LA TERCERA DECLINACIÓN
Transcript of LA TERCERA DECLINACIÓN
1
LA TERCERA DECLINACIÓN. En esta declinación, la más compleja de las cinco, se revelan dos bloques
temáticos: temas en consonante (tipo consul, consulis) y temas en -i (tipo hostis, hostis), que suelen coincidir, respectivamente, con la división usual en imparisílabos y parisílabos, división más pedagógica que científica, ya que obliga a hablar de falsos imparisílabos o palabras de tema en -i y, no obstante, imparisílabos, por modificaciones fonéticas del nominativo (tipo urbs, urbis). Se llama nombres imparisílabos a los que en el genitivo del singular tienen más sílabas que en el nominativo (leo, leonis); parisílabos los que en ambos casos tienen igual número de silabas (civis, civis).
Estos dos grupos de temas tenían en su origen una flexión netamente diferenciada, pero las mutuas influencias analógicas han ido borrando las diferencias y aproximando las dos flexiones. Sin embargo, aún pueden observarse ciertas diferencias, si comparamos las terminaciones resultantes de la aplicación normal de las desinencias de ambos temas:
Singular: Nom.- Voc. Acusativo Genitivo Dativo Ablati o
o -s -em -is -i e
-s -im -is -i i
Plural: Nom.- Voc. Acusativo Genitivo Dati o Ablati o
-es -es -um ib s
-es -is -ium ib s
Consonante en consonante
Temas en -i
Pueden observarse diferencias en el nominativo, acusativo y ablativo del singular y en el acusativo y genitivo del plural. Pero la influencia de los temas en consonante ha hecho que los acusativos en -im, -is hayan desaparecido casi por completo en favor de -em, -es. Y el ablativo en -i también ha sido substituido por -e en la mayoría de los substantivos de tema en -i.
Queda, pues, como única clave segura para distinguir un tema en consonante de un tema en -i acudir al genitivo del plural: los temas en consonante lo hacen en -um; los temas en -i lo hacen en -ium.
Ambos grupos temáticos contienen substantivos y adjetivos; y entre los primeros, masculinos, femeninos y neutros.
TEMAS EN CONSONANTES. Incluyen una serie numerosa de nombres, que suelen identificarse de acuerdo
con la consonante final del tema: temas en líquida, en nasal, en silbante y en oclusiva (labial, dental y gutural). Temas en oclusiva: labial (-b, -p), dental (-d, -t) y gutural (-c, -g).
2
Todos sus substantivos masculinos y femeninos tienen como característica desinencias en -s en el nominativo singular.
LABIALES DENTALES GUTURALES casos
SON SOR SON SOR SON SOR
N PLEB-S PRINCEP-S PE(D)-S MILE(T)-S
LEX(G+S) DUX(C+S)
V PLEB-S PRINCEP-S PE(D)-S MILE(T)-S
LEX(G+S) DUX(C+S)
A PLEB-EM
PRINCIP-EM
PED-EM
MILIT-EM
LEG-EM DUC-EM
G PLEB-IS PRINCIP-IS PED-IS MILIT-IS LEG-IS DUC-IS
D PLEB-I PRINCIP-I PED-I MILIT-I LEG-I DUC-I
A PLEB-E PRINCIP-E PED-E MILIT-E LEG-E DUC-E
LABIALES DENTALES GUTURALES casos
SON SOR SON SOR SON SOR
N PLEB-ES
PRINCEP-ES
PE(D)-ES
MILITES LEG-ES
DUC-ES
V PLEB-ES
PRINCEP-ES
PE(D)-ES
MILITES LEG-ES
DUC-ES
A PLEB-ES
PRINCIP-ES PED-ES MILIT-ES LEG-ES
DUC-ES
G PRINCIP-UM
PED-UM
MILIT-UM LEG-UM
DUC-UM
D PRINCIP-IBUS
PED-IBUS
MILIT-IBUS
LEG-IBUS
DUC-IBUS
A PRINCIP-IBUS
PED-IBUS
MILITIBUS LEG-IBUS
DUC-IBUS
OBSERVACIONES FONÉTICAS. Temas en dental. Las dentales -d, -t, en contacto con la -s del nominativo,
desaparecen por un proceso fonético de asimilaciones y reducciones, conservándose en los casos oblicuos: pes (<*peds), pedis; miles (<*miltes), militis. En este último caso, como caput, capitis; princeps, principis, etc., puede observarse el cumplimiento de la regla de la apofonía, según la cual toda vocal breve se convierte en -i al pasar a sílaba interior abierta, excepto ante -r, ante la cual pasa a ser -e.
3
Temas en gutural. Las guturales, -c, -g se funden con la -s del nominativo, resultando la consonante doble x. El genitivo es el que revela la verdadera consonante del tema: dux, ducis; lex, legis.
Nombres de flexión especial: Bos, bovis (buey o vaca). Tiene en el plural un genitivo, boum, y un dativo.ablativo, bobus y bubus. Se trata de un tema en diptongo -ou sometido a procesos fonéticos especiales. Iupiter, Iovis (Júpiter); iter, itineris (camino); senex, senis (anciano). Tienen dos temas diferentes: nominativo/resto de los casos. Por tanto, es del genitivo de donde salen los demás casos. Iter es neutro; los otros dos, masculinos. Vas, vasis (vaso) es neutro, pero cambia de declinación en el plural: vasa, vasorum. Vis, vis: singular: acusativo: vim, dativo vi, ablativo vi; plural nominativo y acusativo: vires, genitivo virium, dativo y ablativo viribus.
Nombres griegos. Guardan a veces ciertas ciertas desinencias de origen. Así: Acusativo singular en -a, en lugar de -em: aer, acusativo aera; aether, acusativo aethera. O en -en: Socrates, acus. Socraten. Genitivo singular en -os, en lugar de -is: Thetis, genitivo Thetidos. Acusativo plural en -as, en lugar de -es: crater, acusativo plural crateras.
Temas en líquida (-l, -r), en nasal (-m, -n) y en -s. La característica común a estos temas consiste en que sus substantivos
masculinos y femeninos tienen un nominativo singular con desinencia cero, con la sola excepción del único tema en -m que existe en latín y que tiene desinencia -s: hiem-s, hiemis (invierno).
En cuanto a los neutros tienen desinencia cero en el nominativo, vocativo y acusativo, tanto de los temas en consonante como de los temas en -i.
De los temas en r (s) son femeninos: arbor, arboris; tellus, telluris, vis. De los temas l, r (s) son neutros: las palabras cuyo nominativo termina en us, ur;
y además mel, mellis; ver, veris; cadaver, -eris; iter, itineris; os, oris; os, ossis; aes, aeris; vas, vasis.
Todos los restantes son masculinos.
LIQUIDAS SILBANTES casos
L R
N CONSUL MULIER HONOS CINIS TEMPUS
V CONSUL MULIER HONOS CINIS TEMPUS
A CONSUL-EM
MULIER-EM
HONOR-EM
CINER-EM
TEMPOR-EM
G CONSUL-IS
MULIER-IS
HONOR-IS
CINER-IS
TEMPOR-IS
4
D CONSUL-I
MULIER-I HONOR-I
CINER-I
TEMPOR-I
A CONSUL-E
MULIER-E
HONOR-E
CINER-E
TEMPOR-E
LIQUIDAS SILBANTES casos
L R
N CONSUL-ES MULIER-ES
HONOR-ES
CINERES TEMPOR-A
V CONSUL-ES MULIER-ES
HONOR-ES
CINERES TEMPOR-A
A CONSUL-ES MULIER-ES
HONOR-ES
CINERES TEMPOR-A
G CONSULUM MULIER-UM
HONOR-UM
CINERUM TEMPOR-UM
D CONSULIBUS MULIER-IBUS
HONOR-IBUS
CINERIBUS TEMPORIBUS
A CONSULIBUS MULIER-IBUS
PED-IBUS
CINERIBUS TEMPORIBUS
NASAL casos
SINGULAR PLURAL
N FLUMEN FLUMINA
V FLUMEN FLUMINA
A FLUMEN FLUMINA
G FLUMINIS FLUMINIS
D FLUMINI FLUMINIBUS
A FLUMINE FLUMNIBUS
OBSERVACIONES FONÉTICO-MORFOLÓGICAS. Temas en -r:
Cuando a la -r precedía otra consonante se insertaba entre ellas, en el nominativo, unavocal de apoyo, e, que falta en los demás casos. De ahí la alternancia e/ entre el nominativo y los otros casos, sobre todo en varios nombres de parentesco:
5
pater/patris; mater/matris; frater/fratris. Cuando a la -r precedía una vocal, ésta se conservaba en toda la flexión: mulier, mulieris.
Temas en -n: Cuando la -n va precedida en el nominativo de una vocal breve, ésta pasa a -i en los demás casos, por apofonía, al ir en sílaba interior abierta. De ahí las alternanciasflumen/flumnis; carmen/carminis; etc. Por otra parte, cuando a la -n precedía una o (-on), desaparecería la -n del nominativo, por lo que hay que acudir al genitivo para saber que se trata de un tema en -n. Así: homo, hominis; Apollo, Apollinis; etc.
Temas en -s: La -s, conservada en el nominativo por estar al final de palabra, se convierte en r en los demás casos al ir entre vocales, por el fenómeno llamado rotacismo: tempus(<*tempos), temporis. A veces esta r de los casos oblicuos influye luego en la conversión en r, también de la s del nominativo, regularizando toda la flexión: honor(<honos), honoris. La vocal breve que precede a la -s del nominativo evoluciona a e en los otros casos, al quedar ante r en sílaba interior abierta: genus, generis: scelus, sceleris. Pero a veces, por analogía, se mantiene o se restablece la vocal del tema también en los casosoblicuos, como en el citado tempus, temporis. Un nombre de tema en -s, rus, ruris, conserva el único resto de caso locativo en la tercera declinación: ruri "en el campo".
TEMAS EN -I. Se distinguen, según lo dicho, por tener el genitivo plural en -ium. Comprenden,
como los temas en consonante, substantivos y adjetivos. Substantivos. Podemos considerar tres tipos, de acuerdo con el estado en que
aparece el nominativo singular: Substantivos masculinos y femeninos en -is, que son los propiamente
parisílabos: hostis, hostis (enemigo); navis, navis (nave). Substantivos masculinos y femeninos originariamente parisílabos como los
anteriores, pero que se han convertido, por procesos fonéticos, en imparisílabos. Son los falsos imparisílabos. El fenómeno común a todos ellos ha sido la síncopa de la -i- del nominativo singular, pero los resultados difieren, según el tipo de consonante que preceda a dicha i:
Si es una consonante labial, ningún otro fenómeno fonético sigue a la síncopa: urbs (<urb(i)s), urbis (ciudad); plebs (<pleb(i)s), plebis (plebe). Si se trata de una consonante dental o gutural, producida la síncopa de la i, sigue el contacto de dichas consonantes con la -s, con los mismos resultados que los descritos para el nominativo singular de los temas en consonante dental y gutural: desaparición de las dentales, como ars (<art(i)s), artis (arte), y fusión de las guturales, como arx (<arc(i)s), arcis (ciudadela).
6
Algunos substantivos neutros en -e, -ar y al: mare, maris (mar);exemplar, exemplaris (ejemplar, modelo); animal, animalis (animal). Los tres nombres coinciden en su formación originaria, ya que -ar, -al remontan a -are, -ale, con caída de la -e final en palabras de más de dos sílabas. Por otra parte, mare procede de mari (y -are, -ale de -are, -ali), el tema puro en -i con desinencia cero, propio de los nombres de esta declinación.
TEMAS EN -I
CASOS MASC FEM NEUT NEUTR NEUTR
N HOST-IS NUB-E-S MAR-E RET-E ANIMA-L
V HOST-IS NUB-E-S MAR-E RET-E ANIMA-L
A HOST-EM NUB-E-M MAR-E RET-E ANIMA-L
G HOST-IS NUB-IS MAR-IS RET-IS ANIMAL-IS
D HOST-I NUB-I RET-I RET-I ANIMAL-I
A HOST-E NUB-E RET-E RET-E ANIMAL-E
TEMAS EN -I
CASOS MASC FEM NEUT NEUTR NEUTR
N HOST-ES NUB-E-S MAR-I-A RET-I-A ANIMA-L-I-A
V HOST-ES NUB-E-S MAR-I-A RET-I-A ANIMA-L-I-A
A HOST-ES NUB-E-S MAR-I-A RET-I-A ANIMA-L-I-A
G HOST-I-UM
NUB-I-UM
MAR-I-UM
RET-I-UM ANIMAL-I-UM
D HOST-I-IBUS
NUB-I-BUS
MAR-I-BUS
RET-I-BUS
ANIMAL-I-BUS
A HOST-I-IBUS
NUB-I-BUS
MAR-I-BUS
RET-I-BUS
ANIMAL-I-BUS
Adjetivos. Adjetivos de tema en -i son casi todos los que forman el grupo de adjetivos de la 2ª clase. Pueden tener en el nominativo del singular una, dos o tres terminaciones, como revelan los siguientes paradigmas:
7
ADJETIVOS
MASC. FEM.
NEUTRO MASC. FEM.
NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
Singular Nom.-Voc. Acus. Gen. Dat.
ingens ingentem ingentis ingenti
ingens ingens ingentis ingenti
fortis fortem fortis forti
forte forte fortis forti
acer acrem acris acri
acris acrem acris acri
acre acre acris acri
Singular Nom.-Voc. Acus. Gen. Dat.
ingentes ingentes ingentium ingentibus
ingentia ingentia ingentium ingentibus
fortes fortes fortium fortibus
fortia fortia fortium fortibus
acres acres acrium acribus
acres acres acrium acribus
acria acria acrium acribus
OBSERVACIONES. Los adjetivos de una y tres terminaciones coinciden en todo con los de dos,
exceptuando el nominativo singular. El nominativo singular de los adjetivos de una terminación se explica
fonéticamente como el nominativo de los falsos imparisílabos (tipo ars, artis). El nominativo masculino de las tres terminaciones era originariamente como el femenino, pero luego evolucionó como los nominativos del tipo ager de la 2ª declinación. Los nominativos neutros forte y acre proceden de un tema puro en -i, lo mismo que mare.
Se declinan como adjetivos de una terminación: Todos los participios de presente: amans, amantis; audiens, audientis; regens, regentis; etc. Los adjetivos en -ax, -ix, -ox, tipo audax, -cis (audaz); felix, -icis (feliz); atrox, -ocis(atroz). Los gentilicios en -as, -atis y en -is, -itis: Arpinas, -atis (arpinate, de Arpino); Samnis, -itis (samnita, de Samnio). Y algunos aislados, como anceps, -cipitis (incierto); par, paris (igual); simplex, -plicis (sencillo); duplex, -plicis (doble); locuples, -etis (rico).
Tienen tres terminaciones y se declinan como acer: alacer (ágil); celeber (frecuentado, célebre); celer (rápido); equester (ecuestre); pedester (pedestre); terrester (terrestre); saluber (saludable).
La mayoría de los adjetivos de tema en -i son del tipo fortis, -e. Supervivencia de las antiguas formas en -i.
Acusativo singular en -im. Lo conservan algunos substantivos como sitis (sed); vis (fuerza); tussis (tos); Tiberis (Tíber); Neapolis (Nápoles). Otros alternan -im con -
8
em, como clavis (llave); cutis (piel); febris (fiebre); puppis (nave); securis (segur); turris (torre).
Ablativo singular en -i. Su presencia en latín es amplia y sistemática. Lo conservan: Todos los substantivos neutros (mari, animali..), para evitar la confusión con el nominativo, vocativo y acusativo.
Todos los adjetivos de dos y tres terminaciones (forti, acri...). En cuanto a los de una terminación, gran parte de ellos son, como hemos dicho,
participios de presente y otros adjetivos a ellos asimilados (prudens, constans, sapiens...). Pues bien, tanto los auténticos participios como los adjetivos citados suelen presentar dos terminaciones en el ablativo: -i y -e, con un reparto bastante sistemático: Terminación en -i para su empleo adjetival: cum sapinti viro "con un hombre sabio"; cum amanti uxore "con la amante esposa".
Terminación en -e para el empleo substantivado de los adjetivos: cum sapiente "con un sabio"; y para el empleo verbal de los participios: regante Romulo "reinando Rómulo".
Los nombres con acusativo en -im: febri, siti, turri, Tiberi... Acusativo plural en -is. Persiste frecuentemente, al lado de -es, en los
substantivos y adjetivos de tema en -i, hasta la propia época clásica: hostis, fortis, partis, acris, amantis... Nombres especiales.
Vis (fuerza, violencia). Se declina como un tema en -i. En singular, además del nominativo, sólo tiene acusativo vim, y dativo vi. En plural hace vires, virium, viribus (no confundir con viri, virorum "los hombres").
Nombres de semántica variable. Cambian de significado en el plural: aedes, -is (templo) / aedes, -ium (casa); finis, -is (fin, frontera) / fines, -ium (territorio); pars, -tis (parte) / partes, -ium (papel de un actor, partido político).
Nombres que carecen de singular: Alpes, -ium (los Alpes); altaria, -ium (altar); fauces, -ium (fauces, desfiladero); Manes, -ium (los manes, las almas de los muertos); moenia, -ium (murallas); Penates, -ium (los Penates, dioses del hogar y de la ciudad).
Declina en singular y plural los siguientes substantivos de los temas en consonante o imparisílabos:
homo constans eques velox mulier pia miles ferox caput praeclarum corpus pulchrum tempus praeteritum mons altus virtus nota
Analiza morfológicamente y traduce los siguientes sintagma de los temas en consonante:
9
tempore praterito mulieres formosae corpora pulchra equites veloces hominis constantis caput praclarum montem altum virtutibus notis
mulieri formosae equitem velocem mulierum formosarum
Declina en singular y plural los siguientes substantivos de los temas en -i o parisílabos:
civis praeclarus navis celeris mare caeruleum mensis aprilis miles fortis hostis crudelis
Analiza morfológicamente y traduce los siguientes sintagma de los temas en -i:
militum fortium civi praeclaro navibus celeribus mari caeruleo milites fortes hostis crudelis navem celerem militibus fortibus
Declina en singular y en plural los siguientes substantivos:
arbor, -oris nox, -ctis salus, -utis
tempestas, -atis civitas, -atis comes, -itis
legio, -onis dux, -cis cacumen, -inis
ars, artis mare, maris nox, noctis
ignis, ignis vulpes, -is ignis, -is
hostis, -is frater, -tris pater, -tris
senex, -is rete, -is ovile, -is
navis, -is miles,-itis inops, -opis
celer, -eris arbor, -oris pectus, -oris
rex, -egis caput, -itis
Declina los grupos siguientes:
niveus dens honestus iudex clarus senator
onerosus labor horrendum scelus nigra nox
10
fortis miles mulier dives vetus templum
tempus breve lupus ferox homo nobilis
iuventus potens eques audax lux levis
liber facilis omnis puella hostis fortis
ignis asper ager utilis frater dulcis
pomum dulce cena mitis puer suavis
dominus gravis caedes magna nubes nigra
mater suavis tempus clemens arbor alta
equus celer asina celeris regina felix
puer princeps ancilla alacris et diligens dominus memor
miles alacer
Analiza morfológicamente y traduce:
animalium hostibus finibus
aedes urbium gentem
mari mentis classis
audaci militi leones feroces hoste acri
puellas suaves armaturarum levium terroris ingentis
facilium vixtoriarum potentem consulem amicis sapientibus
duce mulieribus patris
consulum uxori capita
sorores regem caput
vox ducum ad mulierem
cum uxore post laborem ante consules
mulieribus et sacerdotibus honores militum ducumque
mulierum sacerdotum capita
virorum mulierumque dux ante oculos consulum captu pectusque fratris
oneribus pastorum port mortem fratris uxorisque
ante aras Martis et Dianae
11
per agros silvasque Italiae hostes avium
navi civibus vectigalia
cubilium animali cives
mari animalium dentes magni milites Romanae arcis
cum avibus sacris Romanorum
viri multi in conclavi nautae Romanarum navium
a mari ad urbem magno ponte in flumine lato
collibus vallibusque
per nubes caeli hostium dux et imperator
Ejercicios de la tercera declinación, todos los temas, substantivos y adjetivos.
1. Consules non fuerunt in fluminibus. 2. Pedites nobiles fuerunt fortes. 3. Leges regibus bonis non sunt molestae. 4. Eques comitem culpa liberat. 5. Ingens multitudo hominum occupaverat hostium naves. 6. Multae legiones erant in fluminibus propinquis. 7. Homines aestate hiemem, hieme aestatem laudant. 8. In bello civili est commmune periculum omnibus militibus. 9. Nautae validi neque imbres crebros neque maria saeva timent. 10. Duces legionum magnarum fuerunt idonei. 11. Cives inermes liberaverant obsides nobiles ex hostibus. 12. Bonorum operum memoria forti viro dulcis erat. 13. Militum clamor causa timoris est agricolis. 14. Ingentes naves portabant cives nobiles et milites inermes. 15. Reliqui milites erunt in agris magnis. 16. Multi regem laudant, reginam culpant. 17. Dux nuntiavit civibus nobilibus mortem consulis. 18. Virgines pulchrae ducis iracundi minas timent. 19. Aquae fluminum magnorum sunt bonae. 20. Ingentes naves portabant cives. 21. Navem rapidam mare avidum vorat. 22. Bella militibus iucunda sunt. 23. Ingentibus navibus portaverat dux plures milites. 24. Multi milites sunt strenui. 25. Milites primae cohortis hostibus iracundis terga dant. 26. Classis plurimum et ingentium navium fuerat in difficilibus angusttis. 27. Consulum iussa causa timoris erant militibus. 28. In magna civitate fuerunt milites pauci. 29. Longun et difficile iter per fines hostium fuerat. 30. Duces aurea calcaria et decora magna equitibus dant. 31. Benigno patri acris filiorum ira molesta erat.
12
32. Consilia fuerunt inutilia et difficilia nobilibus civibus. 33. In conciliis ducum romanorum sunt multi quaestores. 34. Leones multas aestates et multas hiemes vivunt. 35. Omnes homines fuerunt, sunt et erunt diigentes. 36. Iucundum est laudare, culpare iniucundum est. 37. In flumine magno erunt exploratores. 38. Milites portabant arma levia. 39. Gladios breves, longas hastas milites habent. 40. Hostium urbem dux igni ferroque consumit. 41. Principes civitatis sunt viri boni. 42. Timidos nocte multa terrent. 43. Mater alma filiarum tristium poenitentiam laudat. 44. Copia magna peditum superabit equites paucos civitatis. 45. Militum ignavia ducibus claris ingrata est. 46. Nauta navi valida pelagi furorem superat. 47. Pauci milites aedificant pontem magnum. 48. Hostium saevorum feritas atrox cives timidos terret. 49. Principibus pavidis leo molestus est. 50. In civitate sunt multi milites. 51. Homines et animalia timent frigus hiemis. 52. Tempestas atris imbribus et crebro fulmine virgines teneras terret. 53. Exploratores fueunt sunt et erunt in navibus. 54. Brittanorum naves multis urbibus multisque gentibus notae sunt. 55. Rex pauca filio dat, filiae multa. 56. Agmina militum sunt conferta. 57. Senex probus inhonesta morte et turpi fama indignus est. 58. Lapides pedes militum miserorum laedunt. 59. Multitudo obsidum est magna. 60. Ducum certamina prosperis civitatibus saepe causa exitii sunt. 61. Fulmen arbores fructisque et corpora hominum laedit. 62. Hostes superaverunt, et superabunt cohoretes Romanorum in mari. 63. Nautae nocte magnam gruum multitudinem puellis monstrant. 64. Equus ignavus calcar timet. 65. Expugnaviumus et expugnabimus urbes legionibus. 66. Puer anserem timet, patrem et matrem non timet. 67. Carmina sunt poetarum opera. 68. Comparaverunt et comparant milites in nave. 69. Multa genera et animalium et lapidum mare habet. 70. Equites peditem acutis gladiis terrent. 71. Agmina in finibus erant. 72. Papiliones paucas horas, elephantos multos annos vivunt. 73. Morbus capros per totam aestatem consumit. 74. Vulnera corporum magna sunt. 75. Iura belli agricolae timent. 76. Sepulcrum pulchrum multorum amicorum cineres habet. 77. Legiones fines hostium vastaverunt et vastant. 78. Amor patrum et matrum in filios magnus est. 79. Rege bono leges malae indignae sunt. 80. Occupavimus militibus civitatem. 81. Pueri nomen pulchrum erat.
13
82. Mater bona meliore filio digna est. 83. Milites civitatis munitiones oppugnaverunt. 84. Leoni fero equitis comes caprum macrum dat. 85. Capri capita parva, corpora macra, pedes longos habent. 86. Hostes plebi arma dederunt et plebs oppugnavit urbem. 87. Patres laeti meliora dona filiis dant. 88. Verbera iudicibus consulibusque indigna sunt. 89. Multitudo hominum in via erat. 90. Iudicum verba iniusta viris iustis molesta sunt. 91. Poeta sapiens regem insignem tristi carmine delectat. 92. Milites nobiles fuerant implacabiles duci imprudenti. 93. Templum longas trabes, portas magnas habet. 94. Equitum peditumque multitudinem vastam mercatores iure timent. 95. Duces imprudentes cum militibus nobilibus non fuerunt. 96. Rex insignis felici morte dignus est. 97. Milites magno clamore claram consulis vocem superant. 98. In acri bello sunt et fuerant cives et milites diligentes. 99. Noctes obscuras pueri parvi timent. 100. Agricolarum vita salubris est;scribae diligentis labor non est saluber. 101. Proelium ingens fuit acre peditibus. 102. Militum opera oppidorum incolis ingrata erant. 103. Templi trabes longitudinem miram habent. 104. Omnes pedites et nobiles cives fuerant in proeliis acribus. 105. Equus acer certamen equestre amat. 106. Pulchri florum colores virginum oculis grati sunt. 107. Omnibus hominibus sunt communia pericula. 108. Multis hominibus multorum scelerum causa est aurum. 109. Mercatorum divitum vitam miles fortis non amat. 110. Plures milites paraverunt insidias civibus nobilibus. 111. Aestatis memoria militibus grata est. 112. Comites pavidi principe indigni sunt. 113. Omne tempus hominibus est opportonum. 114. Dulce carmen poeta insigni dignum est. 115. Sidera nautis hieme grata erant. 116. Hostes vulneraverunt incredibili crudelitate milites nobiles. 117. Anserem stultum multa terrent. 118. Puer tristis donum melius amat. 119. In bellis civilibus sunt ingentia pericula matribus. 120. Agricolae equi validi sunt. 121. Iniustis iudicis verba bona, facta mala erant. 122. Itinera plura fuerunt difficilia pluribus peditibus. 123. Principes iusti fortibus militibus agros feraces dant. 124. Multa poma aestate terra dat. 125. Legiones nobilibus viris ingentibus viribus parant insidias. 126. Maria varia nomina habent. 127. Regina prudenti animo et audacibus consiliis seditionem superat. 128. Duces prudentes pugnaverunt in locis acribus. 129. Corpori cibum, doctrinam menti Deus dat.