Helduen ospitalez kanpoko bihotz-biriketako …...Euskara teknikoa kakexiatik irteten laguntzea ere...

Helduen ospitalez kanpoko bihotz-biriketako geldialdien analisia Euskal Autonomia Erkidegoan

Jakintza-arloa: Medikuntza

Egilea: KARLOS IBARGUREN OLALDE

Urtea: 2011

Zuzendariak: RAMON KEREJETA IRAOLA, GABRIEL TXOPERENA ALZUGARAI

Unibertsitatea: UPV-EHU

ISBN: 978-84-8438-407-6

Hitzaurrea

Patologia bihozgabea da bihotz-biriketako geldialdia. Ikusi ohi ditugunen artean hilkorrena. Gaixoen eta senitartekoen bihotzak ez ezik, gure bihotzak ere lehertzen ditu sarri. Berarekin sokatiran nahi baino gehiagotan ibiltzen garen arren, ezezaguna zitzaigun oso. Beste herrialdeetako aldizkarien bidez zitzaigun ezagun eta kontatzen zigutena nahikoa ez zelako hasi ginen gure berezko datuak jasotzen. Ez da erraza izan, baina emaitzak hobetu nahi baldin baditugu beste biderik ez dago.

Emergentzien arretaz arduratzen diren profesional askoren laguntza jaso du lan honek. Denei eskertu behar diedan arren, Teresa eta Danik egin dute lan gogorrena eta beraiei esker dakigu patologia honek gurean nola jokatzen duen. Eskertzeko modu egokiena, dena den, apurka-apurka biziraupena hobetzea da. Lan honi esker antzemandako egoera batzuek aldatu ditugu eta ziur gaude aldaketok azken emaitzan eragina izango dutela.

Gai honen inguruan euskaraz ezer gutxi idatzi da eta termino asko, niretzat behintzat, berriak izan dira. Euskara teknikoa kakexiatik irteten laguntzea ere izan da lan honen helburu. Tesiker proiektuak helburu hori elikatzen duenaz sinetsita eta berau bultzatzen dutenei esker onez, lankidetza ezinbestekoa zen.

Karlos Ibarguren, 2012

1 / 167

Medikuntza eta Odontologia Fakultatea

Kirurgia, Erradiologia eta Medikuntza Fisikoa Saila

HELDUEN OSPITALEZ KANPOKO

BIHOTZ-BIRIKETAKO

GELDIALDIEN ANALISIA EUSKAL

AUTONOMIA ERKIDEGOAN

Zuzendariak

Ramon Querejeta Iraola Doktorea Gabriel Txoperena Alzugaray Doktorea

Karlos Ibarguren Olalde doktoregaiak

doktore gradua lortzeko aurkeztutako memoria.

Donostia, 2011

http://www.oc.lm.ehu.es/�

2 / 167

Nire familiari

eta BBG baten ondorioak

sufritu dituzuen familiei.

3 / 167

ESKERRAK Luze jo du lanak. Lan bihurtu da lana. Lanari gainezka egin dio lanak. Sa-krifizio eta neke ugari suposatu ditu luze jo, lan bihurtu eta lanari gainezka egin dion lanak. Ekin eta irauteko gaitasunaren ondorio eta fruitu da lan hau. Heziketa baten fruitu eta ondorio da, ostera, ekin eta irauteko gaita-suna. Dudarik gabe, beste gauza askoren artean, gurasoei zor diedan hezi-keta. Sakrifizioak familia ere zipriztindu du. Lan honetan zehar hain garrantzitsu bezala aurkeztu ditugun urrezko minututxo batzuk baino gehiago lapurtu dizkiet frontoira edo arrantzara joan nahi zuen Josuri, parrandara joan nahi zuen Maddiri, nirekin borrokatan jolastu nahi zuen Leireri edo bere tesia egin nahi zuen Luciari. Ez da atzo nolanahi hasitako lana. Malkoak eta irriak aurkitu eta entzun daitezke lan honi erreparatuz. Etsipeneko eta ilusioko oihuak orri bakoitza pasatzerakoan. Frustrazio-dosi handi samarra ere malko eta etsipen-oihu bakoitzeko. Esker oneko hitzak ere entzungo dituzu adi erreparatuz gero. Hilda zegoen senitartekoa berpizten ikusi dutenen esker oneko hitzek kon-pentsatu dute apur bat frustrazio hori. Neurri askoz ere handiagoan, ordea, senitartekoa galdu arren, malkoz betetako bihotzetatik luzatu dizkiguten esker hitzek konpentsatu dute. Aldagai bakoitzaren atzean gugan konfiantza jarri duen pertsona bat dago. Hauetako asko, egoeraren gogorrak bultzatuta, gogoan daramatzagu. Be-raiek dira gure hobekuntza-egarriaren iturri. Hauetako gaixo batzuk, berriz ere bizirik ikusteak sortu digun zirrara medio, momentu zailenetan ere ez etsitzeko animo dira. Pertsona askoren ardura jasotzen duen lana da ondorengoa. Asko dira hau ahalbidetu duten pertsonak. Batzuk Emergentziak-eko lankideak, beste ba-tzuek Emergentziak-en lan egin dute eta gaur egun beste lan batean ari dira. Hauen artean Teresa Ugartetxe aipatu behar dut, datuak jasotzen eman zuen denborak bideratu du-eta ondorengo lana.

4 / 167

Zuzendari izan ditut Ramon Querejeta eta Gabriel Txoperena. Haien pazi-entzia izan da neurri handi batean lana amaitua egotearen arrazoi. Behar nuenen bultzadatxoa eman didate eta beste gauza batzuetan lanean ari nin-tzelako proiektua alde batera uzten nuenean, estutu gabe nire zailtasunak ulertu eta tempoak errespetatu dituzte. Jabier Agirrek borobildu du denon esfortzua. Hizkuntza-zuzenketa eta aholkuak bereak dira. Asko erakutsi didan arren, aurrerantzean akats berdi-nak egingo ez ditudanik ezin dut ziurtatu. Disko gogorra betetzen ari zaida-naren erakusgarri izango da akaso. Azkenik Miguel Etxenike aipatu behar dut. Hasiera batean bera izango zen lanaren zuzendari. Heriotzak eragotzi zion hasi zuen proiektu hau amaituta ikustea. Denbora luze honetan aldaketa asko eman dira geldialdien arretan. Batzuk lan honetan azaltzen diren datuen ondorio izan dira. Lanak bizitza bakar baten biziraupena bultzatu badu, alferrikakoa ez dela izan pentsa dezaket. Edonola ere, ilusioz eta gustura egindako lan bat izan dela ziurta dezaket. Zuek denentzako dira nire bihotzean kabitzen ziren esker guztiak.

5 / 167

INDIZEA

LABURDURAK ......................................... ................................................... . 9

HI TZAURREA ......................................... ................................................... 1 1 1.1 BIHOTZ-BIRIKETAKO GELDIALDIA ........................................................................................13 1.2 ETIOLOGIA.........................................................................................................................................15 1.3 HISTORIA ...........................................................................................................................................17 1.4 OSPITALEZ KANPOKO BBHREN EPIDEMIOLOGIA ................................................................18

1.4.1 FIBRILAZIOA LEHEN ERRITMO BEZALA......................................................................................19 1.4.2 BIZIRAUPENA..............................................................................................................................19 1.4.3 ESTATU ESPAINOLA....................................................................................................................19

1.5 TRATAMENDUA...........................................................................................................................21 1.5.1 KOMUNITATEAREN PRESTAKUNTZA.........................................................................................22

1.6 GELDIALDI PEDIATRIKOA ........................................................................................................23 1.7 GELDIALDI TRAUMATIKOA...............................................................................................................24 1.8 OSPITALEZ KANPOKO ATENTZIOA.........................................................................................25

1.8.1 KONTZEPTUA ETA JATORRIA......................................................................................................25 1.8.2 OSPITALEZ KANPOKO ATENTZIOA EAEn.....................................................................................25

1.8.2.1 GIPUZKOA .....................................................................................................................26 1.8.2.2 BIZKAIA .........................................................................................................................27 1.8.2.3 ARABA............................................................................................................................27 1.8.2.4 EMERGENTZIAK OSAKIDETZA ................................................................................27

1.9 OK-BBGAREN ATENTZIOA ..........................................................................................................30 1.9 OK-BBGAREN ATENTZIOA ..........................................................................................................31

1.9.1 EGOERA LEGALA........................................................................................................................31 1. 10 GOGOETA ETIKOAK.................................................................................................................34

HI POTESI A .......................................... ................................................... .. 3 7 2. HIPOTESIA.......................................................................................................................................39

HELBURUAK .......................................... ................................................... . 4 1 3.1 OROKORRA...................................................................................................................................43 3.2 ESPEZIFIKOAK .............................................................................................................................43

ERABI LGARRI TASUNA .................................. ............................................ 4 5 4. ERABILGARRITASUNA ................................................................................................................47

MATERI AL ETA METODOAK .............................. ......................................... 4 9 5.1 DISEINUA.......................................................................................................................................51 5.2 GAIXOAK.......................................................................................................................................51 5.3 ESKLUSIO – IRIZPIDEAK ............................................................................................................51 5.4 IKERKETA-ALDIA........................................................................................................................51 5.5 TEKNIKA........................................................................................................................................51 5.6 ALDAGAIAK .................................................................................................................................53

5.6.1 DEMOGRAFIKOAK......................................................................................................................53 5.6.2 GERTAKIZUNAREN AURREKO DATUAK.....................................................................................53 5.6.3 GERTAKIZUNEKO DATUAK........................................................................................................53

5.7 DEFINIZIOAK................................................................................................................................56 5.8 ANALISI ESTATISTIKOA ............................................................................................................58

EAEKO EMAI TZAK ..................................... ................................................ 6 1 6.1 EZAUGARRI OROKORRAK ........................................................................................................63 6.2 GELDIALDIEN EZAUGARRIAK .................................................................................................66 6.3 ABISUA EMATEKO MODUA ......................................................................................................72 6.4 GAIXOEN AURREKARIAK .........................................................................................................75

6 / 167

6.5 GELDIALDIARI EMANDAKO ERANTZUNA............................................................................77 6.6 BEREZKO ZIRKULAZIORA ITZULTZEA ..................................................................................80

6.6.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA...................................................................................................85 6.7 OSPITALEKO ALTA .....................................................................................................................88

6.7.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA...................................................................................................92 6.8 URTEBETERA BIZIRAUPENA ....................................................................................................94

6.8.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA...................................................................................................96

EMAI TZAK HERRI ALDEKA ............................... .......................................... 9 7 7. EMAITZAK HERRIALDEKA .........................................................................................................99

EZTABAI DA .......................................... ................................................... 1 0 3 8.1 EZAUGARRI OROKORRAK ......................................................................................................105 8.2 ZER EGIN DEZAKEGU HOBETO ..............................................................................................113 8.3 OK-BBG PROZESUA...................................................................................................................114

8.3.1 PREBENIGARRITASUNA .....................................................................................................116 8.3.2 AURRESANGARRITASUNA..................................................................................................118 8.3.3 TRATAGARRITASUNA..........................................................................................................120

8.3.3.1 INGURUA .....................................................................................................................120 8.3.3.2 PAZIENTEA..................................................................................................................121 8.3.3.3 BBG ...............................................................................................................................121 8.3.3.4 ERANTZUN-SISTEMA................................................................................................122 8.3.3.5 BERPIZTEA ..................................................................................................................123 Azkar deitu.................................................................................................................................125 Oinarrizko berpiztea azkar hasi..................................................................................................127 Desfibrilazio goiztiarra...............................................................................................................128 Berpizte aurreratua azkar hasi ....................................................................................................130

ONDORI OAK .......................................... ................................................. 1 3 5

9. ONDORIOAK .................................................................................................................................137

BI BLI OGRAFI A ....................................... ................................................ 1 3 9

7 / 167

Laburdurak

8 / 167

9 / 167

LABURDURAK • AA Ahoz ahokoa

• AEB Ameriketako Estatu Batuak

• AHA American Heart Association

• AP Angioplastia Primario

• BAI Berezko arnasketara itzultze

• BBB Bihotz-Biriketako Berpizte

• BBB-A Bihotz-Biriketako Berpizte Aurreratu

• BBB-O Bihotz-Biriketako Berpizte Oinarrizko

• BBG Bihotz-Biriketako Geldialdi

• BBH Bat-bateko bihotz-heriotza

• BBK Batez besteko

• BEA Bizi-Euste Aurreratu

• BEECI M Balance Epidemiológico Español contra el Infarto Agudo de Miocardio

• BEO Bizi-Euste Oinarrizko

• BEZI Berezko zirkulaziora itzultze

• CPC Cerebral Performance Category

• DAE Desfibriladore Automatiko Ezargarri

• DEM Disoziazio elektromekaniko

• DPA Desfibrilazio Publikorako Atzipena

• EAE Euskal Autonomia Erkidego

• EAG Etengabeko Atentzio Gune

• EAK Emergentziazko Arreta Kardiobaskular

• EBA Ez Berpizteko Agindu

• EF Eiekzio Frakzio

• ERC European Resuscitation Council

• ESM Emergentzia Sistema Mediko

• FB Fibrilazio Bentrikular

• GCS Glasgow Coma Score

• I LCOR International Liaison Committe on Resuscitation

• I ZBA Istripu Zerebrobaskular Akutu

• KBM Kanpoko Bihotz-Masajea

• KDA Kanpoko Desfibriladore Automatiko

• LAES Larrialdiei Aurre egiteko Euskal Sistema

• MI A Miokardioko infartu akutu

10 / 167

• OK-BBB Ospitalez kanpoko bihotz-biriketako berpizte

• OK-BBG Ospitalez kanpoko bihotz-biriketako geldialdi

• OME Osasunerako mundu erakunde

• TB Takikardia bentrikular

• ZI U Zainketa Intentsiboetako Unitate

• ZI UP Zainketa Intentsiboetako Unitate Pediatriko

11 / 167

1 Hitzaurrea

12 / 167

Helduen ospitalez kanpoko bihotz-biriketako geldialdien analisia euskal autonomia erkidegoan

13 / 167

1.1 BI HOTZ-BI RI KETAKO GELDI ALDI A Konorte-gabezia, apnea eta zirkulazio ezaren triadak definitzen du bihotz-biriketako geldialdia (BBG) (1). Edozein heriotza suertatzen denean, itxaron-dakoa edo ustekabekoa izan, pertsonak hiru baldintza horiek beteko ditu. Sin-kopean, konorte-galera agertzeaz gain, arnasa eta zirkulazioa ez dira antzema-ten errazak. Ondorioz sintometan antzekotasunak dauzkatenez, sinkopea, BBG eta heriotza terminoak zehaztea komeni da. Sinkopea garunaren hipoperfusio orokorraren ondorioz gertatzen den behin-behineko konorte-galera da. Hasiera azkarrekoa, iraupen laburrekoa eta eraba-teko errekuperazioa berekasakoa duena izan behar du definizioz (2). Jatorria bihotzean edo faktore baskular periferikoetan egon daiteke. Bihotz-biriketako geldialdiak arnasketa edo bihotzaren ponpa-funtzioa etetea du jatorri. Bietako edozein delarik lehena, ezinbestean eta minutu gutxitan bi-garrenaren etetea sortuko du eta interbentzio azkar baten ondoren itzulgarria izan baldin badaiteke ere, interbentzio hori eman ezean heriotza dakar ezin-bestean. BBG guztiek kolapsoa sortuko duten arren, kolapso guztien jatorria ez da BBGa. Heriotza terminoak, geldialdiak ez bezala, funtzio biologiko guztien amaiera itzulezina suposatzen du (3). Definizioak definizio, konortea galdu duen pertsona baten aurrean jartzen ga-renean ez da erraza hori kolapso bat, BBG bat edo besterik gabe heriotza den jakitea. Are zailagoa sanitarioa ez den lekuko batentzat. Honek berpiztea has-teko une egokiaren inguruko dudak sor ditzake. Testiguak kolapso bat berpiz-ten hasi eta onura baino kalte gehiago sortzeko beldurra izan dezake. Geldialdian, ordea, denbora da aldagai klabea. Interbentzioarekin itzulgarria dela esan dugu, baina interbentzio honek azkarra izan behar duela gaineratu. Ez dago dudatan hasteko betarik eta berpiztea zero segundotik egin behar da, egitekotan. Geldialdiaren eta heriotzaren arteko marra ezartzea ere ez da askotan erraza, hasieran aipatu dugun bezala. Heriotzaren diagnostikoak ezinbestean bihotz-biriketako geldialdiarena dakar, baina berpiztea noiz hasi behar den argitze aldera kontzeptuak zehaztu behar dira. Nahiz geldialdia sortzen duten beste arrazoi batzuk badauden, etiologia maiz kardiakoa izan ohi denez, BBG eta bat-bateko bihotz-heriotza (BBH) termi-

Hitzaurrea

14 / 167

noak sinonimo bezala erabili ohi dira. Bat-batean edo egoera klinikoa aldatzen hasten denetik ordubeteko tartean espero ez den eta jatorria bihotzean duen heriotza naturala bezala definitzen da BBH (1). Heriotzaren definizioan herio-tza bera itzulezina dela aipatu dugunez, kontraesana dirudi bat-bateko heriotza bat berpiztea lortu dela esateak. BBH terminoaren bidez, minutu gutxitan eman beharreko interbentzio baten ezean heriotza segurua dela adierazi nahi da. Egia da dena den Bihotz-biriketako berpizteak (BBB) bizitzaren eta herio-tzaren definizioak birplantearazi dituela (4).


15 / 167

1.2 ETI OLOGI A Bere etiologiari dagokionez, aipatu dugun bezala, bihotza da maiz geldialdiaren arrazoia. Asko dira geldialdia sor dezaketen bihotzeko patologiak. Hauen ze-rrenda 1. taulan ikus daiteke. Etiologia kardiakoaren barruan eritasun arterial koronarioa da BBHren arrazoi nagusia. Ondoren datoz kardiopatia ez-iskemikoak eta balbulopatiak. Ehuneko txiki bat izaten da anomalia heredita-rioengatik (Brugada-ren sindromea, kardiomiopatia hipertrofikoa) edo biho-tzeko sortzetiko patologiengatik (5). Bigarren taulan zerrendatzen diren eta etiologia kardiakoarekin zerikusirik ez duten beste arrazoi ugari badaude (6). Nabariagoak egiten zaizkigun traumatismoak, itotzea edo antzeko patologiez gain buruko odoljarioak ere arrazoi garrantzitsuak dira. Japonian egindako ikerketa batean odoljario subaraknoideoen ehunekoa % 16koa zen (7). Anomalia est rukturalak Eritasun koronarioa eta Miokardioko I nfartu Akutua Kardiom iopat ia hipert rofikoa Eritasun balbularra Kardiom iopat ia dilatatua Hanturazko patologia eta patologia infilt ratzailea Anomalia elekt rofisiologiko primarioak Sortzet iko eta hartutako QT luzearen sindromeak Wolf-Parkinson-White sindrom ea Brugada- ren sindrom ea Takikardia bent r ikular idiopat ikoa Garraio-sistem a espezializatuaren anom aliak Lenegre- ren eritasuna Lev-en eritasuna Faktore funtzional laguntzaileak Odol-korronte koronarioaren behin-behineko alterazioak Erreperfusioa, iskem ia iragankorra Bihotz-gutxiegitasuna Shock egoera Anom alia m etaboliko sistem ikoak Alterazio ionikoak Hipoxem ia, azidosia Alterazio neurofisiologikoak Erantzun toxikoak Farmako proarr itm ikoak Kardiotoxinak: kokaina, toxikapen digitalikoa Medikam entuen arteko interakzioak 1 . taula : BBH sor tzeko arr iskua duten egoerak ( 1 ;3 ) BBH sortzen duten bihotz-erritmoak desfibrilagarriak eta ez-desfibrilagarriak taldeetan banatzen diren lau erritmo dira. Desfibrilazioa miokardioan zehar korronte elektriko bat pasaraziz honen masa kritiko bat despolarizatu eta akti-bitate elektriko koordinatu bat ezartzen saiatzea da (8).

Hitzaurrea

16 / 167

Erritmo desfibrilagarrien artean pultsurik gabeko takikardia bentrikularra eta fibrila-zio bentrikularra ditugu. Ez-desfibrilagarrien artean pultsurik gabeko aktibitate elektrikoa eta asistolia (5).

Asistolia da heriotza guztien erritmoa. Gai-xoa asistolian egon arte ezin dugu hildako-tzat eman (9). Beste hiru erritmoak,

tratamendurik gabe bere kabuz utziz gero, heriotza biologikoranzko progresioan, asistoliara pasatuko dira denbora-epe batean. Adinaren arabera, geldialdiaren arrazoia asko aldatzen da. Lehen urtetik ha-mahirugarrenera bost geldialditatik batek soilik du jatorria bihotzean. Hamalau eta hogeita bat urte artean proportzioa % 30era igotzen da eta % 88ra adin horretatik aurrera (3). Gazteetan eta adin ertainekoetan gizonezkoek arrisku handiagoa badute ere, adinean aurrera egin ahala berdintzera egiten du joerak, kardiopatia iskemikoak egiten duen bezalaxe (3). Faktore genetikoek ere ba-dute eragina BBHn. Batetik kardiopatia iskemikoak duen joera familiarragatik baina baita kardiomiopatia hipertrofikoa, QT luze kongenitoa, eskuineko ben-trikuluaren displasia edo Brugada bezalako sindromeek duten arrisku heredita-rioagatik ere (3).

Anom alia e lek t rolit ikoak Pozoidurak Uretan itotzea Hipoterm ia H iperterm ia Asm a Anafilax ia Kirurgia kardiakoa Traum a Elek t rokuzioa

2 . taula : Geldia ldia sor dezake-ten egoera bereziak


17 / 167

1.3 HI STORI A Zoll eta kolaboratzaileek 1956. urtean larruazalean aplikatutako elektrodoen bidezko fibrilazio bentrikular baten itzulera elektrikoa deskribatu zuten arte, ez zen berpiztean aurrerapen handirik egin (10). Antzinatik hainbat saiakera es-poradiko aipatzen diren arren, benetako aurrerapenak aurkikuntza honetatik aurrera sortzen dira (11). Ahoz ahokoa 1958an iritsi zen Safar, Elam eta laguntzaileen eskutik eta 1960an bularralde itxiarekin emandako masajea (12-15), BBB modernoaren aroari hasiera emanaz. Ondoren etorri ziren munduko hainbat erakundek egindako gidak eta hauen hainbat berrikuspen (16-18). Horrela geldialdien tratamendua apurka enpiris-motik frogetan oinarrituta egotera pasatu da (19).

Hitzaurrea

18 / 167

1.4 OSPI TALEZ KANPOKO BBH ren EPI DEMI OLOGI A Bihotzeko gaixotasun iskemikoa mundu mailako lehen heriotza-arrazoia da (20). Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) urtero ematen diren heriotza globalen heren bat baino gehiago eritasun kardiobaskularren ondorio direla dio (21). Honen lehen manifestazioa askotan bat-bateko heriotza da (22;23). Helduen artean, bihotzeko eritasun koronarioen ondorioz ematen diren herio-tzen % 60a baino gehiagoren eragilea da BBG (24) eta hauetako gehienak, ia % 80a arte ospitaletik kanpo ematen dira (25). Huts egiteko beldurrik gabe esan daiteke osasun publikoak duen eta maiz gu-txiesten duen arazoa dela. Bere intzidentzia altuak eta biziraupen eskasak eri-kortasun eta hilkortasun altueneko gaixotasunen artean kokatzen dute eta, on-dorioz, bere tratamenduan lortutako emaitzak osasun-sistemaren kalitatearen adierazle izan daitezke (26). Heriotza-arrazoi nagusienen artean kokatzen den arren, azken hogeita hamar urteetan aurrerapen gutxi egin dira Ospitalez kanpoko Bihotz-biriketako Gel-dialdiaren (OK-BBG) hilkortasuna gutxitzerakoan (27;28). Autore ezberdinak kontsultatuz gero estatistikak asko aldatzen dira. Diferen-tzia hau, neurtzeko erabiltzen diren aldagaien eta definizioen arabera uler dai-teke (29). Biziraupena kalkulatzean ez da berdina izendatzailean geldialdi guz-tiak azaltzea edo soilik berpiztea hasi den kasuak (hutsala delakoan hasi ere egin ez den kasuak alboratuz) azaltzea. Zenbakitzailean ere berezko zirkula-zioa uneren batean berreskuratu dutenak, ospitalera iristen direnak edo berta-tik alta jasotzen dutenak jartzen dugun kontu, emaitzak erabat aldatzen dira. Oso adi egon beharko dugu, beraz, aldagai guztien definizio zehatzera (30). BBH heriotza-arrazoi nabaria da Europan. Bere definizioaren arabera 350.000-700.000 pertsonengan du eragina urtean (31;32). Intzidentzia jasotzen duen errebisio sistematiko baten arabera (29), Asiako emergentzia-sistemak (Japonia, Taiwan eta Singapore) dira berpizte gehien hasten dituztenak (urtean 59,4/100.000). Ipar Ameriketako (Kanada eta AEB) zerbitzuak (53,1/100.00), Australiakoak (49,7/100.00) eta Europakoak (34,4/100.00) datoz ondoren. Jasotzen dituen 67 lanen artean Txekiar Errepublikako eskualde batek du hasi-tako berpizteen intzidentziarik txikiena (19,2/100.00) eta Rochester-ek (NY) altuena (150,1/100.00). Intzidentziaren batez besteko globala tratatutako 34,7/100.00 OK-BBB da. Beste artikulu batzuek antzeko datuak ematen di-tuzte (31;33;34).


19 / 167

1.4.1 FIBRILAZIOA LEHEN ERRITMO BEZALA Hasierako erritmoa aztertzerakoan, nahiz azken 20 urteetan bere maiztasuna jaisten doan, % 25-30ak fibrilazio bentrikularra du (29;35-40). Akaso kasu ge-hiagotan izango da erritmo desfibrilagarri bat geldialdiaren arrazoia, baina an-bulantzia iritsi arteko denborak asistolia bihurtuko zuen (40;41). Erritmoa az-kar detektatzen denean, normalki KDA bidez, fibrilazioen proportzioa % 65eraino igo daiteke (42;43). 1.4.2 BIZIRAUPENA Geldialdien biziraupena eta ospitaletik bizirik irteteko aukera asko murrizten da tratamendua atzeratzen den heinean (44;45). Lekukoak kanpoko bihotz-masajea (KBM) egiten ez duen kasuetan, desfibrilazioa atzeratzen den minu-tuko ikusitako FBen biziraupena % 10-12an jaisten da (44;46). Errebisio ezberdinen arabera, biziraupen-datuak oso ezberdinak dira. Artikulu batzuen arabera biziraupena modu negatiboan erlazionatzen da tratatzen diren OK-BBGen ehunekoarekin (47;48) eta beste batzuek ez dute erlazio hau topa-tzen (29;31). Adostasuna dago, ordea, biziraupena hasierako erritmoa FB den gaixoen ehunekoarekin modu positiboan erlazionatzen dela esateko (29). Errebisio sistematiko honek % 7,1an ezartzen du biziraupena. Helduen gel-dialdiak soilik hartuz gero % 5,6ra jaisten da. Hasierako erritmoa FB denean ordea % 17,3ra igotzen da (29). Ez da ahaztu behar, dena den, bizirik irteten ez diren gaixo hauetako batzuk organo emaile izan daitezkeela eta ondorioz beste bizitza batzuk salba ditzake-tela (49). 1.4.3 ESTATU ESPAINOLA Estatu espainolean urtean 24.500 OK-BBG baino gehiago ematen direla pu-blikatu da (50). Beste autore batzuek kopurua 50.000 arte igotzen dute (51). Hauetatik % 85 Fibrilazio Bentrikular (FB) batek sortu dituela eta desfibrila-zioa lehen minutuan eginez gero % 90a baino gehiago leheneratu daitekeela dio lanak. Halere egilearen iritziz aurrerapenak egin baldin badira ere, ospita-leko alta ez du % 7ak baino gehiagok lortzen (50). BEECIMen (Balance Epidemiológico Español contra el Infarto de Miocardio) arabera, Estatu espainolean infartuaren ondorioz 16.000 geldialdi baino ge-hiago ematen dira urtean (40/100.00) (52). Cosin Aguilar-en iritziz ordea, lan erregionalak aztertuz 10.000 besterik ez ziren ematen (29-34/100.00 kasu) (53). Edozein kasutan, osasun-arloko erantzun-sistemek maiz ikusten duten patologia da (54).

Hitzaurrea

20 / 167

Alvarez-ek bere tesian 10 eskualdetako 23 serie aztertu ondoren 6.684 gaixo bildu eta aztertu ditu. Honek urtean 127/100.00 geldialdi suposatzen du. Hau-etatik 69 tratatzeko modukoak dira eta urtean 24/100.00 kasu tratatu dituzte emergentzia ekipoek. Seriearen % 68,5 gizonezkoak dira eta adinaren batez bestekoa 61 urte da. Lekukoek ikusitakoak % 50 baino gehiago izan diren arren, lekuko hauek BBB-O % 12,5ean hasi zuten. Ospitalera % 26,4 iristen dira eta alta % 10,1ak jasotzen du. Bizirik mantentzen direnak 6 hilabetera % 5,4 dira. Urtean 17.782 geldialdi daude ez tratatuak (55). Madrilen SUMMA 112k tratatutako 582 geldialditan (ikerketa honetan ez dute iristerakoan berpiztea ez hasteko erabakia hartzen duten geldialdirik aztertzen) BEZIa % 25,4an lortzen dute. Emergentzietako unitateak ikusitako geldialdi bat denean BEZIa % 43,8an lortzen da eta emergentzietako unitatea iritsi au-rretik ematen baldin bada geldialdia BEZIa % 21ean besterik ez da lortzen (p<0,001) (56). Orokorrean, OK-BBGen hasierako biziraupena % 31 baino altuagoa ez dela esan daiteke eta urtebetera biziraupen hori % 13ra jaisten da, hauetako gehie-nak funtzio neurologikoen asalduarekin (portaeraren aldaketa arina besterik ez bada ere) (57). Gure erkidegoan dauden datuak Gipuzkoan egindako lan batetik datoz. Ber-tan 1996. eta 2000. urteen artean jasotako 1.248 geldialdietatik 123 (% 10) BEZI eman ziren, 34 (% 2,72) gaixo irten ziren bizirik ospitaletik eta 27 (% 2,16) zeuden bizirik urtebetera (58).


21 / 167

1.5 TRATAMENDUA Ospitaleko geldialdien biziraupena oso gutxi aldatu baldin bada ere (59;60) ospitalez kanpoko geldialdietan antolaera (61) eta tekniketan (62) eman diren aldaketen ondorioz emaitzak hobetu dira. Biztanleriak, halere, telebista eta zinean ikusitakoa me-dio, emaitzak askoz hobeak direla uste du (63;64). Ez du ezagutzen egoera begetatiboan geratzeko arriskua (65) eta, beraz, nekez onartzen ditu egiazko emaitzak. Biztanleria honen itxaropenak eta emaitza errealak hurreratu nahian tratamendua planifikatzeko beharra ikusi da. Planifikatutako tratamendu hau mundu mai-lan adosteko ahalegin handiak egin dira, bost urtean

behin egiten diren giden bidez. Asmo honekin sortu zen 1992an munduko erreanimazio-erakunde garran-tzitsuenak (American Heart Association, European Resuscitation Council, Heart and Stroke Foundation of Canada, Resuscitation Council of Asia, Resuscitation Council of Southern Africa, Australia and New Zealand Council on Resuscitation eta InterAmerican Heart Foundation) ko-ordinatzen dituen ILCOR (International Liaison Committe on Resuscitation) . Bere logoa 1. irudian ikus daiteke. Erakunde honek 1997. urtetik berpiztearen inguruko literaturaren errebisio sistematikoak bultzatu ditu. ILCOR erakun-dearen helburua gida periodiko sendoak proposatzea da (66). Oinarrizko berpiztea eta berpizte aurreratua dira geldialdiaren tratamendua.

Arnasbidea irekitzeak, aireztapenak, KBMak, desfibrilazioak eta tratamendu farmakologikoak osatzen dituzte bi berpizteen pausoak (1;4;67). Erreanimazio-erakunde ezberdinek desber-dintasun txikiak dituzte pauso horien ordena eta bakoitzaren iraupena finkatzeko orduan. EAEn ospitalez kanpoko zainketa

eskaintzen dugun organizazioek ILCOReko partaide den Eu-ropean Resuscitation Councilek landutako gidak jarraitzen di-tugu (68). Bere logoa 2. irudian ikus daiteke.

Zenbait autoreren iritziz, orain arteko tratamendua hobetu daiteke (51;69). Horrela desfibrilazio goiztiarra zabal dadin neurriak hartzeaz gain (51;70) beste lau neurri bultzatu behar dira eta baliabide sanitario gehiago jartzea ez da hau-etako bat (51): 1.- Bihotz-biriketako geldialdiaren prebentzioa eta jokaera azkarra. Lekukoek eta gaixoek geldialdia sor dezaketen patologien sintomak ezagutu behar di-

1. irudia: ILCOR erakun-dearen logoa

2. irudia: ERC erakundearen logoa

Hitzaurrea

22 / 167

tuzte, azkar deitu eta geldialdia ekidin ezin daitekeen kasuetan gutxienez sani-tarioek ikusitako geldialdia izan dadin. 2.- KBMa lehenbailehen hasi behar da koronarietako perfusio-presioa (bula-rreko konpresioaren erlaxazio-fasean aorta eta eskuineko aurikularen arteko presio-gradientea) 15 mmHg gainetik mantentzeko. Honetarako beharrezkoa da masajea ez etetea. 3.- Aurrerapen teknologikoak. Geldialdia antzematea, erritmo desfibrilagarriak zeintzuk diren bereiztea, edo berpiztea egiten lagunduko duten egun daudenak baino gailu hobeak diseinatzea . 4.- Hipotermia. Ospitalez kanpoko zerbitzuek hasitakoa. Badago gure inguruan hipotermiaren alde egiten duen autore gehiago (71-73) eta saiakuntza klinikoen barruan bada ere berpiztea egiten den bitartean tron-bolisia burutzea (74) edo berpizte kardiozerebrala bezala definitu izan den gel-dialdi ondorengo sindromea artatzeko beste maniobra-multzo baten beharra aldarrikatzen duenik (75).

1.5.1 KOMUNITATEAREN PRESTAKUNTZA Profesionalak iritsi artean lekukoak dira gaixoarekin lehen minutuak pasatzen dituzten pertsonak. Hauen prestakuntzak emaitzak hobetuko dituenez, trata-menduaren arlo garrantzitsua izan daiteke. Ez dago argi zein den prestakuntza hau ezarri eta mantentzeko estrategiarik onena (76). Era ezberdinak gauzatu dira eta emaitza onak lortu dira (77). Azken gidek ere ematen den prestakun-tza ebaluatzea, biztanleria guztia oinarrizko berpiztean prestatzea eta entrena-mentu jarraitua gomendatzen dute (78).


23 / 167

1.6 GELDI ALDI PEDI ATRI KOA Errealitatea ezberdina da geldialdi pediatrikoetan. Duela ez asko arte ikerketa-lan gutxi zeuden (79) eta gutxiago ospitalez kanpokoak. Gutxitan ematen den prozesua da geldialdi pediatrikoa eta hilkortasun altuari lotzen zaio (80-86). Galizia eta Asturiasen bi urtetan 25 kasu eman ziren (87). Bere intzidentzia urtean 3,4/100.000 haur inguruan koka daiteke (80). Heldue-tan ez bezala % 30ak edo gehiagok geldialdia sor zezakeen patologia zuten (85;87) eta geldialdia azkar antzeman eta tratamendua garaiz hasiz gero emai-tzak hobeak dira (88). Haurrek haurtzaindegian eta eskolan denbora asko pasatzen dutenez, etxetik kanpo ematen diren geldialdien kopurua altuagoa da (89). Kasu askotan, arnas geldialdia da diagnostikoa bihotz-geldialdira iritsi gabe. Bihotza gelditzera iris-ten ez den kasu hauetan biziraupena hobea da (80). Bihotz-geldialdiak etiolo-gia kardiakoa ez duen kasuetan, biziraupena oso txikia da (90;91)

Hitzaurrea

24 / 167

1.7 GELDI ALDI TRAUMATI KOA Geldialdi traumatikoen biziraupena % 0 eta % 3,7 artean kokatu izan da (92-95). Autore batzuek berpiztea hastea ere alperrik dela eta baliabideen erabilera desegokia dela aipatu izan dute (92;93;95). Berpiztea noiz ez hasi eta noiz amaitzeko gidak ere argitaratu dira (96-98). Azkenaldian halere biziraupena altuagoa dela eta, gida hauen balioa kolokan jartzen duten lanak azaldu dira (99-101) eta biziraupena % 7,5era igo daitekeela adierazten dute, nahiz onartu gaixo asko egoera neurologiko txarrean geratzen direla. Gaixo batzuk gidatzen edo beste arriskuko aktibitate bat egiten ari direla BBH bat izan eta honen on-dorioz istripua jasan dezakete. Gaixo hauen % 1,2ak geldialdia trauma jaso aurretik izan zuela eta ondorioz arrazoi medikoen ondorioz izan zela pentsa daiteke (101).


25 / 167

1.8 OSPI TALEZ KANPOKO ATENTZI OA 1.8.1 KONTZEPTUA ETA JATORRIA Egoera larria gertatu den lekuan betidanik nolabaiteko erantzuna eman den arren, atentzio hau duela ez hainbeste urte hasi zen nolabait ere antolatu eta arautzen. AEBetan 1966. urteko National Highway Safety Act legeak ahalbi-detu zuen asistentzia ospitaletatik anbulantzietara ateratzea (102). Lehen unita-tea ez zen, ordea, bertan sortu. Belfasten, J. Frank Pantridge izan zen 1967. urtean lehen atentzio koronarioko unitate mugikorra martxan jarri zuena (103). Ondoren etorri zen New York City-ko esperientzia. St. Vincent ospitaleak 1969. urtean jarri zuen martxan lehen unitate koronario mugikorra AEBetan (104). Medikuak kalera ateratzea praktikoa iruditu ez zitzaienez, Belfasten ez bezala paramediko izenez ezagutzen diren horretarako bereziki prestatutako pertsonek osatu zuten zerbitzua (105). Ospitalez kanpoko atentzio-sistemak egitura antolatuak dira. Emergentzia an-tzematen den une beretik giza baliabideak eta ahalbide materialak erabiltzen ditu in situ arreta eman eta behar den kasuetan lekualdatze asistentziaduna egin eta behin betiko tratamendua emango dion zentro batera transferentzia egiteko (106). Ereduak ere ezberdinak dira. Deia emergentzia-telefonoan sartzen den unetik zerbitzu batzuek bidalketa-eredua jarraitzen dute eta beste batzuek erregula-zioa egiten dute. Lehenengoetan prozedura itxien bitartez sanitarioa ez den pertsona batek baliabide mota bat edo bestea bidaltzen du eta erregulazioan, aldiz, telefonoa erantzuten duen pertsonak deiaren analisia egin eta erabaki-tzen du zein baliabide bidali. Bidaltzen den baliabidea ere oso ezberdina izan daiteke. Eredu batzuetan an-bulantziak medikua eta/edo erizaina daramatza teknikariaz gain. Beste batzue-tan horretan bereziki prestatuta dauden teknikariek ematen dute erantzuna. Anbulantzia hauek zerbitzu berezi batean egon daitezke antolatuak eta beraien kokalekua ospitalez kanpo eduki, edo jatorria ospitalean izan dezakete eta ber-tako profesionalek lana ospitalea eta anbulantzia artean parteka dezakete. Mu-tur hauen artean eredu mistoak egon daitezke eta horrela, osasun sistema ba-koitzak bere eremura hobekien moldatzen dela uste duen sistema antolatu du. Honek eredu ezberdin ugari egotea ekarri du.

1.8.2 OSPITALEZ KANPOKO ATENTZIOA EAEn Eustat (107) eta Datutalaiaren (108) arabera, 2005. urtean, EAEk 250 udalerri-tan banatzen diren 7.234,8 Km2 ditu. Bere biztanle-kopurua 2.129.339koa

Hitzaurrea

26 / 167

denez, dentsitatea 294,3 bizt/km2 da. Herrialdeka biztanleria nola banatzen den eta lurralde horietako bakoitzaren dentsitatea 3. taulan ikus daiteke. Lurra lde Histor ikoa Biztanler ia Dentsita tea

( bizt / km 2 ) Araba 305.822 100,7 Bizkaia 1.136.852 512,8 Gipuzkoa 686.665 346,8

3. taula: EAEko biztanleria herrialdeen arabera

Hiru hiriburuek gainditzen dute 100.000 biztanleen langa. Bilbao da hiru hiri-buruetatik biztanle gehien dituena eta Donostia gutxien dituena.

4. taula: Hiriburuetako biztanleen kopuruak

5. taula: Herrialdeka biztanleriaren banaketa

Ondoren ikusiko dugun bezala, ordea, hiru herrialdeetan ematen den biztan-leen banaketa ezberdina da.

1.8.2.1 GIPUZKOA Biztanle gehien duten herriak Donostia eta Irun (56.601) dira. 5. taulan ikus dai-teke biztanleen banaketa. Eskualdeka Donostia aldea eta Bidasoa beherea dira dentsitaterik handiena dutenak 3. irudian ikus daitekeen bezala. Herri txiki asko dituen arren, 10.000 eta 30.000 biztanle arteko herri gehien dituen herrialdea da. Gipuzkoan biztanleria na-hiko banatua dagoela esan daiteke.

Hir ia Biztanleak

Bilbao 351.179

Gasteiz 229.668

Donost ia 180.657

Biztanle-kopurua

Herri-kopurua

Araba Bizkaia Gipuzkoa<= 500 20 23 24 501- 2.000 22 36 22 2.001 – 5.000 6 20 11 5.001 – 10.000 1 13 12 10.001 – 30.000 1 12 16 30.001 – 50.000 0 4 1 > 50.000 1 3 2

3. irudia: Gipuzkoako herriak biztanle-kopuruaren arabera


27 / 167

1.8.2.2 BIZKAIA Bilbo da diferentzia handiz biz-tanle gehien dituen herria. Beste batzuk mugan dauden arren, Ba-rakaldo eta Getxo soilik pasatzen dira 50.000 biztanletik. 5. taulan eta 4. irudian ikus daite-keen bezala herri txiki asko ditu Gipuzkoak bezala, baina herri ertain asko eta 30.000 biztanle baino gehiago dituzten herriak ere askotxo ditu.

1.8.2.3 ARABA Araban Gasteizek biltzen du jende gehiena. Hurrengoa, Laudio, ez da 20.000 biztanlera iristen. 5. taulan eta 5. irudian ikus daite-keen bezala, hiriburua kenduta herri gehienek biztanle oso gutxi biltzen dituzte. Gehienak ez dira 2.000 biztanlera iristen eta 9 soilik dira kopuru hau gainditzen duten herriak.

1.8.2.4 EMERGENTZIAK OSAKIDETZA Aurreko guztia kontuan hartuz, Osakidetzak, ospitalez kanpoko emergentziei erantzuna emateko Emergentziak izeneko zerbitzu-erakundea sortu zuen. Hiru herrialdeetan banatuak dituen administrazioen laguntzarekin gaixoarekin harreman zuzenagoa duten gainonerako baliabideek gauzatzen dute arreta. EAEko hiriburu bakoitzean zentro koordinatzaile bat dago. Ikerketa egin zen garaian bertan telefono-operadoreak eta medikuak zeuden. Egun horiei erizai-nak gehitu zaizkie. Telefono-deia operadoreek hartzen dute eta emergentzia motaren arabera medikuari pasatzen diote une berean anbulantzia bat mugi-

5. irudia: Arabako herriak biztanle-kopuruaren arabera

4. irudia: Bizkaiako herriak biztanle-kopuruaren arabera

Hitzaurrea

28 / 167

tzeko ahalmenarekin. Medikuak egoera aztertu eta erantzuna doitu ohi du, an-bulantzia egokia iritsi bitartean zer egin behar duen azalduz. Geldialdietan an-bulantziarik bidaltzea aukera bat ez den arren, beste kasu batzuetan telefono bidezko aholku bidez konpontzen du arreta-eskaera anbulantziarik bidali gabe.

6. irudia: Zentro Koordinatzaile baten irudiak

Anbulantzia hauek lehenago aipatu dugun biztanleriaren banaketaren arabera kokatu dira. Batzuk Emergentziak-en profesionalak eramaten dituzte eta bes-teak Osasun Sailak enpresa pribatuekin hitzartutakoak dira, baina denak mugi-tzen dira berdin-berdin Emergentziak-en zentro koordinatzaileetatik. Egun beste baliabide batzuk ere badauzkan arren ikerketa burutu zen urtean honako banaketa zuten bere anbulantziek.

7. irudia: BEAren banaketa EAEn


29 / 167

Urte eta erdi horretan, zazpigarren irudian ikus daitekeen banaketa zuten ha-mar BEA zeuden. Horietako batek, Gasteizko bigarrenak, lokalizatu bezala ematen zuen erantzuna, emergenteak ez ziren lekualdatze eta antzeko abisuen-tzat. Zortzigarren irudian ikus daitekeen helikopteroa hasi berria zen eta gel-dialdiren baten arreta egin zuen. Anbulantzia hauetan medikua, erizaina eta teknikari-gidaria joan ohi dira. Medikurik gabe, erizainaz eta teknikari-gidariaz osatutako anbulantziak ere garai hartan hasi ziren eta geldialdi oso gutxi artatu zituzten.

8. irudia: Helikopteroko profesionalak BBG bati arreta ematen

Hitzaurrea

30 / 167

9. irudia: BEO anbulantzien banaketa EAEn

Oinarrizko anbulantziek 9. irudian ikus daitekeen estaldura eskaintzen zuten. Bakoitzean bi teknikari joan ohi dira. Denek desfibriladore automatikoa zera-matenez, beraiek ziren BBG gehienei lehen erantzuna ematen zietenak. Bertan lana egiteko ez zen garai hartan titulazio jakin bat behar eta ondorioz beraien prestakuntza heterogeneoa zen, baina BBBan eta KDAren erabileran gutxie-nez zortzi orduko prestakuntza jasoa zuten.

Geldialdietan oso erabi-liak ez diren arren, BEAko baliabideak lan-petuak dauden uneetan lehen mailako medikuak mugitu daitezke geldial-dia eman den lekura. Hauek beraien bitarte-koak erabiliz mugitu be-har dutenez, iristeko denbora gehiago behar izaten dute.

10. irudia: Etxeetara joan ohi diren lehen mailako medikuak


31 / 167

1.9 OK-BBGaren ATENTZI OA Haurretan errazagoa izan baldin badaiteke ere, bere pisua dela medio, geldial-dian dagoen heldua etxetik ospitalera eramatea ez da batere erraza. Honi ospi-talez kanpoko zerbitzuen garapena gehitu zaionez, gaur egun oso gutxi dira geldialdian ospitalera iristen diren gaixoak. Geldialdia ematen den unean lekukoak emergentzia-telefonora deitzen du eta sekuentzia martxan jartzen da. Deiak gure sisteman bi bide ezberdinetatik sar-tzen dira. Norbaitek 112 telefonora deitzen duenean, barne saileko SOS DEIAKek erantzuten du. Larriak bezala definitu diren balizko egoera batzuen aurrean deia zuzenean Osakidetzako medikuari pasatzen dio SOS DEIAKek. Deia Osakidetzako zenbakitik sartzen baldin bada, lehen aipatu dugun bezala, operadore batek beharrezko datuak hartu eta medikuari pasatuko dio deia. Erantzuna ezberdina izango da emergentzia sortu den puntuaren eta libre dauden baliabideen arabera. Desfibriladorea duen eta gertuen dagoen baliabi-dea mugituko da. Hau oinarrizko anbulantzia bat baldin bada, atzetik bizi-euste aurreratu bat bidaliko da berpizte aurreratua has dezan. Honi erantzun bikoitza esaten diogu. Bestetik medikuak lekukoarekin hitz egin, egoeraren balorazioa egin eta anbulantzia iritsi bitartean lekukoak zer egin behar duen esplikatuko dio. Zeregin hauen artean, gidek dioten bezala berpiztea hasteko aginduko zaio eta hau egiten lagunduko zaio (109;110). Oinarrizko anbulantziak oinarrizko berpiztea egingo du KDA erabiliz eta au-rreratua iristen denean, arretaren ardura bereganatuko du eta berpizte aurrera-tuarekin jarraituko du. Kanpoko desfibrilazio automatikoaren sarrera aurrera-pauso garrantzitsua izan da eta erritmo kardiakoa interpretatzeko gai ez diren pertsonek desfibrilatzea ahalbidetu du. Gaixoa berezko zirkulaziora itzuliz gero, ospitalera eramango da eta berezko zirkulaziora itzuliko ez balitz dolua-ren atentzioa egin eta dagokion kasuetan heriotza-ziurtagiria bete ondoren an-bulantziak bere baseetara itzuliko dira. Berpiztea uzteko erabakia mediku ba-tek hartu ohi du. Lekuan bertan medikurik ez dagoen kasuetan, bertan dauden profesionalek esandakoarekin zentro koordinatzaileko medikuak har dezake erabakia.

1.9.1 EGOERA LEGALA Sekuentzia horrela izanda, oso garrantzitsua da aurreko pausoak ahaztu gabe desfibrilazioa ahalik eta azkarren ematea. Sanitarioa ez den eta beraz erritmo kardiakoak interpretatzen ez dakien pertsonak hau egiteko eskatzen zaionean, babes legala erreklamatu ohi du.

Hitzaurrea

32 / 167

Gure erkidegoan, eremu ez-sanitarioetan medikuntzako lanbidetik aparte dau-den pertsonek aparatu horiek erabil ditzaten sustatzeko eta errazteko urtarrila-ren 25eko 16/2005 dekretua indarrean sartu zen (111). Denbora gutxira, hiru arlo hobetzeko asmoz 8/2007 dekretua, urtarrilaren 23koa sartu zen indarrean (112). Aldatzen zituen hiru arloak honakoak ziren: lehenik eta behin, lanbidea dela-eta kanpoko desfibriladore automatikoak erabiltzeko kreditatuta dauden pertsonen artean erizainak sartu behar dira. Bigarrenez, hiru urtera arte luza-

tuko da pertsonal ez-sanitarioak des-fibriladoreak erabili ahal izateko kredita-tutako baliozkota-sun-epea. Azkenik, ikastaroak ematen dituen irakasle-taldearen koordina-tzailea erizaintzako

unibertsitate-diplomaduna den pertsonaren bat izan daitekeela jaso-tzen da.

Honen ondorioz, medikuek eta erizainek besterik gabe erabil zezaketen KDA bat. Gainerakoek, prestakuntza emateko bere burua kreditatu zuen erakunde batekin 8 orduko kurtso bat egin eta gaindituz gero, KDA erabil zezaketen. Hiru urte pasatu ondoren, lau orduko birziklatze-ikastaroa egitera behartzen zituen. Iaz, Europako legedira moldatu eta desfibriladoreen erabilera eta he-dapena erraztu asmoz hirugarren dekretua kaleratu zen (113). Honen arabera, pertsona ez-sanitarioek ere, BBB ezagutza minimo batzuk edukita desfibrila-dorea erabil dezakete. Ez da prestakuntza-ordu minimoz hitz egiten eta ez da beharrezkotzat jotzen urte batzuk pasatu ondoren etengabeko prestakuntzarik. Medikua edo erizaina ez dagoen puntu batean KDA bat jarriz gero, Osasun Sailari jakinarazi behar zaio eta erabiltzen den bakoitzean honen erabileraren berri ematen duen txostena bidali beharko da Osakidetzako Emergentziak zerbitzu-erakundera. Honek EAEko desfibriladoreen sarea zein den jakiteko aukera ematen du eta erabilpenaren jarraipena ahalbidetzen du, hobetu daitez-keen arloak antzemateko aukera emanaz.

11. irudia: Desfibriladoreak Amsterdam-eko tren-geltokian


33 / 167

Neurri hauen ondorioz, jende asko biltzen duten merkataritza-gune eta lantegi batzuek ere, jarri dituzte KDAk dekretuak dioen pres-takuntza egin ondoren. Emergentzietako Ko-ordinazio Zentroarekin daude harremanetan geldialdi baten aurrean biziraupen-katea ahalik eta modu zintzoenean bermatu ahal izateko. Leku publikoetan gailu hauek duten hedapena-ren adibide Bartzelonako El Prat aireportua izan daiteke. Bertan urtean 5-6 heriotza ema-ten dira, gehienak BBHen ondorioz. Hauen tratamendua hobetu asmoz 46 desfibriladore jarri dituzte eta 200 pertsonari eman diete prestakuntza (114). Europako beste hiri ba-tzuetan ere hedatuak daude 11. eta 12. irudie-tan ikus daitekeen bezala.

12. irudia: KDA bat daraman Ams-terdam-eko polizia-kotxe bat

Hitzaurrea

34 / 167

1. 10 GOGOETA ETI KOAK Geldialdian dagoen pertsona baten aurrean berpizte-maniobrak hasi ezean emaitza beti heriotza den arren, ezin esan daiteke aukera egokia beti berpizten saiatzea denik. Gaixoaren nahia, arrakasta-aukerak eta berpiztearen ondorioak kontuan izan behar dira. Gaixoaren nahia autonomia-printzipioarekin dator bat. Erabakitzeko esku-mena ez duen gaixo bati egin beharreko arretek, honek aurretik adierazitako nahiekin bat etorri behar dutela da iritzi mediko eta etiko orokorra. Gaixoak bere iritzia adierazi ez duenean familiarteko bati eskatu ohi zaio ordezkari be-zala joka dezala. Gure erkidegoan 2002. urtetik osasun-arloko aurretiazko borondateen legeak (115) arautzen du herritarrek berei eragiten dieten erabaki klinikoen aurrean beren borondatea aldez aurretik agertzeko duten eskubidea nola gauza dezake-ten. Bertan pertsonak norberaren bizi-helburuak eta balioak ager ditzake, onartu edo baztertuko diren tratamenduen inguruko jarraibide zehatzak edo ez hain zehatzak eman ditzake, behar balitz, medikuaren edo osasun-taldearen solaskide izango den ordezkaria edo ordezkariak izenda daitezke, bai eta bizi-tzaren amaierarekin zerikusia duten bestelako agindu batzuk eman daitezke, hala nola organoak edo norberaren gorputza dohainik ematearen gainekoak zein autopsia kliniko edo antzekoen gainekoak. Egilearen beraren nahierara, notario baten aurrean, Aurretiazko Borondateen Euskal Erregistroaren ardura duen funtzionarioaren aurrean edo hiru lekuko-ren aurrean egin behar da agiria, erregistroan inskribatu zein ez. Orobat, agi-riaren eraginkortasuna arautzen da, bai eta haren aldaketa, ordezpena edo ezeztapena ere. Lege berak 6. artikuluan, Aurretiazko Borondateen Euskal Erregistroaz hitz egiten du (116) eta artikulu horretako lehenengo idatz-zatian, Eusko Jaurlari-tzaren Osasun Sailari atxikia egongo den Aurretiazko Borondateen Euskal Erregistroa sortuko dela aurreikusten du. Aurretiazko Borondateen Euskal Erregistroaren zeregin oinarrizkoak dira aurretiazko borondateen agiriak ins-kribatzea, eta, behar izanez gero, agiria emaileak zaintzen ari diren medikuei helaraztea. Geldialdian dagoen gaixo batengan berpizte-maniobrak hasi behar diren ala ez erabakitzeko denbora-muga oso laburra da eta geldialdia ospitalez kanpo eman bada, aukera asko daude berpiztea hasi behar duen profesionalak gaixoaren informazio gutxi edukitzeko. Une horretan, familiartekoa edo laguna ere ez dira erabaki asko hartzeko moduan egoten. Erabakia, beraz, informazio ge-hiago ez dagoen kasuan berpizte-ahalegin guztiak egitea izan ohi da (117).


35 / 167

Badaude halere zenbait kasu non berpiztearen emaitzak txarrak izango direla aurretik badakigun. Kasu hauetan berpiztea ez hastea bidezkoa izan daiteke (118-121). Emaitza txarrekin erlazionatzen diren aldagaien artean heriotza-zeinuak (ubeltasunak, rigor mortis edo deskonposizioa), erreanimatua izan nahi ez duenaren agindua, edo geldialdi-erritmoa eta adina, instituzionaliza-zioa, ikusitako geldialdia edo erreanimazioa hasi arte pasatutako denboraren arteko erlazioa daude.

36 / 167

37 / 167

2 Hipotesia

38 / 167


39 / 167

2. HI POTESI A EAEn, ospitalez kanpoko arretan, BBG ohiko patologia da eta hilkortasun altua duenaren susmoa dugu. Ez dago, ordea, hau zehazki aztertu duen lanik. Biziraupenean aurrera egiteko beharrezkoa da zer eta nola egiten den azter-tzea. Ikerlana baliagarria izateko, ezinbestekoa da serie luzeak edukitzea eta hauek beraien artean konparagarriak izatea. Munduko beste eremu batzuetan emaitzak badituzte eta gure datuak beraiekin alderatuz ahuleziak eta indargu-neak zein diren aztertu nahi dugu. Gure ikerketako hipotesi nuluak beste eremu batzuetan egiten den arretak emaitza hobeak eduki ditzakeela eta ondorioz ahuleziak eta aukerak ditugula onartzen du. Ordezko hipotesia onartuko dugu gure emaitzak beste serieetakoak baino ho-beak izanik, ahulezia eta hobekuntzarako aukerarik antzematen ez badugu.

40 / 167

41 / 167

3 Helburuak

42 / 167


43 / 167

3.1 OROKORRA Gure autonomia erkidegoan ospitalez kanpo ematen diren bihotz-biriketako geldialdien ezaugarri orokorrak, eragiten duten morbimortalitatea eta morbi-mortalitate honengan eragina duten faktoreak aztertzen dituen ikerketa-lan bat burutzea. Bide batez, patologia honek urtebetera duen biziraupena ikertu nahi dugu.

3.2 ESPEZI FI KOAK

• Geldialdia zein ingurunetan ematen den aztertzea: eguna, ordua, lekua, leku-koa nor den edo honek berpiztea hasten duen.

• Geldialdiaren etiologia zein den aztertzea.

• Morbimortalitatearen eta aldagai epidemiologiko ezberdinen arteko asozia-zioa analizatzea: adina, sexua edo gaixoen aurrekariak.

• Geldialdi-kasuetan koordinazio-zentroetan zer gertatzen den aztertzea: dei-tzen duen pertsonak zer esaten duen, zein erabaki hartzen duen, zein balia-bide mugitzen duen.

• Baliabideen lana nolakoa den aztertzea: zein erritmo topatzen dituen, ema-ten dituen deskargak, intubazioa edo bestelako tratamenduak.

• Erantzun hori emateko behar ditugun denborak aztertzea.

• Tratamendua uztea nork erabakitzen duen aztertzea.

• Berezko zirkulazioa berreskuratzen ote duten eta honekin erlazionatzen di-ren faktorean zein diren aztertzea.

• Ospitaletik zein egoera neurologikotan irteten diren eta honekin erlaziona-tzen diren faktoreak aztertzea.

• BEZI lortu eta ospitaletik bizirik atera ezean, organo-emaile izatera iristen ote diren aztertzea.

• Urtebetera dagoen biziraupenean aldagai ezberdinek duten eragina ikertzea.

• Herrialde bakoitzean ematen diren berezitasunak aztertzea.

44 / 167

45 / 167

4 Erabilgarr itasuna

46 / 167


47 / 167

4. ERABI LGARRI TASUNA Arazoaren magnitudea ezagutzeak erantzunaren diseinua erraztuko du eta puntu gatazkatsuak identifikatzen lagunduko du. Azterketak eragindako anto-lakuntza-aldaketek osasun publikoan eragin dezakete. Honako puntu zehatzak sor ditzakegu:

• Asistentziaren kalitatearen datuak eta aldagai epidemiologikoen inguruko datuak argitaratzea maiztasun jakin batekin.

• Geldialdien mapa eta ondorioz beharko diren desfibriladoreen mapa ma-rraztea.

• Emaitzen araberako hobekuntza-proposamenak:

o Prebentzio-planak

o Prestakuntza-planak

o Kalitate-estandar propioen sorrera

o Katebegi ahulenaren azterketa

48 / 167

49 / 167

5 Mater ia l e ta m etodoak

50 / 167


51 / 167

5.1 DI SEI NUA Kohorte prospektibo baten biziraupen analisia egin genuen gure lanean. Iker-ketak 2006. urteko bigarren seihilekoan eta 2007. urte osoan Euskal Autono-mia Erkidegoan eman ziren kasu guztiak bildu zituen. Urte horietako biztanle guztiek osatzen zuten kohortearen ikerketa izan zen, erikortasuna eta hilkorta-suna aztertzen zituen behaketa bidezko ikerketa epidemiologikoa. Analisirako izendatzaileak ez zeudenez, kohortearen barruko edo kohortean txertatutako kasu eta kontrolen diseinua erabili zen.

5.2 GAI XOAK EAEn ospitalez kanpo geldialdi bat eduki, gure zerbitzu-erakundearekin ha-rremanetan jarri eta norbaitek erreanimazioa hasi zuen kasu guztiak bildu zi-ren.

5.3 ESKLUSI O – I RI ZPI DEAK

• Gaixoa geldialdian egon arren, berpiztea hasi ez zen kasua.

• Geldialdia ospitalez kanpo izan arren, berpiztea ospitalean burutu zen kasua.

• Ospitalean gertatutako geldialdia.

5.4 I KERKETA-ALDI A Bi mila seiko ekainetik, bi mila zazpiko abendura.

5.5 TEKNI KA Historia klinikoen errebisioa. Hiru historia kliniko erabili ziren jarraipena egin ahal izateko. Batetik zentro koordinatzaileetako historiak, bestetik oinarrizko anbulantzien historiak eta bizi-euste aurreratuko anbulantzien historia azkenik. Hirurak bildu ondoren egin zen jarduketa bakoitzaren ebaluazioa. Jarraipena egiteko ospitaleetako historia klinikoak erabili ziren eta alta bizirik jaso zuten gaixoei etxera deitu zitzaien biziraupenaren datua jakin ahal izateko. Datu hauek SPSS programaz egindako datu-base batean sartu ziren. Datu-basea geldialdiei emandako arretaren kalitatea ziurtatzeko Emergentziak-ek erabiltzen duen ohiko erregistroa izan zen. Gaixo bakoitzak tratamendu es-tandarra jaso zuen interbentzio esperimentalik egin gabe. Beraien datuen se-gurtasuna datu-basean izenak ez sartuz ziurtatu zen.

Material eta metodoak

52 / 167

Datuak Utstein metodoak OK-BBGak uniformeki jasotzeko eman zituen gomendioak jarraituz jaso ziren. Utstein metodoa 1991. urtean proposatu zen (122;123) Nor-vergiako kostaldeko izen bereko abadian. Hasiera batean nahiko konplikatuak eta betegaitzak zi-renez (124), eta erreanimazio-gidatan eman ziren aldaketak

medio (125-127), 2004an lana erraztu asmoz eguneratze bat

argitaratu zen (128). Honi esker gure datuak estilo berean ematen diren gaine-rako lanekin konparagarriak dira. Ospitalez kanpoko geldialdien estiloaz gain, 6. taulan ikus daitezkeen beste estilo batzuk ere badaude (129-137) eta horrela ikerketa-motaren arabera, datuak jasotzeko modua nazioarteko estandarretara egokitzen da.

• Ospitalez kanpoko geldialdiak • Geldialdi pediatrikoak • Ospitale barneko geldialdiak • Prestakuntza eta animaliekin ikerketa • Traumatismoaren ondorengo geldialdiak • Itotzearen ondoriozko geldialdiak • Geldialdia katastrofe-egoeran

6. taula: Utstein estiloaren aldaerak


53 / 167

5.6 ALDAGAI AK 5.6.1 DEMOGRAFIKOAK ALDAGAIA MOTA KODEA EDO UNITATEA Sexua Dikotomikoa • Emakumea

• Gizonezkoa Adina Jarraitua Urteak 5.6.2 GERTAKIZUNAREN AURREKO DATUAK ALDAGAIA MOTA KODEA EDO UNITATEA Kardiopatia-aurrekariak Kategorikoa • Kardiopatia iskemikoa

• Arritmia • Beste bat • Daturik ez • Ez

Aurrekari onkologikoak Kategorikoa • Bai • Ez • Daturik ez

IZBA aurrekariak Kategorikoa • Bai • Ez • Daturik ez

DAE bat daraman ala ez Kategorikoa • Bai • Ez • Daturik ez

5.6.3 GERTAKIZUNEKO DATUAK ALDAGAIA MOTA KODEA EDO UNITATEA Gertakari zenbakia Testu librea Geldialdiaren data Data-ordua Geldialdiaren lekua

Kategorikoa • Etxean • Kalean • Lanpostuan • Kiroldegian • Beste espazio itxi batean.

Herrialdea Kategorikoa • 1- Bizkaia • 2- Gipuzkoa • 3- Araba

Detekzioa Kategorikoa • Lekukorik ez • BEAk ikusia • BEOk ikusia • Familiartekoek ikusia • Lagun batek ikusia • Lehen esku-hartzaile batek ikusia • Beste norbaitek ikusia

Deia egiten duenak zer kontatzen duen.

Kategorikoa • Infartu bat edukitzen ari da • Konorterik gabe – Ez du erantzu-


54 / 167

ten • Hilda dagoela uste du • Zerraldo erori da • Ez du arnasarik hartzen – Zailtasu-

nez hartzen du arnasa • Traumatikoa • Autoirteera • Oso gaizki dago – Ez daki zer ger-

tatzen den • Konbultsioak – Morea dago • Beste zerbait • Arnas bidearen buxadura

Lekukoak berpiztea hasten duen ala ez.

Kategorikoa • Bai • Ez

Geldialdiaren etiologia: Kategorikoa • Kardiakoa • Traumatikoa • Eritasun terminala • Pluripatologia • Ezezaguna • Bestelakoak.

Hasieratik aktibatzen den baliabidea

Kategorikoa • BEA • BEO • Erantzun bikoitza • BEO eta irteerako medikua • Hirurak batera • Helikopteroa • BEO eta helikopteroa

Zein den egokitzen den BEA

Testu librea

BEAk 4. egoera noiz ema-ten duen

Data – ordua

BEAk iristeko behar duen denbora

Data - ordua

BEAk ematen duen des-karga-kopurua

Jarraitua

BEAk detektatzen duen lehen erritmoa.

Kategorikoa • FB • TB • DEM • Asistolia

BEAk intubatzen duen Kategorikoa • Bai • Ez

BEAk drogak erabiltzen dituen.


Zein den egokitzen den BEO

Testu librea

BEOk 4. egoera noiz ema-ten duen

Data - ordua

BEOk iristeko behar duen Data - ordua


55 / 167

denbora BEOk BEA eskatu beharra duen

Kategorikoa • Bai • Ez • Bidean dagoela badaki • Bai, baina okupatua • Bai, baina ez doa

BEOk ematen duen des-karga-kopurua

Jarraitua

Gaixoa berezko zirkulazi-ora itzultzen ote den.


Berpiztea uzteko erabakia nork hartzen duen.

Kategorikoa • BEAk • Mediku koordinatzaileak • Irteerako medikuak • Beste mediku batek

Zein ospitaletara eramaten den.

Kategorikoa • Donostia • Gurutzeta • Basurto • Galdakao • Santiago • Txagorritxu • Bidasoa • Mendaro • Zumarraga • Deba Garaia • San Eloy • Bestelakoak

Altaren arrazoia. Kategorikoa • Heriotza • Etxera • Kronikoen Ospitalera • Ezin dugu jarraipena egin

Alta data. Data – ordua Egoera neurologikoa altan. CPC eskala

Kategorikoa • Kontziente – normal • Kontziente – ezintasun ertaina • Kontziente – ezintasun larria • Koma – egoera begetatiboa • Heriotza

Organo-emailea den ala ez. Kategorikoa • Bai • Ez

Urtebetera bizi den ala ez. Kategorikoa • Bai • Ez

Egoera neurologikoa urte-betera. CPC eskala (138)

Kategorikoa • Kontziente – normal • Kontziente – ezintasun ertaina • Kontziente – ezintasun larria • Koma – egoera begetatiboa • Heriotza

Heriotza data. Data - ordua


56 / 167

5.7 DEFI NI ZI OAK

• Kardiopatia-aurrekariak: Aurretik gaixoak izandako gaixotasun kardiakoak.

• Aurrekari onkologikoak: Aurretik gaixoak izan dituen minbizi-aurrekariak.

• IZBA aurrekariak: Aurretik gaixoak izan dituen garuneko gaixotasun iske-miko eta hemorragikoak.

• DAE bat daraman ala ez: Geldialdia ematen den unean aktibo dagoen azal-peko desfibriladore bat ezarrita duen ala ez.

• Gertakizun-zenbakia: Jarduketa horrek zentro koordinatzaileko sistema in-formatikoan duen zenbakia. Egunero, 0:00 orduetan hasten da eta korrelati-boa da hiru zentroentzat. Dataren eta zenbaki honen konbinazioak jardu-keta bakarra definitzen du.

• Geldialdiaren data: Gertakizuna eman dela jakiten den unea edo gaixoa aur-kitzen den unea. Gure kasuan, deia Larrialdiei Aurre egiteko Euskal Siste-mara (LAES) sartu den unea.

• Geldialdiaren lekua: Gertakizuna eman den edo gaixoa aurkitua izan den leku espezifikoa. Beste espazio itxien barruan hoteleko gela, zentro komer-tzialak, etab sartzen dira.

• Testiguak berpiztea hasten duela esaten digunean emergentzietako asisten-tzia sistema antolatutik kanpo dagoen pertsona batek edozein erreanimazio-keinu egiten duela esan nahi dugu.

• Geldialdiaren etiologia kardiakotzat hartzen da erreanimatzailearen ustez trauma, droga-gaindosia, asfixia, urperatzea, exsanginazioa edo kardiakoa ez den beste edozein arrazoi baztertzen denean (123). Guk etiologia kardiakoa eta ezezaguna bereizi ditugu. Gaixo pluripatologikoa bi gaixotasun kroniko sintomatiko edo gehiago eduki eta gaixotasun horiek ahultasun kliniko be-rezi bat sortzen dioten gaixoa da (139). Gaixo terminalaren elementu nagu-siak gaixotasun aurreratu, progresibo eta sendaezina, tratamenduari erantzu-teko zentzuzko aukerarik eza, arazo asko edo sintoma intentsoak, inpaktu emozional garrantzitsua eta biziraupen-aurreikuspena 6 hilabete baino gu-txiago dira (140). Gaixo traumatikoa bi lesio edo gehiago eduki eta horietako batek bizitza arriskuan jartzen duenean edo Injury Severity Score 15 edo al-tuagoa denean definitzen da (52).

• Hasieratik aktibatzen den baliabidea: zentro koordinatzaileak deia jasotzen duenean zein baliabide-mota mugitzea erabakitzen duen.

• Zein den egokitzen den BEA: Zentroak BEA mugitzea erabakitzen baldin badu, hamar baliabideetatik zein baliabide mugitzen duen.

• BEAk 4. egoera noiz ematen duen: BEA bat aktibatua izan baldin bada, noiz iritsi den bidali den helbidera. Laugarren egoerak motorra geratzen duen unea adierazten du.

• BEAk iristeko behar duen denbora. BEAk 4. egoera noiz ematen duen eta geldialdiaren dataren arteko kenketa.


57 / 167

• BEAk ematen duen deskarga-kopurua. Desfibriladorearekin deskarga ema-nez gero, zenbat ematen dituen.

• BEAk detektatzen duen lehen erritmoa. Medikuak bere txostenean islatzen duenaren arabera.

• BEAk intubatzen duen, medikuak txostenean jasotzen duenaren arabera.

• BEAk berpizte-gidatan aipatzen diren drogak erabiltzen dituen gertakariko medikuak txostenean jasotzen duenaren arabera.

• Zein den egokitzen den BEO: Zentroak BEO mugitzea erabakitzen baldin badu, zein baliabide mugitzen duen.

• BEOk 4. egoera noiz ematen duen: BEO bat aktibatua izan baldin bada, noiz iritsi den bidali den helbidera. Motorra geratzen duen unea.

• BEOk iristeko behar duen denbora. BEOk 4. egoera noiz ematen duen eta geldialdiaren dataren arteko kenketa.

• BEOk BEA eskatu beharra duen bertan sanitariorik ez dagoelako. Zentroko gertakari informatikoan jasotzen da.

• BEOk ematen duen deskarga-kopurua. Beraiek KDA daramatenez, honek deskarga ematen uzten dien ala ez eta zenbat. Beraien txostenean jasotzen da datua.

• Lehen esku-hartzaile batek berpiztea hasten duen. Suhiltzailea, polizia, eta abar izan daitezke. Gure kasuan nagusiki ospitalez kanpoko erantzun-sarean ez dauden lehen mailako medikuak dira. BEO eta BEAren txostenetik lor-tzen da informazioa.

• Gaixoa berezko zirkulaziora itzultzen ote den. Perfusio egokia lortzen duen edozein erritmo lortzea da berezko zirkulaziora itzultzea. Definizioz gutxie-nez 30 segundoko iraupena eduki behar du (141).

• Berpiztea uzteko erabakia nork hartzen duen. Hiru txostenetako batean azaltzen denaren arabera.

• Zein ospitaletara eramaten den.

• Altaren arrazoia. Ospitaleak ematen duen alta-txostenean azaltzen denaren arabera.

• Alta-data. Ospitaleak ematen duen alta-txostenean azaltzen denaren arabera.

• Egoera neurologikoa altan. Cerebral Performance Category (CPC) eskala erabiliz, alta-txostenean aipatzen denaren arabera sailkatuak izan dira.

• Organo-emailea den ala ez. Edozein organo eman duenean hartzen da or-gano-emailetzat.

• Urtebetera bizi den ala ez.

• Egoera neurologikoa urtebetera. Cerebral Performance Category (CPC) es-kala erabiliz, telefonoz aipatutakoaren arabera.

• Heriotza-data: telefonoz familiak adierazitakoaren arabera.


58 / 167

5.8 ANALI SI ESTATI STI KOA Datuen deskribapenerako batez bestekoa, desbiderapen estandarra, heina eta mediana erabili ziren aldagai kuantitatiboentzako eta proportzioak, portzentaje moduan adierazita, aldagaiak kualitatiboak zirenean. Aldagai kualitatiboen arteko lotura estatistikoa analizatzeko hipotesi kontras-teko Khi-karratuaren proga (Ʒ²) erabili zen. Lagin txikientzako, berriz, Fisher-en proba zehatza erabili zen. Kategoria askoko aldagai kualitatiboetan, ebiden-tzia bibliografikoa edo klinikoaren arabera, 2x2 taulak sortzea ahalbidetuko zuen eransketa bilatu da arrisku-neurriak kalkulatu ahal izateko. Aldagai kuantitatiboak Lilliefors-ek aldatutako Kolmogorov-Smirnov-en pro-barekin analizatu ziren banaketa normala kontrastatzeko. Banaketa normala jarraitzen zuten aldagaien batez bestekoen konparaketarako Student-en t-a, bi kategorietako aldagaia analizatzen zenean, eta ANOVA, bi baino gehiago zi-tuenean, erabili ziren. Normalitatearen ezaugarriak betetzen ez zuten lagine-kin test ez-parametrikoak, Mann Whitney-ren U proba, bi kategorietako alda-gaia analizatzen zenean, eta Kruskal-Wallis-en proba, bi baino gehiago zitue-nean, erabili ziren. Arrisku neurri bezala Odds Ratioa (OR) kalkulatu zen, arrisku erlatiboaren estimatzaile bezala, bere % 95eko probabilitateko konfiantza-tartearekin (% 95 KT), kohorte baten barruko kasu eta kontrolen diseinuetako analisia eginez, erregresio logistikoaren ereduaren bitartez. Diseinua kasu eta kontrolen ezber-dina izan zenean arrisku erlatiboa kalkulatu zen bere % 95eko konfiantza-tartearekin. Biziraupen-kurbak Kaplan Meyer metodoarekin egin ziren. Kurben arteko konparaziorako Mantel-Haenszel-en proba erabili zen. Aldagai anitzeko analisia egiteko, bibariantean esanguratsuak azaltzen zitzaiz-kigun aldagaiak aztertu ziren. Adina tertiletan banatu zen, 59 urtetik beherako-etan eta 73 urtetik gorakoetan mozketak eginez. Geldialdia non eman zen az-tertzerakoan hiru talde egin ziren, etxea (erreferentea), kalea eta beste leku itxiak. Geldialdiaren lekukoa nor izan zen aldagaia hiru taldetan eraldatu ge-nuen, lekukorik ez (erreferentea), lekuko sanitarioak (BEA, BEO eta lehen esku-hartzaileak) eta lekuko ez-sanitarioak (familiartekoak, laguna, beste nor-bait). Testiguak bihotz-biriketako berpiztea hasten zuen edo ez aldagai bina-rioa zenez, hala utzi genuen. Etiologia bost taldetan banatu zen, kardiakoa, traumatikoa, eritasun terminala eta pluripatologia binomioa (erreferentea), ezezaguna eta bestelakoa. Hasierako erritmoa desfibrilagarria (FB eta TB) eta ez-desfibrilagarria (asistolia eta DEM) taldeetan eraldatu genuen. Hasieratik aktibatzen zen baliabidea ere bi taldetan banatu genuen, batetik hasieratik


59 / 167

BEA aktibatzen ziren kasuak (BEA, erantzun bikoitza, helikopteroa eta BEA+BEO gehi mediku bat) eta bestetik hasieratik BEA aktibatzen ez ziren kasuak (BEO edo BEO + beste mediku bat). Deitzaileak zer kontatzen zuen eta parte hartzen zuen BEA, aldagai esanguratsuak izan arren, sailkatzeko zu-ten zailtasunagatik eta analisiari ekarpen gutxi egiten ziotenez, ez genituen ana-lisian txertatu. Aldagai esanguratsuak suertatu ez ziren arren, sexua eta adina sartu egin ziren eredu guztietan. BEOren eta BEAren denborak aldagai jarrai-tuak bezala hartu ziren eta 10 minutuko aldea neurtzeko zatiketa hori egin zen. Analisia erregresio logistikoaren bitartez egin zen, modu patxadatsua erabiliz, banan-banan. Esangura estatistikoa P= 0,05 mugarekin definitu zen, 0,06rainoko gertuko balioak balioetsi ziren arren. Analisia Windows-erako SPSS (17.0) programa-rekin egin zen.

60 / 167

61 / 167

6 EAEko em aitzak

62 / 167


63 / 167

6.1 EZAUGARRI OROKORRAK Hemezortzi hilabete hauetan 1.084 gaixorengan hasi genuen berpiztea. Den-bora-epe horretan zentro koordinatzaileetatik 442.882 gertakari erantzun zire-nez, irekitako gertakarien % 0,2 suposatu zuen. Gure erkidegoak 2.129.339 biztanle ditu, beraz hasitako erreanimazioen intzidentzia-tasa 33,9/100.000 izan zen. Arreta jaso zuen populazio adin ertainekoa izan zen. Bere adinaren batez bestekoa 66,21 urte (SD 17,1, barrutia 0-101) izan zen. Adinaren bana-keta 13. irudian ikus daiteke.

Nagusiki gizonezkoek (329/755) osatu zuten gure seriea, hauen proportzioa % 69,6 izan zelarik. Hilabete ezberdinen arteko banaketa aztertuz gero, oreka-tua izan zen 14. irudian ikus daitekeen bezala. Punta txiki bat azaldu zen 2007. urteko urrian eta ez genuen antzeko puntarik topatu 2006. urteko hilabete be-rean. Asteko eguna aztertuz gero, asteazkenetan kasu gehixeago eman ziren arren, ez genuen desberdintasun nabarmenik topatu 15. irudian ikus daitekeen bezala.

13. irudia: Lagin osoaren adinaren banaketa

ADINAREN BANAKETA

0

100

200

300

400

Adina urtetan

Kas

u-ko

puru

a

Kopurua 8 7 21 57 109 149 197 316 194 23

Ehunekoa (%) 0,7 0,6 1,9 5,3 10,1 13,8 18,2 29,2 17,9 2,1

0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 > 90

EAEko emaitzak

64 / 167

Hamabosgarren irudi berean ikus daitekeen bezala, astegun ezberdinetan lortu zen BEZIaren ehunekoa ere antzekoa izan zen. Orduen arabera, ordea, desberdintasunak eman ziren. 16. irudiak adierazten duen bezala, gaueko orduetan geldialdi gutxiago gertatzen ziren edo gutxiago antzematen ziren. Goizeko zazpiak aldera kopurua apur bat igo zen, akaso gauean zehar gelditutakoak unean bertan ohartu ez eta goizaldean topatzen zituztelako senitartekoek. BEZIa lortu zuten gaixoen ehunekoa baxuagoa izan zen une honetan, eta gertaera hori eman dugun azalpenarekin bateragarria da. Geldialdian zenbat denbora zeramaten jakin gabe berpiztea hasi bazen ere, luzaroko geldialdiak zirela eta ondorioz biziraupen murritzagoa zutela pentsa daiteke. Goizeko hamarrak-hamaikak aldera ematen da geldialdi-kopuru altu-

15. irudia: Astegunaren eta BEZIaren arteko erlazioa

14. irudia: Hilabeteen araberako banaketa

HILABETEEN ARABERAKO BANAKETA

0

20

40

60

80

100

Hilabetea

Kas

u-ko

puru

a

Kopurua 56 46 51 68 62 52 65 70 64 54 59 64 60 67 56 88 51 51

Ehunekoa (%) 5,2 4,2 4,7 6,3 5,7 4,8 6,0 6,5 5,9 5,0 5,4 5,9 5,5 6,2 5,2 8,1 4,7 4,7

2006 uzt

2006 abu

2006 ira

2006 urr

2006 aza

2006 abe

2007 urt

2007 o ts

2007 mar

2007 api

2007 mai

2007 eka

2007 uzt

2007 abu

2007 ira

2007 urr

2007 aza

2007 abe

Geldialdiak astegunaren arabera

0

50

100

150

200

Asteguna

Gel

dial

diae

n ko

p. /

BE

ZI

(%)

Geldialdi-kopurua

BEZI (%)

Geldialdi-kopurua 167 154 176 144 128 167 148

BEZI (%) 20,4 20,1 20,5 20,1 13,3 18,0 17,6

Al As Az Og Or Lr Ig


65 / 167

ena eta beste bi tontor txikixeago ikus daitezke 15:00ak eta 19:00-20:00ak al-dera. Hauetan ez da BEZI ehunekoaren jaitsiera hain nabarmenik antzematen.

16. irudia: Eguneko orduaren arabera ematen diren kasuak eta hauetan lortutako BEZIaren ar-teko erlazioa

Kasuak eta Biziraupena orduka

28

22

17

23

2730

42

32

59

63

74 75

62

44

48

58

33

5250

60 59

55

31

40

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Orduak

Kas

u-ko

puru

a / B

EZ

I (%

)

Kopurua BEZI (%)

Kopurua 28 22 17 23 27 30 42 32 59 63 74 75 62 44 48 58 33 52 50 60 59 55 31 40

Ehunekoa (%) 2,6 2,0 1,6 2,1 2,5 2,8 3,9 3,0 5,4 5,8 6,8 6,9 5,7 4,1 4,4 5,4 3,0 4,8 4,6 5,5 5,4 5,1 2,9 3,7

BEZI (%) 17,9 18,2 11,8 13,0 14,8 10,0 9,5 3,1 13,6 20,6 16,2 24,0 16,1 29,5 18,8 29,3 24,2 23,1 12,0 25,0 22,0 14,5 22,6 20,0

0:00 - 0:59

1:00 - 1:59

2:00 - 2:59

3:00 - 3:59

4:00 - 4:59

5:00 - 5:59

6:00 - 6:59

7:00 - 7:59

8:00 - 8:59

9:00 - 9:59

10:00 - 10:59

11:00 - 11:59

12:00 - 12:59

13:00 -13:59

14:00 - 14:59

15:00 - 15:59

16:00 - 16:59

17:00 - 17:59

18:00 - 18:59

19:00 - 19:59

20:00 -

20:59

21:00 - 21:59

22:00 -

22:59

23:00 -

23:59

EAEko emaitzak

66 / 167

6.2 GELDI ALDI EN EZAUGARRI AK Etiologiari dagokionez, ohiko taldeez gain pluripatologia edo eritasun termi-nala zuten gaixoak bereizi nahi izan genituen. Hamazazpigarren irudian ikus daiteke etiologia ezberdinen banaketa. Etiologia bezala pluripatologia zuten gaixoek talde garrantzitsua osatu zuten eta etiologia kardiakoaren atzetik biga-rren talde ugariena izan zen. Ondoren etorri ziren etiologia traumatikoen eta bestelako etiologien taldea. Talde honetan janariarekin itotzea (kontrako ezta-rritik joan), uretan itotzea, droga-gaindosiak eta antzeko patologiak sartu geni-tuen. Eritasun terminala izan arren, datu hau ezagutzen ez zuelako edo beste-lako arrazoiren batengatik 47 kasutan norbaitek berpiztea hastea erabaki zuen.

17. irudia: Lagin osoaren etiologiaren araberako banaketa

Etiologia

Kardiakoa; 364; % 34

Ezezaguna; 260; % 24

Traumatikoa; 83; % 8

Eritasun terminala; 47; % 4

Pluripatologia; 239; % 22

Beste bat; 91; % 8


67 / 167

Gizonezkoak Emakumeak

Etiologia N % N % OR % 95 KT

Kardiakoa 291 38,5 73 22,2 1 -

Traumatikoa 66 8,7 17 5,2 0,97 0,52-1,84

Terminala 43 5,7 4 1,2 2,70 0,89-9,15

Pluripatologia 125 16,6 114 34,7 0,28 0,19-0,40

Ezezaguna 180 23,8 80 24,3 0,56 0,38-0,83

Bestelakoak 50 6,6 41 12,5 0,31 0,18-0,51

Guztira 755 100 329 100 - -

7. taula: Etiologian eta sexuaren arteko erlazioa

Etiologiaren eta pertsonaren sexuaren arteko erlazioa 18. irudian eta 7. taulan ikus daiteke. Etiologia denetan gizonezkoen kopurua emakumeena baino han-diagoa zen. Desberdintasun hau nabariagoa zen etiologia terminalean (% 91,5 gizonezkoak). Etiologia traumatiko eta kardiologikoan ere, gizonezkoen al-deko proportzioa nabaria zen, % 75 inguruan kokatuz. Pluripatologian eta besteen taldean egiten zuen berdintze aldera, baina beti gizonezkoak gehiago izanaz. Etiologia kardiakoa erreferente bezala hartuta etiologia pluripatologikoan, bes-telakoak eta ezezagunen taldean gaixoa emakumea izateko aukera esanguraz handiagoa zen. Etiologiaren eta adinaren arteko erlazioa 19. irudian ikus dezakegu. Adin txiki-tan traumatismoek garrantzi handia izan zuten, adin aurreratuetan galduz. Nabarmentzekoa da bestelakoak taldeak hamar urteak arte duen garrantzia. Bertan bularreko haurraren bat-bateko heriotzak garrantzi nabarmena izango zuela pentsa daiteke. Adin hauetan pluripatologia (organo ezberdinen afekta-zio kronikoa bezala ulertuz) eta etiologia terminala ere azaldu ziren, baina plu-ripatologiaren garrantzia nabarmenki areagotu zen 70 urtetik aurrera. Etiologia

18. irudia: Etiologiaren eta sexuaren arteko erlazioa

ETIOLOGIAREN ETA SEXUAREN ARTEKO ERLAZIOA

73 174

11480

41

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Etiologia

Sex

uen

ehun

ekoa

Gizonezkoak

Emakumeak

Gizonezkoak 291 66 43 125 180 50

Emakumeak 73 17 4 114 80 41

Kardiakoa Traumatikoa Terminala Pluripato logia Ezezaguna Besteak

EAEko emaitzak

68 / 167

kardiakoa adin gehienetan azaldu zen, bere ehuneko altuena 50eko hamarka-dan lortuz. Hamarkada horretara iritsi arte igoera progresiboa zen eta baita ondorengo jaitsiera ere.

Geldialdia neurri handi batean etxean eman zen. Lokalizazio honek gainerako guztiek batera baino proportzio altuagoa zuen, 20. irudian ikus daitekeen be-zala. Ondoren kalea izan zen leku usuena. Kiroldegiak arrisku-gune bezala ai-patuak izan diren arren, gure seriean proportzio txikia suposatu zuten. Beste espazio itxien artean hotelak, osasun-zentroak edo tabernak sartu genituen. Gaueko orduetan, pertsonak etxeetan egotea errazagoa denez, kasu gehiago eman ziren etxean. Hogeita batgarren irudian ikusten den bezala, kalean ere eguneko ordu guztietan eman ziren geldialdiak, nahiz eguneko orduetan gau-ean baino gehiago izan. Lanpostuan jende gehienak lana egiten zuen orduetan eman ziren. Kiroldegian arratsaldeko orduetatik aurrera eman ziren, baina gauean ere kasuren bat eman zen. Adinari dagokionean haurrek eta adineko jendeak etxean beste adinetakoek baino gehiago izan zituzten. Lanpostuan eta kiroldegian lan egiteko adinean zegoen jendeak izan zituen geldialdiak, 22. iru-diak azaltzen duen bezala.

19. irudia: Adinaren araberako geldialdien etiologia

ETIOLOGIAREN ETA ADINAREN ARTEKO ERLAZIOA

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Adina urtetan

Etio

logi

en p

ortz

enta

jea

Ezezaguna

Bestelakoak

Pluripatologia

Terminala

Traumatikoa

Kardiakoa

Ezezaguna 2 1 7 17 19 32 59 93 28 0

Bestelakoak 2 0 3 6 15 6 14 27 14 4

Pluripatologia 1 1 3 4 9 6 15 73 109 18

Terminala 0 1 1 1 2 5 11 16 9 1

Traumatikoa 3 3 6 20 10 13 5 17 6 0

Kardiakoa 0 1 1 9 54 87 93 90 28 0

0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 > 90


69 / 167

20. irudia: Lagin osoaren banaketa eman den lekuaren arabera

21. irudia: Eguneko orduaren eta geldialdia ematen den lekuaren arteko erlazioa

Lokalizazioa

Etxean; 740; % 69

Kalean; 200; % 18

Kiroldegian; 7; % 1

Lanpostuan; 25; % 2

Beste espazio itxi batean; 112; % 10

EGUNEKO ORDUAREN ARABERA NON EMATEN DEN

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Eguneko orduak

Leku

en e

hune

koa

Beste espazio itxia batean 3 1 0 0 1 1 3 0 8 7 11 11 11 7 3 5 2 8 5 6 13 4 1 1

Kiroldegian 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 1

Lanpostuan 0 0 0 0 0 0 0 1 3 1 3 2 3 1 2 1 4 1 1 1 0 1 0 0

Kalean 3 3 2 3 1 4 4 3 11 15 17 20 14 9 8 11 6 15 8 19 7 6 5 6

Etxean 22 18 15 20 25 25 35 28 37 40 42 41 34 26 35 41 21 27 35 33 39 44 25 32

0:00-0:59

1:00-1:59

2:00-2:59

3:00-3:59

4:00-4:59

5:00-5:59

6:00-6:59

7:00-7:59

8:00-8:59

9:00-9:59

10:00-10:59

11:00-11:59

12:00-12:59

13:00-13:59

14:00-14:59

15:00-15:59

16:00-16:59

17:00-17:59

18:00-18:59

19:00-19:59

20:00-20:59

21:00-21:59

22:00-22:59

23:00-23:59

EAEko emaitzak

70 / 167

Geldialdiak 970 kasutan (% 89,5) testigu bat zuen eta hau gehienetan familiar-teko bat izan zen, irudian ikus daitekeen bezala. Beste askotan, kalean eman zenez, bertatik pasatu zen pertsona bat izan zen testigu eta berak egin zuen deia laguntza eskatuz. Honek jarraipena zaildu zuen, erreferentziatzat telefono hori hartu genuelako eta askotan gaixoarekin batere erlaziorik ez zuen lekuko bat zelako. Sanitarioak oso kasu gutxitan izan ginen geldialdiaren testigu.

22. irudia: Adinaren arabera geldialdiak non eman ziren

ADINAREN ARABERA GELDIALDIA NON EMATEN DEN

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Adina urtetan

Leku

en e

hune

koa

Beste leku itxi batean 1 0 4 4 11 21 23 31 13 1

Kiroldegian 0 0 1 1 1 2 2 0 0 0

Lanpostuan 0 0 1 4 3 13 4 0 0 0

Kalean 1 3 5 19 31 34 40 44 20 3

Etxean 6 4 10 29 63 79 128 241 161 19

0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 >90


71 / 167

Geldialdiaren testigua BEA edo BEO ez zen kasuetan, hauek iritsi artean tes-tiguak BBB hastea gomendatzen dute gidek. Gure serieko 1.084 kasuetan nor-baitek berpizte bat hasi zuenez (inork berpizterik hasi gabeko kasuak ez geni-tuen sartu), BEA edo BEO bertan zeuden 81 kasuetan salbu, testiguak hasi behar zuen oinarrizko berpiztea. Geldialdiaren testigurik ez zegoen kasuetan ere, deia egin zuen pertsonak, deia egin bezain laster berpiztea hasi behar zuela uste dugunez, 1.003 kasutan hasi behar izan zuen testiguak berpiztea. Balia-bide sanitarioa iritsi zenean 158 kasutan (% 15,75) jaso zen testigua oinarrizko berpiztea egiten ari zela. Kasu gehiagotan akaso egongo zen, baina ez zen his-toria klinikoetan adierazi.

23. irudia: Lagin osoko lekukoen banaketa

TESTIGUA NOR IZAN ZEN

Laguna; 24; % 2

Lehen esku-hartzailea; 18; % 2

Beste norbait; 293; % 27

Familiartekoa; 554; % 51

BEO; 44; % 4

BEA; 37; % 3

Testigurik ez; 114; % 11

EAEko emaitzak

72 / 167

6.3 ABI SUA EMATEKO MODUA Laguntza eskatzen zutenean kontatzen zutena ere ez zen homogeneoa izan. Traumatikoa zenean, traumatismoaz hitz egiten zuen deitzaileak. Oso gutxitan hitz egiten zuen traumaz, etiologia beste bat zenean. Etiologia traumatikoa zenean bere kabuz gutxitan ematen zuen lekukoak geldialdia susmaraz zeza-keen daturik. Deitzaileak “zerraldo erori da” edo “infartu bat edukitzen ari da” zioenean, etiologia ia beti kardiakoa zen, nahiz ez zen hau maizen ematen zu-ten mezua. Etiologia kardiakoa zen kasuetan “konorterik ez du” 197 (% 54,12) izan zen testiguak adierazi zuen esaldi usuena. Ondoren “zerraldo erori da” 52 (% 14,28) kasutan. Atzetik zetozen “ez du arnasarik hartzen - zailtasunez har-tzen du arnasa” 22 (% 6,04) kasutan eta “infartu bat edukitzen ari da” 45 (% 12,36) kasutan. Datua hauek 24. eta 25. irudietan eta 8. taulan ikus daitezke.


73 / 167

Orokorra Kardiakoa Traumatikoa Terminala Pluripatologia Bestelakoak Ezezaguna

Konorterik ez du 531 197 10 19 111 40 154

Zailtasunez hartzen du arnasa 130 22 1 11 46 20 30

Zerraldo erori da 67 52 0 1 3 1 10

Infartu bat edukitzen ari da 51 45 0 0 1 0 5

Hilda dagoela uste dut 46 3 1 3 17 2 20

Oso gaizki dago 38 11 2 3 12 1 9

Konbultsioak 23 8 0 1 5 2 7

Traumatikoa 57 0 57 0 0 0 0

Autoirteera 3 2 0 0 1 0 0

Beste zerbait 123 24 6 9 40 20 24

Kontrako eztarritik 15 0 6 0 3 5 1

8. taula: Lekukoak kontatutakoaren eta etiologiaren arteko erlazioa

24. irudia: Lekukoak kontatutakoaren arabera etiologia zein izan zen

ESATEN ZUENAREN ARABERA ETIOLOGIA ZEIN ZEN

0,000,100,200,300,400,500,600,700,800,901,00

Konor

terik

ez du

Zailtas

unez

hartz

en d

u arn

asa

Zerra

ldo e

rori d

a

Infar

tu ba

t edu

kitze

n ari d

a

Hilda d

agoe

la us

te du

t

Oso g

aizki

dago

Konbu

ltsioa

k

Traum

atiko

a

Autoirte

era

Beste

zerb

ait

Kontra

ko ez

tarri

tik

Deitzaileak kontatutakoa

Etio

logi

en p

ortz

enta

jea

Ezezaguna

Bestelakoak

Pluripatologia

Terminala

Traumatikoa

Kardiakoa

EAEko emaitzak

74 / 167

25. irudia: Etiologiaren arabera lekukoek kontatutakoa

ETIOLOGIAREN ARABERA LEKUKOAK ESATEN ZUENA

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Oroko

rra

Kardia

koa

Traum

atiko

a

Termina

la

Pluripa

tolog

ia

Bestel

akoa

k

Ezeza

guna

Etiologia

Esa

ndak

oare

n po

rtzen

taje

a

Kontrako eztarritik

Beste zerbait

Autoirteera

Traumatikoa

Konbultsioak

Oso gaizki dago

Hilda dagoela uste dut

Infartu bat edukitzen ari da

Zerraldo erori da

Zailtasunez hartzen du arnasa

Konorterik ez du


75 / 167

6.4 GAI XOEN AURREKARI AK Aurrekariei zegokionez, bertara iristen zen baliabideak bere txostenean adie-razten zuena aztertuz jaso ziren. Posible da, ondorioz, historia klinikoan jaso gabe geratu ziren aurrekari gehiago izatea gaixoek. Aurrekari kardiakoak 144 gaixotan (% 13) jaso ziren. Hauetako 74 gaixok kar-diopatia iskemikoaren aurrekaria zuten, 20 gaixok arritmia aurrekaria eta 50 gaixok beste kardiopatia-mota bat. Hauen artean geldialdiak etiologia kardia-koa zuen gehienetan (26. irudia). Kardiopatia-aurrekaririk ez zutela 215 kasu-tan jaso zen eta ondorioz 725 kasutan ez zen datua jasotzerik lortu. Hogeita hemeretzi gaixok (% 3,6) IZBA aurrekariak zeuzkaten. Hauen artean geldial-diaren etiologia banatuagoa zegoen (26. irudia). IZBA aurrekaririk ez zutela 324 kasutan jaso da eta 721 kasutan ez zen datua jasotzerik lortu. Aurrekari onkologikoa berriz 42 gaixok (% 3,9) zeukaten. Hauetan etiologia kardiakoa 7 kasutan antzeman zen, traumatikoa behin eta pluripatologia 10 kasutan. Gai-nerako 21 kasuak patologia terminal bezala sailkatu ziren eta 3 kasutan etiolo-gia ezezaguna bezala geratu zen. Aurrekari onkologikorik ez zuela 324 kasutan jaso zen eta 718 kasutan datua galdu zen.

EAEko emaitzak

76 / 167

Desfibriladore automatiko ezargarria (DAE) gailu berria izan arren, lau kasu-tan zeraman gaixoak eta ez genuen deskarga eman zuenik antzeman. Gailua-ren ondorengo azterketa egin ez zenez, ezin dugu deskargarik eman ote zuen ziurtatu. Geldialdi hauen etiologia 2 kasutan kardiakoa zela eta beste bitan ezezaguna zela jaso genuen. Hasierako erritmoa behin izan zen FB eta gaine-rako hirutan asistolia. Bakar batek ere ez zuen BEZIrik lortu.

26. irudia: Gaixoen aurrekarien arabera geldialdiaren etiologia zein izan zen

AURREKARIEN ARABERAKO ETIOLOGIA

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

Gaixoaren aurrekariak

Etio

logi

aren

por

tzen

taje

a

Besteak

Ezezaguna

Traumatikoa

Terminala

Pluripatologia

Kardiakoa

Besteak 0 0 0

Ezezaguna 21 10 3

Traumatikoa 3 2 1

Terminala 7 3 21

Pluripatologia 42 21 10

Kardiakoa 71 3 7

Kardiakoak IZBA Onkologikoa


77 / 167

6.5 GELDI ALDI ARI EMANDAKO ERANTZUNA Zentroak hasieran mugitu zuen baliabidea ez zen beti berdina izan (27. irudia). Usuena BEO bakarrik mugitzea izan zen (393) eta ondoren BEO+BEA mugi-tzea (355). BEA hasieratik ere maiz mugitu zen (283) eta gainerako aukerak askoz arraroagoak izan ziren. Helikopteroa (BEA bezala tratatu dugu) bi gel-dialditara mugitu zen, behin BEOrekin eta beste behin bakarrik.

BEA denera 968 geldialditan (% 89,3) mugitu zen. Hauetatik 644 kasutan (% 66,5) hasieratik eta 324 kasutan (% 33,5) beranduago. Hasieratik BEO baka-rrik mugitu zen 393 kasutatik 385 kasutan jaso genuen baliabide honek zentro koordinatzaileari BEA eskatu zion ala ez. Eskatu zuela 289 kasutan jaso ge-nuen. Modu ez-zuzenean bada ere kasu hauetan zentroak geldialdia ez zuela antzeman pentsa daiteke. Hasierako erritmoa 929 kasutan jaso ahal izan zen. Asistolia zen erritmo usu-ena 719 kasurekin (% 66,3), fibrilazio bentrikularra 131 kasutan (% 12,1), di-soziazio elektromekanikoa 76 kasutan (% 7) eta takikardia bentrikularra 3 ka-sutan (% 0,3). BEAk ikusitako geldialdietan gaixoak hasieran zuen erritmoa ez zen geldialdi-erritmo bat. Nahiz monitorizatutako lehen erritmoa geldialdiari ez zegokion beste erritmo bat izan, geldialdiko lehen erritmoa zein izan zen jaso zen kasu hauetan. Ikerketa egin genuen garaian ezin genuen KDAek erre-gistratutako erritmoa zein zen jakin.

27. irudia: Hasieratik zentroak bidalitako baliabide-mota

BIDALITAKO LEHEN BALIABIDEA

BEO + BEA + Medikua; 6; % 1

BEO + Medikua; 51; % 5

BEO + BEA; 355; % 33

BEO; 393; % 35

BEA; 283; % 26

EAEko emaitzak

78 / 167

Aztertutako kasuen artean 857 kasutan (% 79) zegoen jasota BEAk deskarga eman zuen ala ez. BEAk deskargak 178 kasutan (% 20,8) eman zituen eta 679 kasutan (% 79,2)ez. Eman zituen kasuetan usuena (% 36,5) bakarra ema-tea izan zen. Gehien eman ziren kasuan 20 deskarga eman ziren. Hori behin bakarrik gertatu zen. Topatutako erritmo desfibrilagarriak 134 izan ziren eta halere deskarga 178 kasutan eman zela esaten dugu. Asistolia-kasu batzuk tra-tamenduaren ondorioz erritmo desfibrilagarrira pasatu zirelako gertatzen da hau. BEOk deskarga eman zuen ala ez 714 (% 65,9) kasutan jaso zen. BEOk 153 kasutan (% 21,4) eman zituen deskargak eta 561 kasutan (% 78,6) ez. Hauek eman zituen kasuetan, bakarra eman zuen 58 kasutan (% 37,9) hau izanik des-karga kopuru usuena. Deskarga gehien eman zituen kasuan 12 eman zituen eta hau behin gertatu zen. Ikerketa egin genuen garai horretan ez genuen BEOk erabilitako KDAen erregistrorik eskuratzeko modurik. Pentsatzekoa da be-raiek 153 kasutan deskarga eman baldin bazuten, fibrilazioa 131 kasutan baino dezente gehiagotan izango zela lehen erritmoa, baina zehazki zenbat kasutan izan zen ezin dugu zehaztu.

28. irudia: Erritmoa jaso ahal izan zen 929 kasuetan, hauen banaketa

Antzemandako erritmoak

FB; 131; % 14,1

DEM; 76; % 8,2

TB; 3; % 0,3

Asistolia; 717; % 77,3


79 / 167

Adinaren arabera erritmoa ere aldatzen zen (29. irudia). Adin guztietan erritmo usuena asistolia zen arren, 50 – 70 urte bitartean fibrilazioak gora egiten du apur bat, berriz ere jaitsiera hasteko. Hamar urte bete arte ez genuen fibrilazio bentrikularrik topatu. Intubazio orotrakeala egin zen edo ez zen egin 374 kasutan jaso zen. Haueta-tik 346 kasutan (% 92,5) egin zen. Adrenalina eta atropina eman ziren 375 ka-sutan jaso zen. Hauetatik 352 kasutan (% 93,9) eman ziren.

29. irudia: Adinaren arabera lehen erritmoaren banaketa

ADINAREN ETA ERRITMOAREN ARTEKO ERLAZIOA

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

0-10 20-aza 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90 >90

Adina

Ehu

neko

a

Asistolia

DEM

TB

FB

EAEko emaitzak

80 / 167

6.6 BEREZKO ZI RKULAZI ORA I TZULTZEA Hasitako berpizte-maniobra guztien ondorioz, 203 gaixo (% 18,7) itzuli ziren berezko zirkulaziora eta 879 pertsonen (% 81,1) heriotza egiaztatu zen lekuan bertan (30. irudia). Geldialdian zeudela, ospitalera 2 gaixo (% 0,2) eraman zi-ren. Hiru kasutan gaixoak nolabaiteko BEZI lortu zuen arren, berriz ere gel-dialdian sartu eta bertan hil zen. BEZI honen iraupenaren eta baldintzen berri ez genuenez, bertan hil zirenen taldean sartu genituen, hau da, BEZIa lortu ez zutenen taldean.

Berezko zirkulaziora itzuli zirenen adinaren batez bestekoa 63,83 urte zen eta mediana 66 urte. Itzuli ez zirenen batez bestekoa 66,76 eta mediana 71,5. Gaz-teek helduek baino BEZI gehiago lortu zituzten eta diferentzia esanguratsua izan zen, 9. taulan ikus daitekeen bezala. Sexuari dagokionean, ordea, gizonez-koek eta emakumeek antzeko proportzioetan lortu zuten BEZI eta ez zen diferentzia esanguratsurik sumatu (10. taula).

Adina BEZI lortzen dute, bbk (SD)

Ez dute BEZI lortzen, bbk (SD)

P

63,8 (±1,1) 66,8 (±0,6) 0,021

9. taula: BEZIaren eta adinaren arteko erlazioa

30. irudia: Lekuan bertan berpiztea egin ondoren lortutako emaitzak

BEZI

Bertan heriotza egiaztatu; 879;

% 81,09

Ospitalera geldialdian; 2; %

0,18

BEZI bai; 203; % 18,73


81 / 167

Sexua Guztira BEZI bai n (% )

BEZI ez n (% )

OR % 95 KT

Emakumeak 329 61 (30,0) 268 (30,4) 1 Gizonezkoak 755 142 (70,0) 613 (69,6) 1,02 (0,72-1,44) Guztira 1084 203 (100) 881 (100)

10. taula: BEZIaren eta sexuaren arteko erlazioa

Geldialdia non gertatzen zenaren arabera, BEZIa proportzio ezberdinetan lortu zen (12. taula). Emaitza onenak etxea ez ziren espazio itxietan lortu ziren eta kalean ondoren. Bi kasu hauetan emaitzak esanguraz ziren etxean baino hobeak. Lanpostua izan zen emaitza okerrenak azaldu zituen gunea, baina kasu honetan ez zegoen desberdintasun esanguratsurik. Lekukotasunaren arabera ere BEZIa proportzio ezberdinetan lortu zen (12. taula). Testigurik ez zegoenean lortu ziren emaitza okerrenak. Familiarteko edo lagun batek ikusteak emaitzak hobetu zituen eta onenak lehen esku-hartzailea edo anbulantzia bertan zegoenean lortu ziren. Diferentziak esangu-ratsuak izan ziren lekukoa lagun bat zen kasuetan salbu. BEAk ikusitako gel-dialdiek pronostiko hobea izango zutela pentsatuz, hauen azterketa sakonagoa egin genuen (11. taula). BEA 37 geldialdiren lekuko izan zen. Hamazazpi ka-sutan (% 45,9) BEZIa lortu zen eta 20 kasutan (% 54,1) ez. 11. taulan ikus daiteke, BEAk ikusitako geldialdietan, etiologiaren eta antzemandako lehen erritmoaren arteko erlazioa. Etiologia kardiakoa eta erritmo desfibrilagarria zirenean lortu ziren emaitzarik onenak.

Desfibrilagarria (N=12) Ez-desfibrilagarria (N=25) ∑ BEZI ez BEZI bai BEZI ez BEZI bai

Etiologia kardiakoa 19 2 8 6 3 Etiologia traumatikoa 4 0 0 3 1 Beste etiologia 14 2 0 7 5 EDOZEIN ETIOLOGIA 37 4 (% 33,3) 8 (% 66,7) 16 (% 64,0) 9 (% 36,0)

11. taula: BEAk ikusitako geldialdien analisia

Lekukoek kasu gutxitan hasi zuten berpiztea (12. taula). Hau eman zen kasue-tan, ordea, BEZI gehiago lortu ziren. Diferentzia esanguratsua izan zen. Dei egiten zuenak kontatzen zuenaren arabera ere, BEZIaren emaitzak ezberdinak izan ziren (12. taula). Emaitza txarrenak lekukoak “hilda dagoela uste dut” zi-oenean lortu ziren. Kasu honetan ere BEZIa lortu zuen pertsona bat eman zen. Hilda zegoela, arnasa hartzen ez zuela edo arnasa hartzeko zailtasuna zu-ela iruditzen zitzaionean pronostikoa okerragoa izateaz gain, esangura estatis-tikoa zuen. Emaitza onenak arnasbidearen buxadura esaten zuenean lortu zi-ren. Tartean geratzen ziren gainerakoak. Diferentzia esanguratsua izan zen infartu bat edukitzen ari da, zerraldo erori da eta arnasbidearen buxadura aipa-tzen zuten kasuetan, gainerakoetan ez.

EAEko emaitzak

82 / 167

Gaixoak denera

BEZI bai

BEZI ez

n n % n % OR % 95 KT

Non eman zen

Etxean 740 103 50,7 637 72,3 1

Kalean 200 57 28,1 143 16,2 2,47 1,67-3,63

Lanpostuan 25 2 1,0 23 2,6 0,54 0,09-2,40

Kiroldegian 7 2 1,0 5 0,6 2,47 0,33-14,57

Beste espazio itxi batean 112 39 19,2 73 8,3 3,3 2,08-5,25

Nork ikusia

Testigurik ez 114 6 3,0 108 12,3 1

Familiartekoek 554 78 38,4 476 54,0 2,45 1,20-7,72

Lagun batek 24 4 2,0 20 2,3 3,6 0,77-16,33

BEOk 44 9 4,4 35 4,0 4,63 1,38-15,56

BEAk 37 17 8,4 20 2,3 15,3 4,88-50,17

Lehen esku-hartzaileak 18 10 4,9 8 0,9 22,5 5,63-95,75

Beste norbaitek 293 79 38,9 214 24,3 6,64 2,68-17,49

Testiguak BBB-O hasten du

Bai 158 52 25,6 106 12,0 1

Ez 926 151 74,4 775 88,0 0,40 0,27-0,59

Deitzaileak kontatzen duena

Konorterik ez du 531 91 44,8 440 49,9 1

Arnasa ez / zailtasunez 130 9 4,4 121 13,7 0,36 0,16-0,76

Infartu bat 51 16 7,9 35 4,0 2,21 1,12-4,34

Hilda dagoela uste dut 46 1 0,5 45 5,1 0,11 0,01-0,74

Zerraldo erori da 67 26 12,8 41 4,7 3,07 1,72-5,44

Oso gaizki dago 38 10 4,9 28 3,2 1,73 0,75-3,87

Konbultsioak ditu 23 7 3,4 16 1,8 2,12 0,76-5,66

Traumatismoa 57 11 5,4 46 5,2 1,16 0,54-2,42

Arnasbidearen buxadura 15 9 4,4 6 0,7 7,25 2,29-23,59

Autoirteera 3 1 0,5 2 0,2 2,42 0,04-46,80

Beste bat 123 22 10,8 101 11,5 1,05 0,61-1,81

12. taula: BEZIa eta non eman zen edo lekukoarekin erlazionatutako aldagaien arteko erlazioa

Etiologiari zegokionean ere diferentziak antzeman ziren (13. taula). Kardia-koak eta traumatikoak antzeko BEZIa izan zuten. Kardiakoek hobea, baina desberdintasun esanguratsurik gabe. Pluripatologian, terminalean, ezezaguna eta bestelakoak taldean nabarmen eta esanguratsuki okertu ziren emaitzak. Kardiopatia ezberdinen aurrekariak zituzten edo aurrekaririk ez zuten gaixoen artean ez zen diferentzia esanguratsurik topatu BEZIa lortzeko orduan (13. taula). Aurrekari onkologikoak zituzten gaixoek aurrekari onkologikoak ez zi-


83 / 167

tuzten gaixoek baino emaitza okerragoak izan zituzten, nahiz desberdintasuna ez zen esanguratsua izan (13. taula).

Gaixoak denera BEZI bai BEZI ez

n n % n % OR % 95 KT

Etiologia

Kardiakoa 364 116 57,1 248 28,1 1

Traumatikoa 83 21 10,3 62 7,0 0,72 0,41-1,28

Eritasun terminala 47 1 0,5 46 5,2 0,05 0,00-0,32

Pluripatologia 239 12 5,9 227 25,8 0,11 0,06-0,22

Ezezaguna 260 41 20,2 219 24,9 0,40 0,26-0,61

Bestelakoak 91 12 5,9 79 9,0 0,32 0,16-0,64

Kardiopatia-aurrekariak

Kardiopatia iskemikoa 74 20 18,7 54 12,9 1

Arritmia 20 4 3,7 16 3,8 0,68 0,17-2,53

Beste kardiopatiak 50 7 6,5 43 10,2 0,44 0,15-1,23

Kardiopatiarik ez 215 37 34,6 178 42,4 0,56 0,29-1,10

Daturik ez 168 39 36,4 129 30,7 0,82 0,42-1,60

Aurrekari onkologikoak

Bai 42 7 3,4 35 4,0 1

Ez 1042 196 96,6 846 96,0 1,16 0,48-2,90

13. taula: BEZIa eta etiologia edo aurrekarien arteko erlazioa

Hasieratik aktibatu zen baliabideari zegokionean diferentzia aurkitu genuen BEZIa lortzeko orduan (14. taula). BEA bakarrik mugitu zen kasuetan emai-tzak hobeak izan ziren. Diferentziak esanguratsuak izan ziren BEO+Medikua+BEA mugitu zen kasuetan salbu. Mugitzen zen BEA begira-tuta BEZI ezberdinak lortu ziren arren, Artazakoa kokatzen da soilik esangu-raren mugan (14. taula). Gainerakoen arteko desberdintasunak ez dira esangu-ratsuak. Bilbo eta Uriosteko anbulantziek zeuzkaten emaitza onenak eta Arta-zakoak okerrenak. BEAk iristean antzemandako erritmoak eragin zuzena zuen emaitzan (14. taula). Emaitza onena fibrilazio bentrikularrak izan zuen. Atzetik apur bat okerrago baina esangurarik gabe takikardia bentrikularra kokatu zen. Takikardia bentrikular kasuak oso gutxi (3 kasu) izan ziren. Asistolia eta diso-ziazio elektromekanikoak emaitza okerragoak izan zituen eta gainera esangu-raz.

EAEko emaitzak

84 / 167

Gaixoak denera

BEZI bai BEZI ez

n n % n % OR % 95 KT


BEA 284 86 42,4 198 22,5 1

BEO 389 48 23,6 341 38,7 0,32 0,21-0,49

BEO + BEA 354 66 32,5 288 32,7 0,53 0,36-0,78

BEO + Medikua 51 2 1,0 49 5,6 0,09 0,02-0,41

BEO + Medikua + BEA 6 1 0,5 5 0,6 0,46 0,02-4,13

Parte hartzen duen BEA

Donostia 222 50 25,4 172 22,3 1

Tolosa 64 13 6,6 51 6,6 0,88 0,42-1,82

Elgoibar 100 14 7,1 86 11,2 0,56 0,28-1,11

Gernika 42 6 3,0 36 4,7 0,57 0,20-1,53

Laudio 51 9 4,6 42 5,4 0,74 0,31-1,71

Bilbo 143 38 19,3 105 13,6 1,24 0,74-2,08

Urioste 133 35 17,8 98 12,7 1,23 0,72-2,08

Artaza 98 12 6,1 86 11,2 0,48 0,23-0,99

Gasteiz 109 18 9,1 91 11,8 0,68 0,35-1,27

Helikopteroa 1 1 0,5 0 0,0 - -

Erizainduna 5 1 0,5 4 0,5 0,86 0,02-8,96

Monitorizatutako lehen erritmoa

FB 131 70 38,3 61 8,2 1

TB 3 1 0,5 2 0,3 0,44 0,02-6,34

DEM 76 25 13,7 51 6,8 0,43 0,23-0,80

Asistolia 721 87 47,5 634 84,8 0,12 0,08-0,18

14. taula: BEZIa eta emandako erantzunaren edo topatutako erritmoaren arteko erlazioa

Joera esanguratsua sumatzen zen BEAk iristeko behar zuen denbora analiza-tzerakoan. Zenbat eta beranduago iritsi BEZI lortzeko probabilitateak mu-rriztu egiten ziren. Joera berdina antzeman genuen BEOren denboran. Beran-duago iristea BEZIa lortzeko aukera gutxiagorekin erlazionatzen zen eta bi kasuetan “p”-ren joera esanguratsua izan zen (31. irudia eta 15. taula).


85 / 167

Denbora BEO/BEZI BEA/BEZI

minututan Bai Ez OR KT Bai Ez OR KT 0-4 15 34 1 - 13 22 1 - 5-9 56 295 0,43 0,21-0,89 51 115 0,75 0,33-1,72 10-14 36 192 0,42 0,20-0,91 47 151 0,53 0,23-1,21 15-19 7 94 0,17 0,06-0,49 33 144 0,39 0,17-0,91 20-24 4 34 0,27 0,07-0,98 18 105 0,29 0,11-0,74 >=25 min 2 25 0,18 0,03-0,95 35 222 0,27 0,12-0,62 Batura 120 674 - 197 759 -

p joera= 0,001 p joera < 0,001

15. taula: BEAk eta BEO iristeko behar izan zuten denboraren eta BEZIaren arteko erlazioa

BEZIa lortu ez zen kasuetan, mediku batek erabaki zuen berpiztea bertan be-hera uztea. Mediku hau 764 kasutan (% 70,5) BEAko medikua izan zen. On-doren zentroak bertara mugitu zuen medikuak, 70 kasutan (% 6,5) hartu zuen erabakia. Bertaratu zen lehen mailako mediku batek edo bertan zegoen me-diku batek 23 kasutan (% 2,1) hartu zuen erabakia eta zentro koordinatzaileko medikuak aldiz 15 kasutan (% 1,4) hartu zuen berpiztea bertan behera uzteko erabakia. Zazpi kasutan ez genuen jaso erabakia nork hartu zuen. 6.6.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA Hamaseigarren taulan aldagai anitzeko analisia azaltzen dugu. Bertan erregre-sio logistiko anizkoitzeko ereduan esanguraz sartu ziren aldagaiak erabili geni-tuen. Adina eta sexua mantendu egin ditugu esanguratsuak agertu ala ez.

IRISTEKO DENBORAREN ARABERA LORTUTAKO BEZI

27,922,6

16,6 13,815,47,9 5,3

40,8

15,923,3

0

10

20

30

40

50

Abisutik iritsi arteko denbora (min)

BE

ZI

prop

ortz

ioa

(%)

BEA 40,8 27,9 22,6 16,6 13,8

BEO 23,3 15,4 15,9 7,9 5,3

0-5 5-10 10-15 15-20 >20

31. irudia: BEAk eta BEOk iristeko behar izan zuten denboraren eta BEZIaren arteko erlazioa

EAEko emaitzak

86 / 167

Emakumeek BEZIa lortzeko gizonezkoek baino probabilitate handiagoa zu-ten. Desberdintasuna ez zen esanguratsua inongo unetan. Urte gehiago zituz-ten pertsonek BEZIa lortzeko aukera gehixeago zuten arren, ez zen esangura-rik lortzen. Geldialdiaren lekuari zegokionez, esangurarik adierazten ez zue-nez, analisitik atera genuen. Berdina gertatzen zen lekukoak berpiztea hastea-rekin. BEZIa lortzeko esanguratsua ez zenez, analisitik atera genuen. Geldial-dia sanitario baten aurrean ematen zenean berpiztea lortzeko probabilitateak esanguraz handiagoak ziren. Hau anbulantzien denborak analisian sartu edo ez sartu mantentzen zen. Lekukoa beste norbait zenean aukerak jaisten ziren eta erabat okertzen ziren lekukorik ez zegoenean. Bien arteko esangura mugan zegoen eta ez zen esanguratsua BEAren denborak sartzen genituenean. Gel-dialdiak lekukorik izan ez zuenean berpizte gutxiago hasiko zirela suposa dai-teke eta honek emaitzan eragina izan zezakeen.

Denborarik gabe BEO denborarekin BEA denborarekin BEO/BEA denborarekin

Aldagaia OR % 95 KT OR % 95 KT OR % 95 KT OR % 95 KT

Adina

< 60 urte 1 1 1 1

60-73 urte 1,23 0,83-1,83 1,06 0,63 - 1,79 1,41 0,93 - 2,13 1,32 0,76 - 2,29

> 73 urte 1,05 0,66-1,68 1,10 0,62 - 1,94 1,22 0,76 - 1,97 1,41 0,78 - 2,54

Sexua

Gizonezkoa 1 1 1 1

Emakumea 1,40 0,96-2,06 1,25 0,77 - 2,04 1,43 0,96 - 2,12 1,27 0,76 - 2,13

Geldialdiaren lekukoa

Lekukorik ez 1 1 1 1

Sanitario batek 9,21 3,46-24,55 13,10 3,88 - 44,19 9,59 3,46 - 26,56 12,66 3,55 - 45,10

Bestelako batek 3,31 1,38-7,92 3,47 1,19 - 10,09 2,75 1,12 - 6,73 2,67 0,88 - 8,09

Etiologia

Plurip/terminala 1 1 1 1

Kardiakoa 7,15 3,71-13,80 7,96 3,56 - 17,81 7,03 3,51 - 14,07 8,52 3,53 - 20,56

Traumatikoa 9,22 4,17-20,41 7,49 2,80 - 20,01 8,04 3,48 - 18,57 6,65 2,31 - 19,20

Ezezaguna 4,88 2,47-9,62 5,37 2,34 - 12,33 4,83 2,36 - 9,89 5,58 2,26 - 13,76

Beste guztiak 2,90 1,23-6,86 3,22 1,15 - 9,05 3,44 1,40 - 8,44 4,29 1,43 - 12,81

Erritmo desfibrilagarria

Ez 1 1 1 1

Bai 4,89 3,13-7,62 4,75 2,54 - 8,91 4,08 2,58 - 6,45 4,03 2,11 - 7,69

Ezezaguna 1,30 0,76-2,23 1,67 0,94 - 2,95 5,18 2,46 - 10,87 6,05 2,81 - 13,04

BEOren denbora 0,57 0,38 - 0,87 0,74 0,46 - 1,19

BEAren denbora 0,78 0,66 - 0,91 0,75 0,59 - 0,96

16. taula: BEZIarekin erlazionatutako aldagaien aldagai anitzeko analisia

Etiologiari zegokionez, kardiakoek, traumatologikoek, etiologia ezezaguna zu-tenek eta besteen taldeak pluripatologia eta terminalen binomioak baino ber-piztea lortzeko probabilitate handiagoa erakusten zuten. Desberdintasuna esanguratsu mantentzen zen anbulantzien denborak sartu ala ez. Erritmo kar-diakoa desfibrilatzeko modukoa zenean ere esanguraz maizago lortzen zen


87 / 167

berpiztea. Hasierako erritmoa zein zen jakiteko gai izan ez ginen taldean ere, emaitzak hobeak ziren, baina ez zen esangurarik lortzen BEAren denborak sartu arte. BEA hasieratik aktibatzen zenean ez zen desberdintasun esangura-tsurik lortzen, beraz analisitik atera genuen aldagai hau. BEO eta BEAren denborek joera lineala erakusten zuten, eta zenbat eta denbora gehiago behar iristeko berpiztea lortzeko probabilitateak txikiagoak ziren. BEOren eta BEA-ren kasuan, bakoitzaren denborak sartuz gero, desberdintasuna esanguratsua zen, baina bien denborak batera sartuz gero BEOren denborak esangura gal-tzen zuen.

EAEko emaitzak

88 / 167

6.7 OSPI TALEKO ALTA Berezko zirkulaziora itzuli ziren 203 gaixoetatik 57k (% 28,1) izan zuten ospi-taleko alta bizirik. Honek hasitako berpizte guztien % 5,26a ospitaletik bizirik irten zela esan nahi du. Ospitaletik bizirik irten ziren hauetatik 45 etxera joan ziren eta 9 kronikoen zentro batera eta hiru kasutan ezin izan zen jakin nora. Kronikoen zentroetara joan ziren bederatzi gaixoak koma-egoera begetatiboan joan ziren eta hauetatik bost ospitalean bertan hil ziren eta beste bik ezintasun larriarekin jarraitzen zuten. Azken bien jarraipena egitea ez zen lortu. Bizirik irten ziren 57 gaixoetatik 34 (% 59,6) kontziente-normal irten ziren, 7 (% 12,3) kontziente-ezintasun ertainarekin, 2 (% 3,5) kontziente-ezintasun larriarekin eta 11 (% 19,3) koma-egoera begetatiboan. Hiru gaixoren jarraipena ezin izan genuen lortu. Ospitalean hil ziren gaixo asko garuneko lesioen ondorioz hil zirenez, lesio hauek garunaren enklabamendua eragingo zutela eta ondorioz organo-emaileak izan zitezkeela pentsa zitekeen. Garuneko beste patologia batzuetan hau gertatzen baldin bada ere, ospitaleratutako sei pertsona izan ziren organo-emaile, espero zitekeena baino gutxiago dudarik gabe.

Adina Ospitaleko alta lortzen dute,

bbk (SD)

Ez dute ospitaleko alta lortzen,

bbk (SD)

P

63,51 (±1,64) 66,36 (±0,54) 0,104

17. taula: Ospitaleko altaren eta adinaren arteko erlazioa

Ospitaleko alta lortzen zuten pertsonek adinaren batez bestekoa apur bat ba-xuagoa bazuten ere, ez zen diferentzia esanguratsurik topatu (17. taula). BE-ZIa lortzeko orduan adina esanguratsua zen, baina ospitaleko alta lortzeko orduan ez. Sexuan ere ez zen desberdintasun esanguratsurik topatu ospitaleko alta lortzeko orduan (18. taula).

Ospitaletik bizirik Ospitaletik bizirik ezSexua Guztira

n (% ) n (% )

OR % 95 KT

Emakumeak 329 14 (24,6) 315 (30,7) 1 Gizonak 755 41 (75,4) 712 (69,3) 1,36 0,71-2,64 Guztira 1084 57 (100) 1027 (100)

18. taula: Ospitaleko altaren eta sexuaren arteko erlazioa

Ospitaleko alta lortzeko orduan lanpostuak eskaintzen zituen emaitzarik txa-rrenak, bertan geldialdia izandako gaixo bakar bat ere ez zen bizirik irten. Etxea izan zen bigarren emaitza txarrena eman zuena. Kiroldegian gertatzea BEZI lortzeko orduan esanguratsua ez zen arren, hemen esangura lortu zen potentzia altuenarekin gainera. Kalea eta beste espazio itxiak ere esanguratsu mantendu ziren.


89 / 167

Lekukorik gabe eman ziren kasuetatik bakarra ez zen bizirik irten ospitaletik. Emaitza onenekin lehen esku-hartzaileak eta BEA mantendu ziren, bien ar-teko desberdintasun esanguratsurik gabe. Gainerako lekukotasunek desberdin-tasun esanguratsua adierazi zuten emaitza okerragoak izan zituzten. Lekuko ez sanitarioa hauek berpizterik hasi ez zuten kasuetan emaitza okerragoak izan ziren eta desberdintasuna, BEZIaren kasuan bezala esanguratsua mantendu zen.

Gaixoak denera

Ospitaletik bizirik

Ospitaletik bizirik ez

n n % n % OR % 95 KT

Non eman zen Etxean 740 25 43,9 715 69,6 1 Kalean 200 18 31,6 182 17,7 2,83 1,44-5,52 Lanpostuan 25 0 0 25 2,4 - - Kiroldegian 7 2 3,5 5 0,5 11,44 1,46-71,61 Beste espazio itxi batean 112 12 21,1 100 9,7 3,43 1,57-7,40

Nork ikusia Lehen esku-hartzaileak 18 9 15,8 9 0,9 1 Familiartekoek 554 17 29,8 537 52,3 0,03 0,01-0,1 Lagun batek 24 0 0 24 2,3 - - BEOk 44 1 1,8 43 4,2 0,02 0,00-0,22 BEAk 37 9 15,8 28 2,7 0,32 0,08-1,23 Beste norbaitek 293 21 36,8 272 26,5 0,08 0,02-0,24 Testigurik ez 114 0 0 114 11,1 - -

Testiguak BBB-O hasten du Bai 158 29 50,9 129 12,6 1 Ez 926 28 49,1 898 87,4 0,14 0,08-0,25

Deitzaileak kontatzen duena Konorterik ez du 531 26 45,6 505 49,2 1 Arnasa ez / zailtasunez 130 1 1,8 129 12,6 0,15 0,01-1,05 Infartu bat 51 10 17,5 41 4,0 4,47 1,98-11,15 Hilda dagoela uste dut 46 0 0 46 4,5 - - Zerraldo erori da 67 8 14 59 5,7 2,63 1,04-6,45 Oso gaizki dago 38 3 5,3 35 3,4 1,66 0,38-6,17 Konbultsioak ditu 23 2 3,5 21 2 1,85 0,00-8,84 Traumatismoa 57 1 1,8 56 5,5 0,35 0,02-2,47 Arnasbidearen buxadura 15 1 1,8 14 1,4 1,39 0,03-9,81* Autoirteera 3 0 0 3 0,3 - - Beste bat 123 5 8,8 118 11,3 0,82 0,27-2,32

19. taula: Ospitaleko altaren eta lekuaren edo lekukoaren baldintzen arteko erlazioa. * Fisher-en proba zehatza erabili dugu Deitzaileak hilda zegoela esan zuen kasuetan ez zen ospitaletik kasu bakar ba-tean ere bizirik irteterik lortu. Traumatismoa, arnasa eza, arnasa hartzeko zail-tasuna edo “beste bat” taldean sailkatutakoen aipamen bat egiten zuenean, emaitza okerragoak izan arren, ez zegoen desberdintasun esanguratsurik. Emaitza onenak “infartu bat du” edo “zerraldo erori da” zioenean lortu ziren, eta desberdintasun esanguratsuak topatu genituen.

EAEko emaitzak

90 / 167

Etiologia kardiakoak lortu zituen ospitaleko alta gehien bizirik. Eritasun ter-minala zuten gaixoetatik ez zen alta bakarra lortu bizirik. Pluripatologiak, eze-zagunak eta “bestelakoak” taldeak emaitza okerragoak eman zituzten desber-dintasun esanguratsuz. Etiologia traumatikoak emaitza okerragoak eman zi-tuen arren, ez zegoen desberdintasun esanguratsurik. Kardiopatia-aurrekariak zituztenen eta ez zituztenen artean ez zen desberdintasun esanguratsurik to-patu (20. taula).

Gaixoak denera

Ospitaletik bizirik bai


n n % n % OR % 95 KT

Etiologia

Kardiakoa 364 47 82,5 317 30,9 1

Traumatikoa 83 4 7 79 7,7 0,34 0,10-1,03

Eritasun terminala 47 0 0 47 4,6 - -

Pluripatologia 239 2 3,5 237 23,1 0,06 0,01-0,24

Ezezaguna 260 2 3,5 258 25,1 0,05 0,01-0,22

Bestelakoak 91 2 3,5 89 8,7 0,15 0,02-0,65

Kardiopatia-aurrekariak

Bai 144 12 21,1 132 12,9 1

Ez 940 45 78,9 895 87,1 0,55 0,27-1,14

20. taula: Ospitaleko altaren eta etiologia edo aurrekari kardiakoen arteko erlazioa

Hasieratik BEA bidali zenean lortu ziren ospitaleko alta gehien bizirik (21. taula). Desberdintasunak esanguratsuak izan ziren eta BEO+Medikua bidali zenean ez zen kasu bakar batean ospitaletik bizirik irteterik lortu. Baliabide ezberdinen artean Donostiakoak zituen emaitzarik onenak (21. taula). BEZI lortzeko orduan Artazak esanguraren mugan zeuden emaitza txarrenak azal-tzen bazituen, ospitaletik bizirik irteteko orduan ez zen desberdintasun esan-guratsurik topatu. Helikopteroak eta erizaindunak kasu oso gutxi izan zituzten.


91 / 167

Gaixoak denera

Ospitaletik bizirik bai


n n % n % OR % 95 KT


BEA 284 32 56,2 252 24,5 1

BEO 389 5 8,8 384 37,4 0,1 0,03-0,28

BEO + BEA 354 19 33,3 335 32,6 0,45 0,24-0,84

BEO + Medikua 51 0 0 51 5 - -

BEO + Medikua + BEA 6 1 1,8 5 0,5 1,58 0,03-14,7*

Parte hartzen duen BEA

Donostia 222 15 26,8 207 22,7 1

Tolosa 64 4 7,1 60 6,6 0,92 0,25-3,11

Elgoibar 100 6 10,7 94 10,3 0,88 0,29-2,52

Gernika 42 1 1,8 41 4,5 0,34 0,02-2,54

Laudio 51 3 5,4 48 5,3 0,86 0,19-3,35

Bilbo 143 9 16,1 134 14,7 0,93 0,36-2,33

Urioste 133 8 14,3 125 13,7 0,88 0,33-2,29

Artaza 98 4 7,1 94 10,3 0,59 0,16-1,96

Gasteiz 109 4 7,1 105 11,5 0,53 0,14-1,75

Helikopteroa 1 1 1,8 0 0 - -

Erizainduna 5 1 1,8 4 0,4 3,45 0,07-37,57*


FB 131 37 71,2 94 10,7 1

TB 3 0 0 3 0,3 - -

DEM 76 4 7,7 72 8,2 0,14 0,04-0,44

Asistolia 721 11 21,1 710 80,8 0,04 0,02-0,08

21. taula: Ospitaleko altaren eta bidali zen baliabidearen edo honek topatutako erritmoaren arteko erlazioa. * Fisher-en proba zehatza erabili dugu

Ospitaletik bizirik alta gehien gaixoaren lehen erritmoa fibrilazioa zen kasue-tan lortu zen (21. taula). Takikardia bentrikularraren kasuak 3 izan ziren soilik eta geldialdia sortu zuten TB hauek ez zuten ospitaleko alta bizirik kasu bakar batean lortu. DEM eta asistoliaren kasuan emaitzak modu esanguratsuan izan ziren okerragoak. Denborak ere eragin txarra izan zuen emaitza honetan. Anbulantziak beran-duago iristearekin ospitaleko alta gutxiago eman ziren bizirik.

EAEko emaitzak

92 / 167

19,7

7,66,2

4,32,8

3,9 3,9 3,51,3

00

5

10

15

20

25

0-5 5-10 10-15 15-20 >20

Abisutik iritsi arteko denbora (min)

Osp

itale

tik a

lten

prop

ortz

ioa

(%)

BEA BEO

32. irudia: Ospitaleko altaren eta denboraren arteko erlazioa

Denbora BEO/Ospitaleko alta BEA/Ospitaleko alta

minututan Bai Ez OR KT Bai Ez OR KT 0-4 3 46 1 - 7 28 1 - 5-9 11 340 0,5 0,12-2,33 16 150 0,43 0,15-1,27 10-14 8 220 0,56 0,13-2,77 13 185 0,28 0,09-0,86 15-19 1 100 0,15 0,01-1,72 6 171 0,14 0,04-0,51 20-24 1 37 0,41 0,02-4,79 5 118 0,17 0,04-0,65 >=25 min 0 27 - - 6 251 0,10 0,03-0,035 Batura 24 770 - - 53 903 - -

p joera= 0,001 p joera < 0,001

22. taula: Ospitaleko altaren eta denboraren arteko erlazioa

32. irudian eta 22. taulan ikus daitekeen bezala, baliabideak abisura zenbat eta beranduago iritsi, ospitaleko alta gutxiago lortzen ziren. Ondoren egiten du-gun aldagai anitzeko analisian, ordea, ez da datu esanguratsu bezala azaltzen denbora. 6.7.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA Ospitaleko alta lortzearekin erlazionatzen ziren aldagaien aldagai anitzeko ana-lisia 23. taulan egin dugu. Erregresio logistiko anizkoitzean, adinak eta sexuak ez zuten esangurarik. Lekukoak berpiztea hastea, aldiz, aldagai esanguratsua izan zen. Gure datuek azaldu zutenez, lekukoak berpiztea hasten zuen kasue-tan BEZI gehiago lortzen ziren arren lekukoak oinarrizko berpiztea hastea ez zen aldagai esanguratsua suertatu aldagai anitzeko analisian. Aldagai oso esan-guratsua zen, ordea, ospitaleko alta lortzeko unean. Etiologiari zegokionez, kardiakoa aldagai esanguratsu ahaltsuena bezala azaltzen zen eta ondoren ze-


93 / 167

tozen traumatikoa eta beste guztiak, baina esangurarik gabe. Etiologia kardia-koak BEOren denbora sartzerakoan esangura galtzen zuen.

BE denbora gabe BEO denborarekin BEA denborarekin Aldagaia

OR % 95 KT OR % 95 KT OR % 95 KT

Adina

< 60 urte 1 1 1

60-73 urte 1,33 0,65 - 2,75 1,11 0,36 - 3,49 1,47 0,71 - 3,08

> 73 urte 0,96 0,37 - 2,53 1,16 0,34 - 4,01 1,04 0,39 - 2,76

Sexua

Gizona 1 1 1

Emakumea 0,99 0,46 - 2,15 0,96 0,33 - 2,76 1,01 0,47 - 2,19

Lekukoak berpiztea

Ez 1 1 1

Bai 5,08 2,60 - 9,93 5,16 1,84 - 14,47 5,13 2,57 - 10,24

Etiologia

Plurip/terminala 1 1 1

Kardiakoa 6,29 1,37 - 28,88 3,26 0,60 - 17,76 6,07 1,31 - 28,20

Traumatikoa 4,60 0,75 - 28,27 1,56 0,19 - 13,15 4,34 0,70 - 27,02

Ezezaguna 0,35 0,03 - 4,13 0,00 0,36 0,03 - 4,27

Beste guztiak 3,09 0,40 - 23,99 3,11 0,40 - 24,25 3,31 0,42 - 26,38

Erritmo desfibrilagarria

Ez 1 1 1

Bai 7,00 3,26 - 15,02 4,82 1,55 - 14,97 6,48 2,98 - 14,08

Ezezaguna 5,07 1,56 - 16,49 5,72 1,58 - 20,73 8,27 2,22 - 30,89

Hasieratik bidalitako baliabidea

BEA ez den bat 1 1 1

BEA 6,32 1,94 - 20,59 7,18 1,96 - 26,27 3,54 0,91 - 13,87

BEOren denbora 0,50 0,18 - 1,36

BEAren denbora 0,79 0,53 - 1,19

23. taula: Ospitaleko alta lortzearekin erlazionatutako aldagaien aldagai anitzeko analisia

BEA iristean gaixoak erritmo desfibrilagarria izatea aldagai esanguratsua zen eta hala mantendu zen anbulantzien denborak sartu ondoren ere. Hasieratik BEA bidaltzearekin, emaitzak hobeak ziren arren, esangura galtzen zuen BEAren denbora sartzerakoan. BEO eta BEA beranduago iristen zirenean emaitzak apur bat okerragoak ziren arren, aldagai hauek ez zuten esangurarik erakutsi ospitaletik bizirik ateratzeko orduan.

EAEko emaitzak

94 / 167

6.8 URTEBETERA BI ZI RAUPENA Ospitaletik bizirik irten ziren 57 gaixoetatik 33 (% 58) zeuden bizirik urtebe-tera. Honek hasitako berpizteen % 3,04 suposatu zuen eta lortutako BEZIen % 16,25. Urtebetera bizirik zeudenek gainerako aldagaiekin zuten erlazioa 24. taulan ikus daiteke. Gizonezkoen eta emakumeen artean ez zegoen desberdintasun esanguratsurik BEZIra itzultzeko unean, eta urtebetera bizirik zeudenen ar-tean ere ez. Non ematen zen aztertzerakoan, kasuen eskasiak hiru taldetan bil-tzera behartu gintuen eta ez zen desberdintasun esanguratsurik nabaritu etxean, kalean eta beste leku itxietan gertatu zirenen artean. Desberdintasun esanguratsua topatu zen geldialdia nork antzeman zuen aztertzerakoan. Testi-gurik gabeko geldialdietatik ez zegoen pertsona bakarra bizirik urtebetera. Le-hen esku-hartzaileek eta BEAk ikusitako geldialdiek lortu zuten biziraupenik onena. Testiguak berpiztea hastea ere, urtebetera biziraupen hobeagoa lortzea-rekin erlazionatzen zen modu esanguratsuan. Gai-

xoak denera

(% )

Bizirik urtebetera

bbk (egunak)

Mediana (egunak)

P

Sexua

• Gizonezkoa 142 (18,8)

25 (% 17,6) 90,9 3,2

• Emakumea 61 (18,5)

8 (% 13,1) 72,0 3,5 0,707

Non eman den

• Etxean 100 14 (% 14,0) 62,4 3,1

• Kalean 53 8 (% 15,1) 70,4 3,2

• Beste espazio itxia batean 41 11 (% 26,8) 103,2 4,9 0,241

Nork ikusia

• Testigurik ez 5 0 8,1 3,6

• BEAk ikusitakoak 17 7 (% 41,2) 173,1 84,4

• BEOk ikusitakoak 9 1 (% 11,1) 42,7 2,4

• Familiartekoak ikusitakok 75 7 (% 9,3) 46,0 3,0

• Lagun batek ikusitakoak 4 0 3,1 3,0

• Lehen esku-hartzaileek ikusitakoak

9 7 (% 77,8) 286,6 -

• Beste norbaitek ikusita-koak

75 11 (% 14,7) 63,9 3,2

< 0,01

Lekukoak BBB-O hasten du

• Bai 51 22 (% 43,1) 168,2 37,9

• Ez 143 11 (% 7,7) 39,2 3,0 < 0,01

Deitzaileak kontatzen duena

• Sinkopearekin erlazioa 131 20 (% 15,3) 66,7 3,4

• Gaixotasunekin erlazioa 63 13 (% 20,6) 86,7 3,1 0,84


95 / 167

Etiologia

• Kardiakoa 109 27 (% 24,8) 104,0 6,3

• Bestelakoak 85 6 (% 7,1) 33,7 3,0 < 0,01


• BEA 83 21 (% 25,3) 97,5 4,5

• BEO 48 1 (% 2,1) 23,1 2,9

• BEO + BEA 60 11 (% 18,3) 75,6 3,2

• BEO + Medikua 2 0 2,9 2,9

• BEO + Medikua + BEA 1 0 - -

0,009


• Desfibrilagarria 67 25 (% 37,3) 147,3 26,1

• Ez-desfibrilagarria 108 7 (% 6,5) 32,0 3,0 < 0,01

BEAk iristeko behar duen denbora

• 0-5 min 24 7 (% 29,2) 112,0 4,5

• 5-10 min 48 9 (% 18,8) 80,2 3,6

• 10-15 min 40 6 (% 15,0) 62,3 2,5

• 15-20 min 27 5 (% 18,5) 76,6 4,8

• >20 min 49 6 (% 12,2) 60,0 3,1

0,345

BEOk iristeko behar duen denbora

• 0-5 min 23 1 (% 4,3) 35,8 3,1

• 6-10 min 51 8 (% 15,7) 69,0 3,1

• 11-15 min 31 3 (% 9,7) 47,8 3,1

• 16-20 min 6 1 (% 16,7) 63,7 2,7

• >20 min 3 0 2,8 2,8

0,731

Adina hamarnaka

• 0-10 urte 2 0 36,3 5,1

• 11-20 urte 1 0 3,6 3,6

• 21-30 urte 4 0 2,5 2,3

• 31-40 urte 8 0 4,3 3,2

• 41-50 urte 22 5 113,1 4,8

• 51-60 urte 37 9 100,2 3,2

• 61-70 urte 51 10 83,0 3,4

• 71-80 urte 54 5 44,0 3,1

• 81-90 urte 21 4 88,4 3,1

• > 91 urte 1 0 2,3 2,3

0,122

24. taula: BEZIa lortu zutenen urtebeteko biziraupenaren eta aldagai ezberdinen arteko erlazioa

Etiologia kardiakoa besteekin alderatuz, biziraupen hobearekin erlazionatu zen modu esanguratsuan. Hasieratik BEA mugitzeak ere biziraupen hobearekin erlazioa izan zuen eta baliabide ezberdinak mugitzeak desberdintasun esangu-ratsua erakutsi zuen. Hasierako erritmoa desfibrilagarria izateak erlazio esan-guratsua erakutsi zuen biziraupen hobearekin. Ez BEAk iristeko behar izan zuen denborak, ez BEOk iristeko behar izan zuen denborak eta ez adinak ez zuten desberdintasun esanguratsurik erakutsi biziraupenarekin.

EAEko emaitzak

96 / 167

6.8.1 ALDAGAI ANITZEKO ANALISIA Urtebetera bizirik egotearekin erlazioa zuten aldagaien aldagai anitzeko analisia 25. taulan ikus daiteke. Adinak eta sexuak, aldagai bakarreko analisian bezala, desberdintasun ez esanguratsuak ematen zituzten. Emakumeek BEZI lortzeko aukera gehiago zuten arren, nahiz modu ez-esanguratsuan izan, urtebetera bi-zirik egoteko aukera gutxiago zuten. Adinak ere, orokorrean modu negatiboan jokatzen zuen eta zenbat eta adina gehiago, urtebetera bizirik egoteko aukera gutxiago, nahiz modu ez-esanguratsuan izan. Lekukoak berpiztea hastea keinu garrantzitsua zen urtebetera bizirik irauteari begira. Modu oso garrantzitsu eta esanguratsuan areagotzen zuen urtebetera bizirik egoteko aukera. Gauza bera gertatzen zen, modu oso ahaltsuan, BEAk detektatzen zuen lehen erritmoa desfibrilagarria zenean.

BE denbora gabe BEO denborarekin BEA denborarekin Aldagaia

OR % 95 KT OR % 95 KT OR % 95 KT

Adina

< 60 urte 1 1 1

60-73 urte 0,48 0,18 - 1,27 0,41 0,07 - 2,46 0,55 0,21 - 1,48

> 73 urte 0,35 0,10 - 1,21 0,74 0,11 - 4,80 0,36 0,10 - 1,27

Sexua

Gizonezkoa 1

Emakumea 0,55 0,18 - 1,63 0,45 0,07 - 2,83 0,57 0,19 - 1,69

Lekukoak berpiztea

Ez 1 1 1

Bai 10,69 4,37 - 26,11 24,35 4,72 - 125,60 11,33 4,59 - 27,98

Erritmoa desfibrilagarria

Ez 1 1 1

Bai 17,55 6,63 - 46,48 12,47 2,65 - 58,69 14,12 5,23 - 38,09

Ezezaguna 1,09 0,13 - 9,42 1,36 0,13 - 13,82 3,91 0,40 - 37,80

BEOren denbora 0,75 0,24 - 2,35

BEAren denbora 0,69 0,43 - 1,12

25. taula: Urtebetera bizirik egotearekin erlazioa zuten aldagaien aldagai anitzeko analisia

BEO eta BEAren denborek, aldagai anitzeko analisi honetan ez digute emaitza esanguratsurik eman. Denbora areagotzen den bezala emaitza okerragoak edukitzeko joera izan arren, ez dugu desberdintasun esanguratsurik aurkitu.

97 / 167

7 Em aitzak herr ia ldeka

98 / 167


99 / 167

7. EMAI TZAK HERRI ALDEKA Pertsona/urte intzidentziari dagokionez, Gipuzkoan hasi ziren berpizte ge-hien. Bertan jasotako 465 berpizte-saiakerek ehun mila biztanleko 45,1 kasu suposatu zuten. Bizkaian berriz jaso ziren 486 saiakerek ehun mila biztanleko 28,5 kasu suposatu zuten. Arabako 133 saiakerek, berriz, ehun mila biztanleko 29 kasu suposatu zuten. Emakumeen eta gizonezkoen arteko banaketa antzera mantendu zen hiru he-rrialdeetan % 70 inguru gizonezkoak eta % 30 inguru emakumeak. Araban igo zen proportzioa apur bat gizonezkoetan. Hiru herrialdeetan etxea izan zen kokaleku usuena. Bizkaian eta Gipuzkoan % 70 inguru eta Araban apur bat jaitsi zen, % 57 arte. Geldialdia testigu baten aurrean ematea izan zen usuena hiru herrialdeetan. Testigurik gabeko geldialdiak Gipuzkoan eman ziren gehien, % 13,1ekin. On-doren zetozen Bizkaia % 9arekin eta Araba % 6,7arekin. Hiru herrialdeetan familiartekoa izan zen testigurik usuena. Testiguak berpiztea hasteari zegokio-nean, denak antzera ibili arren, Bizkaian antzeman genuen gehien % 17,9rekin. Araba da bigarren % 14,2rekin eta Gipuzkoa hirugarren % 11,18arekin. Etio-logia kardiakoa hiru herrialdetan mantendu zen % 55 eta % 60 artean. Biz-kaiak zituen kardiakorik gehien eta Gipuzkoak gutxien. Hasieratik bidaltzen zen baliabideari zegokionean desberdintasunak aurkitu genituen herrialdeka 26. taulan ikus daitekeen bezala.

Kopurua (% )

BEA BEO BEO+BEA BEO+Medikua Beste bat

Araba 67 (% 50,4) 39 (% 29,3) 14 (% 10,5) 13 (% 9,8) 0 (% 0)

Bizkaia 194 (% 39,9) 176 (% 36,2) 94 (% 19,3) 19 (% 3,9) 3 (% 0,6)

Gipuzkoa 22 (% 4,7) 174 (% 37,4) 247 (% 53,1) 19 (% 4,1) 3 (% 0,6)

26. taula: Herrialdearen arabera nolako baliabidea bidali zen geldialditara

Araban eman zen erantzun usuena BEA bidaltzea izan zen. Biztanleriaren zati handiena Gasteizen bizi denez, bertako BEA azkar iritsiko dela pentsa daiteke eta beraz hau bidali zen zuzenean geldialdietara. Herrialde hau izan zen BEO+medikua proportzio handienean mugitu zuen herrialdea. Gasteizen bizi ez diren biztanleak oso sakabanatuta bizi direnez, herrialdean dauden BEAk denbora asko behar dute bertara iristeko eta ondorioz inguruko medikua mu-gitzen da. Bizkaian, BEO eta BEA antzeko proportzioan mugitu ziren. Gi-puzkoan aldiz, erantzun bikoitza egiteko ohitura handiagoa zegoen eta gutxi-tan mugitu zen BEA bakarrik. Erantzun bikoitzaren ondorioz, BEOk BEAren presentzia kasu gutxiagotan erreklamatu behar izan zion zentro koordinatzai-leari Gipuzkoan (% 26,7), Bizkaian (% 57,2) edo Araban (% 62,5) baino.

Emaitzak herrialdeka

100 / 167

BEAk hasieran detektatu zituen erritmoen artean, ez-desfibrilagarria izan zen hiru herrialdeetan % 80 eta % 90a artean. Ondorioz deskargarik eman ez zuen kasuen proportzioa ere antzera mantendu zen (% 70-85). BEOk deskargarik ematen ez zuen kasuen proportzioa ere % 77 eta % 80 artean mantendu zen hiru herrialdeetan. Emaitzari zegokionez, 27. taulan ikus daiteke herrialdeka aurkitu genuena. Be-raz, bakoitzak erantzun ezberdina eman arren, antzeko proportzioa mantendu zen bizirik urtebetera. Hasitakoak BEZI Osp. Alta Bizirik urtera Araba 133 22 (% 16,5) 6 (% 4,5) 4 (% 3,0) Bizkaia 486 98 (% 20,2) 23 (% 4,7) 9 (% 1,8) Gipuzkoa 465 83 (% 17,8) 25 (% 5,4) 15 (% 3,2)

27. taula: Herrialdeka lortutako emaitzen ehunekoak

BEZIari dagokionez, ez genuen desberdintasun esanguratsurik topatu he-rrialde ezberdinen artean (28. taula).

Hasitakoak BEZI BAI BEZI EZ OR % 95 KT

Araba 133 22 (% 10,8) 111 (% 12,6) 1 Bizkaia 486 98 (% 48,3) 388 (% 44) 1,27 0,75-2,19 Gipuzkoa 465 83 (% 40,9) 382 (% 43,4) 1,10 0,64-1,9 203 881 - -

28. taula: BEZIari dagokionez herrialde ezberdinen arteko aldea

Ospitaleko altari dagokionez ere ez genuen herrialdeen arteko desberdintasun esanguratsurik topatu (29. taula).

Hasitakoak Ospitaleko alta BAI

Ospitaleko alta EZ

OR % 95 KT

Araba 133 6 (% 10,5) 127 (% 12,4) 1 Bizkaia 486 26 (% 45,6) 461 (% 44,9) 1,19 0,45-3,31 Gipuzkoa 465 25 (% 43,9) 439 (% 42,7) 1,21 0,46-3,35 57 1027 - -

29. taula: Ospitaleko altari dagokionez herrialde ezberdinen arteko aldea

Urtebetera bizirik egoteari zegokionean ere ez genuen herrialdeen arteko des-berdintasun esanguratsurik topatu.


101 / 167

Hasitakoak Urtebetera bizirik

BAI Urtebetera bizirik

EZ OR % 95 KT

Araba 133 4 (% 14,3) 129 (% 12,2) 1 Bizkaia 486 9 (% 32,1) 466 (% 45,2) 0,62 0,17-2,44 Gipuzkoa 465 15 (% 53,6) 444 (% 42,6) 1,09 0,33-3,96 28 1039 - -

30. taula: Urtebetera bizirik egoteari dagokionez herrialde ezberdinen arteko erlazioa

BEZI BAI BEZI EZ OR % 95 KT BEA 59 134 1 BEO 20 156 0,29 0,16-0,52 BEO + BEA 17 77 0,5 0,26-0,96 96 367 - -

31. taula: Bizkaian lortutako BEZIak bidalitako baliabideen arabera

BEZI BAI BEZI EZ OR % 95 KT

BEA 9 13 1 BEO 26 148 0,25 0,09-0,72 BEO + BEA 46 200 0,33 0,12-0,90

81 361 - -

32. taula: Gipuzkoan lortutako BEZIak bidalitako baliabideen arabera

BEZI BAI BEZI EZ OR % 95 KT

BEA 17 50 1 BEO 2 37 0,16 0,02-0,79 BEO + BEA 3 11 0,8 0,16-3,68

22 98

33. taula: Araban lortutako BEZIak bidalitako baliabideen arabera

Hiru herrialdeetan emaitzarik onenak BEA bakarrik bidali zenean lortu ziren (31., 32., eta 33. taulak) . Emaitzak esanguratsuak izan ziren beti BEA eta BEO alderatzerakoan. BEA eta BEA+BEO alderatzerakoan, berriz, esangura-tsua izan zen Gipuzkoan eta Bizkaian, baina Araban ez.

Araba Bizkaia Gipuzkoa OR % 95 KT OR % 95 KT OR % 95 KT

BEO 0,903 0,767-1,063 0,980 0,930-1,032 0,915 0,865-0,968 BEA 0,913 0,652-0,978 0,984 0,966-1,002 0,952 0,925-0,980

34. taula: Baliabideek iristeko behar izan zuten denbora eta BEZIaren erlazioa herrialdeka

Denborari dagokionean, herrialde guztietan baliabideak beranduago iristea BEZI emaitza okerragoekin erlazionatzen zen. Horrela 34. taulan, BEOren eta BEAren atzerapen-minutuko BEZIa zenbat okertzen zen ikus dezakegu. BEAren atzerapenaren eta BEZI gutxiagoren arteko erlazioa esanguraren mu-gan mantendu da hiru herrialdeetan.

Emaitzak herrialdeka

102 / 167

BEZIa lortu ez zen kasuetan, BEAk hartu zuen berpiztea uzteko erabakia kasu gehienetan. Batzuetan zentro koordinatzaileko medikuak hartu zuen era-baki hau eta Gipuzkoan (% 3,2) eman zen proportzio altuxeagoan (% 0,5-0,9 besteetan). Gainerako kasuetan, beste mediku batek hartu zuen. Sei organo-emaileetatik, bi Gipuzkoan izan ziren eta lau Bizkaian. Urtebetera bizirik zeuden gaixoen CPC 35. taulan ikus daitekeen bezalakoa zen herrialdeka. Normala Ezintasun ertaina Ezintasun larria Araba 4 0 0 Bizkaia 6 1 2 Gipuzkoa 11 2 2

35. taula: Urtebetera gaixoen CPCa herrialdeka

Geldialditik atera ondoren Araban 3 DAE jarri zirela antzeman dugu, Bizkaian 2 eta Gipuzkoan beste hiru.

103 / 167

8 Eztabaida

104 / 167


105 / 167

8.1 EZAUGARRI OROKORRAK EAEn urtean 723 berpizte inguru hasten dira. Honek heriotza guztien % 3,75 suposatzen du. Heriotzen kopuruari begiratuta (36. taula), Gipuzkoak hasten ditu berpizte gehien. Ematen diren heriotzen % 5ean hasten da berpiztea. Araba da bigarrena eta bertako heriotzen % 3,69an hasten da berpiztea. Biz-kaian ematen diren heriotzen % 3,04an hasten du norbaitek berpiztea. Datu hauek heriotza guztien inguruan daude kalkulatuak, hau da ospitalean eta ospitalez kanpo ematen diren heriotzen inguruan. Emandako portzenta-jeak, beraz, heriotza ospitalez kanpo edo ospitalean eman den kontuan izan gabe eman dira. Ospitale barnean hasi diren berpizteen datua ere ez dugu.

Eremua Heriotzak (absolutuak) EAE 19.252 Araba 2.414 Bizkaia 10.638 Gipuzkoa 6.200

35. taula: EAEn 2007. urtean emandako heriotzak

Eztabaida

106 / 167

Zirkulazio-zeinurik ez. Berpiztea hasteaerabakitzen da. Kopurua = 1.084

Etiologiaez-kardiakoa720 (% 66)

Etiologia kardiakoa364 (% 34)

Lekukorik ez16 (% 4,4)

Lekuko ez-sanitarioa

316 (% 86,8)

Lekukosanitarioa32 (% 8,8)

Lekukorik ez98 (% 13,6)

Lekuko ez-sanitarioa

555 (% 77,1)

Lekukosanitarioa67 (% 9,3)

Erritmodesfibrilagarria

2 (% 2)

Testiguak BBB-O3 (% 3,1)


20 (% 3,6)



4 (% 6)


3 (18,7)

Testiguak BBB-O0


88 (% 27,8)



17 (% 53,1)

BEZI4 (% 4,1)

BEZI68 (% 12,2)

BEZI15 (% 22,4)

BEZI2 (% 12,5)

BEZI93 (% 29,4)

BEZI21 (% 65,6)

BEZI87 (% 12,1)

BEZI116 (% 31,9)

BEZI203 (% 18,7)

Ospitaleko alta: 57 (% 5,25)

CPC 1: 34 (% 3,1)CPC 2: 7 (% 0,6)CPC 3: 2 (% 0,2)CPC 4: 11 (% 1)

CPC 5: 1027 (% 94,7)Bizirik baina CPC ezezaguna: 3 (% 0,3)

Bizirik urtebetera: 33 (% 3,04)Urtean zehar hildakoak: 12

CPC 1: 26 (% 2,4)CPC 2: 3 (% 0,3)CPC 3: 4 (% 0,4)

CPC 4: 0CPC 5: 1039 (% 95,8)Galdutakoak: 12 (% 1)

33. irudia: Gure emaitzen laburpena


107 / 167

Gure erkidegoak 2.129.339 biztanle dituenez, eta jarraipena urte eta erdiz egin genuenez, hasitako erreanimazioen intzidentzia pertsona-urterako haztatuta 33,94koa da. Guk baino berpizte gutxiago eta gehiago hasten dituzten herrial-deak aurki ditzakegu. Europako 37 komunitate biltzen dituen errebisio siste-matiko batean urtean 5,45etik 119,46ra arteko tartea aurki daiteke (31;142). Errebisio honek batez bestekoa 38an kokatzen du (31), Estatu Batuetan 55ean egon daitekeen bitartean (34). Dispertsio hau arrazoi askok justifika dezakete. Kultura guztietan ez da herio-tza modu berean onartzen. Gure kulturan, urrunago joan gabe, duela urte gu-txi erreanimatzen ez zen gaixoa gaur egun erreanimatzea ez da arraroa. Gure seriean eritasun terminala zuten 47 gaixoren eta pluripatologia zuten 239 gai-xoren erreanimazioa hasi zen, baina pentsatzekoa da kultura guztietan ez dela erabakia modu berean hartzen. Erabaki bat ala bestea hartzea ez da erraza, gaixoak bere azken borondateak idatziz utzi ez baldin baditu behintzat. Gure erkidegoan, anbulantziek medikua daramatenez, erabakia errazagoa izan daitekeela pentsa daiteke. Askotan, or-dea, oinarrizko anbulantzia lehenago iristen da edo lekukoak berak hasten du berpiztea. Ondoren, medikuak, familiarekin hitz egin eta egoera guztiaren ana-lisiarekin berpiztea bertan behera uztea erabaki dezake. Geldialdi hauek seriee-tan sartuz gero, gure kasuetan gertatzen den bezala, kasu gehiago edukiko di-tugu, fibrilazio bentrikularren portzentaje txikiagoa izango dugu eta bizirau-pena txikiagoa izango da (47). Beste emergentzia-sistema batzuek, ez dituzte medikuak geldialdia eman den lekura mugitzen. Bereziki prestatuta dauden teknikariek berpiztea hasi eta kasu guztiak ospitalera eramaten dituzte. Pentsa-tzekoa da hauen serieek gureak baino kasu gehiago edukiko dituztela eta AE-Betako anbulantziek medikurik ez dutenez hasitako berpizteen intzidentzia altuagoa izatearen arrazoia hau dela pentsa daiteke . Emergentzia-sistema guztien dimentsionamendua ere ez da berbera. Baliabide asko edukitzeak berpizte asko hastea suposa dezake eta baliabide oso gutxi dituzten sistemek, berriz, gutxiago, oso berandu iristen direlako edo besterik gabe, iritsi ere egiten ez direlako. Baliabide asko edo gutxi edukitzea erlatiboa da era berean, biztanleriaren dispertsioaren arabera, baliabide-kopuru berdina nahikoa edo eskasa izan daiteke geldialdiak eskatzen duen denbora-epean iritsi nahi baldin badugu. Gure seriea nagusiki adin ertaineko gizonezkoek osatzen duten aldetik, mundu mailako beste batzuekin aldera daiteke (40;142;143). Lokalizazioari edo erritmo zirkadianoari dagokionean ere beste talde batzuekin konparagarria da (144-146).

Eztabaida

108 / 167

BEZIa aldagai oso aldakorra denez eta ondorioz ospitaleko alta edo urtebetera bizirik egotea konparagarriagoa izan daitekeen arren, gure BEZIa (% 18,7) beste serie batzuekin aldera daiteke (142;147). Ospitaleko altari dagokionean, gure kokapena ez dela txarra esan daiteke. Emaitzak denbora-epe ezberdinetan eman direnez datuak tentuz hartu behar badira ere, gure emaitzak gainerako eskualdeen antzekoak dira. 34. irudian Europako hainbat eskualdeekiko intzidentzia eta biziraupenarekiko nola kokatzen garen ikus daiteke (31) eta 35. irudian, berriz, AEBtako hainbat eskualdeekiko nola kokatzen garen (34). Gure intzidentzia eta biziraupena ez dira ez bata eta ez besteari begira altuenetakoak. Lehen aipatu dugun bezala, denok Utstein estiloa erabili arren, eskualde bakoitzak datuak jaso eta aztertze-rakoan emaitzetan eragin handia izan dezaketen ñabardurak erabil ditzakeenez, datuak tentuz hartu behar dira.


109 / 167

Intzidentziaren eta Biziraupenaren arteko erlazioa

0

5

10

15

20

25

30

35

0 20 40 60 80 100 120 140

Intzidentzia

Biz

iraup

ena

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1516 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3031 32 33 34 35 36 EAE

1 West Yorkshire 2 Lombardia 3 Vienna 4 Amsterdam 5 Nottinghamshire 6 Friuli Venezia Giulia region 7 Leicestershire 8 Nottingham 9 Edinburgh

10 Norfolk 11 Rotterdam 12 St-Etienne 13 Helsinki 14 Oslo 15 Copenhagen 16 Gotheburg 17 Bochum 18 Ljublijana 19 Katowice 20 Heidelberg 21 Stavanger 22 Three units of Stockholm 23 Ostfold 24 Bonn 25 Gent 26 Glasgow 27 Akershus 28 Leiden area 29 Mainz 30 Piacenza region 31 Trondheim region 32 Brugge 33 Tartu area 34 Austrian alpine area 35 Stralsund 36 Bodo

34. irudia: Europako hainbat eskualderekin alderatuta gure Erkidegoak duen intzidentziaren eta biziraupenaren ar-teko erlazioa

Eztabaida

110 / 167

Intzidentziaren eta Biziraupenaren arteko erlazioa

0

5

10

15

20

25

0 20 40 60 80 100 120 140

Intzidentzia

Biz

iraup

ena

1 2 3 4 5 7 6 8 12 10 14 15 16 17 18 19

20 18 22 23 24 25 26 27 25 29 27 28 29 30 EAE

1 New York 2 Chicago 3 Houston 4 Miami-Dade county 5 King County 6 Luca-Kent 7 Milwaukee County 8 San Francisco 9 Monroe County 10 Los Angeles 11 Pittsburgh 12 Memphis 13 Seattle 14 6 counties 15 Kansas City 16 Tuscon 17 Adams and York County 18 Minneapolis 19 Fresno 20 Johnson County 21 Alachua County 22 Arrowhead region 23 30 Rural communities 24 Rural communities 25 Salt Lake City 26 Durham 27 Colonie 28 Rochester 29 A rural island 30 San Juan Island

35. irudia: AEBetako hainbat eskualderekin alderatuz gure Erkidegoak duen intzidentziaren eta eta biziraupenaren arteko erlazioa.


111 / 167

Eskualdea Biztanleria Pertsona /urtea

Erritmo guztietako geldialdiak

Erritmo guztien intzidentzia

Erritmo guztietatik bizirik irtenda-koak

Biziraupena%

FB geldialdiak

FB intzidentzia

FBtik bizirik irtendakoak

Biziraupena %

West Yorkshire, Uka 2,200,000 5,874,000 1196 20.36 65 5.4 456 7.76 64 14.0

Nottinghamshire, UK 1,000,000 4,000,000 1547 38.68 94 6.1 728 18.20 85 11.7

Rotterdam, Netherlands 598,694 4,190,858 898 21.43 276 30.7 603 14.39 234 38.8

Gotheburg, Sweden 462,470 8,749,932 3871 44.24 340 8.8 1545 17.66 – –

Heidelberg, Germany 330,000 9,900,000 338 34.14 48 14.2 106 10.71 36 34.0

New York, NY 3,666,282 2329 63.53 52 2.2 650 17.73 42 6.5

Chicago, IL 5,400,000 6451 119.46 114 1.8 1394 25.82 46 3.3

Houston, TX 3,800,000 2404 63.26 193 8.0 974 25.63 150 15.4

Miami-Dade County, FL 4,332,578 738 17.03 51 6.9 284 6.56 39 13.7

King County, Wab 10,823,080 5222 48.25 837 16.0 2427 22.42 729 30.0

Oakland County, MI 4,500,000 2825 62.78 – – – – – –

Luca-Kent,OH; Southfield, MI 4,876,400 2142 43.93 173 8.1 – – – –

Milwaukee County, WI 9,390,000 4216 44.90 533 12.6 1919 20.44 421 21.9

EAE 2,129,339 3,194,008 1084 33,94 57 5,25 131 4,1 35 26,7

37. taula: Pertsona/urtera haztatu ondoren guk baino pisu gehiago zuten Europa eta AEBetako eskualdeekin alderatzea.

Eztabaida

112 / 167

Pertsona/urtera haztatu ondoren, gure seriea 14. lekuan kokatzen da aurretik aipatu ditugun Europako eta AEBetako serieekiko (37. taula). Guk baino pisu gehiago duten eskualde horiei begiratuz gero, hasitako berpizteen intzidentzia baxua da. Hiru eskualde kokatzen dira gure azpitik. Biziraupenari dagokionez, bi bakarrik kokatzen dira gure azpitik: New York eta Chicago. Deigarria da fibrilazio bentrikularren intzidentziarik baxuena dugula. Honek dudarik gabe biziraupen baxuan izan dezake eragina. Fibrilazio bentrikularrean zeuden gel-dialdien biziraupena, aldiz, altuenetako bat da, eta hiru eskualde bakarrik koka-tzen dira gure gainetik. Beste serie batzuk begiratuz gero, Asiak (Japonia, Singapur eta Taiwan) du guk baino fibrilazio bentrikularren intzidentzia baxuagoa (29). Japoniarrek odolja-rio subaraknoideoak geldialdien etiologian % 16a hartzen zutela publikatu zu-ten (7) eta ehuneko esanguratsuak aipatzen dituzten beste autoreak ere ba-daude (148) eta guk datu hau ez dugun arren, geldialdi askok etiologia ez-kardiakoa izatea gerta daiteke. Beste elikadura-mota bat egiten duten eskualde-etan akaso etiologia kardiakoa duten geldialdi gehiago emango dira eta hau izan daiteke biziraupenean topatutako desberdintasunen arrazoia. Gure seriean eritasun terminala eta pluripatologia zuten gaixoak sartu izanak, biziraupenean eragina izango du dudarik gabe. Betablokeatzaileen erabilerak ere garrantzia izan dezake fibrilazio bentrikular gutxiago azaltzearekin (149). Gure lanean ez dugu tratamendu hau hartzen zuten gaixoen aldagaia jaso. DAEek ere izan dezakete eragina FBen kopurua txikiagoa izatean (150). Gaixo hauek fibrilazio bentrikular bat baldin badute eta desfibriladoreak mozten baldin badu edo ez dugu guk ikusten edo talka jaso duelako deituz gero, inork berpiztea hasten ez duenez, ez dugu geldial-dien taldean sartzen eta ondorioz ez dugu geldialdia bezala aztertzen. Dena den, gure seriean BEAk iristen zenean adierazitako erritmoa jasotzen genuen eta ezin izan genuen BEOk KDA jartzean jasotzen zuen erritmoa az-tertu. BEOk 153 kasutan eman zuen deskarga, beraz, pentsa daiteke kasu hau-etan behintzat erritmoa desfibrilagarria izango zela. Honi gainerako eskual-deen emaitzak batuz, pentsatzekoa da jasotzeko gai izan ginen baino erritmo desfibrilagarri gehiago izango zituztela gure gaixoek.


113 / 167

8.2 ZER EGI N DEZAKEGU HOBETO Gure emaitzak beste serie batzuekin alderagarriak diren arren, hauek hobetzea behar du izan edozein ikerketa-lanaren helburua eta hobeto zer egin dezake-gun galdetzen hasiz gero, gaindi daitekeen muga ugari aurki ditzakegu. Bat-batean, BBGen arretan hobetu ditzakegun ekintza ugari bururatzen zaiz-kigun arren, gure eremuaren datuak eduki gabe alferrikako indar eta baliabi-deak erabiltzea ez da zaila. Horrela kiroldegietan desfibriladoreak ugaritzeko laguntzak ematen has gaitezke, geldialdi gehienak etxebizitzatan ematen direla jakin gabe edo desfibriladore-sare zabal bat eraiki dezakegu, biztanleriak gel-dialdia antzemateko gaitasun oso txikia duen eremu batean. Hobekuntza lortu nahi badugu, lan ezberdinen ebidentzia egokitzetik etor dai-tekeela pentsa daiteke, baina ebidentzia zientifiko gutxi eta iritzi asko dago BBBaren eta emergentziazko arreta kardiobaskularraren (EAK) inguruan (151). Gaixoaren edo familiaren baimen informatua behar duten ikerketa-lanak burutzea ez da batere erraza (152;153). Plazaratutako azken gidak (2005 eta 2010) ebidentzia ebaluatzen (110;154) eta balizko interes-gatazkak argitzen (155) saiatu ziren arren, kontrobertsia ugari dago gaiaren inguruan. Epe luzera emaitzak hobetzeko estrategia optimoak, ospitalez kanpo hasten den eta bigarren mailako prebentzioraino zabaltzen den ikuspuntu bateratzai-lea eta alde askotarikoa eskatzen du (156;157). Makina eta tratamendu berriek nekez hobetuko dute nabarmen biziraupena. Hobekuntzak lortzeko oinarrie-tara jo behar dugu berriz ere (105). Gure eremuan zer gertatzen den jakin be-harra dago. Geldialdi bakoitzaren errebisio zehatza egin behar da, denboren analisia barne. Zenbat denbora behar du lekukoak deia egiteko? Zenbat den-bora behar du gure emergentzia-sistemak deia erantzuteko? Zenbat denbora bidaliko den baliabidea erabakitzeko? Zenbat denbora behar dute ekipoek abiatzeko? Zenbat denbora eszenara, gaixoaren albora iristeko? Zenbat den-bora BBB hasteko? Lehen deskarga emateko? Hauetako galdera batzuk eran-tzun ditugun arren, beste batzuk ezinezkoak ziren garai hartan genituen erre-gistro-sistemekin. Beste batzuk, gaur egun ere ezin izango ditugu erantzun, baina egunen batean hauek ere erantzutea helburu bat dela ez dugu ahaztu behar.

Eztabaida

114 / 167

8.3 OK-BBG PROZESUA Beste patologia batzuetan emaitza onak lortuz egin den bezala, bihotz-biriketako geldialdia eta bere arreta prozesu bat bezala aztertzea proposatzen dugu. Orain arte azaldutakoan argi ikus daiteke geldialdiaren emaitzetan zeri-kusia izan dezaketen erakundeak eta pertsonak asko direla (158). Ondorioz, bihotz-biriketako geldialdia gaixotasun-prozesutzat har daiteke eta hartu behar da (36. irudia). Traumatismoetan aipatzen den lez, besterik gabe ematen den istripu bat dela pentsatzetik, patologia “prebenigarri”, “aurresangarri” eta “tratagarri” mo-duan ikustera pasatu behar dugu emaitzak lortzekotan (159). Agintariek diru-inbertsio handiak egitea, ez da besterik gabe emaitza onen sinonimo (58;160-162). Traumatismoetan egin den bezala, ikuspegi integral batetik abiatuz, zu-zendaritza mediko bat duen administrazioaren esku-hartzearen eta lidertzaren bidez prebentzioa, formazioa eta asistentzia-kalitatearen ebaluazioa landu be-har dira (163). Informazioaren bilketa eta erabilera ere modu sistematikoan egin behar da (164). EAEn geldialdien erregistroa egon badagoen arren, zer hobetua badu. Ospitalez kanpo eta ospitalean ematen diren geldialdiak jaso eta analizatzeaz gain, gorabehera kritiko guztiak jaso beharko lirateke (165). Eskolatan ere ez da modu programatuan irakasten eta ondorioz, gerora zaila izango da egungo gazteek KDA bat erabiltzeko gaitasuna izatea. Interesgarria litzateke, beraz, lehen laguntzekin erlazionatutako konpetentziak eskoletako curriculumetan sartzea (166). Egun, gidek ontzat ematen dituzten (78) bideo edo ordenagailu bidezko auto-prestakuntza materialekin hori burutu daiteke. Gainera lortutako emaitzak neurtzea eta lekuko izateko arriskua duten pertso-nengan prestakuntza jarraitua egitea garrantzitsua da (78). Lege aldetik, EAEn pauso garrantzitsuak eman diren arren, borondate onez erreanimazioa egin eta desfibriladorea erabiltzeak erantzukizun legalik ez duela izango esplizituki esa-tea ona izan daiteke (167). Aurrekontu zehatz bat izango duen plangintza eko-nomikoa ere norabide honetan lagungarri izango litzateke. Egun ditugun mota guztietako baliabideen efizientzia aztertu beharra dago eta, hauek mugatuak direnez, baliabide gehiago edo ezberdinak behar diren erabaki.


115 / 167

36. irudia: OK-BBGaren prozesua

* Legedia* Ekonomia* Prebentzioa* Preskakuntza jarraitua* Biztanleriaren heziketa* Kalitatearen ebaluazioa

ADMINISTRAZIOARENLIDERTZA

ZUZENDARITZA MEDIKOAREKIN

Geldialdi tratagarriakGeldialdi guztiak

Ezohiko lekukoak arretaLehen esku-hartzaileak arreta

Ospitalez kanpoko arreta

Eskualdeko Ospitaleak Hirugarren mailako OspitaleakLekualdatzea

Errehabilitazioa

BIZIRAUPEN

KATEA

Eztabaida

116 / 167

8.3.1 PREBENIGARRITASUNA Prebenigarria, maila batean behintzat prebenigarria da BBG. Badakigu hainbat patologiak geldialdia sortzeko arrisku handia dutela (168), eta hauen preben-tzioa eginez, geldialdien lehen mailako prebentzioa egiten dugu. Batetik patologia kardiobaskularren prebentzioan pauso garrantzitsuak eman dira. Kolesterola, hipertentsioa, diabetesa, tabakoa eta antzeko faktoreetan esku hartzeaz gain, arrisku espezifiko genetikoak dituzten gaixoen identifikazi-oan aurrerapenak egin dira (3;169). Traumatismoekin ere, trafiko-istripuen ondorioz ematen direnekin batez ere, prebentzio-lan handia egin da abiadura eta alkohola mugatuz, telefono mugikorrak debekatuz edo kaskoen, gerrikoen eta haurrak eusteko gailuen erabilera behartuz (170). Geldialdia sor dezaketen patologietara laguntza egokia, espezializatua, bidaliz gero, lehenbailehen tratamendua has daiteke eta hainbat kasutan geldialdia ekidin eta ekiditea posible ez denean tratamendua garaiz has daiteke (51). An-bulantzia egokiak bidaliz, BBG asko ekidin zirela pentsa daiteke, baina datu hau jasotzea ez da erraza. Badakigu, ordea, zenbat kasutan bidali zen anbulan-tzia kasu larrietara eta ondorioz, zenbat kasutan izan ziren sanitarioak geldial-diaren lekuko. BEA geldialdiaren lekuko izan zen gure serieko 37 kasutan zen-tro koordinatzaileak patologia larritzat jo eta BEA garaiz bidali zuela uler dai-teke. BEOk ikusi zituen 44 geldialditan ere ezin dugu erabakia ona izan ez ze-nik esan, baina 44 kasu hauetatik 38 kasutan hasieratik BEO soilik bidali zen eta 32 kasutan, hau da ia denetan, BEOk BEA eskatu zuen. Hori horrela ger-tatu izanak, hasieratik BEA behar zela pentsarazten digu eta, ondorioz, zen-troan kasu hauek antzemateko modua hobetuz gero geldialdien prebentzio hobea egin ahal izango dela pentsa daiteke. Beste 18 kasutan lehen esku-hartzailea izan zen lekuko eta kasu gehienetan Osasun Zentroetako medikuak izan zirenez, patologia larri hauen aurrean emergentzia-telefonoetara deitu or-dez gaixoak bertaratzeko erabakia hartu zutela esan nahi du. Gainerako kasu-tan, zaila da esatea zein proportziotan eduki zuten gaixoek egoera aurreikusa-razi zezakeen sintomarik. Akaso ez zuten ezer sentitu edo sentitu eta isilik ge-ratu ziren edo zerbait adierazi zioten alboan zuten lekukoari, baina ez zuten geldialdia eman arte emergentzia-sistemara deirik egin nahi izan. Orokorrean, sanitarioek geldialdi-proportzio handiagoaren lekuko izan daitezen hobekun-tza-tartea badagoela esan dezakegu. Garrantzitsua da oso, beraz, biztanleria guztiak, osasun-arloko profesional eta ezjakinek patologia hauek ezagutu, identifikatu eta ematen direnean jarraitu beharreko pausoak jakitea. Garrantzitsua da oso patologia hauek ematen dire-nean, OK-BBG eman aurretik emergentzia-sistemara deitu eta geldialdia emango balitz, pertsonal sanitarioak ikusitako geldialdi bat izatea. Gure datuek erakutsi dute hau horrela gertatuz gero emaitza hobeak lortzen direla. Maila honetan gaixoekin ez ezik, osasun-arloko profesionalekin ere lana egin beharra


117 / 167

dago. Bere kabuz, kasu batzuetan gaixoak berak gidari bezala jokatuz, miokar-dioko infartu akutu batekin joan ohi dira ospitalera. Baina larriagoa dena, gaur egun ere, profesional batek lehen arreta eman eta bere kabuz ospitalera joa-teko gomendatzen dion kasuak ikusi ohi dira. Bigarren mailako prebentzioa ere behar-beharrezkoa da. Behin geldialdi bat jasan eta bizirik irten diren gaixoak aztertu behar dira eta beste tratamendu batzuez gain, desfibriladore automatiko ezargarri bat behar izan dezakete. (3;171-177)

Eztabaida

118 / 167

8.3.2 AURRESANGARRITASUNA Aurresangarria nekez da patologia hau. Gaixo batzuk aurretik angina areago-tzea, disnea, palpitazioak, sinkopea, neke erraza edo antzeko hainbat sintoma izan baditzakete, beste batzuek ez dute inongo sintomarik, eta geldialdia da patologiaren lehen agerpena (3). Garrantzitsua da, zentzu honetan, urgentzia-tan lan egiten duten medikuek aipatutako patologien aurrean, eta bereziki sin-kopearen aurrean, susmoa izan eta diagnostikoa egiteko gaitasuna mantentzea (178;179). Nahiz ikusi dugun nagusiki etxean eta goiz-erdian ematen dela, edozein leku-tan eta ordutan eman daiteke. Gainerako serieek ere bi tontor aipatzen dituzte (180-182) gure seriean bezala, bat goiz erdialdean eta bestea arratsalde partean. Ez da etiologia kardiako eta ez-kardiakoaren arteko desberdintasunik antzema-ten (183) eta honen arrazoi bezala barneko eta kanpoko eragileak aipatzen dira. Barneko eragileen artean patologia kardiobaskularraren erritmo zirkadia-noaren, tentsio arterialaren eta bihotz-maiztasunaren igotzea edo plaketen agregaziorako joera handiagoa adierazten dira (184). Kanpoko eragileen artean estres fisiko eta emozionala dira aitatzen direnak (185). Honek atentziorako behar diren baliabideak kokatzen lagun dezakeen arren, baliabide horiek oso hedatuak egon behar dutela argi dago. Ez du zergatik adin eta aurrekari kon-kretu batzuek dituen gaixo batean gertatu behar. Aurrekari familiarrik ez duen, aurretik gaixo ez dagoen eta inolako sintomarik ez dituen pertsona gazteetan azaltzen da maiz, gure datuetan ikus daitekeen bezala. Beste serie batzuetan aurretiko patologia kardiakoa % 66an deskribatzen bada ere (186), gure seriean % 13ak besterik ez zituen aurrekari kardiakoak eta % 3,6ak IZBA aurrekariak zituen. Aurresangarritasun-eza ez da, ordea, erabat zuzena. Badakigu kardiopatia is-kemikoaren ondorioz eiekzio-frakzio baxua duten gaixoek arritmia hilgarri bat izateko aukera gehiago dutela (187;188). Eiekzio-frakzio baxua duten kasu ho-rietan, aurretik OK-BBG bat izan duten gaixoetan eta beste egoera bakan ba-tzuetan da aurresangarria eta azken urtetatik hona Desfibriladore Automatiko Ezargarri (DAE) bat jar dakieke (189-192). DAEak eiekzio-frakzio baxua du-ten pertsona horien biziraupena epe motzera (188) eta ertainera (8 urte) (193) hobetu dezakeela dioten ikerketak publikatu dira. Pertsona hauek azalpean daramate arritmia antzeman, analizatu eta hala behar balitz deskarga elektriko bat eman dezakeen desfibriladorea. Aurresangarria den kasuetan tratamendua izan dezake eta ondorioz nori eta noiz gertatuko litzaiokeen jakingo bagenu, DAE bat jarri eta bizimodu nahiko normala egingo zukeen. Beraz, desfibriladore hauek diseinatzen diren unetik, norbaitek modu orokor batean jartzeko tentazioa izan dezakeen arren, bena batetik sartzen den eta eskuineko bentrikuluraino doan kable bat behar du, eta honek konplikazioak eman ditzake. Deskarga ez-egokiak eman ditzake edo


119 / 167

beste konplikazio batzuk sor ditzake (194-197). Azalpean jarri eta kablerik gabe pertsonaren erritmoa monitorizatzen duen gailua ere ikerketa-fasean dago. Horrek seinalea urrutiko estazio batera bidal dezake eta bertatik arritmia hilgarri baten kasuan asistentzia bidali ahalko zaio. Gainera gailuak alarma bat martxan jar dezake, ingurukoek zer gertatu den antzeman eta berpiztea has dezaten (198). Detekzioaz gain, tratamendua egin dezaketen azalpeko gailuak ere ikerketa-fasean daude (199). Gure seriean DAE bat zeramaten 4 kasu topatu genituen, eta horien etiologia 2 kasutan kardiakoa eta beste bitan ezezaguna izan zen, eta hasieran topatu-tako erritmoa asistolia izan zen 3 kasutan eta FBa behin. Ez genuen desfibrila-dore horien analisirik egin eta ez dakigu ondorioz nola erantzun zuten geldial-diaren aurrean. Egun, ezarpenaren indikazioa egiteko eiekzio-frakzioa baino prozedura diagnostiko zehatzagoak aztertzen dira (200), deskarga aginduko duten algoritmo zehatzagoak bilatzen dira (201), denbora errealean bihotzaren funtzioaren balorazioa ahalbidetuko duen telemetria lantzen da (202) edo biri-ketan zenbat likido pilatzen den antzemateko funtzioak nola gehitu ikertzen da (203). Pentsatzekoa da, beraz, gero eta gehiago ezarriko direla eta geldialdi gehiagotan topatuko ditugula. Aurrerantzean egingo diren azterketek esango digute gailu horrek emaitzak espero adina hobetzen dituen. Gure inguruan ere, geldialdian zeuden eta DAEa zeramaten lau gaixo horien heriotzaren arrazoia argitu gabe geratu zenez, antzemandako jakite hutsune hau DAE bat eraman eta geldialdia gainditzen ez duten gaixoen analisia bideratuko duen ikerketa proiektu baten abiapuntua izan da.

Eztabaida

120 / 167

8.3.3 TRATAGARRITASUNA Orain arte aurkeztutako datuek erakusten duten bezala, oso denboraren men-dekoak izan arren, tratagarriak dira OH-BBGak (204). Baina zergatik lortzen da kasu batzuetan berezko zirkulaziora itzultzea eta ospitaleko alta eta beste kasu askotan ez? Emaitzak zein alderdik baldintzatzen dituzten ezagutu behar da hobetu nahi bada. BEZIa lortu duen gaixo baten ospitaleko alta lesio neurologikoen sakontasu-nak eta izan ditzakeen infekzioek baldintzatzen dute neurri handi batean (3). Beraz, ospitalera baldintza onenetan iristea oso garrantzitsua da. Bost taldetan bana daitezkeen hainbat aldagaik baldintzatzen dute tratagarritasuna (57) eta aldagai horiek ondo ezagutzea beharrezkoa da edozein esku-hartze abiatu au-rretik. 8.3.3.1 INGURUA Bizi-euste aurreratua ematen duen anbulantzietako bat Donostiako Amara auzoan dago kokatua. Auzo horretan gertatzen den geldialdi batek Oiartzungo baserri batean gertatzen denak baino emaitza hobeak izateko aukerak ditu. Inguruak erantzuna erabat baldintzatzen du. Bizilagun asko dauzkaten barrutiek (milioi bat biztanle baino gehiago) (205) edo dispertsio handia dutenak (<100 biztanle/milia2) (206) emaitza okerra-goak azaltzen dituzte. Espero zitekeen bezala, garapen mugatua duten herrien emaitzak ez dira onak (207). Gurean bezala, beste ingurune batzuetan ere etxean ematen dira geldialdi gehi-enak (40) eta hori, berez, emaitza txarren iragarle independentea izan daiteke-ela pentsa daiteke (208). Geldialdia etxean ematen denean, erritmo desfibrila-garri bat % 25 eta % 36 artean kokatzen da, kalean ematen denean ordea, % 38 eta % 79 artean (40). Etxean gertatzen diren geldialdiek, adinean, testigurik ez izateko aukeran, testiguak berpiztea ez hasteko aukeran eta anbulantzia iritsi arteko denboran desabantaila dute (40;208). Etxean emandako geldialdietan gainera, badaude lekukoari deia egitea denbora gehiago kostatzen zaiola era-kusten duten ikerketa lanak (209). Gure seriean lanpostuan eta etxean ematen ziren geldialdiek esanguratsuki emaitza okerragoak zituzten arren, aldagai ani-tzeko analisian ez da esangurarik mantendu eta ondorioz, bibliografiak dioen bezala emaitza txarra lekuarekin berarekin baino gehiago adina, lekukoaren presentzia edo denbora bezalako faktoreekin erlazionatzen dela pentsa dai-teke. Lanpostua eta kalea izan ziren, geldialdi traumatiko gehien (% 24) izan zituzten guneak eta hau izan daiteke emaitza txar horien arrazoia.


121 / 167

8.3.3.2 PAZIENTEA Datu kontrajarriak dauden arren, badaude arraza beltza, estatus sozial baxua, emakumea izatea eta adinaren bi muturrak pronostiko txarrarekin lotzen di-tuzten ikerketa-lanak (147;210-223). Gure saila arraza zuriko pertsonek osa-tzen dute eta ez dugu estatus soziala aztertu. Sexuari dagokionean, ez dugu desberdintasunik topatu emakumeen eta gizonezkoen artean. Adinaren ara-bera, berezko zirkulaziora iristen direnak gazteagoak diren arren, ez ospitaleko altan eta ez urtebetera bizirik daudenen artean ez dugu desberdintasun esangu-ratsurik topatu. Gaixoaren geldialdi aurreko egoerak ere eragin nabarmena du. Gaixoa ohera-tuta egoteak, metastatizatutako minbiziak, ondorio neurologikoak utzi dituen istripu zerebrobaskular akutuak (IZBA), giltzurrun-gutxiegitasunak, bihotz-gutxiegitasunak, hipotentsioak, sepsiak eta azidosiak pronostikoa okerragotzen dute (224;225). Gure seriean eritasun terminala zuten 47 gaixoetatik bakarra itzuli zen berezko zirkulaziora eta pluripatologia zuten 239 gaixoetatik 12. Hamahiru hauetako bakar bat ere ez zegoen bizirik urtebetera. Etiologia traumatikoak gure seriean emaitza onak izan zituen. Kasu-kopuruei begiratuz gero, traumatikoetan terminaletan bezala kasu gutxiago daude. Gel-dialdi guztiak hartu ordez, norbaitek berpiztea hasten duen kasuak hartu geni-tuenez, berpiztea zein gaixotan hasi eta zein gaixotan ez hautatzean selekti-boagoak izan zirela uste dugu eta honek emaitzak baldintza ditzake. 8.3.3.3 BBG Geldialdiaren arrazoia kardiakoa ez baldin bada (biriketako tronboenbolismo akutua, traumatismoa...), hasierako erritmoa bradiasistolikoa edo fibrilazio bentrikular fina (<0,2 mV) baldin bada, edo gertakari berean bihotz geldialdia errepikatuz gero pronostikoak okerrera egingo du (224-226). Gure seriean eti-ologia traumatikoa eta kardiologikoa zutenak antzeko BEZIa lortu zuten, baina ospitaleko altan etiologia kardiakoak erakutsi zituen emaitza onenak. Takikardia eta Fibrilazio bentrikularra dira emaitza onenekin erlazionatzen diren erritmoak (147;227;228) eta topatuko den erritmoa osasun-sistemak gai-xoaren albora iristeko behar duen denborarekin erlazionatzen da (229). Taki-kardia eta fibrilazio bentrikular guztiek denborarekin asistoliarantz degenera-tzen dutenez, zenbat eta beranduago iritsi erritmo horiek topatzeko eta beraz BEZIa lortzeko aukerak murrizten dira. Erritmo desfibrilagarri bat zuten gure serieko gaixoak erritmo ez-desfibrilagarria zutenak baino denbora gehiago bizi izan dira eta diferentzia hau esanguratsua suertatzeaz gain, aldagai anitzeko analisian esangura mantendu da.

Eztabaida

122 / 167

8.3.3.4 ERANTZUN-SISTEMA Biztanleriak sintomak ez baldin badakizki, ez badu gertatzen denean egin be-har duena ezagutzen, lehen esku-hartzaileek (polizia, suhiltzaileak) ez badute nahiko entrenamendu, oinarrizko anbulantzietako langileak ez badira espezia-lizatuak, anbulantziek ez badaramate medikurik edo gaixoa ez baldin bada hirugarren mailako ospitale batera eramaten, era berean, pronostikoa okerra-goa izango da (230-232). Gure seriean lekukoek deia egiteko zenbat denbora behar duten ezin dugu jakin. Denbora hori laburra dela onartuko bagenu ere, oinarrizko berpiztea hasi duela % 15,75ean besterik ez dugu antzeman. Lekukoak berpiztea hastea aldagai esanguratsua izan da aldagai anitzeko analisian bai ospitaleko altari eta bai urtebeteko biziraupenari begira. Ondorioz, gidek dioten bidetik, testiguak hobeto prestatzen eta zentro koordinatzaileetatik oinarrizko berpiztea egiten has daitezen telefono bidez laguntza ematen badugu zeregina (233). Deitzaileak kontatzen zuena aztertzerakoan gure zentro koordinatzaileek eran-tzun egokia ematen zuten jakin nahi genuen. Askotan BEO bakarrik bidali izana hobetzeko alor bezala interpreta dezakegu. Deitzaileak batzuetan gel-dialdiarekin erlazionatzen zailak diren mezu oso ezberdinak ematen dituenez, berpizte-gidek dioten bezala, bertako langileak galdeketan trebatzea oso ga-rrantzitsua da (110). Emaitza onenak oraindik geldialdia gertatu ez zenaren zeinuak aipatzen zituztenean jasotzen zirenez (“arnasbidea buxatua du” edo “infartua edukitzen ari da”), BEA baliabideak une honetan bidaltzea garrantzi-tsua da. Bestetik ezin da egoera bakar bat identifikatu non baliabideak bidal-tzea alferrikakoa dela dakigun. Egoera txarrenean ere, deitzaileak “hilda dago-ela uste dut” zioenean, BEZI bat lortu izanak ere, kasu guztietan saiatu beha-rra dagoela adierazten du. Gure seriean erantzun bezala BEA soilik bidali zen kasuetan, emaitzak gaine-rako erantzun-motatan baino hobeak izan ziren, modu esanguratsuan gainera. Erantzuna ausazkoa izan ez zenez, beste aldagai batzuk joka dezakete hemen. Hasieratik BEA bakarrik mugitu zen kasuetan geldialdia honen basetik gertu izan zela uler daiteke eta ondorioz iritsi arteko denbora laburra izango da. Ha-sieratik BEA ez den beste mediku bat mugitu zenean inguruko BEAk beste abisuetan lanpetuta zeudela uler daiteke. Beste mediku hauek geldialdia eman den lekura iristeko behar izaten duten denbora anbulantziena baino luzeagoa izan ohi da. Aldagai anitzeko analisian, anbulantzien denborak sartzerakoan hasieratik bidaltzen den baliabideak esangura galtzen du eta ondorioz, balia-bide motarekin baino gehiago kokalekua eta baliabideak iristeko behar zuen denborarekin erlazionatzen zela pentsa daiteke. Aldagai anitzeko analisian an-bulantzien denborek ez zuten esangurarik lortu. Hau ulertzeko kontuan eduki behar da ez dugula geldialdia ematen den unetik anbulantzia iristen den arteko


123 / 167

denbora guztia neurtzen. Neurketak deia zentroan sartzen denetik anbulantzia iristen deneraino hartzen duenez, muga honek emaitzak baldintza ditzake. Geldialdiaren arretan parte hartu zuten BEA ezberdinei dagokionez, antzeko BEZIak lortu zituzten. Esanguraren mugan Artaza bakarrik kokatu zen. Balia-bide bakoitzak hasitako berpizte-kopurua ezberdina izan zen eta ez dakigu bakoitzari egokitutako geldialdi-kopuruagatik izan zen edo berpiztea hasteko orduan irizpide ezberdinak erabili zirelako izan zen. Bakoitzak eremu ezber-dina artatzen zuenez, bertako biztanlerian zegoen desberdintasunak eta gel-dialdira iristeko behar zuen denborak ere eragina izan zezaketen emaitzetan. Lehen esku-hartzaileen prestakuntzaren inguruan aurrera pausoak eman dira. Suhiltzaile guztiek jaso dute oinarrizko berpiztearen inguruko prestakuntza eta gehienek daramate KDA bat. Udaltzainak hasi dira apurka prestakuntza jaso eta kotxeetan KDAk sartzen eta Ertzaintzaren talde bereziek ere gehitu di-tuzte prestakuntzarekin batera. Aurrerantzean bide honetatik jarraitu eta poli-zia-promozio berriek prestakuntza jasoko dute (234). Gure erkidegoan erantzun-sarean dauden anbulantzia guztiek daramate KDA eta langile guztiek jaso dute prestakuntza. Horri erizaina eta medikua darama-ten anbulantziak daudela gehitzen badiogu, erantzun-sare egokia dugula esan daiteke. Erantzun-denborek ere ideia hau indartzen dute. Behar bada, eran-tzun-sarean ez dauden anbulantzien prestakuntzan eta anbulantzia horiek KDAz hornitzean eman dezakegu emaitzak hobetu ditzakeen beste pauso bat (235). Berezko zirkulaziora itzuli diren gaixoak hirugarren mailako ospitale batera eramanak izan dira. Berpiztea noiz utzi behar den erabakitzea ez da erraza (236). Gure kasuan, beste serie batzuetan ez bezala, medikuak lekuan bertan heriotza ziurtatu duenez, BEZIa lortu ez duten gaixoak ez dira ospitalera era-man behar izan. Ikerketa egin zen garaian, ospitalez kanpoko hipotermia-programarik ez zegoen eta BEZIa lortutako gaixoei kasu batzuetan angioplas-tia egiten baldin bazitzaien ere, ez zegoen ezarrita inongo prozedura zehatzik. 8.3.3.5 BERPIZTEA OK-BBG patologia tratagarria da, betiere garaiz harrapatuz gero (51). Den-bora da muga. Minutu gutxitan bihotzak berriz ere odola berez punpatzeko duen gaitasuna modu atzeraezinean erasaten da eta garunean lesio atzeraezinak agertzen dira. Ospitaleko zainketa intentsiboko unitatetan gertatzen den bezala, geldialdia suertatu eta berehala terapia elektrikoa ematen baldin badugu, gehientsuenetan nahikoa da hori bihotzak erritmoa berreskuratu eta gaixoa berezko zirkulazi-ora itzul dadin. Minutu gutxi pasatu ondoren, ez da nahikoa terapia elektrikoa-

Eztabaida

124 / 167

rekin, KBMa eta droga basopresoreak beharrezkoak izaten dira, eta hamar mi-nututik aurrera, itzulera ia ezinezkoa izaten da. Beraz inork ikusi ez duen geldialdiaz ari bagara, oinarrizko berpiztea 4 minutu-tan eta aurreratua 10 minututan hasten ez baldin badira, lehen deskarga aurre-tik gutxienez 90 segundoko KBMa egiten ez baldin bada edo berpizteak 15 minutu baino gehiago irauten baldin badu, emaitzak kontrako kasuetan baino desegokiagoak izango dira (237-239). Geldialdiak testigurik ez izatea edo testiguak oinarrizko berpiztea ez hastea emaitza txarrekin erlazionatutako aldagai independenteak dira (147). Gure ka-suan, aurretik aipatu dugun bezala, testiguen % 15ak baino gutxiago hasten du. Beste leku batzuetan altuagoa da, % 55era iristeraino (240-245). Gaixoaren biziraupenerako komunitatearen erantzuna eta erantzun publikoa erabakigarriak dira OK-BBGan. Testiguen % 31,97ak berpiztea egiten zuen serie batean, emaitzak hobeak ziren testiguak BBG hasten zuen kasuetan, ho-beak KDA bat erabiltzen zuen kasuetan eta hobeak oraindik KDAk deskarga bat ematen zuen kasuetan (246). Koordinazio-zentroetatik, beraz, saiakera garrantzitsu bat egin behar da testi-guak berpiztea has dezan. Geldialdia pertsona heldu batean ematen denean, KBM egiten hastea errazagoa eta nahikoa izan daiteke. Geldialdia haur batean eman baldin bada eta batez ere etiologia kardiakoa ez baldin badu, masajeaz gain bentilazioak egin behar dira (110). Berpiztea ondo egin nahi bada, ondo definituta dauden pauso batzuk eman behar dira. Pauso hauek internazionalki onartu dira eta berpiztearen muina osatzen dute.

BIZIRAUPEN-KATEA

Biziraupen-katea da, beraz, behin gaixoak bihotz-biriketako geldialdi (BBG) bat izan duenean, gaixo hau biziraupenera lotzen duten akzioen batura. Haue-tako batzuk kritikoak direla ikusi da eta biziraupen-katearen kate-begiak osa-tzen dituzte (141). Tratagarritasunarekin dago beraz erabat erlazionatua.


125 / 167

37. irudia: Biziraupen katea

Biziraupenak erlazio zuzena du denborarekin, zehazki kolapsotik BBB hasi arteko tartearekin eta kolapsotik lehen desfibrilazioa eman arteko tartearekin (141). Beraz, lehen hiru katebegien zaintzarekin erlazionatzen da biziraupena-ren hobekuntza (247). Azkar deitu Lehen katebegia azkar deitzearekin erlazionatzen da. Norbaitek geldialdia izan duenean, erantzuna emango duen sistema azkar aktibatu ezean, emaitzak ez dira onak izango.

DEIALEHEN SINTOMAK ASISTENTZIA GELDIALDIA

LEHEN SINTOMAK GELDIALDIA DEIA ASISTENTZIA

GELDIALDIA DEIA ASISTENTZIA


BBG ematen denetik deia egiten den unea arteko lehen denbora ikusitako gel-dialdia izatearekin eta ematen den lekuarekin erlazionatzen da (248). Ez da ziurra ikusitako geldialdi batean deia azkarra izango dela, baina ziurra da testi-gurik gabeko geldialdian deia oso berandu egingo dela. Gure kasuan, ikusitako geldialdien ehunekoa % 89ra iristen da eta altua da beste serie batzuekin alde-ratuz. Lekukoek deia azkarrago egin dezaten zuzendu daitezkeen eragile asko daude (248).

Eztabaida

126 / 167

Geldialdiak erabat aurresangarriak balira, ez lirateke lekukorik gabeko geldial-dirik gertatuko eta denetan tratamendua zero segundotik hasiko litzateke. Gaur egun, aurretik aipatu dugun bezala, pauso asko ematen dira norabide honetan. Batetik, geldialdia usuen sortzen duten patologiak ospitalez kanpo, modu azkarrean artatzen dira. Horrela kardiopatia iskemikoa, patologia zere-brobaskularra, itotzea edo traumatismoak azkar artatzeaz gain, une larrienetan erabat monitorizatuak mantentzen dira. Patologia hauen sintomak ere biztan-leriaren artean jakinarazten dira, ezagutarazi, eta bai gaixoak berak edo berare-kin dagoen edozein lekukok azkar, geldialdia eman aurretik, dei dezan (249). Horrela geldialdi batzuek sistema sanitarioa aurrean dela ematen dira. Gure kasuan hau % 7an gertatzen da. Galdera logikoa beraz hurrengoa litzateke: Zer gertatzen da gainerakoetan? Ez dira larritasunaz ohartzen? Ez dute batere sintomarik? Seguru aski denetik egongo da antzemateko zaila den ehunekoan. Halere, oraindik, ikusitako geldialdi askotan deia berandu sartzen dela irudi-tzen zaigu. Hau da gure sailean neurtu ezin izan dugun denbora. Lekukoak ez daude horrelako kasu batean erlojuari begira, geldialdia eman den unetik la-guntza-deia egin duen arte zenbat denbora pasatu duen neurtzeko. Lekukoari galdetu eta gutxi gorabeherako denbora bat hartzea pentsatu dugu, baina ho-rrelako uneetan segundoak minutu dira eta minutuak ordu. Testiguak azkar dei dezan, ahal dela sintoma prodromikoekin dei dezan, pres-takuntza beharrezko da (250). Ezagutu behar du batetik zein patologiaren au-rrean ezin duen denbora galdu eta batez ere geldialdiaren sintomak ezagutu behar ditu (251). Ez da zaila, baina ezagutu eta ulertu behar du.

38. irudia: BBGaren detekzioa entrenamendu sanitarioaren arabera (240).

DETEKZIOA ENTRENAMENDU SANITARIOAREN ARABERA

22,2

59,2

73,987,5

0

20

40

60

80

100

Prestakuntzarikgabeko lekukoa

Pretakuntza jasoduen lekukoa

Erizaina Medikua

LEKUKOA

DE

TE

KZ

IO-P

RO

PO

RT

ZIO

A


127 / 167

Hogeita hemezortzigarren irudian ikus daitekeen bezala, mediku batek geldial-dia antzemango duela ez da ziurra, baina batere entrenamendurik ez duen le-kukoak nekez antzemango du geldialdia. Prestakuntza eta aurresangarritasunarekin, lehen egoera, hau da prestakuntza-rik gabeko pertsona izan dadila lekukoa, baztertu behar dugu eta azken hiru egoerak ehuneko handiagoan eman daitezela bilatu behar dugu. Oinarrizko berpiztea azkar hasi Biziraupen-katearen bigarren katebegiak oinarrizko berpiztea azkar hasi behar dela gogorarazten digu. Asistentzia sanitarioak beti behar izango duenez den-bora minimo bat iritsi ahal izateko, lekukoak bete behar du bigarren kate-maila hau ere.

DEIA TESTIGUAK BBBGELDIALDIA

TESTIGUAK BBB DEIA ASISTENTZIA



ASISTENTZIA

GELDIALDIA

Heziketak hemen ere ezinbesteko garrantzia du. Bi gauza sinple hauek dira erakutsi beharrekoak: Azkar deitu behar da eta laguntza iritsi artean, oinarrizko berpiztea hasi behar da. Zoritxarrez oraindik ere irudiaren hirugarren eta lau-garren suposamenduetan mugitzen gara ehuneko oso altu batean eta gure da-tuek argi erakutsi dute lekukoek berpiztea hasteak ospitaletik gaixoak bizirik irteteko dituen aukerak areagotzen dituela modu esanguratsuan. Datu berdi-nak topatu ditugu beste publikazioetan ere (252;253). Berdina gertatzen da gure datuetan, urtebetera bizirik dauden gaixoei begira jarriz gero. Testiguak berpiztea hasteak urtebetera bizirik egoteko aukerak areagotzen ditu modu esanguratsuan. Heziketak biztanleria lehen suposamendura eraman behar du eta badaude heziketa testiguek berpizte gehiago egitearekin lotzen duten lanak (245;254;255).

Eztabaida

128 / 167

Zentzu honetan gomendioak gero eta sinpleagoak dira, berpiztean aditua ez den pertsonak gogora eta egin ditzan. Hiru zenbaki dituen emergentzia tele-fono europarra, gaixoak pultsua duen begiratu gabe geldialdia antzematea, adin ezberdina duten gaixoen berpiztearen bateratzea eta antzeko erabakiak ildo honetan doaz. Emergentziako zentro koordinatzailetik, telefonoz, berpiz-tea egin dezan laguntza eskaini behar zaio lekukoari jada aipatu dugun bezala (256). Halere, gaixoa ez da kasu askotan berpiztea hasteko gai, ezintasun fisi-koa edo emozionala medio (257). Estatu espainoleko datuek diotenez geldialdien % 18an besterik ez du lehen lekukoak berpiztea hasten (27). Esparru hortatik kanpo dauden pertsonak BBBan prestatzeak BBHren biziraupena hobetzen duela ikusi da. Lehen esku hartzaileak KDAn trebatzeak ere emaitzak hobetu ditu (258). Desfibrilazio goiztiarra Biziraupen-katearen hirugarren katebegiak desfibrilazio azkarraren beharra adierazten du. Asistentzia-zerbitzuek iristeko beharrezkoa den denbora hemen ere aplikagarria denez, ezin da eskuzko desfibriladoreen zain egon. Denbora distantziarekin doa zuzenean erlazionatua. Zenbat eta desfibriladore-sare zaba-lagoa eduki, errazagoa izango da bihotza erritmo egoki batera itzularaziko duen deskarga garaiz eman ahal izatea.

DEIALEHEN SINTOMAK ASISTENTZIA GELDIALDIA

LEHEN SINTOMAK GELDIALDIA DEIA ASISTENTZIA

GELDIALDIA DEIA

GELDIALDIA DEIA

TESTIGUAK BBB

DESFIBRILAZIOA

DESFIBRILAZIOA

ASISTENTZIA DESFIBRILAZIOA

ASISTENTZIA DESFIBRILAZIOA

Ahal dela lekukoak desfibriladore automatiko bat erabiliz eman behar du lehen deskarga, biziraupena areagotuz eta gaixoaren ospitaleko egonaldiak sortuko duen gastua murriztuz (259). Honek desfibriladore-sare zabala eta hauen era-bilera zailduko ez duen legedia eskatzen du, nahiz autore batzuek edozein le-kuan jartzea errentagarria ez dela mantendu (260). Desfibrilazio publikorako


129 / 167

atzipen (DPA) programa bezala ezagutzen den pertsona entrenatuek leku pu-blikoetan KDA erabiltzeak, biziraupena hobetzen duela erakutsi duten lanak badaude (261). Etxeetan eman diren geldialdietan lekukoek KDAk erabiltzea-ren inguruan egin diren ikerketa-lanek ez dute biziraupena hobetu denik pro-batu (209). Autoreak beraz, ez dira ados jartzen etxe partikularretan KDAk jartzearen egokitasunaren inguruan (40;262) Duela gutxi arte, desfibriladoreak ospitaleetan eta zenbait urgentzia-guneetan zeuden soilik eta desfibrilazioa eman arteko denborak luzeegiak ziren noski. Gaixoa ospitalera eraman behar zen eta emaitzak txarrak ziren benetan (263;264). Pauso garrantzitsu bat desfibriladoreak kalera ateratzearekin eman zen baina hasiera batean Bizi-Euste Aurreratuko anbulantzietan bakarrik zeuden, desfi-briladoreen erabilpena medikuen esku baitzegoen. Iraultza nagusia desfibriladore automatikoekin eman zen. Desfibriladore au-tomatikoek gaixoaren erritmoa antzeman eta interpreta dezakete. Erabiltzai-

leak, ondorioz, ez du arritmien

interpretazioa egiten jakin behar eta ez du medikua izan behar. Bizirau-pena hobe-tzeaz gain,

ekonomikoki ere interesga-rriak dira (259). Gaur egun larrialdien

arretan parte hartzen duten beste profesional batzuek darabilte (Bizi-Euste Oinarrizkoa, Suhiltzaileak...) baina AEB bezalako beste herri batzuetan komu-nitateko plan batzuek medio edozein pertsonak erabiltzen du. Gailu hauek segurtasun handia dute. Duela urte batzuk European Society of Cardiology (ESC) eta European Re-suscitation Council (ERC) bildu eta Europan KDAk erabiltzeko 38. taulan adierazten diren gomendioak luzatu zituzten (235). KDA programak ziurrak, egingarriak izateaz gain, biziraupena areagotzen dute (265).

KDAk ERABI LTZEKO GOMENDI OAK • Em ergentzia- sistem a m edikoen barneko program ak

o Ezinbesteko helburua behar dute izan. BBG edukitzeko arr iskua duten gaixoak garraiatzen dituen edozein anbulantziak KDA bat eta hau erabiltzeko prestatuta dauden pertsonak eduki behar ditu.

• Em ergentzia- sistem a m edikoen kanpoko program ak o Programa komunitarioak polizia eta suhiltzaileekin. o Lekuko program ak. Aireportuak, kasinoak eta ospitaleak

bezalako leku est rategikoetan lan egiten duten pertsonak ent renatuz.

o Etxeko programak. Geldialdi gehienak etxeetan ematen direla kontuan hartuz.

38. taula: Europan desfibriladoreak jartzearen inguruko gomendioak

Eztabaida

130 / 167

Gure erkidegoan jada ehun desfibriladore automatiko baino gehiago daudela jasotzen du Osasun Sailaren datu-baseak. Hauek identifikatzen dituen nazioarteko iku-rra 39. irudian ikus daiteke. Gainera Osasun-garraio urgenteko sarean dauden anbulantzia denek desfibriladorea daramate. Honen on-dorioz, gure erkidegoan ere beste eremu ba-tzuetan bezala (266) oinarrizko berpiztea ha-siko duen baliabide bat eta beranduago iritsi baina berpizte aurreratua hasiko duen biga-rren bat bidaltzeak, hau da erantzun bikoi-tzak, zentzua badu. Oinarrizko anbulantziek badaramate, baina emergentziazkoak ez diren gainerako anbu-

lantziek ez eta polizia edo suhiltzaileak bezalako lehen esku-hartzaileek guztiek ere ez. Biztanleriatik gertuen dauden Udaltzainek, bereziki, kasu gutxitan era-man ohi dute. Espazio publiko kritikoetan eta etxeetan ere gutxi ikusten dira oraindik ere. Bi urtetik behin geldialdi bakar bat ematea nahikoa da gidek KDA bat ezartzea gomendatzeko (109). Ondo planifikatuta jarriz gero, bizi-tza-kopuru esanguratsua salba daiteke (267;268). Berpizte aurreratua azkar hasi Norbaitek pentsa dezake, beraz, desfibriladore-sare zabal bat eraikita nahikoa dela arazoari aurre egiteko. Egun, ordea, badakigu hori baino gehiago behar dela eta medikuek egindako berpizteak, gidak ondo jarraituz eginda daudenean betez ere, emaitzak hobetu ditzakeela (269;270). Badakigu desfibriladorea lau minutu pasatu ondoren aplikatuz gero, emaitzak ez direla asko aldatzen aurre-tik masajea egiten ez baldin bada. Bihotzaren metabolismoa asko narriatzen da arritmiaren ondorioz eta KBMak narriadura honi euts diezaioke, emaitzak ho-betuz (238).

39. irudia: Desfibriladorea dagoela adierazten duen ikurra


131 / 167

40. irudia: Lekukoaren leihoaren kontzeptua. Iturria (240)

Profesionalen osasun-laguntza oso garrantzitsua den arren, hauek iritsi arte denbora garrantzitsua pasatzen dela ikusiz (271), “lekukoaren leihoa” kontzep-tua ezinbestekoa da eta hori ongi egin dadin, geldialdiaren diagnostikoa egiten erakustea derrigorrezkoa da (240). Lekukoak izan behar du lehen bi katebegien arduradun. OK-BBB prozesuak hirugarren katebegia, desfibrilazioa, lekukoa-ren leiho honetan sartzera jo behar du. Hau ongi eginez gero, emaitzak ho-beak dira (245). Laugarren katebegia, bizi-euste aurreratua, lehenbailehen hasi behar da. He-men bai, sanitarioen esperientzia ezinbestekoa da. Ordu arte lekukoak egin-dako masajea garrantzitsua bada ere, kalitatezko KBM egin beharra dago, ko-ronarien perfusio-presio (KPP) egokia lortzeko. Hau ohitura duen profesio-nal-talde batek errazago eta hobeto egingo du. KPP masajearen erlaxazio-fasean aortaren eta eskuineko aurikularen artean dagoen gradientea bezala de-finitzen da. Iskemiak basodilatazio maximoa eragiten duenez, KPP areago-tzeak odol-fluxuan eragin proportzionala du. Ondorioz gizakietan 15 mmHg den KPParen atalase-maila gainditu eta hainbat minutu mantendu beharra dago miokardioaren baldintza metabolikoak hobetu eta emaitza onak lortze-kotan. Bide honetan bentilazioak egiteko, desfibrilatzeko, farmakoak emateko edo pultsuak antzemateko egiten diren masajearen etenaldiak oso kaltegarriak dira eta ahal bezainbeste murriztu behar dira (19;272-274). Ikerketa-lanetan ikusi ahal izan denez, gomendatutako sakontasunari, maiztasunari eta bentila-

Eztabaida

132 / 167

zio-konpresio erlazioari dagokionean desbideratze garrantzitsuak daude, baita esperientzia asko duten erreanimatzaileetan ere (275;276). Hau hobetu dadin saiakera garrantzitsuak egin behar dira. Gure ikerketan ez dugu KBMaren kali-tatea neurtu, ez sakontasunari eta erlaxazioari dagokionean eta ez izan dituen etenei dagokionean ere. Arlo honetan ere zer hobetua egon daitekeela uste dugunez, lagungarriak izan daitezke desfibriladore berriek gehitzen dituzten aplikazio berriak. Hauek sakontasuna, erlaxazioa eta sekuentzia egokia den ala ez esaten digute printzipio mekanikoetan edo CO2 sentsoreetan oinarrituz eta soinudun mezuen bidez erreanimatzailea zuzen dezakete (277-279). Ekogra-fiak ere, zentzu honetan lagundu dezakeela uste dute autore batzuek (280). Profesionalok egin ditzakegun beste ekarpenak arnasbidearen kontrola eta ai-reztapen egokiagoa dira. Honekin ere kontuz ibili beharra dago zeren hiper-bentilazioak itzulera benosoa eta ondorengo aurreranzko fluxua murriztu bai-tezake (281;282). Ondorioz minutuko 12 bentilazio ez gainditzea egokia dela uste dugu. Alderantziz toraxeko hutsa sortzen duten gailuek norabide honetan lagun dezaketela uste da (283-286). Gure seriean aireztapena nola egin den neurtu ez badugu ere, aurrerantzean profesionalengan kapnografoa bezalako gailuak erabiliz hau hobeto egiteko mezua indartu behar dela uste dugu. Gailu honek gainera berpiztearen emaitza zein izan daitekeenaren inguruko infor-mazioa eman diezaguke. End-tidal PCO2 berpiztearen 15-20 minutu ondoren 10 mmHg-ra iristen ez denean, esfortzuak emaitza onak emateko oso aukera gutxi ditu (287). Behin BEZI lortuz gero berriz beste geldialdi bat izateko arriskua dago, bate-tik, (288) eta disfuntzio multiorganikoaren arriskua izaten dute gaixoek, beste-tik. Miokardioa (289) eta garuna (290) dira gehien sufritzen dutenak. Narria-dura hori murriztu nahi badugu beharrezkoa da “berpizte ondorengo arretak” ondo egitea. Horrek gaixoaren bizi-konstanteak, tenperatura, koagulazioa, glu-zemia, arritmiak edo konbultsioen kontrola eskatzen du (51;291). Azken aldian hipotermiak disfuntzio horren kontrolan eragina izan dezakeela uste da. Gel-dialdia gaixo hipotermiko batean ematen denean lesioak ez dira hain larriak. Hipotermia lehenbailehen hastea, ahal dela berpiztea egiten den unean bertan, izan daiteke beste aurrerapauso bat (292-299). Berehalako hipotermia ertainaz gain koronariografia azkarrak eta angioplastiak emaitzak hobetzen dituzte BEZI ondoren elektrokardiograman STaren igoera duten gaixoetan (300;301). Eta biak konbinaturik emaitzak areagotu daitezke (302-304). Ospitalera iristen denean gaixoak duen konorte-maila ospitaleko alta lortzeari begira aldagai independentea da, baina esplorazioan GCSak baino balio ge-hiago izan dezakete kornearen eta begi-niniaren erreflexuek (305-307). Berdina gertatzen da erritmo sinusalean iristen diren gaixoekin (147). Beste eskala ba-tzuek ere badaude OK-BBG bat eduki duen gaixo batek edukiko dituen lesio neurologikoak aurresateko (109;308-313). Zenbait ikerketek diote emaitza ez


133 / 167

dagoela BEZIa arteko denboraren arabera bakarrik. BEZI lortu ondoren pro-zesu patogenikoak aurrera jarraitzen du eta garuneko eta beste organoetako lesioa areagotu egiten da. Emaitzak, hipotermia BEZI lortu bezain laster apli-katuz hobe daitezkeela diote ikerketa horiek (314-316) nahiz hipotermiak be-rak ere kontrako efektuak eduki ditzakeen (317;318). Hipotermiak sedazioa eta erlaxazioa eskatzen duenez, hainbat eskala ezingo direla aplikatu onartu be-harko dugu. Hipotermia berpiztea egiten den bitartean has daitekeela dioten autoreak ere badaude (319). Gure laginean ospitalean erreperfusioak eta hipo-termiak egin diren arren, hauen inguruko daturik ez dugu jaso. BEZIra iristen ez diren gaixoak organo-emaile dira beste eremu batzuetan (320;321) arreta ematen duten taldeen lana luzatuz. Gurean ez dago prozedura hau unez indarrean. BEZI lortzen ez duten gaixo hauen senideekin ere lana egitea garrantzitsua da oso. Ez da modu errazean eman daitekeen albistea eta ondoren gainera doluaren arreta egin behar da. Hau ere, prestakuntzarekin hobetu daitekeen alorra da (322).

134 / 167

135 / 167

9 Ondor ioak

136 / 167


137 / 167

9 . ONDORI OAK

1. Gure erkidegoan hilero 60 bat geldialdiren berpiztea hasten da. Hauetatik % 18,7 itzultzen da berezko zirkulaziora, % 5,25ak lortzen du ospitaleko alta eta % 3 dago bizirik urtebetera.

2. Geldialdia jasaten duen pertsonaren profila honakoa da: etiologia kardia-

koaren ondorioz geldialdia bere etxean eta berpiztea hasiko ez duen fami-liarteko baten aurrean duen aurrekaririk gabeko 66 urteko gizonezkoa.

3. Familiak konortea galdu duela esanez deituko du eta desfibriladorea duen anbulantzia bat bidaliko zaio etxera. Anbulantzia honek hamar minutu in-guru beharko ditu iristeko eta erritmo ez-desfibrilagarri bat topatuko du. Gaixoak BEZI lortuz gero anbulantziak hirugarren mailako ospitalera eramango du eta gaixoak BEZI lortzen ez baldin badu, etxean bertan utziko du anbulantziak.

4. Biziraupenarekin gehien erlazionatu diren aldagaiak honakoak dira:

a. Lekukoa sanitarioa izatea. b. Lekukoa sanitarioa ez den kasuetan honek berpiztea hastea. c. Geldialdiaren etiologia kardiakoa izatea. d. Hasierako erritmoa desfibrilagarria izatea.

5. Biztanleriaren heziketa ez da nahikoa. Lekukoek geldialdia azkar antzema-

teko, deia azkar egiteko eta anbulantzia iritsi artean kalitatezko masajea egiteko zailtasunak dituzte. Prestakuntza hau ez dago gure erkidegoko hez-kuntza arautuan txertatua.

6. EAEn desfibriladore-sare bat eta hau arautzen duen legea badugu. Adituen

erakundeek emandako oharrak jarraituz sarea hedatzeko aukera badago.

138 / 167

139 / 167

1 0 Bibliografia

140 / 167


141 / 167

Reference List (1) Ross C, Schwab TM. Cardiopulmonary Arrest. In: Wolfson A, editor. Harwood-

Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine. 2005.

(2) Moya Á, Sutton R, Ammirati F, Blanc JJ, Brignole M, Dahm JB, et al. Guía de práctica clínica para el diagnóstico y manejo del síncope (versión 2009). Revista Española de Cardiología 2009;62(12):1466.

(3) Mierburg R, Castellanos A. Colapso cardiovascular, paro cardiaco y muerte súbita. In: Fauci A, Braunwald E, Kasper D, Hauser S, Longo D, Jameson J, et al., editors. Harrison's Principles of Internal Medicine. 17 ed. México, DF: McG-raw-Hill; 2008.

(4) Paraskos J, Orquiola A. Cardiopulmonary Resuscitation. In: Irwin S, Rippe J, editors. Irwin and Rippe's Intensive Care Medicine. 6 ed. Philadelphia: Lippin-cott Williams & Wilkins; 2008. p. 183-207.

(5) Deakin CD, Nolan JP, Soar J, Sunde K, Koster RW, Smith GB, et al. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 4. Adult ad-vanced life support. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1305-52.

(6) Soar J, Perkins GD, Abbas G, Alfonzo A, Barelli A, Bierens JJLM, et al. Euro-pean Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 8. Car-diac arrest in special circumstances: Electrolyte abnormalities, poisoning, drow-ning, accidental hypothermia, hyperthermia, asthma, anaphylaxis, cardiac sur-gery, trauma, pregnancy, electrocution. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1400-33.

(7) Inamasu J, Miyatake S, Tomioka H, Suzuki M, Nakatsukasa M, Maeda N, et al. Subarachnoid haemorrhage as a cause of out-of-hospital cardiac arrest: a pros-pective computed tomography study. Resuscitation 2009 Sep;80(9):977-80.

(8) Deakin CD, Nolan JP, Sunde K, Koster RW. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 3. Electrical therapies: Automated ex-ternal defibrillators, defibrillation, cardioversion and pacing. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1293-304.

(9) Lippert FK, Raffay V, Georgiou M, Steen PA, Bossaert L. European Resuscita-tion Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 10. The ethics of resus-citation and end-of-life decisions. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1445-51.

(10) Zoll PM, Linenthal AJ, Gibson W, Paul MH, Norman LR. Termination of ven-tricular fibrillation in man by externally applied electric countershock. New En-gland Journal of Medicine 1956 Apr 19;254(16):727-32.

(11) Paraskos JA. Biblical accounts of resuscitation. Journal of the History of Medi-cine & Allied Sciences 1992 Jul;47(3):310-21.

(12) Safar P. Mouth-to-mouth airway. Anesthesiology 1957 Nov;18(6):904-6.

Bibliografia

142 / 167

(13) Safar P, Ecarraga LA, Elam JO. A comparison of the mouth-to-mouth and mouth-to-airway methods of artificial respiration with the chest-pressure arm-lift methods. New England Journal of Medicine 1958 Apr 3;258(14):671-7.

(14) Elam JO, Greene DG, Brown ES, Clements JA. Oxygen and carbon dioxide ex-change and energy cost of expired air resuscitation. Journal of the American Medical Association 1958 May 17;167(3):328-34.

(15) Kouwenhoven WB, Jude JR, Knickerbocker GG. Closed-chest cardiac massage. JAMA 1960 Jul 9;173:1064-7.

(16) Standards and guidelines for cardiopulmonary resuscitation (CPR) and emer-gency cardiac care (ECC). JAMA 1980 Aug 1;244(5):453-509.

(17) Guidelines for cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiac care. Emergency Cardiac Care Committee and Subcommittees, American Heart As-sociation. Part I. Introduction. JAMA 1992 Oct 28;268(16):2171-83.

(18) ECC Committee SaTFotAHA. 2005 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care.[Reprint in Pediatrics. 2006 May;117(5):e989-1004; PMID: 16651298].[Reprint in Pedia-trics. 2006 May;117(5):e1029-38; PMID: 16651282]. Circulation 2005 Dec 13;112(24:Suppl):Suppl-203.

(19) Alvarez J, Perales y Rodriguez de Viguri N. Recomendaciones internacionales en resucitación: del empirismo a la medicina basada en la evidencia. Medicina Intensiva 2005;29:342-8.

(20) Rayner M, Allender S, Scarborough P, British Heart Foundation Health Promo-tion Research Group. Cardiovascular disease in Europe. European Journal of Cardiovascular Prevention & Rehabilitation 2009 Aug;16:Suppl-7.

(21) Mackay J, Mensah G, Mendis S, Greenlund K. The atlas of heart disease and stroke. Geneva: 2004.

(22) Sutcliffe SJ, Fox KF, Wood DA, Sutcliffe A, Stock K, Wright M, et al. Inci-dence of coronary heart disease in a health authority in London: review of a community register. BMJ 2003 Jan 4;326(7379):20.

(23) Norris RM. The natural history of acute myocardial infarction. Heart 83 (6) (pp 726-730), 2000 Date of Publication: Jun 2000 2000;(6):726-30.

(24) Nolan J, European RC. European Resuscitation Council guidelines for resuscita-tion 2005. Section 1. Introduction. Resuscitation 67 Suppl 1:S3-6, 2005 Dec.

(25) Dudas K, Lappas G, Stewart S, Rosengren A. Trends in Out-of-Hospital Deaths Due to Coronary Heart Disease in Sweden (1991 to 2006). Circulation 2011 Jan 4;123(1):46-52.

(26) Álvarez Fernández JA. Supervivencia en España de las paradas cardíacas extra-hospitalarias. Med Intensiva 2001;25:236-43.


143 / 167

(27) Álvarez Fernández JA. Pobre evolución de la mortalidad por parada cardíaca en España. Rev Clin Esp 2003;203(11):513-6.

(28) Saklayen M, Liss H, Markert R. In-Hospital Cardiopulmonary Resuscitation: Survival in 1 Hospital and Literature Review. Medicine 1995 Jul;74(4):163-75.

(29) Berdowski J, Berg RA, Tijssen JGP, Koster RW. Global incidences of out-of-hospital cardiac arrest and survival rates: Systematic review of 67 prospective studies. Resuscitation 2010 Nov;81(11):1479-87.

(30) Eisenberg MS, Cummins RO, Larsen MP. Numerators, denominators, and sur-vival rates: reporting survival from out-of-hospital cardiac arrest. American Journal of Emergency Medicine 1991 Nov;9(6):544-6.

(31) Atwood C, Eisenberg MS, Herlitz J, Rea TD. Incidence of EMS-treated out-of-hospital cardiac arrest in Europe. Resuscitation 67(1):75-80, 2005 Oct.

(32) Sans S, Kesteloot H, Kromhout D. The burden of cardiovascular diseases morta-lity in Europe. Task Force of the European Society of Cardiology on Cardiovas-cular Mortality and Morbidity Statistics in Europe.[Republished from Eur Heart J. 1997 Aug;18(8):1231-48; PMID: 9458415]. European Heart Journal 1997 Dec;18(12):1231-48.

(33) Rosamond W, Flegal K, Friday G, Furie K, Go A, Greenlund K, et al. Heart di-sease and stroke statistics--2007 update: a report from the American Heart Asso-ciation Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee.[Erratum ap-pears in Circulation. 2007 Feb 6;115(5):e172]. Circulation 2007 Feb 6;115(5):e69-171.

(34) Rea TD, Eisenberg MS, Sinibaldi G, White RD. Incidence of EMS-treated out-of-hospital cardiac arrest in the United States. Resuscitation 2004 Oct;63(1):17-24.

(35) Cobb LA, Fahrenbruch CE, Olsufka M, Copass MK. Changing incidence of out-of-hospital ventricular fibrillation, 1980-2000. JAMA 288(23):3008-13, 2002 Dec 18.

(36) Rea TD, Pearce RM, Raghunathan TE, Lemaitre RN, Sotoodehnia N, Jouven X, et al. Incidence of out-of-hospital cardiac arrest. American Journal of Cardiology 2004 Jun 15;93(12):1455-60.

(37) Vaillancourt C, Verma A, Trickett J, Crete D, Beaudoin T, Nesbitt L, et al. Eva-luating the effectiveness of dispatch-assisted cardiopulmonary resuscitation ins-tructions. Academic Emergency Medicine 2007 Oct;14(10):877-83.

(38) Agarwal DA, Hess EP, Atkinson EJ, White RD. Ventricular fibrillation in Ro-chester, Minnesota: experience over 18 years. Resuscitation 2009 Nov;80(11):1253-8.

(39) Ringh M, Herlitz J, Hollenberg J, Rosenqvist M, Svensson L. Out of hospital cardiac arrest outside home in Sweden, change in characteristics, outcome and

Bibliografia

144 / 167

availability for public access defibrillation. Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation & Emergency Medicine 2009. 17

(40) Weisfeldt ML, Everson-Stewart S, Sitlani C, Rea T, Aufderheide TP, Atkins DL, et al. Ventricular Tachyarrhythmias after Cardiac Arrest in Public versus at Home. New England Journal of Medicine 2011 Jan 26;364(4):313-21.

(41) Waalewijn RA, Nijpels MA, Tijssen JG, Koster RW. Prevention of deterioration of ventricular fibrillation by basic life support during out-of-hospital cardiac arrest. Resuscitation 2002 Jul;54(1):31-6.

(42) Iwanicki J. Survival after Application of Automatic External Defibrillators be-fore Arrival of the Emergency Medical System: Evaluation in the Resuscitation Outcomes Consortium Population of 21 Million: Weisfeldt ML, Sitlani CM, Or-nato JP, et al. J Am Coll Cardiol 2010;55:1713-20. J Emerg Med 2010 Sep;39(3):395.

(43) van Alem AP, Vrenken RH, de VR, Tijssen JG, Koster RW. Use of automated external defibrillator by first responders in out of hospital cardiac arrest: pros-pective controlled trial.[Erratum appears in BMJ. 2004 Feb 14;328(7436):396]. BMJ 2003 Dec 6;327(7427):1312.

(44) Valenzuela TD, Roe DJ, Cretin S, Spaite DW, Larsen MP. Estimating effective-ness of cardiac arrest interventions: a logistic regression survival model. Circula-tion 96(10):3308-13, 1997 Nov 18.

(45) Larsen MP, Eisenberg MS, Cummins RO, Hallstrom AP. Predicting survival from out-of-hospital cardiac arrest: A graphic model. Annals of Emergency Me-dicine 1993 Nov;22(11):1652-8.

(46) Waalewijn RA, de Vos R, Tijssen JGP, Koster RW. Survival models for out-of-hospital cardiopulmonary resuscitation from the perspectives of the bystander, the first responder, and the paramedic. Resuscitation 2001 Nov;51(2):113-22.

(47) Becker LB, Smith DW, Rhodes KV. Incidence of cardiac arrest: a neglected factor in evaluating survival rates. Annals of Emergency Medicine 22(1):86-91, 1993 Jan.

(48) Rea TD, Eisenberg MS, Sinibaldi G, White RD. Incidence of EMS-treated out-of-hospital cardiac arrest in the United States. Resuscitation 2004 Oct;63(1):17-24.

(49) del Río F, Escalante JL, Núñez JR, Calvo E. Donación tras la muerte cardiaca. Parada cardiaca en el mantenimiento del donante en muerte encefálica. Medicina Intensiva 2009 Oct;33(7):327-35.

(50) Perales-Rodríguez de Viguri N, Pérez N, Álvarez-Fernández J. La desfibrilación temprana en la comunidad: romper barreras para salvar vidas. Med Intensiva 2006;30:223-31.

(51) Alvarez J, Gazmuri R. Mortalidad evitable por parada cardíaca extrahospitalaria. Med Clín (Barc) 2008;130(18):710-4.


145 / 167

(52) Ibarguren K. Atención Inicial al Politraumatizado. Triaje y Transporte. In: Poli-kalte Taldea, editor. Atención Inicial al Politraumatizado. 1 ed. Lizarra: Egraf S.A.; 1997. p. 15-34.

(53) Cosin J. Muerte súbita extrahospitalaria en España. In: Bayes de Luna A, Bru-gada P, Cosin Aguilar J, Navarro López F, editors. Muerte Súbita Cardiaca. Bar-celona: Doyma; 1991. p. 13-21.

(54) Pacheco A, Burusco S, Senosiain MV. [Prevalence of processes and pathologies dealt with by the pre-hospital emergency medical services in Spain]. [Spanish]. Anales del Sistema Sanitario de Navarra 2010;33:Suppl-46.

(55) Álvarez Fernández JA. Supervivencia en España de las Paradas Cardíacas Ex-trahospitalarias Alcalá de Henares (Madrid): Universidad de Alcalá-Departamento de Medicina-Unidad Docente de Medicina de Emergencias y Cuídados Críticos; 1999.

(56) Navalpotro Pascual J.M., Fernández Pérez C, Navalpotro Pascual S. Supervi-vencia en las paradas cardiorrespiratorias en las que se realizó reanimación car-diopulmonar durante la asistencia extrahospitalaria. Emergencias 2007 Dec 1;19(6):300-5.

(57) Álvarez Fernández JA. Supervivencia de la parada cardíaca. Rev Clin Esp 2002;202 (12):658-64.

(58) Uriarte E, Alonso D, Odriozola G, Royo I, Chocarro J, Alonso J. Supervivencia de la parada cardiorrespiratoria extrahospitalaria en Gipuzkoa: cuatro años de seguimiento. Emergencias 2001;13:381-6.

(59) Parr M. In-hospital resuscitation: review and revise. Resuscitation 1994;50(1):13-4, 2001 Jul.

(60) Skrifvars MB, Castren M, Aune S, Thoren AB, Nurmi J, Herlitz J. Variability in survival after in-hospital cardiac arrest depending on the hospital level of care. Resuscitation 2007 Apr;73(1):73-81.

(61) Culley LL, Henwood DK, Clark JJ, Eisenberg MS, Horton C. Increasing the efficiency of emergency medical services by using criteria based dispatch. An-nals of Emergency Medicine 24(5):867-72, 1994 Nov.

(62) Stiell IG, Wells GA, Field BJ, Spaite DW, De Maio VJ, Ward R, et al. Improved out-of-hospital cardiac arrest survival through the inexpensive optimization of an existing defibrillation program: OPALS study phase II. Ontario Prehospital Advanced Life Support. JAMA 281(13):1175-81, 1999 Apr 7.

(63) Diem SJ, Lantos JD, Tulsky JA. Cardiopulmonary resuscitation on television. Miracles and misinformation. New England Journal of Medicine 334(24):1578-82, 1996 Jun 13.

(64) Gordon PN, Williamson S, Lawler PG. As seen on TV: observational study of cardiopulmonary resuscitation in British television medical dramas. BMJ 317(7161):780-3, 1998 Sep;19.

Bibliografia

146 / 167

(65) Frankl D, Oye RK, Bellamy PE. Attitudes of hospitalized patients toward life support: a survey of 200 medical inpatients. American Journal of Medicine 86(6 Pt 1):645-8, 1989 Jun.

(66) Chamberlain DA, Cummins RO. Advisory statements of the International Liai-son Committee on Resuscitation (ILCOR). Resuscitation 1997 Apr;34(2):99-100.

(67) Ornato JP, Peberdy MA. Textbook of Cardiovascular Medicine. In: Topol EJ, editor. Textbook of Cardiovascular Medicine. 3 ed. 2007.

(68) European Resuscitation Council. https://www.erc.edu/index.php/mainpage/en/ . 2010. Ref Type: Internet Communication

(69) Cave DM, Gazmuri RJ, Otto CW, Nadkarni VM, Cheng A, Brooks SC, et al. Part 7: CPR techniques and devices: 2010 American Heart Association Guideli-nes for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care. Circulation 2010 Nov 2;122(18:Suppl 3):Suppl-8.

(70) Perales-Rodríguez de Viguri N, Pérez Vela JL, -Álvarez-Fernández JA. La des-fibrilación temprana en la comunidad: romper barreras para salvar vidas. Medi-cina Intensiva 2006 Jul;30(5):223-31.

(71) Castrejón S, Cortís M, Salto ML, Benittez LC, Rubio R. Mejora del pronóstico tras parada cardiorrespiratoria de causa cardiaca mediante el empleo de hipoter-mia moderada: comparación con un grupo control. Revista Española de Cardio-logía 2009 Jul;62(7):733-41.

(72) López JB, Andrés JM. Hipotermia terapéutica tras parada cardiaca. Revista Es-pañola de Cardiología 2010 Jan;63(1):124-5.

(73) Lee R, Asare K. Therapeutic hypothermia for out-of-hospital cardiac arrest. American Journal of Health-System Pharmacy 2010 Aug;67(15):1229-37.

(74) Ruiz Bailén M, Rucabado Aguilar L, Morante Valle A, Castillo Rivera A. Trombolisis en la parada cardiaca. Medicina Intensiva 2006 Mar;30(2):62-7.

(75) Martín H, López JB, Pérez JL, Molina R, Cárdenas A, Lesmes A, et al. Manejo del síndrome posparada cardiaca. Medicina Intensiva 2010 Mar;34(2):107-26.

(76) Peter AM, Alexis AT, Heather KC, Martin B, Jasmeet S, Robert AB, et al. Re-suscitation training in developing countries: A systematic review. Resuscitation 81[11], 1462-1472. 1-11-2010.

(77) Chamberlain DA, Hazinski MF, European RC, American Heart Association, Heart and Stroke Foundation of Canada, Australia and New Zealand Resuscita-tion Council, et al. Education in resuscitation. Resuscitation 59(1):11-43, 2003 Oct.

https://www.erc.edu/index.php/mainpage/en/�


147 / 167

(78) Soar J, Monsieurs KG, Ballance JHW, Barelli A, Biarent D, Greif R, et al. Eu-ropean Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 9. Prin-ciples of education in resuscitation. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1434-44.

(79) Reis AG, Nadkarni V, Perondi MB, Grisi S, Berg RA. A prospective investiga-tion into the epidemiology of in-hospital pediatric cardiopulmonary resuscitation using the international Utstein reporting style. Pediatrics 109(2):200-9, 2002 Feb.

(80) Blanco P, Sánchez L, Rodríguez A, Iglesias JA, Barreiro M. Paediatric out-of-hospital resuscitation in an area with scattered population (Galicia-Spain). BMC Emergency Medicine 20077(3). Available from: URL: http://www.biomedcentral.com/1471-227X/7/3

(81) Lopez J, Garcia C, Dominguez P, Carrillo A, Rodriguez A, Calvo C, et al. Cha-racteristics and outcome of cardiorespiratory arrest in children. Resuscitation 63(3):311-20, 2004 Dec.

(82) Tham LP, Chan I. Paediatric out-of-hospital cardiac arrests: epidemiology and outcome. Singapore Medical Journal 2005 Jun;46(6):289-96.

(83) Donoghue AJ, Nadkarni V, Berg RA, Osmond MH, Wells G, Nesbitt L, et al. Out-of-hospital pediatric cardiac arrest: an epidemiologic review and assessment of current knowledge. Annals of Emergency Medicine 46(6):512-22, 2005 Dec.

(84) López-Herce J, García C, Domínguez P, Carrillo A, Rodríguez A, Calvo C. Ca-racterísticas y evolución de la parada cardiorrespiratoria infantil en España: comparación entre Comunidades Autónomas. Medicina Intensiva 2006 Jul;30(5):204-11.

(85) Moler FW, Donaldson AE, Meert K, Brilli RJ, Nadkarni V, Shaffner DH, et al. Multicenter cohort study of out-of-hospital pediatric cardiac arrest. Critical Care Medicine 2011 Jan;39(1):141-9.

(86) Deasy C, Bernard SA, Cameron P, Jaison A, Smith K, Harriss L, et al. Epidemi-ology of paediatric out-of-hospital cardiac arrest in Melbourne, Australia. Re-suscitation 2010 Sep;81(9):1095-100.

(87) Suarez S., Rodriguez A, Iglesias JA, Rey C. Out-of-hospital cardiorespiratory arrest. What has changed since the 2005 recommendations?. Anales de Pediatria 2010 Mar;72(3):233-5.

(88) Carrillo A, Martínez A, Salvat F. Reconocimiento del niño con riesgo de parada cardiorrespiratoria. Anales de Pediatría 2006 Aug;65(2):147-53.

(89) Lopez J, Garcia C, Dominguez P, Rodriguez A, Carrillo A, Calvo C, et al. Out-come of out-of-hospital cardiorespiratory arrest in children. Pediatric Emergency Care 21(12):807-15, 2005 Dec.

(90) Li CJ, Kung CT, Liu BM, Chou CC, Chang CF, Wu TK, et al. Factors associa-ted with sustained return of spontaneous circulation in children after out-of-

http://www.biomedcentral.com/1471-227X/7/3�

Bibliografia

148 / 167

hospital cardiac arrest of noncardiac origin. American Journal of Emergency Medicine 2010 Mar;28(3):310-7.

(91) López-Herce Cid J, Domínguez Sampedro P, Rodríguez Núñez A, García Sanz C, Carrillo -Álvarez A, Calvo Macías C, et al. Parada cardiorrespiratoria secun-daria a traumatismos en niños. Características y evolución. Anales de Pediatría 2006 Nov;65(5):439-47.

(92) Rosemurgy AS, Norris PA, Olson SM, Hurst JM, Albrink MH. Prehospital traumatic cardiac arrest: the cost of futility. Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 35(3):468-73; discussion 473-4, 1993 Sep.

(93) Battistella FD, Nugent W, Owings JT, Anderson JT. Field triage of the pulseless trauma patient. Archives of Surgery 134(7):742-5; discussion 745-6, 1999 Jul.

(94) Shimazu S, Shatney CH. Outcomes of trauma patients with no vital signs on hospital admission. Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 23(3):213-6, 1983 Mar.

(95) Stockinger ZT, McSwain NE, Jr. Additional evidence in support of withholding or terminating cardiopulmonary resuscitation for trauma patients in the field. Journal of the American College of Surgeons 198;(2):227-31.

(96) Hopson LR, Hirsh E, Delgado J, Domeier RM, Krohmer J, McSwain NE, Jr., et al. Guidelines for withholding or termination of resuscitation in prehospital traumatic cardiopulmonary arrest. Journal of the American College of Surgeons 196;(3):475-81.

(97) Hopson LR, Hirsh E, Delgado J, Domeier RM, McSwain NE, Krohmer J, et al. Guidelines for withholding or termination of resuscitation in prehospital trauma-tic cardiopulmonary arrest: joint position statement of the National Association of EMS Physicians and the American College of Surgeons Committee on Trauma. Journal of the American College of Surgeons 196;(1):106-12.

(98) Hopson LR, Hirsh E, Delgado J, Domeier RM, McSwain N, Krohmer J, et al. Guidelines for withholding or termination of resuscitation in prehospital trauma-tic cardiopulmonary arrest: a joint position paper from the National Association of EMS Physicians Standards and Clinical Practice Committee and the Ameri-can College of Surgeons Committee on Trauma. Prehospital Emergency Care 7(1):141-6, 2003 Jan;-Mar.

(99) Pickens JJ, Copass MK, Bulger EM. Trauma patients receiving CPR: predictors of survival. Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 58(5):951-8, 2005 May.

(100) Cera SM, Mostafa G, Sing RF, Sarafin JL, Matthews BD, Heniford BT. Physio-logic predictors of survival in post-traumatic arrest. American Surgeon 69(2):140-4, 2003 Feb.

(101) Lockey D, Crewdson K, Davies G. Traumatic cardiac arrest: who are the survi-vors? Annals of Emergency Medicine 48(3):240-4, 2006 Sep.


149 / 167

(102) Lilja GP, Swor RA. Atención prehospitalaria. In: Tintinalli JE, Kelen GD, Stapczynski JS, editors. Medicina de urgencias. 3 ed. American College of Emergency Physicians; 2000. p. 1-7.

(103) Pantridge JF, Geddes JS. A mobile intensive-care unit in the management of myocardial infarction. Lancet 1967 Aug 5;2(7510):271-3.

(104) Grace WJ, Chadbourn JA. The mobile coronary care unit. Diseases of the Chest 1969 Jun;55(6):452-5.

(105) Eisenberg MS. Improving survival from out-of-hospital cardiac arrest: back to the basics. Annals of Emergency Medicine 2007 Mar;49(3):314-6.

(106) Pacheco Rodríguez A, Álvarez García A, Hermoso Gadeo FE. Servicios de emergencia médica extrahospitalaria en España. In: Perales y Rodriguez de Vi-guri N, editor. Avances en emergencias y resucitación III.Barcelona: EDIKA MED; 1998. p. 125-40.

(107) EUSTAT. Biztanleria, lurralde-eremuen, sexuaren eta biztanleria-dentsitatearen arabera_ 2006. Eustat 2006Available from: URL: http://www.eustat.es/elementos/ele0004700/tbl0004736_e.html

(108) Demografia. Datutalaia 2011 February 27Available from: URL: http://www.datutalaia.net/

(109) Handley AJ, Koster R, Monsieurs K, Perkins GD, Davies S, Bossaert L, et al. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation 2005. Section 2. Adult basic life support and use of automated external defibrillators.[erratum appears in Resuscitation. 2006 May;69(2):351]. Resuscitation 2005 Dec;67:Suppl-23.

(110) Nolan JP, Soar J, Zideman DA, Biarent D, Bossaert LL, Deakin C, et al. Euro-pean Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 1. Execu-tive summary. Resuscitation 2010 Oct;81(10):1219-76.

(111) 16/2005 DEKRETUA, urtarrilaren 25ekoa, mediku ez diren langileek kanpoko desfibriladore automatikoak erabiltzea arautzen duena. EHAA 2005 February 9Available from: URL: http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/bopv_20?c&f=20050209&a=200500561

(112) 8/2007 DEKRETUA, urtarrilaren 23koa, pertsonal ez-sanitarioak kanpoko des-fibriladore automatikoak erabiltzeari buruzkoa. EHAA 2007 February 12Available from: URL: http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/bopv_20?c&f=20070212&a=200700896

(113) 337/2010 DEKRETUA, abenduaren 14koa, osasun arloko zenbait dekretu alda-tzen dituena, Zerbitzuen Zuzentarauaren transposizioa egiteko arautegira egoki-tzeko. EHAA 2010 December 27Available from: URL: http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/bopv_20?c&f=20101227&a=201006393

(114) Islas K. Prevención y atención sanitaria de altura. Diario Médico 2010 Dec 23;21.

http://www.eustat.es/elementos/ele0004700/tbl0004736_e.html�

http://www.datutalaia.net/�

http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/bopv_20?c&f=20050209&a=200500561�





Bibliografia

150 / 167

(115) Osasun alorreko Aldez Aurreko Borondateei buruzko abenduaren 12ko Eusko Legebiltzarreko 7/2002 Legea, Osasun alorreko Aldez Aurreko Borondateei bu-ruzko abenduaren 12ko Eusko Legebiltzarreko 7/2002 Legea, (2002).

(116) Aurretiazko Borondatea. Osasun Saila 2011Available from: URL: http://www.osanet.euskadi.net/r85-20321/eu/contenidos/informacion/voluntades_anitcipadas/eu_volunt/volunt_introduccion_e.html

(117) Morrison LJ, Bigham BL, Kiss A, Verbeek PR. Termination of resuscitation: a guide to interpreting the literature. Resuscitation 2008 Dec;79(3):387-90.

(118) Grudzen CR, Timmermans S, Koenig WJ, Torres JM, Hoffman JR, Lorenz KA, et al. Paramedic and emergency medical technicians views on opportunities and challenges when forgoing and halting resuscitation in the field. Academic Emer-gency Medicine 2009 Jun;16(6):532-8.

(119) Morrison LJ, Verbeek PR, Zhan C, Kiss A, Allan KS. Validation of a universal prehospital termination of resuscitation clinical prediction rule for advanced and basic life support providers. Resuscitation 2009 Mar;80(3):324-8.

(120) Morrison LJ, Visentin LM, Kiss A, Theriault R, Eby D, Vermeulen M, et al. Validation of a rule for termination of resuscitation in out-of-hospital cardiac arrest. New England Journal of Medicine 355(5):478-87, 2006 Aug 3.

(121) Skrifvars MB, Vayrynen T, Kuisma M, Castren M, Parr MJ, Silfverstople J, et al. Comparison of Helsinki and European Resuscitation Council "do not attempt to resuscitate" guidelines, and a termination of resuscitation clinical prediction rule for out-of-hospital cardiac arrest patients found in asystole or pulseless elec-trical activity. Resuscitation 201081(6):679-684.

(122) Recommended guidelines for uniform reporting of data from out-of-hospital cardiac arrest: The utstein style. Annals of Emergency Medicine 1991 Aug;20(8):861-74.

(123) Recommended guidelines for uniform reporting of data from out-of-hospital cardiac arrest: the 'Utstein style'. Prepared by a Task Force of Representatives from the European Resuscitation Council, American Heart Association, Heart and Stroke Foundation of Canada, Australian Resuscitation Council. Resuscita-tion 22(1):1-26, 1991 Aug.

(124) Fredriksson M, Herlitz J, Nichol G. Variation in outcome in studies of out-of-hospital cardiac arrest: a review of studies conforming to the Utstein guidelines. American Journal of Emergency Medicine 21(4):276-81, 2003 Jul.

(125) Cummins RO, Hazinski MF. The most important changes in the international ECC and CPR guidelines 2000. Circulation 102(8 Suppl):I371-6, 2000 Aug 22.

(126) Guidelines 2000 for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovas-cular Care. Part 2: ethical aspects of CPR and ECC. Circulation 102(8 Suppl):I12-21, 2000 Aug 22.

http://www.osanet.euskadi.net/r85-20321/eu/contenidos/informacion/voluntades_anitcipadas/eu_volunt/volunt_introduccion_e.html�




151 / 167

(127) Part 1: Introduction to the International Guidelines 2000 for CPR and ECC : a consensus on science. Circulation 102(8 Suppl):I1-11, 2000 Aug 22.

(128) Jacobs I, Nadkarni V, Bahr J, Berg RA, Billi JE, Bossaert L, et al. Cardiac arrest and cardiopulmonary resuscitation outcome reports: update and simplification of the Utstein templates for resuscitation registries. A statement for healthcare pro-fessionals from a task force of the international liaison committee on resuscita-tion (American Heart Association, European Resuscitation Council, Australian Resuscitation Council, New Zealand Resuscitation Council, Heart and Stroke Foundation of Canada, InterAmerican Heart Foundation, Resuscitation Council of Southern Africa). Resuscitation 63(3):233-49, 2004 Dec.

(129) Cummins RO, Chamberlain D, Hazinski MF, Nadkarni V, Kloeck W, Kramer E, et al. Recommended guidelines for reviewing, reporting, and conducting re-search on in-hospital resuscitation: the in-hospital 'Utstein style'. A statement for healthcare professionals from the American Heart Association, the European Resuscitation Council, the Heart and Stroke Foundation of Canada, the Austra-lian Resuscitation Council, and the Resuscitation Councils of Southern Africa. Resuscitation 34(2):151-83, 1997 Apr.

(130) Idris AH, Berg RA, Bierens J, Bossaert L, Branche CM, Gabrielli A, et al. Re-commended guidelines for uniform reporting of data from drowning: the "Uts-tein style". Circulation 108(20):2565-74, 2003 Nov 18.

(131) Zaritsky A, Nadkarni V, Hazinski MF, Foltin G, Quan L, Wright J, et al. Re-commended guidelines for uniform reporting of pediatric advanced life support: the pediatric Utstein Style. A statement for healthcare professionals from a task force of the American Academy of Pediatrics, the American Heart Association, and the European Resuscitation Council. Writing Group. [Review] [60 refs]. Circulation 92(7):2006-20, 1995 Oct 1.

(132) Cummins RO, Chamberlain DA, Abramson NS, Allen M, Baskett PJ, Becker L, et al. Recommended guidelines for uniform reporting of data from out-of-hospital cardiac arrest: the Utstein Style. A statement for health professionals from a task force of the American Heart Association, the European Resuscitation Council, the Heart and Stroke Foundation of Canada, and the Australian Resus-citation Council. Circulation 84(2):960-75, 1991 Aug.

(133) Chamberlain DA, Hazinski MF, European RC, American Heart Association, Heart and Stroke Foundation of Canada, Resuscitation Council of Southern Africa, et al. Education in resuscitation: an ILCOR symposium: Utstein Abbey: Stavanger, Norway: June 22-24, 2001. Circulation 108(20):2575-94, 2003 Nov 18.

(134) Dick WF, Baskett PJ. Recommendations for uniform reporting of data following major trauma--the Utstein style. A report of a working party of the International Trauma Anaesthesia and Critical Care Society (ITACCS). [Review] [57 refs]. Resuscitation 42(2):81-100, 1999 Oct.

(135) Task Force on Quality Control of Disaster Management, The World Association for Disaster and Emergency Medicine, The Nordic Society for Disaster Medi-

Bibliografia

152 / 167

cine. Health disaster management: guidelines for evaluation and research in the Utstein Style. Volume I. Conceptual framework of disasters. Prehospital & Di-saster Medicine 17 Suppl 3:1-177, 2003.

(136) Sundnes KO. Health disaster management: guidelines for evaluation and re-search in the Utstein style: executive summary. Task Force on Quality Control of Disaster Management. Prehospital & Disaster Medicine 14(2):43-52, 1999 Apr;-Jun.

(137) Recommendations for uniform reporting of data following major trauma--the Utstein Style: an initiative. International Trauma Anaesthesia and Critical Care Society (ITACCS)[see comment]. Prehospital & Disaster Medicine 14(3):118-45, 1999 Jul;-Sep.

(138) Jennett B, Bond M. Assessment of outcome after severe brain damage. Lancet 1(7905):480-4, 1975 Mar 1.

(139) Ollero M. Edad avanzada y enefermo pluripatológico. Boletin de la Sociedad Española de Medicina Interna 2006;3:4-6.

(140) Sociedad Española de Cuidados Paliativos. Guía de Cuidados Paliativos. Inter-net 2010Available from: URL: http://www.secpal.com/guiacp/index.php?acc=dos

(141) Jacobs I, Nadkarni V, Bahr J, Berg RA, Billi JE, Bossaert L, et al. Cardiac arrest and cardiopulmonary resuscitation outcome reports: update and simplification of the Utstein templates for resuscitation registries: a statement for healthcare pro-fessionals from a task force of the International Liaison Committee on Resusci-tation (American Heart Association, European Resuscitation Council, Australian Resuscitation Council, New Zealand Resuscitation Council, Heart and Stroke Foundation of Canada, InterAmerican Heart Foundation, Resuscitation Councils of Southern Africa). Circulation 110(21):3385-97, 2004 Nov 23.

(142) Grasner JT, Meybohm P, Fischer M, Bein B, Wnent J, Franz R, et al. A national resuscitation registry of out-of-hospital cardiac arrest in Germany-a pilot study. Resuscitation 2009 Feb;80(2):199-203.

(143) Sell RE, Sarno R, Lawrence B, Castillo EM, Fisher R, Brainard C, et al. Mini-mizing pre- and post-defibrillation pauses increases the likelihood of return of spontaneous circulation (ROSC). Resuscitation 2010 Jul;81(7):822-5.

(144) Engdahl J, Herlitz J. Localization of out-of-hospital cardiac arrest in Goteborg 1994-2002 and implications for public access defibrillation. Resuscitation 64(2):171-5, 2005 Feb.

(145) Nonogi H. Is there an evening peak in the occurrence of out-of-hospital cardiac arrest in Japanese?--special situations with circadian variation. Circulation Jour-nal 2010;74(9):1802-3.

(146) Tsukada T, Ikeda T, Ishiguro H, Abe A, Miyakoshi M, Miwa Y, et al. Circadian Variation in Out-of-Hospital Cardiac Arrests due to Cardiac Cause in a Japanese Patient Population. Circulation Journal 2010;74(9):1880-7.

http://www.secpal.com/guiacp/index.php?acc=dos�


153 / 167

(147) Herlitz J, Bang A, Gunnarsson J, Engdahl J, Karlson BW, Lindqvist J, et al. Fac-tors associated with survival to hospital discharge among patients hospitalised alive after out of hospital cardiac arrest: change in outcome over 20 years in the community of Goteborg, Sweden. Heart 2003 Jan;89(1):25-30.

(148) Cocchi MN, Lucas JM, Salciccioli J, Carney E, Herman S, Zimetbaum P, et al. The role of cranial computed tomography in the immediate post-cardiac arrest period. Internal & Emergency Medicine 2010 Dec;5(6):533-8.

(149) Youngquist ST, Kaji AH, Niemann JT. Beta-blocker use and the changing epi-demiology of out-of-hospital cardiac arrest rhythms. Resuscitation 2008 Mar;76(3):376-80.

(150) Bunch TJ, White RD, Friedman PA, Kottke TE, Wu LA, Packer DL. Trends in treated ventricular fibrillation out-of-hospital cardiac arrest: a 17-year popula-tion-based study. Heart Rhythm 2004 Sep;1(3):255-9.

(151) Hazinski MFRM, Nolan JPM, Becker LBM, Steen PAM. Controversial Topics From the 2005 International Consensus Conference on Cardiopulmonary Resus-citation and Emergency Cardiovascular Care Science With Treatment Recom-mendations. [Editorial]. Circulation 2005 Nov 29;112(22):III.

(152) Hsieh M, Dailey MW, Callaway CW. Surrogate consent by family members for out-of-hospital cardiac arrest research. Academic Emergency Medicine 2001 Aug;8(8):851-3.

(153) Lemaire F, Bion J, Blanco J, Damas P, Druml C, Falke K, et al. The European Union Directive on Clinical Research: present status of implementation in EU member states' legislations with regard to the incompetent patient. Intensive Care Medicine 2005 Mar;31(3):476-9.

(154) Zaritsky AM, Morley PTM. The Evidence Evaluation Process for the 2005 In-ternational Consensus Conference on Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care Science With Treatment Recommendations. Circulation 2005 Nov 29;112(22):III.

(155) Billi JE, Eigel B, Montgomery WH, Nadkarni VM, Hazinski MF. Management of conflict of interest issues in the activities of the American Heart Association Emergency Cardiovascular Care Committee, 2000-2005. Circulation 2005 Dec 13;112(24:Suppl):Suppl-5.

(156) Rea TD, Paredes VL. Quality of life and prognosis among survivors of out-of-hospital cardiac arrest. Current Opinion in Critical Care 2004 Jun;10(3):218-23.

(157) Lick CJ, Aufderheide TP, Niskanen RA, Steinkamp JE, Davis SP, Nygaard SD, et al. Take Heart America: A comprehensive, community-wide, systems-based approach to the treatment of cardiac arrest. Critical Care Medicine 2011 Jan;39(1):26-33.

(158) Trauma System. Agenda for The Future. National Highway Traffic Safety Ad-ministration (NHTSA) 2011Available from: URL: http://www.nhtsa.gov/people/injury/ems/emstraumasystem03/index.htm

http://www.nhtsa.gov/people/injury/ems/emstraumasystem03/index.htm�

Bibliografia

154 / 167

(159) Haddon W, Jr. A logical framework for categorizing highway safety phenomena and activity. Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 12(3):193-207, 1972 Mar.

(160) Rial C, Varela J, Iglesias J, Martin D. Resultados de la implantación en Galicia de la desfibrilación semiautomática por personal no médico. Emergencias 2003;15:11-6.

(161) León M, Gómez F, Martín C, Cárdenas A, Olabarria L, De la Higuera J. Facto-res pronósticos de mortalidad en la parada cardiorrespiratoria extrahospitalaria. Med Clín (Barc) 2003;120:561-4.

(162) Álvarez J. Pobre evolución de la mortalidad por parada cardiaca en España. Rev Clin Esp 2003;203:513-6.

(163) Alberdi F, Azaldegui F, Marco P, Laviñeta E, Mintegi.I, Murgialdai A, et al. Metodología para la evaluación de la calidad de un Sistema Traumatológico. Med Intensiva 1999;23:373-9.

(164) Vaillancourt C, Charette M, Stiell IG, Phillips KR, Wells GA. Out-of-hospital cardiac arrest surveillance in Canada: a survey of national resources. CJEM Ca-nadian Journal of Emergency Medical Care 2010 Mar;12(2):119-27.

(165) Andersen PO, Maaloe R, Andersen HB. Critical incidents related to cardiac arrests reported to the Danish Patient Safety Database. Resuscitation 2010 Mar;81(3):312-6.

(166) Casado I. Educacion y formación. In: Ministerio de Sanidad y Política Social, editor. Protocolo de actuación y buenas prácticas en la atención sanitaria inicial al accidentado de tráfico.Madrid: 2011. p. 21-7.

(167) Aufderheide T, Hazinski MF, Nichol G, Steffens SS, Buroker A, McCune R, et al. Community lay rescuer automated external defibrillation programs: key state legislative components and implementation strategies: a summary of a decade of experience for healthcare providers, policymakers, legislators, employers, and community leaders from the American Heart Association Emergency Cardio-vascular Care Committee, Council on Clinical Cardiology, and Office of State Advocacy. Circulation 2006 Mar 7;113(9):1260-70.

(168) Naeem N, Montenegro H. Beyond the intensive care unit: a review of interven-tions aimed at anticipating and preventing in-hospital cardiopulmonary arrest. [Review] [57 refs]. Resuscitation 67(1):13-23, 2005 Oct.

(169) A genome-wide association study in Europeans and South Asians identifies five new loci for coronary artery disease. Nat Genet 2011 Mar 6;advance online pu-blication.

(170) Departamento para la Prevención de la Violencia y los Traumatismos y Disca-pacidad. Informe sobre la situación mundial de la seguridad vial. Organización Mundial de la Salud 2009. Available from: URL: www.who.int/violence_injury_prevention

http://www.who.int/violence_injury_prevention�


155 / 167

(171) Goldberger Z, Lampert R. Implantable cardioverter-defibrillators: expanding indications and technologies. JAMA 2006 Feb 15;295(7):809-18.

(172) The Antiarrhythmics versus Implantable Defibrillators (AVID) Investigators. A comparison of antiarrhythmic-drug therapy with implantable defibrillators in pa-tients resuscitated from near-fatal ventricular arrhythmias.. New England Journal of Medicine 1997 Nov 27;337(22):1576-83.

(173) Kuck KH, Cappato R, Siebels J, Ruppel R. Randomized comparison of an-tiarrhythmic drug therapy with implantable defibrillators in patients resuscitated from cardiac arrest : the Cardiac Arrest Study Hamburg (CASH). Circulation 2000 Aug 15;102(7):748-54.

(174) Connolly SJ, Gent M, Roberts RS, Dorian P, Roy D, Sheldon RS, et al. Cana-dian implantable defibrillator study (CIDS) : a randomized trial of the implanta-ble cardioverter defibrillator against amiodarone. Circulation 2000 Mar 21;101(11):1297-302.

(175) Nademanee K, Veerakul G, Mower M, Likittanasombat K, Krittayapong R, Bhuripanyo K, et al. Defibrillator Versus beta-Blockers for Unexplained Death in Thailand (DEBUT): a randomized clinical trial. Circulation 2003 May 6;107(17):2221-6.

(176) Lau EW, Griffith MJ, Pathmanathan RK, Ng GA, Clune MM, Cooper J, et al. The Midlands Trial of Empirical Amiodarone versus Electrophysiology-guided Interventions and Implantable Cardioverter-defibrillators (MAVERIC): a multi-centre prospective randomised clinical trial on the secondary prevention of su-dden cardiac death. Europace 2004 Jul;6(4):257-66.

(177) Seidl K, Strauss M, Kleemann T. ICD therapy as secondary prevention. Herzschrittmachertherapie und Elektrophysiologie 2010 Jun;21(2):96-101.

(178) González Armengol J, López Farré A, Prados Roa F. Síncope de esfuerzo y ri-esgo de muerte súbita en deportistas jóvenes: perspectiva clínica y genética. Emergencias 2011;23:47-58.

(179) Brugada J. Papel de los urgenciólogos en la detección de los pacientes con ri-esgo de muerte súbita. Emergencias 2011;23:5-7.

(180) Lateef F, Ong ME, Alfred T, Leong BS, Ong VY, Tiah L, et al. Circadian rhythm in cardiac arrest: the Singapore experience. Singapore Medical Journal 2008 Sep;49(9):719-23.

(181) Nonogi H. Is there an evening peak in the occurrence of out-of-hospital cardiac arrest in Japanese?--special situations with circadian variation. Circulation Jour-nal 2010 Sep;74(9):1802-3.

(182) Aronow WS, Ahn C. Circadian variation of primary cardiac arrest or sudden cardiac death in patients aged 62 to 100 years (mean 82). American Journal of Cardiology 1993 Jun 15;71(16):1455-6.

Bibliografia

156 / 167

(183) Soo LH, Gray D, Young T, Hampton JR. Circadian variation in witnessed out of hospital cardiac arrest. Heart 2000 Oct;84(4):370-6.

(184) Arntz HR, Willich SN, Schreiber C, Bruggemann T, Stern R, Schultheiss HP. Diurnal, weekly and seasonal variation of sudden death. Population-based analy-sis of 24,061 consecutive cases. European Heart Journal 2000 Feb;21(4):315-20.

(185) Bossaert L. Circadian, circaseptan and circannual periodicity of cardiac arrest. European Heart Journal 2000 Feb;21(4):259-61.

(186) Muller DM, Agrawal RM, Arntz H-RMP. How Sudden Is Sudden Cardiac Death? Circulation 2006 Sep 12;114(11):1146-50.

(187) Moss AJ, Daubert J, Zareba W. MADIT-II: clinical implications. Cardiac Elec-trophysiology Review 2002 Dec;6(4):463-5.

(188) Moss AJ, Zareba W, Hall WJ, Klein H, Wilber DJ, Cannom DS, et al. Prophy-lactic implantation of a defibrillator in patients with myocardial infarction and reduced ejection fraction. New England Journal of Medicine 2002 Mar 21;346(12):877-83.

(189) Gregoratos G, Abrams J, Epstein AE, Freedman RA, Hayes DL, Hlatky MA, et al. ACC/AHA/NASPE 2002 guideline update for implantation of cardiac pace-makers and antiarrhythmia devices: summary article. A report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Gui-delines (ACC/AHA/NASPE Committee to Update the 1998 Pacemaker Guideli-nes). Journal of Cardiovascular Electrophysiology 13(11):1183-99, 2002 Nov.

(190) Buxton M, Caine N, Chase D, Connelly D, Grace A, Jackson C, et al. A review of the evidence on the effects and costs of implantable cardioverter defibrillator therapy in different patient groups, and modelling of cost-effectiveness and cost-utility for these groups in a UK context. Health Technology Assessment (Win-chester, England) 2006 Jan 16;10(27):iii-iiv.

(191) Epstein AE, DiMarco JP, Ellenbogen KA, Estes NAM, Freedman RA, Gettes LS, et al. ACC/AHA/HRS 2008 Guidelines for Device-Based Therapy of Car-diac Rhythm Abnormalities: A Report of the American College of Cardio-logy/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Writing Committee to Revise the ACC/AHA/NASPE 2002 Guideline Update for Im-plantation of Cardiac Pacemakers and Antiarrhythmia Devices) Developed in Collaboration With the American Association for Thoracic Surgery and Society of Thoracic Surgeons. J Am Coll Cardiol 2008 May 27;51(21):e1-62.

(192) Dickstein K, Vardas PE, Auricchio A, Daubert JC, Linde C, McMurray J, et al. 2010 Focused Update of ESC Guidelines on device therapy in heart failure: an update of the 2008 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure and the 2007 ESC Guidelines for cardiac and resynchroni-zation therapy. Developed with the special contribution of the Heart Failure As-sociation and the European Heart Rhythm Association. Europace 2010 Nov;12(11):1526-36.


157 / 167

(193) Goldenberg I, Gillespie J, Moss AJ, Hall WJ, Klein H, McNitt S, et al. Long-term benefit of primary prevention with an implantable cardioverter-defibrillator: an extended 8-year follow-up study of the multicenter automatic defibrillator implantation trial II. Circulation 2010 Sep 28;122(13):1265-71.

(194) Freeman JV, Wang Y, Curtis JP, Heidenreich PA, Hlatky MA. The relation bet-ween hospital procedure volume and complications of cardioverter-defibrillator implantation from the implantable cardioverter-defibrillator registry. J Am Coll Cardiol 2010 Sep 28;56(14):1133-9.

(195) Lee DS, Krahn AD, Healey JS, Birnie D, Crystal E, Dorian P, et al. Evaluation of early complications related to De Novo cardioverter defibrillator implantation insights from the Ontario ICD database. J Am Coll Cardiol 2010 Feb 23;55(8):774-82.

(196) Lin G, Nishimura RA, Gersh BJ, Phil D, Ommen SR, Ackerman MJ, et al. De-vice complications and inappropriate implantable cardioverter defibrillator shocks in patients with hypertrophic cardiomyopathy. Heart 2009 May;95(9):709-14.

(197) Reynolds MR, Cohen DJ, Kugelmass AD, Brown PP, Becker ER, Culler SD, et al. The frequency and incremental cost of major complications among medicare beneficiaries receiving implantable cardioverter-defibrillators. J Am Coll Car-diol 2006 Jun 20;47(12):2493-7.

(198) Arzbaecher R, Jenkins J, Burke M, Song Z, Garrett M. Database testing of a subcutaneous monitor with wireless alarm. Journal of Electrocardiology 2006 Oct;39(4:Suppl):Suppl-3.

(199) Bardy GH, Smith WM, Hood MA, Crozier IG, Melton IC, Jordaens L, et al. An entirely subcutaneous implantable cardioverter-defibrillator. New England Jour-nal of Medicine 2010 Jul 1;363(1):36-44.

(200) Gehi AK, Stein RH, Metz LD, Gomes JA. Microvolt T-wave alternans for the risk stratification of ventricular tachyarrhythmic events: a meta-analysis. J Am Coll Cardiol 2005 Jul 5;46(1):75-82.

(201) Wathen MS, DeGroot PJ, Sweeney MO, Stark AJ, Otterness MF, Adkisson WO, et al. Prospective randomized multicenter trial of empirical antitachycardia pa-cing versus shocks for spontaneous rapid ventricular tachycardia in patients with implantable cardioverter-defibrillators: Pacing Fast Ventricular Tachycardia Re-duces Shock Therapies (PainFREE Rx II) trial results. Circulation 2004 Oct 26;110(17):2591-6.

(202) Schoenfeld MH, Compton SJ, Mead RH, Weiss DN, Sherfesee L, Englund J, et al. Remote monitoring of implantable cardioverter defibrillators: a prospective analysis. Pacing & Clinical Electrophysiology 2004 Jun;27(6:Pt 1):t-63.

(203) Matsushita K, Ishikawa T, Sumita S, Kobayashi T, Ogawa H, Inoue N, et al. Daily shock impedance measured by implantable cardioverter defibrillator is useful in the management of congestive heart failure. Circulation Journal 2006 Nov;70(11):1462-5.

Bibliografia

158 / 167

(204) Kagawa E, Inoue I, Kawagoe T, Ishihara M, Shimatani Y, Kurisu S, et al. Who benefits most from mild therapeutic hypothermia in coronary intervention era? A retrospective and propensity-matched study. Critical Care (London, England) 2010;14(4):R155.

(205) Becker LB, Ostrander MP, Barrett J, Kondos GT. Outcome of CPR in a large metropolitan area--where are the survivors? Annals of Emergency Medicine 1920;%1991:Apr.

(206) Stapczynski JS, Svenson JE, Stone CK. Population density, automated external defibrillator use, and survival in rural cardiac arrest. Academic Emergency Me-dicine 4(6):552-8, 1997 Jun.

(207) Hu SC. Out-of-hospital cardiac arrest in an Oriental metropolitan city. American Journal of Emergency Medicine 12(4):491-4, 1994 Jul.

(208) Herlitz J, Eek M, Holmberg M, Engdahl J, Holmberg S. Characteristics and out-come among patients having out of hospital cardiac arrest at home compared with elsewhere. Heart 2002 Dec;88(6):579-82.

(209) Bardy GH, Lee KL, Mark DB, Poole JE, Toff WD, Tonkin AM, et al. Home use of automated external defibrillators for sudden cardiac arrest. New England Journal of Medicine 2008 Apr 24;358(17):1793-804.

(210) Becker LB, Han BH, Meyer PM, Wright FA, Rhodes KV, Smith DW, et al. Ra-cial differences in the incidence of cardiac arrest and subsequent survival. The CPR Chicago Project. New England Journal of Medicine 329(9):600-6, 1993 Aug 26.

(211) Feero S, Hedges JR, Stevens P. Demographics of cardiac arrest: association with residence in a low-income area. Academic Emergency Medicine 2(1):11-6, 1995 Jan.

(212) Sayegh AJ, Swor R, Chu KH, Jackson R, Gitlin J, Domeier RM, et al. Does race or socioeconomic status predict adverse outcome after out of hospital cardiac arrest: a multi-center study. Resuscitation 40(3):141-6, 1999 Apr;-May.

(213) Ebell MH, Smith M, Kruse JA, Drader-Wilcox J, Novak J. Effect of race on survival following in-hospital cardiopulmonary resuscitation. Journal of Family Practice 40(6):571-7, 1995 Jun.

(214) Perers E, Abrahamsson P, Bang A, Engdahl J, Lindqvist J, Karlson BW, et al. There is a difference in characteristics and outcome between women and men who suffer out of hospital cardiac arrest. Resuscitation 40(3):133-40, 1999 Apr;-May.

(215) Nordeman LJ, Pepe PE. Alpha and omega: studying resuscitation at the begin-ning and end stages of life. Prehospital Emergency Care 1(2):120-2, 1997 Apr;-Jun.


159 / 167

(216) Murphy DJ, Murray AM, Robinson BE, Campion EW. Outcomes of cardiopul-monary resuscitation in the elderly. Annals of Internal Medicine 111(3):199-205, 1989 Aug 1.

(217) Ebell MH. Prearrest predictors of survival following in-hospital cardiopulmo-nary resuscitation: a meta-analysis. Journal of Family Practice 34(5):551-8, 1992 May.

(218) Brymer C, Gangbar E, O'Rourke K, Naglie G. Age as a determinant of cardio-pulmonary resuscitation outcome in the coronary care unit. Journal of the Ame-rican Geriatrics Society 43(6):634-7, 1995 Jun.

(219) Varon J, Fromm RE, Jr. In-hospital resuscitation among the elderly: substantial survival to hospital discharge. American Journal of Emergency Medicine 14(2):130-2, 1996 Mar.

(220) Longstreth WT, Jr., Cobb LA, Fahrenbruch CE, Copass MK. Does age affect outcomes of out-of-hospital cardiopulmonary resuscitation? JAMA 264(16):2109-10, 1990 Oct 24;-31.

(221) Juchems R, Wahlig G, Frese W. Influence of age on the survival rate of out-of-hospital and in-hospital resuscitation. Resuscitation 26(1):23-9, 1993 Aug.

(222) Kuisma M, Suominen P, Korpela R. Paediatric out-of-hospital cardiac arrests--epidemiology and outcome. Resuscitation 30(2):141-50, 1995 Oct.

(223) Mogayzel C, Quan L, Graves JR, Tiedeman D, Fahrenbruch C, Herndon P. Out-of-hospital ventricular fibrillation in children and adolescents: causes and out-comes. Annals of Emergency Medicine 25(4):484-91, 1995 Apr.

(224) Bickell WH, Rice MM. Resuscitation outcomes. In: Civetta JM, Taylor RW, Kirby RR, editors. Critical care.Philadelphia: Lippincott-Raven Press Publi-shers; 1997. p. 149-62.

(225) Moss AH, Holley JL, Upton MB. Outcomes of cardiopulmonary resuscitation in dialysis patients. Journal of the American Society of Nephrology 3(6):1238-43, 1992 Dec.

(226) Herlitz J, Estrom L, Wennerblom B, Axelsson A, Bang A, Holmberg S. Survival among patients with out-of-hospital cardiac arrest found in electromechanical dissociation. Resuscitation 29(2):97-106, 1995 Apr.

(227) Herlitz J, Svensson L, Silfverstolpe J, Angquist KA, Wisten A, Engdahl J, et al. Characteristics and outcome amongst young adults suffering from out-of-hospital cardiac arrest in whom cardiopulmonary resuscitation is attempted. Journal of Internal Medicine 2006 Nov;260(5):435-41.

(228) Holmberg M, Holmberg S, Herlitz J, Gardelov B. Survival after cardiac arrest outside hospital in Sweden. Swedish Cardiac Arrest Registry. Resuscitation 1998 Jan;36(1):29-36.

Bibliografia

160 / 167

(229) Hollenberg J, Bang A, Lindqvist J, Herlitz J, Nordlander R, Svensson L, et al. Difference in survival after out-of-hospital cardiac arrest between the two largest cities in Sweden: a matter of time?. Journal of Internal Medicine 2005 Mar;257(3):247-54.

(230) Grubb NR, Elton RA, Fox KA. In-hospital mortality after out-of-hospital cardiac arrest. Lancet 346(8972):417-21, 1995 Aug 12.

(231) Eisenberg MS, Pantridge JF, Cobb LA, Geddes JS. The revolution and evolution of prehospital cardiac care. Archives of Internal Medicine 156(15):1611-9, 1996 Aug 12;-26.

(232) Dick WF. Does prehospital care by physicians result in a better outcome than resuscitation by other EMS personnel? Resuscitation 26(2):109-10, 1993 Oct.

(233) Koster RW, Baubin MA, Bossaert LL, Caballero A, Cassan P, Castron M, et al. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 2. Adult basic life support and use of automated external defibrillators. Resuscita-tion 2010 Oct;81(10):1277-92.

(234) De las Heras A. Arkaute formará a los ertzainas para que puedan utilizar desfi-briladores. El Correo 2011.

(235) Priori SG, Bossaert LL, Chamberlain DA, Napolitano C, Arntz HR, Koster RW, et al. Policy statement: ESC-ERC recommendations for the use of automated ex-ternal defibrillators (AEDs) in Europe. Resuscitation 2004 Mar;60(3):245-52.

(236) Anonymous. Cardiac arrest in the out-of-hospital setting: when to halt resuscita-tion. Prescrire International 2010 Oct;19(109):228-9.

(237) Álvarez Fernández JA., Lecuona MJ, Sabugo P, Catalan B, Medialdea MA, In-fante A. Supervivencia de las paradas cardiacas extrahospitalarias tratadas por unidades móviles medicalizadas. Emergencias 1993;5:177.

(238) Cobb LA, Fahrenbruch CE, Walsh TR, Copass MK, Olsufka M, Breskin M, et al. Influence of cardiopulmonary resuscitation prior to defibrillation in patients with out-of-hospital ventricular fibrillation. JAMA 281(13):1182-8, 1999 Apr 7.

(239) Eisenberg MS, Horwood BT, Cummins RO, Reynolds-Haertle R, Hearne TR. Cardiac arrest and resuscitation: a tale of 29 cities. Annals of Emergency Medi-cine 1990;1990:Feb.

(240) Breckwoldt J, Schloesser S, Arntz HR. Perceptions of collapse and assessment of cardiac arrest by bystanders of out-of-hospital cardiac arrest (OOHCA). Re-suscitation 2009 Oct;80(10):1108-13.

(241) Lerner EB, Sayre MR, Brice JH, White LJ, Santin AJ, Billittier AJ, et al. Car-diac arrest patients rarely receive chest compressions before ambulance arrival despite the availability of pre-arrival CPR instructions. Resuscitation 2008 Apr;77(1):51-6.


161 / 167

(242) Vadeboncoeur TF, Richman PB, Darkoh M, Chikani V, Clark L, Bobrow BJ. Bystander cardiopulmonary resuscitation for out-of-hospital cardiac arrest in the Hispanic vs the non-Hispanic populations. American Journal of Emergency Me-dicine 2008 Jul;26(6):655-60.

(243) Stiell I, Nichol G, Wells G, De M, V, Nesbitt L, Blackburn J, et al. Health-related quality of life is better for cardiac arrest survivors who received citizen cardiopulmonary resuscitation. Circulation 2003 Oct 21;108(16):1939-44.

(244) Hollenberg J, Herlitz J, Lindqvist J, Riva G, Bohm K, Rosenqvist M, et al. Im-proved survival after out-of-hospital cardiac arrest is associated with an increase in proportion of emergency crew--witnessed cases and bystander cardiopulmo-nary resuscitation. Circulation 2008 Jul 22;118(4):389-96.

(245) Nordberg P, Hollenberg J, Herlitz J, Rosenqvist M, Svensson L. Aspects on the increase in bystander CPR in Sweden and its association with outcome. Resusci-tation 2009 Mar;80(3):329-33.

(246) Janetta I. Survival after Application of Automatic External Defibrillators before Arrival of the Emergency Medical System: Evaluation in the Resuscitation Out-comes Consortium Population of 21 Million: Weisfeldt ML, Sitlani CM, Ornato JP, et al. J Am Coll Cardiol 2010;55:1713. The Journal of emergency medicine 39[3], 395. 1-9-2010.

(247) Sakai T, Iwami T, Tasaki O, Kawamura T, Hayashi Y, Rinka H, et al. Incidence and outcomes of out-of-hospital cardiac arrest with shock-resistant ventricular fibrillation: Data from a large population-based cohort. Resuscitation 2010 Aug;81(8):956-61.

(248) Takei Y, Inaba H, Yachida T, Enami M, Goto Y, Ohta K. Analysis of reasons for emergency call delays in Japan in relation to location: high incidence of co-rrectable causes and the impact of delays on patient outcomes. Resuscitation 2010 Nov;81(11):1492-8.

(249) Inamasu J, Miyatake S, Tomioka H, Shirai T, Ishiyama M, Komagamine J, et al. Cardiac arrest due to food asphyxiation in adults: resuscitation profiles and out-comes. Resuscitation 2010 Sep;81(9):1082-6.

(250) Hostler D, Thomas EG, Emerson SS, Christenson J, Stiell IG, Rittenberger JC, et al. Increased survival after EMS witnessed cardiac arrest. Observations from the Resuscitation Outcomes Consortium (ROC) Epistry-Cardiac arrest. Resusci-tation 2010 Jul;81(7):826-30.

(251) Britt T, Ella D, Johan H, Asa AB. Spouses' experiences of a cardiac arrest at home: an interview study. European Journal of Cardiovascular Nursing 2010 Sep;9(3):161-7.

(252) Iwami T, Nichol G, Hiraide A, Hayashi Y, Nishiuchi T, Kajino K, et al. Conti-nuous improvements in "chain of survival" increased survival after out-of-hospital cardiac arrests: a large-scale population-based study. Circulation 2009 Feb 10;119(5):728-34.

Bibliografia

162 / 167

(253) Yasunaga H, Horiguchi H, Tanabe S, Akahane M, Ogawa T, Koike S, et al. Co-llaborative effects of bystander-initiated cardiopulmonary resuscitation and pre-hospital advanced cardiac life support by physicians on survival of out-of-hospital cardiac arrest: a nationwide population-based observational study. Criti-cal Care (London, England) 2010 November 114:R199. Available from: URL: http://ccforum.com/content/14/6/R199

(254) Stromsoe A, Andersson B, Ekstrom L, Herlitz J, Axelsson B, Goransson KE, et al. Education in cardiopulmonary resuscitation in Sweden and its clinical conse-quences. Resuscitation 2010 Feb;81(2):211-6.

(255) Ghose R, Lyon RM, Clegg GR, Gray AJ, Emergency Medicine Research Group Edinburgh. Bystander CPR in south east Scotland increases over 16 years. Re-suscitation 2010 Nov;81(11):1488-91.

(256) Svensson L, Bohm K, Castron M, Pettersson H, Engerstrom L, Herlitz J, et al. Compression-Only CPR or Standard CPR in Out-of-Hospital Cardiac Arrest. New England Journal of Medicine 2010 Jul 23;363(5):434-42.

(257) Dami F, Carron PN, Praz L, Fuchs V, Yersin B. Why bystanders decline telep-hone cardiac resuscitation advice. Academic Emergency Medicine 2010 Sep;17(9):1012-5.

(258) Stiell IG, Wells GA, Field BJ, Spaite DW, De M, V, Ward R, et al. Improved out-of-hospital cardiac arrest survival through the inexpensive optimization of an existing defibrillation program: OPALS study phase II. Ontario Prehospital Advanced Life Support.[see comment]. JAMA 1999 Apr 7;281(13):1175-81.

(259) Berdowski J, Kuiper MJ, Dijkgraaf MG, Tijssen JG, Koster RW. Survival and health care costs until hospital discharge of patients treated with onsite, dispat-ched or without automated external defibrillator. Resuscitation 2010 Aug;81(8):962-7.

(260) Winkle RA. The effectiveness and cost effectiveness of public-access defibrilla-tion. Clinical Cardiology 2010 Jul;33(7):396-9.

(261) Hallstrom AP, Ornato JP, Weisfeldt M, Travers A, Christenson J, McBurnie MA, et al. Public-access defibrillation and survival after out-of-hospital cardiac arrest. New England Journal of Medicine 2004 Aug 12;351(7):637-46.

(262) Bardy GH. A Critic's Assessment of Our Approach to Cardiac Arrest. New En-gland Journal of Medicine 2011 Jan 26;364(4):374-5.

(263) Álvarez Fernández JA., García C, Hernández C, López M, Montero A. Análisis de la asistencia en una unidad de emergencias. Med Intensiva 1987;11:191-7.

(264) Perales N. Atención prehospitalaria a la cardiopatía isquémica aguda. Importan-cia de la difusión de la resucitación cardiopulmonar (RCP). Med Intensiva 1986;10 (Supl Julio):3-12.

http://ccforum.com/content/14/6/R199�


163 / 167

(265) Hallstrom AP, Ornato JP, Weisfeldt M, Travers A, Christenson J, McBurnie MA, et al. Public-access defibrillation and survival after out-of-hospital cardiac arrest. New England Journal of Medicine 2004 Aug 12;351(7):637-46.

(266) Hollenberg J, Riva G, Bohm K, Nordberg P, Larsen R, Herlitz J, et al. Dual dis-patch early defibrillation in out-of-hospital cardiac arrest: the SALSA-pilot. Eu-ropean Heart Journal 2009 Jul;30(14):1781-9.

(267) Fleischhackl R, Roessler B, Domanovits H, Singer F, Fleischhackl S, Foitik G, et al. Results from Austria's nationwide public access defibrillation (ANPAD) programme collected over 2 years. Resuscitation 2008 May;77(2):195-200.

(268) Weisfeldt ML, Everson-Stewart S, Sitlani C, Rea T, Aufderheide TP, Atkins DL, et al. Ventricular tachyarrhythmias after cardiac arrest in public versus at home. New England Journal of Medicine 2011 Jan 27;364(4):313-21.

(269) Botker MT, Bakke SA, Christensen EF. A systematic review of controlled stu-dies: do physicians increase survival with prehospital treatment?. Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation & Emergency Medicine 2009;17:12.

(270) Aufderheide TP, Yannopoulos D, Lick CJ, Myers B, Romig LA, Stothert JC, et al. Implementing the 2005 American Heart Association Guidelines improves outcomes after out-of-hospital cardiac arrest. Heart Rhythm 2010 Oct;7(10):1357-62.

(271) Morici N, De LG, Lucenteforte E, Chatenoud L, Fontana G, La VC, et al. Emer-gency Medical System response to out-of-hospital cardiac arrest in Milan, Italy. European Journal of Emergency Medicine 2010 Aug;17(4):234-6.

(272) Consejo español de Resucitación. Recomendaciones 2005 en Resucitación Car-diopulmonar del European Resuscitation Council. Traducción oficial autorizada. Internet 2007Available from: URL: http://semicyuc.org/files/NR_RCP.pdf

(273) García-Vega F, García-Fernández J, Bernardino-Santos M. Principales cambios en las recomendaciones ILCOR 2005. Emergencias 2006;18:46-50.

(274) Sell RE, Sarno R, Lawrence B, Castillo EM, Fisher R, Brainard C, et al. Mini-mizing pre- and post-defibrillation pauses increases the likelihood of return of spontaneous circulation (ROSC). Resuscitation 2010 Jul;81(7):822-5.

(275) Wik L, Kramer-Johansen J, Myklebust H, Sorebo H, Svensson L, Fellows B, et al. Quality of cardiopulmonary resuscitation during out-of-hospital cardiac arrest. JAMA 2005 Jan 19;293(3):299-304.

(276) Eftestol T, Sunde K, Steen PA. Effects of interrupting precordial compressions on the calculated probability of defibrillation success during out-of-hospital car-diac arrest. Circulation 2002 May 14;105(19):2270-3.

(277) Gazmuri RJ, Weil MH, Bisera J, Rackow EC. End-tidal carbon dioxide tension as a monitor of native blood flow during resuscitation by extracorporeal circula-tion. Journal of Thoracic & Cardiovascular Surgery 1991 Jun;101(6):984-8.

http://semicyuc.org/files/NR_RCP.pdf�

Bibliografia

164 / 167

(278) Wik L, Myklebust H, Auestad BH, Steen PA. Twelve-month retention of CPR skills with automatic correcting verbal feedback. Resuscitation 2005 Jul;66(1):27-30.

(279) Gazmuri RJ, Kube E. Capnography during cardiac resuscitation: a clue on me-chanisms and a guide to interventions. Critical Care (London, England) 2003 Dec;7(6):411-2.

(280) Breitkreutz R, Price S, Steiger HV, Seeger FH, Ilper H, Ackermann H, et al. Focused echocardiographic evaluation in life support and peri-resuscitation of emergency patients: a prospective trial. Resuscitation 2010 Nov;81(11):1527-33.

(281) Aufderheide TP, Lurie KG. Death by hyperventilation: a common and life-threatening problem during cardiopulmonary resuscitation. Critical Care Medi-cine 2004 Sep;32(9:Suppl):Suppl-51.

(282) Aufderheide TP, Sigurdsson G, Pirrallo RG, Yannopoulos D, McKnite S, von BC, et al. Hyperventilation-induced hypotension during cardiopulmonary resus-citation. Circulation 2004 Apr 27;109(16):1960-5.

(283) Aufderheide TP, Pirrallo RG, Provo TA, Lurie KG. Clinical evaluation of an inspiratory impedance threshold device during standard cardiopulmonary resus-citation in patients with out-of-hospital cardiac arrest. Critical Care Medicine 2005 Apr;33(4):734-40.

(284) Wolcke BB, Mauer DK, Schoefmann MF, Teichmann H, Provo TA, Lindner KH, et al. Comparison of standard cardiopulmonary resuscitation versus the combination of active compression-decompression cardiopulmonary resuscita-tion and an inspiratory impedance threshold device for out-of-hospital cardiac arrest. Circulation 2003 Nov 4;108(18):2201-5.

(285) Plaisance P, Soleil C, Lurie KG, Vicaut E, Ducros L, Payen D. Use of an inspi-ratory impedance threshold device on a facemask and endotracheal tube to re-duce intrathoracic pressures during the decompression phase of active compres-sion-decompression cardiopulmonary resuscitation. Critical Care Medicine 2005 May;33(5):990-4.

(286) Lurie KG, Zielinski T, Voelckel W, McKnite S, Plaisance P. Augmentation of ventricular preload during treatment of cardiovascular collapse and cardiac arrest. Critical Care Medicine 2002 Apr;30(4:Suppl):Suppl-5.

(287) Marino PL. Icu book, the. Lippincott Williams & Wilkins 2007.

(288) Salcido DD, Stephenson AM, Condle JP, Callaway CW, Menegazzi JJ. Inci-dence of rearrest after return of spontaneous circulation in out-of-hospital car-diac arrest. Prehospital Emergency Care 2010 Oct;14(4):413-8.

(289) Gazmuri RJ, Weil MH, Bisera J, Tang W, Fukui M, McKee D. Myocardial dys-function after successful resuscitation from cardiac arrest. Critical Care Medi-cine 1996 Jun;24(6):992-1000.


165 / 167

(290) Madl C, Holzer M. Brain function after resuscitation from cardiac arrest. Current Opinion in Critical Care 2004 Jun;10(3):213-7.

(291) Nolan JP, Deakin CD, Soar J, Bottiger BW, Smith G, European RC. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation 2005. Section 4. Adult advan-ced life support. Resuscitation 2005 Dec;67:Suppl-86.

(292) Gazmuri RJ, Gopalakrishnan P. Hypothermia: cooling down inflammation. Cri-tical Care Medicine 2003 Dec;31(12):2811-2.

(293) Southwick FS, Dalglish PH, Jr. Recovery after prolonged asystolic cardiac arrest in profound hypothermia. A case report and literature review. JAMA 1980 Mar 28;243(12):1250-3.

(294) Bernard SA, Gray TW, Buist MD, Jones BM, Silvester W, Gutteridge G, et al. Treatment of comatose survivors of out-of-hospital cardiac arrest with induced hypothermia. New England Journal of Medicine 2002 Feb 21;346(8):557-63.

(295) The Hypothermia after Cardiac Arrest Study Group. Mild Therapeutic Hypot-hermia to Improve the Neurologic Outcome after Cardiac Arrest. [Article]. New England Journal of Medicine 2002 Feb 21;346(8):549-56.

(296) Boddicker KA, Zhang Y, Zimmerman MB, Davies LR, Kerber RE. Hypother-mia improves defibrillation success and resuscitation outcomes from ventricular fibrillation. Circulation 2005 Jun 21;111(24):3195-201.

(297) Kim F, Olsufka M, Carlbom D, Deem S, Longstreth WT, Jr., Hanrahan M, et al. Pilot study of rapid infusion of 2 L of 4 degrees C normal saline for induction of mild hypothermia in hospitalized, comatose survivors of out-of-hospital cardiac arrest. Circulation 2005 Aug 2;112(5):715-9.

(298) Kim F, Olsufka M, Longstreth WT, Jr., Maynard C, Carlbom D, Deem S, et al. Pilot randomized clinical trial of prehospital induction of mild hypothermia in out-of-hospital cardiac arrest patients with a rapid infusion of 4 degrees C nor-mal saline. Circulation 2007 Jun 19;115(24):3064-70.

(299) Boller M, Lampe JW, Katz JM, Barbut D, Becker LB. Feasibility of intra-arrest hypothermia induction: A novel nasopharyngeal approach achieves preferential brain cooling. Resuscitation 2010 Aug;81(8):1025-30.

(300) Bangalore S, Hochman JS. A routine invasive strategy for out-of-hospital car-diac arrest survivors: are we there yet? Circulation: Cardiovascular Interventions 2010 Jun 1;3(3):197-9.

(301) Dumas F, Cariou A, Manzo-Silberman S, Grimaldi D, Vivien B, Rosencher J, et al. Immediate percutaneous coronary intervention is associated with better sur-vival after out-of-hospital cardiac arrest: insights from the PROCAT (Parisian Region Out of hospital Cardiac ArresT) registry. Circulation: Cardiovascular In-terventions 2010 Jun 1;3(3):200-7.

Bibliografia

166 / 167

(302) Kern KB, Rahman O. Emergent percutaneous coronary intervention for resusci-tated victims of out-of-hospital cardiac arrest. Catheterization & Cardiovascular Interventions 2010 Mar 1;75(4):616-24.

(303) Koeth O, Zahn R, Bauer T, Juenger C, Gitt AK, Senges J, et al. Primary percu-taneous coronary intervention and thrombolysis improve survival in patients with ST-elevation myocardial infarction and pre-hospital resuscitation. Resusci-tation 2010 Nov;81(11):1505-8.

(304) Spaulding CM, Joly LM, Rosenberg A. Immediate Coronary Angiography in Survivors of Out-of-Hospital Cardiac Arrest. New England Journal of Medicine 1997 Oct 30;337(18):1321-2.

(305) Rittenberger JC, Sangl J, Wheeler M, Guyette FX, Callaway CW. Association between clinical examination and outcome after cardiac arrest. Resuscitation 2010 Sep;81(9):1128-32.

(306) Al TE, Savard M, Sharpe M, Norton L, Young B. Predictors of poor neurologic outcome after induced mild hypothermia following cardiac arrest. Neurology 2008 Nov 4;71(19):1535-7.

(307) Wijdicks EF, Hijdra A, Young GB, Bassetti CL, Wiebe S, Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Practice parameter: prediction of outcome in comatose survivors after cardiopulmonary resuscitation (an evidence-based review): report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. [Review] [71 refs]. Neurology 2006 Jul 25;67(2):203-10.

(308) Booth CMM, Boone RHM, Tomlinson GP, Detsky ASMPF. Is This Patient Dead, Vegetative, or Severely Neurologically Impaired?: Assessing Outcome for Comatose Survivors of Cardiac Arrest. JAMA 2004 Feb 18;291(7):870-9.

(309) Prohl JP, Rother JM, Kluge SM, de Heer GM, Liepert JM, Bodenburg SP, et al. Prediction of short-term and long-term outcomes after cardiac arrest: A prospec-tive multivariate approach combining biochemical, clinical, electrophysiologi-cal, and neuropsychological investigations. Critical Care Medicine 2007 May;35(5):1230-7.

(310) Adrie C, Cariou A, Mourvillier B, Laurent I, Dabbane H, Hantala F, et al. Pre-dicting survival with good neurological recovery at hospital admission after suc-cessful resuscitation of out-of-hospital cardiac arrest: the OHCA score. Euro-pean Heart Journal 2006 Dec;27(23):2840-5.

(311) Hayashida H, Kaneko T, Kasaoka S, Oshima C, Miyauchi T, Fujita M, et al. Comparison of the predictability of neurological outcome by serum procalcito-nin and glial fibrillary acidic protein in postcardiac-arrest patients. Neurocritical Care 2010 Apr;12(2):252-7.

(312) Arnalich F, Menendez M, Lagos V, Ciria E, Quesada A, Codoceo R, et al. Prog-nostic value of cell-free plasma DNA in patients with cardiac arrest outside the hospital: an observational cohort study. Critical Care (London, England) 2010;14(2):R47.


167 / 167

(313) Ito N, Nanto S, Nagao K, Hatanaka T, Kai T. Regional cerebral oxygen satura-tion predicts poor neurological outcome in patients with out-of-hospital cardiac arrest. Resuscitation 2010 Dec;81(12):1736-7.

(314) The Hypothermia after Cardiac Arrest Study Group. Mild Therapeutic Hypot-hermia to Improve the Neurologic Outcome after Cardiac Arrest. [Article]. New England Journal of Medicine 2002 Feb 21;346(8):549-56.

(315) Bernard SA, Gray TW, Buist MD. Treatment of comatose survivors of out-of-hospital cardiac arrest with induced hypothermia. Annals of Emergency Medi-cine 2003 Jun;41(6):897-8.

(316) van der WG, Brinkman S, Bisschops LL, Hoedemaekers CW, Van Der Hoeven JG, de Lange DW, et al. Influence of mild therapeutic hypothermia after cardiac arrest on hospital mortality. Critical Care Medicine 2011 Jan;39(1):84-8.

(317) Nielsen N, Sunde K, Hovdenes J, Riker RR, Rubertsson S, Stammet P, et al. Adverse events and their relation to mortality in out-of-hospital cardiac arrest patients treated with therapeutic hypothermia. Critical Care Medicine 2011 Jan;39(1):57-64.

(318) Gavrielatos G, Werner KD, Voridis E, Kremastinos DT. Contemporary practices in postcardiac arrest syndrome: the role of mild therapeutic hypothermia. Thera-peutic Advances in Cardiovascular Disease 2010 Oct;4(5):325-33.

(319) Boller M, Lampe JW, Katz JM, Barbut D, Becker LB. Feasibility of intra-arrest hypothermia induction: A novel nasopharyngeal approach achieves preferential brain cooling. Resuscitation 2010 Aug;81(8):1025-30.

(320) Mateos A, Pardillos L, Navalpotro JM, Barba C, Martin M, Andres A. Kidney transplant function using organs from non-heart-beating donors maintained by mechanical chest compressions. Resuscitation 2010 Jul;81(7):904-7.

(321) Sanchez AI, Prats D, Torrente J, Perez MJ, Fernandez C, Alvarez J, et al. Renal transplantation from non-heart beating donors: a promising alternative to enlarge the donor pool. Journal of the American Society of Nephrology 2000 Feb;11(2):350-8.

(322) Ponce A, Swor R, Quest TE, Macy M, Meurer W, Sasson C. Death notification training for prehospital providers: a pilot study. Prehospital Emergency Care 2010 Oct;14(4):537-42.

Helduen ospitalez kanpoko bihotz-biriketako …...Euskara teknikoa kakexiatik irteten laguntzea ere...

Documents

Transcript of Helduen ospitalez kanpoko bihotz-biriketako …...Euskara teknikoa kakexiatik irteten laguntzea ere...