HIPPONENSIS EPISCOPI

DE GON JUGIIS ADULTERIWIS

AD POLLENTIUM

LIBER PBIMU8.

Inquotraclanturquffistionespotissimumduae.PriniaestinilludadCorinthios,sisautemquisuntinconjugioprmcipw..mulierem...si discesserit,manereimiuptam,etc, quodApostoIipraeceptumPolfentioquidemvideturpertinereadmulie-res recedentesa viris jirajlerfornicationiscausam,hisquesolisprohihituniuuberealteriviro':contraaulemAugustinuseasiantunispectareconlendit,quaeavirisfornicationiscausarecesserint, atque praeterhanccausamrecederenonj.ermissum.Secundaquaestioest circailluditemadcorinthios,cmterisautemeqodico,nonBominus,elc. iiocmonendodictumabAposlolodocetAugustinus,ut scilicetfidelesconjugesinrelinquendismfidehbuspermissalicentianonutantur•Polleutiusconlrasentitvetitumihi essea Paulo,ne conjugeseliaminfidelesdimittaniura fidelibns.Atlingiturjiostremoqu-esliodecatechumenisin ultimoyiteeconstitutis,aniis nec petentibus,nee jiro se responderevalentiPusprositriaptizari.

CAPUTPRIMDM.— 1. In locoPauli dissensusPotlenlii el Augustini.An cilra causamfornicationisdiscedereliceat conjugisine nuptiis manere volenluPrima quacstio esl, fraler dileclissime Pollenti,earum quasad mescribens, tanquamconsulendotra-ctasti, quod ait Apostolus, His autem qui sunl inconjugioprmcipio,nonego, sedDominus,mulieremavironon discedere; quodsi discesserit,manereinnu-plam,aul vtrosuo reconciliari:etviruxoremnondtmifctal (I Cor.vn, 10e. 11), ulrumita sit accipiendum,ut eam prohibuisse nuberc inlelligatur, quce sinecausa fornicationisdiscessil a viro; id enimsentis :an sicul ego sensi in eis libris quos ante plurimosannos de sernione evangelicoscripsi, quemsecun-dura Maliha.umhabuil Salvalorin monie, illas innu-ptas manere praeceperil, qucea viris suis ea causarecesseriutquacsola permissaest,id esl, foi'nicatio-nis. "Videlurenim tibi tunc a viro discedentemfemi-nam nubere non debere, si nulla viri fornicaiionecompulsadiscesseril.Necattendis, si nullamvir ejuscausam forriicationishabuerit, noneamdiscedenlemmanere innuplam, sed omninodiscederenon debere.Namuliquecuiprcecipilur,ut si a viro discesseritin-nupta permaneat, non discedendiaufertur licentia,sed nubendi. Quodsi ita esl, datur ergo licentia fe-niinis qucecontinentesessevoluerint, nullummari-torum exspeclare consensum, ut quod diGlumest,mulierema viro non discedere, eis preeceptumessevideatur; quee possent eligere, non coniinenliam,sed tale divorliumquo liceret eis in aliorumnupliasconvenire.Proinde queedilexerintnullumdesiderare

concubitum,nullura ferre connubium, Iicebiteis vi-ros suos eliam sine ulla fornicationis causa relin-quere, et innuplassecundumApostolumpermanere.Et viri similiter(quoniampar formaest in utrisque),si conlinenies esse yoluerint, eliam uxoribus nonconsentieiitibusdesei'ent eas, et sine ullis nuptiispermanebiint.Tunc enimeis, ui putas , alia conjugialiceret inquirere, si fornicalioniscausa divorliumnasceretur. Cum ver>oista causanon est, superest,secundumid quodexistimas,ut aut eonjuxnon disce-dal a coujuge, aut si discesserit, sine conjugioma-neat, aut ad pristinum conjugiumrevertatur.Nullaergo existente causa fornicutionis, cuilibetconjugilicebit unum de tribus eligere: aut nondiscedereaconjuge; aut si discesserit, sic nianere; aut si nonsic manserit, non alterum quccrere, sed priori sereddere.

CAPUTII. —2. Nonlicereconjugidiscederenisiexfornitationistausa. Et ubi est quodidemapostolus,nec ad tempus, ut vaceturorationi,nisi ex consensu,voluitconjugescarnali fraudareinvicemdebilo?Quo-modo salvum erit quod ait, Propler fornitationesaulemunusquisqueuxoremsuamliabeat, el unaqumquevirumsuumhabeat.Vxorivir debilumreddat, similiterautemet uxorviro. Vxornon habetpolestaletncorporissui,sedvir; similileret vir nonhabetpoleslalemcorpo-rissui,sedmulier(I Cor.vii,2-5)?Hocquomodoverumerit, nisi quia nolenle conjuge, non licel conjugicontinere? Namsi licetmulieri sie dimitterevirum,ut maneatinnupta, non vir habet,sed ipsasuicorpo-ris potestatem : quod eliam de viro intelligitur.

ADMOSITIOPP.BENEDICTINO-l-JM.Libride ConjugiisAdulterinisrecognitisunldenovoadMss.Regium,Germanensem,Bigotianum,Pratellensem,Michae-

Huum,Ebruljihensem,Corbeiensemoplima.notae,adtresVaticanos,ttdleclionesvariantestriumBeIgicorum°apuclLov.etadeditionesErasmiac Lovaniensium;necnonabsolutaimpressionead Anierbachianameditionem,quasconcordatcumErasmiana.

Comparavimusprceterea eas omnes ediliones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.(o) Scripticirciterannumchristi419. ln Retractalionumlibrosecundo,proximepost opusdeOrigmeaniniee,quud»nnoChristi419conscrijituniest, collocantur.HosPossidiuscap.6 appellat,«DeIncompetentibusNupUis.»

;*K3 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINILIBERPRIMUS. 454 "

Deindecum diclumesl, Quicumquedimiseriluxoremjuam, exceptaccittsafornicalionis,faciteammmchari. (Matth.v, 52); quomododictuminlellecturisumus,nisi prohibitumesse homiiii dimittere uxorem, sinulla causa fornicalionisexstiterit? Et dicium est.quare,ne scilicetfaciat eam mcechari: ulique ideo,quia etiamsinon ipsa dimiserit, sed dimissafuerit,erit moeclia,sinupserit.

CAPUTIII. — LocnsApostolide mulierequma virofornicantediscedit, intelligendus.Propter hoc ergolam magnummalum, non licelhorainidimittereuxo-rem, nisiex causafornicalionis.Tuncenimnonipsediraitlendofaeil adulteram, sed dimitlit adulleram.Quid si ergo dical, Dimittoquidcm uxorerameamsine ulla causa fornicafionis, sed conlinensperriia-nebo? Ideonedicemuseum impuiiefecissequod fe-cit? ftuis hoc dicere audebil, qui voluntalem Do-mini heecdicentis iiitelligil?Quoniamnec conlinen-ticecausadimitticonjugemvoluit, qui solamcausamforuicalionisexcepit.

3. fiedeamusigilur ad ipsa Apostoliverba dicen-lis , Hisautemquisuntin conjugioprmcipio, nonego,sedDominns,uxorema vironondiscedere; quodsi dis-cesserit,manereinnuplam; et eum velut inlerroge-niusj el lanquampraesenlemquodanimodo consula-Dius: Curdixisti, Apostole,quod si discesserit,ma-nerehinupiam? Licetnediscedere, an non licet ? Sinon licet, cur praecipisdiscedentiut maneat innu- .pta ? Si aulemlicet, profeclo est aliqua causa qualiceat. Hcecauteminquisitanon invenitur,nisi quamsolamSalvatorexcepil, id est, causa fornicationis.Ac per hoc non praccejjitApostolusmulierem, sidiscesseril,manere iniraptam,nisi quceilla causadis-cedit a viro, qua soia ei licitumest discederea viro.Ubienim dicilur, Prmcipio-nondiscedere; quod sidiscesseril,manereinnuplam; absifut contrahocprce-ceplumfaciat, qucesic discedit ut innhpta perma- -neat. Nisi ergo illa inlelligalur cui licel discedere.(non autemlicet nisi viro fornicanle), quomodoju-belur innupta, si discesserit, permanere? Quis csljquidicat•: Si discesserit mulier a viro nonforni-cante,' iiuiuptapermaneat, cum ei nisia viro.forni-__antediscedereomniiionon liceat? Sensus ilaqueiste tuusquantumadverselur vinculoconjugali, ubiDoniinusnecconlinenliam voluif suscipi, nisi pariconcordiqueconsensu, puto quodjam intelligas.

CAPUTIV. — -4.Aposlolusmaleinlellectusdemti-liereobconlinenlimplacilumdiscedente.Sedrem ipsampaulo apertius proloquamur, et quasi constituamusante oculos. Ecce placuil continenlia nuilieri, vironon placuit: discessitab eo mulier, el cccpitvivereconfraenter,ipsascilicetcaslamansiira, sed factura,quodDominusnon vull, adulterumvirum; quicumge non conlinueril,alteramqueeret.Quid sumus di-cturi mulieri,nisi quoddicitEcclesicesanadoclrina?Bedde debitumviro, ne dum tu queerisunde ampliushonoreris, ille unde damneiurinveniat. Hocenimetilli diceremus,si tenolenleconlinerevoluisset.Nonenim habes potestalemcorporistui, sed ille : sicut

nec ille habet potestaleincorjiorissui, sed tu. Noliteinvicemfraudare,nisi ex consensu. pum htec alquehnjusmodiplura qucead hoc perlineant dixerimus,!placetnc libi ut nobismuliercx ista luaVatione re-'spondeat? Ego Aposlolnraaudiodiceiitem, Prmcipiomtdieretna vironon discedere; quodsi disccsseril,mu-,nereinnuptam,aulvirosuoreconciliqri: ecce.discessi,nolo reconciliari viro, sed innupfa permaneo.Nonenimait, Si discpserit, manei-einnuptam, donecviro suo reconcilietur; sed, manere, inquit, innu-ptam,aut virosuoreconciliari.Hoc,inquit, faciat,autillud : unum e duobus eligendum permisit ; nonautem in bprum alterum.compulit.Manere innuptaeligo, ac sicpraeceptumimpleo.Corripe; argrie, in-crepa, uterequa voluerisseveritate, si nupsero.'

CAPUT."V.—5. Befutalur illa inlerprelatioApo-stplt. Quidhuic conlradicam; nisi, Apostolumnonbene intelligis? Nequeeniin ille preeceplsset•, si aviro discesserit, innuplam manerc mulierem, nisieam cuidiscederelicuisset, illa una videlicetcausa,quseibi proptereatacitaest, quianotissima.esl, hocest, fornicaiionis.HanceninisolamDeusmagistcrex-cepit, cumde diniitfendaloquereturuxore ; deditqueintelligi lalemformameliamin viroesse servandam:quoniam non solum mulier non habet polestatemcorporis sui, sed vir ; sed similileret vir non habetpotestatemcorporissui, sedmulier. Cumergo tuummaritura arguere de fornicatipneuon possis, quo--modoputas quod ab eq discedis non nubendo excu-sare, a quo libi nqn licet omninodiseedere? Cuuihccca nobisraulieraudieril, puto quod nolis eamsic respondere, ut dical propterea se manereinn.u-ptam, quia sineulla viri fornicationediscessit; nanisi ille fornicatusesset, non solum sibi discedere,verumetiani nubere l.icuisset.

CAPUTVI. —6. Pollenliisenteiilia,mutieriab.adul-terodiscedentinujjtiasc.umalio nonessepfmceplove-lilas, sedtanlumpropteropprobrittmvitandas.JSTequa-quamhoc illa dicerel, cum el ipse sis verecundalusistammulieribusdare licenliam.Dixisti enim : « Si. vir uxoremadulteratndimiseril, et aliainduxeiit,« mulierlanlum ojiprobriumhabebit.Si autemmu-'_ lier supradicta causavirum dimiserit, et alii nu-« pserit, non vir tantura, sed et mulieropprobriumi habebit. i>Cujussentenliaetuaeraliojiemreddens;« Dicentenim, inquis,eamideodiscessisse,ut alium'c virumsibi conjungei-et,efsi talis forle fuerit qua-« lis1a quo discessit ; perquam facile enim viris« est, in bocmprbi vitiumirruere. Si atileni el ip-« sum dimiserit, et alii iiupseril, magisniagisque« dicent eam numerosilatenivirorum appeti§'se.,»Hac reddila ralioneconcludis, et dicis : « His ergq« pertractalis vcl etiamdiscussis, qpqrietmulierem

• « virum lolerare, aut innuptaniniancre. i Bonumplane dedisti consiliummulierihus, ul cum spiantsibiesse permissum, siadulterps viro.sdimi.serint,-aliis conjugari, non famen faeiant p_rpptero.pproTbrium ; sedpolius tplerent etifinjadulterosyirps, ne.yideaniurhac occasionemultisvellemisceri, eoquod

455"

DE CONJUGHSADULTERINIS,S. AUGUSTINI _ mdifficilesit ul non talem invenialmulier cui nubat,qualis fuerit quemdimisit, quoniam valde in buncmorbum suntproclives viri. Cum crgo nos dicirausetiain illi mulieri, qucevirumfornicanlemdimiserit,alleri nuberenon licere, lu aulemdicislicerequidem,sed lion expedire : ulriqueprocul dubiodicimuseamqucefornicanlemvirum dimittil, nubere non debere.Verum hoc intcrcsl, quod nos, quando conjugesambochristiaiiisunt, mulierij, si a viro fornicaniediscesserit, dicimusnon Iicerealteri nuberc , a viroautemnrin fornicaiitenon licere omninodiscedere:lit vero dicis, si niulier a viro non fornicaiuedisces-serit, non ei licerealteri nubere, propter prcece-plum ; si aulema lornicaiilediscesserit,nonei expe-dire liubcre jiropler opprobrium. Mulieremitaquenon nupturaiiidiscederea viro, sive fornicanle, sive

,non fornicaiite, permiltis.CAPUTVII.—7. Drmcipiul innuptamanealeiiam

qum ab adulicro distedit. Porro beatus Apostolus,imo per AposlolumDominus, quia mulierem nonpermiltit a viro non fornicaiuediscedere ; reslal uteamprobibeal, si discesserit, nubere. quampermit-lit a fornicanlediscedere. De qua enim dicitur, Si aviro discesserit, non uubal; ea coiidilionediscederepermilliiiir, ut non nubat. Si ergo elegerit non nu-bere, non est cur prohibeaiur discedere. Sicut illade qua dicitur, Si se non conlinei,nubat (1 Cot: vn,9) ; hacutique couditionenon continerepermittiiur,ut lamennubat.Si ergoelegerilnubere, cogi nonpo-test continere. Sicut ergo ista inconlinenscompel-litur nubere,*ut possitquod non continetnon esse

. damnabile: sic a viro illa discedens, innupta com-peUilurpcrmaneie, ut possit quoddjsceditnon esseculpabile.Culpabiliterautem a viro non fornicanle

.discedit, etiamsiinnuptapermanserit.Illa ergoiniiu-pla manereprcecipitur, si discessefit, queea 1'orni-

•canle discedil.Qutecum ita se babeant, si eo modo-iniellexerimusAposlolum, ul mulieribusdicamus,Ita nolitediscederea viris veslris eiiam pudicis, utsi discedere volueritis, iniuiplaeraaneatis ; omnesquibus placueril conlinentia, etiaranon coiiseniien-libus viris, existimabuntsibi licere discedere.Quodprocul.dubio quia-permitlerenon debemus, reslatul quod dictumest, si discesserit,mancreinnuptam,deilla diciumdoceredebeamus,cuilicere discedere,non uliquenisi a fornicante, didicimus.Ne si aliter' docuerimus,oblentu coiuineiuiceperiurbemuschri-stiana conjugia, et contra niisericordissimumDo-mini prceceptumdimissosa coniineiitibusmulieribusinconlinentesviros, vel a coiilinentibusviris incon-tinentesmulieresin adulteria compellamus.

CAPUTVIU.— 8. Parein essein eare formamviriet mulieris.lllud ergoquod Dominus,non quideminsermonc ipsoqui exponebalura nobis, sed lamenalibi ait, Quicumquedimiserituxoremsuam, nisi excausafornicalionis,etaliamduxeril,mmchatur(Mallh.iix, 9), si hoc modo intelligeudumest, ut quicum-que causa fornicationisdimiseritet aliam duxerit,non moechelur; non videtui.in hacousa par fomia

esse mariti el tuoris : quandoquidemmulier eliamsicausa fornicationisdiscesserita viro et alii nupserit,mocchatur; vir autem si eaderaeausauxoremdimi-serit et aliamduxerit, nonmoschatur.At si par formaest in ulroque,-uterquemoechatur, si se alteri jun-xerit, etiam cumse a fornicantedisjunxeril-.Paremvero esse formamin bac causaviri atque niulieris,ibiosteudil Apostolus(quod sccpecommemorandtimest), ubi cuiii dixisset, Uxornon habelpolestalcmcorporisstti, sedvir ; adjecit atque ait, Similileretvirtiotiliabetpolestaiemcorporissui, sednutliei:

CAPUTIX. — 9. ObjeclioPolleniiiex locoMal-tlimi..Befeliiiurex simili loco Jacobi. Peccata igno-raitlium.Ex Marco et Ltica Maithmusinlelligendtts.. Cur ergo, inquis, inlerposuitDominuscausani for-« nicationis;etmonpoliusgeneraliterail, Quicumque( dimiserit uxorem suam el aliam duxerit, mcecha-« tur; si et illemcechusesll, quidimissa fornicante« muliere alteram ducit? J Credo, "quiaillud quodmajusest, hoc Dominuscommemorare5voluit.Majusenimadulteriumessequisnegat,uxorenonfornic.nledimissaalleram ducere, quam

1si fornicantemquis-que dimiserit, et tunc alleram duxerit?Nonquia ethoc adulteriumnon est; sed quiaminusest, ubi for-nicantedimissaaltera ducilur. Nam simililocutioneusus etiam ApostolusJacobus ait: Scienli igilur bo-numfacere, et non facienti,peccatumest illi (Jacobiiv, 17). Numquidideo non peccatum est illi etiamqui nescit bonum facere, et ideo non facit? XJtiquepeccatumest; sed hoc gravius, si etiara sciat et nonfacial: nec illud ideonullum, quia mlnus. Ut ergoeodem modo utrumque dicamus: sicut quicumquedimiserit uxorem, excepla causa fornieaiionis,etaliam duxeril,moschalur; ila quicumquescitbonunffacere, et non facit, peccat. Sed quemadmodumhicrecte dici non potest, Ergo si nescit, non peccat;sunt enim eiiam peccalaignoranlium,.quamvismi-nora quamscientium: ita uec illic recte dicipotest,Ergo si causa fornicationisdimiserit,et aliamduxe-rit, non moecliatur;est enimmoechatioeorumefiam,qui alias ducunt, relictis propler fornicationemprio-ribus; sed utique minorquam eorum qui rion pro-pter fornicationemdiraittunt, et alleras ducunt. Po-test quippe,sicut dictumest, Scientibonumfacere,etnonfacienti,peccatumesl illi; eodem modo et illuddici, Dimitfeiiliuxorem sine causa fornicalionis, etaliamducenli,moechatioesl illi. Quemadmodumigi-tur si dixerimus,Quicumquemulierema mariioprce-ter causamfornicatiouisdimissamduxerit, mcecha-tur, procul dubio verum dicimus; nee lamen ideoilluin qui propter causamfornicaiiouisdimissamdu-xerit, ab hoc eriniineabsolvimus,sed utrosquemoe-chos esse niinime dubitamus: ita eum

iWl "LIBERPRIMUS.

bos enim,licet altcrumaltero gravius, mcEchosta-men essecognoseimus.Nequeenimquisquamila estabsurdus, ut moechumueget esse qui duxerit eani

quam marilus*propier causam foniicaiionisabjecit,cum ma_chumdicatcum qui duxeril eam quaeprac-ter causamfornicationisabjeela est : sic ergo istiambosunt moechi.Unde cum dicimus, Quicumquenmlieiemprcetercausamfornicationisa viro dimis-'sam duxerit,mC-Chalur;de uho quidemipsorumdi-

cimus,nec tamen ideo moecharinegamus eum quieamduxerit, quampropler causanifornicalionisroa-ritus dimiserit: ita cum ambo sint moeclii, et illescilicetqui dimiseriluxorem suam preeler causam-fornicationisel aliamdttxerit, et ille qui proptercau-sam fornicaiionisuxore dimissa se alteri copulave-rii; profccloquandode uno eoriira legimus,non itaiiilclligcrcdebeinus,quasiex"hoc alter moechusne-gaiussii, quodalter exjircssussit.

40. Scdsi hoc cvaiigelisla"Mallh_eus,quiaexpressauna spccioaltcramtacuil,facit ad intelligendumdif-ficilc;nuiiKjuidnon alii gcueralilcridipsumila com-jiloxisuiil, ut de utroquc posscl intelligi?Nam se-cuiidimi..larcuiiisic scriplumesl: Quicmnquedimi-scrit ttxoreinsitam, el alteram duxerit, adulleriumtommittilsupercam; et si uxor dimiserilvirumsuum,el ctliinitpscfil,mcechalur(Marc.x, 11et 12). Secun-dum Liicamsie~: Omnisqtti dimiltit ttxoremsuam,ct altcram dutil, tnmcltalut;el qui dimissama viroducii, mmclfalur( Luc. xvi, 18). Qui ergo nossuraiis, ul dieamus, Esl qui inocchalur, uxoresua diraissaallerara ducens, et cs( qui hoc faciensnon.iiKJccliaiur,cuin Evaugcliunidicat oninemmoD-chari quihoe facit?Proiude sl quiciiiuquehoc fece-rit, id esl, onuiisqttihocfeccrii, ut uxorc sua di-r.iissaallefamduca(,nioecliatiir;sine dubitationeibisuiil ambo,el qui prcclcr'causam fornicalionis,et

-qui propler causam forii.caiionisdimittit uxorcm.Hocestenirii, Quicumqucdimiserit:hoc esl, Ommsqitidimitlil.

CAPUT X. — \\. Maiihwi locus tractalus inlibris ijiwslcgit Pollentius, quomodoItabeat.Nonautcin(sicut ncscio quare libi visum est) , cuml.vangelii secundiini Malthaeunivcrba proferrem,pr.ciermisiquodscriptumest, ci aliatn duxerit; etsic dixi,mmchatitr: sed ca yerba posuiqueein ser-nione illo prolixo lcguntur, quem Dominusbabuitiu iiionte.llunc enim iraclanduinsnsceperam, queeverbaillic ila legtnUurul posui, id esl, Quicumquedintiscrituxoremsuam, exceplacausa fornicationis,facileammaxhari; el quisolutama viroduxerit,tnm-' cltalitt: Uhielsi nomiullaexemplaiiaverbisdiversiseuindemscnsum habenl inlerpreiatuni, non tameuab co quodhitclligiturdiscrepanl..Alia quippe ha-benl, Quicumquedimiscrit: alia, Omnisquidimiserit.lteinquealia, cxceplacattsafornicalionis: alia , prm-tcrcattsainfornicciiionis: alia, nisi obcausamfomica-lioiris.llciu alia, qui solulama viro duxeril,tnmcha-lur: alia,qui dimissama viroduxerit, tnmthalut:Ubipulo quod videas nihil interesse.adunam camdem-

que seiitenliam.Quamvisillud ultimum,id est, quidimissatna viro duxerit,tnxcltalur; in eq sermonequcm Dominusfecit in monte, nonnulli codicesetgrceciet laiininon habeant.Credopropterea, quia etibi explicatushic sensus putari potuit, in eo quodsuperiusdiclumesl,facileammmtltari.Quomodoenim -dimissafumoecha,nisi fiatqui eam duxeritmcechus?.

CAPUf XI. — 12. AliusMaithmilocussubobscu-rus, sed ab evangelistisaliis explanatus.Verba veroquceipse posuisli,unde tibi visum cst non moecliaricumqui proptercausamfornicalionisuxoremdimise-rit et aliam duxerit, [obscurequidem posita sunt.Undenon miror in eis inlelligendislaborare lecto-rem : sed non sunt in eo sermoneDomlni, qui lune.a me tractabatur, quandoilla conscripsi, quce cunslegeres le moverunt.Alibiquippe idemMatthceusec_Dominumdixisse'naiTavit,non cumillunijirolixumfaceret in monle sermoneni, sed cum interrogatusesset a Pharisceisulrum liceret cx quacurnquecausa

. dimiltereuxorem. Sec quod minusinlelligiturapudMatthceum,apud alios evangelistas-in.e_l.gipolcst-Quaproptcrcririilegerimusin Evangeliosecundun.Matlhccum,Quieumquedimiserituxoremnisi obforni-cationem,aut quod magis in greecolegitur, prmtetrcausamfornicalionis,el aliamduxerit m̂mchalur: non.debemuscontinuoputare illum non ma_chai'i, qul,propter causamfornicationisdimiserit, et aliamd'j.xeril; sed adhuc ambigere,donecEvangeliuin se-cundumaliosevangelistasa quibushocnar>:atumest,consulamus.Quidsi eriimsecundumMiuihseum,nor.quidemquodadhahc rem pertinet dictumest tolran, -sed ita pars diclaest, ut intelligeretura parte totum,quod tanquam explanantesMarcusel Lucas, ut cla-reret jilenasenlenlia, lotum diceremaluerunt? Cum.itaquepiimumnon dubilantesverumessequod apudMallbeeumlegilur, Quicumquedimiserituxoremsuamproptercauscimfornicationis,elaliamduxerit,tnaiclialur;,queesierimusulrum tantum iste moecbeturducendo.alieram uxorem, qui prceler causam fornicationis.prioremdimiserit, an omnisqui dimissauxore alte-ram duxerit, ut ibl sil eliaraille qui fornicantemdi-miserit: nonnesecundumMarcumrespondebiturno-bis, Quidquceritisulrum ille sit moechus,et ille non;sit? Quicumquedimiserituxoremsuam,et aliamduxe-ril, adulleriuincommiliit.NonneetiamsecundumLu-cam dicetur nobis, Quid ambigitisuirum iile qui.propler causam fornicatiouisuxorem dimiserit, etaliam duxerit, non liioeehelur?Omnisqui dimitiit.uxoremsuam,et ducilalleram,mwchalui:Acper hoc„quoniamfas non est ut Evangelistas,quamvis.diver-sis verbis de unare loquentes,ab uno sensu eadem-que senlenliadissentiredicamus-,reslat utMatihajiiminlelligamusa parte tolum signiflcarevoluisse,eam-dem tamen tenuissesententiam, ut dimittens uxo-rem et alleram ducens, non quidam moechetuividest, qui prceterfornicationemdiniiserit,'quidamvero.non moechelur,id est, qui propler fornicationemdi-miserit,sed onniisqui dimittituxorem suam,et

m DE GONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINl~ 460

CAPUTXII.--—15. Mulierobfornicalioneindimissarnoheessalesseuxof ejusquidimisit.Namet illudquodetiam secundumLucamsequitur, Quidimissama virodutil, mmchalnr,quomddoesf verum?Quomodomoe-clialur, nisi quia illa quamduxit; eo vivente a quo

-diihissa est, adbuc uxor aliena' cst? Si enim jainsuce,lioit alieneemisceltiruxori, ulique non moecha-.tur _mcecbalurautem; alieiiaest ergo cui miseetur.Porro si aliena esl, boc esl, ejus a quo dimissaest;etiamsi propler foi-iicationis causam dimissa esl,,nondum dimittenlis uxor esse cessavit. Si autem il-lius esse cessavit, jani hujus est cui alteri nupsil: etsi hujus est, non moechusjudieaiidus esf,-sed mari-tiis. Sed quia non eum maritum|dicit Scrjplura,sedmo-chum; adhuc illa illius est, a quo etiam causafornicalionisabjeclaesl. Et ideo quaracumqueetiamipse illa dimissadueiluxorem, cjuiacum alienoma-rito concumbit,adullera est. Undeaulefiifieri potestut aduller etiam ipse non sit, cumconstetadulterarequam duxit?

CAPUTXIII.—li. Dimittereinfidelesconjugesnonlicere senlit Pollenlius; iicere,sednon expediredicitAugustinus.Jam nunc illud videamusquodait Apo-slolus , Cmterisaulcmegodico, ttonDominus: ad im-paria scilieel, hoc esl, ubi non ambochristiani fue-rant, conjugia loquitur. Quodniihi visuin est eummonendbdixisse.Quiaenimconjuxfidelisrelinquereeorijugemlicife poluit infidelem, ideofieri hoc nonDomimis,sed Apostolusprohibet.Quodetiim Domi-IJUSprohiiset, fieri omnino non licet. Monel ergoApostolus,quo possit essemultorumoccasiolucran-dorum, ut lideles conjuges in relinquendisiniideli-bus permissa licentiarion utantur. Tibi aulem vide-tur infldeles.quoquc dimitii a iidelibus non licere,quia hoc vetat Aposlolus: cum1ego dicam licere,'quia boc non

m LIBERPRl.MUS. - 46Stiusfacit(I Cor.vtr, 58). Ibi enimufrumquelicet, et-lioc aliquando, aliquandoillud expedit. Narn illisquce se non eonlraent, ulique expedit nubere; ctquodlicet, expedit: queeautem voverint continen-liam, neeiicet.necexpedit. Porro discedereab in-fldeliconjugelicet, sed non expedit: manereaulemcumillo, si cohabitareconsenlit, el lipelet cxpedit;quia si 11011Iiceret, expedirenon posset. Potest ergoaliquidlicere et nonexpedire -. expedireaulem quodnon licet non potest. Ac per boc non omnialicitaex-pediunt; omnia autem illicita non expediun.l.Sicufenim omnis qui Chrisli sanguine redemplus est,homoest; uoii tamen omnis qui homo est, eliariisanguine Christiredemplus est: ita omne quodnonlicet noii expedit, nec tamen omnequodnon expediteiiamnonlicet. Stintquippelicilaqueenon expediunt,sicutApostoloteste didicimus.

CAPUTXVI.—17. Liciiumquodnonexpedit,differtabillicilo, ita ul illud si ftat, nonsit peccatum,quam-vis nonsil fadendum.Sed inter id quod'illicilumestet ideo non expedit, alque id quod licitumesl heetamenexpedit, quid inlersit, aliqua universali regu-la defluiredifficiieesl. Citiusenim'quisque dixerit :Omnequodiieri non expedit, peccalumesl; omneautempeccatumilJicilumesl : omne ergo quod nonexjieclil,illicltum est. Et ubi erunl illa quaelicitaesse, sed fion expedire,Apostolus dixit, si omnequodnon expedit, licilumhon est ? Quapropter quiavertimdixisseAposlolumdubitarenon possumus, et"aliquapeccataesse licita dicerenon audemus; restatuldicamus, fleri aliquid quod non expediat, el la-iricii si licitum est, non esse peccatnm*, quaiiiyisquoniamnon expedit,noiisit utiquefaciendum.Quodsl absurdumvidelur, ut aliquld fiat quodnon expe-dit, et dicatuf non peccassequi fecerit; inlelligen-d'_mest h*6cex consueludhie serraonis absurdum:qiieeiia late palet, ut eliam junienla, quamvis sint'ratiohisexpertia, lanjen plerumquedicamusdeberevapularecum peccant; peccare autem proprienonesl nisi ejus qui ulituf rationali volunlalis arbitrio,quod in omnibus morialibus animanlibus non nisiliominiest diviniuts allribulum. Sed aliud est cumproprie loqulraur, aliud cum verba ex aliis rebustransferendovel abufendomufuaniur~.

CAPUTXVII. — 18. Vnde4iffertid qttodlicel ettionexpedil,abeo quodideonoriexpeditquianonlicet.Dimillerecdnjugeiiiinfidelem,necvelalnecjubetChri-stvs, tndnelPautusne fiai. Ut igitur, si possumus,enilamur, inler id quod licet et non expedit, et i"dquodnon licet atque ideo non expedit, aliqiiocerloflnedislinguere; ea fnihividentur licere et noh ex-pedire, quceper juslitiam quldem, quce coramDeoest, perniiltuntur, sed propter offensionemhomi-nuhi, ne 6b hocimpedianlura salule, vilandasunt;ea vero fion licere, elideo nec expedire, quaesicipsajustitia velantur, ut facienda non sint, _eliams"iab eis quibusin hotitiata fuefint perlata, laudehtur.

Quodsi ila est, ideonon nisi illicita prohibentur aDomino; ut ea quee licita sunt et non expediunt,non legisvinculo, sed liberadilectionisbencficentiacaveantur.

19. Quocircasi dimittercinfideleniconjtigemnonliceret, hoc fleri Domiuusprohiberet, ncque idAposlolus prohibens dicerel, Ego dico, non Domi-rius (I Cor.vn, 12). Nam si propter fornicalionemcariiis-perniillilurhomo a conjuge"separari; quantomagisin conjugementisfornicalio'detestandaest? idest, infldelitasV de qua scriptumest, Quoniameccequi longe se faciunta te, peribttnl; perdidistiomnemqui fornicaturabs le (Psal. LXXII,27).

CAPUTXVIII.— Cur sicul Israelilis uxoresalie-nigenas, nonita Chrislianishtfidelesjubelurdeserere.ConsiliumPauli tanquamChrisliaccipiendum.Iclquodlicet, quandoqueexpedit,quandoquejion.Discessipabinfideliconjugenon proltibilaprwceplolegis, sedcon-siliocharitatis.Sed quia ita Iicilumesl, ut nonexpe-diat: ne propter conjuguinseparaliones offensibo-mines, ipsamdoctrinam salutis, qua illiciiaprohi-benttir, exhorreant, ac sic pejoresalqueperituri ineadem infidelitateremaneant; interceditAposlolus,_et monendo fieri velal quod ila licitumest ut nonexpediat.Sic enim recedere ab infidelibusuxoribusvelmaritis, fidelesviri vel femineenon prohibentura Domino, ul neque jubeantur. Nam si dimilterelales conjugesjuberentur, nullus essel Iocus con-silio monentis Ajiostoline lioc fierel. Nullo modoenimquod Dominiisjubet, servus bonusfieri pr.oiu-beret. -

20. Namque hoc Dominus aliquandoper Esdramprophclamjussit, ct laclumest : dimiseruntIsrae-lila. uxores alienigenas-,quicumquelunc haberepo-tuerunt (I Esdt: x, 11, 12), jief quas fiebal ut etipsi ad alienos seducerentur deos, non ut illeeper' marilos vero acquirerenturDeo.Nonduraenim tanfagratiaSalvatorisilluxerat, et jjromissistemporalibusVeteiis Testamenliadhuc inhiabatilliuspopulimul-titudo. Et proplei'eacuinbona terrena, quceproma-gno exspectabant a Domino, -yiderent eliam' hisabundare qui niullos falsoscolebantdeos, blanditiisuxorum prius eos reverebantur offendere, deindeinducebanlur et colere. Unde j'usserafDominuspersaiicfumMoysen,nequisuxoremalienigenamduceret(Deut.vn, 5). Meritoergo, quas duxeraiu Dominoprohibenle, Dominojubenfe diniiscrunt.Cum verocoepissetGentibus Evangeliumpra_dicari,jam con-junctos Gentiles Genlilibuscomperit conjuges :.cx-quibus si non arabo crederenl, sedunus aul una in-fideliscumfldeliconsenlirel habilare, nee prohibeiiaDomino debuit fidelis.infidelemdimitlere, nec ju-heri : ideo scilicet non prohiberi, quia juslitia per-mitlit a fornicanle discedere', et infidelis horainisfornicatiocsl major in corde; nec vera ejus pudicitiacumconjugedici potesi, quia Omne-quodnon est exfide, peccaiumest (Bom.xiv, 25) : quamvisveramfidelishabeat pudiciiiameliam cum infideliconjuge,.1SolaeditioLov.,et tamensU licitum: nec essepec-calum.3in solaeditionetov..mulamus.

'NsSvJiifittelUatis.

465 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI _G_qul non habet veram. Ideoaulem nec juberi debue-runt fldelcs ab infldelibusseparari, quia non con-tra jussionem Domini Gentiles fuerant ambo con-juncti.

21. Quoniamergo ab infideli fidelem discedereneeprGhibetnec jubet Dominus, ideont non disce-dat, Apostolusdicit, nou Dominus : hahens uliqueSpirilum sanctum, in quo dare posset ulile et fldeleconsilium.Unde cum dixissetde muliere, cujus virmortuus fuerit, Beatior autemerit, si sic pennanse-rit, seeundummeumtonsilium;ne quis hoc consiliumlanquam humanum, non divinum, contemnendumputaret, adjecit, Puto aulein, et ego Spirilum Deiliabeo.Proinde intelligcndumest, etiam ipsa qucenon a Dominojubeniur, sed a saneto ej'us farauloutiliter suadentur, eodemDbmino inspirantesuade-ri. Absit enim ut quisquamcatliolicusdixcrit, qtian-do suadet Spiritus sanctus, non Dominumsuadere;cum el ipse Dominus sil, et inseparabiliasint operaTrinitatis. Dicit tamen, Devirginibusattlem prmce-plumDomininon habeo,consiliumaulemdo. Nonuthoc consiliumalienumexistimemus a Domino, cum'conlinuo sequatur et dicat: lanquammisericordiamconsecutusa Dominoul fidelisessem(I Cor. vn , iO ,25). SecundumDeumergodal fideleconsiliumin eoSpiritu, de quoail: Pttloatilem,\elegoSpiritum DeiItabeo.

22. Verumlamenaliud est Dominijubenlis impe.rium , aliud conservisecundttmmisericoi'diamchari-tatis, queecst illi a Domino inspirata atque donata,"fideleconsilium.Ibi aliud facerenonlicel, bic aulemlicet: ita saneut ipsumlicitum partim quidemexpe-diat, partimvero non cxpcdiat.Expcdit tunc, quandonon solura per-justiiiam, quce coram Dominocst,_permitlitur, sed eliamhominibusnullum ex hoc im-pedimentumsalulisiufertur :veluf cnmdat consiliumnon nubciidiApostolusvirgini, undepraeceptumDo-niiriisc non baberelestalur; licet aliudf.iccre,id est,nubere, el niinus quam continenticc,bonum tamenlenere nupliarum. Ijjsumquelicitmii cliarnexpedil:quoiiiamin velita cl illicilaruifuraracaruis infirmita-lcm sic excijjithoiieslalenubendi, ut neminemim-pediat ad salutem; quanivis magis exjiedirei, raa-gisquehoncstumcsset, si-virgoconsilium,quoprcc-ceptum eam non coinpellil, arriperet. Tunc aulemnoii expedil id quo.dlicifumest, quaudopermittiturquideni, scd usus ipsius poleslatis aliis affertimjje-dinienlunisalufis.Sicut est, unde jam diu loquimur,discessio fidelisconjugisab infideli, quamnon jiro-hibet Dominusprceceplolegis, quia coram illo in-jusla lionest; sed probibetApostolusconsiliochari-latis, qiiia infidelibusaffertinipediinenlumsalulis:non solumquiapcrniciosissimescandalizanturoffen-si; verum eliam quia in alia conjugiacumceciderintviventibuseisa quibusdimitluntur,adultcrinis nexi-bus colligalidifficillimeresolvunlur '.

"AliquotMss.,abinfidelilatedijficillimeresolvuntur.Aliimeliorisnota.codiceseditisconsentiunt.

CAPUTXIX. —23. Consiliumnonnubendi,deeocssequodampliusexpedit; at consiliumnon.dimitlcndiinfidelem,de eo esse cujus conlrariitinnon expedit.Ideo hic, ubi id quodlicel non expedit, non polestdici, Si dimiserit infidelem, benefacit; si non dimi-seril, meliusfacit: sicutdictumest, Quidat nuplum;benefacil; et qui non dat nuplum, melitisfacil.Quo-niamillud non solum utrumque pariter licet; undead nihil horum prceceptoDominiquisque compelli-tur: sed etiamutrumqueexpedil, aliud minus, aliudamplius; unde ad id quod amplius expedit, consilioApostoli,.quicumquepotest capere, provocatur.Hocautera ubi de dimittendovel non dimittendoinfideliconjugioqueeritur,utrumque quidenrpariter licilumest per justitiamquaecoramDominoest, et ideonihilhorum Dominusprohibet: sed non utrumqueexpe-dit, propter infirmilates homiiium, et ideo id-quodnon expedil, Aposlolusprohibeti;dante sibi Dominoliberumprohibcndilocum.quianeque id quodmonetAposlolus, prohibelDominus, neque id quod-prohi-bet Apostolus,juberDominus. Quod nisi ilaesset,nequeconlra prohibilionemDominiApostolusaliquielmoneret, nequecoutra jussionemejus aliquidpfohi-berel. Proindcin his duabuscausis, una de nubendovel non nubendo, altera de infideli conjugediinit-tcndovelnondimittendo, aliquidsimileesl in verbisApostoli, aliquiddissimile.Similequidemilludquodet ibi dicit, PrcsceplumDomhiinon habeo,consiliumatttemdo; et hic dieit,Ego dico, nonDominus.Qualeest enim, PrwceplumDomini non liabeo; lale est,NondicilDoiirinus:etquale esl, consiliumdo;taleesf,egodico.Illudautemdissimileesl, quiade nubendoetnon nubendopotestdicl, hoc bene fieri, illudmelius;quoniamutrumqueexpedil,minusaliud,magisaliud:at verode conjugeinfidelidimittendovelnon dimit-tendo , quoniamunum horum non expedit, aliudex-pedit, dici non oportet, Quidimiltit, bene facit; etqui non dimitlit,

465 LIBERPRIMUS. 466nere dignatus-est, hoe fecit parcendo l inflrmitati,non prcejudicandojussioni. Unde si dixit, Non utconfundamvoshmcstribo, sed ul filiosmeostharissi-mos moneo(I Cor.iv, 14); quid habet quaestionis,ubiait, Egodito, non Dominus?Item ubi ait, EcceegoPaulusdicovobis,quiasi circumcidamini,Christusvobisnihil proderit(Galat.v, 2); numquidetiambicdixit, Ego dico, non Dominus? Non suiit itaqtieistasimilia, quia eliamilla qucejubet Dominus, nonestindignumnequecontrarium,si eademinonetAposto-lus. Monemusenim quoscharos habemus, ut faciantDominipraecepla,veljussa. Cumveroait, Egodico,nonDomimts; safisostenditDominumHOIJprohiberequodipse prohibebat.Prohibuissetaulem Dominus,si essel illicilum.Ergo secundumea quae supra diudiximus, mullumque versavimus, licitum erat perjuslitiam; sed eliamlicitumnon erat faciendumpro-jiter liberamberievolentiam.

CAPUTXXI. — 25. Deconjugiiscuminfidelibus,Pollenliisententiadisculilur.Aliamesseqitmslionemdejam conjunclis,aliamde conjungendis.De jam con-junclis, non de jungendisagi in loco Aposlolicilato.Illicita el velitaa Dominonunquamexpediifacerc.Tuautemcuiplacet, ita non licerc quod non vetnt Do-minus, sedApostolus,queniadmodumnonlicctquodvetat Dominus,cum exponerc voluisscs quiil sibivellet quodait, Ego dico,non Dominus,cum allo-querelur fideles quibus esscnt conjuges inlidcles;dixisti, « Quia Dominusjussit neconjugia sibimetc diverscereligioniscopularenlur: > el ipsuinadhi-buisti teslimoniumDomhii dicenlis, Non accipiesux-oremfilioluoa filiubusalienigenarum, ne traducaleum postdeos suos, et pereat anhnaejus (Deut.vn,5, 4). AddidislietiamverbaApostoli,ubi dixil, Mu-lier alligalaest,quamdiuvirejusvivil.Quoclsimoiiuusfuerit vir ejus, liberataest: ctti vult nubat, lunltiminDomino(I Cor.vn, 59): quod ita exposuisti, ut ad-jungeres, « Id est chrislianos. > Deindcseciituscs,et aisli: c Hocest ergoDominiprcecep.umtam in« Veleri quam in Novo Teslamento, ut jion nisi« uniusreligioniset fidei conjugiasibi maneantco-« pulata.i>Si hoc ergoest Dominiprceceptumtam inVeleriTestamenloquam in Novo, et hocjubet Do-minus, hoc docetAposlolus, ut non nisi uniusreli-gioniset fideimaneantcopulataconjugia;quarecon-ira hoe Domini jussum, contra doctrinam suam,contrap'ra.ceptumTestameriiiVeleriset Novi, jubetAposlolusut diverscefidei•coujugianianeantcopula-ta? i Quia Paulus, inquis, Gentiumpraedicaloret_ apostolus, jam in conjugio positos, non solum« monet, sedetiamjubet, ut si unus aut una a con-« jngihus credidisset, allerumvel alteraranon cre-« dentem, secumtamenhabifareconsentientem,non« diniiiierel. t His verbisluis aliud hoc, aliudesseiilud, satis evidenterostendis.IUudenimde his con-jugirsagitur, qucesibi piimilus copulantur,ne nubatfeminanon succreligionisviro, vel vir lalem ducat

uxorem. «Id enim, » ut dicis, «jubet Deus, docet« Apostolus, ufrumque preecipit Teslamentum. >Hocautemdivefsumessequisabnuat, ubi agiturnonde conjungeridis,sed de conjunctis? Ambo quippeunius ejusdemqueinfidelitatisfuerunt quando cou-j'unc!isunt; sed Evangeliumcuinvcnissct,altcr sinealtera, vel altera sine altero credidit.Si ergoaliudest hoc, quodsine scrupuloulliusdubilationisappa-ret, cur fidelemcum infidcliin conjugiopermancre,non cl DominussicutAposlolusjubet? Nisi fortc istolocovaeal, quod tain fidenteripsc ait: An vttltisex-periinentumaccipercejns qui_in meloquiltirCltristus(II Cor.xni, 5)? Et uliqueDoniiimscst Chrislus.In-lclligisne quid dicani?Au in hoc cxplanando ali-quantodiligeniiusiinniorabor?

26. Alleiide, ul rcm ijisamlanquamin conspeetuconsiderandamplaniorescrnioneponamus.Eccecon-juges duo, unius infideliiatis;ila fucrunt quandoconjunciistint: ntillade.Iiisquecsiiocst, quaeperli-neatad illamDoniiuijiissioncindoeirhiamqueaposto-licaract jircecepluraTesiaiiieniiYctcriscfNovi, quoprohibctur fidelisctiin inlidcli copulare coiijugium.Jam stint corijuges,ct adhuc amho sunt infideles;adhuc talcs siiniqualcs fucruiitanicquara jungeren-(ur, qualesquecoiijiuiclisunl. VcnilEvangeliipraedi-calor, crcilidit corumaut uiuis, aut una ; sed ila utinfidclis ciim fidelibabilaicconscniiat. Jubet fideliDoiiiinusne iiifidoleradimit(ai, an non jubet? Sidixeris, Jubet; rcclamal Aposlolus, Ego dico,nonDominits.Si dixeris,Nonj'ubet; causamrcquiro.Ne-que illamniihi rcspoiisurtiscs, quara tuis litteris in-didisfi,

.67 DE CONJUGIISADULTERINJS,S. AUGUSTINEvirovocabituraditllera, si fuerit cum alioviro'(Rom.vii,"2, 5); quoniammulier altigdlaest, quamdiuvirejus vivil (I Cor.vn, 59). Undc, Si uxor dimiseritvirttmsuumel alii nupserit,mcechcilur(Marc.x, 12);et, Qui dimissama viro duxerit, mmchalur(Matlh.xix, 9). Ideoquecx eodemprceceptoDomini,Et viruxoremne dimiltat (I Cof.vn, 11) :. quoniamquidimiseriluxorem suam prwter cansam fornicalionis,-facileammmchari(Mallh.v, 52). Sedsi proplerhanccausam dimiserit, eliam ipse sic iuaneal : Omniseiiim qui dhnittit uxorem suam, et ducit atleram,mwchalur(Luc. xvi, 18).

CAPUTXXII.— Dimissaudulleraalteramducens,ul cltrisiianamfaciat, inwcliatttt:HcecconslitulaDo-mini sine ulla retfactatione servanda sunl. Habetcnim ha*cjuslilia quaecorara illo esl, sive ajjpro-bent, sive improbeut homines : et ideo dici nonoporlel, propter offensioneshominum, aut ne im-pediantur hominesab ea salute,quaein Chrisloest,non esse servanda '. Quis enim cbristianus audeatdieere: 1\Tehomiiipsoffendam,aut ul hominesChri-slo acquiram, faciammoeciiaiiuxorem meam, aut

_egoipse mo.chusflam?28. Potcsl enim (ieri ut-cum adulieram u.orem

quisque dimiseritcliristianus,ila icntetur, ul aliquafeniinaqueenondumcredidit,cupiensin ejus nupliasconvenire, proniitlat se futuram esse chrislianam,

"nonfallacitcr,sed si ei nupserilboc omninofactura.Iluic ifaque hoc connubiumrecusanti poterit sug-" ger.ere ille fenlator : Dominus dixil, Quicumquedhniserilnxorem suam prmler causam foniitutionis,ei aliamduxeril, mmchatur; tu autem qui dimisistipropler causarafornicationisuxorein,si aliam duxe-ris, non ma_chaberis.Huic talia suggerenli,eruditocorde respondeat, moechari quidem illum graviusqui prcelerpausapi fornicationis uxore dimissaal-teram duxcrit; sed eliam illupi qui uxore fornicaiitefliniissasibi aliamcopulavii,non ideo non mcechari,qpiafornicaniemreliquit : sicut mceeliatur_quieamqueepreeter causamfornicationisdimittilur, duxerit;- nec ideonon moechaturqui eamducit, quamdimis-sam propter causamfornicationisinveuerit. Et jiro-plerea quod subobscureapudLMatlhceumposiiumesl,quoniam2 totuma jjarle signifieatumest, exposilumesseapud alios3,qui fotumgeneraliterexpresseriml,

-_sicut legiturapud Mareum,Quicumquedhniserituxo-rem suam, el atiam duxefit, adttltcriumcpmmitlit:et apud Lticam, Omnisqui dhnittiluxpremsuam, etducil alleram, mmchalui:Non enim alios dixeruntmoechari,aliosnon racechari, qui dimissisuxorihussuis duxerint alteras-; sed, Quicumquedimiserit:omneroprorsusqui diraiseriluxoremsuam, et aliamduxerit, moecliaiieum sine ulla exceptionedixe-runl.

CAPUTXXIII.—29.Adulteriiiiimcpnjugiuminire,utfeminafiatchristiqnq,nonlicet.Sed si hacc illc chri-

stianusresponderitfentalori,inlelligensHcuissequi-denisibi dimiltereadulferam, sed aliani ducere nonlicere : quid, si dicat ille lentator, Commiite hoepeccatum, ut acquiras aniraam Christo in morteinfidelilatispositcefemince,quceparala est, si libinupserit, fieri christiana? quid aliud chrisliantisresponderead ista debetel dicere,nisise non posse,si hoc fecerit,evadere judicium,quodcominemora-vit Apostolusubi ait, El sicut dicutii quidqmnosdicere,Faciamustnala, ut venianlbona;quorutnjudi-ciumjuslutnest(Rom.ni, 8)? Quomodoaulempoleritesse salubrilercbristiana,qucecumillo a quo duci-tur erit adulfera?

CAPUTXXIV.— 50. Continentimvolumnullaspecompensalionisrumpendum.Non solum autem mce-ehandumnon est, quodfacit,non quidam,sed onmisqui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, elsiproptereaduxerit ut faciaf,chrislianam; sed etiamquisquisnon alligatusuxori coiiiinentiamDeovove-rit, nullo modo debet.ista, compensalionepeccare,ul ideo credat uxoremsibi esseducendam,quiapro-misit queenupliasejus appetit, fufuramse esse chri-slianam. Quodenim cuique anlequamvovissetIice-bat, ciim id se mmquam facturum vpverit, nonlicebit : si tamen id voverit quod vovendumfuit,sicuii est pei'petuavirginitas, yel conlinentia postexperla connubiasolutis a vinculoconjugali,yel excoiisensuvovenlibuset carnalia debifasibi invicemrelaxantibus fidelibus castisque conjugibus; quodalterum sine altera, vel alleram sine allero voverefas non est. Hcec ergo,- et si qua alia sunt quaereciissime vovenlur, curh homines voveiint, nrillacondilionerumpendasunl, qucosine uliacondilionevoverunt. Quia et hoc^Domiiiumprcecepisseinlelfi-gendumest, ubi legilur : Vovete,ei redditeDominoDeovesiro(Psal. LXXV,12). UndeAppstolusde qui-busdam quaecoiitinenliamvovent, et poslea nubgrevolunt,quod eis anterjuamvovissentutique licebat:Habentes,inquit, damitafwnem,quoniamprimamfidemirrilamfecerunl(I Tim.v, 12).

51. Nihilergo expeditquodillicitumest, et nihilquodprohibetDominuslicilumest. *

CAPUTXXV, — CohsiliumAposloli in iis qumprqiceplanon sunt, audiendum.Quwstiode conjugiisdifficillima.Alia qumstioPollentii.Qua?.autem nulloDominiconslringentepraeceploin polestate dimissasunt, in his audia(ur Apostolus,in Spiritu sancio

- monens et consulens ut vel meliora capianfur, velea queenonexpediuntcavearitur.Ibi audiaturdicens,PrwceptumDomininon habeo,consiliumautemdo;

- el, Ego dico, nonDominus.Ibi si meliora elegerit,qui audit, Solutusesl ab vxore, nonqumratuxorent,quia et si acceperituxorem, non peccal: ibi virgonon nubat.' Quienim J?OKdat nuptum,melhtsfacit;et qui dal nuptum,benefacit. Ibi beatior sil muliersic permaneiido,quae^mortuoviro suo in poteslatohabet, cuivull nubere, tanlutninDomino.Quodduo-bus modis accipi poiesl; aul cliristianaperraanens,aut chrisliano nubens. Nonenira tempore revelaii

1solaedilioLov.,nonesseservandmn.~Sicftiss.Atedili,quomodo.a Lugd.et ven.,expositimiestapudcdios.iti.

,-469 LIBERPRIMUS.TestamentiNovi, in Evangeliovel ullis apostolicisLitleris sine ambiguitale declaralum esse recolo,ulrum Dominusprohibuerit fidelesinfidelibusjungl.Quamvisbeatissimus Cyprianus inde non dubitet,-nec in levibuspeecalis constituat, ^ungerecumin-'fidelibusyinculummatrimonii, atque id esse dicatprostiluereGenlilibusmembraGhristi (a). Sed quiade iis qui jam conjunclisunt alia quaeslioesl;"audia-tur et hicApostolusdicens : Si quis frater habetuxo-reminfidelem,el Itmctonsenlithabilareoumillo, npndimiltaliltam: et si qnamulierhabelvirttminfidelem,el hio consentithabilarecumilla, non dimiltalvirum(I Cor.vn, 12,15, 25, 27, 58, 59). Et sicaudialur,"ulquamvisfieri-licilumsit, quiahoc non dicitDomi-nus; non tamen fiat, quia jion expedil. Non enimomnia expedire quce licifa sunt, aperlissime docetApostolus( ld., x, 22), sicut supra j'am ostendi-mus. Propler quodlibet lamen fornicationisgenus,sive carnis, siye spiritus, ubi et infidelitasintelligt-tur, ct dimissovirojion licet alteri nubere,et diniissauxoi'e non licet alteramducere : quoniamDominusnullaexceptionefaeladicit, Si uxor dimiseritvirutnsuuin,el alii nupserit,mwchalur;et, Otnnisquidimit-ftluxoremsuam,et ducilaltefam, mwchatut:

52. His ila pro meo modulo pertractatis atquediscussis, quxslionemtamen deconjugiis obscuris-simam et implicaiissimaraesse non nescio. Necaudeoprofileri omnes sinus ejus, vel in hoc opere,vel in aliome adhuc explicasse, vel jam posse, siurgear, explicare.Illud aulem unde me iiidem inalia scliedacoiisulendumexistimasti,seorsumeliamego enodarecurarem, si mihi aliudquam tibivisumest, viderelur : cum vero eadem sit eliam nostra

. sententia,non hinc opusest diutius dispulare.CAPUTXXyi. --r 55. Calechumenisin ullimqvitm

an dandusBaptismusiip.t pelenlibus,nec pro se re-spottderevalenlibus.Opinioquorumdamnegansreji-eilitr, net tamen damnatur. Catechuraeiiisergo inhujtis vilte ultimo constitulis, si morbo seu casualiquosic ojjpressi sint, ut quamvisadlmc vivant,pelere sibi tamenBaptismumvcl ad inlerrogala re-sponderenon possint; prosit eis quod eorumin fidechristiana j'aninola voluniasest, ut eo modobapti-zentur, quoraodo baptizantur infanles, quorumvo-Iuntasnulla adhucpaluit (_>).Non tanien proptereadamnare debemus eos qui tiinidius agunt, quamnobis videtur agi oporlere, ne de pecuniaconservo.credila improbius quam caulius judicare voluissejudicemur,Salis qtiippein talibus respicienduraestillud Aposloli,ubi dicit: Vnusquisquenoslrumpro serationemreddelDeo(Bom.xiv, 12). Non crgo am-plius invicemjudiceraus,Sunt enim qui vel in his,vel etiam in aliisobservandumputanf, quoddixissepomimunlegimus,Nolilesanclumdaretanibus,neque

projeteriiismargarilasvestrasante porcos(Maltli.vn,6). E_lisla Salvalorisverba referenles', baptizarenon audent eos qui pro se respondere riequiverint,ne forte conlrarium gcrant volunlatis arbilrium.Quodde parvulis dici.non potcst, in quibusadhucralionis.nullus est usus. Sed non solumincredibileest, nec in fine vitaehujus baptizaricatecbumcnumvelle; verum eliam si volunias ejus incerta est,multo satius est nolenli dare quamvolenli negare,ubivelit an nolil sic non apjiaret,ut tanien credi-hilius sit eum, si posset,vellese polius fuissediclu-rum ea Sacramenta percipei'e,sinequibus jam cre-didit lion se oportere de corpore exire.

CAPUTXXvIl.— 54. Vl intetligenduindiclumDo-mini, Ne delur sanelumtanibus.Si auiem Doniinus,ubi ait, Nolile_dare sanelumcanibus,hoc quod isti,cavendumputant, vellet-intelligi,non ipsesuo tradi-tori dedissetquodin suamille perniciem, sine culpadantis, cumdignisindignusaccepit.Undecumhocdi-ceret Dominus, credendumcsl significarevoluissequodlucem intelligenticespirilualisimmunda cordanonporlant.Et si porlandadocloringesseril,quceuonrecte accipiunt,quia non capiunt,vel reprehensiouismorsibus lacerant, vel conlemnendoconculcant.Sienim beatns Aposlolus,'quamvisin Chrislojam rena-tis, t.imen adhucparvulis, lac dicit se dedisse,nonescam: Necdumenhn poieruiis,inquit, sednecadhuequidetnpoleslis(lCor. m, 2); sideniqueipseDominus-eleclis Aposlolisdixit,Adhucmullahabeovobisdicere,sed non potestisUla portare modo(Joan, xvi, 12) :quanto minus possuntferre", queecumquede incor-porea luee dicuntur,immundaementes inipiorum?

CAPUTXXVIII.— 55. BaptismusAn casu propo-silo daitdus calechumeniseliam adulterina conjugiaretinenlibus.Beconciliationispwnitentiddhdwin peri-culomoiiis eademratio. Sed ut sermo noster ad bocpotiusclaudalur, unde sumpsil exordium, ego nonsolumalios catechumenos,verumeliam ipsosqui vi-ventiuraconjugiis copulati relinent adulterina con-sortia, cum salvos corpore.2 uon admiltamus adBaptismum;tamensi desperalijacuerint, nec pro sei'esponderepolueriut,baptizandospulo, ut eliam hocpeecalumcumccelerislavacro regenerationis ablua-tur. Quisenininovitulruinfortassisadulterincecarnisillecebrausquead Baptismumslatuerantdetineri? Siatilem ab illa desperationerecreali poluerint vivere,aut faeientquodstatuerunt,aut edoctiobtemperabunt,aut de contemptoribusfiet quodfierietiamde bapli-zatis talibus debet. Quceautem Baplismatis,eademreconcilialionisest causa,si forte poenitehtemfinien-dcevitcepericulumprceoccupaverit.NecIpsoSenim exhac vita sine arrha sucepacisexire velledebet malerEcclesia.

(a) Cyprianus,lib.deLapsis.(*)Md.lib.4 confess.,cap.i, n. 8.

1 AliquotMss.',reverentes.2 Hicineditissuperlluofiierataddilum,in his perma-nenles: itemquepost,lamensi desperati,iniislegehatur,etintrasepwnitentes;quceverbaveterumIibrorunjaucto-ritateexpunximus. - :__,,

DE fcQNJUGHS'ADULTEMNIS,S. AUGUSTINI! 4»

LIMER SECIfNBITS,

KedafguiturPollenlius,adulteriopulansperindeatquemortesolviconjugium,eoquetrahensilludApostoliadCorin-Shios,QuodsimorluusfuerUvirejus,iiberataesl; ul mortuumhoclocovelit eliamadutterumintelligi.ATgumenlaadeindeejusrehquadiluuntur,et variaqucesuboriritimetincommoda,nisirepudiataadulteraducerealteramviroliceat,relulantur.

GAPUTPRIMUM.— 1. Hujus librioccasio,Adeagoee mihi scripseras, fraier religiose Pollenli, jamasescripseramnon parvumyolumen,de iis qui viven-tibus conjugibussuisaliiscopulanlur.Quodcuminno-luisset Dileelioni tuce, addidisti aliqua ad libellumtuum, etiambis me responderedesiderans: sed cumfacere disponerem, addendoet ego ad nieum,ila utraus liber esset etiamresporisionismece, repente il-

-ludeditum estquod absolveramprius, flagitantibusfetribus, el nescieniibusnostris' quodadhucaliquid>essetaddendum.Hinc factumesl ut allero seorsum'Opusculo,ad ea quacaddidisli, respondereeompelle-

'

rer. Nonautemquceaddidisti, adjunctasunt finioptt-sculi ttti; sed, ubi visumest, ejus interjecta sunt cor-

'

pori. . _:CAPUT11.— 2. Polknlii setitenlia, nuberealteri

-vetitumesseconjugi,~sia nonfornicanle,non aulemsi'

d fmnicantediscesseril.Mortuumin locoPattli inlellucgendumetiamfornicantemsentit.Horumprimumillud

'

A-JS UBER SECUNDUS. ' . _m4. Quamobremsecundum doctrinam sauam Mu-

lier altigalaesl, quamdiuvir ejus vivit; id est,"non- _dum e corporeabscessit.Mulierenim sub viro, vivomarilo,junctaestlegi; boc est, iii corpore consliluto.Si auleinmoriuusfuerit-,hocest, de corpore exierit,evacualaesta legeviri. Igilur vivenleviro, vocabitufadultera,si fueritcumalioviro.Si aulemmortuusftte-'rit vir ejus, liberataesla lege L, ut non sil adullera,si fuerit cumalio viro(JRoui.vn, 2 et 5). HaecyerbaAposlolitoliesrepetita, tolies inculcala, vera sunt,vivasunt, sana sunt, plana sunt. Nulliusviri poste-rioris mtilieruxoresseincipit, nisiprioris esse desi-verit. Esse autemdesinct uxor prioris, si rnorialurvir ej'us; non si fornicetur. Licile itaquedimitli.urconjuxob causamfornicationis; scd manetvineulumprioris, propterquodflt reus adullerii, qui dimissamduxeritefiamob causamfornicationis.

CAPUTV. —Conjugiivintutumtnorieresolvi,nonaulemfornicalioneet separalioneconjugum.Sicutenimmanenlein se Sacramento regenerationis, excom-munieatur cujusquamreus crirainis, nec illoSacra-nienlocarel, etiamsinunquamreconcilieturDeo: itamanentein sevinculofoederisconjugalis,uxoi;dimilli-tur obcausamfornicatioiiis,nec carebit illo vinculo,eliamsi nunquamreconcilietur viro; carebit autem,si mortuus fuerit vir ejus. Reus vero excommunica-tusideonunquamcarebitregenerationisSacramenlo,etiam non reconcilialus, quoniamnunquamriiorilurDeus.Remanet itaque ut, si sapere secundumApo-stolumvohtmus, non dicamusvirum adulterumpromortuo deputandum, et ideo licere uxoriej"usalterinubere. Quamvis enim sit mors adulterium, noncorporis, sed quod pej'usest, animce: nou tamenetde isla ? morie, loquebaturApostolus,cum dicebat,Quodsi tnmluusfuerilvir ejus, cui vultnubat; sed deilla sola_quade corpore exitur. Quoniamsi per con-jugisadulteriumconjugalesolvitur vinculum, sequi-lur illa perversitas, quam cavendamessemonstravi,ut et mulierper impudiciiiamsolvaturhoc vinculo:queesi solvilur,libera erita legeviri; el ideo, quodinsipientissimedicitur, non erit adullera si fueritcum alioviro, quia per ..dulterium liberata-est apriore viro.Quodsi ita est a verilatedeviuin,ul riul-lus id, non dicoehrislianus, sed humanussensusad-mitlat; profectomulier alligalaesl, quamdiuvir ejusvivit: quodut apertiusdicam, quamdiu vir ejus incorporecst. Pari ergo forma et vir alligatus est,quamdiumulierejus in corpoie est. Unde si vult di-

-mittere adulteram, uon ducal altcram, ne quod inilla culpat, ipse comraitlat.Similiter et muliersi di-mittit adulterum, nonsibi copuletalterum : alligataesl enim, quamdiuvir ejus vivit; nec a legeviri nisimortui liberatur, ut non sit adultera, si fuerit cumalioviro.

CAPUTVI.— S. Becontilialioposladulleriumeutnconjugeresiptstentequamtonvenienstltristiano. Quod

autem tibi durumvidelur,ut post adullerium recon-cilietur coiqugi conjux; si fides adsit, non erit du-rum. Cureniriiadhucdeputamusadulteros, quosvelBaptismaleablutos, vel poenitentiacredimusessesa-nalos?Heeccriminain vetere Dei lege nullis sacrili-ciis mundabantur, quee Novi Testamenfisanguinesine dubifalionemundantur»: el ideotuncomnimodoprohibltumest ab alio contaminalamviro recipereuxorem; quamvisDavidSaulis filiam, quam paterej'usdem mulieris ab eo separatam dederat alteri,tanquamNovi Testamenti praefiguratorsine cuncta-tionereeeperit (11Beg. m, 14) : nunc autem postea-quam Christus ait adullefce, Nec'ego tedamnabo;vade, deincepsnoli peccare; quis non inielligat de-bere ignosceremaritum, qiiod videt ignovisseDo-

"hiinumamborura, necjam se debere adulteramdi-cere, cujus poenilentiscrinien divina credit misera-lionedeletum? - .

CAPUTVII.— 6. Marilismvienlesinuxoresadulte-.ras, cumsintetipsiadulteii.Sed hoc videlicelinfide-liuin sensus exhorret, ita ut honnulli modiceefideivel potius inimiciveree fidei, credometuentespec-candi impunitatem dari mulieribussuis, illudquodde adulterceinduigentiaDomiiiusfecit, auferrent decodicibussuis (a): quasi permissionempeccanditri-buerit qui dixit, Jam deincepsnoli peccare; aut ideonon debuerilmuliera medico Deoillius peccali re-missionesanari, ne offenderenlurinsani.NequeenimquibusilludfactumDominidisplicet,ipsipudici sunt,et eos severos caslitasfacit : sed potius ex illo sunthominum numero, quibus Dominus ait, Qui sinepeccaloest vestrum,priorin eam lapidemjacial__Nisiquod illi conscientialerrili recesserunt, et tentareChristumatqueadulleramperseqitidesliterunt (Joan.viii, 7-11); isliautem et segrotimedicum reprehen-dunt, et in adulterasadulteri saeviunt: quibussi di-cerelur, non quod illi audierunt, Qui sine peccaieest; quis enimsine peccato? sed, Qui sine Islo pec-cato est, prior in illamlapidemmillat; tumvero'For-silan cogitarent, qui indignabanturquod adulteramnon occiderent, quanta illis Deimisericofdiaparce-retur, ut adulteri viverent.

CAPUTVIII.—7. Viri adulleri graviuspuniendiquctmadullerwuxores.LexAnlonini, virosimpudicos-

'Editi,liberataestalegeviri.vox,viri,hoclocononre-petiturinMss.2 sie codicessiss,Atediti,nonlathendeista.

1 SiceditioEr.nostrisibiplerisqueacmelioribusMss.consentiens.AtLov.,quwNoviTestamenliiiisanguineckrUstisinedubUalioiiemundantur.(a) In grcecisplerisqueexemjdaribusnonlegehaturhi--storiadeadulteramuliere.Ejusiiuliamenlioin commen-tariis Chrysostomiet Theophylacliin F.vangeiiumJoaunis:tametsialibiChrysostomus,scilicefinhomilia60, eamhi-s.oriamagnoscat.uieronymus,in dialogoadversusPciagia-nossecundo,meminitilliusiiificecverba: «tnEvangelio,

«ait, secundumJoannemin muttiset graecisetlalinisco-«dicibusinveniturdeadnlleramulierequceaccusataest«apudDominum.»EusebiusCaesariensis,Ecclesiasticcehi-sloricelib.5, hancde adullerahistoriamJoanniadditamdicitex Evaugelioquod inscribitursecundumHebrceos.Fieri potuiltamenquodAugustinussuspicatur,ul quodprimumin Joannisverioribusexemplaribusexstabat,de-tractumsithominumimprudentiunitemeritate, ne niulie-fibusadulteris,inquaserantseverioresscecularesleges,peccandilicentiaet imptmitasiu Evaugeliodala pu:a-'retur. . ' *

475~

DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI -*'_§76mqueac mulieresdamnarivolenlis.Virorumimpudkiliapejor.Sed cumhceceis dicinms,rionsolum nihil vo-lunt delrahereseverilati; sed irascunlurinsuperveri-tali, et loquunlur alque respondenl : Sed nos viri

_suniiis; an vefosexusnostri dignitashanc susfiuebitinjpriam, ut cumaliis feminisjireeleruxoi-esnostras.si quid admiltimus,. in luendis pcenis mulieribuscomparemur?Quasinonprbpterea magisdebeantil-licilas concupiseentiasvirililer frenare , quia virisunl? quasi noiipropierea magisdebeant mulieribus

"suis ad virtutis hujus exemplumse prccbere, quia^viri sunt ? quasi11011propterea minnsdebeant a libi-.dinesuperari, quia viri suntf quasi non proplerearoraus debeaut lascivienti cami servire, quia virisunl? Et tamenindignaiuur,siaudiantadulierosviros

- pendere similes"adulleris fcminispcenas; cumtanto- gravfuseos puniri oportuerit, quanlo magisad eosperiinet el virlule vincere, et exemploregere femi-nas. ChrislianisequidemJoquor,qui fideliteraudiunl,Capulmulierisvir (Ephes.v, 25) : ubi se agnoscnntduces, illas autem comiiesesse debere; et ideoca-

. vendumviroillacire vivendo, qua timct ne uxor se- ,quafur imiiando.Sedisti quibusdisplicelut inter vi-rum et uxorcfhpar pudiciticeformaservetur, et po-

. tius eligunt, maximequein hac causa, mundilegibussubditi esse quam Christi,quoniamjura foi'ensianou

. eisdemquibusfeniinaspudiciiicenexibusvirosvidcii-tur pbstringere; Jeganlquid iniperatorAiitoniruis*,non ulique cluislianus, de hac re coiistifuerit, ubiniarilus uxorem de adulterii crimine accusare nonsinitur, cuimoribus suisnon prcebuitcastiialisexcm-plum, ita ul ambodamiicniur,si amhopariter im-

,ppdieosconflictus ipse convicerit. Nara-supra dicti.iniperaloris heecverba sun(, quceapud Gregorianum-leguntur (a) : Sane, inquil, ntewlUtermnulla parle -tausmprmjudicabunt.Nequeenimsi penesle culpafuitiil.matrimoniumsolvereltir,elsecundum legemJuliamEupasia uxor tua. nuberel, propter hoc rescriptum.meumadulleriidqmnqtaerit, ttisioonsteiessecommis-sum. Habebitntaulem anle oculoshoc inquirere, an

.cumlu pudiceviveres, illi quoqttebonosmorescolendiattclorfuisli. Periniquumenimmihivideluresseul pu-diciiiamvir ab uxore exigal, quamipsenon exhibcl:qumres polesl ct virumdamnare, non obcompensa-lioneminuluicriminisrem inlet]ulrumnuecomponere,velcausamfacliloitere.Si haccobservandasunl pro-plcr decuslerrcnaecivitatis;quanlo cas(iores quceritcoelestispatria et societasAngelorum? Qucccum ita

-sinl, liumquidideo minor est, ac non polius majoret pejorvirorumimjjudicitia, quia inest illissuperhael licenliosa jaetantia? Non igilur exhorrcant viri

"quodadulterceCliristus ignovit : ,sed potius cognp-sc.uit eliam periculuni_suuin,|ctsimilimorbo labo-

"rnnles ad eurademSalvatorcmsupplieipielalc confu-

gianl; et quod in illa factuni legurit, efiam sibinecessarium esse faleantur, adiilleiiorum suonmi-medicinamsusciphnt, adulierarejam desinant, lcui-:deut iti se Defpalientiam, agant poenitentiam, su-mant indulgenliam, luuteiUdepoena femiuarura-etde sua imjjunilalesenieiUiam.

CAPUTIX.— 8. Nolensreconciliariadultermuxorinoti polesl alieri nubere."Quibus considerciiisafquetractalis, si commuriis condilio,commune maluin, 'comiijuiie perieulum, commune vulnus,_commi>iiis

_salus, fideliterel burailitercogitefur; non erit lurpis,nequedifficilis.etiam jiost perpetr.Uaatque purgalaadulleriareconciliatioconjugum,ubi perclaves regnicojlorum non dubitalur fleri remissio peccatorum:uonui posi viri divortiumadulterarevocelur,sed utpost Chrisficonsorliumadultera non vpeetur. Verumeccenon fiat, nerao compellit, quia forle lcx aliquahujus sacculivetal secundum lerrgneecivitatis mo-diim,ubi cogilafanon est abolitiocrimihumpersan-guincmsanctum. Suscipiaturergo eonlinentia,quamnulla lex probibet; in alia non eatrir adulleria. Et 'quid ad nos, si necsaltem divina miserationeraun-dala marilo reconciltetur1adultera, dum tamen nonreconcilialisadulferis,non alia liant quasi connubia,qneeconvincuiitur esse adulleria? Mulier enim alli-gata est, quamdiuvir ejus vivil(lCor. vn, 59)'. Ergoconser|uenler et vir -alligatusesf, quamdiu mulierejus vivit. Baec alligatio facit ut aliis eonjurigisineadullerinacopulationenon possint.Undenecesseestex duobus conjtigibiisquatuor adulleros fleri, si etilla alteri nupserii, et ille alteram duxerit2. Quamvisenim sceleratiusmoechelur,cjui non causa fornica-tionis uxore dimissaalteramducit; quodgemisadul-terii commemoravitMatlheeus:tamen non solumipsemoechatur,sed, sicutiesl apud Marcum,Quicuinquedhniserit uxoremsuam, et aliant duxeritl adulieriumcommiliitsupeream; el si uxor dimiseril-virums_.mii,ei aliinitpserit,mwchalur(Marc.x, 11el 12); etsiculiest apud Lucam,Onmisqui dimittituxoremsuam,etdttcitalleram,mwchatttr; et quidhnissama viroduxe-rit, mmchalur(Luc. xvi, 18). De quibus testimoniisjam satis in libro supcrioredisserui.

CAPUTX.— 9. JncontinentiumquerelasqdversuslegetnChrisli vetantisalleri nuberedimissaadullera,fruslraobjcctari.Si incontinentiumquereld;admitlanlur,permittendaadulteria in miitliscasibus.Justior videbi-tur querelamtilierisprmler fornicalionemdimisswetnuberealteri ciipieniis.Sed respondes mihi: jiConti-? nenter viverepaucorumest; et-ideoqui fornican-t tes coiyugesdimiserunt, quoniamnon possunt re-. eonciliari, lantum se vident periclitari, ut legem« Christi non humanam,sed fcralera proiiuntienf._•'0 frater, quanfuraad inconlinenlespertinet, mullasquerelas babei-e possunt, quibus, ut dicis, le.gemChristi feralem jjronunlient, non Immanam.-Etla-men non propler illos EvaiigelitmiChrisli pcrver-

1 EdifioErasmiana,Aitlonius: male et refragantibusonmihususs. , > ".(a)Gregorianivixaliquanuncsupersuiitfr_gnienla,interquaelllacerniturAntoninioonstitutiolotidemverbis,et exhocipsoAugusliullibro,credimus,illucadjecta.EjusparshabeturetiamapudDlpianum,§5J lilj.15deAdult,-

1 Editi,feconcitietura Deo.AtMss.uonaddunt,a Deo.~sola cdiiioLov..si el itla adulterotwpserit,pi itleadtdteramduxerit.

IYI LIBER.SECUNDUS. 478tere, vel mutare debemus. Te quippe sola eorttmqucrelapermovet, qui conjuges causa fornicalionisiiitercedentedimitlunt, si alias ducere nonsinantur:quoniamcominerepaucorumest, alquead id debentlaude adborlari, non lege compelli.Itaque si dimissaaduliera non ducitur allera, justam .querelam,sicutputas, habebit hominumiiiconlinentia. Sed atlende .quamplura sunt, ubisi querelasineontinenliumveli-linis adniittere, necessenobiserit aduileriafaciendapermiltore1. Quidsi eninialiquodiuturnoet insana-bili raorhocorporisleneatur conjux, quo concubitusimpeditur(fl)?quid, si captivitas,vel visaliquasepa-rei, ita ut sciat vivere marilus uxorem,cujus sibicopia denegatur? censesne admittenda inconfinen-tiiim murmura, et permittenda adulleria? Quid inhoc ipsounde interrogatus est Dominus, respondit-que iieri non debere,-sedad durifiamcordis illorumMoysenpermisissedari libellumrepudii, et quacum-que causadipiillereeoiijugem?noiinelex Christiin-continenlibusdisplicet, qui uxores litigiosas,inju-riosas, imperiosas, fasiidiosas",et ad reddcndumde-bitumconjugaledifficillimas,repudiointerpositoab-jicere volunl,el alteras ducerc? Jam crgo, quiaisto-rum inconlinenlialegem Christi horruit, ad eorumlex-Chrisliarbitriumcoinmutandaesl?

10. Jam porro si maritumrelinquatuxor, yel ma-rilus uxdfem,non causa fornicationis,sed potiuscon-tinenli;-,sitque incontiiienscui rcpudiumjiropterhocdatur; quccroufrumnon erit adultervel adultcra, sialleri copuletur? Si, Nonerit, dicitur; Domino'con-tradieitur, cujus bcecverba sunt: Diclumest ctuletn,Quicumquedimiseriluxoremsuam,del illi libellumre- -pudii. Ego auiem dicovobisquia omnisqnidimiserituxoreinsuatn,excepta-causa-fornicaiionis,facil eammmchari; et qui dhnissamduxeril, adulteral(Mallh.v, 5Ie(32). Ecce diraissa est, non dimisit; el quiaconlinere p.iucorumest, inc6_itinenf.cecessit et nti-psit; et tamen aduller ciduheraniduxit. Ambo rei,ambodamnandisunl; et quccnupsit vivoraarito,etqui duxlt eam cujus vivit marilus. Numquidhic le-gemChristi dicimusinhumanam,qua consiituilurreatanli criminisatquepiinitur,quamvir nullaejusprce-cedente fomicatione dimisit, et quia paucorumestcontinere,dimillendocompulitnubere? Cur lion hicdicimushabendumessepro mortuo,qui male dimit-tendo prior conjugale vinculumrupil? Namqua ra-

-lione dicturus es eum rupisse vinculum conjugale,_quilicef sit rooechus,non dimisit uxorem; et eumnon rupisse, qui etiam caslamdimisituxoreni?Egoautem dico in ulroque nianere hoc vinculum,quomulier alligataesl, quamdiuvir ejus vivit,sive con-tinens, sive moechus: et ideo mcecliarieam quaedi-niissanupserit, et moecharieum qui dimissamduxe-

rit, sive a moeeho,..sive a coiitinente diniissa sit;quoniammulieralligataest,quamdiuvir ejusvivit.Sedniinc de querelis inconiineiiliumdisputamus. Quidenimvidetur juslius hujus mulieris querela, qucedi-cil: Dimissasum, non dimisi; et quoniamcbntinerepaucorumest, non me continui,ne forniearernupsi;

_ et dicor moecliata,quia nupsi? Numquid.proplerhujus quasi j'uslamquerelam,legemcensebhnusmu-landam csse divinam,ul istam non judicemusadul-teram? Absit. Sed respondebisnon eam debuissedimitli,quia fornicationis ntilla causa preecesserat.Verum dicis : nam peccatum marili pjps Domjnusexpressit, ubi ait, Quidimiseriluxpremsuam,exceptacausafornicalionis,facit eam mmchari.Sed nuraquidista ideonubendoposteauonpeccavit,quiaprius di-mittendo ille peccavii?Quid prgqei prodest, quodde lege Christiraulier inconlinens.queritur , nisi utmurmuraiispunialur?

CAPUTXI. — 11. Objectioalia Pollentii ul sal-lem ftliorumgignendorumcausa liceatglleram dttceredhnissaadultera.Jam imnc eliam ilja videaniusquaealio loco interponensaddidisli,neque ad ea rpspon-dere voluisfi: ubi te movet, et raiseraris hpminemqui cubare cumadultera, etiamsi no» bicoiilinenlia,certe filiorumprocreandorum necessitate compelli-lur, si non ei licel sic eam dimittere, ut ea viventealteram ducat. Unde rec(e mpvereris, si adulleriumnon esset, quamvisadulteraviva uxore, alleram du-cere. Si autem adulteriumesl, ut ea queesunt dispu-tata docuerunt,quidobtendilur procreandorumcausaCliorura? Non enim propterea flagitiorumesl per-

. mitlenda licentia : aut vero*lam eavendumest sineposteiis mori, qtiameligendumin posferumvivere?

- quod non sinentur adulteri, quos necesse est postprimammortem secundeemortis eeternitatedamfiari.Nam procreandorum filioruraista causatio, etiamnon adulteras, sed castissimasfeminas,si forte sintslerilcs, cogitdimitli, et alieras duci: quod libi exi-slimonon placere.

12. Quapropter si causa incoDtinenticenon suiitexcusandaadulteria, quantominus excusan.urpro--creaudorumcausafiliorum?

CAPUTXII. —Nupliashoclemporefiliorumcausaiis tanlttmeligendasesse, quise conlincrenon possunt.Illi quippeinfirmilati, hoc est, inco.uhieiiti.evoluitApostolussubyeniri Iionestalenuptiarum. Non enimait, Si filios non habet, nubat; sed, Si se noncontinel, nubal (I Cor. vn, 9). Filiorum quidemprojiaginecompensaturquod inconiinenlieenubendocedilur. Namuliqueincorilinentiavilium est, conju-giumautem rionest vitium; et ideo fit per hoe bo-num, ut illud veniale sit malum. Cum sint ergo

, nuplicecausageuerandiinslitulcc, ea causa fiebantaPatribus, qui tantum officiogeneraiidi feminis, seduon illicite,miscebantur. Erat enim tnnc qucedamjjropagandinecessilas, queenunc non esl: quoniamiempusamplectendi,sicut scriptumest, quod udquetunc fuit; eltempuscontinendiabamplexu(Eccle,1H,5),

1SolaeditioLov.,adulleriafiendapermitlere.-(a) FrustraopponiturGregoriiII rescriplumadBonifa-cium.Epislola15,siveinlerBonifacianas120,et malealias

GregbriiIIIquarla: quodquidemGratianusin quaest.2,cap.52,Quodproposuisti,rejicitut« evangelicceet aposto-«liceedoclrineepenitusadversum;»Baroniusvero adan.726,accij.itin meliorempartem, necAuguslinocon-traiiam. 1 lov.,

179 DE CONJUGHSADULTERINIS,S. AUGUSTINI 480

quodnunc est. Dequo tempore Aposlolusloquensait: Decwtero,fralres, lempusbreveesl; reliquumestut et qui habent uxores, lanquamnon habentessinf(I Cor. vu, 29). Unde nunc rectissime dicilur, Quipotestcapere, capiat (Malth.xix; 12) : qui autem senon conlinet, nubat. Tunc ergo etiam conliuenliapropter propagationemfiliorumin nuptias descende-bat offlcio': nunc aulem vinculumnuplialeinconti-neiiiieesubvenitvitio; ut ab eis qui se non conlinent,non per turpitudinemsluprorum,sed per honestatemconjugiorum,flat propagatiofiliorum.Cur ergo nondixitApostolus,Si filiosnonhabet,nubat?Quiascilicethoc tempore"continendiab amjilexu,non est necessefilios propagare.Et quare dixit, S._se non continet,nubat? Utique proptcrea, ne per incontinentiam2

cogaturadulterare. Si ergo se coiilinet, nec nubat,nec generet. Si atitemse non continet, licitenubat,ne lurpiter generel, aut tttrpius concumbendonengenerel. Quanquamhoc quoduliimumdixi, nbnnuUifacianl eliamlicite conjugati.Illicileuamque et tur-piler etiara cum legilima uxore concmnbilur, ubiprolis concepliodevitatur. QuodfaciebatOnan filiusJudee,et occiditillumpropterhocDeus(Gen.xxxvm,8-10). Propagatio ilaquefiliorum, ipsa est prima etnaturalis et legitjmacausanupliarum: acper hocquipropter incontinentiamconjiigantur, non sic dcbenttcmperaremalum suum, ut bonunicxlerraineiftnu-ptiarum, id est, propaginemfilioriim.Deinconlinen-tibus-quippe loquebalur Aposlolus, ubi ail: Voloigiturjunioresnubere,filiosprocreare, matresfamiliasesse,nullamoccasionemdare adversariomaledictigra-lia. Jatn enimconversmqitwdamsunl relrbposlsata-_.._.».(l Tim.v, 14e(15). Cuin itaque dicebat, Volojunioresnubere;boc uliquemonebalpropler ruinamincoiuinenliccfiilciendam.Sed ne forlc ab eis solacarnalis concupisccnticccogitaretur infirniilas, cuitanlummodoesset opere connubii serviendum,nu-ptiarnm auteni vel conteninerelur vel negligereturboiuira;coiitinuosubjunxil,filios\procreare,matresfa-tniliasesse.Quivero eliguntconlinere, aliquidutiquemeliuseliguntquamest nupliarumbonum, hoc est,gcneralio filiorum.Undcsi eligitur continentia, utbono-nupliarummelius aliquid capessatur; quantopotiuscustodiendaest, ut adulteriumcaveatur? Cumcnim dixissel Aposlolus, Quod si se non conlinet,nubat: Meliusest enim, incjuit, nubere qtiain uri(I Coi: vii, 9). Nondixit, Meliusest moecbariquamuri.

CAPUTXIII.—15. Nolentesreconciliariconjugibus,_adulleris, continenliamcttslodianl.Non est igitur ad^ quod exhortemureos qui reconciliari limenl conju-

gibusadulterispoeniteiidosanatis, nisi ad custodien-damconlinentiam.Quoniammulieralligataquamdiusive moechussive castusvir ejus vivit, moechatursialteri nupserit; et vir alligalusquamdiu sivemoechasivecasta uxorejus vivif,moechatursialteram duxe-

rit. Hcecnamquealligatioquandoquidem non solvi-tur, etiamsi per repudium couj*uxa casto conjuge lseparetur; multo minus solvilur, si non separatamceehetur.Acper hoc noneamsolvit,nisi morscon-jugis, non in-adulteriumcorrueiuis, sed de corporeexeuntis. Quaproplersi reeesserilrnulierab adultero •viro, el ei reconciliarinon vult, maneat innupta; etsi dimiseritvir adultei'ammulierem,et eamnoiivultrecipere nec post pceriitentiam,custodiat conlinen-tiam : etsi non ex voluntate eligendipofiorisboni,certe ex necessitalevilandi perniciosimali. Ad hocexhorlarer, eliamsiuxor esset in languoreinsanabiliatquediulurno,etiamsialieubiessetcorporeseparafa,quo marilusnon posset accedere: postremo ad hocexhortarer, etiamsimuliervolensvivereconlinenler,quamvisconlra disciplinam, quianon ex consensu,tamen pudicum pudica dimitteret.Puto enim chri-siianumneminemreluctari, adulterum esse qui veldiulauguente, vel ditt absenlevel continenlerviverecupientesua uxore, alleri coramixtusest femince.Sicergo el dimissa adultera, adulter est cum allera :quoniamnon ille, aut ille; sed, Omnisqui dimiliitnxoremsuam,etduciialleram,tnmchaiur(__.!.

,58! - LIBER SECUNDUS." ' 482

dixerinl, se ipsos sedueunt, et veritas in eis non est(I Joan. i, 8). Porro,si non se seducunt, elest ineisverifas, non erit in eis cruenla. severilas. ScientesenimsenonessesinepeccatOjdimittunlut dimillaiureis; nec abeisbenignitaset pictasexcluditur*.Magisenim hcccexcludunlur,si peccatis conjngumab cisimpetretveniamlicentia libidinis,non cura pielalis ;id est, ul proptereaparcant quia licet eis altcras du-cere, et non poliusproplereaquiavoluntel sibiDo-niinumparcere.

15. Quantoilaquemelius, el honeslius, chrisiianadeniqueprofessionedignius, ulparcanl adulierarumsanguini uxorum, quodscriplum esl eis dicimus,Dimilteinjustitiamproxhnotuo. et tunc precanli libipeccalasolventut:Homo kominiconservaliram, ct aDominoqumrilmedelam? Superhominemsimilemsibihonhabelmisericordiam,el depeccalissuisdeprecalur?Cumipsecarosit, conservaliracundiam?quispropilia-biiurpeccalisillius(Eccti.xxvin, 2-5); et dc Evan-gelio',Dimillile,et dimitteturvobis(Luc.vi, 57); ut

•

possimusdicere, Dimillenobisdebilanoslra, sicutelnos dhniltimusdebitoribusnostris(Maah. vi, 12); ctde Apostolo, Niillimalumpro maloreddentes(Bom.xn, 17): et si qua sunt hujusmodiin Scripturissan-ctis, quibus,ad ulciscendumquandohunianusanimusexeilatur, quia chrisiianusesf, mitigatur?

'

CAPCTXV.•—Maritiad parcendumadullerisuxo-ribus,nonlicenlialibidinis,sedcura pielalisadducan?lut: Quanto, inquam, meliusisla dicimus, quam utdicamus,Tanltimadullerasislas dimittite, et earumnolile sanguinemqucerere;quidquiddolorisex carumflagitiishabetis, eonsolabunfurvos aliai quas duxe-rilis : meritoenimvelletisistas de vivenliumnuineroauferre, si earumvita impedimentoesset, quoniinusaliasducerelis; nunc vero, etiamisiisviventibuscuinliceat aliavobismalriinouiaprovidere, quid eas tan-

lopcre vullis occidere? Haecsi dicimus,nomie allen-dis qtiam noslra suasio longe sit a characlerecliri-sliano2: quiaet falsumdicimus,eis licere quod noulicel, hoc est, istis viventibusut aliiscopuleritur; etsi propterea illis pepercerint, non parcent propterpietatem, sed propler aliarum nupiiaruni libei'ampotestnlem.Poslremo quecroabsfe, ulrum maritochrislianolicealvelsecundumveteremDeilegem,vel rRoriianislegibusadulteramoecidere3? Si liccl, me-lius cst ut ab ulroquese temperet, id est, et a licifo

-i!la jieccanlesupplicio, et ab illicitoilla viventecon-jugio. Quodsi alierulrum eligere perseverat, satiuscsl ei facerequodlicet, ul adulterapuniatur, quamid quodnonlicet, ut ipsavivaillenioschetur.Siautemqnodveriusdicitur,uonlice.thominichristianoadul-teraiu conjugemoccidere,sed tantumdimittere; quisest tam demerisqui ei dical, Fac quodnon licel, utlibi licealquodnonlicel? Cumenimutrumqtiesecun-

dumlegem'Christi illicitumsit, siveadulteramocci-dere, sive illa vivente alteram ducere, ab utroqueabslinendumest, non illicilumpro il^citofaciendum.Si eniirifacturusest quodnon licel, jam faciatadul-'1terium, et non faciat homicidium;ut vivente uxorealteram ducat, et non humanum sanguinemftindat.Quodsi est utrumquenefariura, non debet alterurapro altero perpetrare, sed utrumquevitare.

CAPUTXVI.— 16. Objeclaliirincpnlinentem,siadulterw uxori sum mortem accusando procurarit,veniam acceplurumper Baplismumaut reconcilia-tionem, quw sibi alioquinperpeluoadullerodenega-renlur. GravioracontraPellentiiopinionemexcogilariposse,quam qum ab illo objeclanturincommoda.Hicvideoqttiddici ab incontineiilibuspossit: quod vi-delicetqui dimitiit et vivere permittil adulleram, sialteram duxerit, quamdiu prior illaviyil, perpetuusadulter est, nec agitpocnitentiamfructuosama ilagi-lio non recedens; necsi calechumenuscst, ad Ba-plismuraadmitlilur,quoniamab eo quodimpeditnonmutatur ; nec reeonciliaripoenitenspotest iji eademnequitiaperseverans : si autem accusando adulte-ram oceideril, hoc peccafum quoniam transactumesf, et in eo non permatiet,et si a catechumenofa-ctum est, Baptisraateabluilur; et si a baplizato,poeiiiientiael reconciliationesanalur. Sed numquidproptereadicturi sumusadulteriumnon esse adulte-rium, quod sinodubiocommittitur,si coryugeadul-tera viventealtera ducilur? Sed hoc adulterii genere .excepto,nempenon dubitasesse adulterium,si quis-quamducat viventisuxorema viro suo per libelluihrepudii sine ulla mulieris fbrnicatione diinissam.Quidergo, cumviderit se necad.Baptismumadmiiti,si catechumenus,nec uiiliter agere poenitentiam,sibaplizatusboc fecit, non corrigendoet relinquendoquod fecit, si eumvolueritet polueritoccidere cujusduxit uxorem, ulhoc scelusvel Baptismatediluatur,vel poenitendosolvatur,atque ita etiam illud adulle-rium non permaneal, evacuata muliere a Icge viripostmortemviri, sed de transaclo quod factumest,per poenitentiarasalis fiat, vel regenerationedelea-tur; numquidproplerea esl accusanda lex Chrisli,lanquamcompulerit fieri homicidiura,cum sine cri-niine fornicalionisrepudiatamducere,dicit esseadul- ,lerium?

17. Hicenim, si pnruniquidloquamurattendimus,multogravioradici possuntquam ipse dixisli. Namtu dum non vis esse adulferia, si aliceducanturdi-missisadulteris,hoc invenisti:Quoniamsi hwcadul-leria dixerimus,cogenturmaritioccidereadulteras,qua-rum vitaimpediunturallcrasducere.Atqueuthoc exag-gerares,dixisli:Nonmihividetur,ainanli_ssimepaler,-hicdivinusessesensus,ubibenignilaset pielasexcludilut:Siergoquispiamnolenscredereesseadulleriumquandoamarito sineforiiicationjscriminerepudialaab alieroducitur,ethoccoiitraleinveniat, quiaistaralionesua-delurhominibushomicidiaperpetrare,-etearummari-tos, quaseo modorepudiatasduxerint,vel insidiisqui-buspotuerint, vel calumniisapnetere^vel aliquijms

1 i-ov.,ne abeis benignitasel pielasexcludatur.caeteriverocodijcs,necabeis,etc, etexhis quidamhabent,ex-cludanlur;aliicumAm.elEr.excludilur.2 Corbeiensiscodex,cltaritatecltrisli.s sic onuiesMss.Atedili,vel Romanaslegesadulleramqccidere.

485 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI -484veris criminibusabcusare el occidere,ut eis morluis*essepossint conjugia, qucevivis-fuerant adullcria;.""nonne Id exaggerandolibi dicturus est, Non miliivldelur,amantissimeTrater,hic divihusesse sensus,ubi non solum benigiiitaset pietasjjxcluditur, sedeiiam ingensmalignitasel impielasexcilatur?Quan-doqtiidenimulto est levius et lolerabilius,ut adulte-ras mariti, quamut maritos adulteri occidant. Pla-celnelibi, ut propter vanissimaininvidiara,domini-ccedefehsiouemsententicedescraraus, vel eam insu-per acCusemus,dicentesnon debere adulteriurhvin--dicaril, etiamsi preeter causam fornicatloiiisrcpu-_•dialaa viro alteri conjugelur,ne maritum ejusa quodimissa6st compellaluroccidere,dura adulteriumiuconnubluriJctipit viri prioris morte converlere? Sciohoc librtioii placere,ut propter hanc vanissimaiiiin-vidiam, lex.Chrisli, cum vera invenialur et sana,dura el inhuinauadicalur. Sic ilaque non tibi debetvideri ideonegandumesse adulleiium,quandouxoreadultera viventealtera ducilur, quia potest maritusper hoc cogi adulleram occidere,dum cujrit sibi li-tere illaexstiiicta alteraih ducere, si hoc ca vivenlenon licet facere. Quid si enim1et illud dicaut chri-sliancefldeidelractores,cogihomhiesoccidereuxoressuas insidiarum sceleribus,quas molestasferre nonpossunt, sive diuturno languore laboraines et paticoncubilumnon valentes, sive pauperes, sive sleri-les,sivedelormes,.aliarumspe ducendaruin,sanarum,opulentarum,fecundaruin,pulclicrrimarum;quiaeas

quas perpetinolunt, prcetercausamfornicationisre-

jjudiarenori licet etalteras ducere, ne perpetuo de-Vinctiadulterio,hec baplizaripossint, necpcenitendosanariV Numquid proplcrea ne ista homicidiorumsceleraperpelrentur, dicturi sumus,non esse adul-leria, fepudiatis prceter eausam fornicatioriisuxori-btts, sihialteras cojiulare?

CAPUTXVII. — 18. Incommodumaliud contraPollenliisententiam.Jam vero cx hoc quod sapis nonesse adulterium, si vir uxorem causa fornicationisabjecerit, et alleram duxerit; npnnearbiliariscaven-duffl,ne disCantviri uxores sutis,quasjjropler aliasiniiunicrabiles causas ferre non possunt, mcecliaricogere,ut ab eis vinculoconjugaliper Ibrnicaiionera,"sicutptitas,soluto, liceat eis alteras ducere; cl exeo quodill.asrooecbaricoegeruni,aul Baplismateab-lui, aut posjiitendosanari, quoniamillis el gralia ctmedicinanegabiturquamdiucuinadulterisvivcnl,siprioribus preetercausanl fornicationis repudiatisal-teras duxerint? Nisifortcquis dicat, uemineniposserixoremsuam mcecharifacere,si pudicaest; el la-inen Dominus, Omnisqui dhniseril, inquit, uxorcm-suain,prwlercausamfornicationis,facit eammwcliari(Matih.v, 55). Utiquepropterea, quia cum esset jiu-dica cumviro, tamen dimissa cogitur per inconli-nenliamvivo priorealteri copulari, el hoc est moe-chari. Qiiodsi liocista nonfecerit, lamen illequan-tum in ipsoeslfacere compulil;elhoc ei Deuspec-catum, etiamsi illa casla permaneaf,impulabit Sed

quis nesciatquam sint rarissiniaf,queeita_pudicevi-vaui curaviris, ut etiamsiab eis dimittantur, aliosnon requirant? Incomparabiliterquippenumei'us estampliorfeminarum, qucecumpudiceadheereantma-ritis, taraen si dimissacfuerint a marilis, non diffe-runt nubere. Cumergo crediderinthomiues Domino•dicenti,Onvnisquidimiserituxoremsuam,prmlercau-sam fornicationis,facileamtnmchari;si crediderint etlibi dicenli,mulierefornicanlelieereviroejusalteraraducere; quisquisvoluerilpropter aliasquaslibetmo-lestiascarereuxoreeuijuiicliisest,priuseam-moecharifaciat, sine fornicatione dimittendo, ut tunc ducatalterani, cumfuerit illa rooeclianubendo : ac sic apriore peccatoquo eam moecharifecif,sive per Ba-~plismum,sive per poenitentiamliberatus, sine suoadiilferiosibihaberevidea(ur,quampost prioris adul-lerium, tanquamhinc solulo malrimoniivinculo,al-teram duxerit. Quodquidemsi fuerit machinalus,etuxoremsuam moecliamfaeiet, et ipse quamvis postadulteriura conjugis aliam ducendo moecbuseril;nihilqueilli proderil quod tibicredidil, el non eipo-tius qui nullo excoploail, Oinnisquireliqiierituxoremsuam,elaliamduxeril,mmchaiur(Luc.xvi, 18).

CAPUTXVIII. — 19. Continenliaservanda atttconjugatisaul excellenlior.Quibus omnibusconside-ratis atque tractatis. rcslal ul ab eis qui hcecfideliler"audiunt, dicatur nobisquod Domino~dictum esl : Silalisestcaustt cumuxore, ttonexpedilnubere.Quibus,et nos qtiid respondeamus,nisi quod'ipse rcspondil*?Non omnescapiunlverbumhoc, sedquibusdalumcsl.Sunt enimeuntichiqui demalrisnlerosicnalisunl; elsutileunuchiqui facli sunlab hominibus;el sunteunu-thi qui se ipsostastraveruntproplerregmimtwlorum.Qui polestcapere,capial (Mallh. xix, iO-12). Ergoqui potestcapial, quod non omnescapiunt. Possuntautemcapei'ehi quibttshocprceslatDeimisericordiaocculia, sed justa *.Sed in his omnibus qui se ipsoscasli'averunl jjroplerregiiumccelorum, alii sunt quiin ulroque sexu concubilumnesciunf,alii qui expertiet aversi sunl, partimquideraillicite,partimvero li-cite experli.Porro in Iiisqui licite experti sunt, qui-damsunl qui nonnisi licite,quidamet illicileet licite.Sunt quippein eis qui conjugiasua fantumsciunl;sunt auiera qui et alias feminas ac stupra quaclibei.Bed qui post concubilumconjugumse ipsos caslrantpropterregnum coelorum,aut morleamitlunt conj'u-ges, aul ex consensucum eis contineiitiamprofiien-tur; aut ex necessitatedivortiorum,ne viviseonju-gibusse aliiscopulandoadulieriaperpetrent.caslrantse ipsos propler regnum coclorum,rion ut clarioresibi esse possiut, sed quod aliter ibi essenon pos-sinl: namqui non ista necessiiatese coniincnt, sedhoni appelitione melioris, possent ihi esse efiam-servata pudicitia conjugali, quamvis in preemiisminoribus, tamen inlus. Qui vero propterea secontiiient, quia prioribus conjugibusvivis limentaliis conjugari, majorem curam debenl gerere prosalute, quamgesserunt illi a quibuscontirientiapro

1 Mich&&im&coh.

m LIBER SECUNDUS.muneredelcclaest* amplore.Tuncquippeibierunt,siadulteri nonerunt. Si autcmnon contiuent,adulterierunt; quiaviventibusconjugibuspristinis,nori con-jugibus allcris, sed adulreris adhecrebunl.Et si aregnocoelorumaberunt, ubi eruht, nisi ubi salvihonertinl?

CAPCTXIX.—20.Conjugesdivotiioseparatosa ton-jugibusIwrtaluradconlinenliam.Hosigituralloquor,utquod facere deberent, si haberenl conjugesdiuturnolanguoremarcescentes,vel locosibi inaccessibiliab-senles,vel animositafeillicitacontinenles;hocfaciant,si habuerinlconjugesadulterinainquinatiouesorden=tes, et propterhoca suoconsortiodivortianies2 : nonalia quaerantconjugia,quia non erunl conjugia,sedadulteria.Cumenimparfoi'masilinhoc vinculovirietuxoris,siculuxorviventevirovotabiluradultera,sifueritiuinatioviro(Rom."vn,5); ila et vir viventeuxorevo-cabiluradultcr, si fuerit cum aliamuliere. Elsi enimgraviusquiprcetercausamfornicationis,oinnistamenquidimiseriluxorcmsunm.elaliamduxeril,mwchalur,Non eos lerreal sarcina conlinenlice: levis erit, siChristierit; Christieril, si fidesaderif, quaeinipetrata jubentequodjusserit. Noncos frangal, quodvide-tur eorumcoiilinenlianecessitatisesse, non volunta-tis : quia el illi quieamvolunlaledelegerunt,fecefiinteamessenecessitatis; quoniamjam sine damiialioneab illa deviarenonpossunt: et quiin eaiunecessifalecoiilrusisunt,faciunteamessevolunlalis,si non deseipsis, sedde illo a quoest bonumomneconfidurit,llliad eam conscenderuiilcausamajoris glori.e, ut ali-quidampliusinvenirent; isli ad eamconfugerunlcura'salutis novissimee,ne perirent: utrique permaneant,utrique in quod pervenerunt ambuient usque in fi-nem, feiTeantsiudiis, supplicenl volis.quia et illissaluscogilandaest, ut ab eo quodvoluntasarripuitcadere timeant; et istis gloriadesperandanon est, siin eo quod necessilas inlulit, persistere deligant~.Fieri enim polest ut Deo terrente et liorlante, eon-verteute et implente, humanus in roeliusniuteturaffectus; alque ila voveanlsine conjugiiset sineulloconcubitualque iminundalibidinis allrectalione*per-severantlssimevivere, ut etiamsi separala conjugiaIocumducendialias moriendo aperuerinl, "claudaturex votoquod palet exlicilo, et quoderat neeessitale

I coeritum,flal charitate pcrfccliim.Talibusjjroiectoidrelribuetur, quodillisquivel pari coiisensuciimcon-jugibus hoc vovei'uut, vel nullis conjugiis alligalijiroptermajusbonunieoiitiueiuiamdelegeruiU.Si au-tem ita se continent, ut si moriantur quarum viiaconjugariinipediuntur, alias ducere cogitent; profe-ctoeilamsi prius ipsi in lali continenliade corporeabscedant,non eis impulaturnisi ad pudicitiamcon-

; jugalem, proplerqtiamnon faciuntquod facerent sij licerel. Hac quippe intentione continentcr vivere,' parumest ad accipiendaillius quaeliberius eligiturcoutinenticeprcemia, sed sufficit ad cavenda adul-* leria.

CAPCTXX.—21.Viri mulieribuspraireinpudiciliadebenl.Conlinentiamclericorumquielpctisuntinvilipro-'ponifvirisnoletilibusin divorliose conliriere.Hcecau-lem mede utroquesexumeminerisdicere,sedmaximeproplerviros,quipropterease feminissuperioresessearbitrantur, ne pudicitiapares essedignentur : in quaetiariipfceircdebuerunt,uteos illeetanquamsuacapitasequerenlur.Quandoauteralexprohibetadulteria, siobtenlu incontinenlieecarnalisinflrmitalisadmitlaturexcusatio, muliis sub nominefalsceimpunilatisper-euiidi aperitur oceasio.Nequeenimcarncm non ha-bent femincc,quibusviri aliquid lale nolunt liccre,quasi eis, quiaviri sunt, liceat. Sed absil ul meliorissexus*tanquamhonori debeaiurjquodpudofi detra-hilur; cum honor justus virtuli, nonvitio dcbeatur.Quinimocum a leminisutiqtie habentibuscarnem,tantani flagilantcastitatem, ut quando ab uxoribusdiutissime peregrinantur, velinl eas ab adulterinoconcubituincontaminatasfervoremtransigerejriven-tutis (et plurimcepudicissime(ransigunl,et maxiineSyrce,quarummariti tiegofiandiquaeslibusoccupali,juvenes adolescentulasdeserunt, elvix aliquandose-

-nes ad aniculasfevertuntur); eo ipsoevidenliuscon-vinciintur non Csse impossibilequod se non possecausantur. Si enim hoc non posset iiifirmilashomi-num, multo minus id possetsexrisirififmiorfemiria-rum.

22. Undeislos quivirilehiexcellentiam*npn pu.ahtriisipeccandiliceutiam, qtiandoterrenitisne adulfe-rinis conjugiishaerendopereant iri ceternum, sole-mus eis proponere eliam eorilinenliariiclericofuiri,,qui plerumquead eamdem safeinainsub_undamca-piuntur iiiviti, eamque susceplamusque ad debiluriifinem,' Dominoadjuvante, perdiicunt. Diciriiusei'goeis : Quidsi el vosad hoesubeundumpopuloruriivio=ientia caperemini? noiine susceptumcasle cuslodire-lis officium, repenteconvefsiad impetraridasvifesa Domino, de quibus liunquam anlea cogilastis?Sedillos, inquiunl, honorplurimuriicoiisolalur.Res-pondemus: Et vobis timor mtilloampliusmodere-tur 2. Si enim hoc mulli Dei ministri fepeiue alqheinopinate impositumsuseepcruiU,spefantcs selliu-slrius in Christihcerediiafefulgere; quantomagisvos*adultcria caveudo, vivere conlinenler debeiis, me-tuentesnoiiin regnoDeiminuslucere, sedingehcnnaignis ardere? Hcecatque bujusmodieis ut possumusdicimus,quiquoquomodoa se discedentibusvel pro-pter adulleriumdimissisconjugibussuis, alias voluntducere, et cumprohibentur, infirmilateiiinobis car-nis opponunt.Sed j*amliber etiam isle claudendusest, et rogandusDeusut aul eos lehtafinon sinat se-parationibusconjugum; aut ila sinat, rit timorp