Ingurumeneanhezten · 2018. 4. 7. · Aizkorri-Aratz Parke Naturalaren magaleko hezkuntza proiektua...
Transcript of Ingurumeneanhezten · 2018. 4. 7. · Aizkorri-Aratz Parke Naturalaren magaleko hezkuntza proiektua...
ASTEKO ASMAKIZUNAberria
Ingurumenean
hezten
GAZTETXOEN ASTEKARIA 770. ZENBAKIA LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A
Pipari dario,tximiniari dario, inori ez diotso
irteeran adio. Zer da?
m a n t a n g o r r iErantzuna: kea.
Asmakizunaren jatorria: Auskalo! Igarkizun eta aho-korapiloak liburutik, Xabier Olaso / Agurtzane Villate (Pamiela).
OÑAT
IKO
NATU
R ES
KOLA
m a n t a n g o r r i2 LARUNBATAA, 2018KO APIRILAREN 7A berria
Zorionagurrak argitaratu ahalizateko, gogoanizan mezuakasteartearratsaldea bainolehen jaso beharditugula.Asteartetikaurrera jasotzendiren mezuguztiak hurrengoasteko zenbakianargitaratukoditugu.
Zorionak, Maddi!!! Atzo bi urte bete
zenituen, eta ari zara koxkortzen. Segi alaitzen
zure ingurukoak. Muxu handi bat Naroa,
Oihane, Agurtzane eta Mikelen partez.
Zorionak Telmo, zure 6. urtebetetzean. Ilehoria handitzen ari da! Maite
zaitugu! Etxekoen partez tiramisuzko musuak. Laida, aita eta ama.
Ziburuko PiarresLarzabal ikastolakoikasleak txori migratzaileen
bidaiari segika ibili dira.
Martxoaren 16an, ostegunarekin,
Irungo Plaiaundi Eko Parkera joan
ziren. Han, eraztunketa ikusi
zuten: aldez aurretik sare berezi
batekin harrapatutako txoriei
burdinazko eraztun bat jartzea
da, haien identifikatzeko eta
haien migrazioa ezagutzeko.
Zortzi txori harrapatu zituzten;
neurtu, pisatu eta datuak hartu
ondoren, haietako batek txoria
askatzen zuen. Eko Parkeko
itzulia egin zuten, eta txori anitz ikusi, bereziki
ubarroiak eta beltxarga eder bat.
Hango Ekoetxe museoa bisitatu eta mokozabalari
buruzko bideo bat ikusi zuten. Hendaiako Antxeta
irratiak elkarrizketa bat egin zien. Azkenik,
Hendaiako hondartzan bazkaldu zuten.
ZORiON AGURRAK
Kuku MANTANGORRI! Xun Larrea naiz, zegamarra, eta 7 urte ditut.
Astero irakurtzen dut MANTANGORRI, eta marrazkitxo hau egin dut zuentzako.
m a n t a n g o r r i 3berria LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A
ZU ERE ARTiSTA
Bidali zure gutunak helbide hauetara Helbide elektronikoa: [email protected] Egoitza nagusia: BERRIA. MANTANGORRI. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain.
Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Lege Gordailua: SS-616/05 Zuzendaria: Martxelo Otamendi Koordinatzailea: Izaro Zinkunegi Barandiaran
Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea. Gudarien etorbidea, z/g. 20140 Andoain ISSN: 1699-728x
Kaixo, adiskideok! Baztan ikastolako Marrazogelako ikasleak gara, eta marrazkiak egin ditugu,
MANTANGORRI apaintzeko. Ea gustukoak dituzuen.
m a n t a n g o r r i4 LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A berria
ERREPORTAJEA Natur Eskola
Oñatiko Natur Eskolak 25 urte bete ditu aurten.Ingurumen heziketa lantzen du ikastetxeekinzein herritarrekin. Inguruko baliabide naturalaketa elkarlana izan dira proiektuaren indarguneak.
Mende laurde-na. Erraz esa-ten da. Adinhorixe bete duOñatiko NaturEskolak. Duela
25 urte hasi zen Oñatiko Udala na-tura eta ingurumena ezagutaraz-tea helburu duen proiektuarekin.Milaka ikaslek hartu dute parte ur-teotan eskolan. Bidelagun izan di-
tuzte herritarrak eta zenbait era-gile ere.Aizkorri-Aratz Parke Naturalaren
magaleko hezkuntza proiektua1993an jaio zen. «Ingurumen hezi-keta lantzea du xede, Euskal Herri-ko ikastetxeek natura eta inguru-mena gertutik ezagutzeko eta in-terpretatzeko tresna izan nahidu». Hala adierazi du eskolako kideAimar Uribesalgok. Oñatiko eta in-
guruko natur baliabideak ezagu-tzera emateaz gain, ikasle kritiko-ak sortu nahi ditu, «natura eta in-gurumen arazoak kudeatzeko gaiizan daitezen». Helburu horiek ditugaur egun ere.Urtero 4.500-5.000 ikasle ingu-
ruk parte hartzen du eskolan, erai-kinean bertan, edo handik kanpoantolatutako irtenaldietan.1993tik hona 110.000 ikasle izandira gutxi gorabehera. 5 eta 14urte artekoak dira gehienak, nahizeta 3 urtetik unibertsitatera arte-koei irekita dagoen. Oñatiko ikas-leek urtero bisitatzen dute NaturEskola. Herrikoez gain, Araba, Biz-kai eta Gipuzkoako hainbat bisitari
ere izaten dituzte: «Bilbo, Duran-go, Gasteiz, Dulantzi, Legazpi, Ber-gara... toki askotatik datoz», azal-du du. Arantza bat ere badu, or-dea: lo egiteko zerbitzurik ezdutenez, egun bateko eskaintzasoilik dute. Ondorioz, urrutiagokoikasleak etortzea zaila dela esandu Uribesalgok.Esploraziorako aukera zabal-
tzen die eskolak ikasleei. «Liburuabainoago, natura bera da tresna»,azaldu du Uribesalgok. Egungohezkuntza ereduko lau pareten ar-tetik ateratzeko aukera eskain-tzen du, haren iritziz. Animaliei,landareei, urari, paisaiari, langin-tzei... lotutako eskaintza oparoa
Naturaz gozatzen
m a n t a n g o r r i 5berria LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A
du. Ekintza batzuk eskolan egitendituzte, tailerrak eta. Beste ba-tzuk, aldiz, handik kanpo, Arantza-zu eta Araotz inguruan, esaterako.
Hezkuntza formala oinarrizkohanka duen arren, garrantzi handiadu ez-formalak ere. Ingurumen he-ziketa herritar orori luzatzea mu-garria izan da, Uribesalgoren ustez;«25 urtetan lortu da eskolari lotu-tako jendea izatea, erreka garbike-tara edo zuhaitz landaketara dato-rrena, ingurumen jardunaldietanparte hartzen duena...».
Gesaltzako abentura
Urteotako lanak fruituak emanditu, Natur Eskola «erreferente»bihurtu baita herrian. Herritarrekanimalia bat hilda edo galduta aur-kituz gero, eurengana jotzen dute;«Askotan, ez dugu horiek kudea-tzeko gaitasunik, eta, halakoetan,zubi lana egiten dugu herritarreneta administrazioaren artean». Eraberean, oñatiarrak eurak ere bide-lagun ditu eskolak. Herriko zenbaiteragilerekin elkarlanean antola-tzen ditu ekintza batzuk, Gazte-txearekin, Aloñako Lagunak Taldea-rekin eta Txirrinka Txirrindulari Tal-dearekin, esaterako. Herrikoeragile moduan ere ikusten dute:«Udalak guregana jo du arau ordez-katzaileak lantzean edo herri curri-
bitxikeriarik ez da falta Natur Esko-lan. Gesaltzako koban pasatutakoagogoratu du Uribesalgok. «Behin, es-kolako talde bat barruan zela, erre-ka sartu zen kobara, haurrak zeudentokira. Handik ateratzea ezinezkoazen. Ertzainak eta suhiltzaileak eto-rri ziren, baita Tele 5 ere. Tirolina bi-dez atera zituzten». Ziur gogoan du-tela abentura hura bizi izan zutenBergarako ikasleek ere.
culuma osatzeko orduan». Baliabide naturalak izan diraproiektuaren indargune nagusia:«Habitat ugari ditugu hemen: erre-ka, zelaiak, harkaiztiak, basoak, ko-bazuloak... Gai asko landu daitez-ke». Eraikina bera ere hala izandela azaldu du Uribesalgok: «Osohandia da, eta talde handiak ekar-tzeko aukera ematen du. Baitagela bakoitzean gai ezberdinak
Oñatiko Natur Eskolak urteotan egindako irtenaldiak eta tailerrak, eta eskolako kideak. OÑATIKO NATUR ESKOLA - ANDONI CANELLADA / FOKU
lantzeko ere». Hutsunerik badu,ordea, zaharra izateaz gain, gutxiinbertitu baita barruan, eskolakokidearen iritziz. «Baliabide gehie-nak leku askotatik jasoak izan dira:jendeak emanak, Arantzazukosantutegikoak, zakarrontzietatikjasoak, langileok ekarriak...». Horialdatzear da, Oñatiko Udalak erai-kina egokitzeko dirua jarri baitu.
Hainbeste urte eta jende igarota,
m a n t a n g o r r i6 LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A berria
DENBORA-PASAK
1. Osatu irudia. Xanek argazkia atera dio zeruraabiatzear dagoen espazio ontziari. Osatu etamargotu irudia.
2.Bikote jokoa. Kaskougari ditu Eneritzek beredendan. Lagunduko aldiozu berdinakelkarrekin jartzen?
A B
C D
E F
G H
m a n t a n g o r r i 7berria LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A
Erantzunak: 2.-A-D, B-G, C-F eta E-H
Airean hegan
Zer gertatzen da?
Hautsa gorantz igo da.Bonbilla berotzean, ha-ren gaineko airea ere be-rotu egin da. Aire beroaigo egiten da beti. Eguz-kiak Lurra berotzen duegunero, eta haren gai-neko airea ere berotuegiten da. Aire hotza be-herantz joatenda, aire beroaren le-kua hartzeko.Aire-masa bero-aren eta hotza-ren mugimendu
Esperimentu gehiago: Zientzia haurrentzat segundo
gutxian liburuan, Jean Potter (Elhuyar, 2012).
ESPERIMENTUA
MATERIALAK
d Pantailarik gabekolanpara batd Kronometro batd Talko hautsa
A Z K G Y E U E O MZ O A D I K M L S GZ R R P C H S K P SE E T E P Z G A A EP T Z Z X B J R K NA X E I M I L O I TN A L N R S M I Z IB R A B F U U Z U HU R R E F E G O N ES P A S A D I Z O SK E T T Y O M T O KL T Z E U N E Z S IF A E K C M N I Z DO T O O K J D K D EC U F K F O U B A IA R K I T E K T U YH V X S R K K A A OH A U T A G A I X I
hautagai
iheskide
kartzelaratze
ospakizun
arkitektu
ezinbesteko
pasadizo
mugimendu
Nola eragiten dio Eguzkiak aireari?
Zer egin
1 Piztu lanpara, eta utzi piztuta 5minutuz. Kontuz: ez ukitu bonbilla,oso beroa egon baitaiteke.
2 Bota talko hauts pixka bat bon-billaren gainera. Zer gertatu da?
horrek sortzen ditu haizerik gehienak.
Etxean ere,osasunarenalde
Osasun kontuetan aditua da Tirita-txo lagun pediatra. Hamaika ahol-ku ematen ditu sano eta indartsubizi gaitezen.
Oraingoan, etxean kontuan hartu beha-rreko aholkuak dakartza, gaztetxoei zeinhelduei zuzenduak. «Etxe barruan ere zaindubeharrekoa da osasuna, sarri ahazten zaigunarren». Bai, noski, Tiritatxo!Nork ez du maite etxeko sukaldea? Hango
otordu ederrak, usain goxoak... Badira,ordea, kontu handiz erabili beharreko hain-bat gauza sukaldean: sua, aiztoak... Horrega-tik, honako hau gomendatzen die Tiritatxokgurasoei: «Ez eduki haurra sukaldean janariaprestatzeko orduan». Eta nola ez, botikaketa garbiketa produktuak ere haurra irits
daitekeen tokietatik urrun jasotzea aholka-tzen die.Bainuontzia ere gustuko du edonork.
bereziki etxeko txikienek. Izan ere, urarekinjolasteko, gorputza garbitzeko eta hura eza-gutzeko toki paregabea da. Baina tentuz ibilibehar da Tiritatxoren hitzetan, eta haurrakbainuontzian bakarrik ez uzteko gomenda-tzen du.
Atzera-aurrera asko izaten dira etxekogela eta pasilloetatik: oinez, korrika... Presa-ren presaz, lurrean dagoen edozer gauzaizan daiteke zangotrabatzeko mehatxua.Beraz, gogoratu: «Saihestu ongi ibiltzea gala-razten duen edozein objektu edo desnibel».Eta amaitzeko, etxetik atera aurretik
oroitu beharreko aholkua: «Bizikletan ibiltze-ko jarri beti kaskoa. Eta gozatu!
m a n t a n g o r r iberria
GAZTETXOEN ASTEKARIA LARUNBATA, 2018KO APIRILAREN 7A