Diderot - Jacques o fatalista

7/30/2019 Diderot - Jacques o fatalista

1/131

Jacques o fatalista - Denis Diderot

Denis DiderotJacques o fatalistaVersin galega de Mara Dolores Ramos Duarte

Como se encontraran? Por casualidade, coma todo o mundo. Como sechamaban? Que vos importa? De onde vian? Do lugar mis prximo. A ondean? que se sabe onde se vai? Que dican? O amo non dica nada; eJacques dica que o seu capitn dica que todo o que nos sucede de bo oumalo aqu abaixo est escrito no ceo.O AMO - unha gran frase esa.JACQUES - O meu capitn engada que cada bala que parta dun fusil tia oseu billete.O AMO - E tia razn...Despois dunha curta pausa, Jacques exclama:-Que o demo leve o taberneiro e a sa taberna!O AMO - Por que mandar demo o prximo? Iso non propio de cristinsJACQUES - que, mentres me emborracho co seu vio malo, esquzome de

leva-los nosos cabalos bebedoiro. Meu pai dectase; anxase. Sacudo acabeza; el colle un bastn e pgame nos ombros con certa dureza. Unrexemento pasaba para ir campo que est diante de Fontenoy; enrlome nelpor despeito. Chegamos e prodcese a batalla.O AMO - E recbe-la bala na ta direccin.JACQUES - Adivichelo: un tiro no xeonllo. E Deus sabe as boas e as malasaventuras ocasionadas por este tiro. Sguense unhas s outras coma pasosdunha cadea. Sen ese tiro, creo que non estara namorado na mia vida, nincoxo.O AMO - Estiveches namorado, entn?JACQUES - Vaia se o estiven!O AMO - E foi a causa dun tiro?JACQUES - A causa dun tiro.

O AMO - Nunca me dixeras nada diso.JACQUES - Croo ben.O AMO - E por que?JACQUES - que iso non poda ser dito nin antes nin mis tarde.O AMO - E o momento de coecer eses amores chegou?JACQUES - Quen o sabe?O AMO - Por se acaso, comeza ...Jacques comeza a historia dos seus amores. Era pola noite e o tempo estaba

abafante; o amo adormeceu. A noite sorprendeunos no medio do campo;estaban extraviados. O amo, cunha clera terrible, bota a lategazos sobreo seu criado e o coitado di a cada golpe:-Este, parecer, estaba escrito no ceo...

Vs vedes, lector, que estou en bo camio, e que nas mias mans estfacervos esperar un ano, dous anos, tres anos, o relato dos amores deJacques, separndoo do seu amo e facndolles correr a cada un a sorte queme praza. Que me impedira casa-lo amo e facelo cornudo?, embarcar aJacques para as illas?, levar al o seu amo?, volver traer a mbolosdous a Francia no mesmo navo? Que fcil facer contos! Pero vanselibrar diso a cambio dunha mala noite e vs a cambio desta demora.Amenceu. Vela os estn outra vez montados sobre as sas bestas e seguen oseu camio. -E a onde an?-. Esta a segunda vez que me facedes esapregunta, e a segunda vez que eu vos respondo: Que mis vos d? Se empezo


2/131


3/131

que esteas anda sobre unha carreta cos teus compaeiros, lonxe dohospital, lonxe da ta curacin e lonxe de namorarte.JACQUES - A pesar do que queirades pensar, a dor do meu xeonllo eraexcesiva; anda aumentaba pola dureza do transporte, pola desigualdade doscamios, e a cada focha eu daba un berro agudo.O AMO - Porque estaba escrito no ceo que habas berrar?JACQUES - Sen dbida! Perda moito sangue, e estara morto se a nosacarreta, a ltima da fila, non parase diante dunha choza. Entn, pido queme baixen; penme no chan. Unha muller nova, que estaba de p porta dachoza, entra na sa casa e sae case momento cun vaso e unha botella devio. Bebn un ou dous grolos de prsa. As carretas que precedan nosapuxronse en marcha. Dispanse a volverme tirar entre os meuscompaeiros, cando, agarrndome forte roupa desta muller e a todo o queestaba redor de min, empecei a berrar que non volvera subir e que,morrer por morrer, prefera morrer no sitio no que estaba que das leguasmis lonxe. Cando acabei estas palabras, desmaieime. Cando espertei,encontrbame espido e deitado na cama que ocupaba unha das esquinas dachoza, e meu redor estaban un campesio, o dono do lugar, a sa dona, amesma que me socorrera, e algns nenos. A muller empapara a esquina do seumandil en vinagre e fretbame con el o nariz e as sens.O AMO - Ah! Desgraciado, pillabn... infame, xa te vexo vir.JACQUES - Meu amo, creo que non vedes nada.O AMO - Non desta muller de quen te vas namorar?JACQUES - E se me namorase dela, que tera iso que dicir? Acaso un

dono de namorarse ou non namorarse? E cando se est, ese dono decomportarse coma se non se estivese? Se iso estivese escrito no ceo, todoo que vos dispoedes a dicirme, xa mo tera dito eu, terame losqueado,tera dado coa cabeza contra as paredes; tera arrincado os cabelos; peronon servira de nada e o meu benfeitor sera cornudo.O AMO - Pero razoando teu xeito, non hai crime que se cometa conremorsos.JACQUES - O que vs me obxectades amoloume a cabeza mis dunha vez: perocon todo iso, a pesar meu, volvo sempre frase do meu capitn: todo o quenos pasa de bo e de malo aqu est escrito no ceo. Sabedes, seor,algunha maneira de borrar esta escritura? Podo eu non ser eu? E sendoeu, podo eu obrar doutra maneira distinta? Podo ser eu noutro? E desdeque estou no mundo, houbo un s instante no que iso non fose verdade?

Predicade tanto como vos praza, as vosas razns quizais sexan boas; perose est escrito en min ou no ceo que eu as encontre malas, que queredesque lle faga?O AMO - Pregunto eu unha cousa: se o teu benfeitor sera cornudo porqueestaba escrito no ceo; ou se iso estaba escrito no ceo porque ti farascornudo teu benfeitor.JACQUES -As das estaban escritas, unha lado da outra. Todo foi escrito vez. coma un gran rolo que se desprega pouco a pouco.Imaxinade, lector, ata onde podera levar esta conversacin sobre o temado que tanto se falou, tanto se escribiu desde hai dous mil anos, senavanzar un paso. Se me agradecedes pouco o que vos digo, agradceme moitoo que non vos digo.Mentres os nosos dous telogos discutan sen se entender, como pode

suceder en teoloxa, achegbase a noite. Atravesaban unha comarca poucosegura en todo tempo, e que anda o era menos cando a mala administracine a miseria multiplicaran sen fin o nmero de malfeitores. Quedronse namis miserable das pousadas. Prepranlles dous catres de tesoira nuncuarto cerrado con tabiques fendidos por todas partes. Pediron a cea.Lvanlles auga de charca, pan negro e vio avinagrado. O pousadeiro, apousadeira, os fillos, os criados, todo tia un aspecto sinistro. Oan lado deles as inmoderadas risas e a tumultuosa alegra dunha ducia desalteadores que os precederan e que se apoderaran de tdalas provisins.Jacques estaba bastante tranquilo, pero o seu amo todo o contrario. Este


4/131

paseaba a sa preocupacin longo e largo, mentres o seu criado devorabaalgns anacos de pan negro, e tragaba, facendo acenos, algns vasos devio malo. Estaban as, cando sentiron petar na porta; era un criado queaqueles insolentes e perigosos vecios obrigaran a levarlles s nosos dousviaxeiros, sobre un dos seus pratos, tdolos sos dunha galia quecomeran. Jacques, indignado, colle as pistolas do seu amo.-A onde vas?-Deixdeme.-A onde vas?, dgoche.-Facer entrar en razn a esta chusma.-Sabes que son unha ducia?-Anda que fosen cen, o nmero non importa, se est escrito no ceo que nonson bastantes.-Que o demo te leve co teu impertinente refrn!Jacques escapa das mans do seu amo, entra na estancia daqueles matns,cunha pistola en cada man.-Lixeiro, a deitarse -dilles-, primeiro que se mova levntolle a tapados miolos...Jacques tia o aspecto e o ton tan verdadeiros, que aqueles pillos, queapreciaban tanto a vida coma a xente honesta, rguense da mesa sen soprarunha palabra, spense e ditanse. O amo, inseguro da maneira na que aquelaaventura acabara, esperbao tremendo. Jacques volve cargado cos despoxosdaquela xente; apoderrase deles para que non tivesen a tentacin de selevantar; apagralle-la luz e cerrralle-la porta con das voltas, da que

traa a chave cunha das sas pistolas.-Agora, seor -dille seu amo-, s temos que nos parapetar empuxando asnosas camas contra esta porta, e a durmir de forma apracible...E ponse a empuxa-las camas, contndolle fra e sucintamente seu amo odetalle da expedicin.O AMO - Jacques, que demo de home es! Entn, ti cres...JACQUES - Eu nin creo nin deixo de crer.O AMO - E se se negasen a deitarse?JACQUES - Iso era imposible.O AMO - Por que?JACQUES - Porque non o fixeron.O AMO - E se se levantan?JACQUES - Tanto peor ou tanto mellor.

O AMO - Se... se... se... e...JACQUES - Se, se o mar fervese, habera, como se di, moitos peixescocidos. Demo, seor, hai un instante, crestes que eu corra un granperigo e nada era mis falso; agora credes que estades en gran perigo, equizais nada hai tampouco mis falso. Todos, nesta casa, temos medo unsdos outros; o que proba que somos todos imbciles...E, falando as, espiuse, deitouse e adormeceu. O seu amo, comendo un anacode pan negro e bebendo un trago de vio malo, prestaba odos seu redor,miraba a Jacques, que roncaba, e dica:-Que demo de home este...!Seguindo o exemplo do seu criado, o amo estirouse tamn sobre o seuxergn, pero non durmiu do mesmo xeito. amencer, Jacques sentiu unha man que o sacuda; era a do seu amo que o

chamaba en voz baixa:-Jacques! Jacques!JACQUES - Que pasa?O AMO - de da.JACQUES - Pode ser.O AMO - rguete.JACQUES - Por que?O AMO - Para sar de aqu o mis axia posible.JACQUES - Por que?O AMO - Porque aqu estamos mal.


5/131

JACQUES - Quen sabe se estaremos mellor noutro sitio?O AMO - Jacques.JACQUES - Est ben, Jacques, Jacques Que demo de home sodes!O AMO - Que demo de home es ti? Jacques, meu amigo, por favor.Jacques frega os ollos, bocexa varias veces, estira os brazos, levntase,vstese sen apresurarse, volve empuxa-las camas, sae do cuarto, baixa, vai corte, ponlle a sela e a brida s cabalos, esperta o pousadeiro quedurma anda, paga o gasto, garda as chaves dos dous cuartos e a nosaxente parte.O amo quera afastarse a trote longo; Jacques quera ir paso e sempresegundo o seu costume. Cando estiveron a unha distancia bastante grande da

sa triste morada, o amo, escoitando algo que resoaba no peto de Jacques,pregntalle qu era. Jacques dille que eran as chaves dos dous cuartos.O AMO - E por que non as devolviches?JACQUES - Porque as tern que derrubar das portas; a dos nosos veciospara sacalos da sa prisin e a nosa para entregrlle-la roupa; e isodaranos tempo.O AMO - Moi ben, Jacques! Pero, para que gaar tempo?JACQUES - Para que? Abof, non o sei.O AMO - E se queres gaar tempo por que ir paso como ti vas?JACQUES - que por non sabe-lo que est escrito no ceo, non se sabe o quese quere nin o que se fai, e sguese a propia fantasa que se lle chamarazn, ou a propia razn que frecuentemente non mis que unha perigosa

fantasa que tan pronto se volve boa como run.O AMO - Poderas dicirme que un tolo, que un sensato?JACQUES - Por que non...? un tolo... agardade... un home desgraciado;e, por conseguinte, un home feliz sensato.O AMO - E que un home feliz ou desgraciado?JACQUES - fcil. Un home feliz aquel do que a felicidade est escritano ceo; e, por conseguinte, aquel do que a desgracia est escrita no ceo un home desgraciado.O AMO - E quen escribiu no ceo a felicidade e a desgracia?JACQUES - E quen fixo o gran rolo no que todo est escrito? Un capitn,amigo do meu capitn, ben dara un escudo por sabelo; el, non dara uncan, nin eu tampouco, pois de que me servira?, evitara con iso oburato onde teo que rompe-la crisma?

O AMO - Eu creo que si.JACQUES - Eu creo que non; porque tera que haber unha lia falsa sobre ogran rolo que contn a verdade, que s contn a verdade, e que contn todaa verdade. Estara escrito no gran rolo: "Jacques romper a crisma talda" e, Jacques non rompera a crisma? Pensades que iso sera posible,quenquera que sexa o autor do gran rolo?O AMO - Hai moito que dicir sobre ese asunto...JACQUES - O meu capitn cra que a prudencia unha suposicin segundo aque a experiencia nos autoriza a mira-las circunstancias nas que nosencontramos como causa de certos efectos que hai que esperar ou temer para

o futuro.O AMO - E ti entendas algo diso?

JACQUES - Claro, pouco a pouco eu afacame sa lingua. Pero, dica el,quen pode presumir de ter experiencia bastante? O que se preza de estarmellor dotado dela, nunca foi vctima dun engano?, e parte hai algnhome capaz de apreciar exactamente as circunstancias nas que se encontra?O clculo que se fai nas nosas cabezas e aquel que est fixado no rexistrode al arriba, son dous clculos ben diferentes. Somos ns quendirixmo-lo destino, ou ben o destino quen nos gua a ns? Cantosproxectos sensatamente concertados fracasaron, e cantos fracasarn!Cantos proxectos insensatos tiveron xito, e cantos o tern! Isto o queo meu capitn me repeta, trala toma de Berg-op-Zoom e a do Port-Mahon;


6/131

engada que a prudencia non nos asegura o xito, pero que nos consola nunfracaso: por iso durma a vspera dunha accin baixo a sa tenda coma nasa guarnicin e a combate coma baile.Del si que exclamariades:-Que demo de home...!Estando as, oron a certa distancia detrs deles rudo e berros; xirarona cabeza e viron un grupo de homes armados de varas e de forcadas queavanzaban cara a eles a todo correr. Creredes que era a xente da pousada,os seus criados e os salteadores dos que ns falamos. Creredes que polama derrubaran a porta sen chaves, e que os salteadores imaxinaran que osnosos dous viaxeiros largaran coas sas pertenzas. Jacques creuno e dicapolo baixo:-Malditas sexan as chaves e a fantasa ou razn que mas fixo levar!Maldita sexa a prudencia!, etc., etc.Creredes que este pequeno exrcito caer sobre Jacques e o seu amo, quehaber a unha accin sanguenta, bastonadas, pistoletazos; e s de mindepende que todo iso suceda; pero adeus verdade da historia, adeus relato dos amores de Jacques. Os nosos dous viaxeiros nunca foronseguidos, ignoro o que sucedeu na pousada trala sa marcha. Continuaron asa ruta, indo sempre sen saber a onde an, anda que soubesenaproximadamente a onde quera ir; entretendo o aburrimento e a fatiga cosilencio e coa conversacin, como acostuman face-los que camian, ealgunhas veces os que estn sentados. evidente que non estou a facer unha novela, pois descoido o que un

novelista nunca deixara de empregar. Quen tome o que eu escribo polaverdade quizais se equivoque menos c que o considera unha fbula.Esta vez foi o amo quen falou primeiro e quen empeza co refrn de costume:

-Ben, Jacques, a historia dos teus amores?JACQUES - Non sei onde a. Fun interrompido con tanta frecuencia que sermellor que volva empezar.O AMO - Non, non. Recuperado do teu desmaio porta da choza, encntrastenunha cama, rodeado das persoas que a habitaban.JACQUES - Moi ben! O mis urxente era conseguir un cirurxin, e non habaningn a menos dunha legua redonda. O bendito fixo montar a cabalo a undos seus fillos, e enviouno lugar mis prximo. Mentres, a boa mullerquentara vio, esgazara unha vella camisa do seu marido; desinfectou o meu

xeonllo, cubriuno con compresas e envolveuno con vendas. Meteron algnsanacos de azucre, roubados s formigas, nunha parte do vio que servirapara a mia cura e tragueino; despois, exhrtanme a que tea paciencia.Era tarde; aquela xente sentou mesa e ceou. A cea acabou.Mais, o neno non volva e non haba cirurxin. O pai pxose de mal humor.Era un home triste por natureza; poalle mala cara sa muller, nonencontraba nada do seu agrado. Manda con dureza que deiten os outrosfillos. A sa muller senta nun banco e colle a roca. El a e via e, indoe vindo, buscaba querela por todo. "Se estiveses no muo como eu chedixera..." e acababa a frase acenando coa cabeza para o lado da mia cama.-Irase ma.-Era hoxe cando haba que ir, como eu che dixera... E eses restos de pallaque anda estn na granxa, a que esperas para levantalos?

-Levantaranse ma.-A que temos estase acabando e ti faras moito mellor levantndoa hoxe,como eu che dixera... E esa pila de cebada que se est a estragar nohrreo, aposto a que non pensaches en removela.-Fixrono os nenos.-Tias que facelo ti. Se estiveses no hrreo non estaras porta...Entrementres chegou un cirurxin, despois un segundo, despois un terceiroco rapaz da choza.O AMO - Ests entre cirurxins coma san Roque entre chapeos.JACQUES - O primeiro estaba ausente cando o rapaz chegara casa del; pero


7/131


8/131

partiu coma un relampo; outro tanto fixo a montura de Jacques, pois habaentre os dous animais a mesma intimidade que entre os seus cabaleiros;eran dous pares de amigos.Cando os dous cabalos, sen alento, recuperaron o seu paso normal, Jacquesdxolle amo:-Ben, seor, que pensades vs agora?O AMO - De que?JACQUES - Da ferida do xeonlloO AMO - Son da ta opinin; unha das mis crueis.JACQUES - Para o voso?O AMO - Non, non, para o teu, para o meu, para tdolos xeonllos do mundo.JACQUES - Meu amo, meu amo, non mirastes ben; crdeme que sempre noscompadecemos s de ns.O AMO - Que loucura!JACQUES - Ah, se soubese falar como sei pensar! Pero estaba escrito noceo que tera as cousas na cabeza e non haba dar coas palabras.Aqu Jacques embrllase nunha metafsica moi sutil e quizais verdadeira.Buscaba facerlle comprender seu amo que a palabra dor non tiasignificado e que non comezaba a telo ata o momento no que esa palabra lle

recordaba nosa memoria unha sensacin que experimentaramos. O seu amopregntalle se el xa dera a luz.-Non -respndelle Jacques.-E ti cres que parir produce unha gran dor?

-Seguramente.-Ti tes mgoa entn das mulleres con dores de parto?-Moita-Ti entn sentes mgoa por outras persoas?-Sinto mgoa dos e das que retorcen os brazos, dos que arrincan oscabelos, dos que dan berros, porque eu sei por experiencia que non se faiiso sen sufrir; pero polo mal propio da muller que d a luz non teo mgoaporque non sei o que iso, a Deus gracias. Pero por volver a unha penaque coecemos ambos, a historia do meu xeonllo, que se converteu tamn navosa pola cada...O AMO - Non, Jacques; a historia dos teus amores que se converteron nosmeus polas mias tristezas pasadas.JACQUES - Eu estou curado e un pouco aliviado. O cirurxin marchara e os

meus pousadeiros retirranse e deitranse. O seu cuarto estaba separado domeu por unhas tboas caladas sobre as que pegaran papel gris, e sobre estepapel algunhas imaxes coloreadas. Eu non durma, e escoitaba a muller quelle dica seu marido:-Deixdeme, non estou para bromas. Un pobre desgraciado que est morrendo nosa porta...!-Muller, dirasme todo iso despois.-Non, non vai ser. Se non acabades, levntome. Como me vai apetecer seteo o corazn oprimido?-Se te fas tanto de rogar, sers ti a chascada.-Non por facerme de rogar, pero que s veces sodes tan duro... que... que...Logo dunha curta pausa, o marido toma a palabra e di:

-Muller, recoece agora que nos metiches nun apuro do que case imposiblesar. O ano malo; a penas podemos satisface-las nosas necesidades e asdos nenos. O gran est tan caro! Non hai vio! Se anda se encontrasetraballo; pero os ricos encrranse; a xente pobre non fai nada; por un dade traballo, prdense catro. Ningun paga o que debe; os acredores sondunha cobiza que desespera, e neste momento vas ti e recolles aqu undescoecido, un estranxeiro que quedar aqu tanto tempo como Deus queira;e o cirurxin que non se apurar en curalo; pois estes cirurxins fandura-las enfermidades o maior tempo posible; que non ten nin un real, eque ha dobrar, triplica-lo noso gasto. Muller, como te vas desfacer deste


9/131

home? Fala, muller, dime algo.- que se pode falar con vs?-Ti dis que estou de mal humor, que refungo; quen non o estara? quennon refungara? Anda haba un pouco de vio na bodega: Deus sabe ondevai. Os cirurxins beberon onte tarde mis do que ns e os nosos fillosteriamos bebido nunha semana. E cirurxin, que non vir de balde, comopodes imaxinar, quen lle pagar?-Si, iso est moi ben dito, e como estamos na miseria facdesme un fillocoma se xa non tivesemos bastantes.-Que non!-Que si!; estou segura de que vou quedar preada.-Iso o que dis sempre.-E nunca fallou cando a orella me pica, e sinto un prodo coma nunca.-A ta orella non sabe o que di.-Non me toques! Deixa a mia orella! Dixame xa, home; que eststolo? Despois arrepentiraste.-Non, non, levo sen facelo desde a noite de san Xon.-Faralo tan ben que... e logo dentro dun mes poerasme mala cara coma sefose culpa mia.-Non, non.-E dentro de nove meses ser ben peor.-Non, non.-Sers ti quen o quixo?-Si, si.

-Acordaraste? Non dirs como dixeches as outras veces?-Si, si...E despois vela que de non, non, en si, si, este home furioso contra asa muller por ceder a un sentimento de humanidade...O AMO - a reflexin que estaba a facer.JACQUES - certo que aquel marido non era demasiado consecuente; pero eramozo e a sa muller bonita. Non se fan nunca tantos nenos coma en temposde miseria.O AMO - Nada se multiplica tanto coma os mendigos.JACQUES - Un fillo mis non nada para eles, a caridade quen osalimenta. E por outra parte este o nico pracer que non custa nada;conslanse durante a noite, sen gasto, das calamidades do da... Senembargo, as reflexins deste home non deixaban de ser xustas. Mentres eu

dica iso para min, volvn sentir unha violenta dor no xeonllo, e berro:-Ah, o xeonllo!E o marido berra:-Ah, muller!E a muller grita:-Ah, meu home! Pero ese home que est a...-Ese home?-Quizais nos ose-Que nos ose.-Ma, non me atreverei a miralo.-E por que? que non e-la mia muller? que non son o teu marido? que un marido ten unha muller, que unha muller ten un marido para nada?-Ai, ai!

-Que ocorre?-A mia orella...!-Que lle pasa ta orella?-Est peor ca nunca.-Durme, pasarache.-Non sei. Ai, a orella! ai, a orella!-A orella, a orella, ben fcil de dicir iso...Eu non vos direi o que pasou entre eles, pero a muller, tras repetir aorella, a orella varias veces sen interrupcin en voz baixa e precipitada,acabou por balbucir con slabas interrompidas a o...re...lla, e a


10/131

continuacin desta o...re...lla, eu non sei que, quen, xunto silencioque segue, me fixo imaxinar que o seu mal de orella se calmara dunha oudoutra maneira, non importa, iso agradoume. E a ela tamn!O AMO - Jacques, coa man no corazn, xurdeme que non foi desta muller dequen vos namorastes.JACQUES - Xroo.O AMO - Tanto peor para ti.JACQUES - Tanto peor ou tanto mellor. Vs credes que as mulleres queteen unha orella coma a sa escoitan de boa gana?O AMO - Creo que est escrito no ceo.JACQUES - Creo que a continuacin est escrito que elas non escoitandurante moito tempo o mesmo, e que son propensas a prestar odos a outro.O AMO - Podera ser.E vela os estn embarcados nunha disputa interminable sobre as mulleres;un dica que elas eran boas, o outro que malas; e mbolos dous tianrazn; un imbciles, o outro cheas de intelixencia; e mbolos dous tianrazn; un falsas, o outro verdadeiras: e mbolos dous tian razn; unavaras, o outro liberais: e mbolos dous tian razn; un belas, o outrofeas: e mbolos dous tian razn; un charlatanas, o outro discretas: embolos dous tian razn; un francas, o outro hipcritas; un ignorantes, ooutro ilustradas; un axuizadas, o outro libertinas; un loucas, o outrosensatas; un altas, o outro baixas: e tian mbolos dous razn.Seguindo esta disputa coa que poderan dar a volta mundo sen parar defalar un momento e sen prse de acordo, foron sorprendidos por unha

tormenta que os obriga a dirixirse ... - A onde? - A onde? Lector, tedesunha curiosidade ben incmoda. E que demo vos importa iso? Se vos dixesea Pontoise ou a Saint-Germain, ou a Nosa Seora de Loreto ou a Santiago deCompostela, que gaariades? Se insistides, direivos que se encamiarona... si, por que non...? cara a un castelo inmenso, cun frontispicio noque se la: "Eu non pertenzo a ningun e pertenzo a todo o mundo. Vs xaestabades aqu antes de entrar, e estaredes aqu incluso cando saiades." -Entraron nese castelo? - Non, pois ou a inscricin era falsa, ou xaestaban al antes de entrar. -Pero, polo menos saron de al?-. Non, poisou a inscricin era falsa ou estaban al mesmo cando saron -E quefixeron? - Jacques dica o que estaba escrito no ceo; o seu amo, o quequixo: ambos tian razn. - Que tipo de xente encontraron? - De todotipo. - Que dican al? - Algunhas verdades e moitas mentiras. - Haba

xente intelixente? - Onde non a hai? E malditos preguntns que seestenden coma a peste. O que mis lles choca a Jacques e seu amo duranteo tempo que pasearon por al. - Entn paseaban al? - Non facan outracousa, cando non estaban sentados nin deitados... O que mis lles chama aatencin a Jacques e seu amo, foi encontrar unha vintena de audaces, quese apoderaran dos mis soberbios apartamentos, onde se encontraban casesempre; que pretendan, contra o dereito comn e o verdadeiro sentido dainscricin, que o castelo lles fora legado en propiedade; e que coa axudadun certo nmero de moinantes s sas expensas, persuadiran a un grannmero de moinantes, todos dispostos por unha pequena cantidade de dieiroa prender ou asasinar primeiro que ousase contradicilos: sen embargo, entempo de Jacques e o seu amo, ousaran algunha vez. - Impunemente? -Depende.

Pensaredes que me divirto e que, por non saber xa qu facer cos meusviaxeiros, boto man da alegora, o recurso ordinario das intelixenciasestriles. Sacrificarei a mia alegora e tdalas riquezas que poda tirardela; eu convirei en todo o que vos guste, mais a condicin de que non memolestedes sobre a ltima morada de Jacques e do seu amo; sexa que eleschegasen a unha gran cidade e que durmisen nunha casa de prostitutas; quepasasen a noite na casa dun vello amigo que os tratou o mellor que puido;que se refuxiasen na casa dos monxes mendicantes, onde foron mal aloxadose mal fartos polo amor de Deus; que fosen acollidos na casa dun grande,onde lles faltou todo o necesario, no medio de todo o que superfluo; que


11/131

sasen pola ma dun grande albergue, onde lles fixeron pagar moi carounha mala cea servida en louza de prata, e unha noite pasada entrecortinas de damasco e sabas hmidas e engurradas; que recibisenhospitalidade na casa dun cura de aldea a media racin, que correu a botarman dos currais dos seus fregueses, para ter unha tortilla e unhapepitoria de polos; ou que se emborrachasen con excelentes vios, se desenun banquete e collesen unha indixestin ben acondicionada nunha ricaabada de Bernardos; pois anda que todo iso vos pareza igualmenteposible, Jacques non era desta opinin: s era realmente posible o queestaba escrito no ceo. O que verdade que, en calquera sitio que vosguste poelos en marcha, non daran vinte pasos sen que o amo lle dixese aJacques, logo de tomar, sen embargo, segundo o propio costume, a sa tomade rap:-Jacques, a historia dos teus amores?En vez de responder, Jacques exclama:- carallo coa historia dos meus amores! Resulta que eu deixei...O AMO - Que deixaches?No canto de responder, Jacques revolva en tdolos petos e rebuscaba portodas partes inutilmente. Deixara a bolsa de viaxe so a cabeceira da sacama, e anda non llo confesara amo cando este exclamou:- carallo co relato dos teus amores! Resulta que o meu reloxo quedoucolgado da cheminea.Jacques non se fixo de rogar; inmediatamente d a volta e regresa amodio, pois el nunca tia prsa... - inmenso castelo? - Non, non.

Entre as diferentes moradas posibles, das que vos fixen a enumeracinprecedente, escollede a que mellor convea circunstancia presente.Mentres, o seu amo a sempre cara a adiante. Pero vela o amo e o criadoseparados, e non sei a cal dos dous me unir preferentemente. Se queredesseguir a Jacques, tede coidado; a busca do reloxo poder chegar a ser tanlonga e complicada, que en moito tempo non se reunir co seu amo, o nicoconfidente dos seus amores, e adeus s amores de Jacques. Se, abandonndoos busca da bolsa e do reloxo, tomde-la decisin de acompaar amo,seredes moi corts, pero aburrirdesvos; anda non coecedes esa especie.Ten poucas ideas na cabeza; se chega a dicir algo sensato, porreminiscencia ou por inspiracin. Ten ollos coma vs e coma min; pero amaior parte do tempo non se sabe se est mirando. Non dorme pero tampoucovela; el dixase existir: esa a sa funcin habitual. O autmata a cara

a adiante, virando de vez en cando para ver se Jacques volva; baixaba docabalo e camiaba; volva subir na besta, faca un cuarto de legua, volvabaixar, sentaba no chan, coa brida do cabalo entre os brazos e a cabezaapoiada sobre as das mans. Cando estaba canso desta postura, levantbasee miraba lonxe por ver se divisaba a Jacques. Nin rastro de Jacques.Entn impacientbase, e sen saber moi ben se falaba ou non, dica:"Verdugo! can! pillo! onde est? que est a facer? Fai falta tantotempo para recuperar unha bolsa e un reloxo? Heino mazar a paos. certo;heino mazar a paos." Despois buscaba o reloxo no peto do chaleco, nonestaba, e acababa de aflixirse, porque non saba qu facer sen o seureloxo, sen a sa tabaqueira e sen Jacques. Estes eran os tres grandesrecursos na sa vida que transcorra en tomar tabaco, mira-la hora queera, interrogar a Jacques, e iso en tdalas combinacins. Sen o seu

reloxo, estaba entn reducido sa tabaqueira, que abra e pechaba a cadaminuto, como o fago eu cando me aburro. O que queda de tabaco pola noitena mia tabaqueira est en relacin directa co entretemento, ou inversaco aburrimento do meu da. Suplcovos, lector, que vos familiaricedes conesta maneira de falar tomada da xeometra, porque eu encntroa precisa eservireime dela a mido.Ben!, tedes bastante do amo; e como o criado non vn a vs, queredes quevaiamos onda el? Pobre Jacques! No momento no que falamos del, estexclamando dolorosamente: "Estaba escrito no ceo que nun mesmo da eusera tomado por un salteador, a punto de ser conducido a un crcere e


12/131

acusado de seducir a unha moza!"Cando se aproximaba, lentamente, castelo, non... lugar no que durmirana ltima vez, pasou seu lado un deses merceiros ambulantes s que lleschaman quincalleiros e brralle:-Seor cabaleiro, ligas, cintos, cadeas de reloxo, tabaqueiras de ltimamoda, autnticos jaback, aneis, broches de reloxo. Un reloxo, seor, unbonito reloxo de ouro, labrado, de dobre estoxo, coma novo...Jacques respndelle:-Busco un, pero non o teu... -e segue o seu camio, sempre pasio apasio.Cando marchaba, coidou que va escrito al arriba que o reloxo que aquelhome lle ofrecera era o do seu amo. Volve atrs e dille quincalleiro:-Amigo, vexmo-lo voso reloxo de caixa de ouro, creo que me podera

convir.-Abof -dille o quincalleiro- non me estraara; bonito, moi bonito, deXulio o Rei. S hai un intre que me pertence; adquirino por un anaco depan, vendereino a bo prezo. Gstanme as pequenas ganancias repetidas; peroun desgraciado neste tempo que corre: ata dentro de tres meses nonvolverei ter unha bicoca semellante. Parecdesme un home galante, epreferira que vos aproveitasedes vs e non outro...Mentres falaba, o merceiro puxera o fardo no chan, abrrao, e tirara del oreloxo que Jacques recoeceu instante, sen se asombrar; pois se nunca seapresuraba, moi raras veces se asombraba. Mira ben o reloxo: "Si, di parasi, o mesmo..." quincalleiro:

-Tedes razn, bonito, moi bonito, e sei que bo...Despois, metndoo no peto do chaleco dille quincalleiro:-Amigo, moitas gracias!-Como moitas gracias!-Si, o reloxo do meu amo.-Eu non coezo para nada o voso amo, este reloxo meu, compreino epagueino ben...E agarrando a Jacques polo pescozo, disponse a quitarlle o reloxo. Jacques

aproxmase cabalo, colle unha das pistolas e, apoindoa no peito doquincalleiro:-Retrate -dille-, ou es home morto.O quincalleiro, asustado, solta a presa. Jacques volve subir no seu cabalo

e encamase lentamente cara cidade, dicindo para si: "Xa est o reloxorecuperado, agora vexamos pola mia bolsa..."O quincalleiro apresrase a pecha-la sa maleta, pona sobre os ombros esegue a Jacques berrando:- adrn!, ladrn!, asasino!, socorro!, aqu!, aqu...!Era na estacin das colleitas: os campos estaban cubertos detraballadores. Todos deixan as sas fouces, rodean a aquel home epregntanlle nde estaba o ladrn, nde estaba o asasino.-Al o vai, al abaixo.-Como? Aquel que se dirixe lentamente cara porta da cidade?-O mesmo.-Estades tolo, aquel non ten pinta de ladrn.

-o, o, dgovolo eu, sacoume un reloxo de ouro forza.Aquela xente non saba de quen fiar, dos berros do quincalleiro ou damarcha tranquila de Jacques.-Reparade -engada o quincalleiro-, meus fillos, que estou arruinado senon me socorredes; vale trinta luses coma un ardite. Socorrdeme, leva omeu reloxo, e se se pon a picar con mbalas esporas, o meu reloxo estperdido...Anda que Jacques non poda escoitar aqueles gritos, poda ver facilmentea aglomeracin, e non a mis rpido por iso. O quincalleiro provoca, coapromesa dunha recompensa, que os campesios corran tras de Jacques. Vela


13/131

unha multitude de homes, de mulleres e de nenos que a a berrar:- ladrn! ladrn! asasino!E o quincalleiro sgueos de tan cerca como o fardo co que cargaba llopermita, e berra:- ladrn!, ladrn!, asasino...!Entraron na cidade, porque nunha cidade onde Jacques e o seu amoquedaran a vspera; acabo de recordalo. Os habitantes deixan as sascasas, renense cos campesios e co quincalleiro, todos berrando unsono:- ladrn!, ladrn!, asasino...!Alcanzan todos a Jacques mesmo tempo. O quincalleiro tirndose a el,Jacques ciballe un couce e derrbao no chan, pero aquel non deixa deberrar:-Pillo, galopn, malvado, devlveme o reloxo; devolverasmo, e ademais vasser colgado...Jacques, conservando o sangue fro, dirxese multitude que creca a cadainstante, e di:-Hai aqu un maxistrado de polica, levdeme onda el. Entn, eu fareivosver que non son para nada un pillo, e que este home si podera selo.Collinlle o reloxo, certo; pero este reloxo o do meu amo. Eu non sondescoecido nesta cidade: antonte pola noite o meu amo e mais eu chegamosaqu e pasmo-la noite na casa do seor tenente xeneral, o seu velloamigo.Se eu non vos dixera antes que Jacques e o amo pasaran por Conches, e que

se aloxaran na casa do tenente xeneral daquel lugar, foi porque non meacordei.-Condzaseme casa do tenente xeneral -dica Jacques, e mesmo tempoapeouse.No centro da comitiva estaban el, o seu cabalo e mailo quincalleiro.Marchan, chegan porta do tenente xeneral. Jacques, o seu cabalo e mailoquincalleiro entran, Jacques e o quincalleiro agarrranse un outro poloscolares. A multitude permanece fra.Entrementres, que faca o amo? Adormecera beira dun camio, coa bridado cabalo entre os brazos, e o animal paca na herba arredor do dormente,todo canto a brida lle permita.Tan logo como o tenente xeneral viu a Jacques, exclama:-Es ti, meu pobre Jacques! Que fas de novo por aqu ti s?

-O reloxo do meu amo: el deixrao colgado na esquina da cheminea e volvinoencontrar no fardo deste home, e a nosa bolsa, que eu esquecn baixo damia cabeceira, e que se encontrar se o ordenades vs.-E que iso estea escrito no ceo... -engade o maxistrado. instante fixo chamar a sa xente: no acto, o quincalleiro, sinalando unmoinante de mal aspecto, e recentemente instalado na casa, dixo:-Ese foi quen me vendeu o reloxo.O maxistrado, poendo un aspecto severo, dxolles quincalleiro e criado:-Mereceriades as galeras, ti por vende-lo reloxo, ti por mercalo... seu criado:-Devlvelle a este home o dieiro, e quita o uniforme inmediatamente... quincalleiro:

-Aprate a abandona-lo pas, se non queres quedar colgado nel para sempre.V-los dous tedes un oficio que trae mala sorte... Jacques, agoratrataremos da ta bolsa.A que se apoderara dela aparece sen que a chamen; era unha moza ben feita.

-Son eu, meu seor, quen teo a bolsa -dxolle ela amo-; pero eu non aroubei: deuma el.-Divo-la mia bolsa?-Si.


14/131

-Pode ser, pero que o demo me leve se me acorda...O maxistrado dxolle a Jacques:-Vea, Jacques, non lle deamos mis voltas a este asunto.-Seor...-Ela guapa e compracente polo que vexo.-Seor, xrovos...-Canto haba na bolsa?- redor de novecentas dezasete libras.-Ah, Javotte, novecentas dezasete libras por unha noite, demasiado paravs e para el. Ddeme a bolsa..A moza dlle a bolsa amo quen tira dela un escudo de seis francos:-Tede -dille, tirndolle o escudo-. Vela o prezo dos vosos servicios;valedes mis, pero para outro que non sexa Jacques. Desxovos quegade-lo dobre, pero fra da mia casa, entendedes? E ti, Jacques,aprate a subir no cabalo e volver co teu amo.Jacques sada maxistrado e afstase sen responder, pero dica para si:"Desvergonzada, pillabana! Estaba escrito no ceo que outro durmira conela, e que Jacques pagara... Vea, Jacques, conslate; non estsbastante contento por ter recuperado a bolsa e o reloxo do teu amo, e quecustase tan pouco?"Jacques monta a cabalo e abre paso entre o xento que se xuntara entradada casa do maxistrado; pero como lle daba pena que tanta xente o tomasepor un pillo, finxe saca-lo reloxo do peto e mira-la hora; despois picacoas das esporas o seu cabalo, que non estaba afeito, e parte a toda

velocidade. Acostumaba deixalo ir seu xeito; pois va tan inconvenienteparalo cando galopaba, como apuralo cando a lentamente. Cremos conduci-lodestino; pero el quen nos conduce sempre: e o destino, para Jacques, eratodo o que o tocaba ou rodeaba, o seu cabalo, o seu amo, un monxe, un can,

unha muller, un macho, unha curuxa. O cabalo conducao entn a todo corrercara seu amo, que adormecera beira do camio, coa brida do cabaloentre os brazos, como vos dixen. Daquela o cabalo estaba suxeito brida;pero cando Jacques chega, a brida segua no seu sitio, e o cabalo xa nonestaba. parecer, un pillo achegrase dormente, cortara suavemente abrida e levara o animal. Co rudo do cabalo de Jacques, o amo esperta, e asa primeira palabra foi:-Ven, ven, pailn! Voute...

Entn, empeza a bocexar.-Bocexade, bocexade, seor, tanto como vos pete, mais onde est o vosocabalo?-O meu cabalo?-Si, o voso cabalo...O amo, dndose de conta de que lle roubaran o cabalo, dispase a botarsesobre Jacques a golpes de brida, cando Jacques lle di:-A modio, seor, hoxe non estou de humor para deixarme matar; recibirei oprimeiro golpe, pero xrovos que segundo empezo a picar coas dasesporas e dixovos quedar...Esta ameaza de Jacques fixo desaparecer subitamente a furia do seu amo,que lle dixo cun ton sosegado:-O meu reloxo?

-Aqu o est.-E a ta bolsa?-Aqu est.-Tardaches moito tempo.-Non moito para todo o que fixen. Escoitdeme ben. Marchei, pelexei,amotinei a tdolos campesios, amotinei a tdolos habitantes da vila, funtomado por salteador, fun conducido ante o xuz, sufrn dousinterrogatorios, case fago colgar a dous homes, fixen despedir a uncriado, fixen botar a unha criada, fun convencido de me ter deitado cunhaprostituta que nunca vira pero que sen embargo paguei; e volvn.


15/131

-E eu, mentres te esperaba...-Mentres me esperabades estaba escrito no ceo que quedariades durmido eque vos roubaran o cabalo. Ben, seor, non pensemos mis niso! uncabalo perdido e quizais estea escrito no ceo que o volvamos atopar.-Meu cabalo!, meu pobre cabalo!-Por moito que sigades lamentndovos ata ma, nada vai cambiar.-Que imos facer?-Eu vouvos levar nas ancas, ou, se o preferides, quitarmo-las botas,atarmolas sela do meu cabalo, e seguiremos o noso camio a p.-Meu cabalo!, meu pobre cabalo!Decidiron ir a p, o amo exclamando de tempo en tempo "meu cabalo!, meupobre cabalo!" e Jacques parafraseaba o resumo das sas aventuras. Candochegou acusacin da moza, o seu amo dxolle:-De verdade, Jacques, que ti non te deitaras con esa moza?JACQUES - Non, seor.O AMO - E pagcheslle?JACQUES - Si.O AMO - Eu fun unha vez na mia vida mis infeliz ca ti.JACQUES - Pagastes despois de deitarvos?O AMO - Ti o dixeches.JACQUES - Nunca me contarades iso?O AMO - Antes de entrar na historia dos meus amores, temos que sar dahistoria dos teus. Ben, Jacques, os teus amores, que eu tomarei polosprimeiros e nicos da ta vida, non obstante a aventura da criada do

maxistrado de Conches; pois, anda que te deitases con ela, non teras quenamorarte. Tdolos das se deita un con mulleres s que non ama, e non sedeita coas mulleres s que ama. Pero...JACQUES - Ben, pero... que pasa?O AMO - Meu cabalo...! Jacques, meu amigo, non te enfades; ponte no lugardo meu cabalo, supn que eu te perdo, e dime se non me estimaras mis seme oses exclamar: "Meu Jacques!, meu pobre Jacques!"Jacques sorriu e dixo:-a, creo, na discusin do meu pousadeiro coa sa muller durante a noiteque segue mia primeira cura. Eu descansaba un pouco. O meu pousadeiro ea sa muller erguronse mis tarde que de costume.O AMO - Croo.JACQUES - Cando espertei, entreabrn as cortinas e vin o pousadeiro, a sa

muller e mailo cirurxin en conferencia secreta onda a fiestra. Despois doque escoitara durante a noite, non me foi difcil adiviar de que falaban.Eu tusn. O cirurxin dxolle marido:-Espertou; compadre, baixe adega, tomaremos un trago, iso volve a manmis segura; quitarei en seguida o apsito, despois pensaremos no resto.Unha vez que veu a botella e foi baleirada, pois, en termos da arte,beber un trago baleirar polo menos unha botella, o cirurxin achgase mia cama e dime:-Como foi a noite?-Ben.-O voso brazo... Ben, ben... o pulso non malo, case non hai febre. Haique ve-lo xeonllo... Vea, comadre -dille pousadeira que estaba de p lado da mia cama detrs da cortina, axuddeme.

A pousadeira chama a un dos fillos:-Non un neno o que nos fai falta aqu, sodes vs, un falso movementobuscaranos traballo para un mes. Achegdevos.A pousadeira achgase, coa mirada baixa:-Collede esta perna, a boa, eu encrgome da outra. Suavemente,suavemente... Cara a min, un pouco mis anda cara a min... Amigo, unhavolta para a dereita... dereita dgovos, e xa est...Eu agarrbame colchn coas das mans, apertaba os dentes, a suorcorrame por todo o rostro.-Amigo, isto non divertido.


16/131

-Xa me decato.-Xa est. Comadre, deixade a perna, collede a almofada; aproximade acadeira e poede enriba a almofada... Demasiado cerca... Un pouco mislonxe... Amigo, ddeme a man, apertdema forte. Comadre, pasade poloespacio que queda entre a cama e a parede, e colldeo por debaixo dobrazo... Moi ben... Compadre, non queda nada na botella?-Non.-Podevos no sitio da vosa muller, e que ela vaia buscar outra... Ben,ben, enchede de todo... Muller, deixade o voso marido onde est, e videpara o meu lado...A pousadeira chama outra vez a un dos nenos.-Demo! Xa volo dixen, non un neno o que precisamos. Podevos dexeonllos, pasade a man por baixo da barriga da perna... Comadre, tremedescoma se fixesedes algo malo, vea, coraxe... A esquerda na parte de abaixoda coxa por encima da vendaxe... Moi ben...!-Vela as costuras cortadas, as vendas desenroladas, o apsito quitado e amia ferida destapada. O cirurxin apalpando por riba, por baixo, poloslados, e cada vez que me tocaba, dica:-Ignorante!, burro!, zoupn!, e mtese a cirurxin! Esta perna, unhaperna que hai que cortar? Durar tanto coma a outra: garntovolo.-Curarei?-Xa curei outros.-Poderei andar?-Andaredes.

-Sen coxear?-Esa xa outra cousa; raios, amigo, como corredes Non vos chega con quevos salvase a perna? Despois de todo, se coxeades, ser pouca cousa.Gstavos bailar?-Moito.-Se camiades un pouco peor, bailaredes mellor... Comadre, o vioquente... Non, do outro primeiro: outro vaso non lle far mal nosa cura.Bebe, traen o vio quente, lvanme, vlvenme poe-lo apsito, mtenme nacama, aconsllanme durmir, se podo, pchanme as cortinas, acbase abotella encetada, baixan buscar outra, e a conferencia contina entre ocirurxin, o pousadeiro e a pousadeira.POUSADEIRO - Compadre, isto levar moito tempo?O CIRURXIN - Moito... Por vs, compadre.

O POUSADEIRO - Pero canto? Un mes?O CIRURXIN - Un mes! Podelle dous, tres, catro, quen o sabe! A rtulaest ferida, o fmur, a tibia... Por vs, comadre.O POUSADEIRO - Catro meses! Misericordia! Por que telo aqu? Que demofaca ela porta?O CIRURXIN - Por min, pois traballei ben.A POUSADEIRA - Meu amigo, xa volves empezar. Iso non o que meprometiches esta noite; pero paciencia, volvers insistir.O POUSADEIRO - Pero dime, que facer con este home? Se polo menos o anonon fose tan malo...!A POUSADEIRA - Se quixeses, ira casa do cura.O POUSADEIRO - Se pos al un p, miote a paos.O CIRURXIN - Por que, compadre? A mia vai.

O POUSADEIRO - asunto voso.O CIRURXIN - Pola mia afillada; como est?A POUSADEIRA - Moi ben.O CIRURXIN - Vea, compadre, pola vosa muller e a mia; son das boasmulleres.O POUSADEIRO - A vosa mis avisada; e non tera feito a estupidez...A POUSADEIRA - Pero, compadre, hai as monxas da caridade.O CIRURXIN - Comadre, un home na casa das monxas! E ademais hai unhapequena dificultade un pouco mis grande c dedo... Bebamos polas monxas,son boas rapazas.


17/131

A POUSADEIRA - E que dificultade?O CIRURXIN - O voso home non quere que vaiades casa do cura e a miamuller non quere que eu vaia casa das monxas... Pero, compadre, un tragomis, iso quizais nos axude. Interrogastes a ese home? Quizais non esteasen recursos.O POUSADEIRO - Un soldado!O CIRURXIN - Un soldado ten pai, nai, irmns, irms, parentes, amigos,algun neste mundo... Bebamos outro trago, afastdevos e deixdeme facer.Tal foi p da letra a conversacin do cirurxin, da pousadeira e dopousadeiro. Pero, que outra cor non sera eu capaz de darlle,introducindo un desalmado entre esta boa xente? Jacques terase visto, outeriades visto a Jacques no momento de ser arrincado da cama, tirado sobre

un camio real ou nun terreo pantanoso. - Por que non morto? - Morto,non. Eu chamara a algun para que o socorrese; ese algun sera unsoldado da sa compaa: pero iso apestara a Clveland. A verdade, averdade! - A verdade, diredes vs, frecuentemente fra, comn einspida; por exemplo, o voso ltimo relato da cura de Jacques, verdade,pero que ten de interesante? Nada. - De acordo. - Se ten que ser verdade,ten que ser coma Molire, Regnard, Richardson, Sedaine; a verdade ten oseu lado picante, que sae cando se ten intelixencia. - Pero cando falta?- Cando falta, non hai que escribir. - E se por desgracia un se parece acerto poeta que enviei a Pondichry? - Que poeta ese? - Este poeta...Pero se me interrompedes, lector, e se eu me interrompo a cada momento,

que pasar cos amores de Jacques? Facdeme caso, deixmo-lo poeta... Opousadeiro e a pousadeira afastronse... - Non, non, a historia do poetade Pondichry. - O cirurxin aproxmase cama de Jacques... - A historiado poeta de Pondichry, a historia do poeta de Pondichry. - Un da, veumeun mozo poeta, como me veen tdolos das... Pero, lector, que relacinten iso coa viaxe de Jacques o Fatalista e do seu amo...? -A historia dopoeta de Pondichry. - Tralos cumprimentos ordinarios sobre a miaintelixencia, o meu talento, o meu gusto, a meu benfacer, e outrasdeclaracins das que eu non creo nin unha palabra, anda que haxa mis devinte anos que mas repiten e quizais de boa fe, o mozo poeta tira un papel

do peto: son versos, dime. - Versos! - Si, seor, e sobre os que esperoque teades a bondade de darme a vosa opinin. -Amde-la verdade? -Si,

seor, e pdovola. - dela saber. - Como!, sodes tan estpido como paracrer que un poeta vn busca-la verdade a xunto de vs? -Si. - E paradicirlla? - Por suposto! - Sen reservas? - Sen dbida: A reserva mellorpreparada non sera mis que unha groseira ofensa; fielmente interpretada,significara: sodes un poeta malo; e como eu non vos considero bastanteslido para escoita-la verdade, non sodes mis que un home andino. - E afranqueza sempre vos deu resultado? - Case sempre... Eu lin os versos domeu mozo poeta, e dxenlle: Non s os vosos versos son malos, senn que medemostraron que nunca os faredes bos. -Terei que facelos malos entn; poiseu non podo deixar de facelos. - Vela unha terrible maldicin! Sabedes,seor, en que degradacin ides caer? Nin os deuses, nin os homes, nin ascolumnas, perdoaron a mediocridade dos poetas: foi Horacio quen o dixo. -Seino. - Sodes rico? - Non. - Sodes pobre? - Moi pobre. - E deslle unir

pobreza o ridculo de poeta malo; botaredes a perde-la vosa vida,seredes vello. Vello, pobre e poeta malo, ai, seor, que papel! - Xa osei, mais vxome arrastrado a pesar meu... (Aqu Jacques dira: Pero isoest escrito no ceo.) - Tedes pais? - Teo. - Cal o seu estado? -S onxoieiros. - Faran calquera cousa por vs? - Pode ser. - Ben! Visitadeos vosos pais, propodelles que vos adianten unha pacotilla de xoias.Embarcade para Pondichry; faredes malos versos durante o camio; candocheguedes, faredes fortuna. Unha vez feita a vosa fortuna, volveredes aqupara facer tantos malos versos como vos praza, con tal de que non osfagades imprimir, pois non hai que arruinar a ningun... Haba redor de


18/131

doce anos que eu lle dera este consello mozo, cando me apareceu; non orecoeca. Son eu, seor, dime el, o que enviastes a Pondichry. Estivenal, amasei al unha centena de miles de francos. Volvn; pxenme a facerversos de novo, e triovolos aqu... Son anda malos? - Anda; pero avosa sorte est arranxada, e eu consntovos que continuedes a facer malosversos. - Esa a mia intencin...E o cirurxin aproxmase cama de Jacques e este non lle deixa tempo parafalar.-Escoitei todo -dxolle.Despois, dirixndose seu amo, el engade... a engadir, cando o amo opara:-Estaba canso de camiar; sntase na beira do camio, coa cabeza viradacara a un viaxeiro que se achegaba a eles, a p e coa brida do cabalo, queo segua, pasada polos brazos.Ides crer, lector, que este cabalo aquel que lle roubaran amo deJacques e equivocardesvos. Iso sucedera nunha novela, un pouco antes ouun pouco despois, desta maneira ou doutra; pero isto non ten nada denovela, eu xa volo dixen, creo, e reptovolo agora.O amo dxolle a Jacques:-Ves aquel home que vn cara a ns?JACQUES - Vexo.O AMO - O seu cabalo parceme bo.JACQUES - Servn na infantera, non entendo diso.O AMO - Eu mandei na cabalera e si que entendo.

JACQUES - E que?O AMO - E que? Gustarame que lle foses propoer a aquel home que nosceda o cabalo, pagndolle, entndese.JACQUES - Iso de tolos, pero vou. Canto queredes gastar?O AMO - Ata cen escudos...Jacques, despois de recomendarlle seu amo que non adormecese, vai encontro do viaxeiro, proponlle a compra do cabalo, pgallo e lvao.-Ben! Jacques -dille o seu amo-, se vs tde-los vosos presentimentos,vede que eu tamn teo os meus. Este cabalo bo; o vendedor xuraracheque non tia defecto ningn; pero no tocante a cabalos tdolos homes sonenredadores.JACQUES - E en que non o son?O AMO - Montaralo ti e cederasme o teu.

JACQUES - De acordo.Vela van mbolos dous a cabalo, e Jacques contina:-Cando deixei a casa, meu pai, mia nai, o meu padrio, todos me deranalgo, cada un segundo os seus escasos medios; tia en reserva cincoluses, que Jean, o meu irmn maior, me regalara cando partiu para a sadesgraciada viaxe Lisboa...Aqu Jacques pxose a chorar, e o amo a facerlle ver que iso estabaescrito no ceo.- verdade, seor, eu too dito para min cen veces; pero con todo iso eunon podera deixar de chorar...Logo Jacques empeza a saloucar e a chorar cada vez mis; o amo colle atoma de rap e mira no reloxo a hora. Despois de poe-la brida do cabaloentre os dentes e enxuga-los ollos coas das mans, Jacques contina:

-Cos cinco luses de Jean, do meu alistamento, e cos regalos dos meus paise amigos, fixera unha bolsa da que anda non quitara un bolo. Aquelesaforros vanme de marabilla, que opinades, meu amo?O AMO - Era imposible que quedases mis tempo na choza.JACQUES - Mesmo pagando.O AMO - Pero que foi teu irmn Jean buscar a Lisboa?JACQUES - Parceme que vos esforzades en descamiarme. Coas vosaspreguntas, darmo-la volta mundo antes de chegar fin dos meus amores.O AMO - Que importa, sempre que ti fales e eu escoite? non son eses osdous puntos importantes? Refungas cando deberas estarme agradecido.


19/131

JACQUES - O meu irmn fora buscar a Lisboa repouso. Jean, o meu irmn, eraun rapaz intelixente: iso foi o que lle trouxo a desgracia; mellor terasido para el ser un imbcil coma min; pero estaba escrito no ceo. Estabaescrito que o irmn esmoleiro dos Carmes que via nosa aldea pedir ovos,la, cnabo, froita e vio en cada estacin, se aloxase na casa do meu pai,que corrompese a Jean, o meu irmn, e que Jean, o meu irmn, tomase ohbito de monxe.O AMO - Jean, o teu irmn, foi carmelita?JACQUES - Si, seor, e carmelita descalzo. Era activo, intelixente,preiteante; era o avogado consultor da aldea. Saba ler e escribir, edesde a sa xuventude, ocupbase de descifrar e copiar vellos pergamios.Pasou por tdalas funcins da orde, foi sucesivamente porteiro, adegueiro,xardineiro, sancristn, adxunto de procurador e banqueiro; coa marcha quelevaba, fara a fortuna de todos ns. Casou e casou ben das das nosasirms e algunhas outras mozas da vila. Non pasaba pola ra sen que ospais, as nais, os nenos non fosen a onda el, e lle gritasen: "Bos das,irmn Jean; como est, irmn Jean?" Era seguro que cando entraba nunhacasa a bendicin do ceo entraba con el; e se haba al unha moza, dousmeses despois da sa visita estaba casada. O pobre irmn Jean! A ambicinperdeuno. O procurador da casa, que llo deran como adxunto, era vello.Os monxes dixeron que tramara sucedelo trala sa morte, que para esteefecto cambiara completamente todo o arquivo de cartas, que queimara osvellos rexistros, e que fixera uns novos, de xeito que, morte doprocurador, nin o demo sera quen de ver algo nos ttulos da comunidade.

Haba necesidade dun papel, haba que perder un mes en buscalo;frecuentemente incluso non se encontraba. Os padres descubriron a artimaado irmn Jean e o seu obxecto: tomaron mal a cousa, e o irmn Jean, enlugar de ser procurador como el tia a esperanza, foi reducido a pan e aauga, e disciplinado ata que lle comunicou a outro a chave dos seusrexistros. Os monxes son implacables. Cando tiraron do irmn Jean tdalasaclaracins que necesitaban, fixrono portador de carbn no laboratorioonde se destila a auga dos carmelitas. O irmn Jean, antes banqueiro eadxunto do procurador, agora carboeiro! O irmn Jean tia coraxe, nonpuido soportar esta mingua de importancia e de esplendor, e s esperou aocasin para subtraerse a esta humillacin. Foi entn cando chega mesmacasa un padre novo que pasaba pola marabilla da orde no confesionario e no

plpito; chambase padre Ange. Tia uns ollos bonitos, unha cara fermosa,uns brazos e unhas mans de modelo. Vela que, predica que predica, confesaque confesa, os vellos directores foron abandonados polas sas devotas;estas nense novo padre Ange; as vixilias dos domingos e das grandesfestas o confesionario do padre Ange era circundado de penitentes homes emulleres, mentres que os vellos padres esperaban inutilmente os seareirosnos seus confesionarios desertos; o que lles d moita pena... Pero, seor,se deixase a historia do irmn Jean e retomase a dos meus amores, tal vezsera mis divertido.O AMO - Non, non; collamos un pouco de rap, vexmo-la hora que eprosegue.JACQUES - De acordo, xa que o que queredes...Pero o cabalo de Jacques foi doutra opinin; de repente colle o freo cos

dentes e preciptase nun foxo. Jacques por mis que o aperta cos xeonllose lle ten a brida curta, desde o mis baixo do foxo, o teimudo animalabalnzase e ponse a subir a todo correr un montculo onde se para senmis nin mis e onde Jacques, botando unha mirada seu redor, se encontraentre forcas.Outro que non fose eu, lector, non deixara de adornar estas forcas coasa caza e de prepararlle a Jacques unha triste exploracin. Se eu volodixese, creridelo quizais, pois hai casualidades singulares, pero a cousanon sera mis verdadeira; aquelas forcas estaban baleiras.Jacques deixa tomar alento seu cabalo, que por si mesmo baixa a montaa,


20/131

sobe foxo e volve poer a Jacques lado do seu amo, quen lle di:-Ah, meu amigo, que espanto me causaches! Tate por morto... pero estspensativo; en que pensas?JACQUES - No que encontrei al arriba.O AMO - Daquela que encontraches?JACQUES - Forcas, un patbulo.O AMO - Demo! Iso de mal agoiro; pero acrdate da ta doutrina. Se estescrito al arriba, por mis que fagas, sers colgado, querido amigo; e senon est escrito al arriba, o cabalo mentira. Se este animal non estinspirado, est louco; hai que ter coidado...Tras un momento de silencio, Jacques frega a fronte e sacode as orellas,como se fai cando se busca apartar de si unha idea molesta, e respondebruscamente:-Aqueles vellos monxes xntanse e resolven, a calquera prezo e porcalquera va que fose, desfacerse dun mozo que os humillaba. Sabedes quefixeron...? Meu amo, non me estades escoitando.O AMO - Escoito, escoito: contina.JACQUES - Gaaron o porteiro, que era un vello pillabn coma eles. Estevello pillabn acusa padre mozo de que tomara liberdades cunha das sasdevotas na sala de visitas e asegura, mediante xuramento, que el o vira.Quizais fose verdade, quizais fose falso: quen o sabe? O que gracioso que, da seguinte desta acusacin, o prior da casa foi apremado en nomedun cirurxin para que lle pagase os remedios que lle administrara e ascuras que lle fixera a aquel malvado porteiro no tratamento dunha

enfermidade venrea... Meu amo, non me escoitades, e eu sei o que vosdistrae, xogo a que son as forcas.O AMO - Eu non podera negalo.JACQUES - Sorprendo os vosos ollos fixos no meu rostro; que meatopde-lo aspecto sinistro?O AMO - Non, non.JACQUES - dicir, si, si, Ben! Se vos dou medo, non temos mis quesepararnos.O AMO - Vea, Jacques, perdde-lo xuzo, que non estades seguro de vsmesmo?JACQUES - Non, seor; e quen o que est seguro de si?O AMO - Todo home de ben. que Jacques, honesto Jacques, non se sentehorror polo crime...? Vea, Jacques, acabemos con esta disputa e retomade

o voso relato.JACQUES - Como consecuencia daquela calumnia ou maledicencia do porteiro,crronse autorizados a facerlle mil diabruras, mil maldades a aquel pobrepadre Ange, a cabeza do cal pareceu perturbarse. Entn chaman a un mdico que subornan e que testifica que aquel relixioso estaba tolo e quenecesitaba respira-lo aire natal. Se se trataba de afastar ou encerrar padre Ange, logo o conseguiron; pero entre as devotas das que el era opreferido, haba grandes damas que convencer. Falbanlle do seu directorcon hipcrita conmiseracin:-Ai, o pobre padre, unha pena! Era a aguia da nosa comunidade.-Que lle pasou?A esta pregunta non respondan mis que soltando un profundo suspiro elevantando a mirada cara ceo; se lles insistan, baixaban a cabeza e

calaban. A este xesto engadan algunhas veces:-Deus, que vai ser de ns...! Anda ten momentos sorprendentes... chispasde enxeo... Quizais se recupere pero hai pouca esperanza... Que perdapara a nosa relixin...!Entrementres, os malos tratos multiplicbanse; non haba nada que nontentasen para leva-lo padre Ange punto no que dican que estaba; teranxito se o irmn Jean non se tivese compadecido del. Que mis vos pododicir? Unha noite que estabamos todos a durmir, omos chamar porta:levantmonos; abrmoslles padre Ange e meu irmn disfrazados. Pasarono da seguinte na casa; outro da, amencer, marcharon. Levaban as mans


21/131

ben cheas; pois Jean, abrazndome, dxome:-Casei as tas irms; se seguise no convento, dous anos mis, como estabaal, seras un dos mis ricos granxeiros da comarca; pero todo cambiou evela o que podo facer por ti. Adeus, Jacques, se temos sorte, o padre emais eu, ti notaralo...Despois pxome na man os cinco luses dos que vos falei, con outros cincopara a ltima das mozas da vila, que el casara e que acababa de dar a luzun neno gordo que se pareca a Jacques como se parecen das gotas de auga.O AMO, coa tabaqueira aberta e o reloxo colocado de novo - E que anfacer a Lisboa?JACQUES - Buscar un terremoto, que non poda suceder sen eles; seresmagados, engulidos, queimados; como estaba escrito al no ceo.O AMO - Ah! os monxes! os monxes!JACQUES - O mellor non vale demasiado dieiro.O AMO - Eu seino mellor ca ti.JACQUES - que pasastes polas sas mans?O AMO - Outro da contareicho.JACQUES - Pero por que son malos?O AMO - Eu creo que porque son monxes... E agora volvamos s teus amores.JACQUES - Non, seor, non volvemos.O AMO - que xa non queres que os saiba?JACQUES - Quero; pero o destino non quere. que non vedes que tan prontocomo abro a boca, o demo mtese no medio e sucede sempre algn incidenteque me corta a palabra? Non os acabarei, dgovos, est escrito no ceo.

O AMO - Intntao, meu amigo.JACQUES - Pero se comezde-la historia dos vosos, quizais se rompa osortilexio e, a continuacin, os meus irn mellor. Teo metido na cabezaque unha cousa depende da outra; mirade, seor, parceme que a veces odestino me fala.O AMO - E tes a ben escoitalo sempre?JACQUES - Si, o testemuo o da que me dixo que o voso reloxo estaba enpoder do quincalleiro...O amo pxose a bocexar; bocexando golpeaba sobre a sa tabaqueira, egolpeando na tabaqueira, miraba lonxe, e mirando lonxe, dxolle aJacques:-Non ves algo ta esquerda?JACQUES - Si, e aposto a que calquera cousa que non querer que contine

a mia historia, nin que vs comecde-la vosa...Jacques tia razn. Como a cousa que van via cara a eles e eles an caraa ela, as das marchas en sentido contrario acurtaron a distancia. Logopercibiron un carro drapeado de negro, tirado por catro cabalos negros,cubertos por galdrapas negras que lles envolvan a cabeza e que llesbaixaban ata os ps; detrs dous criados de negro; a seguir outros dousvestidos de negro, cada un sobre un cabalo negro, cunha cuberta negra;sobre o asento do carro un cocheiro negro, co sombreiro sobre o rostro eenvolto por unha longa gasa que lle colgaba longo do ombro esquerdo;este cocheiro tia a cabeza inclinada, deixaba fluctua-las rendas econduca menos os cabalos que os cabalos a el. Vela que os nosos dousviaxeiros chegaron lado deste coche fnebre. instante, Jacques ceibaun berro, cae do cabalo mis que descende, tira polos pelos, envrcase

polo chan gritando:-O meu capitn!, o meu pobre capitn! el, non teo dbida, vela assas armas...Haba, en efecto, no carro, un longo atade baixo un pano fnebre, sobre opano fnebre unha espada cun cordn, e lado do atade un sacerdote, coseu breviario na man e salmodiando. O carro andaba sempre, Jacques seguaolamentndose, o amo segua a Jacques maldicindo e os criados asegurbanllea Jacques que aquel convoi era o do seu capitn, morto na vila vecia, deonde o transportaban sepultura dos seus antecesores. Desde que aquelmilitar fora privado pola morte doutro militar, amigo seu, capitn no


22/131

mesmo rexemento, da satisfaccin de baterse polo menos unha vez porsemana, caera nunha melancola que o destrura cabo dalgns meses.Jacques, despois de terlle pagado seu capitn o tributo de eloxios, desentimentos e de lgrimas que lle deba, escusouse co seu amo, volveumontar no cabalo e marcharon en silencio.Pero, por Deus, autor, dicdesme, a onde an?... Pero, por Deus, lector,respondereivos acaso se sabe a onde se vai? E vs a onde ides? Faifalta que vos recorde a aventura de Esopo? O seu amo Xantippe dxolle unhatarde de vern ou de inverno, pois os gregos babanse en tdalasestacins: "Esopo, vai bao; se hai pouca xente baarmonos..." Esopomarcha. Polo camio encontra a patrulla de Atenas.-A onde vas?-A onde vou? -responde Esopo-, non o sei.-Non o sabes? Vai para o crcere.-Ben! -respondeu Esopo-, non vos dixera eu que non saba a onde a?Quera ir bao, e vela que vou preso...Jacques segua seu amo como vs voso; o amo segua seu como Jacqueso segua a el. - Pero, quen era o amo do amo de Jacques? - Ben, quenos faltan amos neste mundo? O amo de Jacques tia cento por un, coma vs.Pero entre tantos amos do amo de Jacques, tia que haber un bo; pois dunda para outro cambiaba. - Era un home. - Home apaixonado coma vs,lector; home curioso coma vs, lector; home interrogador coma vs, lector;home molesto coma vs, lector. -E por que preguntaba? - Bonita pregunta!Preguntaba para aprender e para repetir coma vs, lector...

O amo dxolle a Jacques:-Non me pareces disposto a retoma-la historia dos teus amores.JACQUES - Meu pobre capitn! Vaise a onde imos todos e onde benextraordinario que non marcharse antes. Ai...! Ai...!O AMO - Pero, Jacques, estades chorando, creo... Chorade sen coaccin,porque podedes chorar sen vergonza; a sa morte lbravos das escrupulosasconveniencias que vos molestaban durante a sa vida. Non tde-las mesmasrazns para disimula-la vosa pena que para disimula-la vosa felicidade;ningun pensar sacar das vosas bgoas as consecuencias que se tiraran davosa alegra. Perdase a desgracia. Ademais, neste momento hai quemostrarse sensible ou ingrato, e ben pensado, mellor descubrir unhafebleza que ser sospeitoso dun vicio. Quero que a vosa queixa sexa librepara que sexa menos dolorosa, quero que sexa violenta para que sexa mis

curta. Recordade, esaxerade incluso o que el era; a sa penetracin parasonda-las materias mis profundas; a sa sutileza para discuti-las misdelicadas; o seu gusto slido que o fixaba s mis importantes; afecundidade que tiraba das mis estriles; con que arte defenda osacusados: a sa indulxencia dballe mil veces mis esprito que o intereseou o amor propio lle daban culpable; s era severo consigo mesmo. Lonxede buscar escusas para as pequenas faltas que se lle escapaban, ocupbasecon toda a maldade dun inimigo en esaxeralas, e con toda a forza dunenvexoso en rebaixa-lo prezo das sas virtudes por un exame rigoroso dosmotivos que o determinaran quizais sen sabelo. Non lle prescribades vosodesgusto outro termo que aquel que o tempo poa. Sometmonos ordeuniversal cando perdmo-los nosos amigos, como nos someteremos cando llepraza dispoer de ns; aceptmo-la interrupcin da sorte que os condena,

sen desesperanza, como o aceptaremos sen resistencia cando se pronunciecontra ns. Os deberes da sepultura non son os derradeiros deberes dosamigos. A terra que se remove neste momento volverase afirmar sobre atumba do voso amante; pero a vosa alma conservar toda a sa

sensibilidade.JACQUES - Meu amo, iso moi bonito; pero a que raios ben? Perdn o meucapitn, estou desolado por iso; e soltdesme, coma un papagaio, un anacoda consolacin dun home ou dunha muller a outra muller que perdeu o seuamante.O AMO - Eu creo que dunha muller.


23/131

JACQUES - Pois eu creo que dun home. Pero sexa dun home ou dunha muller,de novo, a que raios vn iso? que me tomades polo amante do meucapitn? O meu capitn, seor, era un home valoroso; e eu sempre fun unhonesto mozo.O AMO - Jacques, quen volo discute?JACQUES - que demo vn entn a vosa consolacin dun home ou dunhamuller a outra muller? A forza de preguntrvolo, quizais mo digades...O AMO - Non, Jacques, tedes que descubrilo vs s.JACQUES - Podera pensar niso o resto da mia vida e non o adiviara,podera estar ata o xuzo final.O AMO - Jacques, parceme que me escoitabades con atencin mentres eufalaba.JACQUES - que se lla pode negar ridculo?O AMO - Moi ben, Jacques!JACQUES - Pouco faltou para que non estalase no momento do rigoroso decoro

que me molestaba durante a vida do meu capitn, e do que eu estou liberadopola sa morte.O AMO - Moi ben, Jacques! Entn consegun o que quera. Dicdeme se eraposible facer algo mellor para consolarvos. Chorabades: se vos falase doobxecto da vosa dor que tera pasado? Que teriades chorado anda mis eque eu acabara de aflixirvos. Distranvos tanto polo ridculo da miaoracin fnebre como pola pequena querela que a seguiu. Neste momento,recoecede que o pensamento do voso capitn est tan lonxe de vs coma o

carro fnebre que o leva seu ltimo domicilio. Polo tanto, eu creo quepodedes retoma-la historia dos vosos amores.JACQUES - Eu tamn o penso.-Doutor -dgolle cirurxin-, vivides moi lonxe de aqu?-A un cuarto de legua polo menos.-Estades aloxado con certa comodidade?-Bastante comodamente.-Poderiades dispor dunha cama?-Non.-Como! Mesmo pagando, e pagando ben?-Ah! Pagando e pagando ben, perdodeme. Pero amigo, non me parecedes enestado de poder pagar, e menos de pagar ben.- asunto meu. E estarei ben coidado na vosa casa?

-Moi ben. Teo a mia muller que coidou enfermos toda a sa vida; teo afilla mis vella que est afeita a todo o que vn, e que levanta unapsito tan ben coma min.-Canto me cobrariades polo aloxamento, a alimentacin e mailos coidados?O cirurxin dixo, rascando a orella:-Polo aloxamento... a alimentacin... os coidados... Pero quen meresponder do pagamento?-Pagarei diariamente.-A iso chmaselle falar...Pero, seor, creo que non me estades escoitando.O AMO - Non, Jacques, estaba escrito no ceo que ti falaras esta vez, quetal vez non ser a derradeira, sen seres escoitado.JACQUES - Cando non se escoita que fala, que non se pensa en nada ou

que se pensa noutra cousa distinta do que el di: cal das das facedesvs?O AMO - O ltimo. Pensaba no que un dos criados negros que segua o carrofnebre che dica, que o teu capitn fora privado, pola morte do seuamigo, do pracer de baterse polo menos unha vez por semana. Comprendichesalgo diso?JACQUES - Claro que si.O AMO - para min un enigma que che agradecera que me explicases.JACQUES - E que raio vos importa iso?O AMO - Pouco, pero cando fales, querers ser escoitado?


24/131

JACQUES - Nin que dicir ten.O AMO - Ben! En conciencia, eu non podera garantircho mentres estainintelixible declaracin me rompa a cabeza. Aclrame iso, por favor.JACQUES - Moi ben. Pero xurdeme, polo menos, que non me habedesinterromper mis.O AMO - Pase o que pase, eu xrocho.JACQUES - que o meu capitn, bo home, galante home, home de mrito, undos mellores oficiais do corpo, pero home un pouco heterclito,encontrrase e fixera amizade con outro oficial do mesmo corpo, bo hometamn, galante home tamn, home de mrito tamn, tan bo oficial coma el,pero home tan heterclito coma el...Jacques estaba a empeza-la historia do seu capitn, cando escoitaron ungrupo numeroso de homes e cabalos que camiaban tras deles. Era o mesmocarro lgubre que volva atrs. Estaba rodeado... De gardas da recadacinde impostos? - Non. - De cabaleiros da xendarmera? - Tal vez. - Fosequen fose, aquel cortexo estaba precedido polo sacerdote con sotana esobrepeliz, coas mans atadas detrs das costas; polo cocheiro negro, coasmans atadas detrs das costas; e polos dous criados negros, coas mansatadas detrs das costas. Quen se sorprendeu? Jacques, que exclamou:-O meu capitn, o meu pobre capitn non est morto! Deus sexa loado...!Despois, Jacques vira as bridas, pica coas das esporas e avanza a todocorrer ata diante do presunto convoi. Non estaba nin a trinta pasos candoos gardas da recadacin de impostos ou os cabaleiros da xendarmeraapuntan cara a el e lle gritan:

-Para, d a volta, ou morrers...Jacques para en seco, consulta o destino na sa cabeza; pareceulle que odestino lle dica: "D a volta", e foi o que fixo.O seu amo dxolle:-Ben, Jacques, que pasou?JACQUES - Abof, non sei nada.O AMO - E por que?JACQUES - Tampouco o sei.O AMO - Vers como son contrabandistas que encheron o atade conmercadoras prohibidas, que foron vendidos oficina de recadacin polosmesmos pillabns que llelas venderan.JACQUES - Pero por que esta carroza coas armas do meu capitn?O AMO - Igual un rapto. Esconderan nese atade, quen sabe, unha muller,

unha moza, unha relixiosa; non a mortalla a que fai o morto.JACQUES - Pero, por que o carro coas armas do meu capitn?O AMO - Ser o que queiras; pero acbame a historia do teu capitn.JACQUES - Anda tedes empeo nesa historia? Quizais o meu capitn andaest vivo.O AMO - Que mis d iso?JACQUES - A min non me gusta falar dos vivos, porque s veces un estexposto a prse rubio do ben e do mal que dixo; do ben que estragan, domal que reparan.O AMO - Non sexas nin un insulso panexirista, nin un censor amargo; di acousa como .JACQUES - Iso non tan fcil. Non ten un o seu carcter, o seu interese,o seu gusto, as sas paixns, segundo as que se esaxera ou se atena? Di

a cousa como ...! Iso quizais non suceda das veces nun da en toda unhacidade. E o que escoita est mellor disposto c que fala? Non. De a quea penas das veces nun da, en toda unha cidade, se sexa escoitado como sefala.O AMO - Que demo, Jacques, vela unhas mximas para proscribi-lo uso dalingua e das orellas, para non dicir nada, para non escoitar nada e paranon crer nada! Non obstante, fala coma ti, escoitareite coma min, ecrereite como poida.JACQUES - Se non se di case nada neste mundo, que sexa entendido como sedi, hai algo ben peor e que non se fai case nada que sexa xulgado como


25/131

se fixo.O AMO - Quizais non haxa debaixo do ceo outra cabeza que contea tantosparadoxos coma a ta.JACQUES - E que mal tera iso? Un paradoxo non sempre unha falsidade.O AMO - verdade.JACQUES - Pasabamos por Orlens, o meu capitn e mais eu. Na vila non sefalaba doutra cousa que dunha aventura recentemente sucedida a un cidadnchamado M. le Pelletier, home afectado dunha conmiseracin tan fonda polosdesgraciados, que despois de ter reducido, con desmesuradas esmolas, unhafortuna bastante considerable mis estreita necesidade, a de porta enporta buscando na bolsa allea o socorro que xa non estaba en condicins desacar da sa.O AMO - E ti cres que haba das opinins sobre a conducta dese home?JACQUES - Non entre os pobres, pero case tdolos ricos, sen excepcin,mirbano como unha especie de tolo; e pouco faltou para que os seusparentes non o fixesen incapacitar por dilapidador. Mentres ns nosrefrescabamos nunha pousada, unha multitude de ociosos reunrase redordunha especie de orador, o barbeiro da ra, e dicalle:-Vs estabades al, contdenos como foi a cousa.-Con moito gusto -respondeu desde a esquina o orador, que non desexabaoutra cousa que falar-. M. Aubertot, un dos seareiros, que ten a casafronte igrexa dos capuchinos, estaba porta; M. le Pelletier abrdao edille:-M. Aubertot, non me ides dar nada para os meus amigos? -pois as como

el lles chama s pobres, como sabedes.-Non, hoxe non, M. le Pelletier.M. le Pelletier insiste:-Se soubesedes en beneficio de quen solicito a vosa caridade. unha pobremuller que acaba de dar a luz, e que non ten un farrapo para envolve-loseu fillo.-Non podo.- unha moza nova e fermosa que non ten traballo nin pan, e que a vosaxenerosidade quizais salve da desorde.-Non podo.- un pen que non ten mis cs seus brazos para vivir, e que acaba deromper unha perna caer dunha estada.-Non podo, dgovos.

-Vea, M. Aubertot, deixdevos convencer e estade seguro de que xamaisterde-la ocasin de facer unha accin mis meritoria.-Non podo, non podo.-Meu bo, meu misericordioso M. Aubertot...!-M. le Pelletier, deixdeme en paz; cando quero darvos, non me fago derogar...E dito iso, M.Aubertot dlle as costas, pasa da porta sa tenda, a ondeM. le Pelletier o segue; e sgueo da tenda rebotica, da rebotica apartamento; daquela, M. Aubertot, farto das peticins de M. le Pelletier,dlle unha labazada...Nisto, o meu capitn levntase bruscamente e dille orador:-E non o mata?-Non, seor; acaso se mata por iso?

-Unha labazada!, raios! unha labazada! E que fai entn?-Que fixo despois de recibi-la labazada? Puxo un aspecto risoo e dxollea M. Aubertot:-Iso para min; pero para os meus pobres...?A esta palabra tdolos ontes exclamaron admirados, excepto o meu capitnque lles dica:-O voso M. le Pelletier, seores, un pobre, un infeliz, un covarde, uninfame, a quen esta espada lle tera feito rpida xustiza, se eu estiveseal; e o voso Aubertot estara ben contento se s lle cortase o nariz e asdas orellas.


26/131

O orador replcalle:-Vexo, seor, que non lle deixariades home insolente o tempo derecoece-la sa falta, de tirarse s ps de M. le Pelletier e de llepresenta-la sa bolsa.-Non, por certo.-Sodes un militar, e M. le Pelletier un cristin; non tde-las mesmasideas sobre a labazada.-A meixela de tdolos homes de honor a mesma.-Esa non exactamente a opinin do Evanxeo.-O Evanxeo est no meu corazn e na mia vaa, e eu non coezo outro...-O voso, seor, non sei onde est; o meu est escrito no ceo; cada unaprecia a inxuria e a boa accin sa maneira; e quizais non emitmo-lomesmo xuzo en dous instantes da nosa vida.O AMO - Segue, maldito charlatn, segue...Cando o amo se poa de mal humor, Jacques calaba, poase a pensar, efrecuentemente non rompa o silencio mis que por unha declaracin, ligadana sa cabeza, pero tan desconectada da conversacin como a lectura dunlibro no que se saltasen algunhas follas. precisamente o que lle pasa cando di:-Meu querido amo...O AMO - Ah, volveuche a fala por fin! Algrome por ambos, porque euempezaba a aburrirme de non escoitar, e ti de non falar. Fala entn...JACQUES - Meu querido amo, a vida transcorre de equivocacin enequivocacin. Hai equivocacins de amor, equivocacins de amizade,

equivocacins de poltica, de dieiro, de igrexa, de maxistratura, decomercio, de mulleres, de maridos...O AMO - Deixa as equivocacins, e trata de darte conta de que unhagrosera embarcarte nun captulo moral, cando se trata dun feitohistrico. A historia do teu capitn?Jacques a comeza-la historia do seu capitn cando, por segunda vez, o seucabalo, sando de speto fra do camio dereita, lvao a travs dunhalonga chaira a polo menos un cuarto de legua de distancia, e para en secoentre unhas forcas... Entre unhas forcas! Vela unha singular teima docabalo de leva-lo cabaleiro patbulo...-Que significa isto? -dica Jacques-. unha advertencia do destino?O AMO - Meu amigo, non o dubidedes. O voso cabalo est inspirado, e oamolado que todos estes prognsticos, inspiracins, advertencias do ceo

por soos, aparicins, non serven para nada: a desgracia non deixa desuceder por iso. Querido amigo, aconsllovos que poades en condicins avosa conciencia, que arranxde-los vosos pequenos asuntos e que medespachades, o mis rpido que poidades, a historia do voso capitn e ados vosos amores, pois amolarame perdervos sen escoitalas. Anda que vospreocupasedes mis do que o facedes, que remediar iso? Nada. Ainterrupcin do destino, sinalada das veces polo cabalo, cumprirase.Mirade, non tedes que devolverlle nada a ningun? Confideme as vosasltimas vontades, e estade seguro de que sern fielmente cumpridas. Se mecollestes calquera cousa, duvola; peddelle s perdn a Deus, e durante otempo mis ou menos breve que imos vivir xuntos anda, non me roubedesmis.JACQUES - Por mis que volvo pasado, non vexo nada que disputar coa

xustiza dos homes. Non matei, nin roubei, nin violei.O AMO - Tanto peor; mirndoo ben, prefera que o crime estivese cometidoque por cometer, e con razn.JACQUES - Pero, seor, tal vez non sexa pola mia culpa, senn por culpadoutro polo que serei colgado.O AMO - Pode ser.JACQUES - Quizais non serei colgado ata despois de morto.O AMO - Tamn pode ser.JACQUES - Quizais non sexa colgado de ningunha maneira.O AMO - Dubdoo.


27/131

JACQUES - Quizais estea escrito no ceo que s asistirei forca doutro; eesoutro, quen sabe quen , se est cerca ou lonxe?O AMO - Seor Jacques, seredes colgado, pois que a fortuna as o quere, eo voso cabalo o dixo; pero non sexades insolente: acabade coas vosasimpertinentes conxecturas, e contdeme logo a historia do voso capitn.JACQUES - Seor, non vos enfadedes. Nalgunha ocasin colgaron persoas moihonestas: un erro da xustiza.O AMO - Eses erros son dolorosos. Falemos doutra cousa.Jacques, un pouco tranquilo polas diversas interpretacins que lleencontrara prognstico do cabalo, dixo:-Cando entrei no rexemento, haba dous oficiais case iguais en idade,nacemento, servicio e mrito. O meu capitn era un deles. A nicadiferencia que exista entre eles que un era rico e que o outro non oera. O meu capitn era o rico. Esta conformidade deba producir ou asimpata ou a antipata mis fortes; produciu unha e a outra...Aqu Jacques parou, sucedeulle isto varias veces no curso do seu relato acada movemento de cabeza que o cabalo faca dereita ou esquerda.Entn, para continuar, repeta a ltima frase coma se tivese impo.-Produciu unha e outra. Haba das nos que eran os mellores amigos domundo, e outros nos que eran mortais inimigos. Os das de amizadebuscbanse, festexbanse, dbanse apertas, contbanse as penas, ospraceres, as necesidades; consultbanse sobre os asuntos mis secretos,sobre os intereses domsticos, sobre as sas esperanzas, sobre os temores,sobre os proxectos de progreso. Se da seguinte se volvan a encontrar,

pasaban un lado do outro sen mirarse, ou mirbanse con orgullo,tratbanse de seor, dirixanse duras palabras, botbanlle a man espadae batanse. Se suceda que un dos dous resultaba ferido, o outroprecipitbase sobre o seu compaeiro, choraba, desesperbase, acompabao casa del e permaneca lado da sa cama ata que estivese san. Oitodas, quince das, un mes despois, volvan empezar, vanse dun momento aoutro, das persoas bravas... das persoas bravas, dous amigos sinceros,expostos a perecer un a mans do outro, e o morto non sera o mis digno demgoa dos dous. Falranlles moitas veces da extravagancia da sa conducta,eu mesmo, a quen o meu capitn lle permita falar, dicalle:-Pero, seor, e se chegades a matalo?A estas palabras, poase a chorar e cubra o rostro coas mans; corra seu apartamento coma un tolo. Das horas despois, ou o seu compaeiro o

volva levar casa ferido, ou el lle daba o mesmo servicio seucompaeiro. Nin as mias amoestacins... nin as mias amoestacins, nin asdos outros facan nada; non houbo mis remedio que separalos. O ministroda guerra foi instrudo daquela perseveranza tan singular nuns extremostan opostos, e o meu capitn foi designado para un mando de praza, conorde expresa de dirixirse en seguida seu posto, e a prohibicin deafastarse del; outra prohibicin fixa o seu compaeiro rexemento... Creoque este maldito cabalo vaime volver tolo... A penas as ordes do ministrochegaron, o meu capitn, baixo o pretexto de ir agradecerlle o favor queacababa de obter, partiu para a corte, explcalle que el era rico e que oseu compaeiro indixente tia o mesmo dereito s gracias do rei; que oposto que se lle acababa de conceder recompensara os servicios do seuamigo, suplira a sa pouca fortuna, e que el estara por iso, colmado de

alegra. Como o ministro non tivera outra intencin que a de separaraqueles dous homes raros e as conductas xenerosas convencen sempre,decidiu... -Maldita besta, vas te-la cabeza dereita?-. Decidiu que o meucapitn permanecese no rexemento e que o seu compaeiro ira ocupa-lomando da praza.A penas estiveron separados, sentiron a necesidade que tian un do outro;caeron nunha melancola profunda. O meu capitn pediu un permiso de seismeses para ir toma-lo aire natal; pero a das leguas do cuartel, vendeu ocabalo, disfrazouse de campesio e dirixiuse praza que o seu amigomandaba. Pareca unha xestin concertada entre eles. Chega... Vai entn a


28/131

onde queiras! Anda hai algn patbulo que che apeteza visitar...? Rideben, seor; isto , en efecto, moi gracioso... Chega; pero estaba escritono ceo que, por moitas precaucins que tomasen para oculta-la satisfaccinque tian por se volveren ver e abordarse s coas marcas exteriores dasubordinacin dun campesio a un mando de praza, uns soldados, algnsoficiais que se encontraran por casualidade na sa entrevista e queestaban informados da sa aventura, sospeitaran e iran previr maior dolugar.Este, home prudente, sorr cando o avisan, pero non deixa de darlle todaa importancia que mereca. Pon espas redor do comandante. O seuprimeiro informe foi que o comandante saa pouco, e que o campesio nonsaa nada. Era imposible que dous homes vivisen xuntos oito horasseguidas, sen que a sa estraa mana os volvese dominar; o que non deixoude ocorrer.Vedes, lector, que amable son; s de min dependera darlle un lategazo scabalos que tiran da carroza drapeada de negro, reunilos porta dapousada mis prxima, a Jacques, o seu amo, os gardas de facenda ou oscabaleiros da xendarmera co resto do cortexo, interrompe-la historia docapitn de Jacques, e impacientarvos meu gusto; pero para todo iso farafalta mentir, e a min non me gusta a mentira, a menos que sexa til eforzada. O caso que Jacques e o amo non viron a carroza drapeada, e queJacques, sempre inquedo polo aspecto do cabalo, contina o seu relato:-Un da, os espas comunicronlle maior que houbera unha forte disputaentre o comandante e o campesio; que despois saran, o campesio

primeiro, o comandante segurao con pesar, e que entraran na casa dunbanqueiro da vila, onde anda estaban.Subose despois que, non esperando volvrense ver, resolveran baterse amorte e que, sensible s deberes da mis tenra amizade, no momento mesmoda ferocidade mis inaudita, o meu capitn que era rico, como vos dixen...Espero, seor, que non me condenedes a acaba-la nosa viaxe sobre este raroanimal... O meu capitn, que era rico, esixira do seu compaeiro queaceptase unha letra de cambio de vintecatro mil libras que lle asegurasecon qu vivir no estranxeiro no caso de que el morrese, e advertiulle quenon se batera sen esa condicin; o outro respondeu a esta oferta:-Acaso cres, meu amigo, que se te mato, hei sobrevivir...?Saan da casa do banqueiro e dirixanse cara s portas da cidade, candose viron rodeados do maior e dalgns oficiais. Anda que este encontro

tivese a pinta de ser un incidente fortuto, os nosos dous amigos, osnosos dous inimigos, como vos apeteza chamalos, non se deixan enganar. Ocampesio dixase recoecer. Van pasa-la noite nunha casa apartada. daseguinte, desde o amencer, o meu capitn despois de bicar varias veces seu compaeiro, seprase del para non volvelo ver. Anda ben non chegou seu pas, morreu.O AMO - E quen che dixo que estaba morto?JACQUES - E ese atade? E esa carroza coas armas? O meu pobre capitnest morto, non teo dbida.O AMO - E aquel sacerdote coas mans atadas s costas?, e aquela xentecoas mans atadas s costas?, e os gardas de facenda ou os cabaleiros daxendarmera?, e este retorno cara cidade? O teu capitn est vivo, nonteo dbida; pero non sabes nada do seu compaeiro?

JACQUES - A historia do seu compaeiro unha bela lia do gran rolo ou doque est escrito no ceo.O AMO - Espero...O cabalo de Jacques non lle permite acabar seu amo; parte coma un raio,sen desviarse nin dereita nin esquerda, seguindo o camio real. Xa nonse ve a Jacques; e o seu amo, persuadido de que o camio conduca sforcas, morra de risa. E xa que Jacques e o amo s son bos xuntos eseparados non valen mis ca don Quixote sen Sancho e Richardet senFerrags, o que o continuador de Cervantes e o imitador do Arioste,monseor Forti-Guerra, non comprenderon ben, charlemos ata que estean


29/131

xuntos outra vez.Ides toma-la historia do capitn de Jacques por un conto, eequivocardesvos. Asegrovos que tal como lla contou seu amo, foi orelato que eu lle escoitara facer nos Invlidos, non sei en que ano, o dade san Lus, na mesa na casa de M. de Saint-tieene, maior do hotel; e ohistoriador que falaba en presencia de varios oficiais da casa, que tiancoecemento do caso, era un personaxe grave que non tia para nada a pintadun bromista. Reptovolo por este momento e polo seguinte: sedecircunspecto se non queredes tomar nesta conversacin de Jacques e o amo overdadeiro polo falso, o falso polo verdadeiro. Estades advertido, eudesentndome. -Vela, diredes, dous homes extraordinarios-. iso o quevos fai desconfiar. Primeiramente, a natureza tan variada, sobre todonos instintos e nos caracteres, que non hai nada tan raro na imaxinacindun poeta do que a experiencia e a observacin non lle ofreza o modelo nanatureza. Eu, que vos falo, encontrei o semellante do Mdecin malgr lui,que eu tia ata entn pola mis tola e a mis alegre das ficcins. -Como!O semellante do marido a quen a sa muller lle di: Teo tres nenos nocolo; e el responde: Ponos no chan... Pdenme pan: azutaos!-.Precisamente. Velaqu a sa conversa coa mia muller.-Estades aqu xa, seor Gousse?-Non, seora, non, son outro.-De onde vides?-De onde fose.-Que fixestes al?

-Arranxei un muo que a mal.-A quen pertenca ese muo?-Non sei; non fun para arranxa-lo muieiro.-Estades moi ben vestido contra o voso hbito; por que levades debaixodese traxe, que est moi limpo, unha camisa sucia?- que s teo unha.-E por que s tedes unha?- que non teo mis que un corpo vez.-O meu marido non est pero iso non impedir que ceedes aqu.-Non, xa que eu non lle deixei nin o estmago nin o apetito.-Como est a vosa muller?-Como lle apetece; asunto seu.-E os vosos nenos?

-De marabilla.-E aquel que ten os ollos, unha gordura e unha pel tan bonitos?-Mellor cs outros; est morto.-Aprenddeslles algo?-Non, seora.-Como? Nin a ler, nin a escribir, nin o catecismo?-Nin a ler, nin a escribir, nin o catecismo.-E por que?-A min non me aprenderon nada, e por iso non son mis ignorante. Se sonintelixentes, farn coma min; se son imbciles, o que eu lles aprendavolveraos mis imbciles...Se encontrades algn da este orixinal, non fai falta coecelo paraabordalo. Arrastrdeo a unha taberna, faldelle dos vosos negocios,

propodelle que vos siga vinte leguas, el seguiravos; despois de telousado, reenvideo sen unha cadela; el retornar satisfeito.Escoitastes falar dun tal Prmontval que

Diderot - Jacques o fatalista

Documents

Transcript of Diderot - Jacques o fatalista