INFORMEST - SGAPEIO · 2012. 1. 25. · radamente, recorrendo a “receitas”, precisamente nuns...

Dentro dos obxectivos da SGAPEIO está o de fomentar o ensino e aprendiza-xe da estatística nos niveis educativos non universitarios. Esta labor de pro-moción está sendo aplicada dende a Sociedade coa realización de varias

actividades dirixidas a este importante colectivo, conscientes da necesidade de queexista un alumnado, e o seu profesorado, cunha boa formación en coñecementos bási-cos de estatística.

Durante os últimos anos en diferentes puntos de España tamén se levaron a caboiniciativas co obxecto de fomentar esa cultura estatística entre os estudantes, normal-mente de ámbito autonómico, que tiñan como finalidade promocionar a estatística noensino secundario, bacharelato e ciclos formativos. Entre estas iniciativas, as quemaior éxito están a ter son as que poderían agruparse baixo a etiqueta de “Incubado-ra de Sondaxes”. O obxectivo principal destas convocatorias é espertar nos estudan-tes a curiosidade pola estatística como ferramenta fundamental na investigación, tanto

1EDITORIAL

INFORMESTBoletín da SGAPEIO. Novembro de 2011. Número 34

EDITORIALColaboracións 2-12

• Entrevista a Geert Molenberghs

• Estatística na educación secundaria:Rutina Vs Imaxinación

• ¿Sabíalo?

• Estatística recreativa

SGAPEIO 13-18

• Incubadora de sondaxes eexperimentos

• X Congreso SGAPEIO

NOVAS 19-21

• Novas da SGAPEIO

• Reunión Biostatnet

IGE 22-23

SGAPEIOSociedade Galega para aPromoción da Estatísticae da Investigación deOperacións

Facultade de Matemáticas15706 Santiago de Compostela

(Continúa na páxina 24)

SGAPEIO Boletin 34 bo 7/11/11 10:51 Página 1

2 COLABORACIÓNS

Geert Molenberghs é licenciado en Matemáti-cas (1988) e doutor en Bioestatística (1993)pola Universiteit Antwerpen. É Profesor de

Bioestatística na Universiteit Hasselt e a Katholieke Uni-versiteit Leuven en Bélxica. Ademais da súa prolíficaactividade investigadora, foi Editor de Applied Statistics(2001-2004) e Editor asociado de Biometrics e Biosta-tistics, entre outros xornais científicos. Actualmente, éCo-Editor de Biometrics (2007-2009). Foi Presidente daInternational Biometric Society (2004-2005) e agora é oVicepresidente (2006). É membro electo da AmericanStatistical Association e, entre outros méritos, recibiu aGuy Medal in Bronze da Royal Statistical Society, oAmerican Statistical Association's Excellence in Conti-nuing Education Award, e a Belgian Francqui Chair daAgricultural Faculty in Gembloux. Geert Molenberghs éo director fundador (e actualmente o vicedirector) doCenter for Statistics (CenStat) de Universiteit Hasselt,director do International Institute for Biostatistics andStatistical Bioinformatics (I-BioStat), e vicedirector doBiostatistical Centre of Katholieke Universiteit Leuven.

Ademais, Geert Molenberghs é autor de numerosaspublicacións en ensaios clínicos, datos categóricos,análise de datos lonxitudinais, modelos mixtos, e noanálise de datos faltantes en estudios epidemiolóxicose clínicos. Traballou tamén coma con-sultor para empresas farmacéuticas,institutos de investigación e para ogoberno belga.

¿En qué proxectos concretosestá a traballar neste momento?

A maior parte do meu traballo estáadicado a ensaios clínicos. Cando unnovo fármaco se compara con outroque xa se ven aplicando, é moi impor-tante que sexa seguro e activo, é dicir,que cure ó paciente sen demasiadosproblemas cos efectos secundarios.Por iso, normalmente compáransedous grupos de pacientes, o que reci-be o fármaco clásico e o que recibe ofármaco novo. Sen embargo, namaioría dos estudos, algúns dospacientes abandonan, porque non se

senten ben, cambian de domicilio, morren ou por cal-quera outra causa. Isto pode por en perigo a compara-ción entre os dous grupos, e precisa atención e ter coi-dado cos procedementos estatísticos. Esta situaciónrecibe moita atención, porque a US Food and DrugAdministration acaba de emitir un libro branco sobreeste tópico.

De todos os traballos científicos realizados aolongo da súa traxectoria profesional, ¿cál salienta-ría e por qué razón?

É difícil de dicir, aínda que hai uns poucos dos quegardo moi bos recordos. O libro do ano 2000 que escri-bín con Geert Verbeke sobre modelos mixtos (medidasrepetidas, que xorden cando se recolle a mesma medi-da repetidamente no tempo no mesmo paciente, porexemplo, a presión sanguínea) tivo moi boa acollida,para a nosa sorpresa. A veces, xente dos Estados Uni-dos ou Asia cóntanos que coñece o libro por telo usadonas clases. Outro proxecto que tivo tamén éxito foi aimplantación dun máster e dun programa de doutora-mento en Bioestatística na Universidade de La Habanaen Cuba. A pesares das severas limitacións económi-cas, tivo éxito grazas a que moitos dos meus compañei-ros do I-BioStat involucráronse.

¿Cál é a principal fonte de finan-ciamento dos seus proxectos?

O financiamento é unha mezcla deaxudas básicas da Universidade, axu-das dos vicerreitorados de investiga-ción, as fundacións científicas belgase flamencas, a industria biofarmacoló-xica, axencias europeas, etc.

¿Cre que en Bélxica existe unmellor entendemento entre asempresas privadas e a investiga-ción ca en España? Se é así, ¿calcre que é a razón?

Existe un gran número de empre-sas biofarmacolóxicas en Bélxica.Isto ten causas históricas, debido álocalización central de Bélxica dentrode Europa, e debido á proximidade

ENTREVISTA A GEERT MOLENBERGHS

Redacción

Geert Molenberghs


3COLABORACIÓNS

das administracións europeas. O Máster en Estatísticada miña universidade produciu unha grande cantidadede bioestatísticos ó longo dos anos. Moitos deles estána traballar nas empresas biofarmacéuticas, tanto bel-gas coma internacionais. Como resultado, existe unhaforte conexión en termos de consulta, proxectos dedoutoramento conxuntos entre a universidade e aindustria, etc. Ademais, moitos estudantes de másteresbioestatísticos fan prácticas nas empresas durante overán.

¿Pódenos falar do Instituto I-Biostat que vostededirixe actualmente?

As Universidades de Hasselt e Leuven distan só 50km, pero son moi diferentes entre sí. Leuven é unhacidade antiga, fundada en 1425, con preto de 30.000estudantes e 13 facultades. Pódese atopar a estatísticaen case calquera especialidade, coma en socioloxía,psicoloxía, economía, matemáticas, enxeñería, bioloxíae medicina. Leuven tamén ten o maior hospital universi-tario de Europa. Un dos grupos é L-BioStat, o grupo debioestatísticos de Leuven. Por outra banda Hasselt, fun-dada en 1973, é unha universidade das chamadasincompletas, enfocada ás ciencias exactas, medicina eeconomía. O seu Center for Statistics (CenStat) é gran-de, cun forte enfoque en bioestatística, bioinformática esaúde pública. Os dous grupos, L-BioStat en Leuven eCenStat en Hasselt, teñen fortes vínculos históricos,con membros asistindo a encontros científicos na outrauniversidade, moitas liñas de investigación en común,etc. Eu fixen o meu doutoramento en Leuven e despoismarchei para Hasselt. O meu colega Geert Verbekeobtivo o seu máster en Hasselt e despois marchou paraLeuven. Estes non son mais ca dous exemplos. As dúasuniversidades teñen un convenio de colaboración e nóssomos a disciplina natural do primeiro instituto interuni-versitario: I-BioStat. Acolle a preto de 70 bioestatísticos,e é moi activo en investigación, educación académica econsultaría cos sectores públicos e privados.

¿Cál é a clave de éxito para formar un grupobioestatístico interdisciplinar como o I-BioStat?

Eu creo firmemente nas alianzas naturais. Candoson forzadas, as colaboracións non funcionan. E candosó están presentes nas cabezas dos directores, as cola-boracións non xorden. Soamente cando a colaboraciónemerxe de forma natural a todos os niveis, os gruposxúntanse nunha única estrutura. As dúas entidadesteñen intereses en común e problemas en común. Eraa cousa mais natural e mira, ¡funcionou!

¿Qué opinión lle merece a rede BioStatNet?Do mesmo xeito, BioStatNet é unha formación moi

natural. España fixo unha enorme transición en termosda estatística. Cunha tradición moi forte en estatísticamatemática, a bioestatística xurdiu nun intervalo detempo moi curto. Os grupos de Galicia, Barcelona, Bil-bao, Madrid, Valencia,… situáronse no mapa internacio-nal. Isto foi debido, en gran parte, á súa visión aberta domundo. Moitos dos principais bioestatísticos teñen moiboa relación con outras universidades europeas. Porexemplo, un gran número de bioestatísticos fixo cursosde estatística nos US. Por último, pero non por isomenos importante, a forte conexión histórica e naturalcon Latinoamérica contribuíu á súa ampla visión domundo. Isto é moi beneficioso, reforzado polo feito deque a estatística é un campo global: nin as matemáti-cas, nin a estatística, nin áreas aplicadas como a medi-cina ou saúde pública están limitados a unha rexiónxeográfica concreta. Dito doutro xeito, os virus e as bac-terias non paran a mostrar o pasaporte nas fronteiras.Sempre foi sorprendente cómo, ademais da grandededicación profesional, os bioestatísticos de Españamantiveron vínculos de amizade entre eles. A base idealpara ir un paso mais alá: BioStatNet!

¿Cáles cre que son os primeiros e máis importan-tes retos que ten agora a rede BioStatNet?

En primeiro lugar, a base é suficientemente sólidapara encarar moitos desafíos. Por suposto, cando seten éxito, está sempre aí o risco de que outras estrutu-ras e organizacións poidan chegar e intentar levar omérito. “O éxito ten moitos pais, o fracaso é un orfo”.Ademais, queda moito por facer no eido da bioestatísti-ca. Iso é precisamente a razón pola que se formou arede. Pero se se abren moitos frontes ó mesmo tempo,pódese perder a guerra, como ben soubo Napoleón.Polo tanto, na miña opinión, os moitos desafíos deberí-anse priorizar e manexalos en orde, non todos á vez.Un desafío importante é asegurarse de que a novaxeración de investigadores acolle ben a iniciativa. Istonon se fará cos vellos medios pasados de moda, senónque precisa Facebook e Twitter. En certo sentido, a cre-ación dunha comunidade científica ten moita semellan-za cunha rede social. Non é, polo tanto, difícil conectarcoa súa maneira de formar comunidades. Estou con-vencido de que isto é una tendencia favorable: fomen-ta a creatividade e o aprecio pola diversidade. Sí, haidesafíos, pero se se ten éxito, e eu desexo e creo queBioStatNet terá éxito, será un modelo para España,Europa ¡e o mundo!


4 COLABORACIÓNS

| Situación |A Probabilidade e a Estatística aparecen nos pro-

gramas da educación secundaria, pero como nasecuenciación do currículo dáse prioridade a criteriosepistemolóxicos, aparecen ao final dos programas.Como consecuencia disto, os contidos de Probabili-dade e Estatística déixanse de dar ou se fai moi apu-radamente, recorrendo a “receitas”, precisamentenuns temas que son os menos propicios para unhaaprendizaxe esquemática.

No Bacharelato, a situación da ensinanza de Pro-babilidade e a Estatística, ao modesto entender, tenempeorado. O transvase de todo este bloque, que seimpartía en 2º de Bacharelato ata o curso2002–2003, a 1º de Bacharelato –para min o cursomáis sobrecargado en contidos– fai que esta parte sedea dun xeito deficiente. Ademais, en 2º de Bachare-lato a situación da materia optativa Métodos Estatís-ticos e Numéricos está a empeorar por cuestións uti-litaristas de curto prazo: a pesar de que a Estatísticaestá presente en moitos estudos universitarios –o calfai que sexa importante a elección desta materia paraa formación futura do alumnado– desde o curso2009–2010, coa modificación das probas de accesoá Universidade, nas que é posíbel obter máis de dezpuntos, podendo chegar ata catorce, se o alumnadose examina a maiores de dúas materias propias demodalidade, o alumnado está a elixir este tipo dematerias, prescindindo da optativa de Métodos pornon dar esa posibilidade de subir a nota que deaacceso aos estudos universitarios con límites depraza.

| Experiencias ilusionantes |A pesar desta situación desfavorábel para a Esta-

tística, están xurdindo no ensino secundario expe-riencias que, fuxindo dunha transmisión rutineira,buscan promover con creatividade a Estatística entreo alumnado porque, entre outros motivos, “estádemostrado que a estatística contribúe a enfrontarsede forma racional aos problemas da vida cotiá” (S.Sutherland, 1996).

Neste sentido, os premios SGAPEIO á InnovaciónPedagóxica en Centros de Educación Secundariateñen xogado un importante papel na potenciación

destas prácticas e, á vista dos traballos presentados,pódese comprobar que existe un traballo serio derenovación (aínda que nos gustaría que fose máismasivo).

O mesmo concurso “Experiencias Didácticas conel Periódico en el Aula”, promovido polo ProgramaPrensa–Escuela de La Voz de Galicia, nestas catroedicións que leva ten premiado traballos que en parteou totalmente son de Matemáticas, salientando den-tro deles a súa parte estatística. En 2007, o terceiropremio recaeu no traballo sobre “Os peixes do mar ea pesca” e en 2009 o primeiro premio foi para o tra-ballo titulado “A Voz das Matemáticas”.

Sen cambiar de patrocinadores, é digno de desta-car a colaboración do IGE co ProgramaPrensa–Escuela na confección de unidades didácti-cas sobre Estatística, que buscan facilitar un materialao profesorado para traballar este tema a partir dedatos da realidade.

Tamén, ao longo da súa historia, os Premios LuisFreire de Investigación Científica para Escolares,convocados polos Museos Científicos Coruñeses,teñen sido gañados por alumnos que levaron a caboinvestigacións de índole estatística. Mencionareicomo exemplos dous traballos: o primeiro leva portítulo “¿É certo que aguantando a respiración anúla-se o efecto da picadura de estrugas?” e resultougañador da edición de 2007; o segundo, “¿Por quenon se estraga o pan bendicido na festa do Pai Eter-no de Quintela de Humoso?”, gañou en 2002 e tivoampla repercusión social e mediática.

Por último, é de salientar a recente iniciativa deSGAPEIO de promover o concurso “Incubadora deSondaxes e Experimentos” (mais información enhttp://www.sgapeio.es/), que seguramente vai terunha excelente acollida nos centros e unha maiorrepercusión na tarefa de potenciar a Estatísticaneles. Ademais, o feito de que os traballos gañadorespodan ser publicados na páxina web do concursoaxudará a que todos e todas poidamos coñecer eaprender das novas experiencias.

| Meu currículo oculto |Hai unha frase de Richard Dawkins (que por ser un

home non matemático, senón biólogo, ten máis valor)

ESTATÍSTICA NA EDUCACIÓN SECUNDARIA: RUTINA VS IMAXINACIÓN

Xosé Enrique Pujales Martínez - IES Fernando Wirt. A Coruña


5COLABORACIÓNS

que me encanta e a cito todas as veces que vén aocaso. No seu libro Unweaving the Rainbow, Deste-cendo o arco da vella, di:

“… os avogados serían mellores avogados,os xuíces mellores xuíces, os parlamentariosmellores parlamentarios e os cidadáns mellorescidadáns se soubesen máis ciencia e, o que émáis pertinente, se razoaran máis como científi-cos. (…). Os xuíces, e os que deben tomar deci-sións en xeral, tomarían decisións mellores seforan máis versados nas artes do razoamentoestatístico e da avaliación de probabilidades”.

Reflexionando sobre isto, téñome preguntado seaxudamos a formar “cidadáns mellores” aprendendo,por exemplo, a probabilidade a través exclusivamen-te de problemas de bólas, cartas, etc., tal como fanmoitos libros de texto. Por iso, esfórzome por utilizarnas miñas clases todo tipo de recursos para provocar

a reflexión do alumnado e o emprego do razoamentoprobabilístico e estatístico como “elemento esencialpara a comprensión do mundo” (G. Charpak e H.Broch, 2003).

Así, por exemplo, utilizo a prensa, libros de todotipo, series de televisión e películas, Internet, elaboroun boletín de matemáticas, etc. Permítaseme comen-tar e poñer exemplos de cada un destes recursos.

A prensa é un excelente recurso para introducircuestións probabilísticas e estatísticas. Son eviden-tes as posibilidades das noticias para propoñer acti-vidades estatísticas, dada a abundancia de datospresentados de múltiples formas (táboas, gráficos,…). Pero tamén é posíbel provocar a reflexión doalumnado sobre moitas deficiencias que acompañana ditas noticias: falta de ficha técnica, mostras redu-cidas, desagregación, elección incorrecta de gráficaspara presentar uns datos,…

Figura 1. ¿Gráfica adecuada?


6 COLABORACIÓNS

Pero as cuestións probabilísticas tamén poden sertratadas a través da prensa sen que medie ningúndato, e ademais resultan moi interesantes como xeitode comprender a realidade. Hai uns anos dediqueiintegramente un boletín para o Instituto IES Fernan-do Wirt de A Coruña (o boletín que editamos cháma-se HIPATIA, nome posto uns anos antes a que Ale-jandro Amenábar provocara coa súa película unandazo de Hipatite) comentando ironicamente noti-cias relacionadas cos accidentes de tráfico, explicá-beis desde o punto de vista probabilístico.

Outro tema da prensa que dá moito de si é o refe-rente á lotaría de Nadal. Para min, o seu interesecara a provocar a reflexión non está exclusivamentenos cálculos da probabilidade de que saia tal núme-ro,… senón na explicación racional de fenómenosque nos poden parecer extraordinarios, cando o real-mente extraordinario sería que non se dese ese tipode fenómenos, dada a cantidade de persoas implica-das.

Outro recurso que emprego son os libros. É evi-dente que hai algúns libros de texto que propoñenactividades interesantes desde o punto de vista dareflexión e non exclusivamente da aplicación mecáni-ca e rutineira de conceptos e fórmulas. Pero sobretodo hai excelentes libros de divulgación (matemáticaou non) que son unha fonte de actividades probabi-lísticas de reflexión. Estou pensando nalgúns marabi-llosos libros de John Allen Paulos, o libro colectivo“Las matemáticas en la vida cotidiana” do COMAP oude Georges Charpac, Premio Nobel de Física com-prometido co lema “ensinar a pensar” e que nalgúndos seus libros (por exemplo o escrito con HenriBroch “Conviértase en brujo, conviértase en sabio”,2003) promove o escepticismo e a dúbida con argu-mentos probabilísticos ante diversos fenómenos,

como por exemplo o premonitorio dos soños, do queacabamos de falar ao referirnos á lotaría.

Pero non só atopamos recursos para provocar areflexión nos libros de texto e de divulgación. Taménxorden en novelas. Véxase, por exemplo, este frag-mento da novela de Haruki Murakami “Tokio Blues”(2005):

“Midori Kobayashi y yo nos sentamos en unbanco del parque y contemplamos la escueladonde ella había estudiado. La hiedra se enca-ramaba por los muros y, en los balcones, unaspalomas recobraban fuerzas antes de alzar elvuelo. Era un edificio vetusto. En el jardín habíaun roble muy alto y, junto a él, ascendía unacolumna de humo blanco. La luz del verano looscurecía y empañaba.

- Watanabe, ¿sabes qué es este humo? –mepreguntó Midori.

- Le respondí que no.- Compresas quemadas.- ¿Ah, sí? –repuse. No se me ocurrió otra cosa

que decir.- Compresas, tampones –dijo Midori sonriendo–.

Todo eso se tira al cubo de la basura de loslavabos. Piensa que ésta es una escuela deniñas. El viejo conserje lo recoge de los cubosy lo quema en el incinerador. De ahí el humo.

- Da una sensación de amenaza… –comenté.- Sí, eso es lo que yo pensaba cada vez que lo

veía a través de las ventanas de la clase:

Figura 2. Non é estraño tendo en conta que os desprazamentos habituais son menor es.

Fig. 3. O día que saian os que teñen soños non r ealizados!!

Figura 4. A probabilidade de ter un soño premonitorio émoi baixa… pero somos moitos a soñar!


7COLABORACIÓNS

«¡Qué amenazador!». Entre todos los cursos,en la escuela habrá unas mil niñas. Restandolas que aún no menstrúan, quedarán unasnovecientas. De éstas, una de cada cinco tienela regla a la vez, lo que representa unas cientoochenta niñas. Es decir que, en un día, se tiranal cubo de la basura las compresas usadas porciento ochenta niñas.

- No sé cúanto será exactamente…- Una cantidad considerable. Las compresas de

ciento ochenta chicas. ¿Qué debe de sentirseal ir recogiendo y quemando todo eso?

- No tengo ni idea – dije.- ¿Cómo iba a saberlo yo? Ambos permaneci-

mos unos instantes contemplando el humoblanco.”

¿Non é certo que poderiamos deseñar unha activi-dade con cuestións relacionadas coa probabilidade?Ademais, introduciríamos unha idea interesante entreo alumnado: os matemáticos podemos apreciar, igualca todos, a beleza dun texto como o anterior, pero,ademais, vemos nel máis aspectos; as matemáticasengaden valor a un texto.

Pasando aos medios audiovisuais, existen docu-mentais de orde matemática útiles para aprendercuestións relacionadas coa probabilidade e a estatís-tica. Pero a min, sobre todo, gústame empregarseries de televisión e películas cos mesmos obxecti-vos. Vexamos algúns exemplos: o capítulo titulado“Rascar”, pertencente á temporada sexta da serieNumb3rs está dedicado á lotaría. Nel fálase da pro-babilidade de que toque,… pero o que me parecemáis interesante é o xeito de abordar as “casualida-des”, que son explicadas desde o punto probabilísti-co. Este é o diálogo que se produce entre o matemá-tico Charlie Eppes, o seu pai Alan e unha experta enlotarías, despois de resolver o caso do roubo dunsbilletes de lotaría:

- Alan – ¿Y esa lotería búlgara en septiembrecuando salieron los mismos números dos vecesconsecutivas?

- Experta – No es tan raro porque Bulgaria tienemuchas loterías y para los mismos seis núme-ros las probabilidades son uno entre 52 millo-nes.

- Alan - ¡Vaya!- Charlie – Mil millones de personas juegan en

miles de loterías por todo el mundo, así quealguna rareza tiene que darse.

- Experta – Sí, pero mi favorita es una mujer que

rellenó el mismo día boletos para las lotos esta-tales de Masachusetts y Rhode Island. Eligiólos números ganadores pero no ganó nada.

- Alan - ¿Por qué? ¿Qué pasó?- Experta – Los números de Masachusetts gana-

ron en Rhode Island, los de Rhode Island enMasachusetts.

- Alan - ¡No!- Experta - ¡Sí!- Charlie – Dadas las oportunidades, ocurrirá lo

improbable.Outro exemplo de fragmento útil nolo proporciona o

capítulo dous, “Dispensa moral”, da primeira tempora-da de “Miénteme”, que aborda o tema do detector dementiras. Un representante dun organismo quere ven-derlle ao Departamento de Seguridade Nacional undetector de mentiras portátil, pero este último pídelle asúa opinión ao Doutor Lyghtman. Faise unha demos-tración práctica sobre o funcionamento do detectorinterrogando a un traballador do Departamento. Asrespostas obtidas son consideradas verdadeiras perocando, a instancias do Doutor Lyghtman, lle formulaas mesmas preguntas unha moza guapa cunha vozinsinuante, as respostas son consideradas falsas polamáquina, debido a súa excitación. A escena remataexpresando o doutor e a súa colaboradora, a psicólo-ga Gillian Foster, as conclusións:

- Lightman: - ¡Vaya! El problema del polígrafo sonlos falsos positivos.

- Gullian Foster: - Una persona inocente puedefallar si aumenta alguna emoción: ira, temor,excitación sexual,… y no sólo culpa. Su polígra-fo no es mucho mejor que el huevo [de Africaque se rompe al aumentar la presión sobre el porlos nervios] a la hora de decirnos a qué emociónresponde.

O fragmento posibilita reflexionar sobre os proble-mas do detector de mentiras, a importancia quediversos factores xogan nos traballos de campo eque poden provocar nesgos na medición dos resulta-dos dunha enquisa, os problemas de decisión e ostipos de erros.

As películas, igual que pasa cos documentais, hai-nas cun contido marcadamente matemático. Pero oque resulta un reto persoal é descubrir e utilizar pelí-culas “normais” para provocar con elas a reflexiónmatemática sobre o mundo que nos rodea. Paraexplicar isto gustaríame poñer dous exemplos. O pri-meiro é a película “Magic Town” (Cidade Máxica,1947), de William Wellman, onde un investigador


8 COLABORACIÓNS

busca un pobo cuxos habitantes representen fiel eexactamente a opinión de toda a sociedade estadou-nidense. Contén fragmentos interesantes para abor-dar o tema da mostraxe. O segundo exemplo, conmenor valor cinematográfico, pero con indubidábelinterese matemático é “The Ratings Game” (O Xogodas Audiencias, 1984), de Danny de Vito. Esta pelí-cula permite tratar os temas dos audímetros paramedir os índices deaudiencias, a repre-sentatividade da mos-tra dos fogares que osteñen instalados,… etamén dos “progra-mas–lixo”.

Internet é outroexcelente recursopara propoñer cues-tións relacionadas coaprobabilidade e aestatística. Pero naprocura de cuestiónsque provoquen a refle-xión, gústame tratar nas clases as enquisas e con-sultas de opinión que realizan os xornais e outrasorganizacións nas súas páxinas web. Traballo conelas e mesmo ensino trucos para alterar os resulta-dos porque, en palabras do xa mencionado G. Char-pak, unha persoa “se aprende a enganar aosdemais, estará mellor preparado para descubrir alabia dos vendedores de ilusións”. O realmente triste

deste tipo de enquisas e consultas, nas que as per-soas que participan nelas non se poden considerarrepresentativas da poboación por haber unha auto-selección, é que son propostas incluso por organis-mos presuntamente serios. Hai pouco foi enviadoaos centros do ensino un correo na que se nos pidea nosa colaboración na realización dun estudo.¿Serán fiábeis os resultados?

E, por último, remato falando dun recurso queemprego, como é o xa mencionado boletín HIPATIA,editado no Instituto. Nel recóllense artigos relaciona-dos coas Matemáticas nun sentido amplo da palabra,conectándoos sempre que sexa posíbel co contornoou coas preocupacións do alumnado, prestandoatención destacada á astronomía e á estatística.

| Referencias |• Charpak, G. e Broch, H. (2003). Conviértase en

brujo, conviértase en sabio. Barcelona: Edicio-nes B.

• COMAP (1999). Las matemáticas en la vidacotidiana. Madrid: Addison–Wesley.

• Dawkins, R. (2000). Destejiendo el arco iris.Barcelona: Tusquets.

• Murakami, H. (2005). Tokio blues. Barcelona:Tusquets.

• Paulos, J.A. (1990). El hombre anumérico. Bar-celona. Tusquets.

• Sutherland, S. (1996). Irracionalidad. El enemi-go interior. Madrid: Alianza.

• Vito, Danny de (1984). The ratings game.Madrid: CD Videos

• Wellman, W.A. (1947). Magic Town. Premiumvideo.Figura 5. Cuestionario a persoas autoseleccionadas

Figura 6. HIPATIA


9COLABORACIÓNS

¿Cómo se mide o índice de audiencia dun programa de TV?

A Asociación para la Investigación de Medios de Comunicación (AIMC) celebrará o próximo 27 de outubro enMadrid o seu 8º Encuentro Internacional sobre Investigación de Medios. Co subtítulo “Medición de audien-cias: Soluciones para el desafío digital”, expertos do mundo da comunicación analizarán a situación, desenvol-vemento e tendencias vixentes na medición de audiencias.

¿Qué é un audímetro?

O audímetro foi inventado para medir a audiencia radiofónica, pero dende os anos 50 tamén se usa conectándoo ótelevisor e medindo automaticamente a audiencia de forma permanente. Aínda que en España hai 4.625 fogares queteñen audímetros, son coma seres mitolóxicos: sabemos que existen, pero non coñecemos a ninguén que teña un.

¿SABÍALO?

Redacción

En mais dunha ocasión temos escoitado “Eu só vexo os docu-mentais de La 2” ou “Non non, eu Sálvame non o vexo”. Sen embar-go, os números din outra cousa. ¿Sabemos cómo se calculan osíndices de audiencia? Pódese pensar que, igual que o sinal chegaao noso televisor, haberá algún mecanismo que faga retornar o sinal,proporcionando datos sobre o programa concreto que estamos a verna nosa casa nun momento determinado. Pero non é así, as cifrasque se dan son unha estimación estatística, non un dato real.

En España temos dúas fontes para o coñecemento da audienciapor parte das televisión e anunciantes: o panel de audímetros deTaylor-Nelson / Sofres A.M. (TNS, agora Kantar Media) e o EstudioGeneral de Medios (EGM) da AIMC. Kantar Media especializouse noámbito televisivo grazas ó uso do audímetro; mentres que o EGMcontinúa utilizando a técnica da entrevista, polo que é o punto dereferencia para o resto de medios.

1. Audímetro e mando a distancia


10 COLABORACIÓNS

O audímetro grava cada poucos segundos, duran-te as 24 horas do día, qué canle está sintonizada notelevisor e quen está a mirar o programa. Así, candoun membro do fogar acende a televisión, debe pulsara súa letra (cada membro ten unha letra asociada) nomando a distancia do audímetro. Tamén se ten queindicar se hai invitados que se atopen na habitación.O aparato ten capacidade para identificar ata 9 mem-bros do fogar e 7 invitados, e pode controlar ata 9televisores por fogar. Xa de madrugada, o audímetrochama ó ordenador central de Kantar Media o envor-ca toda a información almacenada. Deste xeito, cadadía publícanse os resultados como:

• Número (estimado) de espectadores de cadaprograma.

• Rating: porcentaxe (estimada) de persoas queviron un programa, con respecto ó total dehabitantes.

• Share: porcentaxe (estimada) de persoas queviron un programa, con respecto ó total deespectadores desa franxa horaria.

Primeiro se calcula a porcentaxe de persoas quesintonizan un canal determinado con respecto aonúmero de individuos que posúen ese aparato. Des-pois, multiplicando esa porcentaxe pola poboacióntotal, teríamos a porcentaxe estimada de persoasque verían ese programa. A estatística tamén podeestimar outros datos de interese, como a proporciónde homes e mulleres, grupos de idade diferenciadosou clases sociais, que son moi útiles para saber quéprodutos interesan máis ou onde inserir a publicidadepara causar un maior efecto.

Para unha maior fiabilidade nos datos, hai unhaserie de controles. Por exemplo, para saber cando osespectadores quedáronse durmidos ou saíron dahabitación, o audímetro emite un zumbido molesto sedurante un rato o televisor está encendido pero nin-guén pulsa a tecla da súa letra. Ou se alguén empe-za a ver a televisión en horarios nos que suposta-mente tiña que estar traballando, a familia recibeunha chamada para pescudar por qué está na casa,se é por baixa laboral, etc. Ademais, cada ano secambia a localización do 20% dos audímetros, dexeito que ninguén o poida ter máis de 5 anos segui-dos.

Selección da mostra

As persoas seleccionadas colaboraran desintere-sadamente, aínda que Kantar Media as gratificamediante unha especie de programa onde se podeescoller un regalo dun catálogo segundo os puntosque se teñan acadado. Hai xente que chama a Kan-tar Media para ter un audímetro, pero non pode. É aAsociación para a Investigación de Medios de Comu-nicación (AIMC), a empresa que audita a KantarMedia, a que determina quen debe ser panelista. Istofaino coa participación do propio INE en función dosdatos do censo.

As estimacións serán fiables se o número de foga-res nos que están instalados os audímetros é sufi-cientemente alto e a mostra é representativa do con-xunto da poboación que se quere estudar (debe reco-ller a variabilidade da sociedade: sexo, idade, clasesocial, nivel cultural, etc.). O panel o forman fogaresprincipais (non vivendas secundarias) con televisor,nos que todas as persoas que viven neles teñan maisde catro anos.

En relación ó tamaño mostral, en España hai unhamedia de 21 millóns de vivendas con televisión, poloque para que unha mostra sexa suficientementegrande, ¿cantos fogares debería haber con audíme-tro? Os maiores problemas aparecen cando quere-mos estudar a audiencia de programas emitidos nastelevisións autonómicas, onde o tamaño da mostra épequeno. Por ista razón, a mostra é aproporcional, édicir, sobredimensionouse para que tivera tamañosuficiente en zonas onde aplicando criterios de afixa-ción proporcional, non teríamos mostras suficiente-mente grandes para a inferencia de resultados. Destexeito, a marxe de error está entre o 1% e o 5%. Cadadécima de share conta, ¡e de qué maneira! As tarifasdos anuncios varían segundo a audiencia e a franxahoraria. Pero un punto de audiencia pode supoñer entorno a 7.6 millóns de euros en inversión publicitaria.

A poboación son os residentes na península e illasde mais de catro anos de idade, case 43.700.000persoas (43678529), dos cales algo mais de2.621.000 son galegos (2621545). Hoxe en día, haiun total de 4625 fogares seleccionados (350 deles enGalicia), o 0.022% dos fogares, que reflicten os gus-tos particulares de 12099 persoas (912 galegos).Polo tanto, a decisión dun panelista equivale á deci-


11COLABORACIÓNS

sión de, aproximadamente, 3610 persoas (2875 per-soas no caso de Galicia). Así, se nun fogar viven 7persoas, o seu audímetro estimará as preferenciastelevisivas de máis de 25.000 espectadores.

¿Son fiables os resultados?

Os datos oficiais de audiencia en España daretransmisión da final do Mundial de fútbol de Sud-áfrica foron, polo menos, asombrosos: soamente14.384.000 espectadores durante o partido, e15.600.000 na prórroga. ¿Son fiables estas estima-cións?

Fai mais de vinte anos, dende 1989, que se midenas audiencias de televisión en España. Dúas déca-das nas que os sistemas de medición foron adaptán-dose ós cambios que se produciron, pero aínda faifalla un esforzo moito maior para conseguir datos fia-bles. A audimetría está moi centrada, polo momento,en fogares familiares principais. Non hai datos desegundas residencias, consumos que se producenfora do fogar (cafés, restaurantes, hoteis, etc.), nonestán controlados outros sistemas de visionados no

fogar (ordenadores portátiles, teléfonos móbiles,etc.). Os pés dos que coxea os actual sistema deestimación son, entre outros, que non reflexa:

1.- Os cambios na sociedade: A sociedade espa-ñola cambiou moito nestes anos: mais do 10%dos nosos veciños son inmigrantes, e cada vezhai mais fogares unipersoais, familias monopa-rentais, ou pisos compartidos, e os seus gustostelevisivos non están reflectidos nos audímetros.

2.- Hai mais canles de televisión: fai 20 anos, nonexistían en España canles coma Antena3, Tele5ou Canal Plus, e había moi poucas canles auto-nómicas. Hoxe, o número de canles é enorme,case 8500 en Europa, das cales 200 en España,sen contar as televisións locais e as que se difun-den a través de internet. Con tan escaso númerode audímetros, é difícil conseguir estimaciónsrazoables.

3.- Hai mais medios de ver un programa apartedo televisor: Acabouse o do televisor único nosalón. Agora hai televisións en case todas ashabitacións da casa (incluso no baño). Ademais,a metade da poboación española ten un ordena-dor na casa, cun crecemento considerable deportátiles, extensión da banda ancha fixa e móbil,o que permite unha liberdade absoluta.

As razóns polas que o número “oficial” de especta-dores da final do Mundial de fútbol de Sudáfrica foitan baixo son, entre outras:

• Era verán, e unha parte importante dos españoisestaba de vacacións ou de fin de semana, poloque a maioría dos panelistas non viu o partido nasúa casa, onde teñen instalado o audímetro.

• O mesmo que sucede o 31 de decembro coasuvas (cando os anunciantes pagan as tarifasmais caras do ano), unha parte moi importantedos panelistas cearon fora da casa, polo que nonrexistraron audiencia ningunha. E a audienciatelevisiva non se mide nos bares, coma tampou-co se mide a audiencia en hospitais ou segundasresidencias.

• Por último, grazas ás redes sociais, miles de per-soas (quizás millóns) viron o partido en pantallasxigantes nas prazas e rúas de toda España.

Polo que é verdade que houbo moita mais audien-cia, ¡pero non nos audímetros das casas!

2. Tamaño das mostras do panel de audimetría


12 COLABORACIÓNS

ESTATÍSTICA RECREATIVA

NOVA PROPOSTA

O FINANCEIRO

Mª Amalia Jácome Pumar. Universidade da Coruña

- Mañá cumpre oito anos a túa filla, supoño Saladina que farás unha festa e invitarás ósamigos da rapaza.

- Naturalmente. Vou invitar ós fillos de Brais. Penso que ten dous.

- Si, sei que ten dous, e tamén sei que un deles alomenos é unha nena.

- Logo a probabilidade de que o outro tamen sexa unha nena é o 50%. ¿Sabes tí, Adela?

- Eu sei que a máis vella e unha nena, pero do outro non sei.

- Ben, o que nos dis non cambia nada, segue sendo o 50%. ¿Non si Rufina?

- Supoño que tes razón, pero a mín paréceme que o feito de saber que alomenos un deles é unha nena fai máis vero-simil que teña duas nenas, e ademais ¿non debería cambiar a probabilidade o ter máis información co que di Adela?

¿NENO OU NENA?

Antonio Vaamonde Liste. Universidade de Vigo

Un financeiro invistiu 100.000 euros nunha caprichosa franquía quetodos os anos, con idéntica probabilidade e contra todo sentido común,crece arredor do 60% ou redúcese o 40%. Ao facer testamento, o finan-ceiro díxolle os seus netos que non podían vender a súa participación ataque pasaran 100 anos. A cantidade que recibirán os herdeiros dependeráda cantidade de anos en que aumentasen os beneficios. Cando chega omomento de recoller os beneficios, os xestores da franquía ofrecen osherdeiros que elixan entre o beneficio medio obtido durante eses 100anos, ou o beneficio máis probable. ¿Cal lles recomendarías elexir?

RESPOSTA

Os beneficios medios serán de 1.378 millóns de euros, mentres que a moda, é dicir, o valor máis probable, será sóduns 13.000 decepcionantes euros. ¿Por qué?

O valor da franquía crece cada ano un 60% (multiplícase por 1,6) ou redúcese un 40% (multiplícase por 0,6) con igualprobabilidade, de modo que crece de media un 10% (0,5 · 1,6 + 0,5 · 0,6 = 1,1). Deste xeito, a media do investimento ócabo de 100 anos é 100.000 · (1,10)100 = 1.378 millóns de euros.

Non obstante, o resultado máis probable (moda) é que, de 100 anos, a mitade deles houbera uns beneficios do 60%,e na outra mitade pérdidas do 40%, de aí que a moda sexa 100.000 · (1,6)50 · (0,6)50 = 13.000 euros.


13SGAPEIO

A Sociedade Galega para a promoción da Estatís-tica e da Investigación de Operacións (SGAPEIO)convocou o I Concurso Incubadora de Sondaxese Experimentos para proxectos de estatística einvestigación de operacións realizados por estudan-tes de ESO, Bacharelato e Ciclos Formativos deGrao Medio da Comunidade Autónoma de Galicia.

Os participantes aos que ia dirixido eran estudan-tes (matriculados en centros da Comunidade Autóno-ma Galega no curso 2010-2011) de ESO, Bacharela-to e Ciclos Formativos de Grao Medio. A participa-ción puido ser individual ou en grupo e cada partici-pante ou grupo debería contar cun docente-titor doseu centro.

Para a inscrición de participaciónna Incubadora de Sondaxes e Expe-rimentos foi necesario que o profesortitor cumprimentase un FORMULA-RIO DE INSCRICIÓN incluíndo osdatos do participante ou dos mem-bros do grupo. A cada traballo pre-sentado asignóuselle un código quese usou como identificador en poste-riores comunicacións coa organiza-ción do concurso.

Inscribíronse en total 57 gruposde 22 titores, coa seguinte distribu-ción por categorías e por provincias.

Os traballos recibidos foron remi-tidos ao xurado do concurso para asúa valoración. O xurado estivocomposto por:

INCUBADORA DE SONDAXES E EXPERIMENTOS

Redacción


14 SGAPEIO

• Presidente:- D. José Fisteos Suengas - Consellería de Educa-ción

• Secretaria:- Dna. Balbina Casas Méndez - Universidade deSantiago de Compostela

• Vocais:- D. Andrés Cabana González - IES de Salvaterra- D. Salvador Naya Fernández - Universidade daCoruña- Dna. Mª Esther López Vizcaíno - Instituto Gale-go de Estatística

A cada traballo premiado correspondeulle un obse-quio para o centro, que consistiría en libros e outromaterial escolar, un ordenador para o titor e ordena-dores para os estudantes participantes. Todos os par-ticipantes, así como os seus titores, recibiron undiploma que acredite a súa participación no concurso.

Os traballos premiados foron (por categorías):

1º e 2º da ESO

- Título: As novas tecnoloxías, fóra da aula, no IESde Mugardos.

- Centro: IES de Mugardos (A Coruña).

- Titora: María Ángel Martínez Rodríguez.

- Alumnos: Sergio Vila Plana, Carmen SanmartínFero, Verónica González Regueiro, Carlos Rodei-ro Mauriz e Andrés Novoa Menaya.

3º e 4º da ESO

- Título: Podemos predecir a estatura á que vaichegar unha persoa?

- Centro: IES de Monelos (A Coruña).

- Titor: Gonzalo Temperán Becerra.

- Alumnos: Águeda Castro Quintas, CarmenMéndez Sánchez, Laura Pardeiro Mariño, PaulaPérez Torres e Carmen Picado Molares.

Bacharelato e ciclos formativos de graomedio

- Título: Cantas estrelas podemos ver, a simplevista, dende a nosa localidade?

- Centro: IES “Fernando Wirtz Suárez” (A Coru-ña).


15SGAPEIO

- Titor: Enrique Pujales Martínez.

- Alumnos: María Piñeiro Ramil, Daniel BarreiroUres, Rubén Fernández Reigosa, Diego JuárezRodríguez.

FASE NACIONAL

Foron elexidos para participar na I FASE NACIO-NAL deste concurso, representando á ComunidadeGalega, os traballos gañadores do IES de Monelos edo IES “Fernando Wirtz Suárez”.

Ademáis consideráronse mencións espe-ciais aos traballos.

1º e 2º da ESO

- Título: O entorno escolar.

- Centro: IES OTERO PEDRAYO (Ourense).

- Titora: Concepción González Otero.

- Alumnos: Guillermo Álvarez García, VicenteBascoy Otero, Iñaki Quintas García, Laura Rodrí-guez Ortiz e Lucía del Río González.

3º e 4º da ESO

• 1ª mención

- Título: Esta é a nosa enquisa.

- Centro: IES nº 1 de Ribeira.

- Titora: Olga Simón Cruz.

- Alumnos: Gloria Outeiral Novo, Andrea Domín-guez Santos, Andrés Vilas González, CarolinaSarai García Albornoz e Rafael Lustres Negreira.


16 SGAPEIO

• 2ª mención

- Título:Estudo de mercado: viabilidade da vendade bocadillos e bebidas nos recreos.

- Centro: CPI Conde de Fenosa.

- Titora: María Estraviz Lourido.

- Alumnos: Almudena Sar Coira, Julia MuiñosMarcos, Borja Vilasánchez Rodríguez e AlejandraDíaz Martínez

O acto da entrega de premios celebrouse na AulaMagna da Facultade de Matemáticas da Universida-de de Santiago de Compostela o día 30 de xuño de2011. O acto estivo presidido polo Presidente daSGAPEIO, Antonio Vaamonde Liste; a decana daFacultade de Matemáticas, M. Victoria Otero Espinar;o director do Instituto Galego de Estatística, José A.Campo Andión; a Subdirectora Xeral de OrientaciónProfesional e Relación con Empresas da Conselleríade Educación, M. Eugenia Pérez Fernández e asecretaria da SGAPEIO, Balbina V. Casas Méndez,que actuou como secretaria do xurado.

Toda a información esta dispoñible na páxina web: http://www.sgapeio.es./index.php?option=com_con-tent&view=article&id=245:concurso-incubadora-de-sondaxes-e-experimentos&catid=46:premios&Itemid=88#traballos

Os días 7 e 8 de xullo de 2011 tivo lugar na Uni-versidade Politécnica de Cataluña a I Fase Nacionaldos Concursos Tipo “Incubadora de Sondaxes eExperimentos” convocada pola Sociedade de Esta-tística e Investigación Operativa e coa colaboraciónde varias universidades cataláns. Neste evento parti-ciparon estudantes de Ensinanza Secundaria Obriga-toria, Bacharelato e Ciclos Formativos das comunida-des autónomas de Castela e León, Cataluña, Comu-nidade de Madrid e Galicia que foran premiados nassúas respectivas fases autonómicas e que posterior-mente foron seleccionados para representalas nestaI Fase Nacional. Os participantes defenderon osseus traballos ante un xurado composto por LolaUgarte (Vicepresidenta de Estatística da SEIO) e unrepresentante de cada unha das fases locais (Alfon-so Gordaliza, Pedro Delicado, Rosario Susi e Salva-dor Naya). O xurado valorou principalmente o axeita-

do uso das técnicas estatísticas, a orixinalidade e apresentación dos traballos. Finalmente os traballospremiados, que recibiron un cheque de 1000 eurospara gastos en libros e material informático, foron osseguintes:

PREMIO categoría ESO:

- Título: ¿Podemos predecir la estatura que puedealcanzar una persona?

- Presentado por Águeda Castro

- Titor: Gonzalo Temperán Becerra

- Centro: IES de Monelos, A Coruña, Galicia

PREMIO categoría Bachillerato CCFF:

- Título: El efecto placebo del café

- Presentado por Miguel Blanco

- Titor: Rafael Ángel Martínez

- Centro: IES Cardenal Cisneros, Madrid

A xornada resultou todo un éxito pola implicacióndos estudantes e titores e pola cálida acollida daFacultade de Matemáticas e Estatística da UPC. Omesmo decano acudiu a dar a benvida a tódolos par-ticipantes. A maña do día 8 expuxéronse os traballosgañadores das respectivas fases locais e falláronseos premios nacionais.


17SGAPEIO

O X Congreso Galego de Estatística e Investiga-ción de Operacións xa está en marcha. Do 3 ao 5 denovembro no Pazo de Congresos de Pontevedracelébrase una nova edición deste congreso bianualque reúne a investigadores, docentes, estudantes eprofesionais interesados na Estatística e na Investi-gación de Operacións.

O programa do congreso inclúe seis conferenciasplenarias, unha mesa redonda e tres obradoiros,cunha temática pensada para satisfacer as expecta-tivas dos variados perfís de socios da SGAPEIO(sociedade responsable do congreso, que nesta oca-sión organiza o departamento de Estatística e Inves-tigación Operativa da Universidade de Vigo).

En concreto, ao perfil docente van dirixidas as con-ferencias “Escuela 2.0. Nuevos usos didácticos delas TIC”, impartida por Antonio Pérez (Director doInstituto de Tecnologías Educativas do Ministerio deEducación), e “La estadística en la enseñanza secun-daria en Europa y en el bachillerato internacional”,impartida conxuntamente polos profesores de secun-daria” Carla Moreira, Rafael Romero e FranciscoLópez. Así mesmo, dous dos tres obradoiros que seofertan aos congresistas, “Enquisas con GoogleForms e tratamento de datos con follas de cálculo” e“Estatística básica aplicada con R: RExcel” tentanproporcionar ferramentas de utilidade na docencia daEstatística.

O aspecto divulgativo tamén está presente nasconferencias do congreso, “La matemática discreta yel intercambio de riñones”, “O abc da estatísticaespacial” e “Modelos lineales generalizados mixtos:algunos casos prácticos” vannos achegar atractivasaplicacións prácticas de técnicas ben coñecidas nomundo científico pero cuxo uso cumpre xeneralizar.Estas conferencias van ser impartidas por expertosnas respectivas materias: os profesores Jordi Massó(UAB), Rosa Crujeiras (USC) e Llorenç Badiella(UAB), respectivamente. Precisamente a frase técni-cas coñecidas que cumpre xeneralizar pode resumira intención do terceiro obradoiro do congreso “Utiliza-ción de LaTeX e Beamer”.

Finalmente temos o honor de contar co profesorDaniel Yekutieli, da universidade de Tel Aviv, expertomundial no tema punteiro do “Multiple testing”, sobreo que versará a súa conferencia.

“Estatística e crise económica” é o atractivo títuloda única mesa redonda do congreso, moderada polocatedrático Antonio Vaamonde (UV) e na que partici-pan Miguel Cardoso do Servicio de Estudios doBBVA, Eloísa Ortega do Servicio de Estudios doBanco de España e Esteban Andión do IGE. Servenpara algo os indicadores e modelos estatísticos quemanexan os economistas respecto da crise financei-ra? Qué nos din da súa orixe e evolución? Qué nosdin os indicadores de actividade económica e de

X CONGRESO SGAPEIO

Mª Carmen Iglesias Pérez. Presidenta do Comité Organizador


18 SGAPEIO

emprego en España e Galicia? Sen dúbida este temainterésanos a todos, e dende o punto de vista profe-sional e científico esperamos que xere debate e apor-tacións entre os membros do IGE e dos departamen-tos con áreas cuantitativas en Facultades de Econo-mía e de Empresa, aos que como socios institucio-nais da SGAPEIO, adicamos de modo especial estamesa redonda.

Desde o comité organizador desexamos que esteprograma resulte atractivo para todos os congresis-tas, que a quince días para a celebración do congre-so, xa son máis de setenta. A maioría proceden dauniversidade (profesores e alumnos de doutoramen-to), pero tamén están representados outros colecti-vos importantes: profesores de secundaria, membrosdo IGE, persoal do SERGAS, algúns profesionais. Atodos eles queremos agradecer o seu interese e, moiespecialmente, as súas aportacións ao congreso: untotal de vinte seis comunicacións orais e vinte tres detipo póster.

Para falar dos traballos presentados, de futurascolaboracións, dos novos retos da docencia, de cómoachegar a Estatística e a Investigación de Opera-cións á sociedade, de … , compre ter tempos eambientes axeitados. A cidade de Pontevedra invita afacelo, percorrendo nunha tarde socio-cultural ocasco vello da Boa Vila, coas súas fermosas prazas,as súas tranquilas e acolledoras igrexas e o move-mento vital da súa xente; viaxando polo val do Salnésata a bodega Martín Codax e degustando o viño alba-riño, cultura de Galicia, que tamén regará a comidade fraternidade no Parador de Pontevedra, coa querematará este X Congreso Galego de Estatística eInvestigación de Operacións.

Non podemos finalizar sen mostrar o noso maioragradecemento aos patrocinadores do congreso: aUniversidade de Vigo, a SGAPEIO, o IGE, NovaCai-xaGalicia, o Concello de Pontevedra, o Pazo da Cul-tura e Martín Codax. Dentro da Universidade de Vigodestacar especialmente aos grupos de investigaciónSIDOR e RGEA, ao vicerrectorado do campus dePontevedra, ao departamento de Estatística e Inves-tigación Operativa e a Escola de Forestais. Agrade-cer tamén a axuda achegada polo grupo de investi-gación MODESTYA da Universidade de Santiago deCompostela.

Para rematar, quero agradecer ao comité científi-co, formado por Gustavo Bergantiños, CarmenCadarso, Ricardo Cao, Jacobo de Uña, Ignacio Gar-cía, Wenceslao González, Xosé Antón Rodríguez eAntonio Vaamonde, a súa profesionalidade e rigor. Epor suposto, agradecer aos meus compañeiros docomité organizador a súa colaboración e amizade.Grazas a Juan Vidal, Vicente Novegil, Manuel AlfredoMosquera, Tomás R. Cotos, Juan Carlos Pardo, Leti-cia Lorenzo, María Gómez, Javier Roca e PatricioSánchez.

Vémonos pronto en Pontevedra !!! e compre quepasemos o relevo…


19NOVAS

NOVAS DA SGAPEIO

Redacción

Modificación dos Estatutos da Sociedade

Dende o 28 de xaneiro ata o día 11 de febreiro de2011, tivo lugar unha votación virtual para poder rea-lizar modificacións dos Estatutos da SGAPEIO. Des-exábase incluír nos mesmos, como unha das finali-dades da Sociedade, a de organización de cursosde formación, o cal permitiría acceder a certas axu-das oficiais para a organización dos mesmos.Tamén se desexaba modificar o Artigo 6.2, relativo ápublicación dos estatutos e á lista de cargos daSociedade, co ánimo de que esta publicación apare-za na páxina web. Tamén se desexaba modificar opunto 8.1 para facilitar cambios futuros. O resultadodesta votación foi o seguinte: 89 votos A FAVOR, 0votos EN CONTRA, 3 votos EN BLANCO, 0 votosNULOS. O número total de votantes: 92 dun total de172 socios individuais. Polo tanto, a porcentaxe departicipación é dun 53,49%, acadándose mais do50% de participación necesaria, de acordo cos Esta-tutos, e a porcentaxe de votos a favor, de entre osemitidos, é dun 96,74%, acadándose mais do 66%necesario. De acordo cos resultados obtidos noreferendo procederase de xeito inmediato á modifi-cación dos estatutos.

Altas e baixas de socios

Desde maio de 2010 producíronse as seguintesbaixas e altas nos socios da SGAPEIO:

• Baixas: Ignacio Alonso Alonso, Mercedes GarcíaLópez, Susana Hermo Figueira, Julio Mirás Amor,Nieves Otero Pombo, Delfina Pérez Seoane, Gabrie-la Porto Arias, Mª del Rosario Sorribas Chaves e Car-los Villaverde Taboada, Juan G. Zardoya Cabo.

• Altas: Pilar Cacheiro Martínez, Eduardo García Por-tugués, Melisa Limeres Díaz, Beatriz López Calviño,Alberto Malvar Pintos, Laura Martínez Fernández,Guido Ignacio Novoa Flores, Sara Prada Alonso,Paula Raña Míguez, Mar Rodríguez Girondo, FátimaValadares Fraga e Aitana Vidal Esmorís.

Tendo en conta os datos anteriores e que se depu-rou a base de datos dos socios, actualmente a Socie-dade conta con 188 socios, dos cales 7 son sociosinstitucionais e 181 son socios individuais. Taméncontamos con 16 socios temporais que son os profe-sores de Ensinos Medios que participaron no I Con-curso Incubadora de Sondaxes e Experimentos epara os cales a pertenza á asociación forma partedos premios concedidos.


Facultade de MatemáticasCampus Universitario Sur, 15706 Santiago de Compostela

Máis información: http://www.sgapeio.es


A Rede Nacional de Bioestatística (Biostatnet),recentemente recoñecida polo Ministerio de Cienciae Innovación, celebrou a súa Primeira Reunión Xene-ral durante o 21 e 22 de xaneiro de 2011, en Santia-go de Compostela.

Biostatnet xurde a partir da iniciativa de variosestatísticos universitarios españois con proxectosnacionais vixentes en Matemáticas, que viron unhaoportunidade en aproveitar o Programa de AcciónsComplementarias a Proxectos de Investigación nonorientada do Ministerio de Ciencia e Innovación paravisualizar o ámbito da Bioestatística no contextomatemático nacional.

Biostatnet está liderada por Mª Jesús BayarriGarcía, Carmen Cadarso Suárez, María DurbánReguera, Guadalupe Gómez Melis, Jesús LópezFidalgo, Antonio Martín Andrés, Vicente Núñez Antóne Pere Puig Casado, quen son os InvestigadoresResponsables dos 8 nodos interdisciplinares, nosque actualmente estruturase esta Rede. Biostatnetreflicte claramente o que hoxe en día representa aBioestatística moderna: a interconexión entre a Esta-tística, a Biomediciña e a Computación de xeito total-mente interdisciplinar.

Dentro dos obxectivos prioritarios de Biostatnet,atópanse, entre outros:

• A promoción da investigación de excelencia enBioestatística fomentando, entre outras accións,a colaboración entre os nodos da Rede.

20 NOVAS

PRIMEIRA REUNIÓN XERAL DE BIOSTATNET

Carmen Cadarso Suárez. Universidade de Santiago de Compostela

Primeira reunión da Rede Nacional de Biostatística (Biostatnet)


21NOVAS

• O desenrolo de plans de formación e a posta encomún de coñecementos e novas técnicas des-envolvidas dentro da Bioestatística.

• A proposta de modelos de equipos de consultaríaexperta en Bioestatística.

• A definición de itinerarios idóneos para a forma-ción integral de un bioestadístico.

• Ol facilitar a conexión entre os investigadoresbioestatísticos e biomédicos.

Na actualidade, Biostatnet conta ca participacióndun total de 185 membros, entre os que se atopanmatemáticos, bioestatísticos, estatísticos, biólogos,médicos, economistas na saude e informáticos. Osseus membros proveñen de diferentes universidadese institucións biomédicas españolas e de varias uni-versidades estranxeiras.

Na páxina web www.biostatnet.org pódese atoparcoa información básica sobre os obxectivos destaRede científica, unha breve descrición dos seus nodos,e das actividades realizadas dentro de Biostatnet.

Número de membros pornodos de Biostatnet

Representación dos nodos queconforman a Rede Nacional de

Bioestatística


22 IGE

ÚLTIMAS NOVIDADES EN PUBLICACIÓNS EDOCUMENTOS DO IGE

DATOS ESTATÍSTICOS BÁSICOS DE GALICIA 2011

O Instituto Galego de Estatística (IGE) publicou enformato papel e na páxina web os Datos estatísticosbásicos de Galicia 2011.

Esta publicación é unha obra divulgativa e decarácter xeral que ten como obxectivo ofrecer unhavisión actualizada sobre distintos aspectos da reali-dade demográfica, social e económica de Galicia.

Esta publicación atópase dispoñible en formatopapel e na páxina web do IGE no seguinte enlace: http://www.ige.eu/web/Controlador?operacion=mos-trarficha&id=A4&tipo=3&orden=17&idioma=gl

ÚLTIMAS ACTUALIZACIÓNS DA WEB DO IGE(http://www.ige.eu)

ESTATÍSTICA DE CONSTRUCIÓN DE EDIFICIOS.XUÑO DE 2011

O día 30/09/2011 púxose a disposición dos usua-rios os datos da Estatística de construción de edifi-cios correspondentes ao mes de xuño 2011. Nestemes os concellos galegos concederon licenzas paraconstruír 181 vivendas de nova planta.

SEGUIMENTO E ANÁLISE DA CONSTRUCIÓN. 3ºTRIMESTRE 2011

O día 30/09/2011 publicáronse os datos do Segui-mento e Análise da Construción correspondentes aoterceiro trimestre de 2011. Nesta publicación decarácter trimestral faise un seguimento do sector daconstrución da Comunidade Autónoma de Galicia.

INDICADOR DE ACTIVIDADE DO SECTOR SERVI-ZOS. XULLO 2011.

O día 19//09/2011 publicáronse os datos do Índica-dor de actividade do Sector Servizos corresponden-tes ao mes de xullo de 2011. Neste documento pre-

séntase os principais resultados do indicador de acti-vidade do sector servizos.

ÍNDICES DE VALOR UNITARIO PARA O COMER-CIO EXTERIOR. REFERENCIA 2005. XUÑO 2011

O día 08//09/2011 publicáronse os datos dos Índi-ces de valor unitario para o comercio exterior corres-pondentes ao mes de xuño de 2011. Neste mes osprezos dos bens exportados aumentaron en termosinteranuais un 4,9 % e os dos bens importados un8,6%.

CONFIANZA EMPRESARIAL. II TRIMESTRE 2011

O día 01/09/2011 o IGE publicou os datos da esta-tística de Confianza empresarial, correspondente ao2º trimestre de 2011. No segundo trimestre de 2011 aconfianza empresarial diminúe 1,2 puntos con res-pecto ao trimestre anterior.

CONTAS ECONÓMICAS TRIMESTRAIS. II TRI-MESTRE DE 2011

Publicáronse o día 26/08/2011 as Contas econó-micas trimestrais correspondentes ao II trimestre de2011. Neste trimestre a economía galega rexistra unincremento intertrimestral do 0,2 %.

ACTUALIDADE DO IGE

CONSELLO GALEGO DE ESTATÍSTICA

O día 20/05/2011 celebrouse a reunión do Conse-llo Galego de Estatística na que se trataron osseguintes temas:

1. Aprobouse a acta da sesión anterior do26/11/2010

2. Adecuación para Galicia da variable grao deurbanización.

Resúmese o documento no que se recolleunha proposta para clasificar o territorio, querespecta as recomendacións de Eurostat eque, segundo o artigo 46.3 da Lei de estatís-

NOVAS DO IGE


23IGE

tica de Galicia, se debe presentar e debaterno Consello. Esta proposta consiste en sub-dividir as ZIP e as ZPP en subzonas. Consi-dérase que o tema precisa dunha reflexiónpor parte de todos e proponse que no prazode dous meses se acheguen propostas. Denon recibir alegacións, darase por aprobadaa clasificación. A día de hoxe este documen-to está aprobado e atópase dispoñible naweb do IGE:

http://www.ige.eu/web/mostrar_paxina.jsp?paxina=003003&idioma=gl

3. Informe de seguimento do Programa Estatístico2010.

Resúmese os resultados do informe, os indi-cadores melloraron no 2010, especialmente oque reflicte a puntualidade na difusión, que pasadun preocupante 43% do PEA 2009 ao 73%.Con carácter xeral os resultados por departa-mento tamén son máis positivos. Apróbase oinforme de seguimento do PEA 2010, que seráremitido ao Parlamento.

4. Proxectos técnicos das operacións estatísticas.Preséntanse doce novos proxectos técnicos

informados favorablemente polo IGE, quesuman un total de 74 operacións rematadas.Ábrese un prazo de dous meses para presentaralegacións, rematado o prazo, entenderanseaprobados os proxectos que non recibanobxeccións. O resto trataranse de novo no Con-sello.

5. Informe sobre o anteproxecto de Lei do PGE2012-2016.

Resúmense as novidades do anteproxecto epreséntanse informes sobre os proxectos daSubdirección de Produción Estatística, da Sub-dirección de Síntese, Análise e Difusión, e oproxectos da Secretaría Xeral.

BOLSAS

Convocatoria dunha bolsa de formación na áreade estatística pública no Instituto Galego de Estatís-tica, cofinanciada polo Fondo Europeo de Desenvol-vemento Rexional (Feder) no marco do Programaoperativo de cooperación transfronteiriza España-Portugal 2007-2013 (POCTEC), para o ano 2011.

O prazo de presentación de solicitudes será dunmes, contado a partir do día seguinte ao da publica-ción no Diario Oficial de Galicia (26/09/2011).

http://www.ige.eu/estatico/pdfs/s6/bolsas/bolsa_2011_convocatoria_ga.pdf

OPOSICIÓNS

Xa se celebrou o terceiro exercicio da fase de opo-sición para o proceso selectivo para o ingreso nocorpo de xestión de Administración da Xunta de Gali-cia, subgrupo A2, escala técnica de estatísticos.Máis información en: http://www.ige.eu/web/mostrar_paxina.jsp?paxi-na=006017004001&idioma=gl

CONVENIOS FIRMADOS AO LONGO DO ANO2011

Convenio de colaboración entre a Tesorería Gene-ral de la Seguridad Social, o Instituto Social de laMarina e o Instituto Galego de Estatística en materiaestatística (3 xaneiro 2011).

Convenio de colaboración entre o Instituto Nacio-nal de Estadística e o Instituto Galego de Estatísticapara a adopción dun protocolo de transmisión deresultados temporalmente embargados de opera-cións estatísticas (31 de marzo de 2011).

Documentos de intercambio de información esta-dística entre o Instituto Nacional de Estadística e oInstituto Galego de Estatística, no ano 2011.

Convenio de colaboración entre o Instituto Nacio-nal de la Seguridad Soccial, o Instituto Social de laMarina e o Instituto Galego de Estatística en materiaestatística (11 de xullo de 2011).

Convenio entre a USC e o IGE para a realizaciónde prácticas que se recoñezan como créditos noscurrículos dos alumnos das titulacións da Facultadede Matemáticas (12 xullo 2011).

Convenio de colaboración entre as Universidadesde A Coruña, Santiago de Compostela, Vigo e o Ins-tituto Galego de Estatística para a colaboración no“Máster Interuniversitario en Técnicas Estatísticas”

TWITTER

O Instituto Galego de Estatística (IGE) xa ten dis-poñible unha conta en Twitter. Informa das novidadesdo instituto e de temas relacionados coa estatísticaen Galicia. http://twitter.com/#!/IGE_Estatistica


en ciencias experimentais como en ciencias sociais.Recollendo esta inquietude, dende a SEIO promo-veuse a organización dun concurso a nivel nacionalno que participaran os gañadores das diferentesfases locais baixo o nome de “Incubadora de Sonde-os y Experimentos”, que se desenrolou o longo destepasado curso académico, aglutinando as fases locaisparticipantes nun único concurso entre os gañadoresdas respectivas fases autonómicas.

No caso galego a organización da fase localcorreu a cargo da SGAPEIO, quen se encargou deconvocar e organizar o I Concurso Incubadora deSondaxes e Experimentos para proxectos de esta-tística e investigación de operacións realizados porestudantes de ESO, Bacharelato e Ciclos Formativosde Grao Medio. Nesta primeira experiencia cabe des-tacar a magnífica acollida que tivo, tanto pola calida-de dos traballos presentados como pola súa cantida-de. Esta calidade puido tamén apreciarse na súa par-ticipación posterior na fase nacional, na que conta-mos cunha brillante representación dos gañadoresda fase local galega nas dúas modalidades do con-curso, feito que foi posto de manifesto polo xuradonacional, conseguindo gañar tamén o primeiro pre-mio nacional no caso da modalidade da ESO.

Esperamos que este éxito da primeira convocato-ria motive a participación doutros estudantes e profe-

sores nos vindeiros anos, xa que a idea da organiza-ción é que este tipo de concursos teñan un carácteranual, o que redundará nun esforzo por presentarproxectos innovadores que, de seguro, melloraránunha das ameazas que dende a SGAPEIO vimosconstatando: a pouca presenza do ensino da estatís-tica no ensino secundario.

Esta preocupación polo fomento do ensino daestatística no ensino secundario é unha constanteque tamén preocupa na maioría dos países desen-volvidos. Ninguén discute que para manter a compe-titividade no mundo actual, os estudantes necesitanmaiores capacidades cuantitativas na modernasociedade da información, incluíndo loxicamente,unha boa comprensión da estatística. Así se ven aconstatar en diferentes foros, como pode ser o últimocongreso do ISI, celebrado recentemente en Dublín,e onde se presentaron varias comunicacións sobreesta temática. Dende este organismo ven de publi-carse, na editorial Springer, un interesante libro titula-do “Teaching Statistics in School Mathematics”, pro-duto dunha colaboración entre a Comisión Internacio-nal para a Instrucción Matemática (ICMI) e a Socie-dade Internacional de Educación Estatística (IASE)que aborda este problema con diversas ópticas e queincide no necesario fomento destas ensinanzas noensino preuniversitario.

24 EDITORIAL


COMUNICACIÓN COA SGAPEIO

Facultade de MatemáticasCampus Universitario Sur, 15706 Santiago de Compostela.

http://www.sgapeio.es

[email protected]

[email protected]

Directores: Mª Amalia Jácome Pumar e Tomás R. Cotos YáñezDomicilio Social: Departamento de Estatística e Investigación Operativa. Facultade de Matemáticas.

Campus Universitario Sur. 15706 Santiago de Compostela.Dep. Legal: LU-191-1995 - I.S.S.N.: 1695-7083Fotomecánica e Impresión: Gráficas Suevia, S.L. - Vigo

• Na elaboración deste número da revista participaron:

Carmen Cadarso Suárez, Balbina V. Casas Méndez, Tomás R. Cotos Yáñez, Mª Carmen Iglesias Pérez,Mª Amalia Jácome Pumar, Salvador Naya Fernández, Xosé Enrique Pujales Martínez, Mª Isolina San -tiago Pérez e Antonio Vaamonde Liste

(Ven da páxina 1)


INFORMEST - SGAPEIO · 2012. 1. 25. · radamente, recorrendo a “receitas”, precisamente nuns...

Documents

Transcript of INFORMEST - SGAPEIO · 2012. 1. 25. · radamente, recorrendo a “receitas”, precisamente nuns...