Que son as competencias básicas?Competencia: capacidade ou habilidade para realizar tarefas ou facer fronte a situacións

de xeito eficaz nun contexto determinado, mobilizando coñecementos, destrezas e

actitudes ao mesmo tempo e de forma interrelacionada.

Polo tanto, estámonos a referir a:

• Aprendizaxes que se consideran imprescindibles

• Coñecementos útiles orientados á aplicación dos saberes adquiridos ("saber facer")

• Coñecementos aplicados a diferentes situacións e contextos

• Coñecementos que se integran cos distintos tipos de contidos

• Fundamentos para a aprendizaxe ao longo da vida

COMPETENCIAS BÁSICAS1.Comunicación lingüística 2.Matemática3.Coñecemento e interacción co mundo físco

4.Tratamento da información e competencia dixital.

5.Social e cidadá. 6.Cultural e artística.7.Aprender a aprender. 8.Autonomía e iniciativa persoal.

Dimensións e relacións cos contidos das áreas e materiasObxectivo: elaborar unha proposta para recollela nos documentos do centro e nas

programacións.

Exemplos de:

• contidos que fundamentan as diversas CCBB

• contidos esenciais ou competenciales procedentes das áreas de primaria e de

secundaria.

1.Comunicación lingüísticaA máis transversal de todas, dado o seu grande valor instrumental. Debemos estimular o

seu emprego funcional en cada área ou materia, alumnas e alumnos que gocen

escoitando, lendo ou expresándose de forma oral ou escrita.

Especial transcendencia no informe PISA e na proba de avaliación e diagnóstico

(comprensión lectora). Os elementos que se citan a continuación, estarán referidos ás

dúas linguas oficiais, así como, a unha lingua estranxeira.

Definición: conxunto de habilidades e destrezas que integran o coñecemento,

comprensión, análise, síntese, valoración e expresión de mensaxes orais e escritos

axeitados ás diferentes intencións comunicativas para responder de forma apropiada a

situacións de diversa natureza en diferentes tipos de contorno.

Dimensións e habilidades da competencia lingüística con exemplos de contido

Dimensión 1: falar e escoitar

• Funcións da comunicación: transmisión de información, coñecemento,

necesidades, sentimentos...

• Diferentes contextos: académicos, laborais, sociais, formal-informal, familiares.

• Medios e situacións: entrevistas, debates, reunións...

• Requisitos: precisión, respecto, adecuación...

• Recursos: polisemias, comparacións, frases feitas...

• Recursos non verbais: ritmo, ton, vocalización, xesticulación...

• Identificación información esencial: apuntamentos, comentarios...

• Exposición de temas.

• Coherencia na expresión de ideas.

• Compoñentes das linguas: fonolóxicos, morfosintácticos, semánticos.

Dimensión 2: ler

• Lectura expresiva: ton, ritmo, velocidade.

• Localización en libros, revistas, anuncios, páxinas web, de parágrafos que ofrecen

información clave

• Síntese de textos: resumos, esquemas, cadros.

• Estrutura dun texto: parágrafos, conexión e secuencia de ideas.

• Distintos tipos de sinais: semánticas, léxicas, sintácticas, gráficas.

• Características estruturais e gramaticais dos diferentes tipos de textos.

• Símbolos e iconas na vida cotiá: sinais de tráfico, lendas de planos, mapas, iconas

informativas, símbolos.

• Tipos de textos habituais: formularios, gráficos, listas, instancias, certificados

mapas, recibos, facturas, avisos, enciclopedias, guías, manuais de instrucións,

anuncios, programas, dicionarios.

• Lectura de textos literarios.

• Recoñecemento do xénero literario.

• Valoración da lectura: información, ampliación de coñecementos, vocabularios,

valores estéticos.

• Importancia das bibliotecas, hemerotecas, Internet.

Dimensión 3: escribir

• Utilización da escritura: comunicar datos, opinións, sentimentos, tomar notas para

comunicar, para pensar e estruturar ideas, relacionarse con persoas.

• Formalización de documentos: formularios, reclamacións, CV, instancias, cartas.

• Revisión de borradores antes da súa presentación.

• Emprego dos signos de puntuación.

• Textos escritos (traballos de clase, informes, monografías, comentarios),

coherentes, gramaticalmente correctos.

• Creación ou paráfrase de textos literarios.

• Compoñentes formais e normativos: ortográficos, morfosintácticos, semánticos.

• Consulta de fontes (dicionarios, gramáticas, correctores), para confirmar o

significado, a ortografía, as dúbidas.

• Presentación de escritos (formato, tipo de letra).

• Axuste dos textos ás condicións: materiais, formato, tempo, criterios de avaliación,

instrumentos, correctores.

• Planificación e organización das ideas: o máis importante, como dicilo, se o

entenderá quen o lea.

• Emprego autónomo de recursos: consulta de fontes, imitación de modelos,

ferramentas dos procesadores de texto.

• Mostrar comportamentos de escritor/a: toma de notas, planificación, buscar

lectores.

• Outras formas de expresión gráfica para expresar ideas, coñecementos,

sentimentos: debuxos, imaxes, producións audiovisuais, ordenador.

Relacións da competencia lingüística cos contidos das área e materias

Área e materias de lingua galega e castelá e linguas estranxeiras.

Acción titorial: aprender a aprender, a decidir, a relacionarse, a convivir.

Soporte procedimental e actitudinal nas restantes materias.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: Linguas e literatura• Funcións da lingua• Vocabulario básico. Gramática funcional. Estilo e funcións.• Interaccións verbais: diálogos, conversacións, entrevistas, debates.• Elementos da comunicación: voz, xestos, expresións faciais, posturas.• Textos literarios. Tipoloxía (contos, lendas, poemas, teatro, novelas)• Textos non literarios (formularios, anuncios, informes, CV, discursos.• Elementos da linguaxe escrita: formal, informal, científico, xornalístico, coloquial.• Variabilidade da linguaxe en diferentes ámbitos.

• Medios de comunicación.• Valoración crítica das mensaxes.• Configuración de mensaxes escritas apropiadas para diversas situacións.• Escoita comprensiva de mensaxes faladas.• Inicio, mantemento e finalización de conversacións.• Lectura comprensiva de diferentes textos. Estratexias segundo o obxectivo da

lectura: informativa, estudio, pracer.• Proceso de escritura. Borrador e corrección.• Análise de textos.• Formulación de argumentos propios, falados ou escritos.• Síntese de textos: resumos, esquemas, cadros, mapas conceptuais, mapas de

contidos.• Recursos: notas, esquemas, mapas, para producir, presentar ou comprender

textos complexos (discursos, conversacións, instrucións, entrevistas, debates).• Intercambios comunicativos cos compañeiros e co profesorado.• Modalidades lingüísticas.• Busca e selección de información para a produción de textos orais e escritos

propios.• Emprego significativo de TIC para a produción, manipulación e tratamento

da información.• Uso de bibliotecas. Normas.• Gustos persoais na elección de lecturas.• Busca de canles comunicativas creativas e persoais.• Sensibilidade estética ante as producións literarias.• Autonomía lectora. Aprecio pola literatura.• Participación activa en situacións de comunicación no ámbito educativo.

Áreas ou materias: coñecemento do medio natural / ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía, física e química / educación física

• Terminoloxía específica. Uso de termos e conceptos propios da análise do natural, deportivo e tecnolóxico: a saúde, o medio, o consumo, o equilibrio físico, a sostenibilidad.

• Variabilidade da linguaxe en diferentes ámbitos.• Diálogo, coloquio, debate. A escoita, a exposición, argumentacións. • Comunicación de feitos, coñecementos, sentimentos, ideas, opinións en relación

co social e cultural, o deportivo, o tecnolóxico.• Valoración crítica de mensaxes explícitas e implícitas (medios de comunicación).• Comprensión de textos informativos sobre contidos das área e materias.• Precisión dos termos utilizados.• Interpretación da información de carácter científico para crearse unha opinión

propia, expresarse e argumentar sobre problemas relacionados co medio, dereitos e deberes, o consumo, a tecnoloxía, a ciencia, saúde e deporte.

Áreas ou materias: coñecemento do social e cultural / ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía e os dereitos humanos

• Variabilidade da linguaxe en diferentes ámbitos.• Linguas lindantes, rexionais, minoritarias e antigas, linguaxe de signos.• A linguaxe como instrumento para favorecer a comunicación nas relacións

próximas (familia, amigos/ás, compañeiros/ás). Asertividad. Empatía, actitude de diálogo na resolución de conflitos.

• Argumentación. Estudio de casos que supoña unha toma de postura. Resolución de dilemas morais: xuízos éticos baseados en valores e prácticas democráticas.

• Terminoloxía específica. Conceptos propios da análise social e histórica.• Diálogo, coloquio e debate. A escoita, a exposición e a argumentación. • Comunicación de feitos, coñecementos, intuicións, sentimentos, ideas

relacionados cos social e histórico: institucións, arte, arquitectura, costumes, vivenda, sectores de produción, dereitos e deberes, convivencia e igualdade.

• Valoración crítica de mensaxes implícitas e explícitas sobre cultura e sociedade. Medios de comunicación.

• Comprensión de textos variados de índole social, cultural e artística.• Precisión nos termos utilizados.• Interpretación de información para crearse unha opinión propia, expresarse

correctamente e argumentar sobre problemas relacionados co social e histórico.Áreas ou materias: matemáticas

• Integración de linguaxes na comprensión e expresión de situacións problemáticas.• Diálogos e debates. Alternativas de solución a un problema.• Lectura comprensiva de textos relacionados coa formulación e resolución de

problemas.• Descrición verbal axustada de relacións cuantitativas e espaciais.Terminoloxía

precisa.Áreas ou materias: educación artística, plástica e visual / música

• Integración de linguaxes: verbal, corporal, musical, recursos plástico-visuais.• Terminoloxía específica e conceptos propios da análise e expresión artística.• Variabilidade da linguaxe en ámbitos socioculturais e artísticos.• Diálogo, coloquio e debate. A escoita, exposición e argumentación. Comunicación

de feitos, intuicións, coñecementos, opinións e valoracións relacionados coa escultura, pintura, danza, fotografía, cinema,TV, música.

• Valoración crítica de mensaxes sobre manifestacións artísticas. Medios de comunicación.

• Precisión nos termos utilizados.Áreas ou materias: tecnoloxías

• Bibliotecas virtuais. Busca e selección da información. Acceso a autores, obras e fragmentos.

• Soportes electrónicos na composición de textos. Ferramentas de axuda.• Enciclopedias e dicionarios multimedia.• Medios de comunicación: telefonía móbil, mensaxes SMS, e-mail.

Videoconferencias. Postcasting. Blogs.• Medios de información. Posiblidades do cinema, TV, DVD, Blue-Ray (ensino das

linguas).• Contraste de fontes (impresas, audiovisuais, dixitalizadas).• Respecto polas normas de conduta no uso da información. Dereitos de autor.

Licencías Some Rights Reserved.Ámbito: acción titorial e orientadora

• A linguaxe como medio de comunicación.• Terminoloxía específica. Comprensión oral e escrita. Uso de termos e conceptos

asociados ao coñecemento dun mesmo: autoestima, relación cos outros, estratexias e técnicas para aprender a aprender.

• Habilidades lingüísticas como medio para progresar na iniciativa persoal.• Técnicas de análise e síntese: subliñado, memorización, resumos, esquemas,

mapas conceptuais e de contidos.• Exposición oral, o coloquio, o debate, diálogo, entrevista, paráfrase.• Educación afectivo emocional.• Linguaxe como instrumento na transmisión de coñecemento, de necesidades, nas

relacións próximas (familia, compañeiros/ás). Asertividad, empatía, actitudes de diálogo na resolución de conflitos. Transmisión de emocións e sentimentos.

• Participación, uso da argumentación, da síntese de ideas, da confrontación ordenada e crítica de coñecementos, información e opinión.

2.MatemáticaCompetencia de enorme valor instrumental. Avaliación de diagnóstico en centros 2009 (4º

primaria e 2º ESO). Debemos posibilitar situacións de ensino e aprendizaxe nas que se

estimule:

1. entender unha situación problemática.

2. identificar a información relevante e delimitar o problema.

3. representar vías de solución ou alternativas.

4. seleccionar unha estratexia de resolución.

5. resolver o problema.

6. comprobar a solución ou reflexionar sobre ela.

7. transmitir o resultado.

Para iso será necesario acordar nos centros un traballo integrador baseado en procesos,

que sendo habituais no dominio matemático, poidan ser transferidos a outros ámbitos.

Definición: conxunto de habilidades e destrezas relacionadas co recoñecemento e

interpretación de problemas que aparecen en diferentes ámbitos e situacións; a súa

tradución á linguaxe matemática; a súa resolución; a interpretación dos resultados e a

formulación e comunicación de tales resultados.

Dimensións e habilidades da competencia matemática con exemplos de contido

Dimensión 1: números e cálculo

• Linguaxe matemática. Descrición de situacións. Avaliación crítica da información

obtida.

• Métodos de cálculo.

• Operacións aritméticas. Aspectos cuantitativos da realidade. Necesidade de obter

resultados exactos ou aproximados.

Dimensión 2: resolución de problemas.

• Estratexias para afrontar situacións problemáticas.

• Interpretación do enunciado. Significado de problemas en linguaxe coloquial.

• Formulación de problemas a partir de situacións da vida cotiá, trasladando unha

situación real á linguaxe matemática. Diferenciación nos enunciados entre a

información útil e a superflua.

• Conxectura e comprobación.

• Aceptación da necesidade de rectificación ante un erro.

• Presentación clara e ordenada dos procesos e das solucións obtidas ao resolver

problemas.

• Administración de recursos económicos. Cálculos porcentuais: IVE, descontos.

Gastos en alimentación, ocio, cultura, vestido.

• Matemáticas e outras áreas ou materias. Formulación, comprensión e resolución

de distintas situacións.

• Constancia na busca de solucións.

Dimensión 3: Medida

• Medidas. Unidades máis usuais: lonxitude, superficie, volume, tempo. Relacións e

emprego.

• Expresión dos resultados dunha medida. Técnicas de medida.

• Sistema de unidades.

• Estimacións de lonxitude, superficie e capacidade en situacións familiares.

• Aplicación comprensiva de fórmulas para o cálculo de superficies, volumes,

densidades e velocidades.

• Aplicación á vida cotiá de nocións xeométricas de medidas de L, S e V.

Dimensión 4: Xeometría

• Nocións e vocabulario básico de xeometría. Formas, relacións e posicións.

• Aspectos espaciais da realidade. Utilidade da xeometría.

• Representacións planas de corpos xeométricos. Utilidade para representar

situacións reais.

• A xeometría na vida cotiá, a arte, as ciencias, a natureza e a tecnoloxía.

• Planos, mapas e maquetas. Escalas. Tomas de medidas necesarias. Interpretación

de maquetas e planos.

• Orientación no espazo. Itinerarios.

Dimensión 5: Tratamento da información

• Táboas, gráficos e diagramas. Interpretación. A súa presenza na vida cotiá.

• Busca, selección, análise, organización e representación de datos da vida cotiá

mediante gráficos.

• Conceptos de estatística: poboación, mostra, media aritmética, moda, mediana e

dispersión. Interpretación e toma de decisións a partir dos datos que achegan.

• Recursos para o cálculo e elaboración de gráficos estatísticos. Calculadora e follas

de cálculo.

Dimensión 6: Azar

• Acontecementos nos que pode preverse ou non o resultado.

• Suceso probable, seguro, posible e imposible.

• Situacións aleatorias.

• Análise crítica dos xogos de azar.

Relacións da competencia matemática cos contidos das área e materias

Soporte conceptual nas áreas e materias de matemáticas.

Desenvólvese a partir de contidos de tipo procedimental e actitudinal que lle achegan a

materia de matemáticas e as restantes áreas e materias. Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: matemáticas• As matemáticas como resposta a problemas da vida cotiá. Cuantificación de

aspectos do mundo físico e natural. Aforros, compras, investimentos. Estimacións e medidas de tempo e espazo.

• Símbolos, termos e conceptos matemáticos.• Procedementos: comparación, clasificación, ordenación, análise, síntese,

estimación, indución, dedución.• Expresión verbal de argumentacións, relacións cuantitativas e procedementos de

resolución. Interpretación de mensaxes que conteñan todo o anterior.• Símbolos e fórmulas.• Ferramentas informáticas de axuda (Derive, Cabri, Excel, calculadora gráfica), na

resolución de problemas e cálculos numéricos, estatísticos e alxébricos, nas representacións funcionais e na comprensión de propiedades xeométricas.

• Procesos de razoamento. Estratexias de resolución.• Superación do medo á linguaxe matemática.• Uso do cálculo para resolver problemas do ámbito próximo ao alumnado.• Valoración dos métodos de resolución de ecuacións e de sistemas para obter a

solución de problemas diversos (outras ciencias, vida cotiá, xeometría...).• Relacións xeométricas do ámbito. Achega a outras ciencias (topografía,

arquitectura,...).• Técnicas e procedementos de obtención de parámetros estatísticos.• Traballo en equipo para desenvolver actividades matemáticas.• Valoración da matemática para describir e argumentar sobre fenómenos de tipo

social e económico.• Precisión e orde na presentación e tratamento de datos de fenómenos

estatísticos.Áreas ou materias: linguas e literatura.

• Lectura comprensiva de textos matemáticos: textos de formulación e resolución de problemas.

• Configuración de textos que integren elementos de linguaxe verbal e matemática.• Descrición verbal axustada de relacións.

Áreas ou materias: educación plástica e visual / música / tecnoloxías• Ritmo, música e razoamento matemático. Os compases como división do tempo.

Expresión en fraccións.• Xeometría e expresión artística.• Economía e arte. Elementos de información matemática en publicacións artísticas.• Resolución de problemas de expresión plástica e visual: medida e cálculo de

lonxitudes, áreas, volumes.• Presentacións, gráficos, táboas e mapas para producir, presentar ou comprender

información relacionada coa pintura, arquitectura, música.Áreas ou materias: coñecemento do medio social e cultural, ciencias sociais, xeografia e historia / educación para a cidadanía e os dereitos humanos.

• Matemáticas e estruturación do espazo e do tempo.• Formas de pensamento matemático para interpretar e describir a realidade

histórica e social.• Análise funcional e estatística para estudar fenómenos familiares e sociais:

diversidade cultural, respecto ao medio, igualdade, convivencia.• Resolución e interpretación de problemas de economía (aforro, inversión, gasto),

compras (valor do diñeiro, prezos, pesos e medidas), viaxes e ocio (distancias e tempo, divisas, prezos).

• Diagramas de barras, histogramas, polígonos de frecuencias, diagramas de sectores. Representación e interpretación de feitos extraidos do ámbito.

• Vocabulario adecuado para describir situacións sociais relacionadas co azar.• Participación, colaboración, valoración da existencia de diferentes puntos de vista.

Aceptación do erro.• Coloquios, diálogos, entrevistas simuladas, debates, que esixan argumentación

sobre problemas sociais e económicos.Áreas ou materias: coñecemento do medio natural / ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía / educación física / tecnoloxías

• Matemáticas e estruturación do espazo e do tempo.• Linguaxe matemática e ciencias da natureza e do deporte.• Modelización. Identificación de características relevantes dunha situación real,

representación simbólica, determinación de pautas de comportamento, predicións sobre a evolución. Limitacións do modelo.

• Xeometría e resolución de problemas do mundo físico-natural: medida e cálculo de L,A,V.

• Análise funcional e estatística para estudar fenómenos do contorno físico-natural e deportivo: diversidade na natureza, respecto ao medio, igualdade de oportunidades no acceso ós recursos enerxéticos, eventos deportivos e marcas.

• Emprego das matemáticas para resolver e interpretar problemas de sostenibilidade (recursos, aforro, inversión, gasto).

• Diagramas de barras, histogramas, polígonos de frecuencias, diagramas de sectores. Representación e interpretación de feitos extraidos do contorno físico e natural, tecnolóxico e deportivo.

• Vocabulario adecuado para describir situacións relacionadas co azar.

• Participación, colaboración, valoración da existencia de diferentes puntos de vista. Aceptación do erro.

• Coloquios, diálogos, entrevistas simuladas, debates, que esixan argumentación sobre problemas medioambientais, deportivos, tecnolóxicos, económicos.

• Transferencia de formas e representacións entre o plano e o espazo.• Selección e emprego de ferramentas tecnolóxicas para facilitar os cálculos de tipo

numérico, alxébrico ou estatístico, representacións funcionais e comprensión de propiedades xeométricas.

• A partir da interpretación de datos obtidos e representados mediante linguaxe matemática: preocupación polo emprego responsable dos recursos, medio, consumo racional, protección da saúde.

Ámbito: acción titorial e orientadora• Integración de distintas linguaxes na interpretación de problemas da vida cotiá:

relacións interpersoais, aforro, compras, investimentos, estimacións, medida do tempo e do espazo.

• Métodos de razoamento: comparación, clasificación, ordenación, análise, síntese, estimación, indución, dedución.

• Resolución de problemas. Flexibilidade na busca de solucións. Toma de decisións.• Perseveranza, esforzo, orde, rigor no traballo.

3..Coñecemento e interacción co mundo físicoA formación que se vincula a esta competencia está relacionada con:

1. Habilidade para interpretar o mundo, o que esixe a aplicación dos coñecementos

científicos.

2. Habilidade para desenvolverse con autonomía e iniciativa persoal en distintos

ámbitos da vida, o que esixe tomar decisións fundamentadas no coñecemento.

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas que permitirán comprender, aplicar, analizar,

sintetizar e avaliar informacións relacionadas coa predición, investigación, interpretación e

comunicación de coñecementos vinculados á vida, a saúde, o consumo, o ámbito natural

e artificial, a terra e a tecnoloxía.

Dimensións e habilidades da competencia en coñecemento e interacción co mundo físico,

con exemplos de contido

Dimensión 1: Os obxectos cotiáns

• Aparatos domésticos. Funcións. Factores de risco. Prevención. Avarías e modos

incorrectos de funcionamento.

• Aplicación de procesos cognitivos (observación, comparación, clasificación,

combinación de variables), ao estudio e resolución de cuestións.

• Observación indirecta, comparación en función de criterios, hipótese.

• Busca de información significativa en diferentes fontes. Tratamento e elaboración

de informacións.

Dimensión 2: Os procesos tecnolóxicos

• Produtos químicos no fogar. Funcións. Posibles riscos. Prevención.

• Emprego de produtos de acordo ás súas normas de uso. Etiquetas e símbolos.

• Cambios que producen os seres vivos na natureza.

• Recursos enerxéticos.

• Máquinas simples e complexas. Captación da enerxía, transformación e produción

de traballo útil.

• Deseño de proxectos técnicos.

• Aforro de enerxía.

Dimensión 3: O consumo

• Produtos de diferente necesidade.

• Calidade e prezo. Comparacións entre produtos de uso frecuente.

• Compra axustada ás necesidades.

• Actitude responsable e crítica fronte ao consumo.

• Relación calidade-prezo-necesidade.

Dimensión 4: O medio

• Residuos. Tipoloxía (vidrar, papel, orgánicos, plástico, metais). Colectores.

• Sistemas de redución, reutilización e reciclaxe en diferentes contornos (escolar,

familiar, social, industrial).

• Materiais que nos rodean. Características (dureza, plasticidade, fraxilidade,

toxicidade, condutividade, radioactividade). Reciclaxe.

• Clasificación de materiais e procesos de transformación que teñen lugar en plantas

de reciclaxe, industria, natureza).

• Riscos ambientais relacionados cos residuos.

• Fontes primarias: saltos de auga, muíños eólicos, sol, combustibles, enerxía

nuclear.

• Estratexias de aforro enerxético.

• Organismos vivos. Funcións. Adaptación ao medio. Accións que se poden poñer en

práctica para a preservación do contorno inmediato.

• Ecosistemas. Importancia da boa calidade da auga, o aire e o sol para a nosa

saúde.

• Ámbito globalmente considerado. Uso de enerxías non contaminantes. Recollida

selectiva, aforro enerxético, incidencia das nosas intervencións

• Importancia da diversidade biolóxica da Terra.

Dimensión 5: A saúde

• Factores que producen enfermidades. Prevención.

• Botiquín de primeiros auxilios: contido e aplicacións.

• Normas de uso de fármacos. Consecuencias do uso excesivo.

• Riscos do consumo de tabaco e alcohol, así como doutras substancias de uso non

terapéutico.

• Efectos derivados do consumo de substancias que crean dependencia.

• Características básicas do sistema reprodutor humano. Métodos anticonceptivos e

de prevención da enfermidades de orixe sexual.

• Aspectos fisiolóxicos, afectivos, psicolóxicos, culturais e éticos que caracterizan á

sexualidade humana.

• Alimentos. Nutrientes. Sistemas de conservación.

• Hábitos alimenticios saudables.

• Elaboración dunha dieta equilibrada en termos cualitativos. Os trastornos: anorexia,

bulimia.

Relacións da competencia en coñecemento e interacción co mundo físico cos contidos

das área e materias

Vinculación significativa coas áreas e materias relacionadas coas ciencias da natureza e a

saúde, bioloxía e xeoloxía, física e química, tecnoloxía e educación física. Tamén con

algúns aspectos de educación para a cidadanía e xeografía. Nestas materias atopa o seu

soporte conceptual. Elementos de tipo procedimental e actitudinal nas restantes áreas e

materias. Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: coñecemento do medio natural, ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía, física e química / educación física

• Recursos naturais. Medio, o consumo, o corpo e a saúde. Sostenibilidade. Consumo racional. Protección da saúde individual e colectiva.

• Metodoloxía científica.• Proposta de situacións: análise, formulación de conxecturas, inferencias

fundamentadas.• Estratexias para obter conclusións, deseños experimentais, análise de resultados.• Estudio da diversidade de paisaxes. Protección e conservación.• Dereitos e deberes en relación coa natureza. Emprego dos coñecementos para

gozar do medio natural.• Conservación e xestión sostible do patrimonio natural. Promoción e participación

en iniciativas.• Papel da ciencia na preparación de cidadáns/ás activos na toma fundamentada de

decisións.• Alfabetización científica.• Implicacións de desenvolvemento tecnocientífico que poidan comportar riscos

para as persoas ou para o medio.• Vínculos entre ciencia e tecnoloxía. Busca e aplicación de solucións para avanzar

cara a un futuro sostible.• TIC no coñecemento e coidado da natureza. Impacto das TIC na medicina.• Xogo, deporte e saúde.• Alimentación e dietas equilibradas. Trastornos alimenticios: anorexia, bulimia,

ortorexia e vigorexia.• Prácticas físico-deportivas na natureza.

Áreas ou materias: coñecemento do medio social, ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía e o dereitos humanos

• Espazo, territorio e paisaxe.• Cambios que se produciron ao longo do tempo (na natureza, a vida das persoas,

plantas, animais, coidado da saúde, avances científicos-tecnolóxicos).• Argumentación, toma de posturas sobre problemas de saúde, ambientais,

consumo. Solucións.• Formulación de dilemas morais para construír un xuízo ético propio en relación á

natureza e o seu coidado.• Medios de comunicación e de transporte. Impacto ambiental.• Vivenda e arquitectura. Impacto ambiental.• Sectores de produción e a súa influencia.• Interpretación de información de carácter científico para formarse unha opinión

propia, expresarse con precisión e argumentar sobre problemas relacionados coa natureza.

• Achega da ciencias da natureza para dar resposta ás necesidades e mellorar as condicións de vida.

Áreas ou materias: matemáticas• Linguaxe matemática para cuantificar fenómenos ambientais.• Interpretación e utilización de cadros, gráficos, táboas e diagramas. Extracción de

conclusións.• Resolución de problemas que precisan a toma dunha decisión suxeita a

condicionantes (sostenibilidad, saúde, consumo, procesos tecnolóxicos).• Formulación, elección de modos de representación e resolución de problemas

relacionados con estudios científicos.Áreas ou materias: lingua e literatura

• Vocabulario específico. Coñecemento e uso de termos e conceptos propios da análise do físico e natural.

• Diálogos, descricións, coloquios, debates. A escoita, a exposición e a argumentación. Comunicación de sentimentos, ideas, coñecementos e ideas oralmente e por escrito (corpo e saúde, tecnoloxía, animais, plantas, medio).

• Valoración crítica de mensaxes en fontes diversas. Medios de comunicación.• Textos informativos, explicativos e argumentativos sobre contidos de índole físico

e natural e tecnocientífica. Coidado na precisión dos termos utilizados, coherencia

dos textos.Áreas ou materias: educación artística, plástica e visual / música

• Recursos materiais do contorno. Emprego respectuoso.• Técnicas de fotografía, vídeo e cinema para producir mensaxes relacionadas con

aspectos visuais e plásticos do contorno.• Contaminación sonora.• Uso correcto da voz.• Expresión artística. Catarse e saúde.• Representación do corpo e natureza en música, cinema, fotografía, escultura.• Artes aplicadas e saúde.

Ámbito: tecnoloxias• Busca, obtención, contraste de información (natureza, procesos tecnolóxicos,

corpo e saúde, terra e medio), en distintos soportes. • Normas de conduta no uso da información. Contraste de fontes.• Arquitectura bioclimática.• Procesamento e comunicación de información mediante TIC (blogues, correos,

foros, wikis, podcast).• Simulación de fenómenos (natureza, procesos tecnolóxicos, corpo e saúde).

Ámbito: acción titorial e orientadora• Autoestima.• Equilibrio psicolóxico e saúde física.• Pautas de alimentación e esforzo no estudio e deporte.• Prevención de trastornos (anorexia, bulimia, ortorexia, vigorexia, permarexia).• Técnicas de traballo en equipo. Argumentación. Síntese de ideas. Confrontación

ordenada e crítica.• Técnicas para aprender a pensar e aprender a aprender que sirvan de soporte a

contidos de ciencias: subliñado, memorización, interrogantes, resumos, cadros, esquemas, mapas conceptuais e de contido.

• Planificación. Tomas de decisións. Responsabilidades relacionadas co coidado do medio e a saúde.

4.Tratamento da información e competencia dixital.A sociedade da información debe converterse na sociedade do coñecemento. Para iso é

necesario presentar de forma gradual as tecnoloxías como medio, pero tamén como

obxecto directo de aprendizaxe. Na nosa lexislación, permanece vinculada a aprender a

aprender (tratamento da información), e quedará conceptualizada como competencia

instrumental.

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas relacionadas coa busca, selección, comprensión,

análise, síntese, valoración, procesamento e comunicación de información, que integra

coñecementos, procedementos e actitudes que van, dende a disposición aberta e

esforzada a buscar e contrastar información ata a súa transmisión en distintos soportes

(oral, impreso, audiovisual, dixital, multimedia), unha vez tratada.

Dimensións e habilidades da competencia en tratamento da información e dixital.

Dimensión 1: TIC: posibilidades e limitacións; recursos e técnicas.

• Sociedade da información.

• Fontes de información. Medios de comunicación.

• Autoestradas da información. Internet. Televisión interactiva. Envío e recepción de

correos.

• Xogos e navegación por Internet.

• Televisión por cable e por satélite. Servizos de teletexto. Reprodución de imaxe e

son. Consolas.

• Televisión e Internet.

• Informática e telecomunicacións.

• TIC: implicacións no traballo, ocio, saúde, consumo, nas relacións sociais, na

educación. Riscos: ameazas á intimidade, illamento.

• Dereitos de autor. Propiedade da información. Tipos de licenzas. Software libre.

• Información e coñecemento: tratamento de textos. Relacións entre datos e

conceptos: análise, síntese.

• Telefonía móbil. Mensaxes curtas de texto e multimedia.

Dimensión 2: Os sistemas informáticos (hardware, software, redes).

• Elementos físicos dun ordenador.

• Unidades das magnitudes informáticas: velocidade, memoria, resolución, etc.

• Diferenciación entre ordenadores (velocidade, conexión a unha rede, custo).

Recursos en rede.

• Funcións e uso do teclado.

• Elementos de hardware e de software.

• Instalación dun programa e dun equipo.

Dimensión 3: O sistema operativo.

• Programas, documentos, carpetas. Terminoloxía básica. Creación de carpetas.

Organización e traslado de carpetas. Actividades básicas de mantemento

(antivirus, copias de seguridade, borrados, puntos de restauración, etc.)

• Iconas. Software do sistema operativo.

• Programas para gravar información.

Dimensión 4: Emprego de Internet.

• Utilización de buscadores.

• Funcións básicas do programa navegador.

• Organización dunha lista de enlaces.

• Recuperación de información dunha páxina web.

• Recepción e envío de mensaxes. Diferentes tipos de arquivos adxuntos.

• Organización e xestión das mensaxes. Listas de correo. Formas de acceso ao

correo electrónico.

• Foros telemáticos. Valoración e respecto das opinións.

• Uso responsable de mensaxes SMS, correo electrónico, foros, chats, blogues...).

• Ferramentas de intercambio e comunicación grupal.

Dimensión 5: Emprego de programas básicos.

• Apertura e creación de documentos. Configuración. Gardar documentos.

Impresión.

• Terminoloxía básica dos editores de textos.

• Configuración dunha páxina e dunha impresión.

• Ferramentas de corrección ortográfica. Sinónimos. Tradutores.

• Emprego de funcións: seleccionar, cortar, copiar.

• Ferramentas fundamentais dos editores gráficos.

• Buscas en documentos. Inserción de gráficos. Axuste de imaxes e gráficos nun

documento.

• Atributos dunha imaxe.

• Terminoloxía básica das follas de cálculo. Creación de follas de cálculo. Datos e

fórmulas. Funcións. Gráficos. Formatos de presentación. Impresión.

• Bases de datos. Creación de formularios. Consultas (filtros). Funcións e estrutura

de bases de datos (táboas, campos, rexistros). Introdución de datos mediante

formularios (tipos de datos en cada campo).

Dimensión 6: Actitudes necesarias coas TIC.

• Control de tempo de utilización dos xogos e outros entretementos de TIC.

• Conciencia do poder de adicción dos xogos.

• Organización do tempo con TIC: estudo, traballo, entretemento.

• Normas de cortesía e corrección nas comunicacións por Internet.

• Posibilidades e inconvenientes de TIC. Repercusións nas relacións e no traballo.

• Oportunidades de TIC en contextos cotiáns.

• Identificación de páxinas e mensaxes que poidan ser considerados

discriminatorias.

• Uso responsable e prudente de TIC.

• Ferramentas e técnicas para protexer os programas do ordenador. Procedencia e

fiabilidade dos arquivos.

• Normas de conduta na utilización da información. Dereitos de autor.

Relacións da competencia en tratamento da información e dixital cos contidos das áreas e

materias

Vinculación significativa coas áreas e materias de tecnoloxías, linguas e literatura e acción

titorial. Nestas materias atopa o seu soporte conceptual. Elementos de tipo procedimental

e actitudinal nas restantes áreas e materias. Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: tecnoloxias• TIC en contextos familiar, académico e sociocultural.• Habilidades e destrezas para converter información en coñecemento.• Ordenador: aplicacións esenciais.• Televisión dixital, telefonía, caixeiros automáticos, libros electrónicos,

enciclopedias e dicionarios. Aspectos técnicos e culturais dos medios de comunicación.

• Tecnoloxías multimedia para obter, recuperar, avaliar, almacenar, producir, presentar e intercambiar información.

• Correo electrónico, videoconferencias, foros, chats, podcast.• Mundo real e mundo virtual.• Uso confiado e crítico de TIC.• Creatividade e innovación con TIC, en distintos ámbitos.• TIC: inclusión social e aptitude para o emprego.• Accesibilidade e aceptabilidade da información.• Principios éticos no uso de TIC.• TIC e ocio.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas.• Busca e acceso a páxinas web. Uso responsable e seguro de Internet.• TIC para traballar de forma autónoma e en grupos.• TIC para relacionarse e ampliar horizontes culturais.

Áreas ou materias: linguas e literatura• Coñecementos e destrezas para a busca e selección de información relevante.

Produción de textos orais e escritos.• Habilidades e destrezas para converter a información en coñecemento.• Tecnoloxías multimedia para buscar, obter e procesar información.• Ferramentas para o tratamento de textos: ortografía e gramática. Sinónimos.• Correo, videconferencia, foros e chats.• Creatividade e innovación con TIC.• Comunicación persoal e de masas con TIC.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas.• Tratamento da información: técnicas de análise e de síntese.• Acceso con TIC a bibliotecas, hemerotecas, arquivos. Enciclopedias e• dicionarios multimedia.• Recursos audiovisuais para a aprendizaxe das linguas. Estratexias de

dinamización lingüística con TIC.• Principios éticos no uso de TIC.

Áreas ou materias: acción titorial e orientadora• TIC como ferramenta para o coñecemento dun mesmo: intereses, capacidades,

valores, necesidades.• TIC como medio para coñecer o ámbito social, cultural e laboral. Recursos e

direccións de interese.• TIC e comunicación entre persoas e grupos.• Aprender a aprender. Técnicas de análise e síntese. Achegas de distintas áreas e

materias. • Técnicas para pensar de forma lóxica, para aprender a decidir.• Programas de orientación vocacional.• Habilidades e destrezas para converter información e coñecemento.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas.• Principios éticos no uso de TIC.

Áreas ou materias: matemáticas• Lectura comprensiva de textos relacionados coa formulación e resolución de

problemas.• Terminoloxía precisa relacionada con relacións matemáticas e procedementos.• Análise de mensaxes orais e escritos que conteñan información de carácter

cuantitativo ou simbólico.• Emprego axeitado de ferramentas: Derive, Cabri, Excel, calculadora gráfica.• Representación e interpretación de diagramas de barras, histogramas, polígonos

de frecuencias e diagramas de sectores.Áreas ou materias: educación plástica e visual / música

• Medios para almacenar música.• Hardware e software musical. Formatos de audio dixital. Tratamento e gravación

de sons. Produción de mensaxes audiovisuais, musicais e multimedia. • Aproveitamento como ferramentas para a autoaprendizaxe e actividades de ocio.• Autores, biografías, obras. Eventos artísticos. Visitas reais e virtuais a museos,

exposicións, obras arquitectónicas.• Debuxo e deseño por ordenador. Montaxes audiovisuais. Televisión dixital.• Formatos de imaxe e son.• Uso creativo e crítico de TIC.• Principios éticos no uso de TIC.

Ámbito: coñecemento do mundo social, ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía

• TIC en contextos xeográficos, políticos e socioculturais.• Habilidades e destrezas para converter información en coñecemento.• Tecnoloxías multimedia para obter, recuperar, avaliar, almacenar, producir,

presentar e intercambiar información: sociedade, instituciones, cultura, arte, vivenda e historia (personaxes, acontecementos, liñas do tempo.

• Comunicación a través de foros.• TIC: emprego formativo do tempo de ocio.• TIC e inclusión social e aptitude para o emprego.• Accesibilidade e aceptabilidade da información.• Tecnoloxías para buscar, obter e procesar información.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas: simulacións, evolución no tempo, economía, consumo, equidade, dereitos e deberes.

• Actitude crítica e reflexiva na valoración da información dispoñible.• Aspectos técnicos e culturais dos medios de comunicación.

Ámbito: coñecemento do medio, ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía / educación física.

• TIC en contextos científicos e técnicos. TIC e educación física. Acceso real e virtual a eventos.

• Habilidades e destrezas para converter información en coñecemento.• Tecnoloxías multimedia para obter, recuperar, avaliar, almacenar, producir,

presentar e intercambiar información: paisaxes, os seres vivos, o deporte.• Natureza, espazo, corpo e saúde: páxinas web e enciclopedias multimedia.

Simulacións. Visitas virtuais a museos.• Uso confiado e crítico de TIC para o estudio das ciencias da natureza e o deporte.• Creatividade e innovación con TIC: ámbitos do saber, a ciencia e o deporte.• Principios éticos no uso de TIC.• Tecnoloxías para buscar, obter e procesar información. Organización de datos.

Conceptos relevantes e irrelevantes, subxectivos e obxectivos, reais e virtuais.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas: o cuerpo humano, os progresos científicos, estudo de ecosistemas, acontecementos lúdicos e deportivos.

5.Social e cidadáIntegrarse de forma activa no contexto social require:

• coñecer como se xeraron as sociedades (historia).

• Coñecer como se organizan (política, xeografía humana, economía).

• coñecer o seu marco físico (xeografía física).

• coñecemento dun mesmo, procurar un estado de saúde física e mental óptimo

(educación socio emocional).

Estes contidos non son patrimonio dos estudios sociais; son patrimonio e

responsabilidade (dereito e deber) da actividade educativa xeral, han de estimulalos todo

o profesorado, aínda que sexan as materias de estudios sociais, educación para a

cidadanía e a acción titorial, os ámbitos que integren e dinamicen o seu cultivo.

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas que, partindo da comprensión e valoración crítica

dun mesmo e dos que lle rodean, supón a busca e construción dunha identidade persoal

e comunitaria que implique o coñecemento do contorno e do seu marco de principios,

valores e normas, a harmonización entre os dereitos, intereses, desexos, necesidades e

sentimentos persoais e os dos outros e o desenvolvemento de comportamentos

equilibrados e solidarios, expoñentes da implicación activa na defensa dos valores

democráticos que garanten a vida en común.

Dimensións e habilidades da competencia social e cidadá

Dimensión 1: habilidades sociais e de autonomía

• Autocoñecemento. Dimensión persoal e social. Habilidades sociais.

• Emocións e sentimentos.

• Seguridade nun mesmo. Equilibrio.

• Diálogo e cooperación. Coloquios e debates. Empatía e asertividade.

• Relacións: amor, amizade e cooperación. Equilibrio nos afectos. Axuda

desinteresada.

• Os problemas nas relacións. Prevención e solución de conflitos. Órganos de

mediación.

• Desenvolvemento de habilidades: pedir axuda, pensar en positivo, relaxarse, para

poder controlar emocións negativas (frustracións, tristura, medo, nerviosismo).

• Normas sociais: saúde, hixiene, alimentación, protección, seguridade persoal,

consumo de drogas, situacións de risco.

• Toma de decisións. Identificación do problema e as súas alternativas. Previsión de

consecuencias.

Dimensión 2: sociedade e cidadanía

• Os dereitos humanos (dos nenos e de diferentes colectivos).

• Deberes como membro dunha sociedade (alumnado, membro de familia,

estudante, consumidor, cidadán, condutor)

• Reclamación de dereitos. Formulación de demandas.

• Símbolos básicos dunha sociedade: obras de arte, paraxes, construcións,

personaxes históricos, simboloxía).

• Áreas de cultura e civilización no planeta.

• Organización política. Institucións.

• Opcións políticas. Valores dunha sociedade democrática: liberdade, igualdade,

respecto aos dereitos dos demais, tolerancia, non discriminación, dignidade,

responsabilidade, xustiza, solidariedade.

• Valoración crítica dos prexuízos.

• A diversidade como riqueza cultural. A desigualdade como inxustiza.

• Problemas sociais.

• Órganos de participación social: movementos de ocio, entidades culturais,

deportivas, ONG, voluntariado).

• Normas e regulación da convivencia.

• Actuacións cívicas.

• Coñecemento e respecto polo patrimonio cultural, histórico, artístico, ambiental.

• Valores estéticos en distintos tipos de obxectos.

Dimensión 3: pensamento social

• Fontes de información e comunicación. Busca e consulta: documentos, prensa,

Internet, teletexto, radio, TV, bases de datos, folletos, publicidade).

• Análise de contidos (esencial, accesorio, irrelevante, obxectivo, subxectivo, feitos,

opinións).

• Disposición activa a preguntar e cuestionarse sobre aspectos da realidade.

• Utilización de xeito apropiado de TIC.

• Conciencia da responsabilidade sobre os actos propios.

• Diversidade de factores que poden estar na base de feitos históricos de relevancia

e na explicación de problemas sociais do presente.

• Valoración e aceptación da crítica como instrumento para o cambio e mellora

persoal.

• Actitude crítica fronte a mensaxes (sociais, políticos, de consumo).

Dimensión 4: espazo e tempo

• Espazos próximos e remotos. Conceptos e variables espaciais: situación, tamaño,

distancia, dirección. Medidas.

• Medios de representación espacial: planos, mapas, atlas. Deseño de itinerarios.

• Localizacións en mapas e planos.

• Características xeográficas e problemas que xorden a causa da intervención

humana.

• Variables socioeconómicas, demográficas, tecnolóxicas, que inflúen na vida cotiá.

• Representación do tempo. Variables temporais: duración, sucesión,

simultaneidade. Medidas de tempo.

• Ordenación cronolóxica de feitos do pasado. Etapas convencionais da historia.

Feitos relevantes na historia.

• Os grandes cambios e os conflitos mundiais.

• Sensibilidade ante os conflitos e problemas actuais.

Relacións da competencia social e cidadá cos contidos das áreas e materias

Vinculación significativa coas áreas e materias de ciencias sociais, educación para a

cidadanía e os dereitos humanos e acción titorial. Nestas materias atopa o seu soporte

conceptual. Elementos de tipo procedimental e actitudinal nas restantes áreas e materias.

Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: coñecemento do mundo social, ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía e os dereitos humanos

• Relacións próximas (familia, compañeiros/ás). Emocións e sentimentos dos outros. Asertividade, empatía, diálogo, resolución de conflitos.

• Cidadanía mundial, solidaria, participativa, intercultural.• Cambios producidos no tempo (vida das persoas, plantas, animais, obxectos).• Raíces históricas das sociedades actuais.• Planificación, toma de decisións, participación, responsabilidades.• Coloquios, debates, diálogos, entrevistas, argumentacións sobre temas sociais.• Estudio de casos que supoñan unha toma de postura.• Dilemas morais para construír un xuízo ético propio.

Áreas ou materias: coñecemento do medio, ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía / educación física.

• Uso responsable dos recursos naturais, medio, consumo racional e responsable, protección da saúde individual e colectiva.

• Saúde, educación vial, compromiso social.• Progreso científico e dilemas morais.• Desequilibrios ambientais. Dereitos das comunidades desfavorecidas.• Dereitos e deberes en relación coa natureza.• Hábitos de coidado e de respecto aos seres vivos.• Xogos, deporte e educación para a paz e a convivencia. Dereito a xogar e a facer

deporte. Principios e normas para facer deporte.Áreas ou materias: matemáticas

• Linguaxe matemática para cuantificar fenómenos sociais.• Interpretación e utilización de cadros, escalas numéricas, gráficas, táboas e

diagramas relacionadas coa realidade política, social e económica. Obtención de conclusións. Estatística básica aplicada ás ciencias sociais.

• Resolución de problemas, toma de decisións suxeitas a condicionantes alternativas e respostas sobre dereitos humanos, sostenibilidad, saúde, consumo.

• Formulación, representación e resolución de problemas sociais.Áreas ou materias: linguas e literatura

• Vocabulario específico: institucións, organismos, realidades.• A linguaxe na educación para a paz e a convivencia. Diálogo, debate, a escoita, a

exposición e a argumentación.

• Comunicación de ideas, sentimentos, ideas, opinións.• Valoración crítica de mensaxes. Medios de comunicación.• Obras e autores representativos na educación para a paz e a convivencia.• Usos da linguaxe que favorecen a equidade.• Acceso á comunicación como dereito.• Textos variados sobre temática social e cultural, técnica, científica, histórica.

Textos orais.Áreas ou materias: educación artística, plástica e visual / música

• Artes plástico-visuais, música, dramatización e a súa relación coa paz e a convivencia. Autores e obras.

• Arte e defensa dos dereitos humanos.• Apropiación de recursos e obras para difundir contravalores. Análise critico.• Símbolos gráficos e musicais vinculados cos dereitos humanos.• Interpretación e expresión de ideas, emocións e sentimentos sobre

acontecementos políticos e sociais.• Música e artes en celebración sociais e culturais.• Dereitos de autor. Normas de conduta. Tipos de licenzas. Software libre musical.

Ámbito: tecnoloxías• Habilidades de busca, obtención e contraste de información: institucións,

organismos, dereitos e deberes cívicos. Contraste de fontes. Normas de conduta no uso da información.

• Acceso á tecnoloxía. Dereitos e deberes. Diferenzas e desigualdades no uso e desfrute de bens tecnolóxicos.

• Procesamento e comunicación da información: corrédevos, foros, chats, blogues, podcast.

• Simulación e visualización de situacións sociais.Ámbito: acción titorial e orientadora

• Autocoñecemento, autoestima, perspectiva dun mesmo en relación cos outros. Emocións e sentimentos. Coñecemento das propias habilidades e destrezas sociais.

• Conciencia das dificultades. Alternativas de cambio.• Empatía, simpatía cara aos outros.• Expresión de ideas e emocións, asertividad. Respecto a un mesmo e aos demais.• Técnicas de prevención, análise e resposta a problemas sociais.• Habilidades e destrezas socioafectivas.• Participación activa en grupos de traballo. Implicacións na defensa dos dereitos

humanos.• Autonomía e heteronomía moral.• Formulación e resolución de dilemas morais, para construír un xuízo ético propio.• Técnicas para aprender a pensar: subliñado, diálogo, resumos, cadros,

esquemas, mapas de contido, debates, coloquios, sobre temas de información social.

6. Cultural e artísticaPara conseguir a formación integral das nosas alumnas e alumnos, debemos brindarlles

oportunidades para tomar contacto coas distintas manifestacións artísticas, para chegar a

comprendelas e gozalas, e para expresarse e comunicarse a través das diversas

linguaxes artísticas.

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas que supoñen comprender e valorar criticamente as

pautas, costumes, formas de vida, sentimentos, coñecementos e grao de

desenvolvemento científico, estético e técnico que forman a riqueza e o patrimonio dunha

época ou grupo social. Implica, ademais de coñecer, compartir e apreciar as obras

doutros, transmitir e expresar de xeito persoal ou colectivo, con diferentes técnicas, novas

e diferentes pautas e produtos (ideas, experiencias, emocións), que supoñan recreación,

innovación e transformación.

Dimensións e habilidades da competencia cultural e artística

Dimensión 1: comprensión artística e cultural

• Patrimonio cultural (cultural, artístico, ambiental)

• Principais estilos e épocas artísticas. Diferentes artes, autores e obras. Produtos

funcionais.

• Arte, cultura e tecnoloxía. Principios éticos e estéticos.

• Belas artes e artes aplicadas.

• A cultura como pautas de pensar, sentir e actuar. A vivenda, o vestido, a

gastronomía, o folclore, as festas.

• Xéneros e estilos en música, pintura, escultura, arquitectura, cinema, literatura,

fotografía, teatro e danza.

• Xéneros e estilos en cerámica, mobiliario, arquitectura popular, metalistería, tapiz e

esmalte.

• Instrumentos e medios en belas artes e artes aplicadas.

• Linguaxes artísticas. Variedade, evolución, relación coas novas tecnoloxías.

Dimensión 2: expresión artística

• Interpretación e expresión artística de modelos e de diferentes contidos

empregando diferentes técnicas.

• Coordinación e emprego de distintos materiais e técnicas para expresar

coñecementos, emocións ou sentimentos.

• Deseño de proxectos artísticos e culturais.

• Configuración de obras persoais.

Dimensión 3: actitude ante o feito histórico e cultural

• Interese ante diferentes manifestacións artísticas e culturais. Respecto polas

manifestacións que mostren esforzo, aprecio e recoñecemento de valores éticos.

• Aprecio polo esforzo e a constancia na expresión artística.

• Colaboración activa.

• Interese por comunicar coñecementos, ideas, emocións e sentimentos a partir de

expresións artísticas.

• Valores estéticos: equilibrio, harmonía, cor, formas.

• Utilidade de TIC aplicadas á creación artística.

• Valoración da creación artística (coñecemento dun mesmo, calidades persoais,

equilibrio interior).

• Aprecio e respecto polo patrimonio propio e alleo.

Relacións da competencia cultural e artística cos contidos das áreas e materias

Vinculación significativa coas áreas e materias de educación plástica e visual,

arquitectura, música, danza, dramatización, literatura e aspectos de tecnoloxías. Nestas

materias atopa o seu soporte conceptual. Elementos de tipo procedimental e actitudinal

nas restantes áreas e materias. Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: educación artística, plástica e visual / música• Percepción e estruturación visual, auditiva, espacial e temporal.• Linguaxe plástica e visual, verbal, corporal e musical. Interrelacións.• Sostenibilidade e reciclaxe en materiais para a creación de obras artísticas e

culturais.• Aprecio e valoración de manifestacións culturais e musicais.• Interpretación, improvisación, composición individual e colectiva en

manifestacións artísticas. Creatividade.• Programas de pintura e fotografía. Expresión de ideas, sentimentos, emocións.• Normas de conduta no uso da información e a creación.• Recursos tecnolóxicos na música. Formatos de audio dixital. Tratamento

gravación de sons. Producións musicais, audiovisuais e multimedia.• Visitas reais e virtuais a eventos culturais.

Áreas ou materias: coñecemento do medio, ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía / educación física.

• Observación e representación do medio natural en arte e cultura.• Corpo humano e a súa representación en diferentes linguaxes artísticas (pintura,

escultura, cinema, fotografía).• Coidado de voz e oído a través da música.• Coidado do corpo a través do deporte e da danza.• A catarse a través da pintura, escultura, cerámica, música, danza, mimo, teatro,

literatura. Efectos sobre a saúde.• Arquitectura e costumes respectuosos co medio e as que danan ao medio.• Repercusións na saúde e equilibrio físico e psicolóxico da arte e cultura.• Deportes e xogos populares.

Áreas ou materias: coñecemento do mundo social, ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía e os dereitos humanos

• Conceptos, relacións e manifestacións en arte e cultura.• Cultura como pautas de pensamento, actuación e sentimento. Como resposta a

necesidades persoais e sociais. • Como resposta ás necesidades dos seres humanos.• Elementos de identificación cultural: festas, costumes, vivenda, vestido,

gastronomía, modelos de vida.• Diversidade de manifestacións artísticas e culturais. Diferentes espazos,

momentos e territorios. Arte e cultura no tempo.• Participación en actividades artísticas e culturais como medio de expresión e

relación.• Interese e sensibilidade polo coñecemento de elementos artísticos e culturais.• Sensibilidade, capacidade crítica e tolerancia ante músicas actuais.• Influencia da arte e cultura en comportamentos.• Expresión plástica e visual, musical, dramática de emocións e vivencias

relacionados cos dereitos e liberdades.• Dilemas morais en tradicións culturais e manifestacións artísticas.

Áreas ou materias: matemáticas• Linguaxe matemática como medio de cuantificación e representación de

fenómenos artísticos e culturais.• Medida do tempo e do espazo e relación coa música e artes plásticas e visuais.• Arte, cultura e economía.

Áreas ou materias: linguas e literatura• Vocabulario específico. Termos e conceptos propios.• Relación da linguaxe verbal con arte e cultura. Integración.• Literatura e relación con arte e cultura. Autores.• Medios de comunicación e arte e cultura. Relacións.• Diálogo, coloquio, debate, escoita, exposición, argumentación. Comunicación de

sentimentos, ideas, opinións. Linguaxe oral e escrita.• Valoración crítica de mensaxes. Medios de comunicación.• Comprensión e exposición de textos informativos, explicativos, argumentativos

sobre contidos de índole social e cultural.• Exposición de feitos, coñecementos, emocións, sentimentos sobre arte e cultura.• Uso correcto da linguaxe verbal.

Ámbito: tecnoloxías• Habilidades de busca, obtención e contraste de información sobre arte e cultura.

Contraste de fontes. Diferentes soportes. Normas de conduta no uso da información. Tratamento da información en soportes dixitalizados.

• Recursos tecnolóxicos na música. Formatos de audio dixital. Tratamento gravación de sons. Producións musicais, audiovisuais e multimedia.

• Busca guiada en Internet. Alternativas para o acceso e participación en eventos.Ámbito: acción titorial e orientadora

• Coñecemento dun mesmo: intereses, capacidades, motivos e necesidades relacionados con arte e cultura.

• Legado artístico e técnico de distintos grupos.

• Empatía a través dos coñecementos e expresións artísticas e culturais. • Empatía e simpatía antes manifestacións culturais e artísticas.• Desenvolvemento da autoestima a través da análise e composición de obras.• Asertividade na expresión de valores e sentimentos respecto a creacións.• Esforzo e disciplina como condicións para o logro de bens artísticos e culturais.• Educación afectivo e emocional a través da expresión artística e cultural.• Plans de acción, expresión e relación vinculados ao desenvolvemento de produtos

artísticos e culturais. Planificación e xestión de proxectos socio-culturais.• Toma de decisións relativas a relacións e tempo libre. Participación e desfrute de

acontecementos artísticos e culturais.

7. Aprender a aprenderIntegra compoñentes das competencias que posúen un sentido instrumental, interpersoal

ou relacional:

• emprego de linguaxes verbal e matemática para favorecer o coñecemento e a

comunicación (CCBB 1,2).

• favorecer a relación interpersoal, a prevención e a solución de conflitos (CCBB 5,8)

• medios para pensar respecto á natureza, a vida, a tecnoloxía, as relacións, os bens

culturais, as institucións sociais e as normas (CCBB 3,4,5,6,8).

Entre as razóns da importancia desta competencia, podemos destacar:

• o acelerado ritmo dos progresos científicos, técnicos e sociais e a fraxilidade

dalgúns coñecementos, reclama desenvolver máis desenvolver nas nosas alumnas

e alumnos estratexias de aprendizaxe que tratar contidos moi específicos.

• a competitividade da sociedade actual esixe a preparación en ferramentas técnicas

que permitan obter eficacia no estudio e traballo.

• trátase de preparar o alumnado para o esforzo, o traballo e a superación persoal,

para analizar e avaliar, estimulando a cooperación, a convivencia, a creatividade e

a crítica

Todo o anterior non supón considerar os contidos teóricos de xeito secundario ou

despectivo: a información seleccionada, actualizada e tratada con rigor é imprescindible

para o desenvolvemento de competencias e capacidades, pero son medios, non fins.

Na selección e validación de materiais, programas e técnicas para aprender a aprender

debemos ter coidado e non ofrecer técnicas moi específicas e descontextualizadas que o

alumno despois non sabe aplicar.

Entre as técnicas ou recursos metodolóxicos temos o resumo, o debate, o coloquio e o

mapa conceptual. En ocasións podemos consideralos obxecto directo do ensino. Un plan

elaborado respecto a recursos que definen vías para conseguir un propósito, constitúe

unha estratexia para aprender a aprender. Esixen articular os medios persoais, materiais

e técnicos.

O noso obxectivo é que o alumnado poida realizar por si só as dúas tarefas

metacognitivas básicas: planificar actividades, elixindo as máis axeitadas a cada caso e

avaliar o seu éxito ou fracaso, indagando as causas. Non se trata de adestralos, repetir

mecanicamente, en certas habilidades (subliñar, tomar notas, resumir).

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas que implican o desenvolvemento do coñecemento

dun mesmo, das propias dificultades e posibilidades respecto á construción de

coñecementos e actitudes relacionadas co esforzo, o interese e o desexo de construír e

reconstruír permanentemente saberes de distinto tipo. Persegue como fin a articulación

dunha estratexia de traballo persoal que integre e harmonice un conxunto de técnicas que

impliquen a posta en marcha e a avaliación do proceso e dos resultados de plans de

traballo eficaces e axustados aos propósitos e necesidades.

Dimensións e habilidades da competencia para aprender a aprender

Dimensión 1: habilidades cognitivas

• A actividade mental como potencial.

• Aplicación do pensamento ao estudio e análise dun mesmo, os outros, as

relacións, as institucións, a natureza, a arte, a cultura, a técnica, formas de

comunicación, espazo, tempo, emocións, sentimentos.

• Funcións e utilidade das técnicas de análise. Estrutura dos textos, análise de

contidos. Xerarquización de ideas. Relacións entre datos.

• Funcións e utilidade das técnicas de síntese. Resumen, esquema, cadro sinóptico,

conceptual, de contido.

• A exposición oral. Preparación do discurso: busca de información, recollida de

datos, depuración, organización. Prácticas expositiva.

• Claridade, intensidade da voz. Elementos de expresión corporal. Elementos de

axuda: mapas de contidos, recursos audiovisuais. Adecuación ás características

dos oíntes, do escenario e do momento.

• Técnicas das rodas lóxicas: consecuencias e resultados.

• Coloquio, debate, rodas lóxicas, entrevistas: colaboración e participación.

Dimensión 2: habilidades condutuais

• Medios para facer rendible e favorecer o esforzo para realizar aprendizaxes.

• Estudio e control do ambiente. Elementos do espazo e condicións que favorecen

aprender a aprender: illamento, insonorización, ventilación, luz, orde, posturas,

mobiliaria, alimentación. Planificación do estudio: calendario, regularidade,

preparación do material, alternancia traballo e descanso.

• Avaliación do traballo: heteroevaluación, coavaliación e autoavaliación. Avaliación

de logros e obxectivos.

• Indicadores que guíen a actividade.

• Axendas de traballo: actividades realizadas, dificultades atopadas, esforzo,

resultados.

Dimensión 3: aspectos de dinámica persoal

• Intereses e motivos.

• Disposición cara á aprendizaxe: esforzo e mellora.

• Papel e responsabilidade do alumnado e dos outros.

• Estímulos: loanzas, recompensas. Correccións formativas.

• Momentos e formas de avaliar e de reforzar. Estilos de aprendizaxe e necesidades.

• Autoconcepto.

• Criterios para seleccionar e utilizar recursos

Relacións da competencia para aprender a aprender cos contidos das áreas e materias

Vinculación significativa cos contidos da acción titorial e orientadora, linguas e literatura e

tecnoloxías. Nestas materias atopa o seu soporte conceptual. Elementos de tipo

procedimental e actitudinal nas restantes áreas e materias. Exemplos significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: acción titorial e orientadora• Autoconcepto, autocoñecemento e autoestima, Imaxe persoal e socioacadémica.

Posibilidades e limitacións persoais respecto á aprendizaxe autónoma.• Actuacións para mellorar as calidades que definen unha persoa aberta para

aprender: autoesixencia, responsabilidade, confianza, vontade, fortaleza, flexibilidade, apertura aos cambios, perseveranza, intuición, planificación, comprensión, esixencia, mentalidade creativa, innovadora.

• Habilidades comunicativas. Diálogo, coloquio debate. exposición oral.• Habilidades de conduta: onde traballar e estudar, luz, ventilación, mobiliario,

ruídos. Bibliotecas, museos, arquivos, hemerotecas, mediateca.• Motivación para aprender a aprender. Funcionalidade do aprendido: a diferentes

situacións académicas, á vida cotiá. • Situacións e estímulos que nos impulsan e que nos dificultan traballar, pensar,

centrar a nosa atención e interese. • Interese e desexo por mellorar na aprendizaxe autónoma.• Técnicas que impulsan habilidades cognitivas: asociación de ideas, estruturación

da información. Análise: o subliñado. Síntese: cadros, esquemas, mapas conceptuais, resumos.

• Medios de comunicación e información.• Habilidades sociais: traballo en equipo, cooperación, repartición de tarefas,

implicación. Técnicas de prevención e resolución de conflitos.• Elaboración e seguimento de plans de traballo. Proxectos. Axendas de traballo. • Actividades de estudio: consulta, análise, síntese de carácter diario, semanal,

mensual, trimestral.• Ritmos de aprendizaxe. Colaboración activa e disposición a axudar a outros.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por favorecer a aprendizaxe

autónoma en condicións de equidade.Áreas ou materias: linguas e literatura

• Autocoñecemento. Posibilidades e limitacións persoais respecto á aprendizaxe autónoma no desenvolvemento de habilidades comunicativas.

• Habilidades lingüísticas esenciais: falar, escoitar, ler, escribir, a comunicación.• A exposición oral, escrita. Formulación de preguntas. Saber escoitar.• Habilidades cognitivas. Análise. Síntese.• Onde atopar libros. Compartir libros.• Medios de comunicación e de información. Criterios para a súa elección.

Valoración crítica. • Modelos lingüísticos. Linguaxes na comunicación audiovisual.• Onde traballar e estudar. Bibliotecas, museos, arquivos, hemerotecas, mediateca.• Interese e esforzo por mellorar as habilidades comunicativas.• Respecto cara ás diferentes formas de esforzo por comunicar.• Colaboración activa e disposición a axudar a outros.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por favorecer a lectura e a

expresión oral e escrita en condicións de equidade.Áreas ou materias: tecnoloxías

• Autocoñecemento: posibilidades e dificultades co manexo de TIC.• Oportunidades para aprender a través de TIC en contextos cotiáns.• Habilidades e destrezas para converter a información en coñecemento.• Tecnoloxías multimedia para obter, recuperar, avaliar, almacenar, producir,

presentar e intercambiar información.• Emprego de medios: presentacións, diagramas, organigramas, gráficos, táboas e

mapas.• Correo electrónico, videoconferencias, foros, chats, podcast.• Enciclopedias e dicionarios multimedia. Accesibilidade e aceptabilidade da

información.• Principios éticos na utilización de TIC.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por favorecer o acceso e desfrute

de TIC en condicións de equidade.Áreas ou materias: ciencias sociais, xeografía e historia / educación para a cidadanía e os dereitos humanos

• Autocoñecemento: posibilidades e dificultades no desenvolvemento de habilidades de relación, participación e integración.

• Habilidades sociais e comunicativas: a exposición oral, coloquio, debate, diálogo, entrevista. Simulación de roles. Lectura comprensiva de textos: sociedade, economía, historia, dereitos e deberes, institucións, equidade.

• Habilidades e destrezas para aprender a pensar. Análise (subliñados). Síntese

(esquemas, resumos, cadros, mapas conceptuais, gráficos, mapas de contidos).• Lugares de traballo: museos, exposiciones, arquivos, hemerotecas, encontros.• Aplicacións de TIC.• Sensibilidade polas dificultades de individuos e grupos para acceder a situacións

que favorezan o seu desenvolvemento a través da aprendizaxe.• Colaboración activa e disposición a axudar a outros. Diferentes formas e ritmos de

aprendizaxe.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por favorecer o acceso e disfrute de

bens culturais en condicións de equidade.Áreas ou materias: matemáticas

• Autocoñecemento: posibilidades e dificultades no desenvolvemento de habilidades de clasificación, comparación, análise e síntese, indución e dedución, traballo con contidos matemáticos. Perseveranza. Autoestima. Reforzo na resolución de problemas.

• Relacións de orde e cantidade. Ordenación do espazo e do tempo. A estimación.• Estratexias na resolución de problemas.• Perseveranza, esforzo, flexibilidade, autonomía na busca de resolucións.

Ámbito: educación plástica e visual / música• Autocoñecemento: posibilidades e dificultades no tratamento de contidos:

equilibrio, armonía, proporción, orde, innovación, creatividade.• Lectura e análise de textos: fotografa, cinema, pintura, escultura, autores, estilos,

música, danza.• Percepción e estruturación do tempo. Síntese de contidos. Exposición oral e

coloquios.• Lugares de traballo: museos, exposiciones, hemerotecas, encontros, concertos,

certames, arquivos.• Deseño e avaliación de proxectos artísticos.• Respecto polas actividades que expresar supoñan esforzo por e crear a través de

distintas linguaxes.• Formas de mellorar as habilidades expresivas a través de alternativas culturais e

artísticas.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por difundir o patrimonio e

coñecementos relacionados coa arte, en condicións de equidade.Ámbito: ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía, física e química / educación física.

• Autocoñecemento: posibilidades e dificultades no tratamento de contidos: o medio, a saúde, a actividade física e o deporte.

• Lectura e análise de textos. Percepción e estruturación do espazo e do tempo.• Síntese de contidos: cadros, esquemas, mapas conceptuais, resumos.• Metodoloxía de investigación: observación, recollida de datos, clasificación,

comparación, formulación de hipótese e verificación. Exposición oral. Coloquios.• Lugares de traballo: laboratorios, museos, exposiciones, hemerotecas, encontros,

arquivos, congresos.• Deseño e avaliación de proxectos de investigación.• Esforzo e afán de superación por mellorar as habilidades físicas. Retos.• Flexibilidade e rigor para emprender investigacións persoais e colectivas.• Esforzo de persoas, organismos e institucións por difundir coñecementos

relacionados coa natureza e a saúde, en condicións de equidade.

8. Autonomía e iniciativa persoal.Áchase presente no resto das competencias e sintetiza aspectos esenciais de todas elas.

Integra conceptos, procedementos e actitudes relacionadas con:

• O coñecemento dun mesmo : adquisición e aplicación de valores como:

responsabilidade, perseveranza, autoestima, creatividade, autocrítica, control

emocional, capacidade de elixir, de calcular riscos, de afrontar problemas, de

demorar a necesidade de satisfacción inmediata, de aprender dos erros e de

asumir riscos.

• O coñecemento dos outros : dispoñer de habilidades sociais para relacionarse,

cooperar, traballar en equipo, poñerse no lugar do outro, valorar as ideas dos

demais, dialogar, negociar, asertividade para facer saber aos demais as propias

decisións, comprender os dereitos propios e os dos outros.

• O coñecemento do contexto social e cultural : institucións, principios, valores,

normas, traballar para lograr acordos, aceptación da posibilidade de discutir e

negociar.

• A toma de decisións fundamentadas que permitan elixir con criterio propio : imaxinar

proxectos, determinar recursos, levar adiante accións necesarias para desenvolver

plans persoais, responsabilizarse deles. Poder transformar as ideas en accións.

Coñecer as fases de desenvolvemento dun proxecto, manter a motivación para

lograr o éxito nas tarefas emprendidas.

• Desenvolvemento dunha actitude positiva cara ao cambio e a innovación , afrontar

os problemas e atopar solucións nos proxectos vitais que se emprenden.

En sentido estrito, a toma de decisións de certa complexidade non se pode falar ata a

adolescencia (pensamento lóxico e formal e a posibilidade de trazar hipótese e extraer

consecuencias). Non obstante, non podemos deixar de traballar estes temas nos

primeiros niveis educativos, traballo que ha de ser complementario coa acción familiar:

autonomía no coidado dun mesmo, vestido, alimentación, xogos, relacións; fomentar a

toma de decisións sobre problemas concretos, respecto aos que si se poden prever

consecuencias: boas ou malas decisións tomadas respecto a eleccións en materiais,

lecturas, cinema, TV, normas para o traballo, xogos, amizade.

Definición:

Conxunto de habilidades e destrezas que supoñen un desenvolvemento respecto ao

coñecemento dun mesmo, a unha autoestima equilibrada, ao desexo de superación e á

construción duns valores e normas morais e fundamentados en principios éticos, no

coñecemento, aprecio e respecto cara a os outros e cara ao medio. Supón, tamén a

disposición para realizar proxectos en diferentes situacións, axustados ás necesidades

detectadas. Comportarán o estudio das alternativas, as vantaxes e os riscos das

decisións e as súas consecuencias, para si e para outros.

Dimensións e habilidades da competencia en autonomía e iniciativa persoal

Dimensión 1: Coñecemento e dominio de si mesmo. Intelixencia intrapersoal: valores

• Autocoñecemento: imaxe física, social e moral, hábitos e valores, capacidades,

nivel de formación. Desexos, medos, necesidades.

• Autoestima. Calidades e limitacións persoais.

• Desenvolvemento persoal: actuacións de mellora, emocións e sentimentos, a

seguridade nun mesmo, o equilibrio.

Dimensión 2: coñecemento e relacións cos outros. Intelixencia interpersoal: valores

• Coñecemento dos outros. Empatía.

• As relacións cos outros: escoita activa, diálogo e cooperación. Coloquios e

debates.

• Empatía e simpatía. Expresión adecuada de coñecementos, emocións,

sentimentos, necesidades proxectos.

• Tipos de relacións (amor, amizade, cooperación). Equilibrio nos afectos.

• Axuda desinteresada.

• Os problemas nas relacións. Prevención e solución de conflitos. Figuras e órganos

de mediación.

• Desenvolvemento de habilidades: pedir axuda, pensar en positivo, relaxarse para

poder controlar emocións negativas.

• Aceptación e práctica de normas sociais: saúde, hixiene, alimentación, protección e

seguridade persoal e vial, consumo de drogas, outras situacións de risco.

Dimensión 3: Coñecemento do contexto social e cultural: institucións e características;

principios, valores e normas

• Oportunidades, posibilidades, limitacións, características dos contextos familiar,

académico, sociorrelacional, cultural, laboral.

• Institucións. Principios, valores e normas. Valores dunha sociedade democrática.

Contravalores e as súas vías de manifestación.

• Actitudes e comportamentos democráticos.

• Dereitos humanos. Formulación de demandas adecuadas de xeito respectuoso e

achegando alternativas.

• Órganos de participación social (movementos de ocio, entidades culturais,

deportivas, ONG, voluntariado). Actuacións comprometidas.

• Normas e regulación da convivencia. Aprecio e respecto polo patrimonio cultural,

histórico, artístico e ambiental. Interiorización de normas.

Dimensión 4: busca de información e trazado de plans

• Busca e selección de información significativa e actualizada.

• Medio sociofamiliar: relaciones, oportunidades, tempo de ocio, repercusións dos

comportamentos nas eleccións persoais.

• Sistema educativo: estrutura, accesos, titulacións, bolsas e axudas.

• Sistema laboral: sistema produtivo, profesións, emprego público e privado, técnicas

de busca de emprego.

Dimensión 5: preparación para a toma de decisións fundamentadas

• Problemas: definición do tipo, alternativas, ámbitos, implicados.

• Busca de información significativa, actualizada, veraz, contrastada.

• Estudio de proxectos.

• Investigación de alternativas.

• Plans de acción: obxectivos, prazos, recursos.

• Determinación de consecuencias e riscos a curto, medio e longo prazo.

• Toma de decisións.

• Valoración do plan (propósitos, trazado, elementos, posta en práctica, resultados).

Dimensión 6: actitude positiva cara ao cambio e a innovación

• Factores de cambio nas institucións: liberdade, autonomía, clima de cooperación,

apertura, estímulo a novas propostas.

• Calidades dunha personalidade con autonomía e iniciativa: autoesixencia, esforzo,

perseveranza, constancia, vontade, responsabilidade, confianza, cooperación,

axuda, respecto, valoración positiva da crítica, apertura aos cambios, busca de

alternativas, mentalidade innovadora e creativa, intuición, planificación,

sistematización, comprensión, asertividad na expresión dos xuízos sobre as obras

e proxectos de outros.

Relacións da competencia para aprender a aprender cos contidos das áreas e materias

Vinculación significativa cos contidos da acción titorial e orientadora e coa educación para

a cidadanía e os dereitos humanos. Nestas materias atopa o seu soporte conceptual.

Elementos de tipo procedimental e actitudinal nas restantes áreas e materias. Exemplos

significativos.

Proposta de contidos:

Áreas ou materias: acción titorial e orientadora / educación ético-cívica• Autoconcepto: imaxe física, psíquica, social, moral. Influencias dos• outros. Diferenzas en función de idade e contexto.• Autoestima. Iniciativas de mellora.• Calidades de persoas con iniciativa: autoesixencia, esforzo, perseveranza,

constancia, vontade, responsabilidade, confianza, cooperación, axuda, respecto, valoración positiva da crítica, apertura aos cambios, busca de alternativas, mentalidade innovadora e creativa, intuición, planificación, sistematización, comprensión

• Coñecemento dos outros.• Afectos e emocións. Relacións interpersoais. Empatía e simpatía. Pensamento

crítico. Asertividad.• Habilidades comunicativas. Dialogo, debate, coloquio.• Tipos de conflitos. Causas, consecuencias, técnicas para previr e actuar.• Principios e normas de conduta, en diferentes ámbitos e en relación coas persoas,

espazos, obxectos, horarios, animais, plantas. Respecto cara ás normas. Autonomía e heteronomía.

• Pertenza a grupos: necesidade de asumir deberes e dereitos.• O proxecto de vida persoal: compoñentes e elementos. Actitude e afán de

superación e mellora dos diferentes tipos de capacidade. • Iniciativas e formas de participación. O voluntariado.• Tipoloxía de proxectos. Axendas de traballo: actividades de análise, síntese,

consulta (semanal, mensual, trimestral).• Mellora da convivencia na aula.• Actuacións de axuda a grupos.• Elaboración de listados de centros e empresas onde obter información

académico-laboral.Áreas ou materias: coñecemento do medio social, ciencias sociais, xeografía e historía

• Normas para a convivencia: ámbito académico, familiar e social.• Actuacións e proxectos de participación no centro educativo e en actividades

sociais e familiares. Dereitos e deberes. Compromiso, esforzo e colaboración. • O coidado das persoas dependentes. Axudas a compañeiros/ás e colectivos en

situación desfavorecida.• Igualdade, democracia, dereitos humanos, protección de valores.• División social e sexual do traballo. Valoración crítica. Tipos de prexuízos.• Construción dun mundo xusto: loita pola igualdade, relacións xustas. A violencia

de xénero.• Dereitos humanos fundamentais. Deberes e normas. Respecto e autoridade.• Declaración universal dos dereitos humanos, pactos e convenios internacionais.

Condena das violacións dos dereitos e deberes humanos. • Actuación xudicial ordinaria e tribunais internacionais.• Cidadanía: responsabilidade, solidariedade, xustiza. Toma de decisións

responsables.• O dereito á educación. Os deberes: participación, esforzo, respecto.

Dereitos e deberes dos/as alumnos/as.

Áreas ou materias: linguas e literatura / tecnoloxías• Terminoloxía propia relacionada co coñecemento dun mesmo e dos social e

moral.• Escoita, exposición, argumentación: a súa importancia como medio para

relacionarse, convivir e aprender. • Busca de situacións que impliquen e esixan escoitar.• Diálogo, coloquio, debate. Coñecemento e práctica.• Comunicación oral e escrita de sentimentos, ideas, opinións.• Proxectos de obtención, tratamento e intercambio de información relevante por

medio de TIC.• Proxectos e iniciativas de fomento da lectura. Usos da biblioteca. • Certames literarios.• Creación e participación en foros de opinión.• Actitude crítica ante mensaxes de carácter discriminatorio.• Rexeitamento ante a oferta masiva de opcións de ocio asociadas ao consumo e

que reducen as opcións de desenvolvemento persoal.Áreas ou materias: matemáticas

• Actitudes promovidas polas matemáticas para o desenvolvemento da autonomía e iniciativa: razoamento sistemático, alternativas na resolución de problemas, perseveranza, rigor, esforzo.

• Proxectos de deseño de recursos para o estudio de contidos matemáticos.Ámbito: educación artística, plástica e visual / música

• Actitudes promovidas polas actividades artísticas e o desenvolvemento da autonomía e iniciativa: alternativas nas posibilidades expresivas, perseveranza, esforzo, innovación.

• Proxectos de deseño de recursos para o estudio de contidos artísticos.• Propostas para a ampliación de intereses artísticos e musicais: exposicións e

concertos.• Accións para o coidado e desfrute do patrimonio artístico. Organización dunha

semana das artes plásticas e da música.Ámbito: coñecemento do medio natural, ciencias da natureza, bioloxía e xeoloxía, física e química / educación física.

• Actitudes promovidas polas actividades científicas e o desenvolvemento da autonomía e iniciativa: alternativas no estudo e investigación, formulación de hipótese, contraste, perseveranza, esforzo, innovación.

• Actitudes promovidas polas actividades físico-deportivas e o desenvolvemento da autonomía e iniciativa: busca de alternativas, cooperación-oposición, rigor, perseveranza, esforzo, creatividade.

• Proxectos de deseño de recursos para o estudio de contidos relacionados co mundo físico-natural. Propostas para contribuír á ampliación de intereses científicos e deportivos.

• Deseño de proxectos: mellora de habilidades físicas (deporte, descanso, actividade); mellora de hábitos alimentarios; economía nos consumos (no centro e no ámbito familiar); encontros deportivos no centro e intercentros; alternativas de participación.