Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con...
Transcript of Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con...
![Page 1: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/4.jpg)
![Page 5: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/5.jpg)
![Page 6: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/6.jpg)
REFLEXIONS INICIALS...QUÈ EN SABEM DE CREIXEMENT, MADURACIÓ I DESENVOLUPAMENT?
A QUINA EDAT COMENÇA A CAMINAR UN NEN?
![Page 7: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/7.jpg)
A QUINA EDAT UN NEN APRÈN A NADAR? I A ANAR AMB BICICLETA?
![Page 8: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/8.jpg)
![Page 9: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/9.jpg)
![Page 10: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/10.jpg)
![Page 11: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/11.jpg)
CONCEPTESCREIXEMENT
Increment de la mida corporal o qualsevol de les seves parts
MADURACIÓ
Canvis funcionals associats al canvis decreixement
DESENVOLUPAMENT
Maduració + Aprenentatge = Desenvolupament
![Page 12: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/12.jpg)
L’estat de maduració es pot definir a partir de:- L’edat cronològica- L’edat esquelètica- Nivell de maduresa sexual
El creixement i desenvolupament dels seus ossos,músculs, nervis i òrgans determina en gran part lesseves capacitats fisiològiques i el seu rendiment
WILLMORE I COSTILL 2007
Quan un nen incrementa la seva talla, també hofan les capacitats motores, la força, i la capacitataeròbica i anaeròbica.
![Page 13: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/13.jpg)
ASPECTES BÀSICS DEL CREIXEMENT I LA MADURACIÓEl creixement i la maduració dels sistemescorporals incideix en:
• Augment del to muscular de base
• Millora de l’equilibri estàtic i dinàmic
• Millora de la captació i tractament d’informació: percepció
• Millora de l’orientació i estructuració en l’espai.
• Millora de l’orientació i estructuració dels aspectes
temporals.
• Modificacions en la coordinació intersegmentària.
EVOLUCIÓ DE LES CAPACITATS PERCEPTIU-MOTRIUS
![Page 14: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/14.jpg)
EVOLUCIÓ DE LES CAPACITATS CONDICIONALS
• Augment de la capacitat i potencia aeròbica. (Valors VO2
max relatius similars als d’un adult)
• Increment de la capacitat anaeròbica làctica amb
modificacions de tolerància a acumulacions de lactat.
(Presenten menors concentracions de lactat en sang)
• Millora de la velocitat de reacció i de desplaçament,
segmentària i global.
• Millora la capacitat de generar tensió muscular.
• Disminució de la flexibilitat.
![Page 15: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/15.jpg)
EVOLUCIÓ DELS PATRONS DE MOVIMENT
• Millora de les coordinacions segmentàries excepte en el període puberal i en el PVC (Pic de Velocitat de Creixement)
• Evolució mantinguda en la regulació i el control dels moviments, excepte en el PVC, vinculada a: – Canvis de massa corporal– Canvis de dimensió: moviment
del cos i de les seves parts en l’espai. Modificacions d’espai i de temps.
![Page 16: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/16.jpg)
LLEIS DEL CREIXEMENT
LLEI DE PROGRESSIÓ I ESMORTEÏMENT
L’augment relatiu de les
dimensions corporals és més
gran quan més jove és el
subjecte; el ritme de creixement
es va frenant, llevat del moment
d’impuls puberal.
![Page 17: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/17.jpg)
LLEI D’ALTERNANÇA
S’alternen períodes de màxim creixement amb
períodes de creixement més controlat.
LLEI DE DISSOCIACIÓ
Les parts del cos no creixen totes al mateix temps ni
en les mateixes proporcions; creixen a velocitats
diferents.
![Page 18: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/18.jpg)
LA TEORIA DE LES 10.000 HORES
Regla proposada als anys 90 pe psicòleg suec K. Anders Ericsson,
i popularitzada pel sociòleg i periodista Malcom Gladwell (2008).
Per assolir l'excel·lència s’ha de tenir una acumulació de 10.000 hores de pràctica deliberada (cal estar implicat cognitivament)
Tots els estudis són transversals i retrospectius
En un estudi de Campitelli i Gobet amb jugadors d’escacs varen trobar que la mitjana d’hores requerides era de
11.000h. ...però compte, el més significatiu era la fluctuació d’hores (de 3.000 a 23.000h.) Per cert, els
escaquistes professionals tenien el doble de probabilitats de ser esquerrans.
![Page 19: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/19.jpg)
ELEMENTS D’ANÀLISI DEL CREIXEMENT I LA MADURACIÓ
1- AUGMENT DE LA TALLA
– Creixement continuat, mantingut fins PUBERTAT (PVC: Pic de
velocitat de creixement).
– A menys edat, menor variabilitat inter-individual. A més edat,
major variabilitat.
– Diferències entre nens i nenes no significatives a la primera i
segona infància (2-6/ 6-10 anys).
– El canvi PUBERAL es produeix amb una diferència aproximada de
2 anys. • Nenes, a partir dels 11-12. • Nens, a partir dels 13-14.
– Després del canvi puberal les diferències entre nens i nenes són
notables.
– Després del PVC, l’alçada tendeix a estabilitzar-se.
![Page 20: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/20.jpg)
CAL TENIR-HO EN COMPTE?...
![Page 21: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/21.jpg)
2- AUGMENT DEL PES
– A menor edat, menys variabilitat inter-individual.
– La variabilitat augmenta fins a mostrar un rang de dispersió
important.
– No hi ha diferències importants entre nens i nenes fins al canvi
puberal.
– El canvi puberal comença abans en nenes. Hi ha una diferència
aproximada de 2 anys.
– El procés de canvi puberal és més acusat en els nens que en
les nenes. (Genera un augment de pes més gran.)
– Factors externs tenen gran importància:
• Alimentació
• Quantitat i qualitat d’activitat física.
![Page 22: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/22.jpg)
![Page 23: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/23.jpg)
Un 12,6% dels infants catalans té obesitat segonsl'Enquesta de Salut de Catalunya (2016)
![Page 24: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/24.jpg)
3- VELOCITAT DE CREIXEMENT
![Page 25: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/26.jpg)
![Page 27: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/27.jpg)
-Desacceleració del creixement fins als 10-12 anys, que es produeix el canvi puberal.
• Fins a aquesta edat:
– Creixement en talla d’uns 5-7 cms. per any, que comença sent més accentuat i va disminuint fins arribar als 5 cms. aprox.
– A parir dels 10-12 anys (amb variacions en funció del sexe):
• Increment i acceleració del creixement, que se situa al voltant dels 6-7 cms. fins als 10 cms. aprox. cap als 12 anys en nenes i 14 anys en nens.
![Page 28: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/28.jpg)
• Nenes: – PVC en alçada: 11’5-12 anys – PVC en pes: 12’5-13 anys
• Nens: – PVC en talla: 13’5-14 anys – PVC en pes: 14’5-15 anys
• Hi ha una diferència aproximada de dos anys: – Afecta al Cicle Superior de Primària i als primers anys de l’ESO, en els qual es poden apreciar diferències significatives.
• Aquestes diferències tenen incidència en: – Coneixement i domini del cos estàtic i en moviment. – Possibilitats d’aprenentatge. – Rendiment físic.
![Page 29: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/29.jpg)
4- AUGMENT DE L’ÍNDEX DE MASSA CORPORAL
IMC= pes/talla2
kg m
Valors normals en adults: H= 22-24 D= 21-23
Valors enfermetats cardiovasculars: H= >27,8 D= > 27,3
Primesa: H= <20 D= <19
![Page 30: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/30.jpg)
![Page 31: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/31.jpg)
![Page 32: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/32.jpg)
Endomòrfic
Ectomòrfic
Mesomòrfic
Cos de formes rodones, amb predomini del component de greix.
Cos amb predomini de la massa muscular.
Cos alt, prim i fràgil. Longilini.
![Page 33: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/33.jpg)
5- VARIACIONS DE LES PROPORCIONS CORPORALS
![Page 34: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/34.jpg)
6- CREIXEMENT I MADURACIÓ ÒSSIA
• La majoria dels óssos es desenvolupen a partir de cartílags hialins. (alguns óssos plans (crani) o fan a partir de membranes fibroses)
• S’inicia en els centres primarisd’ossificació, situats a la diàfisi.
• L’ossificació continua en els centressecundaris situats a les epífisis.
• Es produeix un augment en llargada i en espessor.
• L’exercici físic incrementa l’amplada, la densitat i la força òssia.
• El creixement ossi finalitzaaproximadament cap als 20 anys.
![Page 35: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/35.jpg)
7- CREIXEMENT MUSCULAR
• La massa muscular incrementa de forma sostinguda, conjuntament amb els guanys de pes.
• En els nois, gran part dels guanys de massa muscular arriba amb la pubertat (testosterona).
• En les noies no hi ha un canviexponencial a la pubertat, i la seva massamuscular continua incrementant-se méslentament.
• L’increment s’aconsegueix mitjançantl’hipertrofia de fibres musculars.
• Arriba al seu màxim nivell entre els 16 i20 anys en dones, i entre els 18 i 25 enhomes.
OSGOOD-SCHLATTER
![Page 36: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/36.jpg)
8- CREIXEMENT DE LA MASSA GRASSA
• Totes les cèl·lules grasses poden augmentar la seva mida a qualsevol edat, des del naixement fins a la mort.
• Representa aproximadament el 15% del pes corporal en els homes adults i el 25% en les dones. (estrògens).
• La intensitat en l’acumulació de greixdepèn dels hàbits dietètics, del’exercici i de l’herència.
![Page 37: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/37.jpg)
9- EVOLUCIÓ DEL SISTEMA NERVIÓS
• Creixement accelerat del cervell i del SN: 80% als 6 anys fins al 95% als 12 anys aproximadament.
• Elevat nivell de maduració del SN en comparació amb el creixement corporal general.
• Alt nivell de plasticitat sinàptica: capacitat per establir noves sinapsis nervioses.
• Alt nivell de mielinització de les neurones: augmenta la capacitat i velocitat de transmissió de la informació.
![Page 38: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/38.jpg)
• La mielinització ha de completar-se abans de poder desenvolupar reaccions ràpides i moviments hàbils.
![Page 39: Creixement, maduració, desenv. motor (1)€¦ · COMO APRENDEMOS LOS ADULTOS: 30 % 20 % 70 % con otrOS 80% De 10 que hacemos 95 De 10 que enseñamos a otros acompaMr. doc CIE](https://reader035.fdocumento.com/reader035/viewer/2022070912/5fb44aa9917aeb420208759a/html5/thumbnails/39.jpg)
COM SÓN ELS ADOLESCENTS?
CANVIS FÍSICS ?
CANVIS PSICOLÒGICS?
FACTORS SOCIALS?
CANVIS BIOLÒGICS?