JAKINTZA

BARRIALDIA (MODERNIDAD):4.- MONTESQUIEU (1689-1755)

Benetan aundia da Montesquieu'k barrialdian izandauan garrantzia, batez be politika-arloan eta aginta-ritza iru zatitan banatzean: Legegintza, agintaritza etaepailletza.

Baiña ain aundia izan arren, barri-zaleen jatorrizkopekatuak ikututen dauanean oso txiki geratzen da.

Franco'ren agintaritza izan leiteke Montes-quieu'ren aurka dagoan eredurik argiena, iru arloorreik baten esku agertzen diralako. Eta orregaitikbear ba'da, Tierno Galban'ek eta Sole-Tura'k eurenaurritza ipiñita argitaratu eben gazteleraz eta katala-neraz Montesquieu'ren idazkirik argiena. Egokia zanagintera bien bitarteko zubi izateko.

Mantesquieu'ren pentsabidea ulertzeko laguntzaizango jaku bere eriotz-orduan egin ebana: Josulagunbateri autortu eutsozan here pekatuak baiña une bara-tan agertu zan bere demokrazi-bideko eritxien alde.

Sasoi egokian agertuko dogu euren jatorrizkopekatuak beragan izan eban ikutua.

BARRIALDIKOEN JATORRIZKO PEKATUA

Azaldu daigun "Legeen gogoa" deritxon ataleandiñoana. Morroitza edo joputza edo esklabutza iza-diaren aurka dagoala argi eta garbi esan ondoren, etaori ez dala zuritzen ez guda-aroan, ez zorrak bardin-tzean eta ez erlejiñoagaitik esan eta gero, Montes-quieu'k Afrika'ko baltzak esklabutzak artzea ta sal-tzea aztertzen dau eta or jausten da pekatura: "Euro-pa'tarrak, Amerika'k zapuztu ondoren, ango lurraklandu bear izan ebezan eta azukarea merke atara.Orduan, baltz-baltzak ziranai, zudur laburra dauka-nai, ezinizan errukirik. Olakoai Jainko jakitunak ezinemon izan dautse arimarik baltz-baltzak diralako...Ezin dogu sinistu olako baltzak gizakiak diranik...".

Sinistu-eziñekoa da Montesquieu batek olakorikesan eikela! Berak be ba-eukan olako bildurren batasikeran au esan ebanean: "Baltzak morroi biurtzekogure eskubidea agertu bear ba-neu...".

AZALPENAK

1.- Ekonomia agertzen dau nagusi: Lenengo luraundiegiak eskuratzera bultzatu gaitu. Gero lur orreiklantzeko gizonak morroi biurtzera. Eta azukerea

merke saltzea gogoratzen dauanean, gaurko lan-saritxikien aide eta ondasunak pillatzearen alde agertzenda. Baltzak (edo gaur eskulangilleak edo IrugarrenMunduan bizi diranak) "ez dira gizonak" "ez daukearima onik", ez dira besterik ekonomi-eragille batzukbaiño. Orrelan arlo orretan egiten dan dana, ondoegiña da.

Baiña or oker aundi bat agiri da: Pekatua urrezestaldu arren, pekatua da.

2.- Beste bost ziok, endakerian sartuta dagoz:Motzak dirala, Jainkoak gu egin gaitula aundiagoak,antxiñatik datozen oiturak dirala, kristiñau garalakoegin bear dogula ori, baltzak arimarik ez daukela, ezdirala gizakiak.

Berak lenago idatzia ukatzen dau emen Montes-quieu'k: "Oiartzunak eraginda epaitzen dogu. Batzaktxerrena zuria dala eta Jainkoa, baltza dala diñoe".Eta berak emen Jainkoa' morroitza-aldeko agertzendau.

3.- Zerua zurientzat eta europarrentzat dalaagertzen dau: Politika-arloan Montesquieu alme-na zatitzearen aide agertzen da, baiña ez ekono-mian. Azkenengo onetan eskuz aldatzen dira ondasu-nak, baiña ez iñoz zatitu.

Gaur etorkiak ba-daukaguz, ez da gu obeak garala-ko, euren kontura aberastuak garalako baiño.

4.- Politikan ezkertar agertzen dana bera daekonomian eskoitar: Mentesquieu'ren aldian ba ba-egozan bere aurka jokatzen ebenak, baiña orreikeskoitartasuna salatzen dabe Montesquieu'rengan,aldi barriko gizona eskoiotar salatzen dabe ekono-mian. Eta gaiñera au ipinten dabe bere agotan:"Indartsuak ori egiten ba'dabe, ondo egiña da".

Giro onetan, aurrera-zaie diralako Biblia'ren etaKoran'en aurka dagozanak, irakatsietan atzerakoiakdiralako ain zuzen, ez dira konturatzen euren Bibliaedo Enziklopedi onetan oker asko aundiagoak dauke-zala. Alkar-izketea bear ba-dogu eta ez da orretarakobiderik onena besteen eritxiak alboratzea. Gero nor-berak agertu leiz, emen jazoten dan lez, beste eritxiokerrago batzuk.

Olazar'tar Martin'ek

ZER

GABONAK

Gure aldizkaria illean bein baiño ez da argitaratzeneta orregaitik gizarteko barriak zar biurtzen jakuzargitaratzeko, baiña ez dot nai itzi igaroten gabonetakogiroa irakurleen aurrean apur bat aztertu barik

KRISTO'REN AURRETIK

Euskalerria erri zarra da eta Kristo ' gandiko fedeagugana etorri baiño lenago euskaldun lez bizi giñan.

Noz egin zan aldakuntza au? Itaun ederra ta garran-tzitsua benetan,eta arlo orretan nik dakidan dana jakingura ba'dozu irakurri egizu Milian izena daroan nireliburua.

Kristo'ren aurretik emen garrantzi aundia eukaneguztiak eta au gurtzen ei zan jainko lez,eta ez euska-lerrian bakarrik,orduko mundu osoan be bai..Orregai-tik,abenduaren 25-inguruan jai aundiak egiten ziraneguzkiaren gurtzarako.Or dauka oiñarria Gipuzkoangeiago ospatzen dan suaren oikuneak.Orrexegaitikagertzen da barriro,Euskalerrian be bai,Donine egu-nean suaren oikunea.

OLENTZERO

Berrogei bat urte dira,artean ezagutzen ez genduanOlentzero eguna gure artera etorri zala,antza dagoanezAralar menditik

Olentzero 'k siniste bakoen giroan dakar:Txoko-rra,zaatoa,txapela,seksua...,baiña kristiñau usaiña gai-ñeratu jako.Ikazgiña ta basajauna izanik,bere laguna-kaz ikusi eban eurak Kismi esaten eutsoen Kristo eto-rrela,eta barri ori laiñoetatik artu eben.Bere lagunakaitzetik bera amildu ziran,baiña bera barri ori ekarteraetorri zan errietara.Ez ekarren emaitzik,baiña barri ona

artzen eben etxeetakoak emoten eutsoezan eta ortikdator emaitzak banatzea.

Olentzero'k ondo gertatzen dau giroa aspaldiongure errietan

Orregaz batera asko laguntzen dabe errietan ainugari iziotuten diran argi gorriak.

GABON GABA

Gertakuntza orreik eraginda,pozez beterik urrera-tzen gara gabonetara eta Gabonak pozez beterik ospa-tzen doguz etxean naiz kalean naiz eleizan.

Orrelan,berez beti-bardiña dan urtearen joa-nean,zerbait barria sartzen dogu.

Urteko jairik pozgarriena izaten dala uste dotnik,Gabon gabekoa,maiatzeko pazkoetakoa baiño bepozgarriagoa.

Zergaitik dan ori? Bear ba ' da itxaropenaren ikurradaroalako eta gaur itxaropenaren bear-izan aundiadauka munduak.

Itxaropena bear dogu bakoitxak.Ondo dakigu lurre-tik atareak eta ezerezak garana,lur biurtzeko deituakgarana,eta Jaungoikoa gure ondora eta gure bide-lagunetortea pozez artzeko gauzea da.

Itxaropena gure Euskalerriarentzat.Badaukagu arloonetan sendotasunaren bear-izana.

Itxaropena gure munduari begira:Geroago ta batua-go dago baiña geroago ta nabarmenago agiri dira guda-arriskuak eta gosea

Ba-dauka ba itxaropenaren eta pozaren bear-izanagure munduak.Orregaitik ospatzen doguz ain egokirogabonak.Gero gabon-zarrez batzen gara barriro urtebarria itxaropenez asteko.

OLAZAR'tar Martin'ek

ZER ALDIZKARIAOrdaindu, mesedez, ZER aldizkaria! (ogei euro) kontu onetan:

EUSKERAZALEAKBILBAO BIZKAIA KUTXA

Bilbao, 2095 0000 7 4 20.000 8961-5Adiskide! Mesedez ZER aldizkaria aurrera eroaten lagundu eiguzu!

Ebagi orri onetan txarteltxu au eta eroan bbk'ra eta ordaindu 20 €. Ez dozu ezer be ida-tzi bear.Baiña aztu barik esan Kutxan zeure izena eta zeure erriarena.Eskerrik asko!

1

EUSKAL ASTEA

"MILIAN" LIBURUA(2002-11-25)

Jaun-andreok:Zuen eskuetan dozuen liburu onek, oiñarri-oiñarrian,

itaun oneri erantzun gura dautso: "Noz eta zelan eldu zanBizkai'ra Jesus'en Barri Ona? Eta erantzuna emoteko,batez, be, Mungialdea artzen dau.

Eta idazleak beti buruan izaten dauan lez, emen beelburu bat dago: Erri zeiari agertu egin diran billaketaketa aurkitzeak. Sarritan billatzailleak gauzak aurkitzendabez eta isil-isilik museo edo erakustetxean gordetzendira, erri zeiari ezertxu be esan barik. Eta ori ez da onar-tzekoa: Geure aurretikoen barria jakin bear dogu, geureerria geiago maitatzeko.

IDAZKERA-MOTA

Elburu ori lortzeko, bide asko artu leiz, esaterakogaran-garan esan, edo itzaldi bat egin eta taldeak eroanikustaldiak egiñez...

Nik artu dodan bidea, elebarria edo nobelea da: Lenen-go, dagozan jakingarriak batzen dodaz, gero irudimenaisurtzen dot gaiñera eta gero idatzi. Baiña zalantza bat datorbeingoan: Zelan jakin zer dan irudimena eta zer dan edes-tia? Bai, zalantza ori be argitzen dot elebarrian. Argi esatendot zer dan asmapena eta zer dan edestia. Besterik ez dotbillatzen elebarria egiñaz irakurteko erreztasuna baiño.

JAKINGARRIAK

Ona emen gaurkoz Mungialdean aurkituak diran etazortzigarren gizaldian edo lenago kokatzen diran jakinga-rriak edo oroitarriak:

– Jainko'n VIII gizaldiko krismoia. Eleizearenazpian agertu zan eta gaur altarearen oiñarri lez ezarri-ta dago.

– Fruniz'en Kristo baiño eun urte lenagokoa dan illa-rri bat: Eleizearen orman dago.

– Frumiz'en zortzigarren gizaldiko arri bi, illobi bat etaatzeko ate zarra ta ur-bedeinkatu-ontzia.

– Gamiz'en, Kafranga baserrian, atariko arrizko ageanirarrita, ur-ontzi txiki bat eta kurutze bat: Ez dakigu noiz-koa dan baiña Labayru'k diñoanez, emen izan diranbateoetariko lenengoaren gomutakia izan daiteke.

– Meñaka-Barreneko baseleizan ainbat gauza dagozVIII gizaldi ingurukoak.

– Emerando'ko Santa Elena'n VIII gizaldiko krismoia.– Mungian: Korupean VIII gizaldiko illobiak, Bille-

la'renak.– Birle'n erromatarren bidea.– San Anton'en eta Madalena'n VIII gizaldiko leio

bana. Bizkai guztian olako 10 baiño ez dagoz.

– Berriaga mendian Kristo'ren aurreko erri zar batenoiñarriak dagoz eta sei krismoi agertu dira VIII gizaldi-koak. Kristo baiño lenagoko illarri bat eta gaur galdua danBellila santearen arri asmatua.

Gaiñera gure izkuntza kontuan artuta, itaun bi eginbear doguz: Zergaitik esaten jake eleizako arduradunai"abadea" eta antxiñako eleizai "ermita". Or ez ete dauizkuntzak edestia agertzen, abadea edo monjea izan zalafedea ekarri euskuna eta "eremita" edo monjea bizi zanlekua zala baseleiza?

"Gaiñeratu daigun beste au: Eleiza zarren ondoan zer-gaitik agertzen da "Seboetxe" edo "Zeretxe"? Or zeroreabizi zan eta orrek ba-eukan zer-ikusia monjeakaz. Zerorakziran orreik. Izen ori dauken etxeak dagoz Fika'n etaDerio'n. Beste leku batzutan Freila edo Ermitaño esatenjake olako lekuetan bizi ziranai.

Eta VIII gizaldian eleiza egiñak aurkitzen ba'doguz,eta asko, zenbat lenago etorri zan Barri Ona? Noiz entzunzan emen lenengoz "Aita Gurea"?

LEKAIDE BAT MISIOLARI

Jakingarri guzti orrei azalpen egokia emoteko, nireirudimenak argi diño Lekaide batek ekarri ebala BarriOna gure lurraldera.

Orregaitik liburuaren gaiñean nik Milian izena emotendautsadan irudi bat agiri da. Irudi au Kukula'ko Donemi-liane'ra eskatu neban eta andik bialdu eusten, baiña bial-dutako irudi ori ez jatan osoan atsegin izan. Misiolariakoinpean eukazan moroak eta eskuan ezpatea. Ori españa-tarren irudimena da, ez nirea, orregaitik Milian oneri oin-peko moroak eta eskuetako ezpatea kendu egin deutsa-daz.

Eta nondik etorri zan lekaide ori?Bixente Latiegi adizkideak amaitzear daukan Eleizea-

ren edesti idatzian, amargarren alean, Zigoitia'ko Akosta'nedo okoizta izan zala lekaide-etxe aundia diño eta nik andi-xek ekarri dot Milian, beste iru lekiade lagun dauzala, Biz-kai osoan Barri Ona zabaltzeko. Eta ez aiztu Latxaga'k"Euskalerriko Kapadozia" deritxon Trebiño'n eta Gobiaranedo Valdegobia'n lekaide asko izan zirala, euskaldunak.

Akosta'tik datoz ba nire irudimenak asmau dituan laumisiolariak Bizkai'ra: Milian, Braulio, Bizintxo eta Lau-rentzio. Bizkai guztira zabaltzen dira eta Milian Berria-ga'ko erri zarrera urreratzen da.

MILIAN'EN KERIGMA

Kerigma deritxo misiolariak daroan mezu laburrari:Kristo it egin eben baiña Aitak biztu egin eban".

2

NAPARROA

Baiña kerigma au azaltzeko nondik asi?San Pedro Jerusalen'en onelan asi zan: "Zuek il zen-

duen Jesus Aitak Biztu egin dau eta geu gara lekuko".San Paulo'k Areopagoa'n, ostera, beste era au artu

eban: "Zuen jainkotegian altare bat aurkitu dot "Jainkoez-ezaguna"ri eskiñia eta auxe iragarten nator. Jainko ez-ezagun orrek bialdu eban Kristo eta au il egin eben, baiñaAitak biztu egin eban".

Ba, Milian'en kerigma beste era onetan asten da,lenengo itaun au eginda: Zuek nor daukazue jainkotzat?

Euren erantzuna izaten da: Gure jainkoa Ortzi da etabere ordez daukaguz Mari, lamiñak, sorgiñak, iretxoaketa olakoak eta oneik Jainkoaren izenean osatu egiten gai-tue eta gure ondasunen zati bat eskatu.

Ori aintzat artu eta Milian'ek diñotse: "Nik Ortzi baiñogorago dagon Jainkoa, zeru-lurren egillea iragarten dau-tzuet eta onek gure bide-lagun bialdu euskun Kismi edoKristo aldarrikatzen dot. A il egin eben, baiña Aitak biztuegin eban".

BASELEIZAK SORTZEN

Sinisten ebenak taldea sortzen ebenean, Milian'ekeskari bat egiten eutsen: Kristiñau bat ilten danean,illobiratzeko leku bat aukeratu bear dogu eta zeuek benoizean bein alkartzeko lekua bear dozue. Egizueemen batzarleku eta illobi-leku izango da etxetxu bateta bertan egingo dozuez zuen otoitz-aldiak eta illetak.Orretako arduradun bat ipiñi bear dozue, zeuen arteanaukeratua.

Orra or baseleizen jatorria eta orregaitik baseleizarikgeienetan barruan eta lurpean illobiak dagoz. Eta ez aiztuXVI gizaldian parroki biurtu ziran eleiza oneik lenagotxikiak eta baseleizak izan zirala.

Eta baseleizearen inguruan sortu zan taldeari, geroago,gaur arte. kofradia esan eutsoen, santu baten edo birenzaintzapean eta araudi arruntari jarraituz, auzo bizitzaegokia eroan ebenak.

FEDEA MILLA URTEAN

Bear ba'da, eun bat urte igaro ziranean eta kofradiaknaikoa ondo ezarrita egozanean, alkarteko fede-bizitzasendotu egin zan eta orretan jarraitu eben milla urtean(500-1500 urteetan), baiña zelan bizi eben gure aurretikokristiñau areik euren fedea?

Ez aiztu etorten ziran lekaideak ez zirala mezadunak.Lekaideak eurak be urte birik bein baiño ez ei eben gureJauna artzen. Orduan gure baseleizetan ez egoan meza-rik eta igandea be ez zan ospatzen, antza. Zer egiteneben ba?

Ara, guk mezea izan ezik beste eleizkizun guztiakkendu doguz: ori izan da Batikano'ko II batzarrarenondoren galdu doguna. Gaur edozertarako bear dogumezea, kintoen batzarra egiteko be bai. Eta areik gureaurretikoak ez eben eukiten mezarik, bai ostera besteeleizkizun batzuk. Ona emen zer egiten eben:

—Illetak ospatzen ebezan ondo, abade barik, baiñaetxetik baseleizara argiakaz andabidean lagunduta, elei-zan paternosterra eta salmoak abestuta, ur bedeinkatuaerabillita, olatak edo ofrenda'k eginda... bertan eleizanlurperatuta. Gero jatordu bereizia egiten eben...

—Trumoia entzuten zanean, serore edo eremitak araoaedo konjuroa egiten eban, ur bedeinkatua erabillita.Gogoratu esaldi zarra: Santa Barbara Santa Krutz, iñu-zentien ogie, Jauna gugaz miserikordie".

—Seroreak edo eremitan-ak ur bedeinkatuagaz odeabedeinkatzen eban urtero.

—Batez be gaisoa egoanean, abereak bedeinkatzenebazan ur bedeinkatuak.

—Arrentzak edo letaiñak egiten ebezan. Ototz erreza taederra, batez be izurritean edo pestea egoanean eta ausannitan izaten zan.

— Bederatzi-urrenak be egiten ziran, santutegitzatartzen ziran ennitetara, esaterako Jainko'ra.

—Kanpoak bedeinkatzea be egiten zan, uda-barrian,eta bedeinkapenaren ordez zeroreak janariak eskatzenebazan, batez be arrautzak.

—Gaiso-aldi bat osatzeko santu bereiziaren baseleiza-ra joaten ziran: Belarriko miña kentzeko San Kristobal,sabelekoa kentzeko San Antolin...

—Baseleizetan kanpaiak ipiñi ziran ezkero, eta aintxi-ñako gauzea da, goizean eta eguerdian eta gabean zero-reak edo eremitak kanpaia joten eban eta amaren ardureazan etxean otoitza egitea. Ortik sartu zan ainbesterañoedozen tokitan otoitz aldi au egiteko oiturea.

Fedea bizi izateko era oneik ikusita, irakurleak au esandaike: Eta Barri Ona non dago?

Barri Ona eurentzat asieran emon eben baietza zan,Bateo-eguneko baietza. Orrek bizitza osoan irauten eban.Aurretik "Katekumeno-ekinaldia" euken.

OIKUNEAK EDO "RITOAK"

Gu oituta gagoz leku guztietan oikune bardiñak aurki-tzen. Mezea, naizta izkuntza aldatu, leku guztietan dogubardiña.

Baiña aztertu doguzan urteetan (500-1500) ez egoanoikune edo ritoen libururik. Orregaitik toki bakoitxeanera batera egiten ziran eleizkizunak. Alegin aundia eginbear izan eben Eleiz-Batzar Nagusiak eta Goitzaiñakbatasunera eltzeko.

Orregaitik, gure baseleizetan egiten ziran ritoak, lekai-deak ekarriak izango ziran eta latiñez, baiña iñoz ez doguaurkitu olako libururik, ez dakigu zeroreak edo eremitaarek zer esaten edo egiten eban. Nik bai esango neukegarrantzi aundia eukela "Pater Noster"ak (bera zan otai-tzaren ardatza), eta ur bedeinkatua erabilten ebela sarri-tan. Ur au, nire ustez, Monjeak ekarria edo bedeinkatuaizango zan.

Dana dala, or daukagu mundu zabal bat gure billake-teari itxaroten. Jakingo al dogu egunen baten zerbait geia-go gure aurretikoen fedeari begira.

Olazar'tar Martin'ek

3

ERRIGINTZA

DEMOKRAZIA' REN DENBORA' K

EGILLEAGANDIK ARTUA

Denbora oneik dira berezitasunaren aldeko giza-semeak edo JAINKO SORTZAILLEA'ren aldekoseme/alabak, atsegin aundiz gozatu bear daben den-borak askatasunaren aide Ludi onetan, indar etaborondate guztiaz jokatuta.

Beragandik nai-ta nai-ez artzen doguzan ardurakleenengo beteteko, eta bear dogun bakea lortzekobigarren, leen aldiz ezin-bestean artzen doguzanardurak, bakean eta lotsagizun aundiko giroan, zeaz-tasunezko arrazoian bete daiguzan.

EPELABERRA

Zentzuz bete bear dogun ingurua da, nai-ta teen-ta-bereko edo bizitzeko doñu bakarra dala batenbatzuk esan, euren lege-zapaltzailleak aurrera eroa-teko.

Orregaitik emen agertzen jat ikaragarrizko itaunbat: denbora gutxiko epe baten jaio ta il egin beardauan gizon/emakume batek..., Ludi onek daukazanlegeen aurka..., beti jokatu bear dabe? Iñozotasuna-ren denborak ete dira ba..., Ludi onetan JAINKOA'kipinitako legeari, ainbeste iruzurrezko iseka eta txan-txa egiteko? Baleiteke!

ORRELAN ULERTU BEAR

Euskaldunak beti danik bete dau bere eginkizunguztia JAINKOAri begira, asieratik konturatu zala-ko Ludi onen izaera Beren Legeakaz erperatutadagoala. Orregaitik Euskalduna antziñatik ordezka-ritzaren neurrian oso arduraduna da: "Beren Askata-sunezko Oiñarriaren UNE dalako".

Orrela jokatu ez-gero, ulertzeak ez eban eukingozailtasunik kontuan jausteko: "guk ez dakigun zeo-zertarako dala, gure nai-ta naiezko, garan, neurriandiko bizitz onetan agertzea, ain epe laburrean.

LENENGO ERREGIA, IZKUNTZA

Leenengo eraiki genduna, izkuntza zan, gureartean ulertzea bear-bearrezkoa izan zalako. Eta erai-ki be, eurak Ludi onetan aituten ebenakaz sinismena

aundiagotuz, ulermeneko zer-ikusiaren zendotasu-nean.

Eta oiñarte zaindu dogulako daukagu, asieratik erai-kita dan izkuntz-zaar eta ederrena. Bere mamian,gizartearen arremanetan eginkizun-on eta txarrentzakoitzak izenduta, Ludi onen legeakaz berdintasuneanezarrita, benetan burutakizun edo gogai ederrak dirala.

ALKARTASUNA KENTZENERROMATARRAK

Beragaz ikasi gendun elkartasuna edo batzangota-sunaren (globalizazioa) nausitasuna gizartearenbabeserako, norbera gandik asita, sendi, auzo, leiñueta Erria izan arte.

Ararte ondo joan zan gizart-ulertzearen arremanguztia, bakotzaren eta danon ardurak lotsagizun aun-diz eta bakez zaintzen ziralako. Baiña erromatarrakagertu ziran arro!, bai ikaragarrizko antolamenduazborrokarako eta euren latiñagaz izkuntz guztiakmenperatzeko, esaten ebenak: "eurak zirala naikoadanon ardurak zainduz bizitzea aurrera eroateko".Eta alan alegindu ziran JESUKRISTO be erioztuta.

Oneik be joan ziran, berezitasunaren aurka ezindalako borrokatu denbora luzean, oso makalak gara-lako beren aurrean eta JAINKO SORTZAI-LLEA'ren aginduaz, guretzat egin ebalako Ludi-berezi au; orregaitik da Mundu onen gaia bizitzarensortzaillea eta betikoa dana, gu ordezkoak izandadenboraren epe labur baten.

KRISTINAUEN INDARRA EURAKANDUEBEN

Eta emen geratu gaitezan unetxo baten, ikusi dai-gun zelako itz-berezi ta ederra daukagun gureaurrean; bai sinismenean daukan gogai-aundi ta zen-tzuan edertasuna ikasi daigun. Berezitasunarenitzak, alkartu egiten daualako ezangura bardiñeanJAINKO SORTZAILLEAren LEGEA gure bea-rrezko antolamentuan, zuzentasunezko ordeareneginkizunagaz; batera, bide bakarra dala erakutsiz.

Baiña gizon/emakume arroa, buru gogorrekoa daeta beti egongo da asmatzen, beren ameskeriko sasi-jainkotasuna zelan lortu.

4

ERRIGINTZA

Orretarako Kristautasunezko erlijioa beraganatueben, kaizergoaz batera JAINKOA'ren ordezkoakdirala esanez, eta mendekotasunezko ameskeri orrenbidetik, eten-bako borroka baten agertzen garaorain-aldiko denboretan.

LEGEA EURAKAZ DAGOALA USTE DABE

Kaizar-erregetza desegiñeko denborak dira,baiña izena euki ez arren, gudaloztearen indarrakeuren eskuetan dagoz, eta espatakaz beartutaESTADOS DE DERECHO estalkipean Europa guz-tiko berezitasuna oinkatu eben.

Fazizta, edo gogorkerizko menperatzailleak eukieben indarraren aurrean, berezidun eta eskertiarrakizendatzen ziranak aurka agertu jakiezan, ikaraga-rrizko estanda sortuz, Munduko gizartean izugarriz-ko biotz-gabeko triskantza eginda.

GUDA AUNDIEN BILDURRA

Munduko gizartea billurtu egin zan, eta zuzenta-sunezko erabagia artu zan, andik aurrera berezitasu-nezko gizartearen eskubideak babestu egin bear zira-la esanez.

Baiña denbora igarota, eta arrokeria or dago lez:or dabiz gizartea klonatu gurean, eurak agintzekosasi-jainko lez. Askatasunaren bide guztiak moztugurean, izatasun-gabeko edo berdintasun-gabekoinguratutako globalizazio bat, dano sartu gurean.Gudaren keiñadura ausartak egiten dabez lapurrak,txerit en izarrak paparrean dindilizka daroiezala,baiña gaurko egunean dan guzti ori alperrik, danokikaragarrizko bildurra dautsagulako 3'garren borro-ka nausi bateri leenengo, eta bigarren: gaur Munduonetan esan eta egiten diran gauza guztiak, danakulertzen doguzelako gertatzen diran unetxoan, baiMundu onen eskututako tokian gertatuta be, albisteorrein barriak unetxoan jakiten diralako.

Orduan zer egin?

ARAZOAK BERBAZ KONPONTZEKOERABAGIA

Ba........ berezkoa izan bear dana: "ARDURA-DUNA IZAN!!, guda-gabeko eta eten-bako leiaketabaten, arrazoia danok dakigulako non dagoan, etagaurko egunean neurriz kanpoko gordetzaillea iza-

teak ez daukalako zentzurik, berezitasunaren ardu-ran jokatu ezkero. Mitxeliñetan batutako moltzoaundiak, ez bakarrik berez geiegian dagozelako,arazo aundiak diralako baizik, zentzunezko ordezka-ritz-bizi baten ibiltasunean iraun dagian.

Begitu non agertzen dan Mundu onek daukanberezitasun guztiaren oreka.

Alperrak, leloak, salduak, saltzailleak eta menpe-ratzailleak: "ori ameskeri utza" dala esaten dabe.Baiña lortzen ba-dogu, ez dogu lortzen gure ErriBerezien askatasuna bakarrik, bai Mundu onen arazogeienak desagertzea be, berezitasuna, berezko etabearrezko ordezkaritzaren bidetik "bizitzaren oreka"elburuaren billa dabillelako.

LENDAKARIA GUDA-BIDEK ALBORATZEN

Orregaitik gaur EUSKALERRIAN ez da bearizkillurik ASKATASUNA lortzeko, eta xautzailleta-sunezko mendekutzak alboratuz, danok aberkideakizan ABERRIA elburu daukagula, ordezko ardura-sakon bategaz lan eginda, gure LENDAKARIAdabil en antzera, eta ziur egon gure EUSKALERRIAlaster EUROPA'ren IZAR aundienetariko bat izangodala zalantzarik gabe.

ATUTXA'tar PAUL

ZORNOTZAN 2.002'AN AZILLA'REN 20'AN

\I/ \I/ \I//j\ /I\ /I\

5

AMERIKETARA

LEKAIME ALFEREZA

Gure irakurleak entzun izango dabe zerbait lekai-me alferezari buruz,baiña ezin itzi aide batera notinospetsu au Ameriketara joandako euskaldun ospe-tsuak gogoratzen doguzanean.

Berak bere bizitzea edestu ebanean 1585n.urteanjaioa dala diño,baiña bateo -agirian agertzen danurtea 1592 da eta au izango dala uste dot ziurragoa.

Donostian jaioa dogu eta beronen gurasoak Erau-so' tar Migel ,kapitaia,eta Galarraga ta Artze'koMaria ziran eta uri aretan aloso bizi ziran.

Donostia'n bertan sartu zan lekaime Txo-min'darren alkartera,baiña bere eskintza edo botoakegin baiño lentxuago,gizon jantzita urten lekaime-etxetik eta uririk uri ibilten asi zan.

Ameriketara joateko ametsak be ikutu eban etaSanlukar de Barrameda'n sartu zan ontzi baterasukaldari-lagun lez Ameriketarako bere ametsa bete-teko.Gudarako itxas-ontzi batera sartu zan,eta,zorio-nez,itxas-ontzi aretako kapitaia Egifio'tar Estebaneritxon bere osabea zan.

Eldu zan Indietako Kartajena'ra eta Trujillo'kosalerosle aberatza zan Urkizu'tar Jon'en serbitzailleikusi eban bere burua.

Laster agertu zan bere izaera pellikaria eta euskal-dunak ez ziranakaz izan ebazan lenengo burrukaketa Reyes abizena eukan Peru' tar bat il be egineban.Trujillo'ra biurtu bear izan eban.

Bere aurka joian bat il eban an be eta errege-ordearen laguntzaz,Lima' ra joan zan.

Errege-orde au be euskalduna zan,Agirre' koOrduño.

Urkizu laguntzaille ebala,Lasarte'tar Diegosalerosle aberatsaren zerbitzura sartu zan eta onekbere dendan ipiñi eban lanean,baiña oker-ulertubat izan eben eta etxe aretatik urten egin bear izanzan.

Txile'ra joian gudaroste batera sartu zan gudarilez Arauko' tarren aurka gudakatzeko eta sendogudakatu eban.

Iru urte egin ebazan Txile'n . Erauso' tar Migelbere anaia zan ango jaurlearen idazkariarenetxean.Ez eban ezagutu bere anaiak.

Txile'n,Baldibia'ko gudaldian irabazi eban alfe-rez- mailla.

Konzepzion urian Epaitegi' ko Entzule nagusia ileban burrukaldi baten eta sei illebete euki eben elei-za baten lotuta.

Andin urten zanean,oraingoan bere errubarik,anai kapitaia il eban.

Arjentina' ra egtin eban iges Ande-mendiengallurrik gallur eta Tukuman' era eldu zanean ema-kume biri emon eutsen ezkontzarako berbea eta igesegin bear izan eban

Iru illebete igaro ziranean,Potosi'n dago eta emensargentoaren laguntzaille izan zan eta ekiñaldi asko-tan ainbat inditar ii ebezan.

La Plata'n berak egin bako ilketa bat leporatueutsoen eta oiñazeak artu bear izan ebazan,naiztaberak argi esan "bizkaitarra" zala eta bere legeak ezebela olakorik egiten izten.

Txarkas' era joan zan eta garia eta abereak saltzeneta erosten asi zan Urkijo jaun baten kontura.

Barriro be burrukaldiak ugari eta eriotzarakoepaia emon eutsoen,baiña iges egin eban.

Kuzko'n zauri aundi bat egin eutsoen eta iltekoarriskuan egoala,emakumea zala autortu eban.Osatuzanean Guamanga'ra egin eban iges bizkaitarraklagunduta,onein artean bat Arteaga' tar BautistaGotzaiñaren idazkaria.Gotzaiñaren aurrean argi tagarbi autortu eban emakumea zala. Eta Klara deuna-ren lekaime-etxera sartu zan eta geroago Lima' kolekaime-etxe batera.

1624n.urtean España'ra biurtu zan.Urrengo Erroma' ra joan zan eta Aita Santuak artu

eban eta onek baimena emon eutson gizon jantzitajarraitzeko baiña iñori kalterik egin barik.

1645n.urtean Mexiko' ko Berakrutz' era joan zanUrtsua' tar Pedro' ren ontzietan.An Erauso'tar Anto-nio izena artu eban eta garraio- lana egiten ebankamioiakaz.

Mexiko'n il zan 1650n.urtean.

Olazar'tar Martin

ALDIZKARI ONEKBIZKAI'KO FORU-ALDUNDIAREN

DIRU-LANGUNTZA JASO DAU

6

ERRIGINTZA

ASKATASUNA SORTZEKO BURRUKAGOGORRA

Egitura zapaltzalleetatik askatasunera eltzea, ez dagauza erreza. Baiña Israeldarrak, al eben eran, goragoraka, jaikiko ziran. Naita etsaia agiñetaraiño armazbeterik egon. Gizonetik gizonera guda, guztiz, ezbardiñaagertzen zan. Alan bere Israel, gora goraka, jaikiko zan.Moisesek emondako argitasunak ta sinismenaren indarrakmendiak aide batetik bestera igaroko zituan.

Ejiptoarrak, ondo, gertuta egozen bai gizonez ta baiarmaz. Gizonetik gizonera begiratu ezkero, ez eukenezeren ta ez iñoren bildurrik. Adorerik ba-dauke datozela,emen, lurperatuko ditugu-ta. Gizon zantzo gogorra da taitxura baten bildurgarria.

Urteera liburuak zazpitik amaikera artekoazalburuetan Ejiptoko izurrien barri emoten dausku... Anluzaro iraun eben ta ezbear onetan nastatu ez gaitezan,kontu aundia euki bear dogu. Itzez itz ez ditugu artu bear.Bibliak zer irakatsi nau dauskun jakitea da, emen,garrantzitsua.

Jaungoikoa otseindu ta anaitasunean bizi izatea daemengo irakatsia. Egitura zapaltzailleak ez direla giza-bidezko jokabideak. Jokabide orretaik urten ta anaitasun-giroan sartu bear dala bizitzan ori da sinistu ta ontzat artubear dana. Bizi modua antolatzea ondoren etorriko da.Lenengo zeregiña da Ejiptotik urtetea, joputza, bertanbera, itzita.

Ejiptok jasan bear dituan izun-ien gora-beran, jarraiantarteko, esaten diran errepika batzuk dagoz. Bibliakirakatsi nai dauskuzan pentsamentu nagusienak lez dira.

Jaungoikoak nai dau, bere erriak Ejiptorenzapalketatik urten dagiala ta askatasunean, Jaungoikoagoratua izan dedilla anaien lurrean.

Munduko gizonak euren _iza zapalkuntza asmoetan,okerkeriz on egiten dabiltzala uste izanik, Jaungoikoarenasmoen aurka jarten dira ta euren onurakaitik auzo erriaaske izatea, iñundik Mora, ez dabe nai. Eskubideak zenbateta geiago askatu biotza, ainbat eta biotz anker ta kaskargogorrago jarten dira.

Jaungoikoaren gogoa bere aurka jarki ezindakoa da taburruka gogor ta luze baten ondoren izan da be, askatasunordua eltzen da.

Ejipton jazorikoak ikaragarriak ziran, nekez ikustendiran eta aretakoak. Ta eurak itsututa arro, ebiltzanmunduaren aurrean.

Ejiptoko izurrien azalari lar ez dautsagu begiratu bear,zapalduta dagoen erriaren zoritxarrari begiratu...Gaiztakeriz zapalduta dagoan erri bat kontuan artu ta zorjakon askatasuna lortu dagian antolatzea, ori da gauzarikederrena. Ori, nekez, ikusten da. Ta egizko eginkizuna orida.

Ejiptoren gain jausi ziran lenengo izurriak zerbaitikarateko lez artu geinkez. Estura askatzailleak ez dira. Ta

Faraonen ministroak eskua bigundu egiten dabe,Ejiptoarrei txarragoa danik etorri ez eikioen. Erriakbigundu ta atsipetuteko, zapaltzailleak erabilten dabenbidea da. Ta olan, len baiño erabagi gogorragoak artuleikez euren asmo baltzetan.

Indartsuak euren asmoetan ez dabe. errez izten.Edozein erritar askatasun asmoz, odoletan desegitekogertu dago. Euren arrokerizko poza or dago, besteakzapaldu ta norbera aundikiro bizi. Erri umilde batengurari bidezkoa ikusteko ez dira gauza.

Israeldarrak, gogoz, jokatu eben askatasun-billa, baiñaalperrik. ezer ezin eben lortu. Ta ori dala-ta, gogorkerirabeartuta aurkitzen dira. Ziur ez dakigu zelan izan zan,baiña odola ixuri zan. Ejiptoar gazte talde aundia it zan.Urt, I2, 27.

Erriaren berarizko eskubideak zauritu, zapaldu taerriaren onaren aurka ankerkeriak egiten ebiltzezanenaurka matxiñadea sortu zan.

Zapalduen egoera larritik sortu zan gogoa etaFaraonen zapalketa gogorkeritik jaio zan, il edo bizikiburrukari gagokioz. Israeldarren jokabidearen errua,Faraonen legezko zapalketa izan da. Ta egoera larri oneksortukeran, Jaungoikoa, ixilik, ez zan egon bere erriarenaurrean.

Azkenian be, burrukaldi au eldu zan bere azkenera,itxas gorriaz batera. Urt, 12.

Burruka azkenera eltzen dago ta Israeldar askobildurrez beterik aurkitzen dira. Guda egin baiño naiagodabe Ejiptoarren uztarripean bizi. Ain zan larria bizikeraa, beti eriotzaren pentsuan. Garaitzaz ez euken usterik.

Baiña Moises buruzagi aintzindariak poztu ta indartuegin eban bere erria. Ez izkilu ta ez diru indarrik ezeuken, baiña Jaungoikoa bebeartsuen alde ikusten dau taortik artzen dau poza ta adorea.

Zapalduen itxaropena Jaungoikoa da. Ori dala-ta.erriari emon dautson garaitzaren ondoren, Jaungoikoarenlaguntza eskatuz, abestiz goratzen dabe.

Jopu bizikera larritik urten ta anaiarteko bizitza giroansartzeari, Israeldarrak Pazko izena jarri eutsen. PazkoaJaunaren igarotea da, Faraonen menpetik askatu ta gerobeti eurak askatzen jarraituko duan Jaungoikoa goratu naidabe. Jaunaren erriaren bizitzako asiera pozgarria daPazkoa. Ille au izango dozue urteko illerik aundiena.

Burrukaldi gogor ta luzeak izan dira ta eurotanJaungoikoa izan da laguntzaille, ta laguntasun orrenirudia da Pazko aparia. Jopukeri guztien ta anaitasunarenaurkako burruken askatasuna aditzen omoten dauPaskoak. Ta orrez gaiñera, beartsuen itxaropena daPaskoa.

SOLOZABAL'dar Paulin.

7

EDERTIA

6.- ERROMA

Erromatarren lenengoetariko eder-lana: Kimera.

Grezia'k ikutu aundia izan eban gaurko gure bizitzan,zati on baten beintzat Erroma'ren bidez. Orregaitikgarrantzi aundia dauka Erroma'k gutzat.

Idaz-lan baten Erroma'ko edertia ta ederti orren giroaagertzen aleginduko gara eta orretarako iru aldi bereiztu-ko doguz: 1.- Erroma erkala edo errepublika zana. 2.-Erroma'k inperioa izan eban aldi luzea eta 3.- Erroma'koinperio edo aginterri kristiñaua.

6.1. ERROMA'KO ERKALAErroma asieran erkala izan zan, ondo eratua, baiña

gero, bere burua galtzeko arriskuan ikusi ebanean, aginte-rria edo inperioa asmatu eban. Erakunde bi onein arteanJulio Zezar edo Kaiser aurkituko dogu, bisagra lez.

Erkalaren aldia K.a.'ko 753n. urtean asten da etaK.a.'ko 44n. urtean amaitu Zezar il eben urtean ain zuzen.

Erkala izaten asi aurretik gaurko Italia'ren lurretanerri-mota asko bizi ziran: Etruskoak, onein egoaldeanLatium egoan eta emen bizi ziran bolskoak, sabinoak etaabar eta egoalderago grekoak. Sortaldean Apenino men-dien artean unbroak, oskoak, samnitak... eta egoaldean,zipulia, Kalabria, ta Sizilian iapigioak eta grekoak.

Olako erriartean sortzen da Erroma baserri txiki lez,zazpi mendi-muño onein artean: Kapitolio, Kirinal,Abentino, Palatino, Eskilino, Biminal eta Zelio.

Gizaldi bi igaro ebezan, Romulo ta Remo'k asieraemon ondoren, baserri lez, K.a.'ko VI gizalditik asitaagintari etruskoak dabezela. Tarkinio biak esaterako.K.a.'ko 509n. urtean erriak Tarkinio erregea kendu etaerkala (errepublikea) ezarri eban eta K.a.'ko V gizaldiosoan ekin ebn erkal ori beste lurralde batzutara zabaltzeneta sendotzen: Bolskoak, etruskoak eta sabinoak menpe-ratu ebezan. K.a. 400n urtean galoak guda egin eutsen etaesku artu, baiña gero atzeratu egin ziran. Guda asko izaneben aldi aretan, geienak galtzeko, bainña gudarostea era-tzen ikasi eben. K.a.'ko III gizaldian menperatzen dabeitaliaren erdi-ingurua eta grekoak alboratu. K.a. 264n.

urtean Kartagotarrak menperatzen dabez eta Kortzega taZerdeña eskuratu. Itxas-ontzidi ederra gertatu dabe etaErroma'tarrai iru gudaldi irabazi eutsezan: Trebia, Tesinota Trasimeno. Eta Cannas'en guztiz zapaldu eban Erroma.Baiña Ispania'n jarraitzen dabe kartagotarren aurkakogudak eta or irabazle geratu zan Erroma. K.a.'tik 133n.urtean zapaldu eben Numantzia, orduan euskalduna.Urrengorik urrengora eskuratzen dabez Pergamo, Bitinia,Siria, Ponto, Galia ta azkenez K.a.'ko 30n. urtean Ejipto.

Gizaldi orretan Erroma'k bere burua eratzen dauAmabi Olak deritxon legidiagaz asita: Lege orreik amargizonek egiñak dira (decenviri) K.a.'ko 451n. urtean:Erri-batzar edo Asambleak eta ortik Senatua, eta senatuakizendatzen ebazan Pretorak, Konsulak, Kuestorak, Zenso-rak, Edilak, Prokonsulak, Trubunoak...

Erlajiñoa Grezia'tik artu eta egokitu egin eben:Zeus/Jupiter, Hera/Juno, Afrodita/Benus, Ares/Marte,Atenea/Minerba., baiña Greziarrak baiño leunago artzendabe erlejiñoa. Oituretan garrantzi aundia dau Pater-Femilias edo etxeko jaunak.

Filosofi-arloan dana artu eben Grezia'tik, Estoa'tarraknagusi zirala. Ez eben aurrerapenik izan zientzian naizmatematikan naiz astronomian. Osagille lez aurreratuziran zerbait Galeno nagusi zala. Elertian be ez ebengauza aundirik egin eta egin ebena greziatarrai jarraituz:Komedi-arloan Plauto ta terentzio daukaguz eta prosanSalustio, Zesar eta Zizeron. Aldi onetan danean nagusi lezJulio Zezar agertzen da, Zizeron baiño be gorago.

Katakunbetan ederlan onak dago:, au esaterako: ogia taarraiña ezaugarri lez.

Edertian Kapitolio'ko Otso-emea gogoratu bear dogu,naizta etruskoa izan. (Imagen 9). K.a.'ko V gizaldiaKimera daukagu (imagen 10): Leoiaren gorputza taburua, auntz-burua lepo-gaiñean eta zugearen bustana.Argazkiak deritxenak egiten dira onak: giza-buruen iru-diak dira.

8

EDERTIA

Emnna'kn kristinunwn artean basilikak dauke garrantzia. Kapitolio'ko otso esnea, etruskoen eder-lana.

6.2. AGINTERRIA (INPERIOA)Iru gizalditara zabaltzen da Erroma'ko Kaiser-Erria

edo inperioa: Augusto'ren agintaritzagaz asi (K.a.'tik27n. urtea) eta Milan'go aginduagaz (K.o.'ko 313nurtean) amaitu arte.

Berez, legea zan nagusi personen gaiñetik, baiña oriJulio Kaiser'ek kendu eban: Len legeak egozan norkibarik eta orain norkiak datoz legeak alboan geratzen dira-la, senatu agintaritik Kaiser agintarira goaz. K.a.'ko 44n.urtean, epaillaren 15n. egunean il eben Kaiser. Gizonakendu eben baiña ez gizon orren jokabidea. Oktabio'gaziru-gizon agintaritza sortzen da, baiña beste biak alboratueta Oktabio geratzen da agintari bakar eta sendo. Onekagintaritza senatuaren esku izten dau baiña berari barriroemoten dautsoe, lenengo 10 urterako eta gero bizitza oso-rako. Orra or Kaiserra Erroman. Oktabio da orain tribunobakarra, kontsul bakarra, zensore bakarra eta pretorenagusia, abade nagusia, ta abar... Gero datoz Tiberio,Kaligula, Klaudio eta abar... sarritan senatuaren aurka.Neron izango da izukeri nagusia dakarrena.

Erromatarrak Kaiser'en denporan inguruko munduaerromatartu egin eben, ez grekoen jakintza egoan lekuan,au sakona zalako, baiña bai beste lurraldeetan: Espaiña,Afrika, Galia, Bretaña eta Europa barruan.

Aldi onetan zientziak lengo bidea jarraitu eben, batezbe medikuntzak, filosofiak ez dauka estoikoak baiñobeste bide barririk, Seneka agertzen da beste filosofo txikibatzukaz estoiko lez. Eta elerti-arloan Augusto'ren aldiada gurena: Birjilio, Orazio, Obidio, Tito Libio edestila-riak, Seneka, Tazito edeslaria, Plinio Gaztea Jubenal etaLukano olerkariak.

Etxegintzan Grezia'ko bideai jarraitzen dautse: Jaure-txeak, basilikak, termak, antzokiak, anfiteatroak, arkuakageak, zubiak, urbide edo akueduktoak, guda-lekuak,etxeak, illobiak... eta irudigille lez argazkiak lantzen diraoso onak.

6.3. KRISTIÑAUAK ERROMA'NAginterria oraindiño nagusi zan aldian eldu zan Erro-

ma'ra Kristo'ren barria, Barri Ona, eta ainbestek eurenbizia emon-ondoren, anginterria ta agintariak eurak kris-

tiñau biurtu ziran. Jazokizun orren asiera poztarria izanzan 313n. urtean Konstantino'k emon eban Milan'goagindu nagusia. Arrezkero, Juliano fede-ukatzaillearenaldi laburra izan ezik, agintariak eta Kristiñauak bateradoaz. Azkenean Odoakro eruloen erregeak kendu ebanRomulo Augustulo azkenengo enperadorea. Gero Teodo-riko jabetu zan VI gizaldira arte.

Aldi onetan zientziak ez dau egiten aurrerapenik etafilosofia bera be teoloji biurtzen da eleizearen gurasoakpentsalari dirala. Edertia be katakunbetan agertzen dageien: Kristiñauen sinboloak, Biblia'ko jazokizunak etaKristo'ren bizitzakoak, Andra Maria'ren irudiak eta ola-koak. Freskoa zabaltzen da asko teknika lez.

Arkuak diraerronna'n eder-lan ospetsuak.

Au tito'rena,Jerusalen

rnenaeratuondorek.

Askatasuna lortu zanean, etxegintza asten da, basili-kak batez be eta bateo-leku ospetsuak.

Katakunbetan, gaiñera margo-lan oso ederrak agiridira, mosaikoa batez be.

OLAZAR'tar Martin.

9

OTOITZA

SALMO EDER BATZUK

Aramaioko abadea dan Emilio jaunagandik artu doguz argitaratuko doguz, urtean 33 eta iru urtetan errezpozez salmo eder oneik. Eskerrik asko. agertuko doguz guztiak.

Orduña'ko Klaratarren Lekaime-etxean dagon Aldalur Beti aurrean doiñua agertuko dogu.eta Iruretagoiena'tar Justiñe lekaimeak egiñak eta, 2002- Izango al dira lagungarri taldeetan alkartzean diran03-29'an emonak dira. Barriro eskerrik asko. euskaldun kristiñauentzat.

100 salmo asko dira argitaratzeko, baiña illero iru

V V V V V

dauh-g \' -)(to A - + a. rac6. - it za.t

alsomodmot imi• v-

-~J- eJ Z4- rJ 10- rv~~ - ~~ — tl - A-Iŕw

F t`~ r 1` ~. rT ,

ov,. Saj~.6r - tza. - lle - o. ~au►n Es - ~~ • rL - iu S0.on - a

• ~...~

z2 -raa _ loi - s ua. e - - \1e - o.. v

'•b b v

zaa– n% –ma~ Se - no.. - \e ra- ZE? _ rc–

4%.-x V w

SO'--• +Lev\. o*re- 5 0 - Ile. - a..

Martin Olazar'ek

10

OTOITZA

(1) Lenengo Salmoa: Jaungoikoa Irutasuna da.

1Jaungoiko Aita maite zaituguZeru lurren Egillea.Jainko Semea, maite zaituguguztion Salbatzaillea.Jaun Espiritu Santua zeraalaitasun emaillea,gure animan Senarra zerapoza sortzen langillea.

2Irutasuna maite zaituguJaungoiko bat zeralako.Zure iduri ta antzekoakgu egin gaituzulako.Zu serbitzeko ta maitatzekozuk sortuak geralako.Bedeinkatua Zure Izenaizan bedi betirako.

3Jainko Semea Gizon egin zanAma Birjifiagandikan.Jauna odolez izarditzen zangu salbatzeagatikan."Barkatu naita gizonak naiez"pena onek lerturikan.Eskerrak Jauna eta barkatu,pekatuak azturikan.

4Jaun Espiritu Santua zeragure animaren jana.Ikusi ezin zaitugu baiñamaitez sentitzen zerana.Biurtu egiguzu danorigrazia len zuk emana.Eskerrak eta ixuri Jaunaguri grazi berri bana.

5Ikusten degu gure buruanzerua ez da kabitzen.Jakinduria ain umilduakipintzen gaitu arritzen.Irutasuna arbol antzerapixka bat da entenditzen.Jaio gabea, ilko ez danabeti gurekin bizitzen.

6Arbola onen bizitza deguAita Jainkoa deitua.Arbolan gerri eta adarrakSeme Berekin batua.Ale ederrez betea, au daJaun Espiritu Santua.Jainko bat eta Iru personaauxe det entenditua.

7Ama Birjiña landare bat dajaio ta azitakua.Jaunak egiña graziz beteapekaturik gabekua.Jaungoikozkoa dan arbolarenpuarekin txertatua.Dezakeanak ala egin daAma Birjin gelditua.

8Gure landarek gelditzen dirazuen bizitza kenduta.Ale obea emango duenpuarekin txertatuta,baiñan bizitza ez du galdutzenadarretik berrituta.Ala Birjiña beti izan zanJaunak Ama biurtuta.

(2) Bigarren Salmoa: Jesukristo'ren nekeak1

Jaungoiko Itza Gizon egin zangu danok zeruratzeko,gure animak pekatuz illakBere miñez piztutzeko.Eskatzen digu Jaungoikoa taanai danak maitatzeko.Damutu eta aitortzeakinzai dagola barkatzeko.

2Bere mifietan lagun izan zanAndre Maria Birjiña,Jesus'en Ama ta gure AmaAingeruen Erregiña.Gure animak salba daitezenegiten du alegina."Ama eskatu gaur nere aidenaiz Jaungoikoak egiña."

3Guk omen degu anima banaasko balio duana.Guk ez dakigu asko zenbat dan"Jauna zuk dakizu dana".Dakiguna da Zure Odolezgu erosiak gerana.Eskerrak Jauna eta barkatujaso gaitzazu Zugana.

4Jesus'ek beti goguan zeuzkanpasa bear zitun minak,animak danak salba gaitezenegin zitun alegiñak."Nai ez duenak ez", Esan Aitakneurri gabeko samiñak."Obligatuko naue galtzerazeruratzeko egiñak."

11

OTOITZA

5Jauna damu det biotz biotzezZu naigabetu izana.Ez dizut berriz naigabetu naiZu nigatik il ziñana.Maite zitut nik biotz biotzeznere Jaungoiko laztana."Zeruan jarri nere izenagero joateko zugana".

6Jauna ezin ezagutu leikeZuk diguzun errukia.Gu bizitzeko zuk Odol danaizan dezu ixuria.Jauna Barkatu eta indartuzurea dezun Erria.Zurekin beti bizi nai deguZu zeralako Egia.

7Ikusten dezu gaur bizi gerazure miñakin aztuta.Emen dabillen aize otzakingure biotzak oztuta.Lagun eiguzu bizi gaitezengorroto danak kenduta,anai izanaz alkar maiteazJauna zurekin batuta.

8Ama Birjiñak Jesus'en miñakhere min aundi zituan,eta galduko ziran animakezagututzen zijuan.Odolezko malkuak ixurikberentzat eskatzen zuan.Etsai mendetik atera etadanak sarteko zeruan.

(3) Irugarren Salmoa: Espiritu Jaungoikoa.1

Jaun Espiritu Santua atozgizonari laguntzera.Zure mendean bizi gaitezenosasuna ematera.Zu jetxi ziñan Apostolu taandre santak indartzera,Zurekin emen bizi nai deguaingeruaren antzera.

2Jauna, ixuri Zure Doiaiakgu jakintsu biurtzeko,Zure gogoa guk nola eginbekaitzak ezagutzeko.Jauna indartu gure biotzabeartsuai laguntzeko,eta galxorik miñez daudenaialaitasuna sortzeko.

3Jauna, Zu zera EspirituaSantutasunez sutua.Guri bizitza ematen zaudegure ariman sartua.Zera Betiko Alaitasunabat jartzen dezu poztua."Nai ez badegu zurekin bizi,sua da aukeratua".

4Jaungoiko Itza izaten badagizonak blasfematua,damutu eta aitortzeakinizango da barkatua."Jaun Espiritu Santua badanai ezikan ukatua".Au izango da barkatu gabebetirako gelditua.

5Jaun Espiritu gabe ezin daesan Jesus'en Izena.Gure biotza bizitzen dagodatorrelako gurena.Jauna jarriko baliz gurekinErrukirik ez duena.Ezerezera biurtu etaauxe genduke azkena.

6Bere Errukiz ain maite gaituBerak sortu giñulako.Jainko Gizonan OdolarekinErosiak geralako.Eskerrak Jauna Neurririk gabeMaitasuna zeralako."Zurekin bizi nai det nik betizuk egiña naizelako."

7Aingeru danak lenengotikanizarrak ziran zeruan,ta diabruak irugarrengopartea eraman zuan.Ondorenean auxe entzun zan,Jaun Semeak esan zuan:"Orain eginda osasuna tadana Kriston erreinuan."

8"Ai lurreko ta itxasokuakerrukitzen naiz zuekin,zuek galtzera juanda etsaiaamon-u aundiarekin.Baiña nik dana barkatuko dietnere maitasunarekin.Nai det gizonak bizi izateabeti zeruan gurekin."

ALDALUR IRURETAGOIENA JUSTIÑELEKAIMEAK (ORDUÑA'n)

12

JAKINGAIAK

ARRORIOA

Gure ikasle-denporan ikasi gendun,gure munduonen aldi baten zugatz aundi-aundiak beteten ebelalurra eta gero zugaz-tzar orreik lur-ikarak zirala-ta lur-peratuta geratu zirala eta orrein ondorena dira gaur lur-barruan aurkitzen diran arrorio edo petrolio boltzaaundi ikaragarriak.

Lurpean egoan arrorio ori aurkitu dabe gaurkogizonak indar edo ernerji-iturri biurtu dabe eta berebi-llen motorrak asmatu diranean,a zelako aberats-bideasortu dan arrorioa dauken laterrientzat!

ESKATZEN DAUTZUDAN BURDIÑEABIZKAI'KOA DA, BERBAZ LABURRA,EGITEZ LUZEA

TIRSO DE MOLINA

Irabazbide ori arabiarrak diran laterri askotan ager-tu da,baiña gizon batzuk aberastu eta erria oso txiro

bizi izateko erabilli dabe.Dana dala,arrorioak aurrera-pen aundia ekarri dau mundura.

Ez dagigun aiztu atsegin-baratz edo paraisuarenbazter baten sugea egoala eta antzera gure munduaurreratu onen barruan be arriskua dagoala.

Ona emen zelan eldu garan prestige itxas-ontziarenarazo negar-garrira!

Itxas-gaiñean eta barruan zabaldu da arrorio lodiaeta zelako ondamendia,batez be galiziarrentzat!

Gaiñera arrorio ori zabaltzen doala diñoe eta Euska-lerrira be etorri leitekela.Gure Jaurlaritzak gauzak ger-tatzen diardu,badaespadan.

Ba-dagoz beste indarbide batzuk be,esaterako itxa-soarena eta aizearena.Ikusten doguz mendi-gaiñeetanorretarako tramankuluak.

Bear-izan asko daukaguz gaur gizonak eta alkarrailagunduta aurrera egin bear dogu,gaur galiziarraiIagunduta.Elduko al da alkartasunean munduko arazolarriak, batez be gosea, bideratzeko.

OLAZAR'tar Martin'ek

KILI-KILI ALDIZKARIA

ZER DAN

Euskeraz idazten ikasteko aukera bat da KILI-KILI,batez be umeentzat.

Ainbat urte dira ikasbide au gure adiskide ta Ian-kide dan Jose Antonio Retolaza 'k irasi ebala.Eta gureadiskide onek lan aundia eta asmamen aundiagaz egindau irakasbide onetan.

Al izan dogun neurrian lagundu dautsagu,ingurraz-tiak zabaltzen eta batzen,sariak banatzen eta ibillaldiakegiten.

Jakiña da KILI-KILI euskalzalea ta abertzalea dalaeta ori da batzuntzat parkatu-eziñeko pekatu ezkutua.

GAURKO GIROA

Gaur abertzaletasuna eta gogorkeria zaku batensartzen dabez gure aurkalariak eta orregaitik,zakuorretara sartuta,debekatu dabela diñoe aldizkari auargitaratzea:Bizkai ' ko Ikastolen Alkarteak aldizkari

au kudeatzea itzi egin dau,DEIA'k diñoanez,azkenen-go zenbakian euren elburutik kanpo dagoan gutun bateta bertso bat agertu diralako (2002-12-11). Agiri orrei-tan Garzon'en eta Aznar'en eta ertzaiñen aurka idaz-ten ei da eta ori ez ei da sartzen euren elburuadan,euskerea ta euskal kulturea indartzearen arloan.

Aldizkaria ez da geiago urtengo, baiña sariketak-eta jarraituko dabe.

AUZOKOEN BIZARRA

Erdeldunen esaera zar batek diño "auzokoen bizarrakentzen diarduela ikusten dozunean,ipiñi egizu zeureaberatzen"

Ikusi dogu auzokoen bizarra zelan kentzendaben.Geurea beratu bear ete dogu?

Izan be abertzaletasuna ta gogorkeria alkartzeakerrenta aundia damotsoe gure aurkalariai.

OLAZAR'tar Martin'ek

13

EUSKEREA

BIZKAIKO EUSKEREA ZUZENTZEN

1.- GURASOAK/AITAKErriak egiten dauan euskerea da euskera zuzena, baiña ba-dago gramatika bat edo batzuk Bizkai'ko euskerea zelanegin bear dan jakiteko arauak emoten dabezenak, orregai-tik, gaur asten dogun arlo onetan geure eritxia agertukodogun errian oker erabilten diran gauza batzuk zuzentzeko.Sarritan eztabaidagarriak izango dira eta pozik artukodoguz beste batzuren eritxiak emen argitaratzeko.Ogei bat esaldi edo joskera edo berba oker erabilliak dau-kaguz et urrengo zenbakietan agertuko doguz banaka.ESALDI OKERRA: Ikastetxean: Zuen aitai esan egie-zue eguastenean arratsaldeko 6'retan etorteko".Oraindiño ez da asko zabaldu esaldi au edo antzekoak,baiña zabaldu baiño lenago zuzendu gura doguz.Sendi-giroko itzetan euskerea askoz da aberatsagoa gazte-lerea baiño gaiñera kuntze edo seksuak geiago nastatzendau arazo au. Esaterako: "Vuestros hijos no estan motiva-dos para estudiar". Txarto euskeratua litzake: "Zuensemeak..." Beti esan bear da "Zuen seme-alabak...""Semeak" esan bear da mutillak baiño ez diranean.

Baiña artu dogun esaldi okerrean "aitak" eta "gurasoak"dira gaia.Gazteleraz "Padres" itzak illuntasuna dauka. Izan leiteke"aitak" edo "gurasoak".Frantzeraz be "aitak" "peres" esaten da eta "gurasoak""parents". Euskerea onetan frantzereagaz batera doa, ezostera gaztelereagaz batera.Esaldi zuzena onelan litzake: "Zuen gurasoai esan egie-zue..."Okerra geiago agertzen da oarra gazteleraz egitendanean. "Decid a vuestros aitas..." Beste era onetara esanbear litzake: "Decid a vuestros gurasos" edo "vuestrosaitas y amas..."Ez jat geiegi atsegin "aitatxus" y "amatxus". Maitasunaagertzen dan txiki-atzizki edo "diminutiboa" ez da erabillieuskeran. Iñoz entzuten da gaur "mesedetxu bat eskatzennator". Dana dala, ez neuke ziur esango txarto dagoala,sartzen ba'da sartu daitela. Guk ez dogu "amatxu" iñozesan, beti esan dogu "ama". Orain sarritan entzuten da"amatxu". Onartu beite!

2.- JO/IKUTUESALDI OKERRA: "Gitarrea ikutu dot" "Kanpaia ikutudau"Esaldi oneik ez dira oraindiño asko zabaldu, baiña zoritxarrez euskaldun barrien artean iñoz entzuten dira.Erderaz bai esaten da "tocar la campana" edo "tocar la

guitarra". baiña ortik ezin artu lei baimena euskeraz esal-di bardiña erabilteko.Euskeraz "Gitarrea jo dot" eta "kanpaia jo dot" esan bearda. Iñoz esango ete dabe gazteleraz: "Pegar la campana"edo "pegar la guitarra"? Ez dot uste. Ez gaitezan izan eus-kalduna makuragoak.

3.- JON'EK/JONE'KOraingo onetan araua idazkera edo ortografikoa da: "Biz-kai'ko" ala "Bizkaiko" idatzi bear da?Gure idazkera-araua au da: "Izen bereiziak (propioak)diranean beti banandu izena ta atzizkia goi-koma ori ipi-ñita. Eta arau onek bere oiñarria dau. Esaldi au idaztenba'dogu: "Jonek esan dau" ez dakigu "Jon" ala "Jone"izan dan izlaria. Edo "Sanperen egon naz" idaztenba'dogu ez dakigu "Sanper'en" ala "Sanpere"n egon dan.Koma ori goian ipintea oso argibide ona da, baiña gaurkoidazleak goiko komatxu orreik kentzea eskatzen dabe,idazkerea gaitxago biurtzendabelako eta ordenagaillua-kaz gaztasun bereizia dagoalako.Arau ori nik aldatu egingo neuke eta ordez au ezarri:Goiko komatxu kendu eta uts bat itzi.Zelan idatzi, orduan "Olazar'tar" ala "Olazartar" ala"Olazar tar"?Lengo oiturea aldatzea da, baiña nik beti idatzeko neuke"tar" ori bereizituta eta koma barik abizen guztiakaz.Esaterako "Olazar tar". Orrelan argi dago abizena zeindan eta komatxuaren eragozpena bein betiko kentzen da.Martin'ek bai "Martine" izan ez daiten "Martin'ek" edo(emakumea danean) Martine'k idatzi.

4.- "-LAKO"/PORKEZergaitia agertzeko dan esaldia euskeraz apur batgatxa da gaztelerea erabilte oitu garanontzat. Onetangaztelerea errazagoa da eta orregaitik doa satzeneuskerearen arerio aundia dan esaldi au. Batez beitxas-ertzeko errietan entzuten da:ESALDI OKERRA: "Ezin dautzut ordaindu, porkeez daukat nondik"Gaztelereak zergaitia "porque" edo "que" aurretikipiñita agertzen dau. "No ha venido Juan. Es queesta enfermo" o "porque..."Bizkaiko euskereak era bi daukaz zergaitia agertze-ko: "Ezin dautsut ordaindu, ez daukadalako nondik"edo "ezin dautzut ordaindu, ez daukat nondik-eta"."Porque" ori ez daigun sartu euskerara. Orrek esaldiosoa aldatzen dau eta erdeldunen pentsaerea sartze-ko geurea alboratzen dau. Euskereak egiten gaitueuskaldun.

OLAZAR'tar Martin'ek

14

ERRIGINTZA

GAURKO DEMOKRAZIA

Baten baiño sarriagotan gogoratzen naz, ainbaten ira-kurrita oiñarrizko esaerakaz: "Menperatzailtasunarenostean DEMOKRAZIA euri-lez agertzen da".

Zergaitik izango da?Itaun oneri erantzuna emoteko, ikusi daigun, beti

danak zer gertatu zan edestiari ikus-labur bat eginda.Edestia, lau zatitan bananduko dogu: Kromañon, Erro-

matar eta Godo'en denhora; Eleiza eta Errege'en denbo-ra; Borroka naguzien denhora: eta Gaurko DEMO-KRAZIA'ren denborak.

KROMAÑON DENBORA:

Berezitasunaren denhora izan zan antza !. Aldebatetik:bizitzaren babeserako alkar-ekintzan, itzak eraikitzenekandua eta sinismenaren kare baltzagaz, ezerezetikizkuntzaren gaztelu ederra eraikitzeko ulermena babestunaian....... naiko Ian izango zalako. Eta bestetik: ikas-bideorretatik, sendia'ren ugaritasunagaz. ordezko ekintzaugaritasunaren neurrian goratzen joan zalako.

Bizi orretan, senidetasun mailla, gizeli, erro edoleñuen baitan agertu zan. Sorrerat1k, ekintzaren ordezka-ritzan orretako eratan gorpuztu zalako. BerezitasunarenNortasunak sendotuta, aide batetik. Bestetik, Ludi onenberezitasunezko legeak, ez eutsoelako emoten beste auke-rarik.

Orduko denborak, ez ziran izango guztiz loratsuak,giza-jaleak be izaten ziralako. Balekite, gure zimino den-borak urhil egon ziralako izatea eta aberetasunezko ekin-tza aiztu barik euki. Baiña Ludi onen gizartea benetankonturatuko zala Nortasunezko Berezitasunean oiñarritu-ta egon zala Mundu au, eta ondo ikasi ebalako, gaurametsgarri gara lenagoko JAINKOA eta LEGEZAARRAKAZ.

Gizarte arteko erkidetasunean, bikaintasunezko mai-Ilara eldu ziralako'? Ez dakigu ori ziurtasunez, baiña asigara jakiten Europako Mendebal guztia Euskalduna zala( KROMANON) demokrazia aundi baten, eta nai leiñuaskotan bananduta egon arren Euskal izana, izkuntza,ekanduak eta sinismen bakarra euki ehelako, berez, etaberezitasunean batzangotuta agertu ziran, denbora auekbaiño askoz aberatzagoak izan bear ziranak, gaurko egu-netan guk orduko LEGE ZAARRAREN ekanduagaitikainbesteko gogotasuna eukiteko.

Ortik agertzen da Mundu onen gizartearentzat denho-ra guztiak bardiñak dirala, daukazan LEGE'ak bardiñakdiralako beti. Guk bizitzako epe labur baten, LEGE orrenagindu garbiakaz ekanduta jokatu daigun ordezkaritzakoekintza baten, nai-ta gure gogoetan oldoztu arrigarrikogauzak egiten gagozela, leenengoena guztiz aiztutaeukinda "BAKOTZARI BEREA".

Zertarako?BERAK bakarrik daki.

ERROMATARRAK:

Arro agertu ziran oneik sasi-jainkotasunaren ameske-rian, gudaren antolamendu aundiagaz. Europa'ko gesal-tze ostean erri aundiak izan zirenak eta sortu ziranbarriak, danak menparatzeko naian.

Ararte Europa'ren gizartea, ulermen aundiaz danonbabeserako eroan eben berezitasunezko antolamenduaelburu lez batzangotzeko, guztiz apurtu eban, ikaragarriz-ko naazpiltasuna eginda errien izkuntzetan eta giza'renekanduzko gogapenetan.

Ortik aurrera Europa onetan gaur arte, asko izan dirasasi-jainkotasunaren ametsak euki dabezanak, eta etenbako kate baten antzera, bakotzaren porrot'en ostean, bes-teak era ezbardin baten artu dabela agindu-gurearenamets gaizto ori, euren zerbitzurako.

Noraiño izango ete da ameskeri orren indarra ta itsuta-suna, gaurko egunean Ludi onetan dakigunagaz,Mundu'ko irugarren borroka nagusian sartuta egoteko,berezitasuna mendekatzeko naian. Gaiñera, gaur, Euro-pa'tik Ameriketara joan ziranak babestuta, Mundu onensasi-jainko barriak deitzen diranak, ango berezien arteanikaragarrizko triskantzak eginda ta gero.

Baiña berezitasuna BEREA eta BETIKOA dalako,ezin da beren aurka egin, ikaragarrizko muturrekoa artubarik bealdera jauzita. Eta alan gertatu da bakotzarenameskeri usteltasunean; gizartean ainbeste oiñaze etanekaldi aundiak danetan sortuz. Eta Amerikar oneik be,lortu eben ekanduzko bizkarrean egotea, irurogeiko amar-kadatik aldaz bera asi zirenak, gaur abiadura ori aundia-goa artzen dabizela.

GODOAK:

Oneik be, erromataren eredua artuta, agindu gura ebenEuropa guztian, bananduta egon ziran Ostrgodo'en etaBisigodo'en bitartez, baiña areik baiño arazo geiago aur-kitu eben, erriak, Euskaldunen antzera, gudako antola-menduaz asi ziralako apaintzen euren babeserako. Kon-wan artu barik, Mauritarren erasoa gelditzeko ez ziralaizan gai.

Baiña Erromatarren eta Godoen arteko ekintzatik, ger-takizun bi artu bear doguz, oso garrantzi aundikoak dire-zenak eta asken baten gogapen bat dana, aurrera begiramenperatzailleari indarra emoteko. Leenengoena: Erro-matarren kaisar-jaun Konstantinok, Kristautasunarentalde bateri emon eutson KATOLIKO'tasunaren itzekinindarra, Arriano'ak bastartuta, Jainkoa'ren ordezko etaegian bakarrak zirala esanez, 325'an, beren aginpideanbatu eban Nizea'ko Eleiz batzar nagusian.

Godo'ak he, eredu ori artuta hurutakizun ona izanbalitz bezala alan egin eben, Leobigildo'k beren semeRekaredo'ri aginduta. Onek 589'an Eleiz batzar nagusia

15

ERRIGINTZA

batu eban bere agindupean (gaurko egunetan Aznar'ekegin dauana gotzaiña'kin), eta ortik aurrera datoz zoritxa-rreko Toledo'ko Eleiz-Batzar nagusiak (concilios de Tole-do), demokrazia'ri ainbeste kalte egiten dautsoenak.

Gauza bi oneik kontuan euki bear doguz geroko irakur-gaietan, jakiteko nundik agertzen jakozan arazorik aundie-nak gaurko eta betikoa izan bear zan DEMOKRAZIA'ri.

ELEIZA ETA ERREGE DENBORA:

Katolikotasunaren Eleiza, Konstantino'k Eleiza'renbatzar nagusia batu eban 325'etik aurrera dator, eta iaberagaz batera inkisizioa eraiki eben, eurengandik kanpoibiltzen zana zigortzeko, euren eritziz JAINKOA'renordezkoak eta beragaz egian bakarrak ziralako.

Amaika'garren gizaldian (1.095-1.099) eta II UrbanoAita Santu'ren buruz leenengo kruzada antolatu eben,gudaren bitartez Mauritarren eskuetatik lur-santuak esku-ratzeko.

Tresna bi oneikaz, Eleiza eta jaurkintza'ko jauntxuek,ikaragarrizko triskantzak eta lapurketak egin ebezaneuren jauntxutasunagaz guda-indarraren bitartez Europazabalean. Eta olan iraun eben Eleiza, 1.820'an Inkisizioaindar gabetu-arte.

Denbora guzti oneik, danak izan dira berezitasunarenaurkakoak, Eleizak latiñegaz beste izkuntz guztiak desa-gertu edo menpean eukitea gura izan daualako, eta erre-geakaz batera gizarte guztia euren kontrolpean euki, dau-kiezan ameskeriak iraun dagie.

ERREGEAK:

Jauntxo oneik, leiñu edo erriak eraikita izendatu ebezandanon babeserako, beti!, askatasun guztia eukinda jauntxobategaz edo besteagaz joateko iñungo arazo barik.

Antolamendu orretan, jauntxoak ez eben euki iñungoeskubiderik, babeseko alkartean ziran leiñu edo errienlegeak eraikiteko, bera ez zalako iñor leiñu eta errienantolamentuetan sartzeko. Baten-bat burrukalari agertzenbazan, danon artean emondako gudaloztearen idarragaz,a, bakeratzeko baiño.

Gure Napar erregeak be, katolikotasunezko sare ortanasieratik jausita egon ziran latiñen bitartetik, eta Euro-pa'ko erregetza guztian ezkontz-aidetuta egon ziran lez,esan leike gure malda beerakoa bertan asi zala.

Begitu bestela gure III Santxo Aundiak egin ebanaEuskalerri osoa here semeen artean lau zatitan bananduta,Euskal-legearen aurkakoa zana. Eta ainbat adibideakazargiratu leikena.

Gaur egunean erregeen irudia desagertuta dago, baiña"ESTADOS DE DERECHO "en izenpean batera agertzendira. gudaren espatak berezitasunaren buru gaiñetan eza-rrita Eliza'ren bedeinkapenagaz (or bestela TOLEDO'koKONTZILIOAK). Espaina'ko Gotzaiñak Euskalerria,Kataluña eta Galizia'ko Nortasun bereziaren aurka, Mun-duko gizatasunezko erri artetan, izugarrizko genozidioakegiten. Erromatarren ametsa gaur be bizi-bizi daualako,orduan artu ziran erabagiarekin.

EDESTIA'REN ONDORENA:

Edestian begituta ikusten dogu, eleizak eta erregetzakbeti danik asmo onak euki dabezala, jaiotzatik danakeroaten dogulako JAINKOA'ren berezirasunezko legeakaskatasunerako oiñarrituta, baiña iraspeneko izateansekula ez dabela indarra euki sasi-jabetasunak daukanerakartze zirikitasunengandik alde-egiteko. Beti eukidabezelako batzutariko legeak oiñarrituta Sasi-jaunkeri-tan bizitzeko, eta ez diralako izan gauza edo gai legeorreik aldatzeko, batzuen naikeriagaitik, edestiko gauzaguztiak indarkeriaren eta zigorraren bidez egin diralako,ainbat bildur, negar, goibelaldi, neke, lotsa, izu-ikara,sasi-jainkoaren zigorragaz eta espataren keiñuaz.

GAURKO DEMOKRAZIA:

Gaur, Mundu onen gizartean, izugarrizko leer-gaillubaten gaiñean gagoz ezarrita, laterri-eskubideen oparota-sunean bizi diranak, euren eskuetan indar guztia eukindaedestian zear lez, ez diralako gai, orren zirikatasunenbidetik gogoak aldatzeko, danon ardurak eurak eroanda,beste gizarte guztia arima-gabeko utsaltasunean itzita etatxirotasunera bideratuta, aide batetik.

Bestetik, arima bizkor eta ausartak diranak, gudarenbidez gura dabelako ordezkaritzaren oreka lortu. Eta orieziñezkoa da, besteak indar guztia daukielako, eta betikolez, ez dautsielako ardura aundirik emoten gizartearibeste muturreko aundiaz jota, eurak gure daben lekuaneukiteko. Orain arte be, daukien indarragaz eta arau-bidezeurak nai daben xautzailetasunezko bidean kokatzen gai-tuelako.

Baiña gaur egunean ez dira lenagoko denborak, gaur-ko argibidearen billakuntzak oso azkarragoak diralako etajakintzaren aldetik ulermen aundikoak. Indar oneik diragaur erabili bear doguzanak, benetako indarra or dagola-ko. Tresneriak ez dauka indarrik norberak erabili ezik, etalotsa danok oiñarrituta daukagu, orregaitik danok eldugara BEREN berezitasunak muga egiten dauskun lekurar-te, geienak asi garalako konturatzen Mundu onetara ardu-radunak izateko jaio garala.

Or ! dago indarra, eurak baiño askoz geiago garalako,eta gure ardurak betetan badoguz Munduko gizarteaorduan izango da gai gaurko gogapena 180°'tan itzultze-ko, Ludi onen oreka lortu daigun.

Orko bidetik joateko, Euskalerriak iñork baiño gogoe-tako tresneri obea dauka askatasunari bultz egiteko, Eus-kal genetika askatasunean oiñarrituta dagoelako, eta ziurnago Euskalerriak lortuko dabezala EUSKADI'ren ame-tsak benetan eta lotsagizunezko ardura aundiagaz joka-tzen ba-dogu.

"DEMOKRAZIA" "BAKOTZARI BEREN ARDU-RA EMOTEA DA ZALANTZARIK GAB", eta Mundua,arlo orretan, gaur ankaz-gora dago.

ATUTXA'tar PAUL

ZORNOTZAN 2.003'an ILBELTZA'ren 5'ean

16

www.bbk.es

eeuusskkeerraazzaalleeaakk

Colón de Larreategi, 14 - 2.º dcha.48001 BILBAO

ISSN: 1132 - 1350Lege gordailua: BI-1452-85

FLASH COMPOSITION, S.L. - BILBAO

200 pezeta (1,20 Euro)