aangeboden in-formatie. Nelles Verlag GmbH en het team van de “Nelles Gids” kunnen in het bijzonder niet aansprakelijk worden ge-steld voor schade, ongemak of tekortkomingen, letsel of andere gevolgen, voortvloeiend uit de informatie in de “NellesGids”. Deze disclaimer geldt echter niet voor schade die voortvloeit uit schade aan leven, lichaam of gezondheid, geba-seerd op een nalatig plichtsverzuim door Nelles Verlag GmbH of een opzettelijk of nalatig plichtsverzuim door een wet-telijke vertegenwoordiger of agent van Nelles Verlag GmbH. Op dezelfde wijze geldt deze disclaimer niet voor andereschade die voortvloeit uit een grof nalatig plichtsverzuim door Nelles Verlag GmbH of een opzettelijk of grof nalatigplichtsverzuim door een wettelijke vertegenwoordiger of agent van Nelles GmbH.Nelles Verlag GmbH is niet verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van haar diensten.Bij de hyperlinks en advertenties gaat het om inhoud die afkomstig is uit externe bronnen, waarvoor geen aansprakelijk-heid is verschuldigd. Nelles Verlag GmbH distantieert zich uitdrukkelijk van de inhoud van de gelinkte websites. In geengeval is Nelles Verlag GmbH aansprakelijk voor enige directe, indirecte, bijzondere of andere schade die voortvloeit uithet gebruik van een gelinkte website. - N11 -

5

INHOUDSOPGAVE

Lijst van kaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Colofon / Legenda / Voorbehoud. . . . . . . . . . . . . . . 4

É LAND EN VOLKHoogtepunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Historisch overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Geografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Cultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Economie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Ê SAN JOSÉGeschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Historisch centrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Ten noorden en westen van het centrum . . . . . . . . . 61Studentenwijk San Pedro . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . 66-68

Ë WESTELIJKE VALLE CENTRALHeredia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Barva / Alajuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Van Alajuela naar Sarchí . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Nationaal park Volcán Poás . . . . . . . . . . . . . . . . . 84INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . 86-87

Ì OOSTELIJKE VALLE CENTRALCartago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Orosi / Nationaal park Tapantí . . . . . . . . . . . . . . . 96Turrialba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Nationaal park Volcán Irazú . . . . . . . . . . . . . . . . 101Nationaal park Volcán Turrialba / Los Juncos . . . . . . 102Nationaal park Braulio Carrillo . . . . . . . . . . . . . . 103INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . . 105

Í CARIBISCHE KUSTVan San José naar Puerto Limón . . . . . . . . . . . . . 109Puerto Limón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Nationaal park Tortuguero . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Barra del Colorado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Van Puerto Limón naar het zuiden . . . . . . . . . . . . 120Cahuita. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Puerto Viejo de Talamanca . . . . . . . . . . . . . . . . 124Dierenreservaat Gandoca-Manzanillo . . . . . . . . . . 125INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . . 127

6

INHOUDSOPGAVE

Î ARENALMEER EN NOORDELIJKLAAGLANDRara Avis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131La Selva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Volcán Arenal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Arenalmeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Het laagland in het noorden / Caño Negro . . . . . . . . 136INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . . 137

Ï HET NOORDWESTENNationaal park Palo Verde . . . . . . . . . . . . . . . . . 141Liberia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Nationaal park Rincón de la Vieja . . . . . . . . . . . . . 147Nationaal park Guanacaste . . . . . . . . . . . . . . . . 148Nationaal park Santa Rosa . . . . . . . . . . . . . . . . 149In het noordwesten van het schiereiland Nicoya . . . . 152Nationaalp ark Barra Honda . . . . . . . . . . . . . . . . 162INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . 162-163

Ð REGIO PUNTARENASPuntarenas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Monteverde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Nicoya-oostkust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Nationaal park Isla del Coco . . . . . . . . . . . . . . . . 180INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . 182-183

Ñ CENTRAAL PACIFISCHE KUSTNationaal park Carara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Playa Jacó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Nationaal park Manuel Antonio . . . . . . . . . . . . . . 191Van Quepos naar Uvita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . . 197

Ò HET ZUIDENSan Isidro de El General . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Nationaal park Chirripó / Natuurreservaat Durika . . . 204La Amistad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Indianenreservaat Boruca . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Bahía Drake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Isla del Caño / San Vito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Golfo Dulce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Schiereiland Osa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217INFO: Restaurants, bezienswaardigheden . . . . . . . . . 221

7

INHOUDSOPGAVE

Ó THEMA’SVulkanen en aardbevingen . . . . . . . . . . . . . . . . 226Costa Rica’s plantenwereld . . . . . . . . . . . . . . . 228Fascinerende dierenwereld . . . . . . . . . . . . . . . . 230Bananen en koffie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234Gallo Pinto en Patacones . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Ô PRAKTISCHE TIPSVoorbereidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Reisdocumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242Kleding / Klimaat en reisperiode . . . . . . . . . . . . . 242Muntsoort en wisselen van geld. . . . . . . . . . . . . . 242Douane (aankomst) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Reizen naar Costa Rica . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Reizen in Costa Rica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Praktische Tips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

Alarmnummers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Alcohol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Alleenreizende vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Douane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Drugs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Elektriciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Feesten en feestdagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Fooi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Fotograferen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Gezondheid / inentingen . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Gidsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Openingstijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Pers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Post / telefoon / internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Prijsniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Restaurants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Taxi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Tiquismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Veiligheid / gevaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248Winkelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Ambassades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Ambassades in San José . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Ambassades van Costa Rica in Europa . . . . . . . . . 249

Toeristeninformatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Toeristeninformatie in San José . . . . . . . . . . . . . 249

Taalwijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

Auteurs / Fotografen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Accommodatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

HOOGTEPUNTEN

xxVulkaan Poás (zie p. 84): Het uit-zicht op de geweldige, actieve vul-kaankrater is niet voor niets een van demeest populaire ansichtkaarten van hetland.

xxVulkaan Irazú (zie p. 101): Dehoogste vulkaan van het land is makke-lijk per auto te bereiken en biedt bijgoed weer een adembenemend verge-zicht.

xxNationaal park Tortuguero (ziep. 114): Een boottocht door de kanalenmet de vele dieren van Tortuguero iseen vast onderdeel van elke Costa Rica-reis. Op de stranden van het park kun-nen bezoekers observeren hoe bedreig-de zeeschildpadden eieren leggen.

xxVulkaan Arenal (zie p. 133): Deactiefste vulkaan van het land fascineertalle bezoekers, hoewel hij meestal metwolken is omgeven.

xxNationaal park Rincón de laVieja (zie p. 147): Dit park biedt voorelk wat wils: vulkanische activiteiten,prachtige watervallen, bossen vol die-ren en een klim naar de top van de vul-kaan.

xxMonteverde (zie p. 171): De ne-velwouden van de streek hebben een in-ternationale reputatie, wat inmiddelsheeft geleid tot een grote stroom aan be-zoekers.

xxIsla del Coco (zie p. 180): Dit af-gelegen eiland ligt ver weg in de StilleOceaan. Het werd in zijn geheel tot na-tionaal park uitgeroepen en is alleenmet dure duikschepen te bereiken.

xxNationaal park Manuel Antonio(zie p. 191): Het nationale park biedtfantastische stranden en een rijke die-ren- en plantenwereld, is echter tame-lijk druk. De dieren zijn tam en worden

gevoerd. De prijs-kwaliteitverhoudingvan de hotels en restaurants is niet opti-maal.

xxChirripó (zie p. 204): Het beklim-men van de hoogste top van het land isweliswaar zeer inspannend, maar uwordt beloond met indrukwekkendelandschappen.

xxNationaal park Corcovado (ziep. 219): Dit park is er één met de meestesoorten ter wereld en is alleen voorwandelaars toegankelijk.

xTeatro Nacional (zie p. 53): Ge-bouwd naar het voorbeeld van de Parij-se Opéra, geldt het Nationale Theatertegenwoordig als het mooiste gebouwvan San José.

xMuseo Nacional, Museo de Oro,xMuseo de Jade (zie pp. 55-60): Dedrie grote musea van de hoofdstad zijneen bezoekje waard, want ze huisvestenware schatten uit steen, aardewerk, jadeen goud.

xMercado Central (zie p. 50): Hetruime aanbod van de levendige centralemarkt in San José loopt van fruit totgroente via vers vlees en vis tot aan ge-bruiksartikelen en souvenirs.

xSarchí (zie p. 81): Het productie-centrum van de kleurige ossenkarrenbeschikt over een groot aantal goed ge-sorteerde souvenirwinkels.

xBasilica de Cartago (zie p. 91): Debedevaartskerk van Cartago geldt als debelangrijkste religieuze plaats van hetland.

xOrosi-dal (zie p. 96): In dit lieflijkedal, met in het centrum het Cachí-stuw-meer, wordt koffie geteeld. Het levenverloopt er nog echt rustig.

xGuayabo (zie p. 99): Costa Rica’sgrootste en belangrijkste archeologi-sche plaats werd in 1973 tot nationaalmonument uitgeroepen.

xNationaal park Braulio Carrillo(zie p. 130): Het bergachtige nationalepark en naburige natuurreservaten alsRara Avis en La Selva zijn een hof vanEden voor natuurliefhebbers.

xRainforest Aerial Tram (zie p.109): De kabelbaan door het oerwoud is

12

HOOGTEPUNTEN

Voorgaande pagina’s: De met palmen be-groeide stranden van Puerto Viejo de Tala-manca trekken jonge vakantiegangers aan.Intact regenwoud als toeristentrekker.Rechts: Boottocht op de natuurlijke kanalenvan het nationale park Tortuguero.

inmiddels niet meer uniek, maar nog al-tijd zeer populair en daarom niet echtgoedkoop.

xNationaal park Cahuita (zie p.124): Dit park direct aan de CaraïbischeZee biedt verlaten zandstranden metpalmen en een rijke dieren- en planten-wereld.

xArenalmeer (zie p. 135): Dit kunst-matige stuwmeer maakt niet alleenwindsurfers enthousiast die vooral aande westoever ideale omstandighedenaantreffen.

xNationaal park Palo Verde (zie p.141): Het tropische moessonbos is eenveelzijdig en niettemin zeer onbekendebiotoop die nog slechts in een paar re-servaten te bewonderen is.

xNationaal park Santa Rosa (zie p.149): Het park omvat het qua oppervlakgrootst bewaard gebleven bestand aantropisch moessonbos in Midden-Ame-rika en dient bovendien ter bescher-ming van de broedplaatsen van diversesoorten zeeschildpadden.

xSchiereiland Nicoya (zie p. 152):De stranden van het schiereiland gaandoor voor de mooiste van het land; de

infrastructuur met hotels uit elke prijs-klasse is navenant.

xNicoya-oostkust (zie p. 176): Aande oostkust van het schiereiland vindt uniet alleen mooie stranden, maar ookeen paar interessante natuurreservatenen ‘droomeilanden’.

xNationaal park Carara (zie p.187): Het park biedt mogelijkheden omvogels te observeren – het beste in devroege uurtjes en ’s avonds, als bezoe-kers uit San José op weg naar de meer inhet zuiden gelegen stranden niet storen.

xCerro de la Muerte (zie p. 201):Op de hoogste pas van Midden-Ameri-ka strekt zich tropisch nevelwoud uit,het grondgebied van de zeldzame quet-zalvogel die hier vaak te zien is.

xRío Sierpe, xBahía Drake (zie p.208): Via het meest uitgestrekte man-grovegebied van het land komt u bij dewestkust van het Osa-schiereiland metlege stranden en ongerept regenwoud.

xGolfo Dulce (zie p. 213): De ‘ZoeteGolf’ is biotoop van dolfijnen en anderezeebewoners. Aan de oevers ervan ligtook het weinig bekende nationale parkPiedras Blancas.

13

HOOGTEPUNTEN

1H

oogt

epun

ten

Precolumbiaanse periode9000 v. Chr. Eerste archeologische vondstenop het schiereiland Nicoya. De mensen levenin het begin als jagers en verzamelaars.2500 v. Chr. De oerbewoners beginnen methet verbouwen van maïs en maniok en vesti-gen zich permanent.Vanaf 1000 v. Chr. Er vormen zich drie grotecultuurgebieden in het huidige Costa Rica: deHuetares leven als halfnomaden in het cen-trum en aan de Caribische kust, hun voorou-ders kwamen waarschijnlijk uit het Caribischegebied. Het bewerken van steen van de Hua-tares bereikt een hoog niveau. In het zuidenvan het land leven de uit Zuid-Amerika geëmi-greerde Bruncas, een oorlogszuchtig volk datbehalve het vervaardigen van de beroemdestenen bollen ook de kunst van het bewerkenvan goud beheerst. Pas laat komen de Choro-tegas uit Meso-Amerika in het noordwestenhet land binnen. Ze vestigen zich op het schier-eiland Nicoya. Uit hun noordelijke vaderlandbrengen ze gecompliceerde pottenbakkers-technieken en jade mee.

Het Spaanse koloniale tijdperk18-9-1502 Christoffel Columbus landt op hetkleine eiland Uvita aan de Caribische kust ennoemt het land erachter, in de hoop er kost-baar goud te vinden, ‘Costa Rica’ (Rijke Kust).1519 / 1522 Spaanse expedities verkennenvanuit Panama de Pacifische kust; eerste ge-wapende conflicten met indiaanse bevolking.1524 Aan de oostkant van de Nicoya-Golf ont-staat een eerste Spaanse nederzetting dieechter door de Chorotegas wordt verwoest.1540 Costa Rica wordt toegevoegd aan de Au-diencia de Guatemala en van daaruit bestuurd.1562 De Spanjaarden veroveren het centralehoogland en beginnen met het bevolken vandeze vruchtbare regio. In 1563 wordt Cartagogesticht – tot 1823 hoofdstad van Costa Rica.17de / 18de eeuw. De provincie Costa Ricaleidt een slapend bestaan als onbelangrijkeagrarische streek. In het hoogland ontstaankleine dorpjes, de landbouwmethodes zijn pri-mitief, de Spaanse kroon heeft weinig interes-se in deze regio. De inheemse bevolking wordt– in zoverre ze het bloedbad en de door deSpanjaarden meegenomen ziektes heeft over-leefd – verplicht tot herendiensten en het beta-

len van tol. Talloze opstanden worden bloedigonderdrukt.Begin 19de eeuw Een tabakhandelaar brengteen koffieplant mee uit Cuba en zo wordt voorhet eerst in Midden-Amerika koffie geteeld.

De onafhankelijke staat15-9-1821 Het kapitein-generaalschap Guate-mala verklaart zich na bloedige gevechten on-afhankelijk van Spanje. Zo eindigt ook in CostaRica het koloniale tijdvak. Er volgen heftigediscussies over de politieke toekomst van het

land: de monarchisten willen aansluiting bij hetkoninkrijk Mexico, de Republikeinen een onaf-hankelijke en liberale staat binnen de Cen-traal-Amerikaanse federatie. De strijd leidt toteen burgeroorlog die in april 1823 bij Cartagoten gunste van de Republikeinen wordt beslist.1-7-1823 Costa Rica richt samen met Guate-mala, El Salvador, Honduras en Nicaragua deRepubliek der Verenigde Provincies van Cen-traal-Amerika op, die echter in 1838 aan sepa-ratisme ten onder gaat.

14

HISTORISCH OVERZICHT

De indiaanse bevolking werd door deSpaanse kolonisatie gedecimeerd.

1824 Juan Mora Fernández wordt de eerstepresident van Costa Rica en neemt in 1825 deeerste grondwet van het land aan.1835-1842 Tijdens de regeringsperiode vande liberale president Braulio Carrillo Colinakomt het tot verstrekkende juridische- en be-lastinghervormingen, tot groot ongenoegenvan de kerk en de conservatieven. Het leidt inseptember 1835 tot een gewapende opstand(‘Guerra de la Liga’). De critici uit Cartago, He-redia en Alajuela verliezen en daarom wordtSan José tot nieuwe hoofdstad uitgeroepen.

1843-1849 President Alfaro Zamora vaardigteen nieuwe conservatieve grondwet uit. Na dehernieuwde machtsovername door de libera-len in 1847 wordt Costa Rica op 30-8-1848 eenzelfstandige republiek. De koffieteelt wordt debelangrijkste economische bron van het land.1849-1859 De populaire president Joan Ra-fael Mora Porras bereikt het bijna onmogelijke:met een boerenleger verslaat hij op 20-3-1856tijdens de slag van Santa Rosa de veel sterke-re troepen van de Noord-Amerikaanse verove-

raar William Walker die zich tot tiran over heelMidden-Amerika wilde opwerpen. Bij de slagvan Rivas in het zuiden van Nicaragua be-stormt de jonge soldaat Juan Santamaría meteen fakkel het vijandige fort en steekt het inbrand. Hij verliest daarbij het leven, maarwordt sindsdien vereerd als nationale held.1870-1900 Generaal Tomás Guardia Gu-tiérrez pleegt een staatsgreep en verslaat demachtige aristocratie van de koffiebarons. Methet aanleggen van de spoorlijn naar PuertoLimón wordt het vervoer van koffie sterk ver-eenvoudigd. De aanleg wordt gefinancierddoor de Amerikaanse Minor Kooper Keith dieals tegenprestatie de exploitatierechten voorhet gebied naast het traject verwerft en daarbananen kweekt. Al snel bloeit de bananen-handel, de United Fruit Company ontstaat enCosta Rica wordt een ‘bananenrepubliek’.1900-1948 Na een economische crisis en eennieuwe militaire coup in 1917 neemt in de jaren’20 de export van koffie en bananen snel toewat het land relatieve welvaart bezorgt. Na deeconomische wereldcrisis dalen de prijzenechter, economische en sociale spanningenevenals stakingen zijn het gevolg.1948-1958 Een omstreden verkiezingsuitslagleidt in 1948 tot een burgeroorlog die JoséMaría Figueres Ferrer in zijn voordeel kan be-slissen. Hij wordt tot president verkozen, intro-duceert verstrekkende hervormingen en roeptde ‘2de Republiek’ uit met een nieuwe grond-wet die o.a. het leger afschaft in 1949.1958-2006 In een bijna vast ritme wisselen depresidenten van de beide leidende partijen, desociaal-democratische PLN en de conserva-tieve PUSC elkaar af. In 1983 roept Costa Ricade ongewapende neutraliteit van het land uit.2006 Nieuwe president wordt Oscar AriasSanchez, die dit ambt ook al in 1986 waarnamen in 1987 voor zijn bemiddelingspogingen inhet Midden-Amerika-conflict werd onderschei-den met de Nobelprijs voor de vrede.2007 Via een referendum stemt een krappemeerderheid van Costa Rica toe met een vrij-handelsverdrag met de VS.2010 Laura Chinchilla Miranda van de PLNwordt de eerste presidente van Costa Rica.2011 Grensruzie tussen Costa Rica en Nicara-gua om het onbewoonde Isla Calero in de SanJuan-rivierdelta.

15

HISTORISCH OVERZICHT

1H

isto

risc

hov

erzi

cht

Standbeeld voor de eerste president vanCosta Rica, Juan Mora Fernández, in SanJosé.

16

GEOGRAFIE

LAND EN VOLK

GEOGRAFIE

Costa Rica is weliswaar begonnenals typische bananenrepubliek, maarstaat tegenwoordig bekend als het‘Zwitserland van Midden-Amerika’.Voor natuurliefhebbers is het een landvan superlatieven: bijna 26% van hetoppervlak valt onder natuurbescher-ming, meer dan 11% van het territoriumstaat genoteerd als nationaal park.Daarin leeft een fenomenaal aantal tro-pische planten en dieren. Bergen en vul-kanen met toppen hoger dan 3000 m no-digen uit tot bergtochten. Duizendenkajaksporters worden elk jaar aang-etrokken door alle bergrivieren. Op hetArenalmeer, dat van vulkanische oor-sprong is, blaast een krachtig windjesurfers voort. Aan de kust van de Pacificwordt geboardsurft op de lange en hogegolven van Stille Oceaan die hier be-paald niet stil is. Sportvissers uit de helewereld wagen een kansje tijdens hetsportvissen. De leefstijl aan de oostkustis Caraïbisch-los. Met het toerismeverdient het land tegenwoordig meergeld dan met de bananenexport.

Vakantiegangers worden aangetrok-ken door de honderden prachtige stran-den om er te zwemmen onder de tropi-sche zon. Intussen zijn er in Costa Ricasteeds meer grote hotelcomplexen.Niettemin bestaat het leeuwendeel vande accommodatie in Costa Rica uit klei-ne, particuliere hotels of pensions.Alles tezamen genomen biedt het kleineland ideale omstandigheden voor eengrote vakantie.

Maar dat niet alleen: Costa Rica be-hoort al decennialang tot de politiek eneconomisch meest stabiele landen vanLatijns-Amerika. En dat geheel en alzonder leger, want dat werd in 1948 af-geschaft. Het opleidingsniveau van de

autochtonen telt internationaal mee, hetpercentage analfabeten ligt met 4% niethoger dan bijvoorbeeld in de USA.‘Costa Rica heeft meer leraren dan sol-daten’ zeggen de autochtonen met trotsin hun stem. Deze zeer gastvrije enopenhartige mensen heten jaarlijks cir-ca 1,2 miljoen bezoekers uit het buiten-land welkom.

Landschappelijke indeling

Met 51.100 km2 is Costa Rica, de‘Rijke Kust’, nauwelijks groter danZwitserland, waarmee het vaak wordtvergeleken. De circa 4,2 miljoen inwo-ners, dat zijn er 82 per km2, vormen et-nisch een relatief homogene groep(94% blanken en mestiezen) en leven ineen staat die qua landschap zeer hetero-geen is. In het noorden vormt de RíoSan Juan een groot deel van de 300 kmlange grens met Nicaragua, in het zui-den en zuidoosten grenst Costa Ricaaan Panama. Op het territorium van bei-de landen ligt grensoverschrijdend hetenorme nationale park La Amistad. Inhet oosten vormt de meer dan 200 kmlange kust van de Caribische Zee eennatuurlijke grens, in het westen is dat demeer dan 1000 km lange kust van deStille Oceaan.

Topografisch laat Costa Rica zich op-delen in drie grote delen: in cordilleras(bergketens) van vulkanische oor-sprong, in het uit aangeslibd land be-staande Caribisch Laagland en in hetZuidelijk Bergland.

De ketens van de cordilleras

De cordilleras lopen van noordwestnaar zuidoost en bestaan uit vier berg-ketens. De Cordillera de Guanacastestrekt zich uit tussen de grens met Nica-ragua en het Arenalmeer, en heeft alsrugwervel de vulkanen Tenorio (1916m), Rincón de la Vieja (1896 m), Orosi(1487 m) en Arenal (1633 m).

De Cordillera de Tilarán bevat ondermeer het drukbezochte nevelwoudre-

17

GEOGRAFIE

Links: Waterval in het regenrijke nationalepark Rincón de la Vieja.

1La

nden

volk

servaat Monteverde en bereikt hoogtenvan maximaal 1500 m.

De Cordillera Central, 70 km lang,loopt omhoog naar het hoogste punt, deop dit moment slapende Volcán Poás(2704 m), maar bezit ook nog verschil-lende dode vulkanen. In een deelgebiedvan de Cordillera Central, de MesetaCentral (centrale hoogvlakte), liggen opeen hoogte tussen 1000 en 1500 m devier grootste steden van het land: SanJosé, Alajuela, Cartago en Heredia.

De Cordillera de Talamanca ten slot-te, een plooiingsgebergte zonder vulka-nen, heeft de hoogste top van CostaRica. De bergen van deze cordillera, diehoger zijn dan 3000 m, worden ruim-schoots overtroffen door deze CerroChirripó (3820 m). De Talamanca-Cor-dillera wordt van de Cordillera deTilarán gescheiden door de dichtbe-volkte Meseta Central.

Het Caribisch Laagland

Het centrum van de Región Atlanticowordt gekarakteriseerd door grote ba-nanenplantages. In het noorden en wes-ten liggen talloze lagunes en moeras-sen, zoals bijvoorbeeld het nationalepark Tortuguero.

Langs de zuidelijke kust van de Cari-bische Zee liggen fraaie stranden en be-zienswaardige natuurparken zoals Gan-doca-Manzanillo en het nationale parkCahuita.

In het zuidoosten, aan de grens metPanama, vindt u in het ‘megapark’ LaAmistad nog grotendeels ongerept oer-woud. Meer naar het westen liggenaangrenzend vlakke en ondoordringba-re wouden.

De regio van de Stille Oceaan

Het derde grote gebied van CostaRica, de regio van de Stille Oceaan inhet westen, wordt in de noordelijkehelft bepaald door grote weidevelden.Hier liggen het historisch belangrijkenationale park Santa Rosa en de brede

18

Boven: Costa Rica biedt eindeloze stranden(Osa-schiereiland / Pacific). Rechts: Doorde grote hoeveelheid jaarlijkse neerslag zijner weelderige tropische regenwoudenontstaan.

LAND EN VOLK

laagvlakte van de Río Tempisque dievoor het land van vitaal belang is. In hetzuidwesten ligt aansluitend het drogePenínsula de Nicoya met brede dalen eneen paar tot 1000 m hoge heuvels. In decentrale Pacificregio wordt de laagvlak-te langs de kust richting zuiden zeersmal en loopt in het uiterste zuiden uitin het Península de Osa. Hier, in het Pa-cifische zuiden van Costa Rica liggenrond de havenstad Golfito grote bana-nenplantages op de plaats waar ooit pri-mair woud groeide. Nog overwegendongerept daarentegen is de natuur in hetnabijgelegen nationale park PiedrasBlancas en in het nationale park Corco-vado op het schiereiland Osa, waarvande biodiversiteit – de veelvoud aan die-ren- en plantensoorten – wereldwijdzijn gelijke niet kent.

Klimaat

De mensen in Costa Rica kennen nietvier, maar slechts twee seizoenen: deregen- en de droogtetijd. De droogte-tijd, die de autochtonen verano (zomer)noemen, loopt van december tot april en

heeft meestal maar één of twee regen-dagen per maand. De regentijd (invier-no/ winter) duurt van mei tot november.Regenbuien, die vooral in de maandenseptember en oktober veel voorkomen,leveren het grootste deel van de jaarlijk-se neerslag. Langs de Atlantische kustbetekent dit vaak 20 regendagen permaand, het moessonklimaat aan de Pa-cifische kust kent weliswaar minder re-gendagen, maar gaat gepaard met zeerkrachtige buien (aguaceros). CostaRica behoort overigens tot de tien lan-den op aarde met de meeste regen.

De temperaturen aan de kust schom-melen meestal tussen 20°C ’s nachts en30-35°C overdag. In San José en in deregio Alajuela is het daarentegen hethele jaar door primavera eterna (eeuwi-ge lente). Hier wordt het ’s nachts zel-den kouder dan 15°C, overdag zeldenwarmer dan 26°C. Een uitzonderingvormen de toppen van de vulkanen,waar het – vooral ’s nachts en op be-wolkte middagen – zeer koud wordt.

De hoeveelheid neerslag verschiltenorm binnen Costa Rica: valt in SanJosé met circa 2000 mm jaarlijks het

19

KLIMAAT

1La

nden

volk

20

GESCHIEDENIS

drievoudige van het Midden-Europesegemiddelde, zo valt in de Caribische ha-venstad Puerto Limón bijna 4000 mm.In enkele, als nationaal park bescherm-de regenwoudregio’s, valt zelfs de dub-bele hoeveelheid.

GESCHIEDENIS

Precolumbiaanse culturen

Ongeveer 14.000 jaar geleden ver-schenen de eerste mensen in Midden-Amerika. Ze hielden zich in leven doorte jagen en te verzamelen. Toen ze zichpermanent vestigden in Costa Rica enzich wijdden aan akkerbouw, planttenze – in landbouwgemeenschappen –maïs, yukka, chilipepers, bonen, avoca-do’s, kruiden en vruchten.

De migratiebewegingen van de indi-aanse volken van noord naar zuid enomgekeerd gingen echter door: deChibcha drongen vanuit de Columbi-aanse Andes Costa Rica binnen, de Cir-cumcariben kwamen uit de regio vanhet huidige Venezuela en stammen uitMexico trokken naar de regio Guan-acaste en Nicoya. De invloed van dezeZuid-Amerikaanse volken bereikte3000-5000 jaar geleden een hoogte-punt. Er ontstonden sociale structuren:een cacique leidde als opperhoofd eenstam, hoofden leidden een dorp. Func-ties en bezit werden in matriarchale lijndoorgegeven. Langzaam ontstond ereen religie met goden, sjamanen, medi-cijnmannen en priesters. Er werdenhandelspaden aangelegd en er ontston-den markten. Daar vonden fijn gedeco-reerd aardewerk en geslepen stenenbeeldjes hun afnemers. Kunstenaarsmaakten kostbare sieraden uit jade, ob-sidiaan en goud.

Waarschijnlijk nog voor het beginvan de Christelijke jaartelling ontston-den de tot op de dag van vandaag raad-selachtige esferas de piedra: gladde ste-

nen bollen uit graniet of basalt in ver-schillende afmetingen (tussen 6 cm en2,40 m doorsnede). Ze zijn in het heleland te vinden en fungeerden mogelijkals markeringen voor astronomisch on-derzoek. Daarin waren Meso-Ameri-kaanse volken, zoals de Maya zeer vergevorderd. Volgens schattingen van an-tropologen leefden er voor de komstvan de Spanjaarden circa 20.000-30.000 mensen in het gebied van hethuidige Costa Rica.

Verovering en koloniale periode

In september 1502 zeilde ChristoffelColumbus (1451-1506) op zijn vierdeen laatste reis langs de Atlantische kustvan Midden-Amerika. Op het kleine,rotsige eiland Isla Uvita, bij de huidigehavenstad Puerto Limón, ging hij aanland, verkende van daaruit twee wekenlang het vasteland en zocht contact metde oorspronkelijke bevolking. In zijnverslag aan de Spaanse koning Karel Vnoemde hij zijn ontdekking Costa Ricay Castillo de Oro: rijke kust en goudenburcht. Bij deze naam was vooral dewens de vader van de gedachte, want dedaaropvolgende drie eeuwen was CostaRica een arm land.

Columbus had officieel de zeeroutenaar India willen vinden (er bestaan an-dere theorieën), maar ook is mogelijkdat hij op zoek was naar Eldorado, hetlegendarische goudland. Columbus haddaarmee uiteindelijk geen geluk, maarzijn opvolgers gaven niet op. Ongeveer20 jaar later organiseerde Pedro Ariasde Avilla, gouverneur van Panama, een– weinig gememoreerde en weinig suc-cesvolle – expeditie naar Costa Rica.Veel enthousiaster klinken de berichtendie de Castilianen Hernan Ponce deLeón, Juan de Castañeda en Gaspar deEspinoza, zes jaar later verspreiddenover hun zeiltocht langs de kust van dePacific, tussen Panama en de Golf vanNicoya.

De Spaanse conquistadores blevenmeerdere weken in het gebied van de

21

Links: Aardewerken pot in precolumbiaansetraditie (Jademuseum, San José).

GESCHIEDENIS

1La

nden

volk

Chorotega-indianen, lieten daar naarmen zegt meer dan 30.000 heidense zie-len dopen en trokken verder naar het ge-bied van het huidige Nicaragua. Deindianen aldaar drongen de mannenechter weer snel terug naar het zuiden.

De eerste kolonisten

Nadat de Spaanse koning het centralebestuur over Midden-Amerika hadovergedragen aan het algemene gezagvan het kapitein-generaalschap in Gua-temala (Audiencia de Guatemala),scheidde hij in 1540 Costa Rica van Pa-nama en zette hij zich in voor de koloni-satie van het land wat in eerste instantieenkele decennia op zich liet wachten.De daadwerkelijke verovering van deregio werd vertraagd door het tropischeklimaat waaraan de Spaanse riddersniet gewend waren, diverse ziektes, de

bijna ondoordringbare oerwoudvegeta-tie en de inmiddels weinig vriendelijkgezinde indianen.

Pas toen Juan de Cavallón in 1561met soldaten en kolonisten de MesetaCentral binnentrok en graan, runderenen paarden meenam, keerde het tij tengunste van de Spanjaarden. In 1564stichtten ze de hoofdstad Cartago op deplaats van een voormalig indiaans dorp.

La encomienda

Op de soldaten en kolonisten volg-den missionarissen van de franciscaner-en dominicanen-ordes. Er werden ker-ken gebouwd en er ontstonden kleinedorpjes en groepen boerderijen. Net alsin de andere Latijns-Amerikaanse kolo-niën voerden de Spanjaarden al snel deencomienda in. Dit systeem permitteer-de superieuren, meestal adellijke kolo-nisten, goedkoop akkerland te verwer-ven en voor het bewerken ervan indi-aanse slaven te houden. De slaven had-den op hun beurt – hoe nobel! – recht opeen christelijke opvoeding door de mis-sionarissen. Gewone kolonisten moes-

22

Boven: Op 12-10-1492 betrad Columbushet Bahama-eiland Guahani. Rechts: SirFrancis Drake, zeerover in dienst van Enge-land.

GESCHIEDENIS

ten hun land daarentegen zelf bewer-ken.

Tijdens de slavenjacht van de Span-jaarden werden talloze indianen ge-dood, anderen vluchtten naar het onher-bergzame achterland. Een deel van degevangenen werd verkocht aan Guate-mala of Zuid-Amerika, een aanzienlijkdeel stierf door de wreedheid van deconquistadores of aan ziektes die deblanken hadden geïmporteerd. Menschat dat de helft van de oorspronkelij-ke bevolking van Costa Rica de eersteeeuw van de Spaanse heerschappij nietoverleefde.

De kolonie Costa Rica ontwikkeldezich slechts langzaam. Schuldig daar-aan waren ook de vele overvallen vanEngelse piraten als Sir Francis Drake ofMansfield en Morgan. Vanuit het noor-den vielen de Nicaraguaanse Misquito-indianen steeds opnieuw binnen en hetaantal arbeidsgeschikte indianen namnog meer af. Bovendien bleven de ver-wachte bodemschatten als goud en zil-ver uit. Costa Rica was weinig aantrek-kelijk voor de Spaanse kolonisten. 300jaar na het begin van de kolonisatie leef-den er slechts circa 50.000 mensen in deprovincie Costa Rica, het grootste deeldaarvan mestiezen, dus een mengelingvan blanken en indianen, daarnaast eenpaar duizend blanken en indianen. Bui-ten het centrale hoogland was het landbijna onbevolkt.

Het ging beduidend beter met CostaRica toen in 1812 de grondwet vanCadíz werd aangenomen. Daardoorwerd de encomienda afgeschaft en hetrecht op scholing, de liberalisering vande handel, tien jaar vrijstelling van han-delsbelasting evenals persvrijheid in-gevoerd. De handel bloeide op, er wer-den scholen en kranten opgericht en ei-gen initiatief van de autochtonen werdondersteund.

De onafhankelijkheid

Anders dan bijvoorbeeld Mexicohoefde Costa Rica niet te strijden voor

zijn onafhankelijkheid. Die kreeg ze au-tomatisch door de Declaración de laIndependencia van Guatemala op 15september 1821. De politici in Cartagohoorden dat echter pas een maand lateren vormden daarop een provisorischeregering (junta) uit afgevaardigden vande grootste nederzettingen van het land.Er stonden twee mogelijkheden ter dis-cussie: of als autonome staat toe te tre-den tot de Republiek der Verenigde Pro-vincies van Centraal-Amerika (samenmet Guatemala, Honduras, El Salvadoren Nicaragua) of zich aan te sluiten bijhet monarchistische Mexico. De over-wegend uit Republikeinen bestaandeafvaardigingen van de steden Alajuelaen San José stemden voor de federatie,de monarchisten uit Heredia en Cartagovoor de latere keizer van Mexico,Itúrbide.

Omdat de meningsverschillen nietvreedzaam konden worden opgelost,kwam het tot een burgeroorlog. Diewerd echter heel snel, op 5 april 1823,tijdens de Slag bij de Volcán Irazú tengunste van de Republikeinen beslecht.Tegelijkertijd riepen de overwinnaars

23

GESCHIEDENIS

1La

nden

volk

San José uit tot nieuwe hoofdstad vanhet land. Deze verandering werd echterpas in 1835, tijdens de Guerra de laliga, een andere korte burgeroorlog, de-finitief vastgelegd toen de troepen vanSan José die van de drie vijandelijkebuursteden in september van dat jaar ophet slagveld overwonnen. Weliswaarbleef Costa Rica in eerste instantie lidvan de Republiek der Verenigde Provin-cies van Centraal-Amerika, maar hetland voldeed in de verste verten niet aande eisen die werden gesteld. De presi-dent van Costa Rica, Braulio CarrilloColina, voerde een zeer eigenzinnigepolitiek en trad in 1838 uiteindelijk uithet verbond. Toen hij zich in 1841 ech-ter tot dictator uitriep en de regeringontbond, gingen de republikeinen eenverbond aan met de voormalige presi-dent van de federatie, de HonduraanFrancisco Morazán en verdreven Car-rillo. Morazán nam de macht over, inte-greerde Costa Rica opnieuw in het

bondgenootschap, maar werd na zesmaanden eveneens door een revolutieuit de macht ontzet en geëxecuteerd.

De triomftocht van de koffie

Een paar jaar later kwam de situatietot rust: in 1848 werd de República deCosta Rica uitgeroepen. KoffiebaronJuan Rafael Mora Porras nam elf jaarlang de staatszaken van het land waar.Tijdens zijn regeringsperiode nam dekoffieteelt een hoge vlucht die vervol-gens decennialang de economie zou be-palen. In de Meseta Central ontstondengrote plantages, waarop eersteklashooglandkoffie groeit. De begininveste-ringen werden gefinancierd door goud-vondsten bij Alajuela en door Britsebanken.

Een kleine groep welgestelde, zeercommerciële, maar ook zeer gierigeboeren kocht of nam door gewetenlozezakenhandel talloze kleine boeren hunland af en vergaarde zo enorm veelgrond. Dat leidde ertoe dat vanaf datmoment niet meer burgers uit alle lagenvan het volk de politiek van Costa Rica

24

Boven: Koffieplantage, illustratie uit 1907.Rechts: Juan Santamaría, de nationale heldvan Costa Rica.

GESCHIEDENIS

bepaalden, maar de grootgrondbezittersen de rijke koffiehandelaren. De aristo-cracia cafetalera liet de tot seizoensar-beiders (peones) gedegradeerde kleineboeren nog meer verarmen. Ze bracht in1860 zelfs president Mora Porras tenval die een nationale bank ter financie-ring van gunstige kredieten voor kleineboeren had willen oprichten.

Onder de heerschappij van de koffie-aristocratie maakte het land een enormeeconomische bloei mee. Er werden we-gen aangelegd, scholen en ziekenhui-zen gebouwd, er kwamen drukke ha-vensteden. San José ontwikkelde zichvan een landelijke kleine stad tot eengoed onderhouden middelgrote stad enoveral schoten deftige herenhuizen uitde grond op de koffie-finca’s. Dezetrend hield aan tot aan de eeuwwisse-ling, maar werd kort onderbroken dooreen eigenzinnig intermezzo van de US-Amerikaanse zeerover en slavenhande-laar William Walker.

De William-Walker-episode

Nadat liberale politici in 1855 tijdensde Nicaraguaanse burgeroorlog die wasontvlamd tussen conservatieven en li-beralen, William Walker met zijn 300filibusteros (piraten-soldaten) te hulphadden geroepen, benoemde de Ameri-kaan zichzelf tot president van het land.Als een van zijn eerste ambtsverrich-tingen voerde hij de slavernij opnieuwin. Toen William Walker in maart vanhet jaar 1856 Guanacaste binnenmar-cheerde, kreeg de Costaricaanse presi-dent Porras tijdens een campaña nacio-nal binnen de kortste keren een proviso-risch leger uit vrijwilligers op de been.In een slag in de buurt van de haciendaSanta Rosa in het huidige nationalepark Santa Rosa dwongen Porras’ troe-pen Walker eerst tot terugtrekken enomsingelden hem daarop bij Rivas.Juan Santamaría, een jonge tamboer uitAlajuela, stak met een fakkel de vestingvan Walker in brand en veroorzaaktedaarmee diens vlucht. Santamaría

kwam daarbij weliswaar om, maar werdonsterfelijk als nationale held.

Bananen en spoorwegen

Bananen ontwikkelden zich in detweede helft van de 19de eeuw tot detweede pijler onder de Costaricaanseeconomie. De opbloei van de bananen-handel was onscheidbaar verbondenmet het uitbouwen van het spoorweg-net. President Tomás Guardia (1870-82) begon met behulp van kredieten vanBritse banken met het aanleggen vaneen spoorlijn van San José naar PuertoLimón aan de Atlantische kust. Doelvan deze lijn was om het verschepenvan koffie naar Europa met drie maan-den te verkorten. Tot dan toe hadden dezakken met bonen de lange weg viaPuntarenas naar Chili en vervolgens omKaap Horn naar Europa moeten afleg-gen.

Het aanleggen van het 160 km langetraject bleek buitensporig moeilijk: intotaal werden 4000 arbeiders het slacht-offer van malaria en gele koorts uit deoerwouden en moerassen. Na een jaren-

25

GESCHIEDENIS

1La

nden

volk

lange gedwongen pauze nam de US-Amerikaan Minor Kooper Keith de lei-ding van het project over. Zijn oomHenry Meiggs had al naam gemaakt alsingenieur van de beroemde Andes-spoorlijn in Peru. Keith wist van de re-gering de toezegging te krijgen dat devele duizenden hectaren land die tijdenshet omkappen van het oerwoud voor despoorbaan waren ontstaan, te kunnenbenutten voor het telen van bananen.Nadat hij het traject in 1890 had vol-tooid met behulp van 1000 uit Jamaicameegenomen Afro-Caribische arbei-ders die sterker dan blanken bleken tezijn, stelde hij de zwarte Jamaicanenopnieuw te werk in de plantages. In1899 werd de US-Amerikaanse UnitedFruit Company (UFC) opgericht die de-cennialang de economie en politiek vanCosta Rica zou bepalen.

Democratie en moderne tijd

De periode tussen 1880 en 1940 werdgekenmerkt door conflicten tussengrootgrondbezitters, rijke handelaren,de adel en de kerk aan de ene kant en li-berale regeringen aan de andere kant. Inde jaren tachtig van de 19de eeuw vaar-digde president Bernardo Soto wettenuit die kerk en staat langdurig zoudenscheiden: het scholingsmonopolie vande clerus werd opgeheven, de katholie-ke universiteit Santo Tomás geslotenevenals het burgerlijk huwelijk inge-voerd en de begraafplaatsen werdenvoortaan door de staat beheerd. Daar-voor al had men de algemene leerplichtingevoerd en nationale opleidingspro-gramma’s gestart voor technici en ande-re geschoolde krachten. Costa Ricamaakte nu een regelrechte modernise-ringsgolf mee. Er werden elektriciteits-centrales gebouwd, het postsysteem uit-gebreid en een telefoonnet aangelegd,de Atlantische spoorlijn werd voltooid,het algemeen kiesrecht voor manneningevoerd en in San José lieten de stads-besturen een grote Nationale Biblio-

26

Boven: Deze oude locomotief is een relict uitde spoorwegwerken uit de 19de eeuw.Inmiddels werd het treinverkeer opgeheven.Rechts:Vrouwen en kinderen in het centralehoogland, waar de bevolkingsdichtheid 10tot 15 keer groter is dan aan de kust.

GESCHIEDENIS

theek en een prachtig Nationaal Mu-seum bouwen.

Partijen en vakbonden

Deze periode zag zich echter ook ge-steld voor problematische beslissingen.Om de positie van de kleine boeren teversterken tegenover de koffiearistocra-tie, werden immense gebieden van hetland ontgonnen en veranderd in akker-land. De bevolking groeide sterk, steedsmeer immigranten uit Europa kwamenhet land binnen. Na diverse woelige ja-ren met een militaire coup en eenschrikbewind ontstonden uiteindelijk inde dertiger jaren van de 20ste eeuw po-litieke partijen en vakbonden die bij-voorbeeld tijdens een algemene stakingin 1934 de mensonterende arbeidsom-standigheden van de United Fruit Com-pany aan de kaak stelden. De regeringvan Angel Calderón Guardia (1940-44)kwam er niet onderuit om een achturigewerkdag, een salario mínimo (mini-mumloon), het recht op lidmaatschapvan een vakbond en een sociaal verze-keringssysteem in te voeren. Deze her-

vormingen werden voortaan als calde-ronismo aangeduid.

Toen de conservatieve oppositie in1947 opriep tot een algehele staking eneen paar successen kon boeken tegen deregering, nam de tot dan toe duidelijkemeerderheid van de liberalen in het volkaf. Na de nieuwe verkiezingen in 1948verweten de partijen elkaar verkie-zingsfraude. Het kwam tot een burger-oorlog (Guerra de la liberación). Op 18april 1948 dwong de oppositie onderleiding van de uit de koffiearistocratieafkomstige José Figueres Ferrer de li-beralen definitief door de knieën tegaan: Calderón vluchtte naar Nicara-gua.

Verrassend, en voor zijn aanhangersin de koffieadel onbegrijpelijk, drukteFigueres de gelijkstelling van de zwar-ten (die hem in de burgeroorlog haddengesteund) door, voerde het algemenekiesrecht in en nationaliseerde de bank-en. Om de macht van de koffiebaronsdefinitief te breken, schafte Figueresdatzelfde jaar in een beroemd gewordenredevoering voor het huidige NationaleMuseum, het toenmalige hoofdkwartier

27

GESCHIEDENIS

1La

nden

volk

van het leger, het leger af en verving hetdoor een politiecorps.

Industrialisatie en neutraliteit

Figueres’ opvolger Otilio Ulate konde vrijgekomen gelden uit het militairebudget steken in zijn nieuwe onderwijs-programma, in het verbeteren van hetgezondheidswezen en in de modernise-ring van de landbouw. Om zijn hervor-mingen te financieren, hief hij boven-dien een btw en tol op ingevoerde waar.Door de houtindustrie en veeteelt te sti-muleren moest Costa Rica minder af-hankelijk worden van koffie en bana-nen, waarvan de prijzen op de wereld-markt sterk schommelen. Er ontstondeen brede, goed opgeleide middenklas-se die de democratie van het land eenvastere basis gaf.

President José Figueres Ferrer(1953-57 en 1970-74) bracht een duide-

lijke economische opbloei op gang enwerd voortaan door het volk liefdevolDon Pepe genoemd.

In 1983 riep president Luis AlbertoMonge officieel de ongewapende neu-traliteit van Costa Rica uit. Daarmeeonttrok hij zich aan de sterke druk vanpresident Ronald Reagan, die vanuitCostaricaans grondgebied de contra’sin Nicaragua wilde ondersteunen.

Monges opvolger, Oscar AriasSánchez (1986-90), ging verder met depacifistische politiek. Het lukte hem devoormalige lidstaten van de Republiekder Verenigde Provincies van Centraal-Amerika rond een gemeenschappelijkeonderhandelingstafel te krijgen en eenvredesplan voor Midden-Amerika teformuleren. In 1987 kreeg hij daarvoorde Nobelprijs voor de vrede.

De parlementsverkiezingen in 1994werden gewonnen door de sociaalde-mocratische Partido de Liberación Na-cional (PLN). President werd JoséMaría Figueres Olsen. Zijn tegenkandi-daat Miguel Angel Rodriguez (POSC)wist daarna de presidentsverkiezingenin 1998 in zijn voordeel te beslissen.

28

Boven: De runderteelt maakte Costa Ricaminder afhankelijk van de bananen- en kof-fie-export. Rechts: Bijna 50 procent van deTico’s is jonger dan 20 jaar.

GESCHIEDENIS