— 2 —

Elizpean V/. Hosanna Dabiden semeari!

Oharra Senideok: Garizumeak Jaunaren Misterioaren atarian jarri gaitu: Jesukristoren Nekaldi, Heriotza, Biztuera, Zeruratze misterioa. Hori beteteko sartu zan Jesus Jerusalemeko bere uri santuan. Orain egingo doguna sarrera ha gogoratzea ta barritzea da; eta Jesusi kurutzeraino jarraitzeko gogoa ba-rriztatuko dogu. Abadeak Egin daigun otoitz Indartu, Jauna, Zugan uste on dabenen fedea eta entzun bihotz onez gure otoitzak: gaur Kristo Erregeri erramuekaz laguntzen deutsogunok Beronengan iraun daigula, egintza onen frutuak emon daiguzan. Errege bizi da-ta gizaldi eta gizaldietan. —Amen. B urtean † Jesukristoren ebanjelioa san Markosen liburutik (11, 1-10)

Jesusek Betfage eta Betania aldetik Jerusalemera hurreratzean, Olio-mendi ondoan bere ikasleetako bi bialdu ebazan, esanez: «Zoaze aurreko auzo ho-

— 3 —

rretara, eta han sartzean, astakume bat aurkituko dozue lotuta, oraindino gainean inor jarri ez jakona. Askatu eta ekarri eizue. Eta inork zer darabizuen esaten badeutsue, erantzun; “Jaunak behar dau, eta berehala bihurtuko dau hona”». Joan ziran, ba, eta astakumea ate ondoan lotuta aurkitu eben, kanpotik bidean; eta askatu eben. Han ziran batzuk esan eutseen: «Zer darabilzue as-takumea askatzen?» Eurek, Jesusek esana erantzun, eta eroaten itzi eutseen. Eroan eben astakumea, eta euren soinekoak ezarri eutsoezan; eta Jesus gainean jarri zan. Askok euren soin-gainekoak zabaldu ebezan bidean; beste ba-tzuek, barriz, landetan ebagitako adarrak. Eta au-rretik eta ondoren joiazenek oihuka inoen: «Ho-sanna! Bedeinkatua Jaunaren izenean datorrena! Bedeinkatua, gure aita Dabidengandik datorren erreinua! Hosanna Goi-goikoari!»

Oharra Jesus goratu eban jendetzearen antzera, lagundu deiogun orain Jaunari pozez kantari.

Sarrera-abestia

Hosanna! Hosanna! Hosanna! Hosanna! Zeruen goreenetan!

Dabid erregearen semea dogu Jesus: Hosanna! Jerusalemen sartzean danok gorets daigun: Hosanna! Aintza ta goralpena zuri, Jesus, Jauna!

— 4 —

Hosanna! Hosanna! Hosanna! Hosanna! Zeruen goreenetan!

Jerusalenen sartuz agurtu dau Uriak: Hosanna! Abarrak eskuetan, nagusi ta txikiak: Hosanna!

Aintza ta goralpena zuri, Jesus, Jauna!

Hosanna! Hosanna! Hosanna! Hosanna! Zeruen goreenetan!

Agintariak bildurrez, xumeenak pozez: Hosanna! Goratzen dabe Jesus euren Salbatzaile lez: Hosanna!

Aintza ta goralpena zuri, Jesus, Jauna! Hosanna! Hosanna! Hosanna! Hosanna! Zeruen goreenetan!

Behin elizan sartuta...

(Eta otoitza esanez hasten da Mezea)

Egin daigun otoitz

Jainko ahalguztidun betikoa, gizaki guztiei apaltasun-bidea erakusteko, gure Salbatzailea gizon egitea eta kurutzean hiltea nahi izan dozu. Egizu, arren, haren Nekaldiko irakaspenak gogoan hartu daiguzela, beragaz batera biztu gaitezan. Zurekin eta Espiritu santuarekin batean, Jainko ta errege bizi da-ta, gizaldi eta gizaldietan. —Amen.

— 5 —

Irakurgaia 1 Ez deutset aurpegia alboratu irainei, eta badakit ez nazala lotsaga-rri izango.

Isaias Profetearen liburutik (Is 50, 4-7) Jainko Jaunak berba egiteko trebatu nau, bihotz-jausiei adore-berbea emoteko. Goizero deust belarria erneazoten, ikasle onak lez entzun dagidan. Jainko Jaunak belarria edegi deust, eta nik ez deutsat aurka egin, ez atzera jo. Bizkarra eskeini neutsen joten ninduenei, matrailak, bizarretik tiraka egiten eustenei. Ez neutsen aurpegia alboratu irainei eta txistuei. Jauna dot laguntzaile; horregaitik, ez naz kikildu; horregaitik gogortu dot aurpegia, harkaitza lez, badakit-eta ez nazala lotsagarri izango. Salmoa (Sal 21, 8-9. 17-18a. 19-20. 23-24) R/. Ene Jainko, ene Jainko,

zergaitik itzi nozu eskutik? Ikusten nabenak holan dabilkidaz barreka, ezpan-keinuka eta buru-eraginka:

— 6 —

“Jaunagan dau uste on, salbau begi; maite badau, onik atara begi”. R/. Txakur-taldeak nauka inguraturik, gaizto-taldeak erdian harturik. Esku-oinak zulatu deustez, hazur guztiak bat-banatu daikedaz. R/. Nire jantziak eurentzat banatzen dabez, nire soinekoa zotz egin dabe. Zu, ostera, Jauna, ez egon urrun, Zu nire indar, zatorkidaz arin lagun. R/. Nire senideei zure izena deutset iragarriko, batzarraren erdian zaitut goretsiko. “Goratu egizue Jauna, beldur deutsazuenok, Jakoben seme guztiok, ospatu egizue, izan Haren bildur, Israelen seme guztiok”. R/. Irakurgaia 2

Apaldu egin eban bere burua; horregai-

tik, Jainkoak goratu egin eban.

San Paulo Apostoluak Filipoarrei egindako gu-tunetik (Flp 2, 6-11) Kristo Jesusek, Jainkoaren izaera bereko izanik, ez eutsan gogor eutsi Jainkoagaz bardin izateari;

— 7 —

bestela baino, bere izaeraz hustu egin zan morroi-izaerea hartuz, eta beste edozein lez azalduz. Eta, gizon lez agerturik, apaldu egin eban bere burua, menpeko eginez heriotzaraino, kurutzeko heriotzaraino. Horregaitik, Jainkoak goratu egin eban eta izen guztien gaineko izena emon eutsan, Jesusen izenera belaun guztiak makurtu daitezan, guztien belaunak makurtu daitezan, zeruan, lurrean eta lurpean, eta mihin guztiek autortu dagien: Jesu Kristo, Jauna da, Aita Jainkoaren aintzarako. Ebanjelioa † Jesu Kristo gure Jaunaren Nekaldia San Marko-sen liburutik (Mk 14, 1—15, 47) Jesus maltzurkeriaz zelan atxilotuko ebilzan, hilteko.

[K Handik egun bira, Pazkoa eta Legamin bako Ogien jaia ospatzen ziran. Abadeburuak eta lege-maisuak Jesus maltzurkeriaz zelan atxilo-tuko ebilzan, hilteko. Baina hau inoen:

— 8 —

S «Ez gero jaiegunean, herrian iskanbilarik izan ez daiten». Aldez aurretik igurtzi dau nire gorputza hilobirako.

K Jesus Betanian zan, Simon lepradunaren etxean. Mahaian egoala, emakume bat etorri zan, hartzurizko ontzian nardozko ukendu usain gozodun eta garestia ekarrela. Ontzia hausi eta Jesusi burura isuri eutsan. Batzuek, hasarre, ho-nan esaten eutsoen alkarri: S «Zergaitik holan alperrik galdu ukendu hori? Hirurehun denarioz goitik saldu zeikean eta di-rua behartsuei emon». K Eta marmarrean ziharduen emakumearen aurka. Baina Jesusek esan eutsen: † «Itziozue bakean; zergaitik gogaitzen dozue? Egintza ona egin dau Nigaz. Izan ere, behartsuak beti dozuez zeuen artean, eta gura dozuenean on egin deikiozue; baina Ni ez nozue betiko izango. Honek ahal ebana egin dau: aldez aurre-tik igurtzi dau nire gorputza hilobirako. Benetan dinotsuet: mundu guztian zehar, Barri Ona ira-garriko dan toki guztietan aitatuko da honek egin dauana, beraren gomutagarri». Judas Iskarioteri dirua agindu eutsoen.

— 9 —

K Judas Iskariote, Hamabietako bat, abadebu-ruakana joan zan, Jesus hareen eskuetara emo-teko asmoz. Hori entzutean, poztu egin ziran eta dirua agindu eutsoen. Eta Jesus hareen es-kuetara emoteko egokiera bila hasi zan Judas. Non da ikasleekin pazko-bildotsa jateko tokia?

Legamin bako Ogien Jaiko lehen eguna zan, pazko-bildotsa hilten zaneko eguna. Ikasleek itaundu eutsoen Jesusi: S «Non gura dozu pazko-afarirako prestaketak egitea?» K Harek ikasleetako bi bialdu zituan, esanez: † «Zoaze urira, eta ur-suila daroan gizon bate-gaz egingo dozue topo; jarraitu egiozue, eta sartuko dan etxeko nagusiari esan: "Maisuak itauntzen dau non dagoan ikasleekaz pazko-bildotsa jateko tokia". Harek gela handi bat era-kutsiko deutsue goian, jantzirik eta atondua. Prestau hantxe behar doguzanak». K Joan ziran ikasleak eta, urira heltzean, Jesu-sek esan lez aurkitu eben dana, eta pazko-afaria prestau eben.

— 10 —

Zuetako batek saldu egingo nau, Nigaz jaten diharduan batek

Ilunabarrean, joan zan Jesus Hamabiekaz eta, mahaian afaltzen ziharduela, Jesusek esan eu-tsen: † «Benetan dinotsuet: Zuetako batek saldu egingo nau, Nigaz jaten diharduan batek». K Hareek goibeltzen hasi ziran eta bata bestea-ren ondoren itaunka: S «Nik ete?» K Jesusek erantzun: † «Hamabietako batek, Nigaz plater beretik ja-ten diharduanak. Gizonaren Semea badoa, Li-buru Santuek Haretaz dinoen lez; baina dohaka-bea Gizonaren Semea salduko dauana! Hobe leukean jaio izan ez balitz». Hau nire gorputza da. Hau nire odola da, itunaren odola.

K Afaltzen ziharduela, Jesusek ogia hartu eban eta, bedeinkapen-otoitza eginez, zatitu eta emon eutsen, esanez:

— 11 —

† «Hartu egizue: hau nire gorputza da». K Gero, kaliza hartu eta esker oneko otoitza esanez, emon eutsen, eta guztiek edan eben bertatik. Eta esan eutsen: † «Hau nire odola da, itunaren odola, guztien alde isuria. Benetan dinotsuet: Ez dot gehiago ardorik edango, Jainkoaren erreinuan ardo ba-rria edango dodan egunera arte». Oilarrak bi aldiz jo baino lehen, zuk hiru aldiz ukatuko nozu.

K Goratzarreak abestu ondoren, Oliamendira ur-ten eben. Jesusek esan eutsen: † «Guztion sinesmenak huts egingo dau, honan dago-eta idatzirik Liburu Santuan: "Joko dot ar-tzaina eta ardiak sakabanatu egingo dira". Baina Ni, biztu ondoren, aurretik joango najatzue Ga-lileara». K Orduan, Pedrok esan eutsan: S «Guztiek huts egiten badabe ere, nik ez». K Jesusek erantzun eutsan:

— 12 —

† «Benetan dinotsut: Gaur gauean bertan, oila-rrak birritan jo baino lehen, zuk hiru aldiz uka-tuko nozu». K Baina Pedrok gero eta areago: S «Zugaz hil behar badot ere, ez zaitut ezelan ere ukatuko». K Eta gauza bera esaten eben guztiek. Ikara eta larria sentitzen hasi zan.

Getsemani eritzon landa batera heldu ziran, eta Jesusek esan eutsen ikasleei: † «Zagoze hemen, Nik otoitz egin bitartean». K Pedro, Santiago eta Joan eroan zituan Bera-gaz. Ikara eta larria sentitzen hasi zan, eta esan eutsen: † «Hilteko zorian nago tristuraz; gelditu hemen eta zagoze erne». K Eta aurreratxoago joanik, lurrean jausi eta otoizka hasi jakon Jainkoari, urrundu ekiola ordu ha, ahal bazan. Honan inoen:

— 13 —

† «Abba! Aita! Zuk guztia daikezu; urrundu egizu Nigandik kaliza mingots hau. Baina ez bedi egin Nik gura dodana, Zuk gura dozuna baino». K Ikasleakana joan eta lotan aurkitu zituan. Pe-drori esan eutsan: † «Simon, lotan? Ordu bete ere ezin izan zara erne egon? Zagoze erne eta egin otoitz, tental-dian jausi ez zaitezen: gogoz gartsu izan arren, ahula da-eta gizakia». K Barriro aldendu eta otoitz egin eban, lehengo berbak eurak esanez. Eta barriro bihurturik, lo-tan aurkitu zituan, begiak astun ebezan-eta; ha-reek ez ekien zer erantzun. Hirugarren aldiz joan jaken eta esan eutsen: † «Egin lo eta hartu atsedena. Nahikoa da! Heldu da ordua: hona Gizonaren Semea pekata-rien eskuetara emona. Jagi, goazen, hurrean da salduko nauana». Atxilotu eta eroan arduraz.

K Oraindino berbetan ziharduala, han azaldu zan Judas, Hamabietako bat; jente-taldea etorren

— 14 —

haregaz, abadeburuek, lege-maisuek eta herriko zaharrek bialduta, ezpatak eta makilak eskuetan zituela. Saltzaileak seinale hau emon eutsen: S «Nik musu emongo deutsadana, haxe da; atxi-lotu eta eroan arduraz». K Heldu baizen laster, Jesusegana hurreratu eta esan eutsan: S «Maisu!» K Eta musu emon eutsan. Besteek heldu eta atxilotu egin eben. Han egoan batek ezpatea atara, abade nagusiaren morroia jo eta belarria moztu eutsan. Jesusek esan eutsen: † «Lapur baten bila lez etorri zaree, ezpata eta makilakin, Ni harrapatzera. Egunero zuen artean nengoan tenpluan irakasten, eta ez ninduzuen atxilotu. Baina holan behar dau, Liburu Santue-tan idatzitakoa bete daiten». K Ikasleek Jesus itzi eta ihes egin eben. Gazte bat ondoren joakon, soinean izara bat besterik ez ebala, eta eskua jarri eutsoen; baina harek, izarea itzi eta ihes egin eban biluzik.

— 15 —

Zu al zara Mesias, Jainko bedeinkatuaren Semea?

Jesus abade nagusiaren etxera eroan eben, eta han batu ziran abadeburu, herriko zahar eta lege-maisuak. Jesusen ondoren joan zan Pedro, urrundik jarraituz, abade nagusiaren jauregi ba-rruraino. Eta morroiekin batera jesarrita, suton-doan berotzen ziharduan. Abadeburuak eta Batzar Nagusi osoa Jesusen kontrako lekukotasun bila ebilzan, heriotzara kondenatzeko; baina ez eben aurkitzen. Asko ziran haren aurka guzurrezko testigantza egiten ebenak; baina lekukotasunak ez etozan bat. Ba-tzuek jagi eta guzurrezko testigantza hau egin eben Jesusen kontra: S «Guk entzun deutsagu esaten: "Neuk desegingo dot giza eskuz egindako santutegi hau eta hiru egunetan beste bat eregiko dot, giza eskuz egin bakoa"». K Baina honetan ere ez etozan bat hareen testi-gantzak. Orduan, abade nagusiak, batzarraren erdian zutunik, itaundu eutsan Jesusi: S «Ez al dozu ezer erantzun behar? Zer dira zure kontrako salaketa horreek?»

— 16 —

K Baina Jesus isilik egoan eta ez eban ezer eran-tzuten. Abade nagusiak barriro itaundu eutsan: S «Zu al zara Mesias, Jainko bedeinkatuaren Se-mea?» K Jesusek erantzun: † «Bai, Neu naz, eta Gizonaren Semea Jainko ahalguztidunaren eskuman jesarrita eta zeruko hodei artean etorten ikusiko dozue». K Abade nagusiak bere soinekoak urratu zituan, esanez: S «Ba al dogu lekuko beharrik? Zeuek entzun do-zue biraoa. Zer deritzazue?» K Guztiek heriotzea merezi ebala erabagi eben. Batzuk txistua botaten hasi jakozan eta, aurpe-gia estalduz, ukabilkadak emoten eutsoezan, esanez: S «Asmau egik, profeta!» K Guardiek ere matrailakoka erabilen. Ez dot ezagutzen zuek dinozuen gizon hori!

— 17 —

K Pedro beheko patioan egoala, abade nagusia-ren neskame bat etorri zan. Pedro berotzen iku-sirik, begira-begira jarri eta esan eutsan: S «Zu ere Nazareteko Jesusegaz ibilten zinan». K Baina harek ukatu egin eban: S «Ez dakit zer dinozun ere, ez deutsut uler-tzen!» K Kanpora, atarira, urten eban, eta oilarrak jo eban. Ikusi eban neskameak eta han egozanei ere esan eutsen: S «Hau horreetarikoa da». K Pedrok barriro ukatu eban. Handik laster, han egozanek ere holan inoen: S «Bai, zu ere horreetarikoa zara, galilearra zara-eta». K Pedro biraoka eta madarikazinoka hasi zan: S «Ez dot ezagutzen zuek dinozuen gizon hori!»

— 18 —

K Eta bat-batean oilarrak bigarren aldiz jo eban. Jesusek esana gogoratu jakon Pedrori: «Oilarrak birritan jo baino lehen, zuk hiru aldiz ukatuko nozu», eta negarrari emon eutsan.] Gura al dozue juduen erregea askatzea?

K Eguna argitu baizen laster, abadeburu, herriko zahar eta lege-maisuak batu ziran —Batzar Na-gusi osoa— eta, erabagia hartu ondoren, Jesus loturik eroan eta Pilatoren eskuetan jarri eben. Pilatok itaundu eutsan: S «Zu al zara juduen erregea?» K Jesusek erantzun eutsan: † «Zeuk dinozu». K Abadeburuek salatu eta salatu ziharduen ha-ren aurka. Pilatok itaundu eutsan barriro: S «Ez al dozu ezer erantzun behar? Begira zen-bat salakuntza egiten daben zure aurka». K Baina Jesusek ez eutsan gehiago erantzun, eta harriturik egoan Pilato. Pazko-jai guztietan preso bat askatu ohi eban Pilatok, herriak eska-

— 19 —

tzen ebana. Bazan espetxean Barrabas izeneko bat, matxinadakoan giza hilketa bat egin eben beste matxinatuekaz batean. Igon eban jenteak Pilatoren jauregira eta ohitura ebana emoteko eskatzen hasi ziran. Pilatok erantzun eutsen: S «Gura al dozue juduen erregea askatzea?» K baekian-eta abadeburuek bekaitzez emon eu-tsoela Jesus. Baina abadeburuek jentea berotu eben, Barrabas askatzeko eskatu egian. Pilatok barriro itaundu eutsen: S «Eta zer egin behar dot juduen errege esaten deutsazuen Horregaz?» K Hareek, orduan, deadarka: S «Josi kurutzean!» K Eta Pilatok: S «Zer oker egin dau, bada?» K Hareek, gero eta deadar handiagoz: S «Josi kurutzean!»

— 20 —

K Pilatok, orduan, jenteari atsegin emoteagai-tik, Barrabas askatu eutsen eta Jesus, zigor-tuazo ondoren, hareen eskuetara emon eban, kurutzeratu egien. Arantzaz egindako koroia ipini eutsoen.

K Gudariek Gobernadorearen jauregi barrura eroan eben Jesus eta gudari-talde osoa batu eben. Purpurazko jantzia ipini eutsoen soinean eta arantzaz egindako koroia buruan. Eta agurka hasi jakozan: S «Agur, juduen erregea!» K Kainaberaz buruan joten eben eta txistua bo-tatzen eutsoen eta, belaunikaturik, aurrean ahuspez jarten jakozan. Nahiko iseka egin ondo-ren, purpurazko jantzia kendu eta bere soine-koak jantzi eutsoezan. Gero, atara eta kuru-tzean josteko eroan eben. Golgota izeneko lekura eroan eben Jesus.

K Solotik etxerakoan handik joian bat, Simon Zirenekoa, Alexandro eta Ruforen aita, kurutzea eroatera behartu eben. Golgota izeneko lekura

— 21 —

eroan eben Jesus (Golgotak "Buru-hazur" esan gura dau). Gaizkileen kidekotzat jo eben.

K Mirraz nahastutako ardoa eskeini eutsoen, baina ez eban hartu. Kurutzean josi eben, eta gudariek haren jantziak banatu ebezan, zer no-rentzat zotz eginez. Bederatziak ziran kurutze-ratu ebenean. Honan inoan kondenaren arrazoia adierazoten eban idazkunak: JUDUEN ERREGEA. Jesusegaz batean gaizkile bi kurutzeratu ebe-zan, bata eskuman eta bestea ezkerrean. Honan bete zan Liburu Santuak dinoana: «Gaizkileen kidekotzat jo eben». Besteak salbau jozak, eta bere burua ezin salbau!

Handik igaroten ziranek irain egiten eutsoen Je-susi, buruari eragin eta esanez: S «Hara, santutegia desegin eta hiru egunetan barriro eregiten ei dauana! Salbau egik heure burua! Jaitsi hadi kurutzetik!» K Era berean, abadeburuek ere, lege-maisuekin batean, burla egiten eutsoen, esanez:

— 22 —

S «Besteak salbau jozak, eta bere burua ezin salbau. Mesias eta Israelgo erregea ei dok; jaitsi daitela orain kurutzetik, ikusi eta sinestu dagi-gun». K Beragaz kurutzean josiak egozanek ere irain egiten eutsoen. Jesusek, deadar handia eginez, azken arnasa emon eban.

K Eguerdian, ilundu egin zan lurbira osoa hirurak arte. Hiruretan, Jesusek oihu handiz esan eban: † «Eloi, Eloi, lema sabaktani», K —hau da, † «Ene Jainko, ene Jainko, zergaitik itzi nozu?»—. K Hau entzutean, han egozan batzuek esan eben: S «Eliasi deika ziharduk». K Orduan batek, lasterka joan, belaki bat ozpi-netan busti eta, kainabera bati muturrean ja-rriz, edatera emon eutsan, esanez:

— 23 —

S «Egon, ea jatorkon Elias, kurutzetik jaistera». K Baina Jesusek, deadar handia eginez, azken arnasa emon eban. Hemen belauniko jarri eta egonalditxo bat

egiten da. Orduan, santutegiko oihala erdiz erdi urratu zan, goitik beheraino. Aurrean egoan erromatar ehuntariak, zelan hil zan ikustean, esan eban: S «Benetan, gizon hau Jainkoaren Semea zan». [ K Baziran han emakume batzuk ere, urrundik begira; hareen artean, Maria Magdalena, San-tiago gaztearen eta Joseren ama Maria, eta Sa-lome; honeek Jesusen ondoren eta beraren zer-bitzuan ibiliak ziran, Galilean egoala. Baziran beste emakume asko ere, Jesusegaz Jerusale-mera igon ebenak. Josek izaran batu eban eta harkaitzean zulatutako hilobian ipini.

Ilunabarrean —zapatu-bezperea zan egun ha, Pazko-jairako prestaketa-eguna—, Arimateako

— 24 —

Jose Pilatogana joatera ausartu zan, Jesusen gorpua eskatzera. Jose hau kontseilukide ospe-tsua zan, eta Jainkoaren erreinua noiz helduko zain egoan. Harritu zan Pilato Jesus ordurako hila izateaz eta, ehuntariari dei eginez, aspaldi hila zan itaundu eutsan. Ehuntariaren argibideak jaso ondoren, gorpua eroateko baimena emon eutsan Joseri. Honek izara bat erosi eta, Jesus kurutzetik jaitsirik, izaran batu eban eta harkai-tzean zulatutako hilobian ipini. Gero, harri bat irauliz, hilobiko sarrerea itxi eban. Maria Magda-lena eta Maria, Joseren ama, non jarten eben begira egozan.]

Oparien gaineko otoitza Jainko Jauna, zure Semearen Nekaldiari esker betorkigu laster zure parkamena; eta elizkizun honetan gaurkotzen dogun Jesukristoren opari bakar honen bidez, emoiguzu zeure errukia, gure pekatuek merezi ez badabe ere. Jesukristo gure Jaunaren bitartez. — Amen. Jaunartze ondorengo otoitza Zure doai santuz aseturik, otoizka gaituzu, Jauna: zure Semearen heriotzeari esker emon deuskuzu sinisten doguna itxarotea; haren biztuereari esker, egizu gure azken helburura heldu gaitezala. Errege bizi da-ta, gizaldi eta gizaldietan. — Amen.