El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería...

12
24 El sapo que quería conocer el mundo Este cuento se trata de un sapo que tenía muchas ganas de conocer el mundo. Estaba pensando en eso cuando vio un grupo de patos. Entonces les pidió el favor de que lo llevaran a conocer el mundo. Lo llevaron, pero un águila le impidió el viaje. El tlacuache y el perro Este cuento se trata de un tlacuache que se creía muy listo, y quiso engañar a un perro, pero los perros lo mataron. El muchacho al que le gustaba pelear Este cuento se trata de un muchacho que era muy peleonero. Pero un día se encontró con un anciano quien le contó un cuento que mencionaba que no estaba bien lo que hacía. LA'ACHAXAN CUENTOJ YU LAKA LHICHIWIN TS'O'KANTA SEIS CUENTOS ESCRITOS EN TEPEHUA Tepehua de Pisaflores Ixhuatlán de Madero, Ver. Segunda edición (versión electrónica) Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Apartado postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México Tel. 5-573-2024 2008

Transcript of El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería...

Page 1: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

24

El sapo que quería conocer el mundo Este cuento se trata de un sapo que tenía muchas ganas de conocer el mundo. Estaba pensando en eso cuando vio un grupo de patos. Entonces les pidió el favor de que lo llevaran a conocer el mundo. Lo llevaron, pero un águila le impidió el viaje. El tlacuache y el perro Este cuento se trata de un tlacuache que se creía muy listo, y quiso engañar a un perro, pero los perros lo mataron. El muchacho al que le gustaba pelear Este cuento se trata de un muchacho que era muy peleonero. Pero un día se encontró con un anciano quien le contó un cuento que mencionaba que no estaba bien lo que hacía.

LA'ACHAXAN CUENTOJ YU

LAKA LHICHIWIN TS'O'KANTA

SEIS CUENTOS ESCRITOS EN TEPEHUA

Tepehua de Pisaflores Ixhuatlán de Madero, Ver.

Segunda edición (versión electrónica)

Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C.

Apartado postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México

Tel. 5-573-2024 2008

Page 2: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

Narrador: Juan Tellez Guzmán Colaborador: Gulmaro Ríos López

Asesores lingüísticos: James K. Watters Juanita L. de Watters

Dibujante: Mario Rodríguez San Juan

© 2008 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Derechos reservados conforme a la ley.

Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.

http://www.sil.org/mexico/totonaca/tepehua-pisaflores/L115-SeisCuentos-tpp.htm Primera edición 2006 .6C Segunda edición 2008 (versión electrónica)

Seis cuentos escritos en tepehua Tepehua de Pisaflores, Ver. (tpp)

23

Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los monos lo ensuciaron con aguacates bien maduros. Una niña a la que le compraron una almohada de plumas Este cuento trata de una niña que cumplió años. En su fiesta le regalaron una almohada de plumas hecha por una bruja. La almohada estaba embrujada; por eso le chupó la sangre a la niña, la niña murió y la almohada la cortaron en pedazos. Al final, el padre de la niña tomó veneno y también murió. El conejo al que le quitaron su guitarra Este cuento trata de un conejo que encontró dinero en la orilla de un camino. Con ese dinero compró una guitarra. Tenía muchos amigos y siempre se juntaban debajo de un árbol. El conejo tocaba su guitarra y sus amigos bailaban. De pronto se presentó una zorra, pero la zorra nomás quería robarle la guitarra, pero no pudo.

Page 3: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

22

Wa x'aman kalapaxto'palawka', ―ma junkani an ts'alh an yu ntu ixja'asmatnan.

Akxni ma cha'alhcha ixcha'a ma sa'cha lhatapastaknajtawilh, walh ma najun:

―Jantu a'tam aktilasacho'olh, chi ntucha xamati akxkayaj tijunilh wa lay xamati akint'atasp'itlhi mu ka ntu wa kintatalhamnicha. Ka wa kintamapaynicha xliyu jantu xamati kilhima'cha'xp'uxa.

Aniya la'ojoy an cuentoj. Li yu chuncha lay, ma palay oxi jantu chun kalalh, mu li jantu tacha an tapasalh jas'at'a awilhi katapasaya'.

3

1. LA'ATAM MA'TILI YU JANTU ISMALA'AMPUTUN

An lakatam lakak'iwin ma ixt'ajun la'atam xwe'eni chi mu ma wanaj ayi anchunu lakak'iwin, pus ma wanaj lhuwi tanlhuncha ma'tilin ixta'alin. Pero an xwe'eni yucha yu ma sawalh oxi ixmala'ch'ininta, masi an lión yu ma jamach'alhkat junita an lakak'iwin yucha ma jantu.

Pus ma ixtalaxkajicha, mu an xwe'eni ma wa paktsincha ixlasakminin li sna ma oxi tasuy tacha an mala'ch'ininta. Ma ixjama'ayxt'o'acha an muxnin, chi an ts'o'on, an skawan, chi an stayan.

Page 4: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

4

Ma ixjajuniycha an xwe'eni:

―¿Tisiyuchacha yu sawalh oxi tasuyi, kit'in u yucha an lión?

Pus an xajatapakxat lakak'iwin ma tajuniy:

―Mu uxint'i yu sawalh oxi t'asuy. An lión yucha jantu, pero yucha rej.

Li akxni ma chunchacha ixtajuniy ma tsukuycha ixlitalh'aman, mu yucha ma ixlakask'in li ma katajunilh li ma yucha ta'achaniy kata'ilhtulh rej, pero ma ntu chuni ixtapast'ak'a yu'uncha.

Wa chuncha ma milh la'atam wilhchan akxni ma la'atam muxni ma sa' ix'uk'alh laka k'iw ma ix'ut'ajun jakuklhilhi. Walh an ixtamp'incha k'iw tukani ma ixla'pust'ajun an xwe'eni. Walh chi an muxni ma lakamakawlhi an jakuklhilhi, chi mu ma sawalhcha oxi ixchata ma lhkilin lakatawk'achalhi an xwe'eni'. Pus ma sawalhcha lhitalh'amalh ma tants'alach'apayawlh chi ma stakcha lakats'ak'amalh sta ma ma'nilh, pus an ali'in muxnin ma talhitalh'amalhi tacha an ilhtulh an ixt'amuxnik'an.

Wa chuncha ma tata'ayxto'olhi chux an muxnin ma tala'alhcha an ixrejk'an, an rej lión yucha ma jajuniy:

―Chaway kaxta'niyaw la'atam lhima'alh'ajna an xwe'eni'. Chux an stayan chi an muxnin an ch'uluxnin chi an mapachinin k'a st'ak p'uxa'it an xachan jakuklhilhi chi an yu lakp'uch'it'ajuncha. An tan lak'uk'alhcha pamaj'ani k'alakmuya'it, chaway akxni laktajuma'olhcha ka'anacha an ats'o'o chi

21

'Pus an yu aycha awilh ma najun: “Jantu a'tam k'alhila'sik'a mi'akstu. Mu kachina wilhchani akxni k'alhits'an'aya'a. Palay oxi jakilhpatinijk'atsakan, walh lani chuncha wa tichicha oxi kala'ts'inan.”

Akxni naw'olhcha an cuentoj an tata ma najun:

―Wa chuncha ikjunan an cuentoj, pero li sa'ch'a jat'ap'ast'aknan an lapanak chuncha putapasay.

Page 5: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

20

makskati an awilh, ma najun: “Yucha aniycha makskati ajkapulhto'oya'.”

'Pus ma warjcha ixjats'alajla'pusa an tan ixtatawlay an mistun, chi ma ixjalhto'oycha an laka makskat. Ma p'uyuncha ixtalakats'alayi an ixt'uyunk'an mistun. An awilh ma sawalhcha ixjalhilakts'i'in. A'lhuwcha ma chuncha ixja'ilhtuy pus an yu xa'aycha an awilh ma juniy: “Jas'at'a awilh, jant'u ch'uni k'aja'ilht'u an mistun, kacha'ana akxni katatalh'amna, chi ta kata'ilhtuyan.”

'Pero an jas'at'a awilh mu ma sawalhcha ixlila'sikan ix'akstu, ma najun: “Kit'in jantu tani akintita'ilhtulh. Li k'is akint'apalh apalijcha akma'nilh.”

'Ma wa chunchacha an awilh sawalh ixjalhtu'oy an laka makskat, pero ma cha'alh la'atam wilhchan akxni ma talh'amalhcha an jas'at'a mistu', ma najun: “Chaway chun, ja'scha kimawalhi an awilh.”

'Pero an ixpay ma juniy: “Chun, pero jant'u t'ani k'a'ilht'u mu wa lhitalhamnitcha lay.”

'Wa chuncha mu ma sawalhcha ja's mawalh, pus ma pakxan'ilhcha. Walh akxni ma a'tamcha mimpalata ma ch'apalhimintacha an ixmakskat, ma lhat makts'ak'ap'uxli, ma swarj jats'alalhi an awilh ma pulhiwalhi tanuchalh an tan ixtawilanalh.

'Wa chuncha ma ta'oxila'alhicha an jas'at'a awilh, ma najun: “Wa ntu chun xak'ilhtulh an mistu'. Chaway jantucha lay tu'u akti'ulh, mu maticha an kimaka'.”

5

kajunacha li ikt'achiwinputuni an xwe'eni', pero uxitnan s'alajch'a k'alakt'awk'aya'it'iti an laka k'iw.

Pus ma chunchacha ta'ilhtulh tacha an jajunikalh. Chaway ma junkan an ats'o'o li ma ka'anchalhcha t'asanini'. Pus an ats'o'o ma alhcha, ma juniy:

―T'asaniyan an kirejk'an.

An xwe'eni ma najun:

―Ak'antachalh watukan.

An ats'o'o ma wa tukancha mincho'ochalh chi ma jajuniycha li ma kaminacha. Akxni ma tala'ts'istuklhicha ma tsukulhcha talakat'alhmay ma wa lhkilincha talakamuk'alhi an jakuklhilhi, xliyu

Page 6: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

6

chaway an xwe'eni ma wa ch'uliwcha mu ma yucha an jakujlhilhicha stak talakamuk'alh. Masi ma stak paxli ma ntucha patajunilh.

An muxnin ma ixtalajuniy:

―Chaway an xwe'eni jantucha oxi ixla'ch'it. Yucha an kirejchak'ani yu chun. Pus an xwe'eni ma ta'oxila'alhilh ma ma'atcha alh chi ma ntu a'tam walh rej ma wa talh'amajtsukulhcha.

19

Wa chuncha ma tach'apachalh. Ma stakcha talakats'ak'amalh chi ma sta tama'nilh. Pus chaway wa tanyuchacha xtan, ma najun:

―Chaway jantu a'tam xamati akti'ilhtulh ki'amigoj mu wa kata'o'xcho'on. Yu lay ki'amigoj kajuna, yucha an kint'axtanin. Yu ntu tacha kit'in tasuy yucha jantu ijk'atsayi tani najuncha ixjalhunut.

6. TS'ALH YU SAWALH IXLASAPUTUN

An tanchun la'acha'an ma ixt'ajun pumatam lapanak yu sawalh ixlasay. Masi ma ixli'ankancha laka pulach'in ma ixmalaklhchawkancha, ma ntu ixja'asmatnan. Sawalhcha ma ixtala'a'aymayi an jamach'alhkatni pero ma ntu ixja'asmatnan.

Walh la'atam wilhchan ma paxto'lhi pumatam tata yu ma sawalh ixjalakpastaknan, ma juniy:

―An lakatam laka cha'a ma ixjalhit'awkan la'at'uy mistun, an la'atam mistu ma papacha chi an la'atam ma jas'at'aka'.

'Ma sa'cha ixtalaktawlay an ixtan'ajni laka cha'a', pero an laka cha'a ma wanaj lhuw ixtat'ajun awilan. An awilan ma oxi ixtaxa'alay an yu papacha mistu', pero ma cha'alh la'atam wilhchan, akxni ma la'atam jas'at'a awilh ma najun: “Kit'in sawalh iks'alalh, jantu lay xamati kinch'apayajuy. Chaway ajkalhila'ts'intanuya an ixt'uyunk'an mistun, a ver li ntu akintitatalhamnilh.”

'Wa chuncha ma puxkawlhcha ma'atam

Page 7: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

18

Walh ma ntu yu an x'oy an yu ix'ilhtuta ix'amigoj an xtan.

Akxni ma la'puscho'ochalhcha an palomaj ma juniy an xtan:

―Chaway ikjunilhcha an x'oy li k'ala'ch'ip'ina'a, pus yucha kijuniycha li chun.

An xtan ma najun:

―Sawalhcha ikxta'niyan lhimala'puchajun, ―ma junkan an palomaj.

Pus an palomaj ma alhcha. Akxni ma tats'isilhcha an xtan ma alhcha an la'acha'an, walh an tan ma putanukanachalh an la'acha'an, ma anchacha ixtapakxan'ita an x'oyun. Ma wanajcha lhuwi ixtalama'ayxto'ta, akxni ma tala'ts'ilhcha li antachalhcha, ma talajuniy:

―Chaway chun, kama'niyaw.

7

2. JATSI YU TAMAWNIKALH A'TS'I DE JAPAMAT

An lakatam la'acha'an ma ixt'ajun pumatam ay jamatumin, an anchunu ay jamatumin ma ixlit'ajun pumatam istsi', ma sawalh ixmapayniy.

La'atam wilhchan akxni ma ilhtulh ixkumpleañoj ma tamawnikalh la'atam a'ts'i yu wa de japamat, ma sawalhcha ix'achaniya an ix'a'ts'i. Walh chi yucha ma ixtala'oxin pumatam t'aku yu jachawanan. Akxni ma wa ixla'oxit'ajunka an a'ts'i, an t'aku yu jachawanan, ma juniy:

―A'ts'i, uxint'i li xamati katamawyan k'ama'niya'a.

Chi mu an jatsi ma jantu tu'u ixli'ilhtut ixpulakni laka cha'a, pus ma wa tuntakujcha ilhtatajtamay. Mu an ixpay an jatsi ma ixjalhit'ajun lhuw ixma'tsukunin, ma wa ixmawakancha wats'isin, atunkuw chi ma ta'oxay, ma wa la ixputamatcha sa' ixtamay. Walh akxni ma cha'alhcha la'at'uy malhkuyu ma wa sta'nicha walh, wa xliyu an a'ts'i ma ist'ut'u'iynicha an ixjak'alhni. Mu ma akxni kalhtatayacha an jatsi ma tsukuycha kast'ut'u'iniya an ixjak'alhni wa xliyu an a'ts'i ma ixlit'ajun ixtatsalat tacha xk'it'a.

Akxni ma cha'alhcha la'at'at'i malhkuyu ma la'ts'inkan li ma sawalhcha ta'an'ay, pus an ixpay ma juniy:

―¿T'asap'ijch'a layi, kintsii'?

An jatsi ma najun:

Page 8: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

8

―Jantucha ijkatsay ta iklayi kimpay, wa sawalhcha stinj ijk'atsan xliyu jantucha iklhi'ostayaputun an la kimputamat.

Pus ma t'asanikalh pumatam jak'uch'unu yu ma sawalhcha ixlaklaniy, walh ma ntulay k'uch'ulh.

Walh akxni ma cha'alhcha la'atujun malhkuyu ma nilhcha anchunu jatsi', ma ntu k'is k'atsaakalhi tani lalhcha. Pus akxni ma kimaknukalhcha, an ma'tsukunin ma ta'alhcha an tan ilhtatay an jatsi an yu nilh. Ma tasaklhicha an a'ts'i chi an ixpula'apuxt'a'kan an putamat.

Walh akxni ma tala'ts'in an a'ts'i ma wa tacha wa jaxaniycha, pus ma oxicha talhakapu'an walh ma x'ap'ajcha kilhulhi an a'ts'i, ma tala'ts'inicha an ixtatsalat, ma wa stakcha la'la'uk'alh jak'alhni.

Wa chuncha ma tala'acha'xmalh chi ma

17

―Kalalh, akjuntachalhcha, ―ma najuni an palomaj.

Pus ma jalht'ilitnij'alhcha, ma cha'alhcha an la'acha'an ma la'ts'ilh la'atam x'oy tan lhtuj ch'i'ulakanta, ma najun, la ixjatapast'ak'at: "Yucha aniya akjuna li kala'china an xtan. Mu ntu kijunilhi tanchuncha wilh u tani junkancha an x'oy".

Wa chuncha ma ta'alhtajulhi an palomaj ma juniy an x'oy:

―Ma kala'chinan la'atam xtani an aniy katats'isiya'.

Pus an x'oy ma najun:

―Chun, kaminacha.

Page 9: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

16

ikla'a'iya li kajunaw lhi'amigoj, mu kit'in wachu ikjapuxkajuy amigojnin.

Akxni an x'oy ma nawlh li ma oxi lhiwilay li kajunlhi ix'amigoj, pus ma ts'i'incha an xtan. Ma najun la ixjatapast'ak'at: "Chaway oxicha akcha'ana an la'acha'an, mu chaway iklhit'ajuncha ki'amigoj yu wilh la'acha'an, ajk'ana ja'una piyun", ma najun an xtan.

Xli'astan ma najun an x'oy:

―Chaway apalij kalapaxto'palawka'.

Pus wa chuncha ma atamj atamjcha xa'a'icho'olh ixtij tan kapu'ana la ixcha'a'. Walh la'at'uycha samanaj ma la'pusli ma ntucha lay talala'ts'incho'oy, pus an xtan ma sawalhcha ixlipuxkawniya tacha kalhit'alakchiwincho'olh an ix'amigoj, pero ma ntu lay inta ixt'alakchiwiniy.

Wats'isin walh, ma sa'cha ixwilhpalh an la ixcha'a an xtan ma la'ts'in ma la'pust'ajun la'atam palomaj. Pus ma t'asayawlh, ma junkan an palomaj:

―¿Tanisch'a t'ip'in?

An palomaj ma najun:

―Ikti'an la'acha'an.

Wa chuncha an xtan ma juniy:

―Lakax lamapaynin k'a'unt'achika an ki'amigoj x'oy, li ka s'alaj tawlhchalh an la'acha'an, akla'cha'ana puts'ista.

9

tama'nilhcha chi ma tala'xawalhcha laka sa'natk'iw. Pus an ay jamatumin ma najun:

―Sawalh ikmapaynilhi an kintsi', ik'inilhi yu achanilh walh chi apalij wa punilh. Chaway kit'in jantucha ikt'acha'ani aktsukulh, masi lhuw an kintumin jantu tu'u yu ixt'achun an ixjatsukunti an kintsi'.

Pus an ay jamatumin ma watukan xa'a'ilhi an venenoj chi ma otlhicha. Ma wa akxnika ma watukancha nilhi an ay jamatumin.

Wa chuncha ma k'atsakalhi li ma wa tichicha yu lhuw kalhitsukulh tumin tacha an ay jamatumin ma ntu lay katilaktamawlh jatsukunti.

3. SKAW YU IXMAXTUNIKANTA IXLISAN

La'atam wilhchan, la'atam skaw ma'alh pixiyalhnajtsukunu an tanchun laka potreroj. Walh ma la'tsin an ixkilhtu tij ma xlimj malh tumin. Wa chuncha ma jats'alaj'alh ma watukan saklhi, ma sa'cha t'atawilh tan jalhk'ikni ma najun:

―¿Tisuncha ak'ilhtuya aniy tumini? Li aklhi'uya galletaj, wa lasi ak'u'oya', palay oxi apalij ak'ancho'oya la kincha'a', ancha akpastaktachalh tuchini aklhi'iyacha.

Wa chuncha ma ancho'olhcha la ixcha'a', ma sawalhcha ma ixlaj'achan.

Chi an la ixcha'a ma jama'ayxto'olhcha an

Page 10: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

10

ix'amigojnin, ma jajuniy:

―Kit'in iksaklhi a'xtam tumin, ¿tisuncha lay aklhitamawlhi?

Yu'uncha ma tajuniy:

―K'a'ilht'u la'atam k'atan.

An skaw ma jajuniy:

―Jantu, apalij akpast'ak'a ki'akstu.

Pus ma talak'ancho'olhcha la ixla'cha'anink'an an ix'amigojnin. Akxni ma wa ix'akstucha tawilh, ma pastaklhi li katamawlh la'atam lhisan. Pus ma alhcha tamawna an tan st'akan lhisan, ma yucha an palay k'usi lhisani sakxtulh.

Akxni ma cha'ancho'olhcha la ixcha'a a'tamcha ma jama'ayxto'palhi an ix'amigojnin, pus ma

15

―K'ap'uxk'awcha yu lanan lhman k'iw, anchacha k'at'awk'aya'a chi kitnan aktantipxli'anawcha.

Pus ma chunchacha ta'ilhtulh ma puxkawlhcha yu lhman k'iw ma tawk'alhcha chi ma talhi'alhcha. Akxni ma wanajcha talhman ma ixtalhi'anta ma sawalhcha ixlaj'achani an et'et, walh akxni ma la'ts'in ma mintalh la'atam ats'o'o, ma tsukulh jalaktipxmakani an lhuw patux, pus ma talakamakawlhcha an et'et, ma swa'a'acha minchalh, chi p'o'otcha tamachilhi an lakat'un pus ma wanajcha panijniy ixnita an et'et, walh akxni ma ta'oximaj'ayacho'olhcha ma najun:

―Chaway tucha a'tam aktipastaklhi li akmispaputulh an lakamunulhpa'.

Wa chuncha an et'et ma ntucha a'tam chuncha jatapastaknancho'olh.

5. LA'ATAM XTAN CHI X'OY

La'atam wilhchan an xtan chi an x'oy ma talapaxto'lhi tan ma wa jasa'nik'a. Pus an xtan mu yucha ma sawalh s'alalhi ixjunita ma juniy an x'oy:

―Ki'amigoj x'oy, uxint'i jant'u ma'alh'ajnan. Uxint'i oxi wa'in t'an lhit'awk'an, jantu tu'u ts'an'aniyan, pero kit'in jantu inta ikcha'amputun. Xliyu iklhijunan li lay kajunwi lhi'amigoj para li lay ak'int'alalhi'a't'ay'ut'i.

An x'oy ma alhtaylh, ma juniy:

―Chun sawalhi t'ach'a aniy na'un, k'it'in

Page 11: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

14

Pus ma t'o'o'o tata'alhtajulhi an wanaj lhuw patux, ma tajuniy:

―¿Tisuncha kilalhixa'alaputunawi? Wa kilamama'tijlayawcha mu kitnank'an ma'ati tan ikti'anaw.

Pus wa chuncha an et'et ma najun:

―Sawalh lamapaynin iklask'iniyaw, kit'in wachu iklat'ak'uxa'anaw, wachu ma'ati ikjamispanamputun. Akilalhi'aw sawalh lamapaynin.

An lhuw patux ma talajuniy:

―Wa lhimapaynitcha, ma kalhi'awcha, mu ka wachucha jamispanamputun.

Pus ma tajuniy:

11

sawalhcha talaj'achani yu'uncha. An skaw ma tsukulhcha jasanan, an ix'amigojnin ma ixtalakat'inincha. Lhilhijcha ma chuncha ixtalama'ayxt'o'a.

Walh ma chilh la'atam wilhchan akxni ma ta'aylhimilh wachu an zorraj, pero an zorraj ma yucha an skawi watukan ma la'alh, ma juniy:

―Sawalh oxi t'ach'a an jasanan, ¿jant'u lay xak'imach'ininka an milhisan?

An skaw ma najun:

―Chun, pero watukan ak'ixt'a'nip'ala'a.

Pus an zorraj ma pasanajtawilhcha. Wa chuncha an skaw ma najun:

―Ki'amigoj zorraj, ak'ixt'anich'o'ocha an kilhisan.

An zorraj ma alhtaylh ma juniy:

―Jantucha aktixta'anini amilhisan chaway la kimakacha t'ajun, yucha kinawincha.

Wa chuncha an skaw ma tsukulhcha alhun, ma sa'cha tawilh an ixtamp'in k'iw. Pus an zorraj ma sa'cha tawilh laka chiwx chi an cha'anin ma tala'ts'incha an skaw li ma alhuncha, ma talajuniy:

―Jo' an ki'amigojk'an skaw alhun mu chaway maxtunikalhcha an ixlisan, chi an zorraj tu lay oxi pasanan. Ka'aw lhi'a'tayjunin.

Pus ma talakats'alaj'la'alhi an cha'anin ma tajuniy an skaw:

Page 12: El sapo que quería conocer el mundo · Resumen de los seis cuentos Un tigre que no quería ensuciarse Este cuento se trata de un tigre que no se quería ensuciar, pero al final los

12

―Jant'uch'a ali k'a'alhu, mu aklalhia'tayjuyawcha, akmaxtunicho'oyawi amilhisan.

An cha'anin ma tala'alhi an zorraj an tan ixjasanajwilh, ma tsukulhcha tats'ak'ay, ma warj ma'ajlhi an lhisan ma wa sp'a'a'acha jats'alay. Pus an cha'anin ma tasaklhi an lhisan chi ma taxta'nicho'olhcha an skaw.

Pus wa chuncha an skaw lhilhijcha ma ixjasanajtawlay an ixtamp'in k'iw chi an cha'anin yu'uncha ma wa ixtalhist'ak'acha. Sta akxni ma ntu a'tam xamati maxtunicho'olh an ixlisan, wa xliyu ma watukancha ixtalhi'a'tayjuy an cha'anin.

4. ET'ET YU IXJALA'MISPANAMPUTUN LAKAAMUNULHPA'

La'atam wilhchan an et'et ma sa' ixwilh tanchun a'stitawk'a, ma najun:

―Wa laycha ak'alh jamispana tanchuncha alamalh junkan, chi palaycha awint'i, ixtuntala'acho'o aniy lakamunulhpa'.

Walh akxni ma jala'ts'in ma taminta an kuchunin pus an et'et ma najun:

―Kuchunin, kuchunin. Uxitnan sawalh ki'amigojnin, akilala'miw, sawalh iklat'achiwimputunaw.

Pus an kuchunin ma tata'alhtajulh ma tala'cha'alhcha an et'et, wa chuncha ma jajuniy:

13

―Uxitnan k'a wanaj ma'ati jalht'ilitninat, k'a k'ats'ayatcha tani junitacha aniy lakamunulhpa'.

An kuchunin ma tajuniy:

―Kitnan jantu ma'ati iklakjalht'ilitnij'anaw, chi jantu ijk'atsayawi tani junitacha aniy lakamunulhpa'. Yu'uncha an patuxi yu ka tak'atsay, kitnan jantu.

Wa chuncha ma tajalht'ilitnincho'olhcha. Pus ma tijuntawilhcha an et'et, ma sawalhcha ixta'oxila'alhiy. Walh akxni ma talakatiyawpalh ma wanaj lhuw taminta patux, pus an et'et ma a'tamcha ma pukilht'asapalay, ma najun:

―¡Ki'amigojnin, ki'amigojnin!iklat'achiwimputunaw.