Literatura Galego-Portuguesa Medieval
-
Upload
roman-landin -
Category
Education
-
view
25.751 -
download
9
description
Transcript of Literatura Galego-Portuguesa Medieval
Ramón Cruces Colado
Durante os séculos XIII, XIV e XV, ao remate da idade media, o sistema feudal, no que a
nobreza e a Igrexa tiñan a riqueza e o poder, seguía vixente na Galiza e Portugal.
O POBO DEBÍA PAGARLLE Á NOBREZA UN FORO POR CULTIVAR AS SÚAS TERRAS.
ESTE IMPOSTO, DO QUE TAMÉN SE BENEFICIABA A IGREXA, PERMITÍA A ESTA
ARISTOCRACIA VIVIR NA OPULENCIA.
COMO A GUERRA CONTRA OS MOUROS XA ESTABA MOI AO
SUR, A PAZ DEIXABA Á NOBREZA MOITO TEMPO PARA
O LECER.
NO S. XI, A TRAVÉS DOS PEREGRINOS DO CAMIÑO DE SANTIAGO, CHEGOU DENDE
PROVENZA, NO ACTUAL SUR DE FRANCIA, A MODA DE POETIZAR SOBRE O AMOR CORTÉS.
OS DOUS PERÍODOS EN
QUE SE DIVIDE A
LITERATURA MEDIEVAL
GALEGO-PORTUGUESA,
COMÚN AOS DOUS PAÍSES
POR POSUÍREN DAQUELA A
MESMA LINGUA, …
…NOMÉANSE IDADE DE
OURO (S. XIII E PRIMEIRA
METADE DO S. XIV) E DE
DECADENCIA (SEGUNDA
METADE DO S. XIV E MAIS
TODO O S. XV).
SUPOÑEMOS QUE XA
DENDE O SÉCULO XII SE
FACÍAN REUNIÓNS
POÉTICAS NOS PAZOS E
CASTELOS GALEGOS,
PORÉN AS CANTIGAS EN
GALEGO-PORTUGUÉS MÁIS
ANTIGAS DATAN DO S. XIII.
OS TROBADORES ERAN OS NOBRES QUE COMPOÑÍAN A LETRA E MÚSICA
DESTAS CANCIÓNS.
OS XOGRARES
PROCEDÍAN DO
POBO BAIXO E
INTERPRETABAN
AS CANTIGAS,
CHEGANDO
INCLUSO ALGÚN
DELES A
COMPOÑER.
OS MÚSICOS DENOMINÁBANSE
MENESTREIS, A QUEN PODÍAN
ACOMPAÑAR BAILANDO …
… AS SOLDADEIRAS,
MULLERES QUE ÍAN COS
SOLDADOS ÁS
NUMEROSAS GUERRAS
QUE HOUBO NESTA
ÉPOCA. MOI FAMOSA
FOI MARÍA A BALTEIRA,
SATIRIZADA NAS
CANTIGAS.
AS CANTIGAS ATÓPANSE EN PERGAMIÑOS RECOMPILADOS EN
CÓDICES, UNHA ESPECIE DE LIBROS, COMO O DA VATICANAVATICANA, A
BIBLIOTECA NACIONAL DE LISBOA OU AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA
QUE SE GARDAN NO ESCORIAL.
Pergameu do códice da Biblioteca Nacional de Lisboa
AS CANTIGAS PODEN
DIVIDIRSE EN TRES
XÉNEROS MAIORES:
CANTIGA DE AMOR, DE
AMIGO E DE ESCARNIO E
MALDICIR.
O XÉNERO POÉTICO DA
CANTIGA DE AMOR
CONSISTÍA EN QUE
UNHA VOZ POÉTICA
MASCULINA EXPRESABA
A SEU AMOR A UNHA
DAMA IDEALIZADA DA
NOBREZA.
COA PALABRA “SENHOR” O HOME FACÍA
REFERENCIA A UNHA DONA QUE REUNÍA
CARACTERÍSTICAS ABSTRACTAS DO IDEAL
DE BELEZA FEMININO.
Daquela o morfema -or era o empregado para os dous
xéneros: a senhor, a pastor…
FALAR BEN, SER
FERMOSA, BEN
TALLADA OU A
QUE DEUS FIXO
MELLOR SON
OS ÚNICOS
ELOXIOS QUE
FAI O POETA.
ESTE NON PODÍA
CITAR NINGUNHA
PARTE FÍSICA
CONCRETA DELA
PORQUE ROMPERÍA O
CÓDIGO DA MESURA,
QUE IMPEDÍA
DESVELAR A
IDENTIDADE DA
DAMA GABADA NO
POEMA.
POLA COITA (PENA
DE AMOR) QUE
SUFRÍA POLA DAMA,
A VOZ POÉTICA
PODÍA CHEGAR A
MORRER DE AMOR, O
QUE NUNCA SE DEU
NA CANTIGA DE
AMOR PROVENZAL.
… moir*’ eu porque non vexo aquí
a dona que por meu mal vi.
(Afonso X)
*morro
OS RECURSOS PROPIOS DESTE
TIPO DE CANTIGA SON O DOBRE E
O MORDOBRE. O PRIMEIRO É A
REPETICIÓN DUNHA PALABRA NA
MESMA COBRA OU ESTROFA.
Pois sempre há en vós mesura
e todo ben e cordura,
que Deus fez en vós feitura
qual non fez en muller nada (Don Dinís)
DOBRE
O MORDOBRE REPITE
UNICAMENTE O LEXEMA,
CREANDO UN XOGO DE
CONCEPTOS DO AMOR CORTÉS
AÍNDA MAIOR CÓ DOBRE.
Pois me tal coita faz sofrer
qual sempr’ eu por ela sofrí,
des aquel día que a vi,
e non se quer de min doer
… (Afonso X)
MORDOBRE
As cantigas de amor acostumaban ser de
mestría, sen estribillo ou refrán, de aí
que o poeta debese amosar o seu bo
facer poético ao non poder repetir versos
enteiros.
A RIMA MACHO (AGUDA) DESTAS COMPOSICIÓNS SEGUÍA MÁIS FIELMENTE O MODELO PROVENZAL, FRONTE Á RIMA
GRAVE, MÁIS PROPIA DAS DE AMIGO.
Quer’ eu en maneira de proençal
fazer agora un cantar d' amor
… (Don Dinís)
AS CANTIGAS DE AMIGO TEÑEN ORIXE AUTÓCTONA
POIS PROVEÑEN DA LITERATURA ORAL GALEGA DE
CREACIÓN FEMININA.
NELAS A VOZ POÉTICA É UNHA DONCELA
DO POBO BAIXO QUE EXPRESA A SÚA
COITA DE AMOR POLO SEU AMIGO OU
AMANTE, SEMPRE AUSENTE, EN
SITUACIÓNS COMO A GUERRA, …
… NO SERVIZO AO REI OU DE CAMIÑO PARA SE CITAR COA
DONCELA.
A VOZ POÉTICA
FEMININA PODE
DIRIXIRSE Á NAI,
QUE SE CONVERTE
NA CONFIDENTE
DOS AMORES DA
SÚA FILLA CO
AMIGO, ANTE A
QUE TOMA
DIVERSAS
ACTITUDES:
… PROHIBICIÓN, AVISO, PERMISIVIDADE, DESCONFIANZA E MESMO CIUMES.
A SITUACIÓN
DESENVÓLVESE
SEMPRE NUN MARCO
NATURAL E PRECISO:
O MAR , A FRAGA ,
UNHA FONTE… , A
DIFERENZA DA
ABSTRACCIÓN DAS
CANTIGAS DE AMOR.
ASÍ, HAI CANTIGAS DE AMIGO BAILADAS, NAS QUE A MULLER EXPRESA A LEDICIA DO AMOR
CONVIDANDO AO BAILE.
AS DE ROMARÍA SON AQUELAS NAS
QUE O ENCONTRO
AMOROSO SE PRODUCE NUN SANTUARIO, LUGAR DE
REUNIÓN DOS AMANTES.
NAS MARIÑAS OU
BARCAROLAS A
VOZ POÉTICA DA
MULLER TOMA O
MAR OU AS SÚAS
ONDAS COMO
CONFIDENTES
DOS SEUS
AMORES CO
AMIGO.
AS SETE CANTIGAS DE MARTÍN CODAX QUE APARECEN NO
PERGAMEU VINDEL SON CLARAS MOSTRAS DESTE SUBXÉNERO.
OS RECURSOS FORMAIS DA CANTIGA DE AMIGO TEÑEN ORIXE POPULAR,
POLO QUE A REPETICIÓN DE VERSOS CONSTITÚE A SÚA FORMA BÁSICA.
O PARALELISMO SEMÁNTICO
ENTRE VERSOS SITUADOS
NO MESMO LUGAR DE
DIFERENTES COBRAS,
REPETINDO O SIGNIFICADO,
É UN RECURSO MOI USADO
NA CANTIGA DE AMIGO.
ESTE PODÍA CHEGAR A SER TAMÉN
SINTÁCTICO, MUDÁNDOSE SÓ A
ÚLTIMA PALABRA DUN VERSO A OUTRO
DO PAR.
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!(Don Sancho I)
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo!
Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!(Don Sancho I)
O LEIXAPRÉN FACÍASE DEIXANDO E
TOMANDO PARES DE VERSOS. OS
SEGUNDOS VERSOS PARALELÍSTICOS DO
PRIMEIRO PAR DE COBRAS APARECÍAN
COMO PRIMEIROS DO PAR SEGUINTE.
Ondas do mar de Vigo, Se vistes meu amigo,e, ai Deus, se verrá
cedo!Ondas do mar
levado, Se vistes meu amado,e, ai Deus, se verrá
cedo!
o por que eu sospiroe, ai Deus, se verrá
cedo!
por que hei gran cuidadoe, ai Deus, se verrá cedo!(Martim
Codax)
ADEMAIS, O REFRÁN, A REPETICIÓN DUN OU
VARIOS VERSOS AO FINAL DE CADA COBRA, APARECÍA
CORRENTEMENTE NESTE XÉNERO BASEADO NA
LITERATURA ORAL.
e, ai Deus, se verrá* cedo!
*virá
PORÉN, A MESTURA DE
XÉNEROS ERA USUAL:
MOITAS CANTIGAS DE
AMOR POSÚEN
PARALELISMO E REFRÁN, E
INCLUSO LEIXAPRÉN,
PROPIOS DA CANTIGA DE
AMIGO.
A dona que eu am’ e tenho por senhor
amostráde-mi-a Deus, se vos en prazer for,
se non, dáde-mi a morte.
A dona que tenho por lume destes olhos meus
e por que choran sempr’, amostráde-mi-a, Deus,
se non, dáde-mi a morte.
… (Bernal de Bonaval)
Nesta cantiga de amor aparecen o paralelismo e o refrán
A CANTIGA MÁIS ANTIGA
CONSERVADA É PRECISAMENTE
DE ESCARNIO, O QUE NOS
AMOSA A PRÁCTICA CORTESÁ DE
MODA DAQUELA.
O XÉNERO DE ESCARNIO E
MALDICIR PROCEDE DO
SIRVENTÉS MORAL
PROVENZAL, E NA GALIZA
PRESENTA VARIOS TEMAS:
A COVARDÍA
DALGÚNS
NOBRES NA
BATALLA, A
POBREZA NA
QUE OUTROS
NOBRES
CAÍAN, ...
… OS VICIOS
DO CLERO OU
A DUBIDOSA
MORAL DAS
SOLDADEIRAS.
TAMÉN OS XOGRARES ERAN OBXECTO
DE BURLA NESTAS CANTIGAS,
RIDICULIZÁNDOSE A SÚA HABELENCIA
POÉTICA.
Foi un día Lopo jograr
á cas dun infançón
cantar;
e mandou-lh’ ele por
don dar
tres couces na
garganta;
e fui-lh’ escass’, a meu
cuidar,
segundo com’ el canta.
… (Martím Soares)
NA CANTIGA DE ESCARNIO UTILÍZASE A RETRANCA E O DOBRE SENTIDO OU IRONÍA.
ESTE VERSO FAI ALUSIÓN A UN
CABALEIRO COVARDE QUE FUXIU A PORTUGAL
NUNHA BATALLA:Don Foão, que eu sei que há
preço de ligeiro, …
(Afonso Meendes de Briteiros)
MAIS A DE MALDICIR USA PALABRAS DIRECTAS, SEN EUFEMISMOS.
Abadessa, oi dizer
que erades mui sabedor
de todo ben; e, por amor
de Deus, queréde-vos doer
de min, que hogano casei,
que ben vos juro que non sei
máis que un asno de foder. (Afonso Eanes do Cotón)
ESTAS CANTIGAS
ADOITABAN SER DE
MESTRÍA POLA
NECESIDADE DE USO
DE LÉXICO VARIADO,
DANDO MOITA MÁIS
INFORMACIÓN DE
COBRA A COBRA.
OS XÉNEROS MENORES SON AQUELES MENOS CULTIVADOS. UN DELES, A TENZÓN, CONSISTÍA
EN POEMAS DIALOGADOS ENTRE DOUS TROBADORES OU XOGRARES.
A PASTORELA
TIÑA COMO
PROTAGONIST
A UNHA
“PASTOR” A
QUEN LOABA
UNHA VOZ
MASCULINA.
OUTRO
SUBXÉNERO
POÉTICO ERA O
PRANTO, É DICIR,
UNHA ELEXÍA
POR ALGUÉN
MORTO.
TAMÉN HAI CANTIGAS EN QUE A VOZ POÉTICA SE QUEIXA DA CHEGADA DO DÍA,
MOMENTO DA SEPARACIÓN DOS AMANTES: COÑÉCENSE COMO ALBAS OU ALBORADAS.
Algúns dos máis de cen trobadores coñecidos foron Afonso X o Sabio, o seu neto e rei portugués Don Dinís, Airas Nunes, Paio Gomes Chariño...; entre os xograres destacan Fernando Esquío, Codax,
Pero Meogo, Mendiño... , todos do s. XIII.
AFONSO X
Á parte desta literatura profana, existía outra relixiosa en galego-portugués: as
Cantigas de Santa María, mandadas elaborar por Afonso X o Sabio.
O PROPIO REI COMPUXO ALGUNHA,
MAIS A MAIORÍA DELAS SON DE
TROBADORES QUE POR ENCARGA DO
MONARCA RECOMPILARON DIVERSOS
MILAGRES MARIANOS.
Afonso X
ESTAS CANTIGAS, DENOMINADAS NARRATIVAS POR CONTAREN INTERVENCIÓNS DA VIRXE NO MUNDO, LEVABAN NOTACIÓN
MUSICAL E VIÑETAS DECORATIVAS EN MINIATURA.
Exemplo
dunha
cantiga de
Santa María.
O milagre
cóntase na
parte
superior de
cada viñeta.
Ante o poder
demostrado pola
intercesión da
Virxe na defensa
do castelo ante os
sarracenos
(viñeta 4), o xefe
destes decide
converterse á
relixión cristiá
(viñeta 6).
CADA DEZ CANTIGAS
NARRATIVAS HAI UNHA
LÍRICA, QUE, IMITANDO
O ESTILO DO AMOR
CORTÉS, EXPRESA O
AMOR DIVINO POLA
VIRXE, INTERCESORA
ENTRE DEUS E O SER
HUMANO.
A NARRATIVA MEDIEVAL FAI A SÚA APARICIÓN
TARDE, SOBRE OS
SÉCULOS XIV E XV.
o Xosé de Arimatea ou o Libro de
Tristán, onde se refire a historia de amor entre este e
mais Isolda.
As lendas do rei Arturo son tratadas en libros
traducidos do latín ou do castelán, como a
Demanda do Santo Graal,
TAMÉN A GUERRA DE TROIA APARECE
REFLECTIDA NA CRÓNICA TROIANA OU NA HISTORIA
TROIANA.
Os miragres de Santiago narran
os milagres realizados polo
Apóstolo na peregrinaxe a
través do Camiño de
Compostela.
DURANTE ESTES SÉCULOS O PODER CASTELÁN FOISE INSTALANDO NA GALIZA (A NOBREZA GALEGA FORA
SUBSTITUÍDA POLA CASTELÁ) …
… POLO QUE A FINAIS DO
PERÍODO MEDIEVAL A
LITERATURA GALEGA ESCRITA
CAE EN DESUSO CASE TOTAL
POR CARECER DE
COMPOSITORES E
PROMOTORES, O QUE SE
MANTERÁ AO LONGO DOS TRES
SÉCULOS SEGUINTES: OS
“SÉCULOS ESCUROS”.