Guia da mostra bibliográfica 70 anos de rock. biblioteca provincial da deputación da coruña
64
-
Upload
bibliotecadicoruna -
Category
Education
-
view
160 -
download
16
Transcript of Guia da mostra bibliográfica 70 anos de rock. biblioteca provincial da deputación da coruña
70 anos de rockG U Í A I N F O R M A T I V A
S O B R E A E X P O S I C I Ó NQ U E R E C O L L E M A T E R I A L
D A B I B L I O T E C AP R O V I N C I A L D A C O R U Ñ A
70 ANOS DE ROCK |
1
Sumario
Contexto histórico-----------------2
Rock’n’roll---------------------------6
Hard rock---------------------------10
Heavy metal-------------------------------------13
Punk rock----------------------------------------15
Glam rock---------------------------17
Rock alternativo------------------20
Rock español----------------------22
Catálogo de obras na exposición----------33
Outros materiais na Biblioteca------------44
70 ANOS DE ROCK |
2
70 ANOS DE ROCK |
3
O nacemento dun novo xénero musical vén
dado por unha serie de cuestións sociais e
históricas, e o rock non podería ser menos.
Inseparable da Historia dos Estados
Unidos, o seu é un relato de protesta tras
protesta, de rebelión ante as normas
arcaicas establecidas.
Para empezar a buscar as súas orixes
debemos remontarnos aos anos 20, aos
cabarés e vodeviles, cando a música máis
consumida eran as cancións de musicais de
Broadway vendidas ao público polo Tin Pan
Alley, nome polo que eran coñecidas as
principais editoras de cancións de Nova
York. Tratábase dun mercado
monopolizado pola ASCAP (American
Society of Composers, Authors and
Publishers), que menosprezaba todo canto
non encaixase no seu estilo de música.
Por isto foi que nace en 1939 a BMI
(Broadcast Music Incorporated) da man
dun sector de profesionais da radio para
integrar aos autores minoritarios, isto é,
artistas de folk, country, jazz, blues, etc.
Non comezou a gañar fama gradual ata
1941, pero foi a editora de todos os
xéneros que conformaron a antesala do
rock’n’roll, repartíndose con ASCAP o
mercado musical dende os anos 50 de
modo máis equitativo.
Ao mesmo tempo que tiñan lugar estas
loitas de poder entre editoriais, novos
fenómenos culturais cambiaban a dirección
que tomaría a música no futuro: se ven
antes da Segunda Guerra Mundial as
grandes orquestras eran amplamente
populares e o jazz era a forma de
innovación por excelencia, as baixas nos
conflitos armados reduciron o seu número.
Á súa vez ocorreu en 1942 a primeira folga
do sindicato de músicos estadounidenses,
deixando sen son aos programas musicais
de radio, que naquel momento seguían a
facerse en directo. A solución foi o
cantante sen orquestra, converténdose
estes anos no gran momento de triunfo
dos crooners como Frank Sinatra, Nat King
Cole ou Perry Como.
1 Nat King Cole
Pero a mesma Guerra tamén foi detonante
para que viran a luz numerosas formas
culturais antes ocultas polo racismo. Se
ben os estilos musicais de negros e brancos
sempre se mantiveran separados, o
sufrimento compartido nas trincheiras por
ambas razas axudou a integralos. Unha vez
de volta en casa, producíronse grandes
movementos demográficos da poboación
negra cara ás grandes cidades en busca de
maiores liberdades e oportunidades.
Tamén emigraron por suposto moitos
músicos, convertendo os novos lugares de
residencia en núcleos musicais: Nova York,
de gran repercusión por estar rodeada
polas cidades máis conservadoras,
70 ANOS DE ROCK |
4
converteuse no berce do folk; na zona
coñecida como o Delta do Mississippi,
eminentemente negra, consagráronse
estilos como o blues ou o posterior rhythm
& blues; Memphis foi parada obrigatoria
para tal cantidade de músicos que foi a
cidade que veu nacer os primeiros estudios
de gravación. Pero o último gran destino da
emigración foi Chicago, fogar de
numerosos selos discográficos e da maioría
de éxitos do rhythm & blues dos 50.
2 Fats Domino
Así e todo, o racismo seguía a facerse moi
evidente na industria musical e a súa
promoción: os brancos vendía miles de
discos en todas partes mentres os negros
tiñan a súa música incluída en listas aparte.
Por poñer un exemplo: antes da aparición
de Elvis Presley estaba Fats Domino,
primeiro superventas do rhythm & blues e
gañador de oito discos de ouro entre 1952
e 1955. En 1956, o coñecido como Gran
Ano de Presley, ambos recibiron catro
discos de ouro, convertendo a sociedade a
Elvis no “rei do rock’n’roll” e a Fats nun
descoñecido, non reivindicado ata a
actualidade como pai dese mesmo estilo.
Pero aínda e todo, esta nova música
comezou a popularizarse entre os brancos
a través dun público minoritario. No seu
artigo “Escoitando música popular” o
sociólogo David Riesman diferenciaba dous
grupos: o público maioritario que escoitaba
as opcións que ofertaba a industria musical
sen considerar nada externo a ela, e o
público minoritario conformado
principalmente por estudantes sobre os
que da notas moi interesantes.
O grupo minoritario é pequeno. Comprende aos
oíntes máis activos, que non se interesan tanto
pola melodía ou a canción como polo arranxo
ou virtuosismo técnico. […] O grupo tende a
detestar as orquestras de renome, a maioría de
vocalistas (excepto aos cantantes negros de
blues) e os anuncios da radio.
[…] Unha preferencia polas pequenas
orquestras non anunciadas antes que polas
orquestras de renome; o desenvolvemento
dunha linguaxe privada que se abandona cando
é adoptado polo grupo maioritario […]; e un
profundo resentimento contra a
comercialización da radio e dos músicos.
[…] Unha preferencia polos músicos negros;
unha actitude igualitaria cara aos papeis, no
amor e no traballo, dos dous sexos.1
Un grupo minoritario que, en resumo, non
se conforma coas imposicións da industria,
1 Riesman, David. (1950). Listening to Popular
Music. American Quarterly, 2, 359-371.
70 ANOS DE ROCK |
5
e que nin cambiou aínda nin chegará a
facelo.
Así xurdiu pouco a pouco o rock’n’roll,
grazas ás pequenas discográficas que
deron oportunidades a voces ata o
momento afogadas. A pesar de que a gran
máquina industrial da música xa comezou a
apoiar estes xéneros nos anos 40 na súa
xusta medida, non o fixo con todo o seu
poder ata que non quedou demostrado o
seu poder para triunfar: cando un disco
gravado por tres músicos vendeu millóns
máis que outro gravado por sesenta, cando
Elvis se converteu nun fenómeno social, é
cando a industria decidiu que amaba o
rock’n’roll.
Estas son as orixes culturais do rock pero,
cales son as raíces musicais? A resposta
pode remontarnos aos primeiros
momentos da creación musical, pero
resúmense na suma da música tradicional
negra e branca norteamericana.
A principios do século XX a música feita por
artistas negros proviña da tradición
africana, do ritmo dos tambores, así como
das cancións dos escravos nos campos de
traballo. Estes cantos melancólicos
cargados de sentimento eran tamén
coñecidos como “espirituais” e foron a
antesala do gospel e, a través da fusión con
outros estilos, do soul e incluso do hip hop.
Pero un importante xénero ao que deron
pé foi o blues (en inglés “tristeza”), un
lamento repetido sobre unha base musical
onde o acompañamento instrumental
podía ser tan escaso como un ritmo
golpeado no chan. Contrario ao blues
atopamos o jazz, baseado na improvisación
e pai do swing dos anos 30. A comezos dos
anos 40 a fusión do blues e mailo swing foi
coñecida como rhythm & blues, un blues
con ritmo que gañou popularidade en moi
pouco tempo.
Pola rama da música branca debemos
volver á tradición dos violíns irlandeses que
na década de 1920 en Estados Unidos
evolucionaría no hillbilly, un estilo de
música tocada principalmente con
instrumentos de corda facilmente
recoñecible polos “bailes de palleiro”. Nos
anos 50 pasou a coñecerse como country.
É da combinación do rhythm & blues e o
country que nace o rock’n’roll, pero este
non tería visto a luz sen a invención da
guitarra eléctrica. A principios dos anos 40
un músico de nome Les Paul, interesado
polos avances da electrónica, inventou a
primeira guitarra eléctrica, a Les Paul
Guitar, adaptada inmediatamente pola
Gibson Corporation. Ao mesmo tempo, Leo
70 ANOS DE ROCK |
6
Fender creou a famosa guitarra Fender, ambas aínda utilizadas na actualidade.
70 ANOS DE ROCK |
7
70 ANOS DE ROCK |
8
O rock é, sen dúbida, un dos xéneros
musicais máis coñecidos e universais.
Xurdiu como tal no s. XX co rock’n’roll e o
rockabilly dos anos 50 e caracterízase polo
uso de instrumentos básicos como a
guitarra eléctrica, o baixo tamén eléctrico,
o contrabaixo e a batería, aínda que
existen tantas variantes como subxéneros.
Desde os seus inicios, o rock tivo
connotacións alén do musical, por ter
servido a diferentes movementos
socioculturais para defender unha nova
forma de vida ou visión do mundo,
convidar ao activismo político, rebelarse
contra as xeracións precedentes etc. De
feito, pódese dicir que cada subxénero do
rock nace cargado de reivindicacións que
traspasan as fronteiras do artístico-musical.
O nome do xénero deriva de “rocking and
rolling”, unha expresión orixinariamente
mariñeira (referida ao movemento dos
barcos), usada con connotacións sexuais na
música negra das décadas anteriores,
como My Man Rocks Me (With One Steady
Roll) de Trixie Smith (1922) ou Rock It For
Me de Chick Webb e Ella Fitzgerald (1938)
entre outros.
A versión curta “rock and roll” foi usada e
utilizada por primeira vez polo
pinchadiscos estadounidense Alan Freed,
quen bautizou así a mestura de música que
el mesmo presentaba nunha cadea de
radio durante os anos 50. O seu uso tamén
se lle atribuíu a Leo Mintz, xefe de Freed,
quen o impulsou a difundir ese estilo de
música.
3 Alam Freed
A expresión á súa vez, foi tomada por
Freed da propia música negra que difundía,
que adoitaba estar contida nas letras das
cancións como o Rock and rolling (1939) de
Bob Robinson, Rock and rolling
mamma (1939) de Buddy Jones e Cherry
Red (1939) de Joe Turner. Outras cancións
incluíndo no título o termo Rock and
roll foron grabadas a fins da década de
1940, (creadas por Paul Bascomb en 1947,
Wild Bill Moore en 1948 e Doles Dickens en
1949), para entón a expresión era de uso
común nas letras do rhythm & blues, tanto
é así que no 1949 Erline Harris, gravou o
tema Rock and Roll Blues, no que repite
constantemente l expresión e que lle valeu
o apodo de Erline “Rock and Roll” Harris.
70 ANOS DE ROCK |
9
A expresión tamén foi incluída en 1950 na
publicidade do film Wabash Avenue,
protagonizado por Betty Grable e Victor
Mature, onde se dicía que Grable era “a
primeira dama do rock’n’roll”.
Para rematar esta referencia ás orixes do
termo, apuntar que a voz en castelán
segundo a Real Academia Española é
Rocanrol, ten dúas acepcións: o xénero
musical “de ritmo moi acentuado, derivado
da mestura de diversos estilos do folclore
estadounidense, e popularizado dende a
década de 1950”; e o baile que se executa
a ritmo dese xénero. En galego, a Real
Academia Galega mantén o termo na súa
forma orixinaria e ten unha grande
coincidencia coa definición que a RAE
aporta.
Na década de 1950, nos Estados Unidos, os
adolescentes buscaban novos sons, novas
sensacións. Por vez primeira, unha música
dirixíase directamente a eles: o rock and
roll.
4 Chuck Berry
A partir dos anos 60 tivo un importante
desenvolvemento e evolución que se
expresou a través de gran cantidade de
bandas, ritmos e estilos que o converteron
nun fenómeno cultural e musical que se
estendeu ao redor do mundo. Consiste
nunha conxunción rítmica que se cimenta
esencialmente sobre a música negra. A súa
popularización serviu para que moitos
músicos puidesen expresarse e chegar a
difundirse en medios locais e nacionais. Esa
é a historia de moitos rockers negros, como
o mesmo Chuck Berry, quen plasma a
realidade social do su entorno na canción
Johnny B. Goode.
Non é se non a partires dos anos 1960,
cando decae e deixa de ser o ritmo que
representaba aos xoves rebeldes nos 50,
dando paso al xénero denominado rock ou
música rock, que marcaría un fito entre a
nacente xeración xoven dos 60.
Nembargantes, del naceron distintos
subxéneros como o rockabilly, o doo wop
ou o hard rock, e fenómenos como o dos
Teen-Idols ou as Girl-Groups; e del
derivaron xéneros como o garage rock, o
punk rock, o rock progresivo ou o glam
rock, goth rock, etc; e entre todos eles
seguen a existir elementos comúns
provintes do rock’n'roll. Así algúns artistas
de hard rock como AC/DC ou Dr. Feelgood
agrádalles definirse como músicos de
rock’n'roll, para poñer en evidencia a súa
influencia musical.
A finais da década de 1960, referida como a era dourada ou o período do rock clásico, xurdiron distintos subxéneros distintivos do rock, híbridos como o blues rock, folk
rock, country rock e o jazz rock fusión,
70 ANOS DE ROCK |
10
moitos dos cales contribuíron ao desenvolvemento do rock psicodélico, influenciado pola escena psicodélica contra-cultural. Os novos xéneros que emerxeron desta escena inclúen o rock progresivo, que estendeu os elementos artísticos; o glam rock, que resaltou o espectáculo en vivo e o estilo visual; e o subxénero maior, diverso e lonxevo que é o heavy metal, que se centraba no volume, o poder e a velocidade.
A música rock tamén abarcou e serviu de
vehículo para os movementos culturais e
sociais, levando á creación de subculturas
importantes incluíndo os mods e os rockers
no Reino Unido, e a contracultura hippie
que se propagou en San Francisco na
década de 1960. De forma similar, a cultura
punk da década de 1970 orixinou as
subculturas visualmente distintivas emo e
gótico. Herdeira da tradición folclórica da
canción de protesta, a música rock foi
asociada co activismo político así como os
cambios nas actitudes sociais sobre o
racismo, o sexo e o uso de drogas, e é
usualmente vista como unha expresión da
rebelión xuvenil contra o consumismo e
conformismo.
Un dos primeiros subxéneros do rock’n’roll
que aínda perdura na actualidade é o
rockabilly, unha mestura do rock e o
hillbilly pero con influenzas do rhythm &
blues, boogie boogie ou o folk nada no Sur
dos Estados Unidos. Caracterízase pola
velocidade e a conxunción de guitarra
batería e contrabaixo sobre a cal o
cantante usa polo xeral unha voz sensual
imitando efectos de eco, gruñidos, xemidos
e outras distorsións.
Dicir que rockabilly e o rock son versións
máis rápidas do rock’n’roll pode ser
confuso, pero a diferenza ven daba pola
maior furia do rock, convertendo o
rockabilly nunha música máis bailable. Se
ben podemos considerar a Bill Haley como
o primeiro artista deste xénero, o pai é Carl
Perkins co seu Blue Suede Shoes (1956)
popularizado despois por Elvis Presley.
5 Buddy Holly and The Crickets
A época dourada do rockabilly durou ata
finais dos anos 50 e o seu fin debeuse a
unha serie de incribles coincidencias: a
morte de Eddie Cochran, Buddy
Holly, Ritchie Valens, The Big
Bopper, Johnny Burnette e Gene Vincent; a
hospitalización de Perkins; o retiro de
Wanda Jackson e Janis Martin, o servizo
militar de Presley, a entrada no cárcere de
Chuck Berry… Todo nun curto espazo de
tempo. Dende entón este xénero nunca
volveu a ser tan popular pero na
actualidade segue habendo grupos de
rockabilly, sen esquecer que a súa estética
de tupés, pelo engomado e coiro volve a
estar de moda cada pouco tempo.
70 ANOS DE ROCK |
11
70 ANOS DE ROCK |
12
Debido a gran explosión que o rock’n’roll
constituíu para o mundo da música, era
inevitable que de el xurdiran novos
subxéneros. A evolución natural do
rock’n’roll foi o rock, un tipo de música
centrado na guitarra eléctrica, xeralmente
acompañada por voz, baixo e batería e, en
ocasión, piano ou teclado; as súas cancións
falaban nun principio case exclusivamente
do amor romántico pero os temas sociais e
políticos son moi tratados na actualidade.
Despois dos primeiros anos 60, a coñecida
como época do rock clásico, apareceron tal
cantidade de variantes diferentes deste
mesmo estilo que a palabra perdeu o seu
significado: o rock xa non é un xénero
musical, senón un superxénero que agrupa
a moitos outros, incluso a aquel que lle deu
a vida: o rock é o tronco de onde nacen as
ramas de rock’n’roll, heavy, punk, etc.
Unha das “ramas” máis prolíficas e
populares é o hard rock, un termo que
abarca aos subxéneros máis rudos e
pesados do rock. Caracterízase polo uso
dos efectos de distorsión nas guitarras, un
ritmo máis alto da batería e gran
complexidade nas letras e melodías de voz,
así como nos solos de guitarra,
practicamente imprescindibles.
A primeira era do hard rock foi a de finais
dos 60 en Gran Bretaña grazas a The
Rolling Stones, The Who, The Jimi Hendrix
Experience (que vivía naquel momento en
Londres) ou o endurecemento do son de
The Beatles; era que se consolidou nos 70
cando alcanzaron fama mundial bandas
como Led Zeppelin, T. Rex, Deep Purple ou
Black Sabbath. Outros grupos pioneiros
que apoiaron este estilo foron Queen, ZZ
Top, Status Quo, Aerosmith, Alice Cooper
ou Kiss.
6 The Rolling Stones
O hard continuou a expandirse durante os
anos 70 coa axuda dos sons de pesados
riffs de guitarra dos Rolling en albumes
coma It’s Only Rick’n’Roll (1974). Led
Zeppelin experimentou unindo elementos
da música popular e o hard rock en Led
Zeppelin III (1970) e Led Zeppelin IV (1971).
Mentres tanto, Deep Purple agregou
influencias da música clásica xunto a
tempos máis rápidos de execución,
especialmente no álbum Machine Head
(1972). O Live at Leeds (1970) de The Who
é visto como o arquetipo do rock duro en
directo. En 1979 sae á venta un clásico: o
Higway to Hell de AC/DC.
Na actualidade o hard rock xa non vive
como un xénero propio senón a través dos
seus subxéneros, algúns deles (o heavy e o
punk) tanto ou máis populares que o hard
orixinal. En calquera caso, a popularidade
do hard rock e a súa asimilación por parte
da sociedade fixo que o gran público
70 ANOS DE ROCK |
13
comezase a velo como o “rock normal”.
Esta sería unha das causas de que o termo
pop/rock se utilice agora mesmo para
definir un tipo de música, máis suave e
alegre pero igualmente forte na guitarra e
batería, que na década dos 60 podería ser
considerada rock sen influenzas pop.
Os subxéneros máis coñecidos do hard rock
son o heavy metal, o punk e o grunge. Este
último, de efémera duración, naceu a
principios dos 90 baixo o influxo do punk,
con un son cru e unha estética pesimista e
opaca. O seu principal expoñente foi
Nirvana, aínda que Alice in Chains ou Pearl
Jam tamén tiveron o seu momento de
gloria grunge. O movemento desapareceu
rapidamente en parte debido á morte de
Kurt Cobain e a separación posterior do
seu grupo, Nirvana. Podemos destacar
como anécdota que foi no grunge no que
se iniciaron os californianos Maroon 5
(antes Kara’s Flowers), hoxe en día
coñecidos por un estilo pop pseudo-dance.
7 Kurt Cobain de Nirvana
70 ANOS DE ROCK |
14
A comezos dos 70 no mundo anglosaxón
nace o heavy metal. Trátase dun estilo de
guitarras fortes e distorsionadas, voces
agudas e maior densidade dos sons do
baixo e batería; a dificultade de definición
débese a que resulta ao oído moi similar ao
hard rock: o heavy é simplemente un
endurecemento do seu xa duro predecesor
que o gañou en popularidade.
Non está claro cal foi a primeira banda de
heavy, fálase de Led Zeppelin e Deep
Purple, pero a crítica reserva case sempre
este posto a Black Sabbath, mentres que as
innovacións de Judas Priest á hora de
eliminar as últimas influencias do blues da
súa música convérteos nos definidores do
xénero.
8 Black Sabbath
O metal caracterízase principalmente por
guitarra e voz. A guitarra eléctrica sempre
foi para todos os tipos de rock o pilar
70 ANOS DE ROCK |
15
fundamental; máis agora que a súa
amplificación provén da distorsión e os
volumes moi altos sendo os solos
imprescindibles, ás veces levados a cabo a
modo de duelo co vocalista. Os cantantes
de heavy caracterizáronse nun primeiro
momento por unha voz aguda, vibrato e
amplitude de octavas, dándolle máis
importancia ao ton que á propia letra. Ian
Gillian de Deep Purple ou Bruce Dickison
de Iron Maiden exemplifican estas
características. Outra técnica é a do falsete,
un canto moito máis agudo do normal que
non é posible para todos os cantantes
como si o é por exemplo para Rob Halford
“Deus do Metal” de Judas Priest. Outra
corrente de cantantes como Freddie
Mercury en Queen víanse influídos pola
ópera. Esta mesma banda, especialmente A
Night at the Opera (1975), é un dos
mellores representantes da crecente
relación entre o heavy e a música clásica.
9 Rob Halford de Judas Priest
O heavy metal é un dos xéneros musicais
ao redor do cal xurdiron máis polémicas: os
temas falando sobre ocultismo,
prostitución, morte ou drogas non
axudaron á súa recepción por parte dos
sectores máis conservadores da crítica;
como tampouco o fixo a imaxe violenta de
coiro, pelo desaliñado e roupa con pinchos.
A partires dos 80 comezaron a xurdir
diversos subxéneros como o glam metal
(con Bon Jovi como recoñecidos
embaixadores), fillo do metal e unha
estética herdada do glam rock do que
falaremos máis adiante; ou o trash metal,
unha variante aínda máis dura do heavy
metal, de voces rudas e sonidos guturais,
da que Metallica, Megadeth, Anthrax ou
Slayer son abandeirados. Tamén pode
falarse do power metal, unha combinación
do heavy e a música neo-clásica moi
popular nos países nórdicos e Sudamérica
que polo xeral trata temas sobrenaturais
ou mitolóxicos; Manowar e Stratovarius
son algúns dos seus principais
representantes. Outros subxéneros son o
death metal, o doom metal ou o black
metal.
70 ANOS DE ROCK |
16
A mediados da década dos 70 nace o punk
rock, un estilo musical caracterizado pola
actitude independente dos seus artistas.
Comezou con melodías simples e cortas,
sinxelas; guitarras amplificadas ruidosas;
poucos arranxos e tempos rápidos. O baixo
é simple, a batería leva un ritmo acelerado,
e as voces poden ir dende as expresións
máis desgarradas case caricaturescas ata
formas máis melódicas.
As súas orixes poden atoparse nun foco
moi localizado: o CBGB de Nova York.
Tratábase dun club de Manhattan no que
en 1974 comezaron a tocar bandas como
Television, cuxas camisetas rotas e
chaquetas de coiro crearían a base da
estética punk. Ese mesmo ano foron
descubertos por Patti Smith, quen acudiría
a cotío a ese mesmo club. Ese mesmo ano
debutaron Ramones no CBGB, banda
inesquecible por ser a representación
perfecta, tanto estética como ideolóxica e
musical, do movemento. Outros grupos de
renome habituais do club foron Blodie ou
Talking Heads. Seguindo a estela do club
estadounidense debutaron en Londres en
1975 os Sex Pistols, dando comezo á
revolución do punk británico: The Damned,
The Clash, Buzzcocks… Todos naceron
baixo a súa influenza.
70 ANOS DE ROCK |
17
10 Johnny Ramone de Ramones
A partires dos 80 comezaron a aparecer
novos subxéneros como o New Wave de
Blondie, que incluía novos instrumentos e
ritmos bailables ou o post-punk de Joy
Division, de sons escuros rozando o atonal.
Unha terceira variante moi popular é o
hardcore de Misfits nos seus primeiros
momentos ou Bring Me the Horizon na
actualidade, un punk caracterizado por
ritmos moi rápidos e agresivos, cancións
gritadas e letras políticas.
Un último subxénero digno de mención é o
pop punk, que combina as letras
románticas e as melodías típicas do pop
coa velocidade do punk. O seu camiño xa
comezaron a pavimentalo The Ramones;
pero a popularidade da que disfrutan
grupos actuais como Paramore ou Fall Out
Boy é responsabilidade do American Idiot
(2004) de Green Day, un álbum icónico que
se converteu en 2009 nunha obra musical
representada en Broadway. As novas
cancións do Tin Pan Alley.
Máis que polas características musicais, o
punk defínese por unha ideoloxía, un modo
de ver a vida. O punk enaltece a
transgresión das normas que considera
obsoletas e acartonadas: a propia adopción
do termo “punk” (en inglés, “basura” ou
“despoxo”) para nomearse a si mesmos xa
o demostra. É moi importante a idea de
DIY (“do it yourself”, faino ti mesmo) tanto
no mundo da moda como no da industria
musical. Aquí considérase a pioneira a Patti
Smith e a súa produtora Mer Records.
11 Pete Wentz de Fall Out Boy
70 ANOS DE ROCK |
18
70 ANOS DE ROCK |
19
O glam rock é un estilo visual dentro de
xéneros musicais nacido en Gran Bretaña,
cuxo apoxeo tivo lugar entre 1971 ata a
década dos 80. O seu nome é un apócope
da palabra glamour. Naceu nunha época
na que o rock psicodélico derivou cara a
uns estilos que abusaban do virtuosismo e
os longos desenvolvementos nas cancións,
en prexuízo da frescura que se podía
atopar no vello rock'n'roll. Por iso, moitos
artistas, como Marc Bolan de T.Rex e David
Bowie, comezaron a buscar esa
espontaneidade perdida.
Se por algo se caracterizaba este estilo era
por dar tanta importancia á súa música
como á súa estética. Así que fronte á imaxe
de macho-rock imperante neses días,
rebeláronse dando uso masculino a
elementos do vestir tradicionalmente
femininos e exhibindo unha actitude
descarada e provocativa.
12 Queen
O pioneiro foi Marc Bolan, entre cuxos
"achados" estéticos atópanse os
estampados de leopardo, as chisteras, as
boas de pluma e a purpurina. Conforme ía
crecendo o xénero, fóronse popularizando
os traxes futuristas brillantes, as botas con
plataforma, os peiteados imposibles e os
quilos de maquillaxe e purpurina que
utilizaban. David Bowie tamén contribuíu á
estética como na maquillaxe ao inspirarse
nas travestis neoiorquinas da contorna de
Andy Warhol, por cuxa estética sentía
predilección. Así naceu a extravagante
imaxe glam, que só podía darse nunha
década tan propensa aos excesos estéticos
como a do 70's.
13 Marc Bolan
A guinda no pastel púxoa a teatralidade
que ostentaban nas súas actuacións,
tomada directamente das performances de
Lindsay Kemp e do teatro de vangarda.
O termo acuñouse facendo honra a Gary
Glitter, despois do enorme éxito que obtivo
no ano 1971 a súa canción Rock & roll e fai
referencia á facción do glam máis festiva e
comercial. Foi creada por Marc Bolan, o
primeiro artista glam e o que mellor soubo
reunir na súa música un pouco de todas as
correntes que caracterizaban ao xénero.
Bolan puxo as bases do glam rock canónico
co seu boogie rock pegadizo, inspirado en
melodías bailables e en potentes riffs de
guitarra, engadindo unhas letras
70 ANOS DE ROCK |
20
hedonistas e superficiais e unha forma de
cantar premeditadamente sexy.
Baixo a súa sombra xurdiron multitude de
grupos e artistas como Slade, Gary Glitter,
Sweet, Mott The Hopple, Cockney Rebel ou
Suzi Quatro, quen non sobreviviron ao
declive do movemento. Boa parte do éxito
de moitos destes artistas debeuse ás
producións e composicións de Nikky Chinn
e Mike Chapman.
Paralelo a esta corrente, varios artistas
cuxos talentos transcenden a calquera
clasificación estilística, tamén adoptaron a
filosofía e o son glam, pero dotándolles de
moita máis sofisticación e profundidade
tanto na música como nas letras. Estes son
os chamados Xenios do Glam.
Por unha banda estaba David Bowie, quen
se converteu na maior estrela do
movemento cando se converteu en Ziggy
Stardust, un personaxe da súa invención
cuxas vicisitudes conta en The Rise and Fall
of Ziggy Stardust and the Spiders from
Mars, disco que inxectou ao glam grandes
doses de dramatismo, converténdose no
álbum clave do xénero e considerado un
dos mellores discos da historia do rock.
Outra banda que merece recoñecemento
pola súa achega á música glam-rock é
Queen. Os seus cinco primeiros álbumes da
banda liderada por Freddie Mercury e
Brian May son claros exemplos da estética
e o son glam, mesturados cos entón
nacentes hard rock e heavy metal. Esta
mestura de influencias queda patente no
seu seguinte traballo, A Night at the Opera
(1975), amplamente encomiado pola crítica
musical.
Pola súa banda, Roxy Music, facían un art
rock no que cabían as baladas vangardistas
e a experimentación electrónica.
Outro subxénero e o shock rock, mestura
de glam e hard creada por Alice Cooper e
adoptada por Kiss. E por suposto cabe
destacar a aparición de óperas glam como
Rocky Horror Picture Show (Jim Sharman,
1975), unha película sobre un
extraterrestre travestido sedento de sexo.
Na actualidade a herdanza do shock rock é
levada ao límite por artistas de rock
industrial como Marilyn Manson, mentres
que un dos cantantes de glam rock máis
influentes é Adam Lambert, quen é hoxe
en día a voz que canta con Queen nas súas
xiras.
14 Adam Lambert
70 ANOS DE ROCK |
21
70 ANOS DE ROCK |
22
O rock alternativo é un xénero que utiliza
sons e elementos non tradicionais
apegándose ao estilo underground ou
anticomercial. O rock está considerado na
actualidade como un xénero masivo de alta
popularidade polo que o novo estilo
alternativo poñía o énfase noutra maneira
de facer rock, movéndose por pequenos
clubs en lugar da radio para gañar adeptos
e gravando en discográficas
independentes, recollendo así a herdanza
do estilo punk. Debido á dicotomía “rock
clásico/hard rock” da que falamos
anteriormente, o termo rock alternativo
utilízase erroneamente en ocasións para
definir a todo o rock.
15 Michael Stipe de R.E.M.
Durante os 80 o éxito comercial dalgúns
destes grupos como R.E.M. ou The Cure
supuxo que se entendera o xénero como
unha alternativa á música comercial;
definición que tomou forza co éxito de
determinados subxéneros.
O son alternativo é polo xeral depresivo e
desgarrado, utilizando elementos non
tradicionais e deixando de usar en ocasións
os que si o son, incluso a harmonía e o
ritmo; a creación musical céntrase máis no
son xeral que nun só instrumento e as
voces carecen de todo sentimento; o ritmo
é lento; as cancións longas; os versos non
riman…
O rock alternativo tivo distinta acollida en
distintos lugares: mentres que en Estados
Unidos os grupos desta corrente
considerábanse de culto por ser ignorados
polas principais emisoras, no Reino Unido
eran amplamente divulgados pola principal
estación de radio do país, a BBC One. Nese
mesmo país o alternativo evolucionou a
partires do post-punk como fixeron U2 ou
The Smiths. Un dos subxéneros nacidos nos
80 foi o shoegazing (en inglés, mirarse os
zapatos) de The New Order ou The Jesus
and Mary Chain, unha mestura da música
pop ou indie envolta nun muro de ruidosas
guitarras; recibiu este nome pola costume
dos cantantes de actuar en directo
mirando ao chan.
Mentres tanto nos Estados Unidos
combinaban o punk coa música folk e sons
máis comerciais, sendo R.E.M. o primeiro
en alcanzar o éxito. Durante os 80 e 90
numerosas bandas de harcore foron
cambiando paulatinamente o seu son cara
ó rock alternativo, como fixeron
Minneapolis Hüsker Dü ou Bad Religion.
Grupos de éxito internacional hoxe en día
son os americanos Pixies ou os británicos
Muse.
70 ANOS DE ROCK |
23
16 Muse
70 ANOS DE ROCK |
24
70 ANOS DE ROCK |
25
Para entender a chegada do rock a España
non debemos esquecer as condicións da
situación política existente entre 1939 e
1975. O réxime de Franco defendeu un
sistema de illamento internacional durante
gran parte da posguerra. A aposta
autárquica foi mudada máis tarde e o
ditador empezou a buscar aliados no
exterior. Tras o rexeite de Europa, o
Réxime franquista acudiu á Arxentina e os
Estados Unidos.
O xigante americano negociou duro e
vendeu moi cara a súa complicidade coa
ditadura militar materializándose nuns
acordos que se asinaron no 1953. De saída,
España quedou fóra do plan de axuda ás
nacións europeas para a reconstrución do
continente tras a II Guerra Mundial, pero
ademais EE.UU. certificou o seu espírito
expansionista coa instalación das bases
militares en España.
Paradoxalmente, o desembarco dos
soldados norteamericanos foi o pulo
definitivo para a introdución do rock’n’roll
en España. Ata ese momento os sons dos
pioneiros (Billy Halley & His Comets, Chuck
Berry, Elvis Presley, etc,) chegaran con
contagotas, grazas á labor heroica dalgúns
locutores de radio como Ángel Álvarez. Os
discos importábanse de forma artesanal,
coma se de auténticas valixas diplomáticas
se tratase -nalgúns casos eran os propios
pilotos de ‘iberia’ os que traían os
microsulcos do estranxeiro anglosaxón-.
Os primeiros solistas e grupos que
probaron a facer rock’n’roll en España
pertencían polo xeral a familias de certa
posición social, que podían custearse
instrumentos musicais. Eran eles os que
escoitaban nos guateques os EPs e singles
de quen primeiro fixeron rock’n’roll en
castelán: os mexicanos. De todos os nomes
que sacudiron as terras aztecas a finais dos
50, un nome impactou no noso país por
encima dos demais: os Teen Tops. O
cuarteto de Enrique Guzmán amosara que
se podía cantar en lingua castelá e a veda
quedaba aberta.
17 Teen Tops
A influencia do primeirizo rock británico,
francés e italiano calou en diferente
medida segundo a zona xeográfica, o que
dotou de matices aos distintos conxuntos
segundo a súa procedencia. Aínda así, o
descoñecemento dos idiomas era unha
carga demasiado forte.
España era por entón o reino da canción
melódica promovida desde as instancias
oficiais mediante os festivais da canción. A
outra alternativa había que buscala na
copla, reserva espiritual dunha maneira de
entender a música que non pasaba do
folclorismo e os clichés. O inimigo para
bater era por tanto un tótem artístico con
pés de barro. Resultaba inevitable que o
rock’n’roll sacudise as conciencias e os
corpos e se apropiara das vidas dos mozos
urbanos de mediados dos 50.
70 ANOS DE ROCK |
26
De 1955 a 1960 a situación mellorou
progresivamente, e con ela as posibilidades
dun lecer alternativo ao existente. Grazas
para o efecto benéfico do turismo e as
divisas enviadas polos emigrantes, España
coñeceu un crecemento inesperado da súa
renda per cápita, á vez que abriu a súa
mente á influencia “do estraxeiro”. Ser ye-
yé xa estaba ao alcance de calquera, e
mesmo se converteu nunha moda. Claro
que como ye-yé entendíase case todo:
desde o Dúo Dinámico -os Everly Brothers
españois- ata Concha Velasco (parodiando
un xénero ao que supostamente honraba)
ou Raphael.
Rock’n’roll ou rockabilly houbo a
contagotas. Ata a aparición de The Beatles,
o grupo favorito dos nosos pioneiros foi
The Shadows. Tanto as súas pezas
instrumentais como as cantadas gañaron
terreo fronte a Elvis ou os salvaxes músicos
negros e brancos ao estilo de Little Richard
ou Carl Le Perkins. Outro Richard, o líder
dos The Shadows, Cliff Richard, foi o
primeiro ídolo das nosas avoas ou nais.
A mellor demostración de por onde ían os
gustos musicais en España atopámola no
esmagador éxito do Dúo Dinámico. O seu
triunfo masivo deu pé ao primeiro
fenómeno de fans no noso país. Foi así
como os gustos maioritarios consagraron á
parella menos rockeira de cuantos
rockeiros optaban ao trono. Outro
fenómeno curioso foi o das mozas ye-yé.
As mulleres que máis calaron na sociedade
española foron Gelu e sobre todo Karina, a
Brenda Lee española. Nestes tempos de
torpe iniciación tamén existiu unha certa
confusión entre a natureza do twist -o
ritmo de baile que máis arrasaba-, e o
xenuíno rock’n’roll. Máis tarde veu La
Yenka, pero nin unha nin outra danza eran
a solución. Só o tempo logrou ensinar aos
mozos españois o que de verdade
significaba o rock’n’roll.
Os instrumentos dos primeiros músicos
nacionais eran tesouros só ao alcance duns
privilexiados. Extra oficialmente, a primeira
guitarra eléctrica que houbo en España
localízase nos créditos do grupo Los
Estudiantes, no que militan uns novísimos
Pepe Barranco e o entón batería Fernando
Albex. Barranco era un vocalista que rendía
pleitesía a Elvis, aínda que aos poucos a
emulación deixou paso a un estilo máis
persoal. Gravaron tres EPs de puro
rock’n’roll dos 50 e participaron noutras
tantas películas. Desapareceron tras a
accidentada morte de dúas dos seus
compoñentes.
Outros estudosos do rock español sinalan a
Kurt Savoy como o primeiro guitarrista
eléctrico da nosa escena. Savoy foi un
curioso personaxe que comezou como
rocker e terminou sendo coñecido co
sobrenome de “o rei do asubío”. O seu
verdadeiro nome era Francisco Rodríguez,
procedía de Xaén e xa en 1960 gravou o
tema Full And Rock.
Aquí e alá xurdiron os chamados
conxuntos. Esta vía de escape para a
mocidade era percibida como menos
“perigosa”: mozos de aspecto aseado, co
pelo ben cortado e emulando aos seus
ídolos cunha moderación tipicamente
española. Practicamente todo os grupos
pasaron polo mesmo proceso. A súa
iniciación nunca se producía con temas
orixinais, senón con versións en castelán
70 ANOS DE ROCK |
27
dos temas que arrasaban en Francia, Italia,
Gran Bretaña e Estados Unidos. Cando os
músicos trataban de dar saída ás súas
inquietudes tiñan que lidar coa figura do
director artístico, que lles impoñía as
cancións dun autor contratado para o
efecto. A figura do produtor non existía
como tal.
Cada compañía tiña os seus propios
mestres, compositores profesionais con
gran capacidade de adaptación ás modas
do momento. Este bloqueo foi o causante
de que a emancipación artística dos
conxuntos españois dos 60 sufrise un
notable atraso. A súa liberación só chegou
cando demostraron que podían superar as
limitacións das versións coas súas propias
músicas e letras.
Os ensaios facíanse nas casas particulares,
os garaxes dos pais ou mesmo nos colexios
onde estudaban os músicos en cuestión.
Ata os gardamobles servía para xuntar a
varios conxuntos e dar saída aos seus
entretementos privados. As tendas de
instrumentos facían o que podían fronte á
demanda de guitarras e baixos eléctricos. A
final de contas, pasaran de vender
bandurrias para a tuna para comercializar
guitarras importadas e rudimentarios
amplificadores. Os mozos que non podían
custearse a súa compra tiñan dúas opcións:
ou pagar a prazos, ou fabricarse os seus
propios equipos con pezas prestadas ou de
segunda man.
O formato estrela era o EP, un vinilo de
catro cancións, do que había que vender
un bo número de copias se se prentendía
gravar un longa duración (long-play ou LP).
As compañías adoitaban impoñer o
repertorio a versionar, deixando a cara B
destes primitivos ‘maxis’ para que os
músicos liberasen as súas aspiracións
musicais de autor. O primeiro conxunto en
rexistrar un disco de longa duración foi Los
Sonor, formación pola que pasaron futuros
músicos dos Bravos e que terminaría
acompañando a Miguel Ríos cando aínda
era Mike. Corría o ano 1964.
18 Los Brincos
En canto ás unidades de gravación, dúas
pistas era o usual, catro un luxo ao alcance
unicamente dos grandes e seis un milagre
exclusivo dos técnicos italianos e os seus
hábiles trucos de estudo.
A medida que medraba o movemento de
música pre-beat fóronse vencendo os
prexuízos do poder establecido, que
dalgunha maneira toleraba este
entretemento inocuo. Só así se explica o
espellismo das “Matinais do Price”, que
deron lugar ao primeiro gran mito do rock
español.
O Price era un circo permanentemente
situado en pleno centro de Madrid.
Tratábase dunha imitación fidedigna das
matinais do teatro Olimpia de París, nas
que varios grupos actuaban de forma
consecutiva a modo de mostrario musical
de actualidade. Como nos festivais de hoxe
en día, pero con recitais moitos máis
70 ANOS DE ROCK |
28
curtos. O toque xenuíno ao local dáballo a
inclusión de artistas de variedades que
pouco ou nada tiñan que ver cos
conxuntos. Esta nota de cor, ou frivolidade
segundo se mire, permitía que cómicos,
actrices e caras coñecidas do mundo do
espectáculo participasen da cerimonia
rockeira con total normalidade. Unha orde
de peche acabou coa diversión matinal,
confirmando o receo que xa empezaba a
espertar a música moderna de raíz
anglosaxona.
O primeiro festival celebrouse o 18 de
novembro de 1962, alcanzando as súas
sesións ata dous anos despois. O creador
da idea foi o locutor Miguel Ángel Nieto,
quen ademais de coordinar a organización
encargábase de presentar aos invitados.
Polo seu escenario transitaron conxuntos
hoxe completamente esquecidos e outros
precursores que aínda sobreviven.
Por outra banda, en varios países
suramericanos acuñouse o termo ‘nova
onda’ para englobar a aqueles artistas que
adoptaron a influencia musical do rock de
Estados Unidos e dos patróns da cultura
pop de Europa. Este estilo de pop
mesturado con twist, beat e rock chegou a
cultivar gran popularidade en
Latinoamérica. Con todo o estalido que
viría coa chegada da onda inglesa que se
deu a mediados da década sería
determinante para o desenvolvemento do
rock en español.
19 Los Gatos
O fenómeno da invasión británica afectou
o mundo hispanofalante e a todo o
planeta. Os novos sons chegados do Reino
Unido (e tamén dos EE.UU.) como a música
beat, o rythm & blues, a psicodelia, o soul,
o folk-rock ou o pop impuxéronse por todo
o mundo, exercendo unha notable
influencia nos países de fala hispana e
impulsando o desenvolvemento do rock
nas súas respectivas escenas.
A influencia dos novos sons fíxose patente
enseguida con Los Brincos, El Kinto, Los
Bravos (estes coa maior parte do seu
repertorio en inglés), Los Shakers, Los
Gatos ou The Speakers, e o xa mencionado
Miguel Ríos. Tamén notable foi o caso dos
Saicos, unha das bandas pioneiras do
proto-punk no mundo.
A banda Santana obtivo un gran éxito
mundial coa súa mestura de rock e sons
latinoamericanos, un estilo que deu en
chamarse rock latino. Aínda que é digno de
mencionar que o seu repertorio
expresábase maioritariamente en inglés,
quedou algún éxito en castelán como Oye
como va. Esta tendencia do rock latino
seguiría desenvolvéndose durante o final
da década e a seguinte mesturando sons
70 ANOS DE ROCK |
29
folclóricos doutras rexións co rock. Pero
este feito non quere dicir que deixase de
ser influído o rock en castelán polo
anglosaxón pois durante o cambio de
década seguirían sendo determinantes os
estilos dominantes en inglés como o rock
ácido, o blues rock ou o hard rock; así como
o rock progresivo onde xa se deixaba
entrever en bandas como Almendra cuxo
cantante Luís Alberto Spinetta sería unha
peza crave no rock interpretado en
castelán durante a seguinte década.
Baixo a amálgama de influencias que se
produciu durante a década dos 60, o rock
en castelán queda marcado pola psicodelia
quedando presente cos Dug Dug's, Pescado
Rabioso ou La Revolución de Emiliano
Zapata, (aínda que de cando en cando
interpretaban en castelán durante esta
etapa), o blues con Manal, e o rock
progresivo con Invisible, Sui generis cunha
liña máis marcada cara ao folk, Témpano,
Los Jaivas (rock e música de raíz folclórica
andina), Vox Dei ou Triana (cunha alta
influencia do flamenco).
20 Triana
Triana foi unha banda pioneira do rock
andaluz, unha derivación do rock
progresivo e do rock sinfónico cunha forte
presenza do flamenco, estilo que quedaba
fusionado á música rock de maneira
totalmente homoxénea. Aínda que ese tipo
de fusións, en ocasións, foron aínda máis
aló, deixando de lado o sinfonismo e
mesturando o flamenco a outros tipos de
rock que ancoraban as súas raíces no
rock’n’roll tradicional, o blues ou o folk,
como fixo a banda Veneno.
O hard rock abriuse pasou a inicios dos
setenta con bandas como Pappo's Blues e
outras bandas seguirían ese camiño, pero
tamén influído por estilos como o rock
progresivo e o blues rock; e cuxo máximo
estandarte foi o grupo Leño.
21 Leño
A migración de músicos arxentinos cara a
España tras a represión que seguiu ao
golpe do 1976, deu lugar a unha conexión
hispano-arxentina, que tivo notables
consecuencias no devir do rock en español,
conectando as dúas escenas máis potentes
de fala hispana. Exemplos deste
movemento foron Tequila e Moris.
Nos anos 80, cando xa o rock progresivo
estaba en declive no resto do mundo, na
escena hispana aínda daba os seus últimos
acertos con Chac Mool ou Frágil coas súas
70 ANOS DE ROCK |
30
últimas grandes achegas á escena
progresiva.
A escena punk que aínda que xa tivo
pioneiros durante a década anterior, sería
ao longo desta cando resultaría ser máis
prolífica; xusto cando no mundo
angloparlante estaba en declive. Destacan
La Polla Records, Siniestro Total ou Los
Violadores.
22 La Polla Records
Con todo no punk anglosaxón había
derivado en novas tendencias, algo que
tampouco pasou desapercibido para a
escena en español. Da movida madrileña,
un movemento contracultural que captou a
atención internacional, xurdiron
numerosas bandas na liña da new wave e o
post-punk como Alaska e Dinarama, Radio
Futura, La Unión ou Gabinete Caligari;
englobando outras de diferentes propostas
estilísticas como o rock’n’roll tradicionalista
de Loquillo y os Trogloditas, o pop rock de
Nacha Pop ou o synth pop de Aviador Dro e
Mecano.
Doutra banda, a escena de heavy metal
estando influída polo hard rock da década
anterior e do movemento que se coñeceu
como a nova onda do heavy metal
británico ía tomando forma rapidamente
con bandas como Riff, Kraken ou Barón
Rojo.
Na década dos 90, o heavy metal estaba a
sufrir unha recesión en favor de novos
estilos como o grunge. Con todo, tardarían
algo máis os estilos de rock alternativos en
ser dominantes na escena hispanofalante,
pois xusto cando transcorría a eclosión do
grunge en EE.UU, o heavy metal en
castelán alcanzou novas cotas de
popularidade co éxito de Rata Blanca. Por
suposto outros estilos menos clásicos
xurdiron como o death metal de Brujería, e
o thrash metal de Ekhymosis ou
Transmetal. Tamén foi notorio o
rexurdimento do punk con bandas como
Attaque 77, Todos tus muertos ou Ska-P.
Doutra banda, moitas das bandas pop rock
estaban na súa etapa de esplendor como
Jarabe de palo, Los Rodríguez, Celtas
Cortos, Julieta Venegas, Juanes, Ely Guerra,
Los Pericos, Shakira e Maná.
A pesar das incursións de Héroes del
Silencio no hard rock, non é habitual
catalogar á banda como representante do
devandito xénero. Con todo, este seguía
tendo presenza con outros grupos que
poden recoñecerse máis claramente na
etiqueta; falamos da Renga, Cuca ou
Extremoduro.
23 Héroes del Silencio
70 ANOS DE ROCK |
31
O rock alternativo fíxose patente na escena
hispanofalante e xurdiron diversas bandas
que se deixaron influenciar polo seu son,
pero cabe sinalar que a escena indie rock,
da cal podemos destacar aos Planetas, non
ha de ser confundida coa do rock
alternativo aínda que ás veces poida
chegar a existir certo solapamento entre
ambas. Con todo, a nova tendencia do rock
alternativo deixouse influenciar pola
música autóctona latinoamericana e outros
ritmos como o reggae ou o ska, formando
así o alterlatino. Lonxe de ser algo
anecdótico, a escena foi moi prolífica con
numerosas bandas de éxito como o artista
Manu Chao e a súa banda Mano Negra, Los
Fabulosos Cadillacs, Café Tacuba,
Aterciopelados, Bersuit Vergarabat,
Amparanoia ou Molotov.
24 Manu Chao con Mano Negra
Estilisticamente, o novo século comezou
como unha extensión máis do que ocorrera
durante a década de 1990. Os sons do rock
alternativo ou do alterlatino seguían
deixándose ver. A música electrónica sería
a base doutras que ancorarían as súas
raíces no rock alternativo como o trip hop
de Plastilina Mosh, o electrofolk de Juana
Molina ou o electropop de Belanova e
Miranda. E é que se tivésemos que
destacar algunha tendencia nova, sen
dúbida, sería a de incorporar a electrónica.
Con todo, os estilos máis clásicos non
caeron no esquecemento.
Afastados desas vertentes, na escena pop
rock podemos nomear a Estopa
(vencellables á rumba flamenca), Bacilos
(pop latino), Natalia Lafourcade, cun estilo
máis propio do folk e o pop barroco, Fito &
Fitipaldis (máis declinado cara ao
rock’n’roll) ou outros máis próximos á
canción de autor como Nacho Vegas, Jorge
Drexler ou Fiel a la Vega. Tamén notable é
o funklatino de Los Amigos Invisibles, estilo
que se desmarca de todos os mencionados.
En canto ao rock feito en Galicia, é difícil
facer un percorrido pola súa historia
debido á falta de traballos centrados en
abordar este tema. As dificultades que
apuntábamos para o conxunto do estado
español (en falta de medios, a distancia cos
pioneiros e o uso do idioma propio) son
tamén unha dificultade no caso galego.
Podemos falar de rock en Galicia a partires
dos sesenta, mais teremos que agardar ata
os 90 para que o uso do galego se espalle
para facer música rock. Neste aspecto, a
música folk ou pop foron máis
madrugadoras.
Aínda que non está dentro das
características ro estilo rock, moitos son os
que consideran aos Tamara como os
precursores do pop e rock en Galicia. Estes
pioneiros do pop incluso a nivel estatal
aparecen no ano 1958.
A primeira referencia de rock instrumental
galego é Generación 49 que xorden en
torno ao 1967 na Coruña. Comezan a súa
carreira con un son beat versionando a
70 ANOS DE ROCK |
32
grupos ingleses e españois de finais da
década dos sesenta.
A pesar de encadrarse nun estilo máis pop-
folk, o feito de ser pioneiro no uso do
galego para as súas cancións obriga a citar
a Andrés do Barro. Este ferrolano comeza a
súa carreira a finais dos 60 e manterase
durante a década seguinte, ao contrario
que moitas das formacións xurdidas neste
momento.
Nos anos 70 xurde unha das cantantes
máis esquecidas da nosa escena, Tara (Mª
Teresa Pérez Guerra) alcumada a Janis
Joplin galega. Esta cantante rock conta con
certo éxito no seu momento, con canción
en inglés e castelán e proxección a nivel
estatal e internacional.
25 N.H.U.
Será no ano 1974 cando surxa N.H.U., o
primeiro gran grupo de rock sinfónico e
progresivo galego. O nome é un acrónimo
de Una hermosa noche á inversa, inspirado
no grupo psicodélico de San Francisco It’s a
Beautiful Day. Trátase dun dos principais
estandartes do rock progresivo español e
un dos primeiros grupos de rock en utilizar
o galego nas súas composicións. Roberto
Abal, Tino Grandío, Xosé Ferreiro Garea e
Xurxo Pérez foron os fundadores, mais a
formación mudaría en diversas ocasións ao
longo da súa historia, formando parte do
mesmo artistas que logo triunfaron en
solitario ou novos grupos como foi o caso
de Xoán Piñón, Emilio Cao ou Cuchús
Pimentel entre outros. Tras varios discos,
vendas cativas e moi boas críticas a banda
disólvese a finais da década.
26 Los Contentos
Goma 2, outro dos poucos grupos rock que
usaban o galego nos 70 nacen en
Portonovo e foron considerados os pais do
rock bravú. A pesares de ter compartido
escenario con Miguel Ríos ou Triana, esta
banda caeu no esquecemento despois de
editar un disco e ter a oportunidade de
tocar no programa televisivo Aplauso
(aínda que rexeitados logo por acusárselles
de apoloxía do terrorismo polo seu
explosivo nome).
No ano 1982 ten lugar na Coruña un
evento musical de importancia, o Concurso
Rock Ciudad de La Coruña onde
participaron Alaska y Pegamoides e
Loquillo e onde tocaron grupos como
Metro (Carballo), gañadores do evento ou
Bar (Vigo) entre outros. En ningún dos dous
casos acadaron recoñecemento.
Unha sorte moi diferente correría o grupo
vigués Golpes Bajos, que se fixeron un oco
na historia da música, co disco que leva o
70 ANOS DE ROCK |
33
mesmo nome do ano 83, a pesar da
fugacidade da súa existencia.
Durante a década dos 80 xurdirían moitos
dos grupos máis recoñecidos do país como
Os Resentidos, Siniestro Total ou
Aerolineas Federales. No caso dos
primeiros, a utilización do galego, a súa
irreverencia, unha marxinación poética e
reivindicativa das súas raíces, e a fusión
con vocación experimental foron os seus
acenos de identidade. O seu líder e
axitador intelectual, Antón Reixa, é un dos
personaxes máis polifacéticos da nosa
escena. O seu éxito durou ata mediados
dos 90. Outros foron menos coñecidos
como Moncho e Mailo Sapoconchos.
Alén das bandas viguesas, na Coruña
agromaron tamén diferentes grupos
durante a prolífica década dos 80. No ano
1981 aparece Radio Océano e no 1982
Viuda Gómez e Hijos, facendo punk e post
punk autóctono. Tamén foi nesta época
cando xurdiron bandas de garaxe como Los
Cafres (Vigo), Los Contentos de Lugo, ou os
rockeiros La Rosa, Cosecha Roja de
Ourense. Por suposto, tamén procedente
da cidade das burgas están Los Suaves,
aínda funcionando como banda ata hoxe, e
un dos referentes do rock do país.
Xurden na década dos 90 en Galicia
numerosos grupos musicais de gustos
heteroxéneos que comparten tanto a
fachenda pola súa cultura como un
compromiso político e cultural co país.
Coa axuda de experimentos anteriores
coma Os Resentidos, Fuxan os Ventos, The
Pogues, The Clash, Mano Negra ou Negu
Gorriak as novas xeracións de roqueiros
galegos ademais de amosar unha ampla
cultura musical deixan acantoados vellos
complexos como utilizar o galego para o
rock.
27 Diplomáticos de Monte Alto
Canalizan deste xeito unha rebeldía
inherente ao sector máis creativo da
mocidade contra o ambiente socio-político
e introducen nas súas cancións os
problemas cotiáns da mocidade da época:
paro, obxección ao servizo militar, o sexo,
os problemas da aldea e a persistencia do
sistema caciquil.
Liderados por artistas como Xurxo Souto
ou Antón Reixa, agrupáronse no chamado
Rock Bravú, cuxos principios chegou a
formular o escritor Xavier Valiño no libro A
paixón que queima o peito. En esencia, o
bravú é un rock "sen capar" (en palabras
dos seus membros) que comezou a xerarse
cando as guitarras chegaron ás aldeas.
Formulado dende a periferia da Galiza, o
mundo rural, este movemento é a
expresión propia dos fillos de campesiños e
pescadores, así como da mocidade das
barriadas urbanas: insurxente, marcado
por un son bravío e sen aditivos, non ten
reparos en facerlle as beiras ó heavy e aos
latexos caribeños. Unha identidade que
mira, así mesmo, as tradicións populares
máis auténticas: sexan orquestra de
verbena, gaitas de romaría, pandereiteiras,
70 ANOS DE ROCK |
34
charangas, cantos de traballo, lemas
sindicais ou slogans futbolísticos.
Podemos considerar grupos senlleiros do
bravú a Os Diplomáticos de Monte-Alto,
Herdeiros da Crus e Os Skornabois. Outros
grupos destacados desta época son
Xenreira, Skárnio, Os Papaqueixos, Túzaros,
O Caimán do río Tea, Kaos, Ruín Bois, Os
Impresentables...
28 Os Rasteros e O Caimán do Río Tea
O auxe e a caída do bravú coincide coa
segunda fase da explosión do denominado
novo folk galego, unha posta ao día da
música popular que viñan dende hai vinte
anos espallando por todo o mundo
formacións tan carismáticas como
Milladoiro.
Aínda que o bravú foi un movemento
maiormente musical, tamén tivo apoios
por parte de escritores e xornalistas,
algunha mesmo tan importante como a
creación da etiqueta. Autores como o
propio Xurxo Souto e Santiago Jaureguizar
contribuíron á apoiar o movemento en
determinadas da súas obras. Tamén
Manuel Rivas se identificou en
determinados aspectos coa xeración dos
novos, e o xornalista Xosé Manuel Pereiro
creou e dirixiu a revista Bravú, unha
publicación sen periodicidade fixa que
serviu como punto de expresión artística a
moita xente vinculada co fenómeno. A
revista Bravú serviu como unha plataforma
para dalos a coñecer, ó acompañar varias
veces as súas entregas con discos
recompilatorios dos grupos, como
Selección Xa!. Tamén serve de mostra o
recompilatorio Unión Bravú.
Alén do gran éxito que hoxe dIsfrutan
coñecidas bandas de pop do pais, segue a
haber interpretes de estilos máis
achegados ao rock ou incluso artífices de
novas fusións evolucionadas dese estilo. Os
desaparecidos Deluxe ou Los Piratas foron
referentes dende finais dos noventa e
comezos dos dous mil, facendo rock
alternativo en castelán ou incluso inglés.
Tamén dese momento son The Killer
Barbies, unha das poucas formacións de
rock liderada por unha muller (Silvia
Superstar) que acadan recoñecido éxito.
29 The Killer Barbies
Doutra banda seguen a aparecer grupos
con sons máis clásicos como Nao, banda de
metal en galego da Estrada, que xurde no
2005, The Phantom Keys (garaxe
sesentero) Catpeople (postpunk ou
neorock) ou o punk de Novedades
Carminha; ou apostas por sons máis
fusionados como Holywater (rock
70 ANOS DE ROCK |
35
independente), ou Triangulo de Amor
Bizarro (noise rock).
Hai coincidencia para os profesionais en
apuntar a boa saúde do panorama rock do
país, tanto en cantidade como en calidade,
o que asegura un presente e un futuro
cheo de sons clásicos e revolucionarios
feitos en Galicia.
70 ANOS DE ROCK |
36
Libros
SIGNATURA
Abad, Javier
Música y cerveza : Nick Lowe, Ian Dury, Elvis Castello, Graham Parker
y otros malvividores del Pub Rock / Javier Abad. -- Lleida : Milenio,
2002
ISBN 84-9743-041-7
3W/1075
According to the Rolling Stones : Mick Jagger, Keith Richards, Charlie
Watts, Ronnie Wood / edición coordinada por Dora Loewenstein y
Philip Dodd ; asesor editorial, Charlie Watts. -- Barcelona : Planeta,
2003
ISBN 84-08-04936-4
3W/1165
Auserón, Santiago
Canciones de Radio Futura / Santiago Auserón ; con prólogo de Luis
70 ANOS DE ROCK |
37
Puig y Jenaro Talens. -- Valencia : Pre-Textos, D.L. 1999
ISBN 84-8191-254-9
3W/785
Babas, Kike
Maneras de vivir. Leño y el origen del rock urbano / biografía oral de
Kike Babas y Kike Turrón. -- Madrid : ImpresiónArte, 2013
ISBN 978-84-616-4457-3
3W/1653
Behar, Susie
Elvis / Susie Behar. -- Guipúzcoa : Libro Divo, D.L. 2012
ISBN 978-84-939125-1-2
3W/1609
Belisle, David
R.E.M. Hello / fotografías por David Belisle ; introducción por Michael
Stipe ; [traducción, Oriana Somarriba Hubacher]. -- [Barcelona?] :
Caelus Books, [2008]
ISBN 978-84-96650-02-2
3W/1493
Bianciotto, Jordi
Guía universal del rock : de 1990 hasta hoy / Jordi Bianciotto. --
Barcelona : Manontroppo, D.L. 2008
ISBN 978-84-96222-73-1
3W/1484
Bob Dylan : el álbum, 1956-1966 / compilado por Robert Santelli. --
Barcelona : Global Rhythm Press, cop. 2005
ISBN 84-934213-5-9
3W/726
Bon Jovi (Grupo musical)
Bon Jovi : when we were beatiful / conversaciones con Phil Griffin. --
[Barcelona] : Libros Cúpula, [2010]
ISBN 978-84-480-6810-3
3W/843
Campoy, César
Érase una vez Los Brincos y Juan & Junior / César Campoy. -- Valencia
: Midons, D.L. 2006
3W/1417
70 ANOS DE ROCK |
38
ISBN 84-95749-02-5
Carulla Hernández, Santiago
Los Mustang : ¡toda una historia! / Santi Carulla. -- Lleida : Milenio,
2000
ISBN 84-89790-21-3
3W/871
Casal, Alberto
¿Rock & Grelos? / Alberto Casal ; fotografías de Tono Arias. --
Santiago : Lea, D.L. 1995
ISBN 84--88553-75-7
GAL/5440
Cobain, Kurt
Diarios / Kurt Cobain ; edición de Clara Drechsler y Harald Hellmann ;
traducción de Angeles Leiva. -- Barcelona : Mondadori, 2003
ISBN 84-397-1013-5
3W/1168
Davis, Stephen
Led Zeppelin : el martillo de los dioses / Stephen Davis ; traducción de
David Agustí Hernández. -- Barcelona : Robinbook : Ma non troppo,
D.L. 2008
ISBN 978-84-9624-25-3
3W/1564
Domínguez, Salvador
Bienvenido Mr. rock-- : los primeros grupos hispanos 1957-1975 /
Salvador Domínguez. -- Madrid : Sociedad General de Autores y
Editores, 2002
ISBN 84-8048-466-7
3W/1135
Draper, Jason
Los Rolling Stones : inédito / texto de Jason Draper ; introducción de
Paul du Noyer. -- Madrid : H. Kliczkowski, [2011]
ISBN 978-84-96592-95-7
3W/1655
Echols, Alice
70 ANOS DE ROCK |
39
Janis Joplin : las cicatrices del dulce paraíso / Alice Echols ; traducción
de Beatriz López-Buisán. -- Barcelona : Circe, 2001
ISBN 84-7765-197-3
3W/963
Elliott, Paul
Black Sabbath / Paul Elliot. -- Barcelona : Cúpula, 2014
ISBN 978-84-480-1937-2
3W/1691
Emerick, Geoff
El Sonido de los Beatles : memorias de su ingeniero de grabación /
Geoff Emerick y Howard Massey ; prólogo de Elvis Costello. --
Barcelona : Urano, 2011
ISBN 978-84-937954-4-3
3W/1589
Engleheart, Murray
AC/DC. Hágase el rock'n roll / Murray Engleheart y Arnaud Durieux ;
traducción de Jordi Planas. -- Barcelona : Global Rhythm Press, 2008
ISBN 978-84-96879-35-5
3W/1506
Escotet, Marta
Rock en Rusia : la música que estremeció al Kremlin / Marta Escotet. -
- Madrid : Cátedra, 1991
ISBN 84-376-1030-3
3W/454
Evans, Mike
Los Tesoros de David Bowie / Mike Evans ; [trad. Francesc Xavier
Teixidor Planella]. -- Barcelona : Libros Cúpula, 2013
ISBN 978-84-480-0891-8
3W/1659
Ewing, Jerry
Metallica, el origen del thrash metal / Jerry Ewing. -- [Barcelona] :
Libros Cúpula, 2014
ISBN 978-84-480-1932-7
3W/784
Fernández Marcos, Lois
70 ANOS DE ROCK |
40
Historia del rock and roll / Lois Fernández Marcos. -- Vigo : Cardeñoso,
2006
ISBN 84-8190-420-1
GAL/12597
Freddie Mercury : una vida en imágenes / [texto, Sean O'Hagan ;
leyendas de las imágenes, Greg Brooks y Phil Symes]. -- Barcelona :
Libros Cúpula, 2013
ISBN 978-84-480-0873-4
3W/1661
Gaar, Gillian G.
Green Day / Gillian G. Gaar. -- Barcelona : Libros Cúpula, 2013
ISBN 978-84-480-0868-0
3W/1663
García, Jordi
Loquillo : rock & roll star / Jordi García, Miguel Pérez. -- Madrid :
Martínez Roca, 2012
ISBN 978-84-270-3921-6
3W/1620
Gillett, Charlie
Historia del rock : el sonido de la ciudad / Charlie Gillett ; traducción
de Joan Sardá. -- Barcelona : Robinbook, D.L. 2003
ISBN 84-95601-68-0
3W/1121/1
3W/1121/2
Godes, Patricia
Alaska y los Pegamoides : el año en que España se volvió loca /
Patricia Godes. -- Madrid : Lengua de Trapo, 2013
ISBN 978-84-8381-206-8
3W/1676
Hendrix, Jimi
Empezar de cero / Jimi Hendrix ; traducción de Raquel Vicedo. --
Madrid : Sexto Piso, 2013
ISBN 978-84-15601-36-4
3W/1657
Henke, James
Lennon la leyenda : biografía ilustrada / James Henke. -- Barcelona :
3W/728
70 ANOS DE ROCK |
41
Libros Cúpula, 2008
ISBN 978-84-480-4782-5
Hertsgaard, Mark
Los Beatles : un día en la vida / Mark Hertsgaard ; traducción de Irene
Saslavsky. -- Barcelona : Grijalbo, 1995
ISBN 84-253-2852-7
3W/566
Hill, Tim
Imágenes de Los Beatles / Tim Hill ; fotografías del Daily Mail. -- Reino
Unido : Parragon Books, 2008
ISBN 978-1-4075-4793-0
3W/849
Lillo, Alejandro
Young americans : la cultura del Rock (1951-1965) / Alejandro Lillo y
Justo Senra. -- Madrid : Punto de vista editores, 2014
ISBN 978-84-7737-910-2
3W/1703
Marcus, Greil
Mystery train : imágenes de América en la música rock & roll / Greil
Marcus ; trad. de Joan Riambau. -- Barcelona : Contra, 2013
ISBN 978-84-940938-5-2
3W/1658
Marmonnier, Christian
Vinilos cómic : 50 años de complicidad entre el cómic y la música /
textos Christian Marmonnier. -- [Barcelona] : Somoslibros, imp. 2009
ISBN 978-84-937119-4-8
3W/851
McMillian, John
Los Beatles vs. los Rolling Stones : la rivalidad más grande en la
historia del rock / John McMillian ; traducción de Ricard Gil Giner. --
Barcelona : Indicios, 2014
ISBN 978-84-15732-06-8
3W/74
Ochs, Meredith
70 ANOS DE ROCK |
42
Los Tesoros de Bruce Springsteen : un homenaje único ilustrado con
más de cien fotografías y documentos extraíbles / Meredith Ochs. --
Barcelona : Planeta, 2015
ISBN 978-84-480-2143-6
3W/1735
Peellaert, Guy
Rock dreams / Guy Peellaert & Nik Cohn ; introduction by Michael
Herr. -- Köln : Taschen, cop. 2003
ISBN 3-8228-2612-X
3R/827
Presley, Elvis
Canciones : 40 años de rock'n'roll / Elvis Presley ; traducción de
Alberto Manzano. -- Madrid : Fundamentos, 2009
ISBN 978-84-245-0667-4
3W/1533
Prieto, Carlos
Cajas de música difíciles de parar o El desencanto de Nacho Vegas /
Carlos Prieto. -- Madrid : Lengua de Trapo, 2012
ISBN 978-84-8381-128-3
3W/1628
Prieto, Miguel Angel
La Música del diablo : satanismo, maldiciones y leyendas negras en el
rock / Miguel Angel Prieto. -- Madrid : T & B, 2006
ISBN 84-96576-27-2
3W/1413
Prince
21 noches / Prince ; Randee St. Nicholas. -- España : Caelus Books,
[2008]
ISBN 978-84-96650-03-9
3W/739
Ramone, Marky
Punk Rock Blitzkrieg : mi vida en los Ramones / Marky Ramone con
Richard Herschlag. -- Barcelona : Libros Cúpula, 2015
ISBN 978-84-480-2139-9
3W/1729
70 ANOS DE ROCK |
43
Rego, Fernando F.
50 anos de pop, rock e malditismo na música galega / Fernando F.
Rego. -- Obre, Noia (A Coruña) : Toxosoutos, 2010
ISBN 978-84-92792-38-2
GAL/15099 + un CD
en Información
Bibliográfica
Rej, Bent
Los Rolling Stones en sus inicios / Bent Rej. -- Barcelona : Blume, 2007
ISBN 978-84-9801-246-0
3W/639
Savage, Jon
England's dreaming : Los sex pistols y el punk rock / Jon Savage ;
traducción de Marc Viaplana. -- Barcelona : Mondadori, 2009
ISBN 978-84-397-2176-5
3W/1542
Schaffner, Nicholas
La Odisea de Pink Floyd / Nicholas Schaffner ; traducción de Eduardo
Hojman. -- Barcelona : Ma non troppo, [2005]
ISBN 84-96222-28-4
3W/1278
Shapiro, Harry
Historia del rock y las drogas : la influencia de las drogas en la música
popular, desde el jazz hasta el hip-hop / Harry Shapiro ; traducción de
Valeria Marcó del Pont. -- Barcelona : Manontroppo, D.L. 2006
ISBN 84-96222-65-9
3W/252
The Smiths : música, política y deseo / edición de Fruela Fernández. --
Madrid : Errata naturae, 2014
ISBN 978-84-15217-69-5
3W/1693
Tarazona, Javier
Los Beatles : Made in Spain : sociedad y recuerdos en la España de los
sesenta / Javier Tarazona, Javier de Castro. -- Lleida : Milenio, 2007
ISBN 978-84-9743-235-1
3W/842
Thorne, Matt
70 ANOS DE ROCK |
44
Prince / Matt Thorne ; traducción de Víctor Obiols y Elena Vilallonga. -
- Barcelona : Alba, 2013
ISBN 978-84-8428-896-1
3W/1670
Turrón, Kike
Tremendo delirio : conversaciones con Julián Hernández y biografía
de Siniestro Total / Kike Turrón & Kike Babas. -- Zaragoza : Zona de
obras ; Madrid : Fundación Autor, D.L. 2002
ISBN 84-931607-8-4
3W/1040
U2 (Grupo musical)
U2 por U2 : Bono, The Edge, Adam Clayton, Larry Mullen Jr / con Neil
McCormick. -- Barcelona : RBA, 2006
ISBN 84-7871-730-7
3W/724
Valenzuela García, Adán
Del musical We Will Rock You / [autores Adán Valenzuela García,
Marta María López Chamorro]. -- [Sevilla] : A3 Comunicación, D.L.
2003
ISBN 84-607-8671-4
3W/1156
Valiño, Xavier
Rock bravú : a paixón que queima o peito / Xavier Valiño. -- Vigo
: Xerais de Galicia, D.L. 1999
ISBN 84-8302-367-9
GAL/8313
Vélez Vargas, Anabel
Rockeras / Anabel Vélez Vargas. -- Barcelona : Manontroppo, 2016
ISBN 978-84-15256-97-7
3W/576
Vico, Darío
Cultura de bar : conversaciones con Fito Cabrales / Darío Vico. --
Zaragoza : Zona de obras ; Madrid : Sociedad General de Autores y
Editores, D.L. 2004
3W/1255
70 ANOS DE ROCK |
45
ISBN 84-8048-634-1
Wood, Ron
Ron Wood : memorias de un Rolling Stone / Ron Wood ; traducción
de José Serra. -- Barcelona : Global Rhythm, [2008]
ISBN 978-84-96879-33-1
3W/971
Discos
SIGNATURA
The Beatles
Abbey Road / The Beatles. -- [United Kingdom] : Emi Records, [2009]
2.BEA abb
Bowie, David
Heathen / David Bowie. -- Austria : Sony Music Entertainment, 2002
2.BOW/hea
Pink Floyd
The Wall / Pink Floyd. -- Hayes Middlesex (England) : EMI Records, p. 1994
2.PIN wal
Presley, Elvis
Elvis in rock: sus grandes canciones de rock’n’roll / Elvis Presley. -- Madrid :
BMG Music Spain, D.L. 1998
2.PRE elv
Presley, Elvis
Roustabout / Elvis Presley. -- [EU] : Sony Music, 2010
2.PRE rou
Ramones
Essential / Ramones. -- [S.l.] : Warner Music, cop. 2012
2.RAM 50
ess
Reed, Lou
Transformer / Lou Reed. -- [S.l.] : Sony Music Entertainment, cop. 2002
2. REE tra
The Rolling Stones
Tattoo you / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, cop. 1981
2.ROL 30 tat
70 ANOS DE ROCK |
46
Siniestro Total
Ante todo: mucha calma / Siniestro Total. -- [Madrid] : BMG Ariola, 1992
2.SIN/ant
DVDs
SIGNATURA
A lo loco [DVD] / dirigida por Gene Nelson. -- [Estados Unidos] : Warner Bros,
1965
791 HAR
(Malva)
The Doors [DVD] / [una película de Oliver Stone]. -- Madrid : Universal
Pictures Iberia, [2003] 791 DOO
(Malva)
PURPLE Rain [DVD] = (Lluvia Púrpura) : 20º aniversario / Prince ; [directed by
Albert Magnoli]. -- [S.l.] : Warner Home Video Española, cop. 2004
791 PUR
(Malva)
Right Place - Right Time [DVD] / Radiohead. -- [S. l.] : Lighthouse Productions,
p. 2009 78 RAD
70 ANOS DE ROCK |
47
Libros
SIGNATURA
201 Discos para engancharse al Pop/Roc español / edición y coordinación de
textos, Tito Lesende, Fernando Neira. -- Madrid : Iberautor Promociones
Culturales, D.L. 2006
ISBN 84-8048-720-8
3W/1416
AC/DC (Grupo musical)
Canciones : volumen II / AC/DC. -- Madrid : Fundamentos, 2003
ISBN 84-245-0960-9
3W/1197
Aguilera, Christian
Historia del rock sinfónico : un viaje musical por el mundo de las bandas
británicas : Pink Floyd,... King Crimson / Christian Aguilera. -- Madrid : T & B,
2012
ISBN 978-84-1540542-9
3W/1626
70 ANOS DE ROCK |
48
Aguilera, Christian
Neil Young : una leyenda desconocida / Christian Aguilera. -- Madrid : T & B,
2009
ISBN 978-84-962626-39-7
3W/1334
Assante, Ernesto
Leyendas del rock : artistas, instrumentos, mitos e historia de 50 años de música
/ Ernesto Assante. -- Barcelona : Blume, 2008
ISBN 978-84-9801-356-6
78/78
Barroso Rivera, Antonio José
Enciclopedia de la música progresiva en España : 2002, y aún ... una Odisea /
Antonio José Barroso Rivera. -- Castellar de la Frontera : Castellarte, D.L. 2007
ISBN 978-84-935317-1-3
78/75
Bergamini, Andrea
El Rock y su historia / texto de Andrea Bergamini ; ilustraciones de Manuela
Cappon... [et al.] ; traducción de Virginia Pérez Moreno. -- Barcelona : Malsinet
Editor, cop. 2006
ISBN 84-934230-7-6
78 ROC / a
Boullosa, Luis
El Puño y la letra : creación literaria y rock & roll underground / Luis Boullosa. --
Barcelona : 66 rpm, 2013
ISBN 978-84-941250-2-7
3W/57
Browne, Harry
Bono : en el nombre del poder / Harry Browne ; trad. de María Tabuyo y Agustín
López. -- Madrid : Sexto Piso, 2013
ISBN 978-84-15601-39-5
3Z/1821
Carrero, Pablo
Letanía de Abbey Road : crónicas apócrifas de viajes y rock and roll / Pablo
Carrero. -- Barcelona : 66 rpm, 2016
3W/1748
70 ANOS DE ROCK |
49
ISBN 978-84-943621-9-4
Christe, Ian
El Sonido de la bestia / Ian Christe ; traducción de Eduardo Hojman. -- Barcelona
: Ma non troppo, D.L. 2005
ISBN 84-96222-41-1
3W/1282
Collins, Phil
Canciones / Phil Collins. -- Madrid : Fundamentos, 2004
ISBN 84-245-0754-1
3W/274
DICCIONARIO de heavy metal latino : (España y Latinoamérica) / coordinado
por Zona de Obras. -- Madrid : Sociedad General de Autores, 2005
ISBN 84-8048-657-0
78/67
Dodd, Philip
El Libro del rock / Philip Dodd. -- Barcelona : Ediciones B, 2001
ISBN 84-666-0439-1
78/49
Domínguez, Salvador
Los Hijos del rock : los grupos hispanos 1975-1989 / Salvador Domínguez. –
Madrid : Fundación Autor, 2004
ISBN 84-8048-615-5
78/25
Estácio, Benjamín Alejandro
Monsters of Rock : dioses, mitos y otros héroes del heavy / Benjamín A. Estácio.
-- Madrid : T & B, 2008
ISBN 978-84-96576-67-4
3S/3913
Gómez González, Juan
Thin Lizzy : la mejor leyenda del rock irlandés / Juan Gómez González (A.K.A. el
Sobrino del Diablo). -- Lleida : Milenio, 2001
ISBN 84-9743-012-3
3W/967
Grijalba, Silvia
70 ANOS DE ROCK |
50
Más que famosos : auge y caída de la fascinación por el rock / Silvia Grijalba. --
Sevilla : Fundación José Manuel Lara, 2015
ISBN 978-84-15673-16-3
3W/1742
¡GRITÉ una noche! : antología de los discos en directo del pop-rock español
(1964-2014) / Gabriel Abril ; prólogo de Igor Paskual. -- Lleida : Milenio, 2014
ISBN 978-84-9743-654-0
3W/1725
GUÍA del rock. -- Madrid : Luca, D.L. 1993
ISBN 84-87491-18-4
3W/803
Herman, Gary
Rock & roll Babilonia / Gary Herman. -- Barcelona : Ma non troppo, D.L. 2006
ISBN 84-96222-50-0
3W/1338
Hinton, Brian
Van Morrison : el genial poeta del rock / Brian Hinton. -- Barcelona : Robinbook,
D.L. 2004
ISBN 84-96222-15-2
3W/1223
Howard, Kramer
Rolling Stones : 50 años de Rock / Howard Kramer. -- Barcelona : Librería
Universitaria de Barcelona, [2011]
ISBN 978-84-92736-68-3
78/69
Led Zeppelin (Grupo musical)
Canciones : 40 años de rock'n'roll / Led-Zeppelin ; traducción de Alberto
Manzano y Paula Serraller. -- Madrid : Fundamentos, 2009
ISBN 978-84-245-1182-1
3W/1532
López, Isabel
Van Morrison : viaje a Caledonia / Isabel lópez, Miguel López. -- Madrid :
Fundamentos, 2004
ISBN 84-245-1020-8
3W/1247
70 ANOS DE ROCK |
51
Macdonald, Bruno
Rock connections : el mapa completo del Rock 'N' Roll / Bruno Macdonald ;
prefacio de Mick Rock. -- Barcelona : Grijalbo : Random House Mondadori, 2011
ISBN 978-84-253-4682-8
3W/1596
Marcus, Greil
Escuchando a The Doors / Greil Marcus. -- Barcelona : Contra, 2012
ISBN 978-84-939850-6-6
3M/31214
Marcus, Greil
La Historia del Rock and roll en 10 canciones / Greil Marcus; [traducción, Silvia
Guiu y Begoña Martínez]. -- Barcelona : Contra, 2014
ISBN 978-84-942167-5-6
3W/1734
Márquez, Javier
Paul Simon y Art Garfunkel : negociaciones y canciones de autor / Javier
Márquez. -- Lleida : Milenio, 2004
ISBN 84-9743-128-6
3W/1249
MÁS allá del rock / edición a cargo de Julián Ruesga Bono, Norberto Cambiasso.
-- Madrid : Instituto Nacional de las Artes Escénicas y de la Música, 2008
ISBN 978-84-87731-74-7
3W/1599
Morrison, Jim
Canciones y poemas con Doors / Jim Morrison ; traducción y prólogo Alberto
Manzano. -- Madrid : Fundamentos, 2003
ISBN 84-245-0747-9
3W/265
El Pirata
Las Mejores anécdotas del Rock & Roll / El Pirata y Javier Broco. -- Madrid :
Esfera de los libros, 2015
ISBN 978-84-9060-354-3
3W/1731
Roberts, David
Crónicas del rock : una historia visual de las 250 mejores bandas de todos los
70 ANOS DE ROCK |
52
tiempos / David Roberts ; pr. de Alice Cooper ; [trad. Juan Manuel Ibeas]. --
Barcelona : Lunwerg, 2013
ISBN 978-84-9785-983-7
3W/1671
ROCK & Pop : la historia completa : Bob Allen, Lloyd Bradley, Richard Brophy... /
editor general Michael Heatley ; prólogo de Sir George Martin. -- Barcelona :
Robinbook, [2007]
ISBN 978-84-96222-85-4
3W/1438
Romeo, Carlos
King Crimson / Carlos Romeo. -- Madrid : Cátedra, D. L. 1999
ISBN 84-376-1714-6
3W/745
Ruiz, Julián
El Sargento Pepper nunca estuvo allí : historias secretas de grandes músicos /
Julián
Ruiz. -- Barcelona : Lunwerg, 2016
ISBN 978-84-16489-52-7
3M/6330
Satué, Francisco Javier
Heavy metal / Francisco J. Satue. -- Madrid : Cátedra, D.L. 1992
ISBN 84-376-1055-9
3W/457
Satué, Francisco Javier
¡Más madera! : una historia del rock / Francisco J. Satué. -- Barcelona : Belacqva,
2004
ISBN 84-96326-08-X
3W/1231
Shuker, Roy
Diccionario del Rock y la música popular / Roy Shuker ; traducción de Joan Sardá
e Iván Moldes Vallejo. -- Barcelona : Ma non troppo, 2005
ISBN 84-96222-14-4
7/298
Sierra i Fabra, Jordi
La Era rock : (1953-2003) / Jordi Sierra i Fabra. -- Madrid : Espasa Calpe, D.L.
70 ANOS DE ROCK |
53
2003
ISBN 84-670-1282-X
3W/1159
Soronellas, Eduard
Status Quo : sobran acordes / Eduard Soronellas. -- Barcelona : Lenoir, 2011
ISBN 978-84-938163-9-1
3W/1585
Stabenrath, Bruno de
Los Destinos trágicos del rock / Bruno de Stabenrath ; prólogo de Francis Zégut.
-- Barcelona : Vértigo, [2006]
ISBN 84-95709-07-4
3W/1371
STILL Rock : 8 años de música en el Vives / [fotografías, José Navarro...(et al.) ;
textos, Luis Puig, Eduardo Guillot]. -- Valencia : Universitat de València, [2006]
ISBN 84-370-6619-0
3W/484
Tango, Cristina
La Transición y su doble : el rock y Radio Futura / Cristina Tango ; prólogo de
Jenaro Talens. -- Madrid : Biblioteca Nueva, D.L. 2006
ISBN 84-9742-591-X
3W/1394
Valiño, Xavier
El Gran circo del rock : anécdotas, curiosidades y falsos mitos / Xavier Valiño. --
Madrid : T & B, 2005
ISBN 84-96576-00-0
3W/1321
Zanón, Carlos
Willy DeVille : el hombre a quien Rosita robó el televisor / Carlos Zanón. -- Lleida
: Milenio, 2003
ISBN 84-9743-078-6
3W/1129
70 ANOS DE ROCK |
54
Discos
SIGNATURA
AC/DC
Back in black / AC/DC. -- [s.l.] : Sony Music, p. 1980
2.AC/D bac
Aerosmith
Nine lives / Aerosmith. -- [S.l] : Sony Music Entertainment, [1998]
2.AER nin
Artic Monkeys
Humbug / Artic Monkeys. -- London : Domino Recording, cop. 2009
2. ART hum
Barón Rojo
Obstinato / Barón Rojo. -- Madrid : BMG, cop. 1998
2.BAR
The Beatles
Anthology / The Beatles. -- London : Apple Corps, cop. 1996
2 BEA ant
The Beatles
The Beatles / The Beatles. -- United Kingdom : Emi Records, cop. 1968
2.BEA bea
The Beatles
The Beatles / The Beatles. -- [S.l.] : Emi Records, cop. 2009
Contén: Please please me; With The Beatles; A hard day's night; Beatles for
sale; Help!; Rubber soul; Revolver; Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band;
Magical Mystery Tour; The Beatles; Yellow submarine; Abbey Road; Let it be;
Past masters; The mini documentaries
2 BEA bea
The Beatles
Beatles for sale / The Beatles. -- England : Emi Records, cop. 1964
2.BEA bea
The Beatles
The Beatles : The White album / The Beatles. -- [Middlesex (England)] : Emi
Records, [2009]
2.BEA bea
The Beatles
Help! / The Beatles. -- Holland : Emi Records, cop. 1965
2 BEA hel
70 ANOS DE ROCK |
55
The Beatles
Magical Mystery Tour / The Beatles. -- Germany : Emi Records, cop. 1967
2.BEA mag
The Beatles
Please please me / The Beatles. -- Holland : Emi Records, cop. 1963
2.BEA ple
The Beatles
Revolver / The Beatles. -- Holland : Emi Records, cop. 1966
2.BEA rev
The Beatles
Rubber soul / The Beatles . -- Holland : Emi Records, cop. 1965
2.BEA rub
The Beatles
Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band / The Beatles. -- [United Kingdom] : Emi
Records, [2009]
2.BEA sgt
The Beatles
With The Beatles / The Beatles. -- Holland : Emi Records, cop. 1963
2.BEA wit
The Beatles
Yellow Submarine / The Beatles. -- England : Emi Records, cop.2009
2.BEA
Biffy Clyro
Only revolutions / Biffy Clyro. -- [S. l.] : 14th Floor Records, p. 2009
2.BIF onl
Blur
Blur : The best of. -- [United Kingdom] : EMI Records, cop. 2000
2.BLU blu
Blur
Think tank / Blur. -- [U.E.] : EMI, p. 2003
2.BLU thi
Bowie, David
Best of Bowie / David Bowie. -- [S.l.] : EMI Records, cop. 2002
2.BOW bes
Bowie, David
Blackstar / David Bowie. -- Germany : Sony Music, cop. 2015
2.BOW bla
70 ANOS DE ROCK |
56
Bowie, David
David Bowie / David Bowie. -- [S.l.] : Universal Music Spain, D.L. 2000
2.BOW dav
Los Brincos
Lo mejor de Los Brincos / Los Brincos.-- Madrid : Ediciones del Prado, D.L. 1990
2.BRI mej
Children of Bodom
I worship chaos / Children of Bodom. -- Germany : Nuclear Blast Europe, cop.
2015
2.CHI iwo
The Chills
Silver bullets / The Chills. -- [UK] : Fire Records, [2015]
2.CHI sil
Clarke, Stanley
The Collection / Stanley Clarke. -- London : Castle Communications, cop. 1990
1.CLA 70 col
Deep Purple
Deep Purple in rock -- [s.l.] : EMI Records, p. 1995
2.DEE dee
Deep Purple
Made in Japan ; Bonus Disc / Deep Purple. -- Madrid : Emi Odeón, DL. 1998
2.DEE mad
Deep Purple
Bananas / Deep Purple. -- [s.l.] : EMI Records, p. 2003
2. DEE ban
Dinosaur Jr.
Farm / Dinosaur Jr. -- [S. l.] : The Pias Entertainment Group, p. 2009
2.DIN far
Dire Straits
On every street / Dire Straits. -- London : Phonogram, 1991
2.DIR one
The Doors
The Doors / The Doors -- Nueva York : Elektra, p. 2006
2.DOO doo
Dylan, Bob
Fallen angels / Bob Dylan. -- Germany : Columbia, 2016
2.DYL fal
70 ANOS DE ROCK |
57
Dylan, Bob
The Freewheelin' / Bob Dylan. -- [S. l.] : Columbia, 2003
2.DYL fre
Dylan, Bob
Good as I been to you / Bob Dylan. -- Madrid : Sony Music Entertainment, p.
1992
2.DYL goo
Dylan, Bob
Highway 61 revisited / Bob Dylan. -- [S. l.] : Columbia, 2003
2.DYL hig
Dylan, Bob
Live 1966 / Bob Dylan. -- Manchester : Columbia, cop. 1998
2.DYL liv
Dylan, Bob
Time out of mind / Bob Dylan. -- Miami : Columbia, p. 1997
2.DYL tim
Fito & Fitipaldis
Huyendo conmigo de mí / Fito & Fitipaldis. -- [Madrid?] : Warner Music Spain,
[2014]
2.FIT huy
Fito & Fitipaldis
Por la boca vive el pez / Fito & Fitipaldis. -- [S.l.] : Warner Music, p. 2006
2.FIT por
La Fuga
Calles de papel / La Fuga. -- [Madrid] : Dro East West, [2003]
2 FUG cal
Green Day
American idiot / Green Day. -- [S.l.] : Warner Music, cop. 2004
2.GRE ame
Iron Maiden
The Book of Souls / Iron Maiden. -- [S.l.] : Parlophone, 2015
2.40 IRO
boo
Iron Maiden
A matter of life and death / Iron Maiden -- [U.E.] : EMI, p. 2006
2.IRO mat
Hendrix, Jimmi
70 ANOS DE ROCK |
58
Live at the 'Scene' club, N.Y., N.Y. / Jimi Hendrix. -- Holland : [s.n.], 1991 2.HEN liv
Héroes del Silencio
Senderos de traición / [temas compuestos por P. Andreu, J. Cardiel, J.Valdivia y
E. Bunbury]. -- Madrid : Emi Odeón : Vailima, [2007]
2.HER sen
Jethro Tull
Aqualung / Jethro Tull. -- England : Chrysalis, p. 1996
2.JET aqu
Joplin, Janis
The Essential / Janis Joplin. -- EE.UU : Sony Music Entertainment, cop. 2009
2.JOP 60 ess
Led Zeppelin
Remasters / Led Zeppelin. -- New York : WEA International Inc., p. 1990
2.LED rem
Linkin Park
A Thousand suns+ / Linkin Park. -- Estados Unidos : Warner Bros, 2011
2.LIN ath
Loquillo
Balmoral / Loquillo. -- [Barcelona] : Ediciones Musicales Clipper`s, 2009
2.LOQ bal
Loquillo
Grandes éxitos / Loquillo. -- [Madrid] : EMI Music Spain, p. 2010
2.LOQ gra
Metallica
Garage Inc / Metallica. -- [s.l.] : Vertigo, p. 1998
2.MET gar
Morrison, Van
T.B. Sheets / Van Morrison. -- [S.l] : Sony Music Entertainment, [1973]
2.MOR tbs
Muguruza, Fermín
Asthmatic lion sound Sistema remix / Fermín Muguruza. -- Barcelona : Sinedín,
[2009]
2.MUG ast
Nirvana
Incesticide / Nirvana. -- Germany : Geffen, cop. 1992
2.NIR inc
Nirvana
70 ANOS DE ROCK |
59
Nevermind / Nirvana. -- Estados Unidos : Geffen Records, cop. 2011 2.NIR nev
Pink Floyd
The Division bell / Pink Floyd. -- United Kingdom : Pink Floyd Music (1987) Ltd,
cop. 1994
2.PIN div
Pink Floyd
Wish You Were Here / Pink Floyd. -- EU : Emi, cop. 2000
2.PIN wis
Placebo
Meds / Placebo. -- [U.E.] : EMI, p. 2006
2.PLA med
Prince
The hits / Prince. -- New York : Paisley Park : Warner Bros. Records, p. 1993
2.PRI hit
Queen
Greatest hits / Queen. -- [s.l.] : Queen Productions, p. 2011
2.QUE gre
Queen
Greatest hits II / Queen. -- [s.l.] : Queen Productions, p. 2011
2.QUE gre
Queen
Greatest hits III / Queen. -- [s.l.] : Queen Productions, p. 2011
2.QUE gre
Queen
Rock You from Rio / Queen. -- [s.l.] : IMC Music, cop. 2009
2.QUE roc
R.E.M.
The best of R.E.M. / R.E.M. -- [USA] : I.R.S. Records, p. 1991
2.REM bes
R.E.M.
New adventures in HI-FI / R.E.M. -- New York : R.E.M., cop. 1996
2.REM new
Radio Futura
La canción de Juan Perro /Radio Futura. -- Madrid : Sony Music, 2013
2.RAD can
The Rasmus
2.RAS 40
70 ANOS DE ROCK |
60
Peep / The Rasmus. -- [S.l.] : Warner Music Finland, [1996] pee
The Rolling Stones
Black and Blue / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, cop. 1976
230 ROL bla
The Rolling Stones
Exile Main St. / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, cop. 1972
2.ROL 30 exi
The Rolling Stones
Grrr! / The Rolling Stones.. -- Universal Music, 2012
2.ROL 30 grr
The Rolling Stones
It's only Rock'n Roll / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, cop. 1974
2.ROL 30 it's
The Rolling Stones
Jump back 71-93 : The best of the Rolling Stones. – Santa Monica, California :
Virgin Benelux, p. 1993
2.ROL 30
jum
The Rolling Stones
No security / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, cop. 1998
2.ROL 30
nos
The Rolling Stones
Stripped / The Rolling Stones. -- Benelux : Virgin Benelux, p. 1995
230 ROL str
The Rolling Stones
Voodoo Lounge / The Rolling Stones. -- Holland : Virgin Benelux, cop. 1994
2.ROL 30
voo
Santana
Corazón / Santana. -- Madrid : Sony Music Entertainment España, D.L. 2014
2.SAR cor
Santana
Guitar heaven : the greatest guitar classics of all time / Santana. -- [Nashville] :
Arista, [2010]
2.SAN gui
Sigur Rós
70 ANOS DE ROCK |
61
Kveikur / Sigur Rós. -- [London] : XL Recordings, 2013 2.SIG kve
Sigur Rós
Valtari / Sigur Rós. -- EE.UU : EMI Records, [2012]
4 SIG val
The Smiths
Best / The Smiths. -- UK : Warner Music UK, 1992
2.SMI bes
The Smiths
The Queen is dead / The Smiths. -- United Kingdom : Warner Music UK, cop.
1986
2.SMI que
Spin Doctors
Turn it upside down / Spin Doctors. -- New York : Sony Music Entertainment, p.
1994
2.SPI 20 tur
Springsteen, Bruce
Human touch / Bruce Springsteen. -- Columbia : Sony Music Entertainment,
1992
2.SPR/hum
Springsteen, Bruce
The River / Bruce Springsteen. -- [s.l.] : Columbia, p. 1980
2.SPR riv
Springsteen, Bruce
Working on a dream / Bruce Springsteen. -- [S.l.] : Sony Music, p. 2009
2.SPR wor
Stewart, Rod
Rodstewartunplugged ... and seated / Rod Stewart. -- New York : Warner Bros
Record, p. 1993
2 STE rod
Stewart, Rod
Rod Stewart .-- [S.l.] : Universal Music Spain, D.L. 2000
2.STE rod
Status Quo
Status quo -- [S.l.] : Universal Music Spain, D.L. 2000
2.STA sta
Los Suaves
70 ANOS DE ROCK |
62
Adiós adios / Los Suaves. -- Madrid : Sony Music, 2010 2.SUA/adi
Suede
Dog man star / Suede. -- [United Kingdom] : Edsel records, 2011
2.SUE 80
dog
System of a Down
Steal this album! / System of a Down. -- [S.l.] : Sony Music, 2002
2.SYS/ste
Tangerine Dream
Ricochet / Tangerine Dream. -- Holland : Virgin Records, p. 1974
2.TAN ric
Tokio Hotel
Zimmer 483 live in Europe / Tokio Hotel. -- [S.l.] : Universal Music Domestic
Division, [2007]
2.TOK zim
Tyler, Bonnie
Bonnie Tyler -- [s.l.] : Sony Music Entertainment, p. 2009
2.TYL bon
U2
Songs of innocence / U2. -- [UK] : Universal Island Records, cop. 2014
2.U2 son
U2
U2 / U2. – [UK] : Island Records, 2015
Contén: No line on the horizon ; Boy ; Pop ; Under a blood red sky ; All that you
can’t leave behind ; How to dismantle an atomic bomb ; October ; Zooropa ;
Achtung baby ; Rattle and hum ; The unforgettable fire ; War ; The Joshua tree ;
Songs of innocence
BOX 2.U2
Vegas, Nacho
Verano fatal / Nacho Vegas & Christina Rosenvige. -- [Madrid] : Limbo Starr, p.
2007
2 VEG ver
Waits, Tom
Orphans brawlers, bawlers, bastards / Tom Waits. -- [Estados Unidos] : Anti, p.
2006
2.WAI orp
Winwood, Steve
70 ANOS DE ROCK |
63
Steve Winwood -- [S.l.] : Universal Music Spain, D.L. 2000 2.WIN ste
Wolfstone
This strange place / Wolfstone. -- Danbury (USA) : Green Linnet Records, p.
1998
089 WOL thi
DVDs
SIGNATURA
U2 / U2. -- [UK] : Island Record, [2015]
Contén: U2 Live at Red Rocks: "Under a Blood Red Sky" ; Go home: live from
Slane Castle, Ireland ; 360º: at the Rose Bowl
BOX 78.U2
CHRIS Isaak [DVD] / produced and directed by Joe Thomas ; executive producer,
Randy King. -- Madrid : JRB, D.L. 2004
78 CHR
GARY Moore & friends, a tribute to Phil Lynott [DVD] : one night in Dublin /
[directed by Aubrey Powell ; producer Perry Joseph. -- [S.l.] : Eagle Vision, [2007] 78 GAR
NOTHING is easy [DVD] : live at the Isle of Wight 1970 / [directed by Murray
Lerner ; executive producers, Terry Shand and Geoff Kempin]. -- [S.l.] : Eagle
Vision, cop. 2007
78 NOT
Right Place - Right Time [DVD] / Radiohead. -- [S. l.] : Lighthouse Productions, p.
2009 78 RAD
ROY Orbison [DVD] : live at Austin City limits / Roy Orbison / dir. by Gary
Menotti. -- Madrid : Eagle Vision, 2004
78 ORB
SHINE a light [DVD] / dirigido por Martin Scorsese ; productor, Victoria
Pearman. -- Barcelona : Savor, 2008 78 SHI
The STRAT pack [DVD] : live in concert / [director, Aubrey Powell ; producer
Perry Joseph]. -- [S.l.] : Eagle Vision, [2005]
78 STR
*As referencias en SIGNATURA refírense á localización da obra na Biblioteca
