Eska ezazu haragia euskarazeuskara.buruntzaldea.eus/fitxategiak/dokumentuak/... · 2014-12-16 ·...
Transcript of Eska ezazu haragia euskarazeuskara.buruntzaldea.eus/fitxategiak/dokumentuak/... · 2014-12-16 ·...
Eska ezazu
euskarazharagia
Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria, Urnieta eta Usurbilgo Udalak. Euskarako Batzordeak.
Eskuartean duzun liburuxka hau Buruntzaldeko
sei udalek prestatu dugu, eta herritar eta
kontsumitzaile zaren hori informatzea eta
sentiberatzea du helburu. Sentiberatzea, hain
zuzen ere, gure eskualdeko harategietan
erosketak egiten dituzunean, euskaraz egin
ditzazun.
Horretarako, kontrazalean azaltzen diren harategi
guztietan irudi bat aurkituko duzu, maiz erabiltzen
dituzun haragi-piezen euskarazko izenekin.
Eska ezazu haragia
euskaraz!
Bezero preziatu hori,
Elikadura orekatua izatea gure osasunaren oinarrizkozutabeetako bat da eta ez dago elikagai guztiekin osaturikodieta baino egokiagorik; bakoitza dagokion neurrian har-tzean datza gakoa. Hortaz, elikagai bakoitzetik zenbat kon-tsumitu eta otordu desberdinetan nola banatu da asmatubeharrekoa.
Behi, arkume edo txerri haragia, gizakiok eskura dugunproteina iturririk egokienetakoa da, arrautza, labore, esneeta arrainekin batera. Tokian tokiko ohituren baitan dagoharagiaren kontsumoa baina astean hirutan jatea, dietaorekatuaren barruan dagoela kontsidera daiteke.
Haragiak, gizakiok behar adina aminoazido du, etabitamina eta mineral ugari ere bai.
Elikadura gaietan adituek, haragiak gure gorputzababesten duela diote, gorputzarenbizitasuna mantendu eta areagotzekoduen gaitasunarengatik.
elikadura osasuntsubaten osagai
Haragia,
Behia
Txerria
1
3
4
5
2
6
7
421 3Urdaiazpikoa
Jamón
6SaiheskiaCostilla
7TxuletakChuletas
5Hirugiharra
Panceta
HankakManos
UkondoaCodillo
SolomoaLomo
Arkumea
TxuletakChuletas
1
2
3
45
6
7
8 9
LepoaPescuezo
7PaparraPecho
8MagalaFalda
9
SaiheskiaCostillas
4IzterraPierna
3
AulkiaSilla
6
SorbaldaPaletilla
51 2
adobadoahumadoala, aletaañojoasaduraavebabillabueybutifarracaballo, yeguacabezacabeza de cerdocabeza de lomocabezadacabritocaderacaldo de carnecalloscaretacarnecarne congeladacarne de equino
ontzutuaketua, keztatuahegalabigantxa, bildotsagibelerraiakhegaztiamaskalaidiabutifarrazaldia, behorraburuatxerri-buruasolomo-buruaburualdeaantxumeamokorraharagi-saldatripakiakmasailaharagia, okelaharagi izoztuazaldikia
Harategietan eta urdaitegietanerabilitako hitzak
Hiztegia
Castellano Euskara
carne de ovinocarne de porcinocarne de vacunocarne picadacerdochistorrachorizochorizo caserochorizo de cerdo ibéricochorizo frescochorizo Pamplonachuletachuleta de bueychuleta de cabezadachuletilla de corderociervocodillo de cerdocodornizconejocorazóncorderocordero lechalcostilla
ardikiatxerrikiabehikiaharagi txikitua, xehetuatxerriatxistorratxorizoaetxeko txorizoatxerri iberikoaren txorizoatxorizo freskoaPamplona txorizoatxuletaidi-txuletaburualdeko txuletaarkume-txuletaoreinatxerri-ukondoagaleperrauntxiabihotzabildotsa, arkumeaesneko arkumeasaiheskia
Castellano Euskara
crema de foiecriadillacuajadacuarto delanterocuarto traserocuradoembutidoentrecotescalopeespinazofaisánfaldafiambrefiambre de avefiambre de ternerafiletefilete de vacagallinagalloganso, ocagelatinahígadohuesojabalíjamónjamón cocido
foie-kremabarrabila, koskabiloamamia, gatzatuaaurrealdeko laurdenaatzealdeko laurdenaonduahestebetea, hestekiaentrekotaeskalopeabizkarrezurrafaisaiamagalafianbreahegazti-fianbreatxahal-fianbreaxerrabehi-xerraoiloaoilarraantzarajelatinagibelahezurrabasurdeaurdaiazpikoaurdaiazpiko egosia
Castellano Euskara
jamón curado (serrano)jamón de bellotajamón ibéricolengualiebrelomolomo de cerdolomo de cerdo ibéricolonganizamagromanitas de cerdo, corderomantequillamenudomollejamollejamondejomorcillamorcilla de arrozmorcilla de cebollamorcillomorrillomorromouse de oca
urdaiazpiko onduaezkur-urdaiazpikoaurdaiazpiko iberikoamihi, mingainaerbiasolomoatxerri-solomoatxerri iberikoaren solomoalukainkagiharratxerri-hankak, arkume-hankakgurinahondakinaarandoi (hegaztiena)hazikontxo (ugaztunena)mondejoaodolki, odolosteaarroz-odolkiatipula-odolkiatxankarralepagainamuturraantzara-mousse
Castellano Euskara
mousse de patomuslomuslo de pollonucaocaorejapaletapalomapancetapapadapastel de carnepatapata de cerdopatépaté de cerdopaté de hígadopaté de ocapaté trufadopatopavopechopechugaperdizpicadillopicante
ahate-mousseaizterraoilasko-izterrakokoteaantzarabelarriabesoausoahirugiharralepondoa, lepapeaharagi-pastelahankatxerri-hankapateatxerri-pateagibel-pateaantzara-pateapate trufatuaahateaindoilarrabularra, paparrabular(ki)aeperraharagi txikitua, xehatuamin
Castellano Euskara
pierna de corderopollitapollopollo de caseríoprecocinadosproducto cárnicoquesoqueso ahumadoqueso curadoqueso en lonchasqueso fermentadoqueso frescoqueso fundidoqueso secoqueso semigrasoqueso semisecoqueso tiernorabillo de caderaraborabo de bueyredondorequesón
arkume-izterra (arkume-hanka)oilandaoilaskoabaserriko oilaskoaaurrez prestatutako janariakharagikia, haragizko produktuagaztagazta ketua, keztatuagazta onduagazta-xerrakgazta hartzituagazta freskoagazta urtuagazta lehorragazta erdi-koipetsuagazta erdilehorragazta samurramokor-muturraisatsaidi-isatsakoxkorragaztanbera
Castellano Euskara
rellenoriñónriñonadasalchichasarta de chorizosesossolomillotapatapillaterneraternero, novillotocinetatocinotorotórtolatraserotripavacazancarrón
betekia, odolki zuria (Naf.)giltzurrunagiltzurrun aldeasaltxitxatxorizo-kordamuinakazpizunatapagainatxahalaidiskoahirugiharraurdaiazezenausapalaatzealdeatripa, hesteabehiazankarra
Castellano Euskara
Erosterakoankontuan izatekoak
Behikia erostean, begira itzazu hurrengo alderdiak:
• Itxura zukutsua, distiratsua, samurra, erakargarria izango da.
• Kolorea: bizia behar du izan; gaztetik zaharrera gorrituz doa
okela.
• Gantza: ugaria behar du, fina, guria, horixka ahal bada.
Gantzik gabeko haragiari politago deritzozu agian, baina la-
tzagoa, zakarragoa da.
• Zatiak zehazki ebakiak, osoak, kondarrik gabeak.
• Hariaren ebakerak granulazio leuna, fina agertu behar du.
• Usainik ez duzu antzeman behar mostradoreaz kanpotik.
• Aukeratu eguna: hiltegitik ekarri berritan, hautu zabalagoa
izan dezazun.
Haragia erositakoan,gorde behar
Etxean hozkailua sartu zenez geroztik arazorik ez du sortuharagia egunen batean kontserbatzeak.
Hala ere...
• Ez ahantzi erraiak azkarrago hondatzen direla giharra baino.
• Harategian emaniko paperean bildu estu-estu eta jarri
hozkailuaren goialdean, egun horretan edo, gehienez ere,
biharamunean jateko.
• Giharrak, berriz, beste lau bat egun iraun lezake bertan.
• “Kortxo zuriko” erretiluan ekarri baduzu, hobe hortik atera eta
bere zelofan edo aluminiotan bildu-bildu eginik gordetzea:
airerik eta argi-izpirik gabe, arrisku gutxiago.
• Izoztu aurretik, hobe etiketa bat ipintzea, zer den eta noiz jelatu
dugun adieraziz.
• Hortik zortzi bat hilabetera, gehienez, sukaldera.
• Izoztutakoa jangarri bihurtzeko, eduki hozkailuan pare bat
egunez, bere ontzitik atera gabe. Azken egunean zabal
dezakezu plater batera edo.
• Izoztu azkar, desizoztu mantso, ehunak urratu gabe.
Haragiaren gantzazpare bat hitz
• Haragiak zenbat eta gantz gutxiago izan, orduan eta digestio
errazagokoa dugu.
• Lau hankako animalia gazteak ama-esnearen gantzak
metabolizatu gabe ditu oraindik: larrean hasitakoan galduko
du gehiegizko gantz hori.
• Zahartzaroan, gogor eta astunago bilakatzen da ganadua.
• Atal batzuk beste batzuk baino gihartsuagoak dira: hankak,
adibidez, gantz gutxi dauka gihar tartean txertaturik.
• Haragi errea (oilasko, behi, arkume, ahate, txerri..) astuna
badugu, ken ezazu erre aurretik gantza eta, erretakoan,
desglasatu labeko erretiluan geratu den saltsa: eman
galdutzat azaleko koipea eta garaztatu haragia hondoko
gorriarekin bakarrik.
• Hegaztiek gantza azal azpian dutenez, larruturik erretzea lise-
rigarriago izateaz gain, gizentzeko arriskua ere arintzen da.
• Ahate eta antzararen gantzak gizendu bai, baina
kolesterol kaltegarriaren kontrakoak ditugu.
Haragi beratua
Animalia akabatu berritan, okela gogorra eta trinkoa da,murtxikatze luzea eskatzen du, zapore gozokoa da eta, gainera,ez da erraz desegiten.Beraz, agian ongi eta zehazki zergatik den ez badakigu ere,nahiago izaten dugu haragia "beratu" edo samurtu deneanjatea.
Arkumea eta Antxumea
• Antxumeari isatsa, bere brotxa eta guzti, uzten dio harakinak,halakotzat har dezagun, nahasmendurik gabe.
• Nutrizioaren aldetik, antxumeak axuriaren kalorien erdia etagantzen laurdena duenez, adinduak eta urdaileko arazorikduenak egokiagoa du hura.
• Kolore gorriagoa eta usain motelagoa du antxumeak bildotsakbaino.
• Esnekoa jelatzea ez da komeni, dezenteko galera kualitatiboaizango duelako.
Untxia etaErbia
Aske dabilen untxia txikiagoa eta lehorragoa (tiroz nahiz lakioz harrapatu bada, hobe da ongi odolustutzea) den arren, kaiolakoa baino dezente gozagarriagoa da.
Horrelako bat etxeratutakoan, jan bezperan,
• hustu barrunbeak (gorde, iragazita, saltsari eransteko),
• garbitu uretan,
• lehortu zapi batez,
• ebaki pusketan ohi bezala eta
• presta ezazu beratzeko osagaiekin: ur eta ardotan
egositako azenario, porru, tipula, perrexila, belar-
usainak…
• Murgildu bertan pusketak, hozkailuan.
• Osagai horiek saltsa prestatzeko balio dute gerora.
• Mokofinek, xiringa hartuta, pattarra txertatzen diote, ha-
ragia guriago, usaintsuago eta goxoago gerta dadin.
Haragia nola gisatuSu bizian gorritu behar da, horrela, azaleko poroakitxita, zukua ez du kanpoaldera isuriko. Ondoren,egokiro erretzeko, pieza zenbat eta handiagoaizan, tenperaturak baxuagoa izan beharko du.
Gisatu eta erregosiak:
Egiteko denbora, haragiarenkalitatearen eta hautatutakoerrezetaren arabera aldatuko da;baina suak ezti-eztia/baxua beharduenez, egosketa denbora,labean eta parrilan erretzekoabaino luzeagoa izango da.
Behia
Txerri haragia ongieginda kontsumitu beharda; behiki edo arkumeaez bezala.
Txerria
Hezurra duen haragiak, hezurrik gabekoak bainodenbora gutxiago behar du.
Arkumea
Gisatu eta erregosiak:Kalitatearen eta errezetaren arabera, ordu eta erdi edo bi ordu kalkulatu behar da.Haragia errea dagoen jakiteko, ziztatu haragia eta begira likidoari:
- gorrixka baldin bada, gordinik - arrosa baldin bada, gutxi eginda - ia zuria baldin bada, erdi eginda - zukurik apenas ateratzen bada, oso eginda dagoen seinale.
Erregosien kasuan, errezetan agindutakoa baino lehentxeago, orratzbatekin ziztatu eta dastatzea komeni da.
Kuzinatzeteknikak
Labean erretzea:
Labea 180-200ºC-tara berotu behar da, piezaren tamaina
kontuan hartuta. Labean sartu baino lehen, pieza su bizian
gorritu behar da (padera edo kazola batean). Erretzen ari den
bitartean, askatzen doan zukuarekin tarteka bustitzea komeni
da. Lehortu ez dadin, barazkiak erantsiko zaizkio, hauen zukuak
haragiaren hezetasuna manten dezaten.
Barazkiak gorritzen hasten direnean, ura, ardoa edo errezetak
dioena botako zaio. Lokarria kendu eta zatitu baino lehen, hobe
da une batean pausatzen uztea.
Egostea:
Teknika honekin bi gauza egin daitezke:
a) Salda egiteko, hezurrak eta zankar edo oilasko haragia,
barazki batzuk edota usain-belarrak (ereinotza, ezkaia,
perrexila) ur hotzetan ipiniko ditugu. Egosten jarri eta irakiten
hasten denean, suaren indarra jaistea komeni da. Badago
baso bat ardo zuri ere eranstea. Salda zerbitzatu aurretik,
hobe aparrak bitsaderarekin ateratzea.
b) Haragi egosia jateko, hobe da ur irakinetan
sartzea, azala itxi eta goxoago gera dadin.
Frijitzea:
Padera edo zartaginaren ipurdia olioz bustita, haragi pieza bi
aldeetatik gorritu eta, ateratakoan, gatza emango diogu.
Birrineztatzea (enpanatzea):
Xerra finetan bildu behar. Haragiari gatza eman ondoren, irin,
ogi birrindu eta arrautzatik pasa eta su bizi samarrean frijituko
dugu.
Gisatzea:
Haragia ebaki eta errezetak adierazitako oliotan gorrituko
dugu (600-700 gramorako 8 koilarakada, hor nonbait).
Ondoren kazolakoari tipula, baratxuri, porru, azenario, piper
eta gustuko barazkiak erantsiko dizkiogu. Pixka bat erregosi
ondoren, baso bat ur, ardo zuri edo salda gehitu behar da. Su
eztian egosi behar da hori, haragia bigundu arte; bitartean,
beharrezkoa dela ikusiz gero, erantsi salda. Haragia nahiko
eginda dagoela, patata erants daiteke.
Gatzetan:Ohiko erretzearen alternatiba bat da. Haragia zuku-zukutsua
geratzen denez, ez du saltsarik behar. Labeko erretiluan zabaldu
2-3 cm gatz kapa eta jarri gainean haragia. Estali hau gatzez
(horretarako, nahasi gatza ur edo arrautza-zuringoarekin),
neurriko labe antzekoa moldatuz. Sartu erretilua labean (200º C-
tan) eta erre haragia gatza pitzatu arte. Hautsi gatz geruza
mailuaz edo, eta moztu haragia xerra mehetan.
Parrillan erretzea:Atera haragia hozkailutik, epeltzeko. Berotu ondo parrilla, eman
gatz larria haragiari. Eginda dagoenean, kendu gatza, buelta
eman piezari eta egin beste alderdia, gorritutako aldea gatzez
estaliz. Gatza goialdeari ematen diogu, haragiaren zukua alde
horretara joan dadin, haragitatik irten gabe. Denbora piezaren
tamainaren araberakoa izango da:
Kilo erdiko pieza batek, 7-10 minutu nahikoa du (zertxobait
gehiago oso egina nahiago baduzu). Pieza zenbat eta handiagoa
izan, orduan eta urrutiago egon behar du sutatik (edo orduan eta
ahulagoa izan behar du), kanpotik erre eta barrutik gordinik gera
ez dadin.
Andoaingo harategiakBorda Eroski CenterEtxeberria hnos.Etxeberria hnos. Haitzetan Jauregi Jauregi Kukutei LopetegiMendikute OterminPerurenaSuper AmaraSuper BM
Doktor Huizi kalea, 21-23Zumea plaza 23Goikoplaza 6Kale Nagusia 15Kale Nagusia 7Agustin Leitza kalea 25Kaleberria 46Kale Nagusia 59Eskola kalea 2Kaletxiki 15Plazaola kalea 15Karrika 4Gudarien etorbidea z/gPlazaola kalea 1
943 590454943 304123943 590156943 590007943 590002943 590260943 591154943 593159943 594286943 590258943 591602943 592210943 303521943 592881
Hernaniko harategiakAlberdi Alkorta Aretze Artola Balerdi Domiko ErosleFloren Garin Goxo Goxo (DIA)Iñaki Iturrioz LIDLMendizabal Murua Pineda Putzueta Super BM
Kale Nagusia 47Nafar kalea 11Larramendi kalea 9Kardaberaz kalea 20Orkolaga kalea 13Kardaberaz kalea 41Kale Nagusia 21Latsunbeberri auzoa 28Kardaberaz kalea 38Florida auzoa 34, beheaKale Nagusia 12Antziola auzoa 46Florida auzoa 23Mañe i Flaquer kalea 6Larramendi kalea 17Kardaberaz kalea 32Kardaberaz kalea 39Elkano kalea 22
943 552882943 551681943 550018943 552896943 550398943 557918943 554966943 332956943 552393943 330923943 551247943 552747943 330540943 555252943 550332943 551643943 552787 943 552290
Astigarragako harategiakArtoaene Erosle Txindoki Martin
Pilotari kalea 21Tomas Alba kalea 11Kale Nagusia 27
943 332215943 556519943 551299
Lasarte-Oriako harategiakAHORRAMASAralar Arsuaga. VENDIDIADIADomiko EtxezarretaIñorbe Juan Mari Justo Larrañaga Michelin Okela Otamendi San Miguel Super BMSuper BM
Kale Nagusia 36-38 beheaAralar plaza 1Oztaran plaza 1Geltoki kalea 16Kale Nagusia 50Goikale 5Hipodromo etorbidea 2Goikale 3Jaizkibel plaza 11Zumaburu kalea 7Kale Nagusia 39Uistin kalea 5Kale Nagusia 41Hipodromo etorbidea 8Ola kalea 6Kalbario bidea 3 beheaUzturre plaza 6
943 370446943 365591943 361705943 370971943 363611943 364915943 361379943 362062943 365156943 362968943 372668943 364647943 363912943 361885943 362160943 376175943 363622
Urnietako harategiakAdarra Altuna Fagoaga Goia Goxo Goxo (DIA)Muazpi Mujika
San Juan kalea 36Idiazabal kalea 19Mº Yurramendi kalea 24Idiazabal kalea 15Akan kalea 11Errekalde kalea 14San Juan kalea 27
943 008531943 008169943 330119943 550480943 395784943 008304943 009593
Usurbilgo harategiakAlkorta Arruti DIAEROSKI/ URBILEsnaola Ramon Txapartegi, Euxebio Txapartegi, Imanol
Beko kalea 4Kale Nagusia 10Puntapax 3 beheaAsteasuain Merkataritza gunea Txikierdi 7Santuenea 38Borda Berri 3Kale Nagusia 23Elutx 7
943 365742943 370481943 365959943 376644943 361050943 362970943 364800943 361907
Andoain, Astigarraga, Hernani, Lasarte-Oria,Urnieta eta Usurbilgo Udalak.
Euskarako Batzordeak.