Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de...

50

Transcript of Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de...

Page 1: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98
Page 2: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

2

Page 3: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

3

Número 9 • Maio 2004

Edita:Centro Galego de Vitoria-Gasteiz.C/ Gernikako Arbola, 1101010 Vitoria-GasteizTeléfono: 945 27 98 01Fax: 945 27 29 34e-mail: [email protected]

(en construcción)

Presidente: Ramón Pampín

Coordinan:Vicente Touzón VeigaAlberto Gil Castro

Portada: Alberto Gil Castro

Depósito legal: VI-279/00

Colaboran neste número:

Directiva do CentroAlberto Gil CastroJulio RodríguezTomás VeigasRamón PampínRomán CerqueiroBeni RojoFrancisco CorcueraVicente Touzón Mónica CalvoFélix Ortiz de ZárateAlberto BravoTxiki Tostado

SUMARIO

Limiar 5Día das Letra Galegas

Xaquín Lorenzo «Xocas» 6A ánima dun pobo 9A emigración da postguerra

entrevista a Josefa Rascado 11Citroën Hispania - Vigo 18Un anaco da nosa Historia

Os irmandiños II 24O Camiño de Santiago 28O noso Centro camiña

Actividades 33Grupo de Monte Saraibas 37Apertura Puerta Santa 38Excursión a Santiago - Finisterre 41

Curiosidades 43Balneario de Mondariz 44Páxinas abertas

O curruncho dos versos 47Mañana 49

Page 4: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

4

Nueva Junta Directiva

De izquierda a derecha

Fina Fernández: Vocal. Resp. coro Aturuxo.

Féliz Ortiz de Zára t e : Vocal. Resp. grupo de monte.

Julio Rodríguez: Delegado grupo Arte Galega.

Ramón Pampín: Presidente.

Manuel Pampin: Vicep. 1º, Delegado locales.

Beni Rojo: Vocal. Resp. grupo de teatro Alecrín.

Luis Mª Pena: Vocal, Federación Centros.

Luis Miguel Lamelas: Vocal, grupo A. Galega.

Chelo Galán: Tesorera.

Vicente Touzón: Vicep. 2º, Delegado Cultura.

Alberto Rodríguez: Vocal, grupo A. Galega.

Oscar Calvo: Interventor de cuentas

Mónica Calvo: Secretaria.

Page 5: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

5

Limiar

Xa foi pasando o inverno, de vagar, o verán está máis próximo e chegado este tempocada quen está a facer proxectos para as vacacións. Estreamos ano Xacobeo, o PríncipeD. Felipe, acompañado de oito presidentes autonómicos, presidiu a súa apertura (simbóli-ca) en Roncesvalles, por onde se espera que este ano pasen 50.000 peregrinos (din quemáis de 150.000 chegarán a Santiago por todos os camiños), todo un acotecemento ver osrueiros que levan a Compostela ateigados de camiñantes. Dicía o periódico que o dia 9 defebreiro o primeiro Xacobeo do milenio botou a andar en Roncesvalles, anque certamentexa botaran a andar o día 1 de xaneiro algúns peregrinos, querendo ser os primeiros, nesteprimeiro Ano Santo do século XXI, en deixar as súas pegadas neses camiños pisados ólongo dos séculos por millóns de pés dende que o sepulcro do fillo do Zebedeo se instalouen Compostela. Dos moitos camiños que seguiron os peregrinos desde tempos inmemo-riais para chegar á tumba do Apóstolo, o chamado Camiño Francés que pasa porRoncesvalles, é sen dúbida o máis importante, e o Príncipe Felipe destacaba nesa apertu-ra simbólica o papel do Camiño (ou camiños) de Santiago como ruta integradora coaEuropa transpirenaica e dos españois entre si.

As valoracións dos presidentes autonómicos foron variadas: «Hay que preservar ypotenciar este tesoro», dixo o presidente navarro. «Es un pilar de la cultura occidental»,presidente da Xunta. «Fue la primera globalización» presidente de Cantabria. «Hizo deEuropa un espacio que sus pueblos sentían compartido», lehendakari Ibarretxe. «La Riojase siente hija del Camino», presidente da Rioxa...

Paulo Coelho, que estivo en Vitoria a falar do Camiño, dixo, entre outras moitas cousasinteresantes, que «a peregrinaxe é unha metáfora das nosas vidas», que hai que sabermirar ó redor e tamén cara a dentro, e non buscar respostas, as preguntas teñen moitomáis interese; e tamén que hai que atopar o ritmo de un propio e non seguir o dos demais.

Sen dúbida será un acontecemento a resaltar este Xacobeo 2004. ¡Ánimo!T. V.

Se queres colaborar no próximo número (Nadal), envía os teus escritos efotos xunto cos datos persoais, aínda que asines con pseudónimo, antes do 15de outubro. Podes mandar os traballos para a revista Raiola por correo, por faxou por e-mail, ós enderezos do Centro Galego (páx. 3).

Page 6: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

6

No mes de xullo do anopasado a Real AcademiaGalega acordaba dedicar-lle o Día das Letra s

Galegas 2004 ao etnógrafo XaquínLorenzo Fernández, «Xocas», como eracoñecido popularmente. Cumpría destavolta lembrar a figura dun home queempeñou toda a súa vida no estudo ena divulgación da cultura popular eoral do pobo galego.

Naceu en Ourense o 23 de xuñode 1907, curiosamente na véspera deSan Xoán, data cargada dun simbolis-mo especial na cultura galega. Osseus pais pertencían á burguesíamedia ourensá e as súas riquezas pro-viñan da posesión dalgunhas terras enL o b e i ra (Baixa Limia) e na Arxentina.Precisamente, foron os seus proxeni-tores, que posuían unha sólida forma-ción cultural, os encargados de ins-truílo a el e mais ao seu irmán Xurxonas primeiras ensinanzas.

Máis adiante, fai o bacharelato noInstituto de Ourense, onde foi discípulode don Ramón Otero Pedrayo. As súasinquedanzas culturais quedan xa demanifesto naquel Ourense dos anos 20onde confluíron unha serie de homesque pasaron á historia do país comounha das súas xeracións máis brillantes,o Grupo Nós. Xaquín Lorenzo foi cola-borador e herdeiro directo de OteroPedrayo, Vicente Risco e, sobre todo,

Florentino López Cuevillas, quen ointroduciu no camiño da etnogra f í acando o animou a ampliar un pequenotraballo que Xocas lle presentou sobreo carro nas terras de Facós (Lobeira).

En 1923 morre o seu pai e queda av ivir cos avós xa que a nai botará tresanos na Arxentina, a onde se tra s l a d o up a ra arranxar uns problemas das pro-piedades da familia. De todos os xei-tos, seguiu a participar na vida cultura le matriculouse na Facultade deFilosofía e Letras de Santiago. Se xadesde moi novo comeza a inve s t i g a rsobre motivos etnográficos, arqueoló-xicos e históricos, a súa participaciónen diversas iniciativas inve s t i g a d o ras e

Román Cerqueiro

O Día das Letras Galegas 2004 lembra a traxectoriado etnógrafo Xaquín Lorenzo Fernández

Page 7: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

7

d iv u l g a t ivas tamén é prematura .Destaca especialmente a súa implica-ción no Seminario de Estudios Galegos(1923), no que ingresa coa presenta-ción do traballo xa citado. Os apare-llos do campo, como o carro e o xugo,merecerán unha dedicación especialna súa traxectoria e aínda habería quecitar que seu é o guión do documental«O home e o carro», que dirixiuAntonio Román en 1940.

En 1932 foi nomeado director doMuseo Etnográfico do S.E.G., institu-ción exemplar dedicada ao fomentodo estudo científico de todo o queafectase a Galiza nos campos dasciencias sociais e naturais e dashumanidades e no que colaborou naSección de Etnografía e Folclore e naSección de Prehistoria xunto conoutros alumnos e profesores comoB o u z a - B r e y, Fi l g u e i ra Va l verde, LoisTobío, Paulino Pedret, Antón Fra g u a s ,S a l vador Cabeza de León, XoséRamón Fernández Oxea, RicardoC a r valho Calero ou o seu irmánXurxo, compañeiro de inve s t i g a c i ó n sque morrería enfermo en 1934.

O compromiso galeguista levo u n oa participar tamén como militante debase nas iniciativas políticas daquelasx e racións de preguerra que loitabanpolo recoñecemento da singularidadenacional galega. A comezos dos anos30 milita na Irmandade Galerista,apoia o «Manifesto do Pa r t i d oNazonalista Republican» e intégra s eno Partido Galeguista (1931) partici-pando na campaña do Estatuto deAutonomía de 1936.

A Guerra Civil supuxo un freo brutalnestas actividades e a represión fran-quista non se fixo agardar. Con todo,Xaquín Lorenzo non correu a mesmasorte que outros compañeiros asasina-dos e exiliados, mais si que foi expe-dientado por pertencer ao PG e privou-se de opositar ao Ensino Secundario.Non foi home de militancia políticaa c t iva, dedicouse principalmente aoestudo e as súas conviccións católicaseran profundas, de aí que, como elmesmo relata, a pesar de ser mobiliza-do na guerra no bando vencedor salvoua súa moral disparándolle aos niños dasárbores e non aos inimigos.

Desde finais da guerra até que sexubilou en 1981 foi mestre no ColexioCardenal Cisneros de Ourense, onde oseu talante humano e a súa concepciónaberta e integradora da docencia mar-cou a moitas xeracións de alumnos. Oseu traballo no eido da arqueoloxía foiabondoso nestes anos e se antes doestalido da guerra traballara na catalo-gación dos castros da Terra de Lobeira,Borneiro (Cabana), Baroña (Porto doSon) e Troña (Ponteareas), despois esca-va o castro de Cameixa (Boborás), navila romana de Abelenda das Penas(Carballeda de Avia) e nos castros deCabanca (Castrelo do Val) e Castromao(Celanova).

En canto á etnografía, xa desde asúa estadía no S.E.G. a preocupaciónde Xocas céntrase na conservación dasdiferentes manifestacións cultura i sgalegas. Boa proba dese labor é o tomo«Etnografía, cultura material» incluídono proxecto Historia de Galicia d e

Page 8: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

8

Otero Pe d rayo. Poucos libros máisescribiu, pero moitas das súas investi-gacións foron publicadas en revistascomo Nós, Boletín da ComisiónProvincial de Monumentos de Orense,Boletín de la Real Academia Gallega,Cuadernos de Estudios Gallegos,Boletín Auriense, etc.

Cando en 1963morre a súa nai e ficasó, refúxiase nas ami-zades, especialmenteen Xesús Fe r r oCouselo e a súa familia, e mantén eav iva o contacto con Risco, Otero,Fraguas e outras xentes do S.E.G. e enta-bla amizade con investigadores portu-gueses, alemáns e ibéricos. Como sem-pre, súmase a toda iniciativa cultura l .C o l a b o ra co Museo Arqueolóxico deOurense e o seu Boletín Auriense, naComisión Provincial de MonumentosHistóricos e Artísticos, ingresa en 1951na Real Academia Galega co discurso«A casa galega», é nomeado correspon-dente da Real Academia da Historia en1954 e Presidente de Honra do Pe d r ó nde Ouro (1967), organiza unha misaregular en galego («a misa dos galeguis-t a s») a partir de 1968 na Catedral, asisteás tertulias da cidade, etc. A súa boadisposición cos máis novos e o seucompromiso desinteresado con calque-ra iniciativa que reclamase a súa pre-sencia ponse novamente de manifestona creación da Agrupación Cultura lAuriense en 1967, na que os ve l l o sgaleguistas uniron os seus esforzos ásn ovas xeracións para impulsar cursos delingua galega, excursións arqueolóxi-cas, xornadas, etc.

Coa chegada da democracia, reno-va enerxías ante o novo escenario e tra-balla na fundación do Museo do PoboGalego (1976), o referente da museísti-ca etnográfica de Galiza e un dos máisimportantes da Península. Aos recoñe-cementos públicos que viña recibindo

nos últimos anossúmanse outrosagora e a súa dedi-cación total á cul-tura e á identidadegalegas é motivode homenaxe:

Presidente do Padroado do Museo doPobo Galego, Premio Otero Pedrayo(1982), Premio Trasalba (1983), FilloPredilecto da Provincia de Ourense(1983), membro vitalicio do recupera-do Seminario de Estudios Galegos,Medalla Castelao (1984), PremioCelanova – Casa dos Poetas (1987), etc.e é obxecto de seminarios, congresos eoutras homenaxes.

Destacou, así mesmo, como debu-xante etnográfico e fotógrafo artístico,que foi lembrado no ciclo OutonoFotográfico coa exposición «Galicia aotravés dun obxectivo», que recolle omaterial fotográfico das súas investiga-cións. A súa biblioteca e arquivos gár-danse no Museo do Pobo Galego.

Faleceu o 18 de xullo de 1989 nasúa casa de Facós (Lobeira), quecedeu aos seus parceiros nunha mos-t ra máis da xenerosidade, o desintere-se e a gratitude coa que dedicou todaunha vida de esforzo e estudo aGaliza para facela máis recoñecíbel,máis culta e máis moderna.

Coa chegada da democracia,renova enerxías ante o novo esce-nario e traballa na fundación do

Museo do Pobo Galego

Page 9: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

9

Se puidesemos recoller e estampar cadaun dos acontecementos, lembra n z a s ,imaxes familiares, paisaxes, etc., que ó

longo da vida foron conformando unha parte,quizais toda unha historia, estariamos a recollera alma ou a esencia de cada momento, ás ve c e sabonda cunha simple fotografía para rememora ras cousas e os momentos gratos e tamén aquelesque non o foron tanto.

Quizais tiñan iso moi claro eses fotógrafosque co seu obxetivo plasmaron en branco enegro a alma de Galicia no seu máis enxebreacontecer.

Pasando follas dun exemplar de EspasaCalpe «Galicia en blanco y negro»puiden revivir recordos, momentose lugares da miña terra galega. Estesf o t ó g rafos ós que quero nombra rcon certo orgullo son: Pa ch e c oVi l l a r, Chicharro, Raniero, Bene, LaMelonge, Zubillaga, Mas, Huvillón,Valentín, Mendía Novoa, Zagala,Varela, Limia, Carrero Aceve d o ,Fe r r e r, Adolfo Marino, Blanco... ,entre outros, e unha grande partedun legado fotográfico anónimo doque se pode dispoñer enBibliotecas, Concellos, Obispados,etc., que souberon retratar con gra n-de realismo e mestría a ve r d a d e i raesencia dun pobo.

É unha grande riqueza poder contarcon estas estampas, moitas veces ama-relas porque o tempo tamén pasou por elas,para recordar ou coñecer parte dunha historiaá que doutra maneira non houberamos tido aoportunidad de nos achegar.

Co paso do tempo, os pobos e aldeas de

Galicia fóronse despoboando coa marcha dassúas xentes a outros países, a outras cidades...Estes intrépidos antropólogos do cliché, fixe-ron posible que cada lugar, paisaxe rural,medio familiar, acontecemento social, omomento duna despedida..., quedaran plas-mados para revelar ó mundo unha realidademoi nosa, moi da Galicia dos pasados séculos.Todo un placer esa lembranza dos nososancestros e para que os novos poidan ter unhaidea do que foi a nosa terra e de como esesmestres recolleron os anacos da súa historia.

Fotos de todos os recunchos que confor-man o solo de Galicia. Tamén fotos coa des-pedida dos barcos que desde Vigo saían car-

gados de emigrantes cara ás Américas, BosAires, A Habana, Venezuela, Brasil... Viúvasque choran ós seus maridos, con fillos que apenas coñeceron a figura do seu pai emigrado.

Beni Rojo

A ánima dun pobo

Saída dun buque con emigrantes, c. 1955 - Arquivo Espasa

Page 10: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

10

Pescadores que faenan nos seus barcos, gañandoo pan e enchendo as nosas prazas de pescado.Lugares de encanto en acontecementos sociais.Mulleres enchendo as súas «sellas» de auga noscaños dunha fonte, que se converte en auténticacorresponsalía do pobo, onde nacen romancesdisimulados aproveitando as horas nas que asmozas concurren ó lugar.

Fontes romanas, calzadas que enlazan conportos de mar, escenas agrícolas como a malla,ou o taimado do centeo ou trigo. Nais coa penaescrita na face pola marcha de algún fillo. Feirasonde o producto se expón para a venda ou otroco. Personalidades importantes retratadas convestidos de época. Mananciais medicinais, fontespreñadas de saúde. Toda a escena económica esocial dun pueblo vista e retratada desde a almae para a alma.

Todas estas fotografías son maioritariamentede particulares afeccionados, que xa entón mos-traron interese por coleccionar vistas, monumen-tos, obxetos, etc., captadas polo obxetivo dosmáis destacados fotógrafos galegos.

A alma dun pobo fotogra f i a d ana súa máis xenuina realidade.Un exemplo do labor destesintrépidos e grandísimos profe-sionais é a exposición fotográfi-ca no pobo de Cortegada deBaños (Ourense); o Concellot ivo a ben facer esta recopila-ción para disfrutala noBalneario do citado pobo nab e i ra do río Miño.

O noso agradecemento comogalegos a estes gra n d í s i m o sartesáns da fotografía que nosmostran nas súas instantáneasmáis dun século de historia.Coplas de cego na feira, c. 1955 - arquivo Espasa

A malla, c. 1932 - colección IPS-CSIC

Page 11: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

11

Estamos a falar con Jo s e f aRascado, unha muller que comotantas outras tivo que deixar a súaGalicia natal e saír polo mundo

adiante á procura dun lugar onde podergañar un peso. A Josefa parece que lleferve o sangue, é desas persoas que nonpoden permanecer inactivas. «Estou unchisco nerviosa», di.¿De onde é vostede, Josefa?Eu son da provincia de Ourense, o meupobo chámase Cernado.

¿En que ano naceu?Nacín no ano dezaseis, teño agora 87anos. Son moitos anos e pasei moitascalamidades. Só tiña dez anos candofinou miña nai. Eramos cinco irmánscoma cinco ratiños, eu era a maior equedaba con eles en casa. Cando o paiviña dos eidos, cansiño de traballar,puñámonos todos a redor del a chorare el vertía bágoas coma unha fontementres nos acariñaba. Sendo tan nenativen que axudar a criar a meus irmáns,tiña que facer de nai como quen di. Bo,aquilo xa pasou —fai un aceno coatesta, como rexeitando os recordosi n g ratos—. Eu, anque son pequenasempre fun arteira, no referente ó traba-llo nada nin ningún me puxo medonunca.

¿E como foi que veu para a Vitoria?Pois mira, o meu marido e mais euc o m p ramos unha casiña alí, no pobo,cando se partiu a facenda, e nonhabía onde gañar un can, así é quet ivemos que saír polo mundo.Primeiro o meu marido veu para

Vitoria e logo marcharon a Fra n c i aoutro veciño e mais el, tiña alí algúnsfamiliares, anque nin chegou a ve l o s .Pa raron pouco tempo porque Fra n c i adaquela tampouco estaba ben, casenon gañaba para se manter.

¿En que ano foi eso?Foi o ano... agora non recordo, nocorenta e tantos. Cando tornou deFrancia marchamos os dous, o meumarido veu de novo para Vitoria e eufun para Reus, porque tiña alí uns pri-mos e coloqueime moi ben, no hospi-tal. Logo o marido mandoume vir paraxunto del, e as monxas, que me querí-an moito, dicíanme que mandara ir ómarido para xunto de min que elas lleprocuraban traballo, pero a min Reusnon me pintaba ben e viñen paraVitoria. Aquí tamén sucedía daquelaque gañaban pouco máis que para

Alberto Gil - Vicente Touzón

A emigración da postguerra

Josefa coa súa neta na biblioteca do centro Galego

Page 12: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

12

pagar a patroa. Entón acordaron quelles era mellor ir de criados a un pobode por aquí e dese xeito podían aforrartodo o que gañasen, e así o fixeron.Logo un veciño aconsellou ó meu mari-do que estaría ben de pastor, e foi desexeito que nos convertemos en pastores.

¿En que pobo estaban?En Ullíbarri Olleros, estivemos alí tresanos. Bo, teño que dicir que cando saí-mos de Galicia deixamos os fillos cosavós, ó cabo dun ano fomos por eles.

¿Por que se foron de Ullibarri Olleros?Cousa das envexas que hai en todaspartes e nas aldeas aínda máis. Euanque son pequena, xa dixen que funfina para o traballo e para buscar avida; o primeiro ano xa mercamos unmarrancho e eu ía á rebusca das pata-cas nas pezas dos veciños onde o meumarido estivera servindo. Así é quepolas mañás ía rebuscar nas patacas epolas tardes ía traballar onde me pare-cía, a gañar un pequeno xornal, e así

iamos vivindo; ese primeiro ano mata-mos o cocho, eu tiña galiñas, tiña coe-llos, e tivemos algo de taberna tamén.Había un veciño que lle ía con contosó alcalde, que era quen nos pagaba,que se eu vira baixar os xatos e non foradarlles volta, que se isto, que se aquilo,así que eu xa non podía seguir alí edíxenlle ó marido que fose aMonasterioguren a ver se se podíaaxustar, e así foi, estivemos alí seisanos, tres coidando gando e outros tresgañando xornais, tiñamos onde gañar oxornal todos os días.

¿Era duro o traballo de pastor?Si. Eu pasei moitas calamidades cogando, sobre todo as bestas eran malascomo o mesmo demo, ás veces habíaque andar tras delas ás tantas da noitepolos camiños e polas pezas para face-las ir ó monte. Pasábase moito traballo.

Neses anos coa falta de tantas cousas,¿había quen se dedicaba ó estraperlo?Non, estraperlo non había. O peor erao pan, dábannos un pan que parecíafeito de salvado, e nós tiñamos tressacos de trigo en casa e non había ondemoelo, en Okina había muíños, perotíñanos precintados; bo, nós o pan nino probabamos por llelo deixar ós fillos,tal era a miseria daqueles anos, e aíndaasí chegaba a pouco. Un día díxome ofillo: mamá por qué nos trouxeches dacasa do avó, alí había pan e aquí temospouco e malo. Tanto se me meteu nopeito aquela mágoa do fillo que denoite marchei a Okina onda unha seño-ra que coñecía moito e sabía que fací-an pan, e díxenlle, veño pedirlle unfavor moi grande. «Se está na miña

Josefa coas netas

Page 13: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

13

¿E como se decataron de que levaba ocafé?A min xa me seguían as pegadas desdeTrives. E seguíanme, o motivo non oquero dicir, porque me denunciou unprimo carnal, era un mal bicho e desdeentón nunca máis o puiden ver.

Despois acordamos vir para Vitoria.Xa había máis traballo e tamén se paga-ba mellor.

¿Onde traballaba o seu marido?El traballaba nunha carpintería e taméncortaba o pelo. Logo coñeceu óHerminio, Herminio Alonso, que tiñaun obradoiro na Virxe Branca ondeafiaba toda clase de ferramentas earranxaba os paraugas; coñeceuno por-que levaba alí os aparellos a afiar, efixéronse amigos. Un día díxome sequería ir traballar con el, que precisaba

man, dixo ela, xa sabes que o que euteño e tamén teu.» Pois véñolle pedirque me venda unha fogaza de pan.«Pois cunha soa non te vas, dixo ela,hoxe hai e máis adiante xa se verá.» Evolvín atravesando a serra en plenanoite con tres fogazas coma tres rodasde carro que pesaban o seu, cheguei ácasa suando. Pola mañá boteinas ribada mesa e díxenlles, aí tedes pan meusfillos, comede ata fartar. Coido queaquelo foi a fin das nosas miserias.Pero naqueles anos despois da guerra,ti traficahes algo con café, di a súa netasorrindo.

Bo, aquelo máis vale non lembralo. Foisó unha vez, ¡as miserias eran tantas!Díxenlle ó marido, vou ir uns días aGalicia e mirarei de traer algún café; elnon quería, pero eu era moi terca.Merquei o café a bo precio e viña conel moi leda, mais na Rúa de Petín baixodo coche de liña e vexo que os gardasnon me perden pé. Andei aguda e ametade deixeino nunha tenda ondetiña coñecidos, pero a outra metaderequisárona os gardas, e leváronme ácadea ó Barco de Valdeorras, alí meté-ronme nunha choupana onde tiñan aspatacas e outras cousas.Eu aquí non penso quedar, díxenlles, aver se pensan vostedes que eu son unhabesta. Saíron e de alí a un pouco volve-ron por min para levarme ó cuartel,polo menos durmín nun cuarto ondehabía unha cama. Pola mañá estabande matanza e ofrecinme para lles axu-dar ás mulleres a lavar as tripas no río ea r ranxar as cousas. Aquela mesmanoite xa me deixaron ceibe.

No Centro Galego de Vitoria-Gasteiz

Page 14: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

14

carraxe no corpo que tirei coa bata ribado mostrador e díxenlle, aí che queda,que isto tamén é teu, xa sei que aquínon teño nada, que o taller é teu, peroalgo tería que pintar e decidir cando tinon estás, voume e non penso volver.Fun para casa e non parei de chorar,pensando que ía ser de min, pensaba aonde ía ir, ós meus anos, así queendoutro día as once collín camiñocara ó taller mordendo o xenio; candocheguei xa el estaba pechando a portapara ir en busca miña.

¿Era bo afiando, tiña sona?Si, afiaba moi ben e tiña sona non só enVitoria, senón nos pobos de arredortamén.Naqueles anos había unha chea deafiadores galegos en Vitoria.Bo, moitos non, había tres.

¿O seu marido sempre traballou decarpinteiro desde que se instalaron enVitoria?Si. Estaba nun taller de carpintería narúa Badaia... Ali deixou os dedos dasdúas mans. Quedou inútil das mans esen un can. Aquel patrón foi un sinver-gonza, díxome que non me preocupasecando foi do accidente, que ía seguirigual no taller, e logo con enganosmándalle firmar un papel dicindo queera para cobrar o do seguro, e... E dei-xouno na rúa e sen un can. Ai... Cadavez que o penso... Que diferenciadaqueles tempo ós de agora, cantos tra-balliños e cantas calamidades e cantasinxustizas.

¿Agora vai a Galicia con frecuencia?Só unha vez ó ano, aló polo mes de

un axudante para arranxar os paraugas,el tiña traballo abondo afiando, porqueafiaba moi ben. Eu sabía que el, anqueera boa persoa, tiña moito xenio e eutamé teño o meu, así que lle dixen queía un mes a proba, se conxeniabamosseguía e senón deixábao.Ó cabo do mes decidín continuar, efomos tirando, pero tamén pasei asmiñas, dunha vez estiven ch o ra n d otodo o día do mal que mo fixo pasar;resulta que viñera unha señora que eradun pobo de fóra de Vitoria e queríaafiar unha tixeira, ela viña cun neno nocolo; resulta que o Herminio poñía astixeira que eran para afiar no día nunsitio, e as que non tiñan présa noutro.Cando el chegou xa lle dixen que viñe-ra aquela señora coa tixeira e que llapuxera coas de urxencia, porque estabacun neno no colo e tiña que volver ópobo no tren; el calou, pero cando foia muller pola tixeira, estaba sen afiar. Aseñora dille que eu lle dixera que paraesa hora ía estar, que non podía agar-dar, e el contéstalle que eu alí nonmandaba nada. A min metéuseme tal

Celebración dunha voda en Galicia. Despois do marisco e oviño do Ribeiro ven o cava e mais o habano.

Page 15: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

15

¿A que se dedicaban normalmente os queviñan de Galicia?Traballaban nas fábricas ou na construc-ción, aquí xa había traballo daquela.

¿Recorda cando se fundou o CentroGallego?Si que o recordo. Coido que foi no ano 55

¿E que vida tiña o Centro Gallego naque -les anos?Bo, xa sabes, tiña poucos socios, porqueninguén quería pagar, entón había poucodiñeiro. Non se pagaba moito, coido queeran cinco pesos a cuota, pero ata iso cho-raban, porque non había. Nós iamos ossábados e os domingos.

¿Que actividades se facían, había baile...?Non había sitio, era un local pequeno.Iamos comer a tapa de pulpo, empanadase parolar cos amigos.

Moitas gracias a Josefa e que siga con esederroche de enerxías e ganas de vivir.

San Xoan, e paso alí unhat e m p a d a .

¿E vai vostede soa?¿E logo? Teño oitenta e seteanos, pero aínda cavei ahorta toda e arrinquei ash e d ras que subían un metropor enriba da parede,podei as árbores, corteiunha pereira que xa estabamedio ruín...

E foi atropelada tres ve c e s—di a súa neta—; a primei-ra vez rompéronlle o bra z oesquerdo; a segunda apañouna unc o che co espello retrovisor estandoela na beirarrúa; o terceiro accidentesufriuno saíndo do clube de xubiladosdo Pilar.Este último foi hai dous anos, pillou-nos unha rapaza que ía mirando ondepoder aparc a r, a outra señora e a min.Quedei tirada na rúa co coche riba demin e ch ovendo a cántaros, así esti-ven media hora ata que chegoa aambulancia. Tiña a perna esquerdarota por tres sitios, as coxas negra scomo a noite. Puxéronme 17 inxec-cións para facer circular o sangue.Cando me puiden erguer díxome omédico, señora Josefa fágase á ideade que a partir de agora terá queandar cun tacataca, e se a cousa va iben, con muletas.¿Como?... ¡Vas ter gana de me ver amin así!, díxenlle.

De alí a pouco xa andaba como senada —di a neta.

Josefa co seu marido (abaixo á dereita). Eran os primeiros anos do Centro Galego.Herminio é o que ten man levantada.

Page 16: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

16

La muralla de Lugo es uno de losgrandes monumentos heredados delImperio Romano, sin duda la cons-trucción defensiva más importantede España dentro de la arquitecturamilitar romana.

Emplazada en la parte más ele-vada de la loma en que se asienta laciudad, la muralla que circundabala población antigua, se mantienesin solución de continuidad, con-servando una buena parte de lafábrica primitiva. Su forma es la de un cír-culo irregular.

Su aspecto actual responde en casi sutotalidad a su configuración original, sibien en la Edad Media sufrió modificacio-nes considerables.

Lucus Augusti (selva o bosque de espe-sos árboles de Augusto) es por antonoma-sia la ciudad romana de Galicia. Fuefundada en el año 15 a. de C. por el lega-do de Augusto, Paulo Fabio Máximo, unavez pacificado el Noroeste, convirtiéndoseen la capital de la Gallaecia septentrional.Augusto César fijó aquí el Tribunal delConvento jurísdico de la provincia lucen-se. Desde su inicio se construyó como una

ciudad en auge: poseía baños públicos ter-males al lado del Miño y muchas casasurbanas adornadas con pinturas y mosaicos.

La inestabilidad y los conflictos del sigloIII aconsejaron la fortificación de la ciudadque modificó el trazado urbano de la yaexistente.

Posiblemente las murallas comenzaron aconstruirse por aquel tiempo, eligiendo parasu emplazamiento lo que bien pudierahaber sido la meseta de un gran castro cer -cado por los fosos naturales que por tres desus puntos cardinales le ofrecía la faja deagua del río Miño y de los riach u e l o s

Paraday y Chanca.Según Madoz, si la muralla no pertenece

a los tiempos de la república, debe de serde la época de Augusto hasta Trajano, ysegún Balsa de la Vega, tal vez haya sidorestaurada en su parte alta en tiempos deCosntantino, que empezó a regir los desti -nos del Imperio en los comienzos del s. IV.

Las infraestructuras que le confieren sucarácter urbano siguieron en uso a lo largode los siglos. El acueducto, reformado porel obispo Izquierdo en el siglo XVIII, les

Muralla de LugoFélix Ortiz de Zárate

Page 17: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

17

proporcionaba agua a los lucenses hastael siglo pasado. Las termas, construidas enlos primeros años de nuestra era, siguieronsiendo baños públicos hasta tiemposrecientes, y hoy las alberga un modernobalneario.

La muralla fue levantada entre los años265 y 310 de nuestra era. Mide 2157metros de longitud, el adarve tiene unaanchura que varía entre los 4,5 y los 7metros, y la altura oscila entre los 8 y los12 metros. Actualmente conserva 82torres, frente a las 85 u 86 iniciales, aunqueno todas son originales ni pertenecen a lamisma época. Cinco de las diez puertas sonromanas, aunque con remodelaciones yañadidos posteriores.

Las excava c i o n e sarqueológicas de sola-res de la Ronda de laM u ralla permitierondetectar el inicio de unfoso exterior, en algu-nos puntos reforzadopor trincheras.

La imagen más genuina de lo que era elaspecto de las torres romanas la ofrece elcubo de la Mosquitera, que todavía conser-va dos ventanas en arco, vestigio que, juntoa otras noticias históricas, invita a suponer

que las torres originarias se elevarían una odos plantas por encima del adarve.

Los actuales accesos a la Muralla sontodos modernos, mientras que los roma-nos tenían las escaleras encajadas en el

a d a r ve coincidiendo conlos cubos.El uso continuado de estafortificación a lo largo delos siglos obligó a múlti-ples reformas y recons-trucciones, las últimasimportantes se produjeron

en los años setenta, cuando se la liberó delas edificaciones adosadas.

En el año 1921 fue declarada monu-mento nacional. A partir de ese momento

su conservación estuvo a cargo delEstado y en el año 1994 su tutela pasó ala Xunta de Galicia.

Recorrer la Muralla se convierte en unaexperiencia cultural de primer orden, unviaje por dieciocho siglos de historia, yopersonalmente lo he hecho y os reco-miendo que cuando visitéis Lugo nodejéis de dar un paseo por la Muralla.

Mi agradecimiento a Estrella y Antoniopor la ayuda prestada en la redacción deeste artículo.

Declarada Patrimonio de laHumanidad en el año 2000.

Después de 17 siglos se mantienegrandiosa, imponente y, sobretodo, viva, radicalmente viva.

Page 18: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

18

Citroën Hispania - VigoFrancisco Corcuera Villacián

La evolución de la industria del automóvil y de su mercado en España, durante losúltimos años, ha sido vertiginosa y apasionante. Citroën Hispania fue uno de losprotagonistas indiscutibles de esta evolución. No sólo fue la terc e ra empresa auto-m ovilística con presencia industrial en España, sino que ya desde 1.925 existía

una Sociedad Española deAutomóviles Citroën (SEAC ) ,p a ra la comercialización delos modelos de la marca enEspaña. No es de extra ñ a r,por tanto, que Citroën estéunida, desde hace genera c i o-nes, al concepto del automó-vil, e incluso al progreso denuestro país.

Los españoles han visto circ u-lar por sus carreteras losmodelos emblemáticos de lahistoria de Citroën. Entre ellos,los tres candidatos a Coch edel Siglo: el Traction Ava n t ,diseñado por Flaminio Bertonien los modelos 7,11,15 y 22Ligeros, el 2CV y el DS; únicam a rca con tres automóviles

seleccionados para obtener este premio, hecho que no sorprende, ya que Citroën tra d i c i o-nalmente se ha caracterizado por su incorformismo con las pautas establecidas y por su vo l u n-tad rompedora e innova d o ra, lo que le ha llevado a marcar hitos en la historia del automóvil.

En 1.957 se constituyó una sociedad anónima, que se denominó Citroën Hispania,p a ra la fabricación de los automóviles de lam a rca francesa. Se instaló en la zona franca deVigo con una superficie de 400.000 m2, y en unprimer momento se dedicó a la producción deuna nueva furgoneta sustituta de la AU, fabrica-da en Francia desde 1.954.

Este modelo incorporaba un motor de 425 cm3 y12 CV, que le permitían llevar hasta 250 Kg. Las pri-m e ras unidades salen en abril de 1.958, con la fina-lidad de ser exportadas 20 unidades a Marruecos;

Page 19: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

19

a fin de año viajaron hasta ese país unas60 unidades.

Cuatro años más tarde alcanzó populari-dad en el mercado nacional con la fabri-cación de la berlina 2 CV. Su posteriordesarrollo tuvo como base la construc-ción de las diferentes variantes de esevehículo. Esto se produjo en 1.967,cuando se diversificó la producción delos diferentes tipos y modelos franceses.

Primero apareció el Dyane, una deriva-ción del 2CV, y luego un simpáticoMehari en 1.969.

Hoy en día, pese a sus limitaciones desuperficie (650.000 m2) y a su ubicación geográfica, se ha convertido en uno de los cen-tros industriales de automoción más rentables y productivos de Europa.

Reseñas históricas

La marca Citroën no surgió, como es frecuente en la historia del automóvil, por especu-laciones relacionadas con el motor, sino como una aplicación de fábricas construidasdurante la primera Guerra Mundial en una ciudad francesa, JAVEL, para la fabricación dematerial bélico.

André Citroën, ingeniero de profesión, montó una industria bélica de fabricación de obu-ses, para cubrir en lo posible las fuertes ofensivas que las tropas alemanas lanzan contralos frentes de Francia, a cuyas embestidas los ejércitos franceses no podían hacer frentepor escasez de obuses. Citroën se siente orgulloso de su servicio a la causa francesa: cin-cuenta mil obuses diarios son, en efecto, una gran cooperación.

Al finalizar la guerra, ve el momento de convertir su obra, concebida para la guerra, ydedicarla a una labor al servicio de los franceses. Su vieja idea de imitar al legendarioHenry Ford, con quien mantenía estrecha amistad, le lleva a montar una fábrica de auto-móviles, pero de modelos populares, al alcance del mayor número de usuarios posible.Sus primeros esfuerzos están encaminados a la fabricación de un coche popular.En 1.919 ya está en el mercado el primer «Citroën»: un cuatro plazas abierto, cuatro cilin-dros y 1.327 cm3 de cilindrada. Su precio 11.000 francos.

Este coche fue todo un éxito. De JAVEL salen cientos y cientos de coches, en 1.919 eraya una de las fábricas más activas de Francia.

Page 20: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

20

Ante la difícil situación econó-mica del país, y la suya propia,Citroën se ve en la necesidadde producir un coche más eco-nómico. Diferentes modelossacan a la empresa de su difícilsituación, permitiendo la am-pliación de sus factorias (En1.921 el B-2, en 1.922 el 5 CVTrefle, en 1.925 el B-12, en1.926 el B-14).

Con los automóviles de laserie «C» entra Citroën en unaetapa de aciertos de gra nimportancia. En el Salón delAutomóvil de París de 1.928se presenta el C-6 derivado delmodelo C-4, en fabricacióndesde 1.924.

Este modelo es el primerCitroën equipado con unmotor de seis cilindros enlínea, con un diámetro de pis-tón de 72 mm y desplaza-miento de 100 mm, cubicabauna cilindrada de 2.442 cm3,proporcionando una potencia

de 42 CV a 3.000 r.p.m., que le permitían alcanzar una velocidad máxima de 105 Km/h.

Solidez y potencia, reprise, silencioso y elegancia en las líneas de la carrocería son lospoderosos argumentos a favor de este automóvil.

En 1.934 Citroën anuncia un modelo que va a hacersefamoso, el «Traction Avant». Presentado al público el 18 deAbril de 1.934, causó gran sensación. Se trataba de unaberlina con un nivel tecnológico y de confort muy porencima del resto de vehículos. Se mantuvo en catálogohasta 1.957, marcando un antes y un después en la tecno-logía automov i l í s t i c a .El «Traction» incorporaba estructura monocasco, tra c c i ó nd e l a n t e ra, frenos hidráulicos en las cuatro ruedas, suspensiónindependiente y carrocería aerodinámica. Estas cara c t e r í s t i c a s Citroën C-6 de 1.930 descapotable

Citroën «tipo A» de 1.919

Page 21: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

21

lo hacían único, la mecánica sem o s t raba muy robusta y fácilmentes u p e raba los 100 Km/h. A pesar delas complicaciones que crea laconstrucción del eje delantero quedebe asumir al mismo tiempo tra c-ción y dirección, la carrocería y elmotor se convierten en auténticaso b ras maestras de concepciónaudaz. El confort de marcha, laseguridad, estabilidad y maniobra b i-lidad del vehículo son compara b l e sa los vehículos actuales.

En 1.936 se inicia el proyecto de unsingular modelo conocido como«Ciclope», en el cual ya se ven lasformas básicas del 2 CV, pero conun solo faro.

Se presenta el vehículo en el Salón de París en 1.948 con el capot sellado y sin motor.La reacción de la prensa y de la opinión pública es de escepticismo e incluso de bur-la. En el siguiente Salón de París, el 2 CV se presenta completamente motorizado. El« Patito feo» comienza a cautivar a la gente, y un año más tarde no se logran atendertodas las solicitudes para adquirir uno. El Director General de Citroën en aquella épo-ca, resumió con una frase el objetivo del proyecto: «cuatro ruedas sobre un para g u a s » .

El Citroën 2 CV acabó siendo el quin-to vehículo más vendido de la histo-ria, codeándose con otros mitos,como son el Vo l k swagen Escara b a j o ,el Ford T, el R-4 y el Seat 600. El 27 dejulio de 1.990 cesa la fabricación del2 CV, después de 41 años, 8 meses y21 días de fabricación, se han ve n d i-do 3.872.583 de 2CV hasta el 31 dem ayo de 1.991. De esta cifra, 143.132unidades corresponden a los realiza-dos en la factoría de Citroën en Vi g op a ra el mercado interior, y otra s137.327 se destinaron desde la fábri-ca gallega a la exportación.En 1.955 se presenta en el Salón deParís el modelo Citroën DS, antes de

Citroën «Tactiom Avant» modelo 7 de 1.935

Page 22: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

22

su lanzamiento el DS fue un coche muy esperado, para su diseño los ingenieros teníancarta libre, el objetivo era crear la mejor berlina del momento. El modelo al que debíasustituir, el «Traction Avant», obligaba a crear otro mito del automóvil.

La expectación creada fue tal que al final de la primera jornada del Salón se llegó a las12.000 peticiones de compra. No era para menos, tracción delantera, suspensiónhidroneumática con corrector automático de altura, mecanismos asistidos, caja decambios de cuatro velocidades semiautomática, chasis de plataforma integrada, conelementos desmontables y radiador totalmente carenado. Inició una nueva era en lahistoria del automóvil.

Referente a la estética, más importante fue el cambio en el frontal del vehículo reali-zado en 1.967, cuando se embutieron los faros y se refinaron los contornos del fren-

te para lograr una reducción enla resistencia al avance aerodiná-mico, los focos de luz era norientables en curva y tenían unsistema de autonivelado que res-pondía rápidamente. En total1.600.000 vehículos DS-ID en25 años de producción. Lasmotorizaciones se modificaron yse actualizaron de vez en cuan-do, las potencias llegaron desdelos 66 CV del ID 19, a los 130CV del DS 2.3 i.e.

Ciroën 2CV. Berlina, modelo de 1.949

Page 23: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

23

La actualidad

Datos del 7 de Noviembre de 2.002 especifican que la fábrica del grupo francésPSA Citroën en Vigo superó su record histórico de producción con 476.000 unidades.La planta gallega, pese a sus limitaciones de superficie (650.000 m2) y a su ubicacióngeográfica, se ha convertido en uno de los centros industriales de automoción más ren-table y productivos de Europa.

Así mismo, la factoría viguesa cerró el ejercicio 2003 con una producción de472.000 vehículos, lo que representa, según fuentes de la empresa, el mantenimientode la alta competitividad de la misma. Las exportaciones crecieron durante este año un1 por ciento, con un total de 415.500 unidades, lo que supone el 88% de la produc-ción de la planta.

El Citroën Xsara Picasso, con 199.000 unidades, resultó ser el modelo más producidod u rante 2.003, seguido del Citroën Berlingo, con una producción de 144.700 unidades. Po rsu parte, del Peugeot Partner se fabricaron 100.250 unidades y del modelo Citroën C15 untotal de 28.000 vehículos. Aún así, el balance de esta actividad se cerró con un ligero retro-ceso del 2 por ciento respecto al ejercicio anterior, según la misma fuente.

En el mercado español, el Citroën Berlingo ha sido año tras año el líder de los vehí-culos comerciales.

Los principales países a los que se exportan vehículos desde Vigo son: Francia,Inglaterra, Alemania e Italia, aunque también a otros países de los cinco continentes.

En cuanto a la inversión realizada en la fábrica durante 2.003, desde la empresa sehace mención a la cantidad de 90 millones de euros, que se destinaron a poner a punto,optimizar y modernizar las instalaciones, destacando la implantación de una nueva líneade corte en el sector de embutición, que comenzó a funcionar el pasado mes de Ju l i o ;también se llevará a cabo la ampliación de la superficie industrial en 250.000 m2.

Gráfica de producción de diferentes marcas automovilísticas

Page 24: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

24

Oesplendor dos séculos cen-t rais da Idade Media enGalicia comezou a decaer afinais do século XIII, coa

morte de Afonso X o Sabio (autor dascantigas de Santa María, a última granobra poética medieval escrita no nosoidioma, o galego). Ó longo do século XIVsucedéronse pestes como a famosa «PesteNegra», alá polo ano 1348 e que chegouata a península en naos xenovesas quec o m e rciaban con Oriente; os efectosforon claros, morreu máis dun tercio dapoboación en toda Europa, especialmen-te no Mediterráneo, moitas herdades ecampos resultaron abandonados, porquenon había quen as traballase; fóronsesucedendo outras graves pestes (no ano1387, o duque de Lancaster fuxiu deOurense porque a peste afectou ao seuexército), fame e guerras no Reino deGalicia, o que provocou grandes e pro-fundos conflictos sociais que desencade-aron as Guerras Irmandiñas no século XV.

O nome de Guerras Irmandiñas pro-vén das Irmandades que comezan a abro-llar polo ano 1418, compostasxeralmente por xente das vilas e das cida-des (seguindo o exemplo das que habíanoutras zonas da Coroa de Castela). Asirmandades comezaron desenrolandoaccións dirixidas a protexer a ordepública, pero logo se converteron enlevantamentos contra o señorío eclesiás-tico e a favor da condición realenga. Osacontecementos deses momentos sonconfusos, mais en Santiago os gremioschegaron a controlar o concello e nacidade de Ourense cercaron ó bispo na

catedral, onde morreu o ano seguinte.

As irmandades eran autorizadas e ásveces fomentadas polo propio rei comounha forma de combater a posición danobreza. En Galicia rexístranse, no sécu-lo XV, dúas Irmandades, que deron lugarás dúas guerras.

A Primeira Guerra Irmandiña

A esta guerra deron en chamar «fus-quenlla» os seus inimigos, comezou noano 1431 en terras do señorío da casa deAndrade. O titular desta, Nuño Freire deAndrade, era alcumado «O Mao» debidoá dureza coa que trataba ós seus vasalos,que o consideraban «un señor moi forte eduro que non podían comportar». Osconstantes abusos e extorsións eran acausa deste movemento contra a casa deAndrade, mais o detonante foron unsn ovos impostos especiais. Iniciada arevolta nas comarcas de Pontedeume eBetanzos, chegouse a espallar polos bis-pados de Lugo e Mondoñedo. OsIrmandiños derrubaron diversas fortale-zas, entre as que estaba o castelo dosAndrade en Betanzos. A estes Irmandiños

Escudo dos Andrade na porta principal da igrexa de Santiago

Os irmandiños (II)Tomás Veigas

Page 25: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

25

dirixiunos un fidalgo da Coruña chamadoRui Xordo, cualificado de «capitán sagaz,prudente e valoroso».

Esta Primeira Guerra Irmandiña póde-se considerar coma un ensaio da poste-rior, a Segunda Guerra Irmandiña.

Especialmente ligadas a esta primeirag u e r ra irmandiña están as vilas dePontedeume e Moeche.

Restos da época imperial apoian aposible identificación de Po n t e d e u m ecoa cidade de Pontumio, nome co que sedesigna a batalla na que Froila derrotou aOmar, afastando definitivamente ós mou-ros de Galicia.

A historia documentada comeza en1270, cando Afonso X o Sabio concede ósveciños da comarca a autorización paraconstruír unha cidade no lugar de Ponte doEume con goberno autónomo, dependen-do unicamente do rei. No ano 1371,Enrique II de Tra s t á m a ra, despois de derro-tar ó seu irmán Pedro, concedeu o señoríoda vila a Fernando Pérez de Andrade o Bo,en pago pola súa colaboración nas loitasf ra t r i c i d a s .

Os Andrade, a partir de entón, foronaumentando os seus dominios sobre ac o m a rca, anexionándose pola forza aspropiedades da Igrexa ata alcanzar va s t o sterritorios, que se estendían ata Fe r r o l ,Vilalba e Betanzos. O gran poder quee x e rcía esta familia e os abrumadoresimpostos que impoñía ós seus súbditosm o t ivou a primeira guerra Irmandiña en1431, dirixida, como queda dito, por RuiXordo contra Nuño Freire de Andrade. A

A pétrea construcción levantada por FernánPérez de Andrade espera o momento da súa

restauración

Page 26: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

26

vila, ben amurallada, fixo fracasar o primei-ro intento dos sublevados. Non así a segun-da tentativa, capitaneada por Alonso deLanzós, que se apoderou de Po n t e d e u m epor un certo tempo.

A mediados do século XVI unha herdei-ra dos Andrade casou con Pedro de Castro,conde de Lemos, unindo o señorío dosA n d rade a esta poderosa casa galega. Coafusión do condado de Lemos e o ducado deAlba, pasaron a dominio dos duques deAlba todas as propiedades e títulos dosA n d rade. O desprazamento do señorío caraa familias estrañas a Pontedeume contri-buíu ó decaemento da vila, que sufriu, ade-mais, devastadores incendios.

A historia de Moeche céntrase arredordo castelo. Sábese que na segunda metadedo século XV as parroquias de Santa Cruze San Xurxo pertencían a Garc í aRodríguez de Valcárcel, o de As Pontes deG a rcía Rodríguez, por concesión deEnrique o das Mercedes. Pero o castelo foiedificado por Fernán Pérez de Andrade oBo, a finais do século XIV. Este cabaleirofoi un dos máis favorecidos polas «merce-des» do rei Enrique.

Pouco despois, en 1431, segundo rela-ta Benito Vicetto, os primeiros Irmandiñoscapitaneados por Rui Xordo intentaronatacar a Nuño Freire de Andrade o Mao,sobriño neto do anterior, que se achaba na

fortaleza de Moeche. O de Andra d efuxiu, tal vez porque a súa posición estra-téxica non era moi boa. Vicetto engadeque os sublevados derrubaron parte doedificio e que seguiron a Nuño ataPontedeume, onde foron derrotados. Haihistoriadores que poñen obxeccións amoitos dos episodios do relato do ferro-lán referidos ó primeiro levantamentodos Irmandiños.

En conmemoración ós irmandiños,vense celebrando desde hai algúns anoscada terceiro sábado do mes de agosto oFe s t ival Irmandiño en Moeche, para con-m e m o rar e reiv i n d i c a r, cun carácter festi-vo, o movemento Irmandiño, coas súasc a racterísticas de unión e defensa dosintereses populares. Esta festa trata der e c u p e rar antigas historias, exaltandoneste caso a rebelión dos vasalos oprimi-dos polos señores feudais. O asalto sim-bólico á fortaleza faise cara á medianoite,cos «i r m a n d i ñ o s» armados con fach o s ,mentres o público pode participar en dife-rentes actos típicos das festividades gale-gas: sardiñadas, conxuntos musicais,danza e, sobre todo, dive r s i ó n .

A conmemoración irmandiña en Moeche

Castelo de Moeche

Page 27: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

27

Neira Vilas pregúntase: «¿Qué foi doshomes de Rui Xordo?» no poema

«Todo Igoal».

Acharéi cousas vellas:a casa onde nacín,as nogueiras,o carreiro da fonte.Todo igoal.

Mulleres co pescozo circiocamiñando baixo das cestas e dos feixes;nenos de rir tristeiro,homes que loítan co destinomentras agardana chegada dun mañán que lles prometeron.

Atoparéi os agros sementados,as edras a rabuñar nas paredes,os rodicios bulindo.Frebe nos angazos.Debezo de camiños feiticeiros.Aglaio e confusión nas almas...Todo igoal.

Todo igoal:fartura circundantedesemulando arduras e farrapos.

Qué son as leis?Ónde están os berros e as picañas?Qué foi dos homes de Rui Xordo?

Castelao di na súa Alba da Groria:

« Veñen de seguida os moitosvaróns altaneiros de Galiza, os seño-res feudales, que non souperon viv i ren paz nin consigo mesmos, todoseles montados en bestas negra s ,dende Andrade, o Bó, seguido por unp o rco montés —símbolo totémico dasúa casa—, até o valente Pe d r oMadruga, que leva o puñal da tra i c i ó nespetado nas costas. Como grupo sin-gular destácase o Mariscal Pardo deCela, xunto cos seus compañeiros demartirio inxustamente decapitado,que sosteñen con entrambas mans aspropias cabezas, aínda frescas, quedeitan sangue e piden xusticia. Ta m é nollamos unha boa representación dofeudalismo ecresiástico, e n-él distin-guimos aos tres Arzobispos Fo n s e c a ,pai, fillo e neto, seguidos por unhamula cangada coas obras de Era s m o .E detrás de tanto señorío feudal ven apé o seu mellor cronista, Vasco daPonte. De seguida recoñecemos aimpoñente tropa dos irmandiños, quea r ra s t ran cadéas, con bisarmas e fou-ces mangadas en paus, levando pora b a n d e i rado a Rui Xordo, que sosténen outo un facho de palla acesa ef u m e a n t e . . . »

Page 28: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

28

de privilexio no reino dosceos ou cando lle reclamaque castigue con lume óssamaritanos hostís.

O ardor do fillo doZebedeo é merecente de fortes reprimen-das por parte de Cristo, que o alcumaBonaerge, «Fillo do trono». A súa vehe-mencia e perseve ranza cando predicaquedan recollidas no Códice Calixtino(século XII), libro fundamental da tradiciónxacobea, que o cualifica de santo de admi -rable poder, benaventurado pola súa vida,asombroso polas súas virtudes, de enxeño -so esclarecido, de brillante fecundia.

Unha vez morto Xesús, Santiago formaparte do grupo inicial da Igrexa Primitivade Xerusalén. Herodes Antipas I escólleo,o mesmo que a Pedro, como figuras repre-sentativas para dar un escarmento á comu-nidade cristiá e contentar ós xudeus. E asítermina Santiago: Herodes faino decapitarcoa espada alá polos anos 41-44, conver-téndose no primeiro apóstolo en verter oseu sangue por Xesucristo.

Segundo a lenda, o corpo doApóstolo chegou por mar a Galicianunha barca de pedra .

A peregrinación

O rei Afonso IImanda edificar sobre osepulcro unha sinxelaigrexa e comezan a ch e-gar visitantes á tumba doApóstolo. No ano 844,outro fenómeno sobre-

¿Quen foi Santiago?

Os primeiros datos biográficosdo Apóstolo Santiago, taménchamado o Maior, procedenfundamentalmente dos

E va n x e o s . Sabemos que era fillo doZebedeo e de Salomé e irmán de Juan oEvanxelista. Tamén se sinala que a familiado Zebedeo tiña parentesco coa SagradaFamilia, a xulgar pola familiaridade coaque lle pide Salomé a Xesús postos de pri-vilexio para os seus dous fillos.

Vivían en Cafarnaún e o oficio fami-liar era a pesca, tarefa na que estabanasociados ós irmáns Simón (San Pedro) eAndrés. Deste grupo de pescadoresXesús escolleu ós seus catro primeirosdiscípulos: Pedro, Andrés, Santiago eJu a n .

De entre todos os discípulos que acom-pañaron a Xesús, Santiago, xunto co seuirmán Juan, e Pedro, converteuse nun dosdiscípulos predilectos de Cristo; pertenceó grupo dos íntimos. Nos acontecementosclave tómao como testemuña excepcional.El é un dos elixidos para asistir no Tabor áTransfiguración, para acompañar a Xesúsno horto de Getsemaní ou para presenciara resurrección da filla de Jairo. Estas pasa-xes serven para ponderar o afecto co queCristo distinguía a este Apóstolo.

O fillo do trono

Santiago móstrase como un home decarácter vehemente, apaixonado e impulsi-vo. É frecuente encontrar referencias a estaimpetuosidade, ben definida na súa con-versa con Xesús demandándolle un posto

O Camiño de SantiagoVicente Touzón

Page 29: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

29

n a t u ral daría o definitivo recoñecemento áf i g u ra de Santiago como encarnación daReconquista. O 23 de maio en Clav i j o ,preto de Logroño, o rei Ramiro I deAsturias enfróntase ás tropas musulmanasde Abderramán II en clara desva n t a x enumérica. En pleno fragor da batalla oapóstolo Santiago aparece espada en manmontando o seu famoso cabalo bra n c orepartindo tallos entre os infieis. Os cris-tiáns vencen contra prognóstico e o mitoxacobeo traspasa definitivamente osPirineos. Nace o alcume de S a n t i a g oM a t a m o r o s . No século X a peregrinación aCompostela é un feito consolidado na cris-tiandade. É a época do camiño da costa,máis seguro cós do interior, expostos áscorrerías árabes. Será a partir do ano 1000cando se popularizan as peregrinacións aSantiago, como antes o fixeran os romeiroscon Roma ou os palmeiros con Xerusalén.Os monarcas comprenderon que manter oCamiño ceibe e expedito era asegura r s eunha vía de vital importancia económica,c o m e rcial e militar para controlar o seuterritorio. Dous son os reis que máis apoia-rán a rota xacobea: Sancho III o Maior deN ava r ra e Afonso VI de Castela. O Camiñovaise dotando dunha serie de infra e s t r u c-t u ras (calzadas e pontes) e de lugares asis-tenciais para o peregrino. Fundamentaisneste campo foron as ordes relixiosas hos-pitalarias, entre as que destaca a de Cluny.

A primeira eclosión nas peregrinacións

a Santiago prodúcese nos séculos XI e XII,coincidindo co esplendor da arte románica.En 1122 o Papa Calixto II proclama AnoSanto Xacobeo aquel no que o 25 de xullocoincida en domingo. Multitudes de xentescomezan a chegar de todas partes deEuropa dando un toque cosmopolita áscidades polas que pasao camiño. O CamiñoFrancés é o máis utili-zado e por

R o n c e s valles pasan milleiros de peregrinosnestes anos; máis tarde coa conquista deZ a ragoza habilitaríase o ramal de Somporta Puente La Reina. As antigas calzadasromanas de Burdeos a Astorga pasando porVitoria e Briviesca e de Astorga a Iria Flav i as e r ven de base á rota xacobea e xurdencantidade de burgos e cidades que acollenunha nova clase urbana de artesáns ec o m e rciantes, a maioría francos.

A partir do século XIV o Camiño entraen declive, a peste negra mingua a poboa-ción europea, a cristiandade comeza a div i-dirse (os protestantes consideraban asperegrinacións como actos populach e i r o s ) ,o mundo comeza a ensancharse e os

Castelo de Clavijo

Page 30: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

30

m o n a rcas dedican os seus esforzos a con-quistar novos mundos. Nos séculos XVII eXVIII mellóranse as comunicacións e oCamiño recobra parte do prestixio e recibeperegrinos ilustres, sen embargo no XIX oslibrepensadores, os descubrimentos científi-cos, a revolución industrial e o desenrolourbano non se levan ben cun modo de vidacon reminiscencias medievais e a peregrina-ción sufre unha aguda crise. En 1884 o papaLeón XIII declarou verdadeiros os restos doApóstolo reaparecidos nunhas escava c i ó n s( f o ran agachados no século XVI ante as ame-azas das incursións inglesas comandadaspolo pirata Francis Drake). Hoxe en día aperegrinación a Santiago parece recobrar oesplendor de antano, en 1985 a UNESCOd e c l a ra a rota xacobea como Pa t r i m o n i oU n iversal da Humanidade.

¡Ultreia e bo camiño peregrino!

O Camiño Francés

O Camiño Francés ou a rota das estrelas,é o Camiño de Santiago por excelencia.Partindo de Saint Jean Pied de Port, é unhaviaxe de case 800 quilómetros cara ó oeste,coa Vía Láctea acompañando desde o ceo ea esencia dunha rota milenaria desde aterra.

Non se pode ou non se debe describir, éo peregrino o que, pegada a pegada, debedescubrilo recreándose nas paisaxes e recun-chos tan diversos que hai ó longo de todo ocamiño; contemplando as pedras enigmáti-cas e milenarias que delimitan as rotas e queconforman ese sen número de calzadas,pontes, ermidas, igrexas, catedrais, mostei-ros..., que non son outra cousa que a pegadaque deixaron os nosos devanceiros, quetiñan como meta alcanzar a eternidade, alóna «fin da terra».

Cómpre tamén gozar da bondade ehospitalidade das súas xentes, desa cultu-ra, costumes e exquisita gastronomía quenon deixará de sorprender ó sufrido cami-ñante. «As portas do Camiño ábrense atodos, enfermos e sans. Non só aCatólicos, senón a pagáns, a xudeus, here-xes, ociosos e vans; e máis brevemente abos e profanos».

O trazado desta vía en España e Franciaestá declarado pola UNESCO como BenPatrimonio da Humanidade.

Esta rota a través do norte da PenínsulaIbérica quedou fixado a finais do s. XI, gra-cias ó labor constructivo e promocional deSancho III o Maior e Sancho Ramírez deNavarra e Aragón, así como de Afonso VIe os seus sucesores en Castela, León eGalicia. As principais vías deste itinerarioen Francia e España foron descritas, cara o1135, no Libro V do chamado «CodexCalixtinus», un texto fundamental da tradi-ción xacobea.

Das catro rotas coas que este itinera r i oconta en Francia, tres delas (Pa r í s - To u r s ,V é z e l ay-Limoges e Le Puy-Conques) cruzanos Pirineos por Roncesvalles (Nava r ra ) ,mentres que a cuarta (Arlés-Toulouse) o faipor Somport e continúa deica Jaca, port e r ras de Aragón. O itinerario deR o n c e s valles, que cruza a cidade dePamplona, únese co aragonés en Puente LaReina (Nava r ra). A partir de aquí moitascidades, xunto con outras moitas vilas elocalidades menores, convértense en luga-res de renome deste itinerario xacobeo. Oporto e a aldea do Cebreiro abren a entra d aa Galicia, a súa paisaxe e a súa cultura, quetanto lle debe á tumba do Apóstolo e áperegrinación xacobea, que tra n s f o r m a r o n

Page 31: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

31

o bosque Libredón na actual Compostela eos camiños de Galicia en rotas de espiri-tualidade, arte e dinamismo cultura l .

O Itinerario Galego de Aymeric Picaud

As referencias históricas máis precisas eantigas relativas ó Camiño Francés enGalicia encóntranse, como se dicía, nunhadas xoias bibliográficas da Idade Mediaeuropea, conservada no Arquivo daC a t e d ral de Santiago: o «Liber SanctiJacobi», popularmente coñecido comoCódice Calixtino, composto por cincolibros e varios documentos soltos. O LibroV constitúe unha auténtica guía medieva lda peregrinación a Santiago. Nela indícan-se os treitos de Camiño que se deben seguire infórmase detalladamente sobre os san-tuarios da rota, a hospitalidade, as xentes, acomida, as fontes e os costumes locais.

Todo está escrito coa síntese e clarida-de que necesita unha resposta práctica aunha demanda concreta: a peregrinacióna Santiago.

Esta «g u í a» atribúese a Ay m e r i dPicaud, crego de Le Puy (Francia) familia-rizado cos santuarios franceses da rota eque tamén iría como peregrino aCompostela. O traballo deste xenerosoxacobita por detallar o itinerario da pere-grinación, xeira tras xeira, ofrecendo datosprácticos sobre cada lugar, responde ápolítica de promoción das peregrinaciónsxacobeas de Diego Xelmírez (1100-1140),primeiro arcebispo de Compostela, e óinterese de moitas xentes letradas deEuropa que querían orientar o seu devotocamiñar cara ás afastadas terras onde selle rendía culto ó corpo do apóstolo queevanxelizou Occidente.

O relato de Aymeric Picaud detalla conmáis precisión o Camiño Francés en Galiciaca en ningunha outra parte. Referíndose aesta terra e ás súas xentes di:

«Despois, pasada a terra de León e os

Museo etnográfico do Cebreriro

Igrexa do Cebreriro

Page 32: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

32

1.- Saint Jean Pied de Port – Roncesvalles

2.- Roncesvalles – Larrasoaña

3.- Larrasoaña – Pamplona/Iruña

4.- Pamplona/Iruña – Puente La Reina

5.- Puente La Reina – Estella/Lizarra

6.- Estella/Lizarra – Los Arcos

7.- Los Arcos – Logroño

8.- Logroño – Nájera

9.- Nájera – Santo Domingo de la Calzada

10.- Santo Domingo de la Calzada - Belorado

11.- Belorado – San Juan de Ortega

12.- San Juan de Ortega – Burgos

13.- Burgos – Castrogeriz

14.- Castrogeriz – Frómista

portos do monte Irago e do monteCebreiro, atópase a terra dos galegos.Abunda en bosques, é agradable polosseus ríos, polos seus prados e polas riquí-simas maceiras, as súas boas froitas e assúas clarísimas fontes; é rara en cidades,vilas e labradíos. Escasea en pan de trigo eviño, abunda en pan de centeo e sidra, engandos e cabalerías, en leite e mel e engrandísimos e pequenos peixes de mar; é

rica en ouro e prata, e en tecidos e pelessilvestres, e noutras riquezas, e sobre todoen tesouros sarracenos. Os galegos, pois,acomódanse máis perfectamente ó nosopobo galo cás demais poboacións españo-las de atrasados costumes, pero son iracun-dos e moi litixiosos.»

Do que este crego dicía dos navarros xafalamos no número 7 da revista.

15.- Frómista – Carrión de los Condes

16.- Carrión de los Condes – Sahagún

17.- Sahagún – El Burgo Ranero

18.- El Burgo Ranero – Mansilla - León

19.- León – Villadangos del Páramo

20.- Villadangos del Páramo – Astorga

21.- Astorga – Rabanal del Camino

22.- Rabanal del Camino – Ponferrada

23.- Ponferrada – Villafranca del Bierzo

24.- Villafranca del Bierzo – O Cebreiro

25.- O Cebreiro – Samos - Sarria

26.- Sarria – Portomarín

27.- Portomarín – Palas de Rei

28.- Palas de Rei – Arzúa

29.- Arzúa – Monte do Gozo - Santiago de Compostela

Etapas do Camiño Francés

Page 33: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

33

O grupo ArteGalega do CentroGalego de Vitoria-

Gasteiz, invitado naFesta do Codillo deMos (Pontevedra)

ActividadesMónica Calvo

Entrega de premios del concursode Postales Navideñas organizado

por la Federación de CentrosRegionales de Álava y posteriorchocolatada para los peques.

Page 34: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

34

Festival navideño conactuacións do grupo Arte

Galega, o coro Aturuxo e ogrupo de teatro Alecrín

Nadal 2003.

Clausura do curso de galego

Page 35: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

35

Festa de disfraces para cele-brar o entroido.

Á dereita a gañadora do con-curso de disfraces.

Actuación do grupo de teatro Talíacoa obra «Bicos con lingua»

Page 36: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

36

Desde el día 2 al 9 de diciembre de2003 tuvo lugar en el salón de actosdel Centro una exposición de fotogra-fías obtenidas por periodistas de dife-rentes medios de comunicación queilustraban la mayor tragedia sufrida enlas costas gallegas, ocasionada por elhundimiento del Prestige.

Page 37: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

37

En el Armikelo

Grupo de monte Saraibas

Esta temporada el grupo se propusoel objetivo de hacer los tres grandes,Gorbea, Aratz y Aizkorri, y lo hemosconseguido. Al Aizkorri subimos 22personas en una hora y 45 minutos,una marca muy buena, al Gorbea subi-mos desde Zárate en tres hora s .También subimos al Toloño, ademásde otras cumbres, sino tan importantes,sí con su dificultad. Nuestro premio esllegar a la cumbre y sentir que la satis-facción nos invade mientras contem-plamos el paisaje desde la cima; esonos compensa del esfuerzo realizadodurante la ascensión.

Todos los meses celebramos unacomida de hermandad, a la que asisti-mos unas 40 personas, lo que refuerzala camaradería y hace que esta activi-dad de fin de semana cobre gra nimportancia en el Centro.

El grupo está abierto alos que con buenánimo quieran acom-pañarnos todos losdomingos. Esperamos que despuésde hacer el Camino deSantiago por Álava elgrupo siga aumentan-do. Realizaremos esterecorrido en seis etapas(6 domingos consecuti-vos), comenzando eldía 18 de abril en elTúnel de San Adrián yfinalizando en Briñas

el 23 de mayo, con una comida de her-mandad.

¡Ánimo!

Félix Ortiz de Zárate

En la cima del Bayo

Page 38: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

38

El pasado día 10 de enero Vitoria-Gasteiz estrenó el Año SantoJacobeo de 2004 con la Aperturade la Puerta Santa, ritual que tam-

bién celebramos en esta Capital en los dosanteriores Años Santos.

Debo empezar diciendo que para presidireste acto de Apertura de la Puerta Santa y laposterior Santa Misa, invité por carta alExcmo. Sr. Obispo de la Diócesis de Vi t o r i a ,Monseñor Miguel Asurmendi, a mediados delmes de noviembre de 2003, (acto que ya pre-sidió en el año 1999 y que llevamos a cabo enel Iglesia de San Pedro de esta ciudad), con-testándome el Sr. Obispo en atenta carta,

f e chada el día 02-12-2003, que eldía 10 de enero tenía actos previstosen su agenda, por lo que excusaba sup r e s e n c i a . . .

En colaboración con laFundación Catedral Santa María ylos Amigos de los Caminos deSantiago, organizamos el ritual deApertura de la Puerta Santa, conmotivo del año Xacobeo de 2004.

El acto tuvo lugar en la Capilla deSantiago Apóstol de la Catedral de SantaMaría y comenzó con una concentra c i ó nde Autoridades e invitados, así como loscomponentes de nuestro grupo folclóri-co, Arte Galega y el Coro Aturuxo, en laPlaza de Santa María.

A continuación se procedió a sacar laimagen de Santiago Apóstol, que tiene

Apertura Puerta Santa

Page 39: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

39

las 20,30 horas de ese mismo día. Ta m b i é nestuvieron presentes las cámaras de TVG, yEuskal Televista y las cadenas locales Te l eVitoria y Canal Gasteiz, así como todas lase m i s o ras de Radio de la ciudad, incluidaRadio Nacional de España, que realizaronconexiones en directo; también dieroncuenta del acto los diversos medios decomunicación escritos de la ciudad.

A continuación del ritual, la Santa Misa,oficiada por cuatro sacerdotes y cantada porel Coro Aturuxo y el Grupo Arte Galega denuestro Centro, quienes entonaron entreo t ras canciones, el Himno a Santiago y elHimno Gallego. Los componentes del corode los Amigos del Camino cantaron el

una hornacina en dicha capilla, porcomponentes del Centro Gallego, afin de iniciar una procesión por dis-tintas calles adyacentes a laCatedral.

La imagen, portada por cuatrosocios de este Centro, iba flanqueadapor las componentes del CoroAturuxo y seguido por los acordes denuestro grupo folclórico Arte Galega.Seguidamente numerosas autorida-des, representantes de los partidospolíticos, de la casas Regionales yunas 700 personas más, según laPolicía Local.

Una vez de vuelta en la Catedra l ,se introduce el Santo en la capilla yD. Ramón Loza, Presidente de losAmigos de los Caminos de Santiagode esta ciudad, hizo una alocuciónsobre el significado del ritual deA p e r t u ra de la Puerta Santa y el moti-vo por el que se realiza en este lugar,manifestando que cruzar la Puertasignificaba para los peregrinos dejaratrás la vida en pecado y entrar enuna nueva vida y que Vitoria es unlugar de paso del Camino y lod e m u e s t ra el hecho de que en elPórtico de la Catedral hay numerosas alu-siones a Santiago y la misma capilla nosm u e s t ra a Santiago matamoros.

Una vez finalizada su alocución, muyaplaudida por todos los asistentes, elpárroco de la capilla, D. José Ángel de laCalle, acompañado de otros tres sacerdo-tes, comenzó el acto de Apertura de laPuerta, con los tres golpes de rigor, sien-do seguido con gran emoción por los pre-sentes y por los numerosos medios decomunicación que cubrían el evento: lacadena de televisión Tele-Cinco, que loemitió a nivel nacional tanto en el tele-diario de las 14,30 horas como en el de

Page 40: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

40

Himno del Peregrino Alavés, escrito por elfundador de nuestro grupo folclórico yd i r e c t ivo del Centro Gallego, Don AntonioGonzález, ya fallecido, gran amante delCamino y de nuestro Centro Gallego y que ensu día realizó la peana en la que reposa y saleen procesión la imagen de Santiago Apóstol,propiedad del Centro Gallego.

Al finalizar la misa, el grupo Arte Galegaofreció una demostración de nuestro folclo-re en la plaza de Santa María, frente a laC a t e d ral, siendo muy aplaudido por elnumeroso público asistente, sobre todo algrupo de pequeños (entre 4 y 7 años) quenos deleitaron con su entusiasmo.

Pa ra finalizar los actos, en el Salón delPalacio de Montehermoso, próximo al lugar y

en el Salón de Actos del Centro, se ofrecióun aperitivo a las Autoridades e inv i t a d o s ,así como a los participantes del Centro.

Al día siguiente, todos los medios decomunicación escritos de la Ciudad: ElCorreo Español-El Pueblo Vasco; Deia; ElMundo del País Vasco; El Periódico deÁlava; Berri, etc, dieron extensa informa-ción del acto en sus primeras páginas y lascadenas locales de televisión repitieron losreportajes ofrecidos el día anterior.

Desde estas páginas quiero felicitar a loscomponentes de nuestro Coro Aturuxo y anuestro grupo folclórico Arte Galega, por susactuaciones, porque estuvieron magníficos, ytambién agradecer la colaboración de laAsociación Amigos de los Caminos de Álava ,a la Fundación Catedral Santa María, en lapersona de su Secretario, D. CarlosRodríguez, ya que sin él no tendría la reper-cusión que ha tenido el acto, así como a lossacerdotes actuantes por el cariño con el quel l e varon a cabo su labor y a las Au t o r i d a d e sy público en general que asistió a los actos yque ayudaron que éste tuviera el realce y lag ran repercusión que tuvo en la ciudad.G racias a todos.

Ramón PampínPresidente del Centro Gallego

Page 41: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

41

El Centro Gallego de Vitoria orga-nizó durante el puente de SanJosé, una excursión a Santiago deCompostela y Fi s t e r ra, a fin de

ganar el Jubileo, en la que también partici-paron numerosos miembros del HogarExtremeño de esta Capital.

Partimos hacia Lugo a las 05,30 horasdel Viernes 19, llegando a las 13 horas adicha ciudad, donde visitamos las TermasRomanas, comimos y por la tarde hicimosandando el recorrido de los 2.160 metrosdel perímetro de su bien conservadamuralla; después visitamos la Catedral,donde el Sr. José Manuel, amo de llaves dela misma, nos dio una detallada explica-ción sobre los elementos más importantesde su interior, su impresionante Sillería,Altar Mayo r, Coro, la Capilla de SanFroilán, Patrón de la Ciudad...

A las 19,15 horas partimos haciaMelide, lugar donde cenamos y pernocta-mos en los hoteles Carlos-96 y Sony, delos que todos quedamos agradecidos porsu hospitalidad, buen trato, mejores vian-das y confortables habitaciones.

A las 09,00 horas del día 20 partimoshacia el Monte do Gozo, donde despuésde realizar las fotos de rigor en el monoli-

to conmemorativo de la visita de JuanPablo II, hicimos el recorrido a pie hasta laPlaza de la Quintana en Santiago deCompostela, a fin de entrar en la Catedralpor la Puerta Santa, hecho que no pudimosrealizar hasta la tarde por la gran cantidadde gente que formaba una larga cola hastala plaza del Obradoiro, por lo que decidi-mos entrar por la Puerta del Pórtico de laGloria y asistir a la Misa del Peregrino, ofi-ciada por el Arzobispo de Santiago, con laCatedral abarrotada de público de nume-rosas nacionalidades.

En la plaza de la Quintana nosvisitó el Ilmo. Sr. D. Ju a nCastellanos, Director Xeral deE m i g ración de la Xunta de Galicia,quien nos acompañó a la Misa delPeregrino y después amablementeposó con nosotros para nuestraRevista RAIOLA y nos ofreció unvino en un local cercano, nopudiendo acompañarnos a lacomida por su apretada agenda.Desde estas páginas queremosa g radecer su gesto y su compañía.

Excursión a Santiago-Finisterre

Page 42: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

42

Una vez realizadas lasvisitas recomendadas ypedido al Apóstol que nosayude y proteja, a las 18,30h o ras partimos haciaFisterra donde cenamos ypernoctamos en el hotelFinisterre.

Por la mañana realiza-mos la visita al Faro, unrecorrido de unos 3 Km.que realizamos andando abuena marcha y con un solde justicia que nos permitió deleitarnoscon las maravillosas vistas, lástima que elmuseo allí existente estuviera cerra d o .Después de recoger esos momentos con las

c á m a ras fotográficas, y así poder demos-t rar que estuvimos en el fin del mundo,regresamos a Fi s t e r ra, la mayoría tam-bién andando; paramos a visitar, yac e rca del pueblo, la iglesia del siglo XIIcon su Cristo de barba mora d a .Después de recorrer el pueblo y pro-

bar sus estupendos vinos y tapas, a las

14,00 horas nos dirigimos al hotelFenisterre, donde degustamos una impre-sionante MARISCADA que todos recorda-remos por mucho tiempo; después deunos bailes para ayudar a digerirla,

emprendimos el regreso aVitoria, a donde llegamos a las03,00 horas del Lunes.Desde estas páginas queremosagradecer al conductor por nodarnos ningún sobresaltodurante el viaje y el comporta-miento y saber estar de las 80personas que viajábamos enel autobús. Gracias a todos yhasta la próxima.

Ramón PampínPresidente del Centro Gallego

Page 43: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

43

Le e pensa...

¿Sabías que...

O Refraneiro

«Cuando nos olvidamos de nosotros es cuando hacemos cosas que merecen serrecordadas.» Anónimo.

«Quien estudia la venganza mantiene abiertas sus propias heridas.» Francis Bacon.

«El hombre cuya opinión nunca varía se asemeja al agua estancada, y engendra rep-tiles en su mente.» William Blake.

«A veces cuesta mucho más eliminar un solo defecto que adquirir cien virtudes.»Jean de la Bruyère.

«Si vendiésemos las experiencias en lo que nos cuestan, seríamos millonarios.»Abigail Van Buren.

...La ciudad más austral de la Tierra es Ushuaia (Argentina).

...Los buitres leonados forman colonias en casi todas las montañas de España,excepto en Canarias, Baleares y Galicia.

...El último 600 se fabricó en la empresa española SEAT en 1973?

... Que en Galicia la existencia de microclimas permite la producción de frutas pro-pias de climas mediterráneos e incluso subtropicales como: naranjas, mandarinas,limones, kiwis, mangos, etc.?

Nin polo inverno deixes a capa, ninpolo verán a alpargata.

Nin neve no verán, nin cazador sin can.

Boa moza e con diñeiro, eu forasteiro ea min ma dan. ¡Tarantarantán!

O xamón e o viño, anello, e o amigo, vello.

Máis vale boa esperanza que ruín posesión.

O ruín conselleiro, non busca o teu ben,senón o teu diñeiro.

Do home amargado, non esperes agrado.

Page 44: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

44

Si en anteriores recorridos porlos balnearios de Galicia nosencontrábamos con lugaresllenos de belleza, aguas mila-

grosas, repara d o ras y sanado-ras de infinidad de problemasfísicos, en este paseo nostopamos con un lugar de pri-vilegio: Mondariz. Ya en elaño 1898, Castelar lo titulaba«La Compostela del enfer-mo», algo tendría de ra z ó n ,ya que después de tantosaños, más de un siglo de his-toria, Mondariz, con susaguas cura t ivas, sigue entodo su esplendor recibiendoa gentes de todos los lugaresdel mundo para reponer fuer-za, salud y juve n t u d .

Este balneario-hotelMondariz está situado enpleno valle del Tea (a 30 minutos deVigo), un valle bendecido con todos losmatices de ese color verde que viste laGalicia interior.

El complejo consta de balneario,hotel, campo propio de golf y un centrop a ra congresos con capacidad para1000 personas. Al balneario-hotel seunen esta primavera de 2004 el palaciodel agua con 6 piscinas activas, camasde agua, hidromasaje, asiento de bur-buja, cuellos de cisne, remolinos deagua, chorros verticales, chorros dehidromasaje a diferentes alturas, sietesaunas, una gran lámina de agua en«cascada», dos de las saunas estánexcavadas en piedra granítica, teniendoal lado una sala con la fuente de hielopara hacer contraste de temperatura.

Completa la instalación una zona paraniños con piscina, juegos para los máspequeños con los consiguientes vestua-rios, recepción, aseos, etc. El palacio

del agua, al igual que el balneario,campo de golf y restaurante, estánabiertos tanto a clientes alojados en elhotel como a los no alojados.

Hipócrates decía «El médico cura,sólo la naturaleza sana». En Mondarizesta máxima se hace realidad, ya quesus aguas que brotan de las rocas gra-níticas llegan al exterior con toda supureza, en los manantiales de Gándaray Troncoso, descubiertas en el año1862 y 1872 por el presbítero BlancoLage, don Enrique Reinador y donRamón Reinador. Mondariz goza de unclima agradable todo el año, alcanzade media 15o C. El hecho de estar en unvalle rodeado de robles, pinos y euca-liptos, sin contaminación y con la pazde los pueblos de interior, a tan sólo 53

Beni Rojo

Balneario de Mondariz

Page 45: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

45

metros sobre el nivel del mar y a 25Km. del océano Atlántico, dan a estelugar el nombre y la consideración deVilla muy hospitalaria.

A Mondariz se llega en avión, pormar, ferrocarril o automóvil, dada susituación geográfica. A finales del XIX yprimer tercio del XX se daban cita aquíla flor de la intelectualidad y la políticaespañola. El médico que estaba al fren-te de esta instalación balnearia era D.Isidro Pondal Abente, hermano delpoeta Pondal; el químico Casares seencargaba del cuidado de estas aguastan apreciadas. Dª Emilia Pardo Bazán,Núñez de Arce, Castelar, entre otros,dieron popularidad a Mondariz, consus escritos y poemas. Otero Pedrayocita en su guía de Galicia a Mondariz,ya que se celebraron aquí fiestas litera-rias de gran resonancia. Pondal deno-minó a esta tierra de Breogán currun-cho de paz y de excelsa hermosura.

Probablemente Mondariz debe todolo que es a D. Enrique Reinador Vela y asu hermano D. Ramón, descubridoresde los manantiales, ya usados en laprehistoria por antiguos pobladores, deello dan fe las «insculturas» (grabados enp i e d ra) de inestimable valor arqueológi-co. Cerca de Mondariz se encuentra nlos castros de «Troña» y dos monumen-tos megalíticos de inestimable valor his-tórico. También en la cercana parroquiade Pías se encontraron objetos romanoscomo ánforas, vasijas, monedas de bron-ce, etc. Hay escritos que demuestra nque las aguas de Mondariz fueron usa-das ya en la edad media en el castillofeudal de «Sobroso», y en las luchas conlos señores de Sotomayor las termas fue-ron destruidas, o al menos eso se cree,por el rey Alfonso VI tras la batalla deUclés en el año 1108. También se cree

que en el año 1282 en Mondariz-balne-ario, antes Troncoso, se celebró la bodade D. Dionisio I de Portugal con laInfanta Dª Isabel de Aragón, hija del reyD. Pedro III, conocida más tarde comoSanta Isabel de Po r t u g a l .

Nuñez de Arce dedicó a Mondarizeste bonito poema:

Al valle de Mondariz

¡Oh fresco y risueño valledonde Dios clemente pusode estas aguas prodigiosasel raudal vivo y fecundo!Antes de alejarme quierorendir mi humilde tributoa sus hermanas montañas,a sus aires siempre frescos.Y a la linfa cristalina,que presta en su breve curso,fuerzas al cuerpo cansadoy salud al moribundo.

Page 46: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

46

En la conmemora-ción de sus 125 añosde historia Mondarizvive con emoción estaefemérides y quiereque los hijos de Galiciasientan con ese hermo-sísimo lugar el orgullode la existencia de esecomplejo balneario,que contribuyó a lolargo de la historia amejorar la salud de tantas y tantas gen-tes; este lugar fue en un tiempo el cen-tro y corazón de una Galicia que vivióuna Belle Epoque; aquí se dieron citapersonajes tan ilustres como AlfonsoXIII, Pardo Bazán, Rosalía de Castro, Pi,Dª Victoria Eugenia, Camba, Arniches,Carracido, Rockfeller, Cabanillas, VitalAza, Manuel Murguía, Antonio RuySoto, Rodríguez Pinilla, AlfredoVicenti, Dr. Olavide, los duques deDenia y de Loule, Echegaray y tantasotras personalidades de la cultura. Deahí su Gran Salón Teatro en el hotel-balneario. Ech e g a ray escribía deMondariz en una de sus estancias:

«Esto no es un balneario, es un pala-cio de las aguas. Ni en España ni en elextranjero hay nada superior».

Otros escritores lo denominaron«El Escorial Gallego». En su mobilia-rio, siempre muy cuidado, destacabanla elegancia y riqueza de los materia-

les. Como anécdota cabe señalar quelos herrajes y mobiliario, considera d ode lo mejor de la época, eran de D.Pedro Echeberria de Vitoria, y de D.Daniel López de Sarayo, también deVitoria, y el alumbrado eléctrico de lostalleres de Sra. Vda. de Ara m b u r u .Quiere decirse con toda esta informa-ción, que el complejo balneario deMondariz es de una raigambre ances-t ral y un referente económico y social,amén de la riqueza industrial que pro-p o rcionaron sus aguas a lo largo den u e s t ra historia.

Merece la pena visitarlo, ya que lahospitalidad de sus gentes, la bonanzade sus aguas, el paisaje y la gastrono-mía dan al cuerpo y al espíritu unmerecido refuerzo, y a la vista laestampa de un recuerdo de Galiciadonde el agua «cura», la piedra«habla» y el vino «canta» en las odasde tantos y tantos poetas.

—¡Camarero! ¿Por qué tardan tantoen servirme la sopa?

— Perdone señor, pero usted hapedido una sopa de tortuga.

—¡Camarero! Quiero azúcar para elcafé.

—Pero si ya se lo he puesto.—Sí, pero se ha disuelto.

Page 47: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

47

O curruncho dos versos

MAS ALLÁ DEL MAR(A los emigrantes gallegos)

Nuestros antepasados huyeronhasta donde pudieron,hasta el final de la tierra,pero ya los maleshan alcanzado estos montes.Un día huiremos al galopeen las olas de los maresmás allá del horizonte azul,y descubriremos dónde el sol se escondey dónde en la noche perdura la luz.

Alberto Bravo

O GAITEIRO

Eu vinte tocar gaiteirosentadiño nun rincón,e mentres te ía escoitandopreguntábame a razón:

¿Que terás neses teus dedos,gaiteiro, para así tocar,que ata os días de tristezaesa gaita fas falar?

Gaiteiro, gaiteiro,ti es un home de paz,coa arte da túa gaitadese curruncho da terra¡canta morriña nos tras!

Gaiteiro, toca gaiteiro,coa forza do corazón,para que cando a gaita soeas nenas bailen de amor.

Gaiteiro, toca gaiteiro,anque lonxe esteas do lar,levas lenbranza da terra,da nosa terra natal.

Gaiteiro, es músico e poeta,porque o son da túa gaitaonde se escoita tocarata fai calar o ventoe ata a lúa fai chorar.

Beni Rojo

HAY UNA CIUDAD CON TU NOMBRE,Sutil. Continua. Llena de signos.

Anastasia la acuЗtica,

No tiene que envidiar a Argiaque

Gime en la noche a travОs delsubsuelo.

EutropТa la ciudad que se desplaza pien-sa

enLeandra con alma de huОsped

yArmilla de largos cabellos es la Diosa

зnfora.

Ѕзngela, hay una ciudad con tus ojos!

Page 48: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

48

Page 49: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

49

Amanece en blanco, laescasa luz que se filtra porla ventana es más que sufi-ciente para deslumbrar su

mirada recién llegada del sueño. Esamañana se levanta bastante cansado,había estado viendo CrónicasM a rcianas hasta bien entrada lamadrugada y había dormido, en con-secuencia, bastante poco, además, deun tiempo a esta parte venía descan-sando bastante mal, ese maldito dolorde espalda… a todos nos ha pasado.Su piloto automático le lleva hasta elbaño donde un espejo le pinta su caradeformada por el sueño, sus ojos hin-chados observan, por un momento,aquella imagen, como si se descubrieraa sí mismo por primera vez. Un puñadode agua le devuelve al mundo de lavigilia. Después vuelve a la habitaciónpara vestirse.

La ropa, fría y ligeramente húmeda,hace que una sensación desagradablele camine con sus pies puntiagudos porla columna, piensa que es como cal-zarse una cueva y vestir un prado deroció invernal, ¡qué efecto tan irritante!

Siente el impulso de despertar a sum u j e r, aún dormida, para despedirse,pero él no es de esos, la última vez quele regaló una flor fue siendo nov i o s ,cuando podían dedicarse el uno al otrolos días enteros sin que el mundo lesm a rc a ra el ritmo con su reloj, como unmetrónomo en un agitato continuo. Deh e cho ya es tarde. Coge su fiambrera ysale de casa. En el ascensor se da cuen-ta de que ni siquiera se ha peinado, sumano con los dedos extendidos le sacadel apuro.

En el tren, las mismas caras de siem-pre, todos son conocidos, aunquenunca se han hablado excepto parapreguntarse la hora o para pedir paso.Muchas veces había sentido la tenta-ción de cambiar impresiones con unmuchacho que llevaba ya algún tiempol e yendo el libro 1984 de GeorgeOrwell, pero siempre van demasiadoapresurados, el reloj del mundo, poten-ciado por el traqueteo del tren, no dadescanso. Ahí está el obrero de la tarte-ra roja, gordo y siempre desaseado, sinembargo siempre es el primero enceder su asiento y el último en pasarpor la puerta, para evitar empujones,un caballero enfundado en un trajesucio lleno de grasa. En aquel rincónestá, como siempre, ese hombre, elmoro, agazapado, encogido, como pre-tendiendo hacerse invisible, lo que lehace destacar aún más, quizá no tengapapeles, cuántas veces ha deseado con-versar con él para hacerse compañíamutuamente. Y la de enfrente es la niña

Alberto Bravo

Mañana

Page 50: Número 9 • Maio 2004… · 2018. 1. 29. · 3 Número 9 • Maio 2004 Edita: Centro Galego de Vitoria-Gasteiz. C/ Gernikako Arbola, 11 01010 Vitoria-Gasteiz Teléfono: 945 27 98

50

A las víctimas del once de marzo, a las del once de septiembre, a las de la posguerraen Irak, a los israelitas, palestinos, kurdos… a todas las personas que pasan a protagonizarhistorias que no son las suyas, tragedias con un reparto equivocado.

de las supernenas con sus padres… loschavales de las mochilas Nike, los dosalbañiles gallegos, el muchacho chile-no…

Todos reunidos como siempre, enuna rutina cíclica. El tren ya no es unvehículo para viajar, es un medio paratrabajar, un eslabón más de la cadenaque lo ata y estrangula. ¿Cuándo fue laúltima vez que cogió el tren para via-jar? No lo recuerda. Lleva tantos añosatado a la rutina… de casa al trabajo,del trabajo a casa, y, allí, comer y a lacama, a anochecer en negro cada

madrugada y amanecer en blanco al alba.Qué poco tiempo había dedicado a vivir.Entre aquella línea de tren y la línea de suvida había un paralelismo más que evi-dente, un solapamiento de intereses yanécdotas. Aquella línea marcaba su vidaal ritmo frenético de las traviesas, viviendopara trabajar.

—Mañana será diferente —piensa—, apartir de mañana, una nueva vida.

Cuando el tren llega a la estación deAtocha el mundo detiene su metrónomo.

Anochece en rojo. Después en negro.Después, nada.