ETRURIA
21
ETRURIA
Transcript of ETRURIA
E T R U R I A
• K.a. VIII mende aldera greziarrak Italiaren
hegoaldean eta Sizilian egokitu ziren eta Greziako
arte eta kulturaren foku garrantzitsua izan zen
lurralde hura (Magna Graecia).
• Italiako toskanar gunean lekutu ziren etruriarrak,
ziurrenik Asia Txikian jatorria zuen herria, bertako
biztanleekin bat egin zuena, eta zibilizazio hau K.a.
IX eta II. mendeen artean garatu zen.
• Denborarekin, mendeetan zehar, Italiaren zati
handi batez jabetu ziren etruriarrak.
• Etruriarren arteak greziarren eragina izan zuen
(erromatar artea ulertzen lagunduko duena), baita
egiptiar eta Ekialde Hurbileko eragina ere. Baina
bazituen berezko ezaugarriak ere.
• Arte etruriarrak gehienetan izaera erlijiosoa du.
Etruriarrentzat jainkoak etsaiak ziren, zoritxarrak
eragiten zituztenak; erlijio etruriarra jainkoen nahia
betetzean itsututa zegoen, haiek ez haserrarazteko;
izan ere, gizakia izaki ahula eta garrantzi gabekoa
da hauen aurrean.
• Hil ondorengo bizitza negatibotzat hartzen zuten;
lurreko bizitzaren jarraipena izango zen; hileta erritu
eta ehorzketekin bereziki loturiko artea zen
etruriarrena; artean heriotzaren inguruko errituak
garrantzitsuak ziren.
• Arkua eta gangaren erabilera izango dira
erromatar arkitekturari eginiko ekarpen nagusiak.
• Baita euren tenpluen egitura ere.
Zenbait gauzetan
greziar tenpluen
antza bazuten ere,
etruriarren eredu
jarraitu zuten
erromatarren
tenpluek egiturari
dagokionez.
ARKITEKTURA
Tenplua
• Greziar tenpluen egitura gogora badakarkigu ere, egitura orijinala izango du.
• Podioaren gainean ezartzen ziren eta aurretik begiratuak izateko eginak zeuden: sarrera aurrealdean bakarrik zuten, eskaileratxo baten bidez harrera eginez.
• Tenpluak eraikin handi eta laukiak ziren eta bi eremutan banatzen ziren: pronaos eta cella.
• Ataurre tetrastiloa izango zuen sarreran, toskanar kolomekin eta hiru ate izan ohi zituen, hiru cellatara bideratzen zituztenak, etruriar jainko nagusiei eskainiak.
• Isuri biko teilatua izaten zuen; bere gain izaten zituen dekorazio- eskultura eta teilatu -hegaleko eta habeak babesteko terrakota plaken erliebeak.
• Tenpluak otoitz egiteko eta jainkoek entzuteko
lekua (ez bizitokia) izango ziren. Mendeetan zehar
berdin jarraitu zuten.
• Material iragankorrez egin zirenez, tenplu etruriar
gutxi batzuk baino ez dute iraun gaur egun arte.
Hilobiak
• Hilobi etruriarrak oso ondo gorde dira, harrizkoak
izateagatik. Etruriarrek hainbat hilobiratze sistema
erabili zituzten; hilobiak, tumuluak, barne ibilgudun
tumuluak eta hipogeoak, adibidez.
• Hasera baten errausketa bidez, baina baita
ehorzketa bidez ere (sarkofagoak).
Erraustutako gorpuak
ontzi berezietan lurrean
induskatutako zuloetan lekutzen zituzten,
azkenean menhir
txikien tankerako harriz
gunea inguratuz.
Tholoiak orokorrean hirien kanpoaldean
kokatzen ziren eta lurpean erdi -
induskatutakoak izan ohi ziren, zirkularrak,
forma konikoa zuen tumuluak estalitakoa.
Batzuetan areto handi bakarra izan ohi
zuten, kupula faltsu edo gangaz estalia;
besteetan ganbara bat edo gehiago izan
zitzakeen.
Batzuetan fatxada laua ere izango zutelarik
(edikuluak); etxebizitzen antzeko egitura
izango zuten. Hilobi bat bestearen ondoan ere agertuko ziren, nekropolia osatuz.
Hormak fresko eta erliebez dekoratuak izan ohi zituzten,
terrakotazko hildakoen
irudikapenekin, sarkofagoekin eta
zerak edo ondasunak ere bertan
zituztela. Hilobiek gela baten barruko
itxura bera zuten; familia giroa
bilatuko zuten, etxe giroa, hil
ondorengo bizitza eramangarria
izateko.
Barne ibilgudun tholoirik ere eraiki
zuten, ganbara anitz izango zituena,
ganga eta kupula faltsuekin eraikiak.
Harrian maila desberdinetan
induskatutako hipogeoek ere antzerako
ezaugarriak izango zituzten.
Etruriarren etxeen ereduak
hilobiekin alderatu izan dira, eta
bien artean antzekotasunak
topatu dituzte. K.a. 400 inguruan
Ponpeyan garatuko zen
etruriarren etxebizitzen eredua
sendotu zen, zeina azkenik
erromatarren domus etxean
amaituz.
Etxeak
PINTURA
Pintura freskoan burutu
izan zen, kolore lau
biziekin (gorria, berdea,
urdina …); hondoa laua
da eta hauen gainean
figurak (gizakiak,
hegaztiak, landareak …)
lekutzen dira, marrazkia
(lerroa) gailentzen
delarik; ez dute
perspektiba lantzen, 2D sentsazioa gailenduz.
Mugimendua bilatzen
zuten irudietan, modu
konbentzionalean bazen ere.
• Greziarren eragina nabaritzen da etruriarren
pinturan (ondorengo erromatarren pinturan
etruriarrena nabaritzen den bezala); mediterraneo
ekialdeko kulturekin erlazionatu izan da pintura
etruriarra.
• Heriotzaren munduarekin zerikusi handia du,
hilobietan aurkitu izan baita etruriar pintura.
• Eszena mitologikoak eta hiletako eszenak
(oturuntzak …) irudikatzen zituzten; baita eguneroko
bizitzako pasarteak ere, dantzari, musikari edo
zaldunekin, hildakoa izan zuenarekin inguratu zedin.
ESKULTURA
• Eskultura etruriarren funtzioa erlijiosoa (jainkoak goraipatzea) eta funerarioa da.
• Gehienbat brontzean eta terrakotan lantzen zituzten (harrian, bestelako metaletan ere) trebezia handia azalduz; estatuak, zeramika, ispiluak, kutxak …
• Etruriarren eskulturan eragin handia izan zuten greziarrek; ez zuten hauen eskulturen harmonia eta perfekzioa, baina naturalismoa jaso zuten haiengandik.
• Erromatar eskulturarekiko ekarpen nagusia errealismoa izan zen.
Sarkofagoen estalkiak
• Ohikoa zen etruriarren artean hauek lantzea, jarrera
naturala, egunerokoa, eta aurpegieran errealismoa
adierazten zuten hildakoen irudikapenekin; bestalde,
greziarren arkaismoak ere azaltzen zituzten
(almendra-itxurako begiak, irribarre arkaikoa …).
Senar emaztearen
sarkofagoa (k.a. VI)
Animalia gaien eskultura
• Etruriarren artean ohikoak da brontzean eginiko
eskultura zoomorfoa; ziurrenik nekropolien
sarreretan kokatuak, funtzio babeslea bete
zezaketen.
• Ekialdeko eragina azaltzen zuten fantasiazko
munstroak edo izaera naturalistagoa zutenak
izango ziren.
Arezzoko Kimera (K.a. IV)
Kapitolioko otsoa (k.a. 500)
Mukulu biribileko eskultura
• Hauek ere garrantzitsuak izango ziren; bereziki
tenpluen teilatu gainetan kokatzen zituzten
terrakotazko figurak eta brontzezko erretratu
oroigarriak. Lehenengoek greziar arkaismoa
azalduko zuten; bigarrenek aldiz errealismo handia.
Veyes-eko Apolo
(k.a. VI)
Todiko
Marte
(K.a. IV)
