NPAO, 2004-05-20koa, 43-1zk. (VI leg)AURKIBIDEA G SAILA: Txostenak, deialdiak eta Parlamentuko...

A U R K I B I D E A

G SAILA:Txostenak, deialdiak eta Parlamentuko informazioa:

—Nafarroako Foru Komunitateko arartekoaren erakundeak 2003an egindako lanari buruzko txostena (2. or.).

(Txostena Aldizkari Ofizialaren bost aletan argitaraten da, 43-1, 43-2, 43-3, 43-4 eta 43-5. zenbakietan).

1

VI. legegintzaldia Iruña, 2004ko maiatzaren 20a 43-1. ZK.

NAFARROAKO PARLAMENTUKO

ALDIZKARI OFIZIALA

Nafarroako Parlamentuko A.O. / VI. legegintzaldia 43-1. zk. / 2004ko maiatzaren 20a

2

G saila:TXOSTENAK, DEIALDIAK ETA PARLAMENTUKO INFORMAZIOA

Nafarroako Foru Komunitateko arartekoaren erakundeak 2003an eginda-

ko lanari buruzko txostena.

Nafarroako Parlamentuko Mahaiak, 2004komaiatzaren 4an eginiko bilkuran, Eledunen Batza-rrari entzun ondoren, erabaki hau hartu zuen, bes-teak beste:

1.- Nafarroako Foru Komunitateko arartekoarenerakundeak 2003an egindako lanari buruzko txos-tena jasotzat ematea.

2.- Nafarroako Parlamentuko Aldizkari Ofiziale-an argitara dadin agintzea.

3.- Txostenaren azalpena Foru AraubidekoBatzordearen bilkura batean eginen dela xeda-tzea.

Iruñean, 2004ko maiatzaren 4an.

Lehendakaria: Rafael Gurrea Induráin

Nafarroako Foru Komunitateko arar-

tekoaren erakundeak 2003an eginda-

ko lanari buruzko txostena

43-1 ALEKO AURKIBIDEA

I.- 01. SARRERA

I- 02. HERRITARREN ESKUBIDEEN SUSTAPE-NA

“Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideen gutuna” prestatzeko proposame-na

Aurkezpen publikoa

Deialdia

Herrien/elkarteen hasierako zerrenda

Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideen gutunari buruzko hasierako datu-ak

Lan egiteko metodoa

Deialdira ber taratutakoen zerrenda,herri/elkarteen arabera

Deialdira bertaratutako elkarteen zerrenda,elkarte motaren arabera

Deitutako elkarteak eta bertaratuak

I- 03. HERRITARREN ESKUBIDEEN ZEHARKA-KO DEFENTSA

Adingabeak

1. Nafarroako Foru Komunitateko adingabeenaurkako tratu txar eta abusuei buruzko pro-tokolo bat egitearen gaineko ebazpena aur-keztea Parlamentuari

2. Nafarroako Foru Komunitateko arartekoa-ren proposamena, adingabekoei buruzkoforu lege bat prestatzeari buruzkoa

3. Nafarroako Foru Komunitateko adingabea-ren eskubideei buruzko txosten orokorraprestatzen hastea

4. 0tik 3 urtera bitarteko hezkuntzari buruzkotxosten berezia

Emakumeak: etxeko indarkeriari bekozbeko

1. Etxeko indarkeriaren aurkako kanpainaNafarroan, arartekoaren ekimenez Nafarro-ako hedabideek egina

2. Espainiako arartekoen aho bateko iritzia,genero indarkeria dela-eta

Emakumeen eta mendeko pertsonen aur-kako indarkeria bizikidetzaren esparruan

I. Sarrera

II.- Kontzeptua eta jarduteko esparrua

III.- Botere publikoek indarkeria desagerra-raztearren eginiko jarduketak

3.1. Lege esparrua

3.2. Hezkuntza esparrua

3.3. Gizarte esparrua

Ondorio eta gomendioak

3. Nafarroako arar tekoaren esku-hartzeagenero indarkeria dela-eta

4. Emakumezkoen prostituzioa eta immigra-zioa

Ezgaitasuna duten pertsonak

1. Ezgaitasuna duten pertsonen eskubideeiburuzko tailerraren ondorioak

I. Sarrera

II. Hiri-ingurunearen irisgarritasuna

III. Ezgaitasun egoeran dauden pertsonaklaneratzeko neurriak

IV. Arartekoen zeregina, ezgaitasuna dutenpertsonei egiaz integratzen laguntzeko

V. Ondorioak

2. Nafarroako adimen-osasunaren arlokolaguntzari buruzko txosten berezia

Nafarroako Foru Komunitateko arartekoarentxosten berezia, Nafarroako adimen-osasu-naren arloko laguntzari buruzkoa

Nafarroako Unibertsitate Publikoaren txoste-naren ondorioak

Txosteneko oinarrizko ideiak

Adimen-gaixotasunaren orbana

Gomendioak

3. Txostenaren aurkezpen publikoa

Espainiako arartekoak koordinatzeko XVIII.jardunaldiak

Ponentzia: “Adimen Osasuna: zuzenbidea-ren ahanztura. Ahantzien eskubidea”, Nafa-rroako arartekoak aurkeztua

Espainiako arartekoak koordinatzeko XVIII.jardunaldietan aurkeztutako beste ponen-tzia batzuk

Zaharrak

Nafarroako zaharren mendekotasunari aurreegiteko laguntzari buruzko txosten bereziaegiten hastea

I- 04. PARLAMENTUAK ESKATUTAKO TXOSTENBEREZIAK

I.Nafarroako Tributu Ogasuneko zergadunenespediente fiskalen konfidentzialtasunariburuzko txosten berezia

I. Sarrera

II. Txostenaren norainokoa eta helburuak

III. Espediente fiskaletako agiriak artxibatze-ari buruzko ondorio eta gomendioak

IV. Telefono bidezko laguntza zerbitzuariburuzko ondorio eta gomendioak

V. Azken hausnarketa

II. “Altzuzako (Nafarroa) Jorge Oteiza museoetxearen nahiz museoaren ondare artistiko-aren kontserbazioari buruzko txosten bere-zia”

Txosten bereziaren alderdi oinarrizkoak

Sarrera

Klarionak

Ondorioak

I- 05. 2003. URTEKO KEXEI BURUZKO BALIO-ESPEN OROKORRA

Sarrera

Nekazaritza, Industria, Merkataritza eta Turis-moa

Gizarte Ongizatea

Kultura, kirola eta elebitasuna

Hezkuntza

Funtzio publikoa

Ogasuna

Barne Departamentua

Justizia

Ingurumena

Herrilanak eta zerbitzu publikoak

Osasuna

Lana eta Gizarte Segurantza

Hirigintza eta etxebizitza

Besterik

Bitartekotza

Kexarik esanguratsuenen aurkibidea

Nafarroako arartekoaren ebazpenei eta infor-mazio eskariei administrazioek emandakoerantzunaren balioespena

Ebazpenak betetzea

Onartu diren, onartu ez diren eta erantzutekodauden ebazpenen zerrenda

Ebazpen ez onartuak

Erantzuteko dauden ebazpenak

Balioespen estatistikoa


3

I. 01. SARRERA

Balantzea egitekotan. 2002an baino kexagutxiago aurkeztu dira (orduan 513 aurkeztuziren), laurehun eta laurogeita hemezortzi (498)hain zuzen ere, baina iaz baino 60 gehiago itxidira, hurrengo urterako ixteke utzi gabe. Hau da,eragingarriagoa izan da tramitazioa, nahiz etahauteskunde urtea izateak eragina izan herritarrenitxaropenetan eta kexak aurkezteko “aukeran”. Horihala izan dela egiaztaturik dago.

91 ebazpen eman ziren, 2002ko 48 ebazpenenmuga goiti eginez, eta zer esanik ez 2001eko24ak. Administrazioek, 2001eko eta 2002ko joerarieutsiz, ebazpen horien % 73 onartu zituzten hasi-era batez.

Aurreko urteetan legez, etxebizitza, osasuna,gizarte ongizatea eta hezkuntza dira herritarrekarartekoaren erakundeari aurkeztutako kexen itur-buru nagusia. Eta aurreko urteetan legez, urtekotxosten honetan jaso dugu zer erakundek eta zeradministrazio publikok hautsi duten, laguntzarikeman ez dutelako, erakundea arautzen duen lege-aren bitartez Parlamentuak erakunde honentzatbilatzen zuen espiritua eta harreman instituziona-la. Horren erakusgarri da zenbat ordu eta zenbatkomunikazio izan dugun herritarrek informazioajasotzeko duten eskubideari uzkur egiten diotenadministrazio horiekin, ez baitute onartzen eskubi-de hori administrazio horien boterea baino lehena-gokoa dela, herritar horiek berek emana da-eta.Eskubide hori arartekoaren erakundeari buruzkoikuspegi “estrabikoaren” gainetik dago; izan ere,erakundearen jarduteko modua sinplea da: hordago erakundea arautzen duen legea, eta horherritarrei eta kudeatzaileei buruzkoak, horiekizena edo kargu politikoa izan ala ez. Eskubidehori orobat dago hiru urte hauetan euren erantzu-kizuna nahiz independentzia eta gisa honetakoerakunde bati buruzko interes orokorra uztartudutenen gainetik –gertuago apika–, euren erantzu-kizuna betetzen dihardutenean argiro frogatzendutenez.

Ikus daitekeenez, segida 2002. urteko txoste-nekoaren nahiko antzekoa da. Ordutik hona zer-bait ikasi dugu. Hain zuzen ere, disuasio ahalegi-nei eusteak fruituak ematen dituela –ez beti,ordea– eta herritarrek inoiz baino konfiantza han-diagoa dutela erakunde honen etorkizunean,batez ere Nafarroako arartekoaren erakundeindartuaren etorkizunean.

Zeren, arestiko lau paragrafoez haratago–begirada azkar batean kexen nahiz administra-zioen erantzunen segida laburbiltzen dute–, azpi-an espazio oraindik azaldu gabea gelditzen baita,

laburbiltzen zaila dena eta, oro har, NafarroakoForu Komunitateko arartekoak Nafarroako Parla-mentuarentzat egin duen 2003ko urteko txostenhonen oinarri dena. Hegan egiteko espazio zaba-lago bat, zeinetan ozta-ozta planeatzeko aukeraizan baikenuen haren errealitateaz jabetzeko,kolektiboagoa izaki gordinagoa, mobilizatzailea-goa izaki itxaropentsuagoa.

Ahotsen bat, hil ez dadin. Eduardo Vascok,zuzendari gaztea bera, antzerki bihurtu ditu DulceChacónen azken lanak, zeina handik gutxira hilbaitzen (2003). Haren azken lana: elkarrizketabihurtu haren lehen eleberria, “Algún amor que nomate”. Eta biek ala biek lortu zuten azken helburua:senarrak eta maitaleak bi aldiz jotzen dutela froga-tzea. Batak bestearen indarkeriaren ezagutzeakagerian uzten du errealitate ezkutua, errealitateonartu gabea.

Emakumearen esparru pertsonalaren galerak–batzuetan esparru hori ezabatzeraino heltzen da,sarriegi 2003an (81 heriotza baino gehiago)– etabeste aurpegi batek islatu arteko setio-egoerasalatu gabe bat sortzeak eraman zuten erakundehau urrats bat eman eta gizalege izaera nabarme-neko ekintza bat abiatzera, zeinaren bitartezsakondu hainbat alderen arteko loturetan, ezkuta-tzen den errealitatean azpimarra jartzeko. Etxekoeremuan haurren nahiz emakumeen aurkako tratutxarrei aurrea hartze aldera Nafarroako erakunde-en arteko akordio baterako proposamena egin etaurtebete igarota, zenbait erakundek halako akordiobat sinatu eta urtebetera –oraindik erabat garatugabe dago eta bide luzea dago ibiltzeko barnekoordinazioari begira–, Nafarroako hedabide guzti-ek onartu zuten isiltasunari ahotsa jartzeko propo-samena. Tratu txarren salaketa bera eta tratu txa-rren aurrean salaketak duen balioa sustatzea.

Horrela sortu zen ekimen hau, beharbada ezohikoa. Nabarmendu beharra dago ekimena abianjartzeko urtebeteko ahaleginaren emaitza izandela, hain zuzen ere, abian jarri ahal izan deladenei esker, eta nabarmentzekoa da orobat ikus-tea, atseginez ikusi ere, asfaltoaren azpitik ere adi-tzen direla nafar gizartearen taupadak. Urtekotxosten honetan harea-pikor horren aipamen labu-rra egiten da. Erantzukizuna kolektiboa da, eta goi-tik behera nahiz atzetik aurrera egin beharko dabidea.

Adimen osasunaren 2003koa 2004an berri-rakurriko da. Nafarroan adimen osasunaren ara-zoa zertan den jakiteko oinarri dira kexak. Ezagu-tza hori adimen gaixotasunen bat duten pertsoneiforu administrazioak ematen dien laguntzari buruz-ko salaketek dute sorburu. Arazoaren muinera iris-teko, senideei emandako laguntza ere aipatu


4

beharko litzateke, baina, agian, gehiegi sinpletukogenuke berez arazo sozial larria dena, bai Nafarro-an bai hemendik kanpo, azken gobernuarekinnahiz aurrekoekin, eta baita egungo foru adminis-trazioaren agintaldian ere, arlo horretako eskumenosoa baitu.

Etxeko indarkeriaren eta adimen osasunarenarloetako protagonista nagusia emakumea da edoizan ohi da. Eta bietan ere biktima da, batzuetanhari erasotzen diotenena eta beste batzuetangizarteak nahiz administrazioak haren bizkarrerabota duten eginkizunak garatu ahal izateko baldin-tzena; eta haren bizkarrera botatakoa ez da esku-ordetze itundu bat, ezpada utzikeria ekidinezina,2002an eta 2003an zehar “Nafarroak adimen osa-sunerako laguntzari” buruz egindako txosten bere-ziaren laburpenean berrirakur daitekeenez –txos-tena Legebiltzarrean aurkeztu zen–.

Batzuetan erraz egiaztatzen ahal da gizarteaadministratzen dutenen ardura, gobernuaren bote-rea baliatzen dutenen ardura, egoerak gurutzatzendireneko espazio bat dela, eta espazio horretan, iabeti, gizarte sektore batzuk eta gizarte gabeziabatzuk nabarmentzen direla beste batzuen gaine-tik. Erraz ulertzen da gobernatzeko ardura horizaila dela garatzen gizarte gero eta konplexuagoeta, oro har, exijenteago honetan. Eta horri bestezailtasun bat gehitu behar zaio, gizarte gabeziakleuntzeko eta sektore sozial batzuek kaltetu baka-rrak izateari uzteko moduko erabakiak hartu beha-rra baitago. Eta hori guztia ahantzi gabe a priorilehentasuna dutela erabaki ekonomikoek, eta hori-ek gero eta unibertsalagoak dira, baina gero etaindar handiagoarekin errebindikatzen ditugu gure-tzat, autonomotzat; eta zenbat eta desegokiagoakizan “alderdi sozialaren” eta “beharrizanen” artekogurutzaketari erreparatuz gero, orduan eta errebin-dikatuagoak.

Urteko txosten hau bukatzean ohartzen gara ezdela deus aldatu “Nafarroako adimen-osasunarenarloko laguntzari buruzko txosten berezia” ForuParlamentuarentzat egiten hasi ginenetik. Zertxo-bait berpiztu dira talde kaltetuak, urratsen bateman dute aurrez ikusi gabeko eskumenak bere-ganatzeko. Ekintza saiakera bat –autohornikuntzaesan beharko genuke–, aurre egiteko agerian gel-ditu den baliabide-ezari eta korapilo –beharrizaneneta taldeen korapilo– sanitario, sozial edo zoosani-tario horretan ustez erabakiak hartzen dituztenenerantzun hitsari.

Erakundearen zeregina kexa-orri batean idaz-ten den errealitatearen isla hutsala izatera muga-tzeko tentazioari aurre eginez, auziak sakon azter-tu, ondorioak nahiz ardurak zehaztu etagomendioak egin ondoko aldaketaren –espero den

edo iragartzen den aldaketaren– azterketa etenga-bea egiteko lan hau irekitzen den ate bat da, admi-nistrazioei gogorarazteko –beste kasu batzuetanere, baina baita adimen-osasunaren arloko lagun-tzaren auzi honetan ere– eskubideen sustapenaeta urraketa bukatzen edo hasten direla adminis-trazioak erantzukizun nagusi gisa hartzen duene-an, hain zuzen ere, haren erantzukizunetik urrun-tzea.

Kexak eta herritarren eskubideen gutuna.Agian, haren lorpenik handiena da berretsita dau-dela oro har, ikuspegi kolektibo bat izatea, Nafa-rroako herritarrek zenbait eskubide eta libertatere-kiko duten interes argiaren isla. Baina, oro har,Parlamentuan 2004an aurkeztuko den herritarreneskubideen gutun horren ondorioek eta 2003kokexei buruzko datu estatistikoek antzeko zeruertzaislatzen dute: eskubide nahiz kexa gisa, etxebizi-tzak, osasunak, gizarte ongizateak eta hezkuntzakmugatzen dute erakundearengana jo edo eurenegoitzetatik erakundearekin lanean aritu zirenherritarren iritziaren espazioa. Batari nahiz bestea-ri erreparatuta, erakundeari aurkeztutako kexekfunts bera dutela ikus daiteke, hiru urteren buruanezin daitekeelako joerez hitz egin.

Datu indibidualei buruz, kexei buruz alegia,erantzun guztiz positiboa ematen du erreferentzia-ko administrazioak: Arartekoaren erakundearen 91ebazpenetatik %73 onartu ziren, eta beste batzukkexaren tramitazioa bukatutakoan onartuko bidedira. Datu kolektiboei buruz, espero izatekoa daforu administrazioak eta toki administrazio handie-nak irekita izatea atea aurrerantzean ere, Parla-mentu honetara iristen denean, Herritarren Eskubi-deen Gutunean jasotzen diren elkar teenerreibindikazio eta iradokizunei. Gutuna da, hainzuzen ere, administrazio eraginkorrago baterakoaitzakiarik onena eta, laguntza emateko eginahalhutsean, elkarteen sentimena aupatzeko oinarrisendoa.

Adingabeak, azkenik. Emakumeen kasuanbezala, 2003an ahalegin guztia egin genuen adin-gabeen eskubideen auziari ekiteko zenbait alorre-tan. Arartekoak koordinatzeko Iruñean iaz eginziren jardunaldietako tailer batean ekin ahal izangenion gaiari, modu orokorrean izan bazen ere–”Adingabeak erreforman”–, ohartuta betiere horizela erakunde honek zabaldu beharreko lehenatea, orduan oso gertu zegoelako legearen alda-keta. Lehen ekimen horren ondotik heldu zirenParlamentuarentzako txosten berezi bat egitenhastea, “0tik 3 urtera bitarteko adingabeen hez-kuntza premien trataera”, 2004an bukatuta egonendena, “Adingabeen aurkako sexu abusu eta tratutxarren kasuetan jarduteko protokoloa” taxutzeko


5

gomendioa, etxeko indarkeriari buruz foru gober-nuak planteatutako erakundeen arteko protokoloanaurreikusi ez zena, eta Nafarroako Parlamentuak“Adingabeei buruzko Foru Legea” taxutzeko propo-samena, sakonetik berraztertzeko adingabeenganeragina izan arren beste arau batzuek aurreikus-ten ez dituzten arloak edo zaharkiturik gelditu dire-nak.

Albiste ona izan zen foru gobernuak nahiz opo-sizioak Parlamentura lege proiektu bana igorrikozutela iragartzea, baina haien edukiak nahiz gara-tzeko aurreikuspenak ezagutu zain gaude.

Emakumeen kasuan bezala, adingabeek inte-res lehenetsiko taldea osatzen dute euren eskubi-deen gaurkotzeari begira, are egiazki dituzteneskubideen egiaztatzeari begira; eginkizun hori,beste batzuen artean, erakundea arautzen duenlegeak ematen dio arartekoari. Emakumeen kasu-an bezala, haien beharrizanetako batzuk eskubideaitortuak dira eta beste batzuk, aldiz, oinarrizkoeskubideak garatzean sortzen diren eskubideberritzat hartzen hasiak dira. Nafarroako Parla-mentuak eskubide horiei buruzko eztabaida sako-na egiten baldin badu horien gaineko eta errealita-teari berari buruzko ezagupen handiagoa izanahalko dugu, eta hartara, hezkuntza bezalakooinarrizko eskubideen berrikuspena ez denez ezbeharrezkoa ez zilegia, eskubide horiek bestetalde batzuengana edo adinengana zabaltzeaeskubideen ikuspegi hertsitik aztertu ahalko da,eta ez errealitate politiko edo ekonomiko aldako-rretik. Alegia, beharrezkoa den lehenespenetik.

I- 02. HERRITARREN ESKUBIDEEN SUSTA-PENA

2003a oparoa izan zen gure foru erkidegokobiztanleen giza eskubideen aldeko ekimenetan.Lehenagotik planifikatutako ekintzak gorpuztu eginziren iazko ekitaldian, eta horiei beste batzuk gehi-tu zitzaizkien; denek zuten helburu bera, alegia,Nafarroako arartekoaren erakundeak, aurrena, etagure erkidegoko administrazioek, hurrena, herrita-rrei laguntza emateko sistema egoki bat sortzea.Baina, aldez aurretik, diagnosi komuna egin beharzen, eskubide horien errealitateari eta herritarrekjasotzen duten laguntzari buruzko balantze bathain zuzen. Erronkaren tamainaz jabetuta eta, aldiberean, eman zitekeen erantzun gaitasunari buruzaiko-maiko, lanari ekin genion.

“NAFARROAKO FORU KOMUNITATEKOHERRITARREN ESKUBIDEEN GUTUNA” PRES-TATZEKO PROPOSAMENA

Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideen gutunaren gaineko ekimena ararteko-aren 2001etik 2004ra bitarteko plan estrategikoa-ren testuinguruan sortu zen, zehazki herritarrenoinarrizko eskubideak eta libertate publikoakhedatu eta sustatzera berariaz bideratutako atale-an.

Plan estrategikoa taxutu zenez geroztik(2001eko iraila), erakundeak, dituen baliabideekinbat etorriz, ekimenak abiarazi ditu arlo horretan;dena den, Herritarren eskubideen gutunaren pro-posamena da gure foru erkidegoko herritarreneskubide eta libertate horien ezagupenari nahizbalioespenari buruzko apusturik handiena.

“Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideen gutunaren” proposamenaren hel-buruak

“Ezagutu, jardun, aldeztu eta babestea” izakiideia nagusia, arartekoak “Europako Batasunekooinarrizko eskubideen gutuna” (1) baliatu du gutunproposamen honen oinarriak finkatzeko; izan ere,gutunak sorburu du administrazio publikoen kalita-tearen printzipioa hobetsi beharra herritarrekikoharremanetan, eta helburu hori gero eta finkatua-go dago jardunbide publikoa arautzen duten irizpi-deetan.

Nafarroan 2003an hasitako prozesuaren antze-ko bat garatu zuen Gaztela-Mantxako Juntak–kasu horretan, artean arartekorik ez zuen admi-nistrazio publiko batena izan zen ekimena–, etaaipamen berezia izan zuen “Premios Ciudadanía”direlakoetan. Sari horiek Administrazio PublikoenKalitatearen Behatokiak ematen ditu (erakundehorretan estatu nahiz autonomia erkidegoetakoadministrazioak daude ordezkaturik).

Herritarren eskubideen gutuna bat dator ararte-koak erakundeen artean lankidetzan aritzeko duenasmoarekin, administrazio publikoek, herritarreneskubide horiek ongi aplikatzen direla zaintzekoardura duten aldetik, ahalik eta eragingarritasunikhandiena bilatu behar baitute; eta bat dator, oro-bat, erakundeak, beste ekimen batzuen bitartez,urteotan egin dituen txosten bereziak kasu, herrita-


6

(1) Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutuna eztabaidaren ardatza izan zen, 2001eko irailean ararteko nazionalek etaautonomia erkidegoetakoek EBko Ombudsmanaren babespean, Bruselan, egin zuten topaketan.

rren taldeekin hasiera-hasieratik etengabe bilatuduen lankidetzarekin.

Kontsulta prozesu hori, ezinbestean, bi alderdinagusitan oinarritu beharko litzateke. Alde batetik,herritarrek administrazio organoekin duten harre-manetan duten beharrizanei buruz (harremanmota, administrazio tramitazioa, komunikazio sis-temak...) administrazioak eta herritarrek zer nolakoharremana duten. Erradiografia hori lortzeko, era-kunde honekin lankidetzan aritutako guztiei pasatugenien galdetegi bat prestatu genuen, iritzia ema-teko parametro zehatz-zehatzak ezartzen zituena.

Galdetegiak bazuen Nafarroako herritarreneskubideen sustapenarekin eta garapenarekinlotura handia duten gaien bigarren kapitulu bat:hezkuntza, etxebizitza, gizarte zerbitzuak, osasu-na, kolektibo zaurgarrienak (zaharrak, adingabeak,emakumeak, etorkinak, ezgaitasuna duten pertso-nak...). Lana egiteko, erakunde honetako ordezka-rien eta elkarte, giza talde eta gure erkidegoanordezkaritza zabaleneko kolektiboen artean izan-dako eztabaidak izan genituen oinarri.

Foru Komunitateko herritarren eskubideengutuna egitean, erakundea sortu zuen legeaninplizituki jasotzen diren eginkizunetako bat gara-tzen ari da arartekoa: herritarren eskubideak inda-rrean daudela zaintzea eta haien beharrizanakzein diren igartzea, foru parlamentuari eta admi-nistrazio publikoei jakinarazi ahal izateko zeindiren gure gomendioak eskubide horien aplikazioahobea izate aldera.

Foru komunitateko herritarren eskubideengutunari buruzko proposamena erakundearen jar-duketa hirukoitz baten parte da. Izan ere, gutunhorri ondokoak gehitu behar zaizkio: Herritarren

Eskubideen Gidaliburua –Nafarroako Unibertsita-tearekin eta Andaluziako arartekoarekin elkarlane-an–, estatuan nahiz Nafarroan eskubide eta liber-tateei buruz dagoen araudiaren ikuspegi praktikobat emanen duena, eta Jokabide ZuzenekoKodea, arartekoak Nafarroako administrazio publi-koei herritarrekiko harremanetan estilo eta mailazuzena lortzearren proposatu ziena. Jokabideadministratibo zuzeneko kodea eta zerbitzuengutunak –arartekoarenak lehenik eta administra-zioenak oro har, eta biak ala biak garrantzi berare-kin– estu-estu loturik daude.

2003an erabakitasunez hasitako prozesu oro-kor hori amaitzen denean, gure erkidegoan esku-bideak eta libertateak zertan diren jakiteko ikuspe-gi sakon bat izan ahalko dugu, bai eta eskubidehoriek baliatu ahal izateko gida praktiko bat ere,eta administrazioak, berriz, ahal den neurrianJokabide Zuzeneko Kodearen espiritua jasokoduten zerbitzuen gutunak izanen ditu prest.

Aurkezpen publikoa

Ekimena 2003ko uztailaren 17ko prentsaurre-koan aurkeztu zuen arartekoak. Han ziren Legebil-tzarreko lehendakari Rafael Gurrea jauna, estatu-ko arartekoaren bigarren ondoko Manuel Aguilarjauna, arartekoarekiko harremanetarako Kongresueta Senatuko Batzorde Mistoko lehendakari JoséManuel Bermejo jauna eta Nafarroako diputatu etaKongresuko Giza Eskubideen Batzordeko kide EvaGorri andrea.

Deialdia

Uztailaren 17an hasi zen. Gizarteko talde etaelkarteekiko topaketak herri hautatuetan eginziren, eta bertan izan ziren arartekoa eta harenbulegoko langileak.


7


8

HERRIEN/ELKARTEENHASIERAKO ZERRENDA

GUZTIRAZKIA. HERRIA ELKARTEAK

1 ABLITAS 52 OIBAR 113 ALTSASU 244 ANTSOAIN 65 ARGUEDAS 46 ARROITZ 47 ARTAXOA 48 AZAGRA 89 BARAÑAIN 1610 BERA 1711 BERRIOZAR 1012 BUÑUEL 413 BURLATA 3514 CADREITA 315 CAPARROSO 416 CASTEJÓN 1617 CINTRUÉNIGO 818 CORELLA 919 CORTES 820 ELIZONDO (BAZTAN) 1021 DONEZTEBE 522 LIZARRA 2723 FALTZES 1124 UHARTE 1125 IRURTZUN 726 LEITZA 1427 LEKUNBERRI 328 LESAKA 829 LODOSA 1230 LOS ARCOS 1331 MARTZILLA 832 MENDABIA 833 MONTEAGUDO 834 OBANOS 235 OTSAGABIA 936 ERRIBERRI 637 IRUÑA-MENDILLORRI 23238 GARES 539 ERRONKARI (ERRONKARI IBARRA) 640 ZANGOZA 741 TAFALLA 842 TUTERA 2543 VIANA 644 ATARRABIA 6

Honaino, guztira 651

Sektoreko beste elkarte batzuk 57

ELKARTEAK, GUZTIRA 708

Nafarroako Foru Komunitateko herritarreneskubideen gutunari buruzko hasierako datuak

Ekimena abian jartzearren, zerrenda bat taxutuzen; 708 elkarte eta gizarte talde biltzen zituen,gure erkidegoko geografia nahiz sektore guztiakaski ordezkatzen dituztenak. Horiek hautatzerako-an, lehentasuna eman zitzaion biztanleria- edogeografia-erreferentziari, eta elkarte nahiz taldemota hautatzerakoan kontuan hartu ziren haiengizarte-lotura eta administrazioekin bat egitekoizan ohi duten gaitasuna. Halatan, ondoko elkarte-ak hautatu ziren:

HASIERAKO ZERRENDA, ELKARTEMOTAREN ARABERAKOA

HIRUGARREN ADINA 82

EMAKUMEAK 89

GURASOEN ELKARTEAK 204

BIZILAGUNAK 30

BESTE BATZUK 303


Lan metodoa

• Herri bakoitzean deitutako elkarte eta taldeeiNafarroako Foru Komunitateko Herritarren Eskubi-deen Gutuna xehetasunez aurkeztea.

• Gutunaren edukiari buruzko eztabaida oroko-rra

• Bi galdetegi ematea. Bata, herritarrek admi-nistrazio publikoekin duten harremanari buruzkoa.Bestea, oinarrizko eskubideei eta askatasun publi-koei nahiz administrazioak horiek garatu eta susta-tzeari buruzkoa.

• Galdetegia arartekoari postaz doan igortzea.

• Galdetegien bidez jasotako erantzunak sail-katzea.

• Ondorioen lehen zirriborro bat taxutzea.

• Nafarroako bost herritan bilera egitea partehartu duten elkarteekin, behin betiko bateratze-lana egiteko.

• Nafarroako Foru Komunitateko HerritarrenEskubideen Gutuna taxutze aldera arartekoakemandako ebazpena aurkeztea.

• Azterlanaren ondorio nagusiak NafarroakoParlamentuari aurkeztea.

• Nafarroako Foru Komunitateko HerritarrenEskubideen Gutuna administrazio publikoei igor-tzea, ezagutu eta onar dezaten.

Talde nahiz elkarteekin izandako elkarrizketa iaguztiak 2003an bukatuta, ondoko taulen bidezbaloratu liteke horien maila nahiz parte-hartzea:


9


10

DEIALDIRA BERTARATUTAKOEN ZERRENDA,HERRIEN/ELKARTEEN ARABERAKOA

GUZTIRAZKIA. HERRIA ELKARTEAK

1 ABLITAS 42 OIBAR 113 ALTSASU 64 ANTSOAIN 55 ARGUEDAS 36 ARROITZ 37 ARTAXOA 48 AZAGRA 79 BARAÑAIN 1110 BERA 1311 BERRIOZAR 712 BUÑUEL 413 BURLATA 614 CADREITA 315 CAPARROSO 416 CASTEJÓN 1417 CINTRUÉNIGO 518 CORELLA 619 CORTES 820 ELIZONDO (BAZTAN) 921 DONEZTEBE 522 LIZARRA 1823 FALTZES 1124 UHARTE 525 IRURTZUN 126 LEITZA 627 LEKUNBERRI 328 LESAKA 829 LODOSA 1230 LOS ARCOS 631 MARTZILLA 832 MENDABIA 633 MONTEAGUDO 634 OTSAGABIA 135 ERRIBERRI 236 IRUÑA-MENDILLORRI 5237 GARES 438 ERRONKARI (ERRONKARI IBARRA) 439 ZANGOZA 640 TAFALLA 841 TUTERA 1542 VIANA 943 ATARRABIA 5



11

DEIALDIRA BERTARATUTAKOEN ZERRENDA,HERRIEN ETA ELKARTE MOTAREN ARABERAKOA

EMAKU- GURASOEN BIZILA- BESTEZKIA. HERRIA 3. ADINA MEAK ELKARTEAK GUNAK BATZUK GUZTIRA

1 ABLITAS – 1 2 – 1 42 OIBAR 1 1 1 – 8 113 ALTSASU 1 – 1 – 4 64 ANTSOAIN 1 1 1 – 2 55 ARGUEDAS 1 – 2 – – 36 ARROITZ 1 1 1 – – 37 ARTAXOA 1 1 1 – 1 48 AZAGRA 1 1 2 – 3 79 BARAÑAIN – 4 6 – 1 1110 BERA – 1 3 – 9 1311 BERRIOZAR 1 1 2 – 3 712 BUÑUEL 1 – 2 – 1 413 BURLATA – – 4 – 2 614 CADREITA 1 1 1 – – 315 CAPARROSO 1 1 1 – 1 416 CASTEJÓN 1 1 1 – 11 1417 CINTRUÉNIGO 1 2 – 2 518 CORELLA 1 1 2 – 2 619 CORTES 2 1 3 – 2 820 ELIZONDO

(Baztan) – 1 7 – 1 921 DONEZTEBE 2 1 2 – – 522 LIZARRA 1 1 4 6 6 1823 FALTZES 1 2 2 – 6 1124 UHARTE 1 1 2 – 1 525 IRURTZUN – – 1 – – 126 LEITZA 1 2 – – 3 627 LEKUNBERRI 1 1 1 – – 328 LESAKA 1 – 2 – 5 829 LODOSA 1 1 4 – 6 1230 LOS ARCOS 1 – 1 – 4 631 MARTZILLA 1 1 1 – 5 832 MENDABIA 1 1 3 – 1 633 MONTEAGUDO – – 1 – 5 634 OTSAGABIA – – 1 – – 135 ERRIBERRI 1 – – – 1 236 IRUÑA

MENDILLORRI 11 7 14 6 14 5237 GARES 1 1 1 1 – 438 ERRONKARI

(Erronkari ibarra) 1 1 1 – 1 439 ZANGOZA 1 1 3 – 1 640 TAFALLA 2 1 5 – – 841 TUTERA 3 6 5 1 – 1542 VIANA 1 1 2 – 5 943 ATARRABIA 1 1 3 – – 5

ELKARTEAK, GUZTIRA 49 49 104 14 118 334

DEIALDIRA BERTARATUTAKOEN ZERRENDA,ELKARTE MOTAREN ARABERAKOA

HIRUGARREN ADINA 49

EMAKUMEAK 49

GURASOEN ELKARTEAK 104

BIZILAGUNAK 14

BESTE BATZUK 118


DEITUTAKO ELKARTEAKETA BERTARATUTAKOAK

BERTARA-DEITUTAKOAK TUTAKOAK

HIRUGARREN ADINA 73 49

EMAKUMEAK 74 49

GURASOEN ELKARTEAK 159 104

BIZILAGUNAK 30 14

BESTE BATZUK (2) 208 118

GUZTIRA 544 334

Azterlan horren azken ondorioak arartekoarenNafarroako Parlamentuarentzako eta administraziopublikoentzako txosten berezi gisa aurkeztuko dira2004. urtean.

I- 03. HERRITARREN ESKUBIDEEN ZEHAR-KAKO DEFENTSA

2003. urtean, aholkulari bat sartu zenez geroz-tik, aztertu ahal izan zen erakundearen antola-mendua aldatzea, eragingarritasuna areagotzealdera; antolamendu berri horretan, barne-eginki-zunak beste modu batera banatuko lirateke, kexak,kontsultak eta bestelako ekintzak sektoreka bana-tuz eta kexen nahiz ekimen berezien azterketaahalik eta sakonena eginez, kexa edo ikerketahoriek zer gizatalderi eragiten dioten harexeri erre-paratuta.

Arlokako barne-banaketa horretaz gain, antola-mendu berri horrek, 2001etik 2004ra bitarteko planestrategikoan ezarritakoaren ildotik, aukera ema-nen luke egilea zein gizataldekoa den harexerierreparatuta aztertzeko kexak eta salatzen denegoeraren ondorioak, nahiz bigarren mailako arra-zoiak egiaztatzeko.

Halaber, arloak esleitze horretan sartzen dira2002an eta 2003an erakundearen jardun etenga-

bearen zati izan diren –2004an ere izanen dira–txosten bereziak.

Horren guztiaren ondorioz, espero izatekoa dazorrotzago eta era espezializatuagoan defenditukodirela zenbait talderen eskubideak, babesgabea-goak horietako batzuk, hala nola zaharrak, adinga-beak, ezgaituak, etorkinak eta emakumeak. Arretaberezia jarriko da 2004an garatuko diren sei arlohorietan; izan ere, kexen kudeaketa orokorrarekinbatera –kexen zioa zein ere den–, horiek izan diraerakundearen jardueraren zutabe nagusiak.

ADINGABEAK

Hiru ekimen burutu dira 2003an arlo hori delaeta:

• Nafarroako Foru Komunitateko adingabeenaurkako abusu eta tratu txarren gaineko pro-tokoloa taxutzeari buruzko ebazpena.

• Adingabeei laguntza emateko foru lege battaxutzeari buruzko ebazpena.

• Nafarroako Foru Komunitateko adingabeeneskubideei buruzko txosten orokorrari hasieraematea.

1. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEKOADINGABEEN AURKAKO ABUSU ETA TRATUTXARREN GAINEKO PROTOKOLOA TAXUTZEA-RI BURUZKO EBAZPENA PARLAMENTUARIAURKEZTEA.

2002an egina, arartekoak Nafarroako Parla-mentuko Foru Araubideko Batzordean aurkeztuzuen adingabeen aurkako abusu eta tratu txarrengaineko protokoloa taxutzeko proposamena. Testu-ak –2002ko txostenean dago jasota– foru adminis-trazioari eskatzen zion akordio bat garatzeko,abusu eta tratu txarren kasuetan adingabeendefentsan parte hartzen duten aktore guztiek sina-tua.

2001eko ekimen batean etxeko indarkeriariburuzko protokolo bat taxutzea proposatu genuen–haren bidez, etxean emakumearen aurka ematenden indarkeria eta adingabeen aurkako abusu edotratu txarrak jorratu behar ziren–, baina NafarroakoGobernuak, Osasun Departamentuaren eta Gizar-te Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuarenbi idazkiren bitartez, ezetsi egin zuen proposamenhura, eta horregatik planteatu genuen hain zuzenere ekimen hori. Senarrak Atarrabiako emakume


12

(2) Horien artean daude Nafarroako Apymas direlakoen federazioak, bergizarteratze lanetan ari diren 13 elkarte, baita ezgaitasunfisiko eta psikikoaren arloan lan egiten duten 14 elkarte ere.

bat hil zuenean, ordea, Gobernuak berehala jarrizuen abian erakunde arteko akordio bat, ararteko-ak proposatutakoaren gisakoa, baina arartekoarenparte-hartzerik gabekoa eta adingabeen aurkakoabusu eta tratu txarrei buruzko alderdiak jasogabe.

Erakunde arteko akordio horrek –genero indar-keria du ardatz– Nafarroako Emakumearen Institu-tuaren lehenagoko agiri bat hartzen zuen etxekoindarkeria gertatzen den kasuetan jarduteko oina-rritzat, eta arlo horretan jardun behar denerakoerreferentzia-gida bihurtzen zuen agiri hura.

Arartekoak adingabeen aurkako abusuen alo-rrean esklusiboki eta sakon jarduteko protokolo battaxutzearen aldeko apustua egiten duen ebazpenaeman zuen, eta hori izan zen, hain zuzen ere, forugobernuari alor bi horietarako protokolo-proposa-men hura egiten laguntze aldera eginiko eztabai-detan parte hartu zuten elkarte eta profesionalekeskatu zutena.

Foru administrazioak hiru komunikazio igorrizizkigun 2003an, arartekoak egindako informazioeskaerak zirela eta; izan ere, aipatu protokolo-pro-posamena igorri zenetik aitzina ukitutako departa-mentuen jarduna zein izan den jakin nahi genuen.Komunikazio horietako lehena Foruzaingoarenbarne koordinazio alorrean egindako lanari buruz-koa zen, eta bigarrenak –ekainaren 4ko data zera-man–, berriz, adingabeen aurkako abusuen alorre-an jarduteko protokoloa taxutze aldera GizarteOngizate Departamentuak egin beharreko bi pau-soak azaltzen zituen. Pauso horietako lehenarenarabera, aldez aurretik taxutu behar zen gizartezerbitzuetako profesionalen jarduteko gida. Doku-mentu hori 2004ko urtarrilean igorri zitzaion era-kundeari. Hori da arestian aipatutako hirugarrendokumentua. Dena den, arlo horretan jardutekoprotokoloa taxutzeko ebazpena Nafarroako Parla-mentuan aurkeztu eta ia urtebete igaro bada ere,oraindik ere ez dakigu zein epe eta zein eduki ditu-en adingabeen aurkako abusu eta tratu txarrenalorrean esku hartzen duten eragile guztiak koordi-natzeko protokoloak –Foruzaingoa, EstatukoSegurtasuneko Indar eta Gorputzak, abokatuak,epailetza, fiskaltza, gizarte zerbitzuak, psikologo-ak...–.

Nabarmendu beharra dago ezen NafarroakoForu Komunitateko adingabeen aurkako abusu etatratu txarren gaineko protokoloa taxutzeari buruzerakundeak egindako gomendioa “Save the Chil-dren” GKErekin, Nafarroako Adingabeen Fiskalare-kin, Nafarroako Auzitegi Nagusiarekin, NafarroakoPsikologoen Elkargoarekin eta Botere JudizialekoKontseilu Nagusiko kide Félix Pantoja jaunarekin–lehenago Madrilgo adingabeen fiskala zenare-

kin– izandako lankidetzaren fruitua izan zela. Lan-kidetza horri esker taxutu ahal izan zen azterketajuridiko, sozial eta prebentiboko agiri bat, azterketasakona inondik ere, Nafarroako administrazioekondoren egin beharreko lana erraztu zuena etaaipatu protokoloa sortu eta berehala aplikatzeanforu administrazioak izan lezakeen aitzindaritzaerraztu zuena. Eta orobat gogoratu behar da ezen,ebazpen horren esparruan, azpimarra jartzen zelaerakundeek adingabeei eragindako tratu txarretan,zeinaren ezaugarri bat baita babesgabetasun ego-eretako adingabearen eskubidearen aldeko jar-dungabezia.

Adierazi beharra dago, azkenik, ebazpenakhaurren aurkako tratu txarrei buruzko azterketasakon bat jartzen zuela protokoloa taxutu beharzuenaren eskura, gizarte mailako arazo larriabaita, bai ezagutzen ditugun datuei erreparatuta,bai ekintza horiek duten oihartzun sozial, psikolo-giko nahiz etikoari erreparatuta. Iritzi horien oina-rrian dago administrazio publikoek ardura-mailariketa zehaztasun profesionalik gorenak erakutsibehar dituztela adingabeen aurkako tratu txarrenprozesuetan; premiazkoa da prebentzioa areago-tzea eta adingabeak abusuak pairatzen ditueneanesku hartzen duten eragile guztien prestakuntzanahiz espezializazioa areagotzea. Ebazpenak oro-bat eskaintzen du abusuen biktima diren adinga-beenganako tratuari eta kasu horien tramitazioariburuzko proposamenen zerrenda ireki bat, bai etakasu horietan egin beharrekoari eta kautelazkoneurri gomendagarriei buruzkoa ere.

2. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEKOARARTEKOAREN PROPOSAMENA, ADINGABE-EI LAGUNTZA EMATEKO FORU LEGEA DELAETA.

Arartekoak 2003ko azaroaren 20an eman zuenezagutzera adingabeei laguntza emateko foru legebat taxutzeari buruzko proposamena. Testu hartan,hasteko eta behin gogorarazten zen ezen NazioBatuen biltzar nagusiak azaroak 20 zituen bestebehin, 1989an hain zuzen ere, aldarrikatu zuelaHaurren Eskubideei buruzko Hitzarmena. Proposa-menaren hitzaurreak dioenez, sinatu zuten estatu-ek konpromisoa hartu zuten eskubide horiekerrespetatu eta betetzen direla zaintzeko, eta baitanork bere araudietan jasotzeko ere. Konpromisohark orobat dakar berekin nazioarteak lankidetzanaritu behar izatea eskubide horiek betetze aldera.

Kontuan hartuta haurrek zainketa eta arretabereziak behar dituztela, ahulagoak direla etahaien mundua helduen munduaz bestelakoa dela,hitzarmenak hura berretsi duten estatuak egitenditu haurrenganako ekintzen erantzule juridiko-


13

Gomendioak dioenari jarraikiz, erronkarik handie-na da haurren babes maila igotzea eta haieneskubideak sustatzea.

Espainiako Konstituzioaren 39. artikuluarenarabera, umeek nazioarteko itunetan ezarritakobabesa izanen dute, eta botere publikoek familia-ren babes sozial, ekonomiko eta juridikoa etaseme-alaben babes osoa ziurtatzen dituzte.

Estatu mailan, Konstituzioaz gain, ondokoakere aipatu behar dira: Kode Zibila, Prozedura Zibi-leko Legea –adopzio eta adingabeak babestekobeste era batzuen alorrean–, Adin TxikikoentzakoBabes Juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko1/1996 Lege Organikoa, Adin txikikoen erantzuki-zun penala arautzen duen urtarrilaren 12ko 5/2000Lege Organikoa eta adingabeen eskubideak arau-tzen dituzten gainontzeko lege organikoak.

Oinarrizko arau horiek garatzearren, arlo horriburuzko lege berariazkoak taxutu eta onetsi dituz-te hainbat autonomia erkidegok, besteak besteAndaluziak, Aragoik, Kantabriak, Gaztela eta Leo-nek, Galiziak, Madrilek, Murtziak eta Valentziak.Foru Komunitatean, ordea, ez da halakorik izan.

Gizarteak gero eta gehiago erakusten du haur-tzaroari buruzko diskurtso bikoitza. Alde batetik,gero eta kezkatuago agertzen da oinarrizko esku-bideak –osasuna edo hezkuntza– direla-eta, etabeste alde batetik, ahantzi egiten ditu adingabeenduintasunarekiko oinarrizko errespetua, familianahiz gizarte ingurunean duen presentzia eta tole-rantzia nahiz bizikidetasuna bezalako oinarrizkoprintzipioetan hezi beharra.

Foru Komunitateak baditu eduki eskumen fran-ko arlo horretan, baina ez dugu foru araubideordenaturik, adingabearen figura hark dituen pre-mietatik hartuko dituenik; horregatik, hain zuzenere, arartekoak uste du Nafarroak lege mailakoarau bat taxutu beharko lukeela, testu bakar bate-an biltzeko une honetan sakabanaturik daudenarauak, lege mailarik gabekoak horiek denak.

PRINTZIPIO OROKORRAK

Ondokoak izan beharko lirateke foru araubidehorren printzipio orokorrak:

1. Lege bidez arautzea: Foru lege bidez arau-tuko dira adingabearen eskubideen babesa etasustapena, estatu mailako araubidean ezarritakoagalarazi gabe. Arlo hori sakabanaturik dago gauregun, lege mailarik ez duten foru arauetan saka-banaturik hain zuzen ere.

2. Legearen xedea: Haurren eskubideak ber-matu eta sustatzea eta arriskuan nahiz babesikgabeko egoeran dauden adingabeei babes juridiko

eta soziala ematea. Haurtzaroa babestu eta lagun-tza emateko politika integral bat egitea bilatzen da,erakundeek dituzten baliabideak koordinatzea pre-bentzio politikak egitearren –arriskuko egoera jaki-netarako nahiz egoera orokorretarako politikak ale-gia–, eta adingabeen premia guztiei erreparatzea.

3. Oinarrizko printzipioak:

• Adingabearen interesak lehentasuna dubidezko beste edozein interesen aldean; hartara,haren gizarte ongizatea sustatuko da, haren auto-nomia eta haren garapen osoa ahalbidetuko dira,hala nola familia eta gizartean sartzea.

• Gizartean parte-hartze aktiboa –haren gaita-sunen araberakoa– izateko ahalmena izan beharduela onartzea adingabeari; hartara, iritzia emandezan sustatu eta ahalbidetuko da eta haren iritziakontuan hartuko da, har litezkeen erabakiak har-tzerakoan.

• Familia babestea, adingabearenganako ardu-ra bere gain har dezan; izan ere, familia da adinga-beari laguntza eta babesa emateko ingurunenagusia. Botere publikoek subsidiarioki esku har-tuko dute. Familia gunean esku hartuko da nagusi-ki, eta ahal den neurrian, adingabea haren ingurunaturaletik gertu egonen da.

• Tolerantzia, solidaritatea, errespetua nahizbizikidetasunaren printzipio demokratikoak susta-tzea, bai gizartean bai adingabeen artean.

• Administrazio publiko ukituen jarduerak plani-fikatu eta koordinatzea, ekintza integralak lortzealdera.

• Gizarte ekimeneko entitateekiko lankidetzasustatzea.

• Adingabeen eskubideen sustapen eta defen-tsarako nahiz haien babesgabetasunari, bazterke-riari, moldegabeziari, tratu txarrei eta esplotazioorori aurrea hartzeko ekintzek lehentasuna izatea.Neurri horiek adingabe bakoitzaren egoerari ego-kituta hartu beharko dira.

• Segurtasun juridikoa, konfidentzialtasuna etajarduketen erreserba bermatzea.

• Gizartea haurren arazoen aurrean sentsibili-zatzea.

4. Foru araubideak jaso beharreko eskubi-deak:

Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmeneannahiz Espainiak berretsi dituen nazioarteko hitzar-menetan jasotako guztiak eta, bereziki, jaiotza,naziotasun, etnia, gaixotasun, erlijio edo sexuadela-eta bazterturik ez izateko eskubidea.


14

Horiek hobeki defenditze aldera, eskubide hori-ek baliatzen ahal direla bermatzeko politika inte-gralak prestatu beharko dira, eta bide egokiak eza-rri, bermatzeko adingabeak eskubidea duelaadministrazio publikoengana jotzeko babes etalaguntza eske, administrazio publikoak baitiraeskubide horiek bermatu eta ahalbidetzeko arduradutenak. Horretarako, egoki eta azkar jardunbeharko dute, babes juridiko eta administratiboa-ren eragingarritasuna bermatuko bada.

Aldi berean, adingabeei aitortutako eskubideentitulartasunari eta erabilpenari datxezkion betebe-har eta erantzukizunak jaso beharko dira.

Orobat ezarri beharko dira debeku, muga etajarduera partikularrak zenbait establezimendu etaikuskizun publiko, ikus-entzunezko, publizitate edotelekomunikazioren gainean eta zenbait produktu-ren kontsumo eta merkaturatzearen gainean, era-gin nahiz ondorio kaltegarriak ekiditearren.

Hartara, zehapena daramaten arau-haustetzattipifikatutako jarrera eta egitateen artean sartukodira eman litezkeen ez-betetze eta urratzeak.

Azkenik, eskubide horien hedapenari, informa-zioari nahiz prestakuntzari buruzko ekintzak ezarribeharko dira, eta edozein bazterkeria ekidin etazuzendu, berdintasuna xede.

5. Aurrea hartzeko jarduketak ezarri, lehenta-sunez ezarri ere, adingabeen babesgabetasun etaarrisku egoerak ekiditeko.

Aurrea hartzeko neurrien eragingarritasunaloturik doa aldez aurretik beharrizanak atzematea-ri, ekintza integral eta osagarriak planifikatzeari etainformazioa koordinatu eta trukatzeari.

Aurrea hartzeko neurri horien artean ondokoeremuetako jarduketak sar ditzakegu:

a) Familiaren babesa

b) Gizarte harremanak eta aisia

c) Hezkuntza laguntza

d) Osasun laguntza

e) Prestakuntza eta enplegua

f) Haurren eskubideen gaineko sentsibilizazioa

Nabarmendu beharra dago ezen, aurrea har-tzearen eragingarritasuna bermatuko bada, bere-biziko garrantzia dutela atzemate zehatzak, azkareta gertutik jarduteak eta hartutako neurriak har-tzaileen beharrizan eta berezitasunei begira gertu-koak eta egokiak izateak.

6. Babesa, edo administrazioaren esku-har-tzea, haurrak nahiz nerabeak babesgabetasunedo arrisku egoeran daudenean. Xede du adinga-been babesgabetasun egoerak zuzentzea etaharen normalizazioa ahalbidetzeko oinarrizko bal-dintzak sortzea.

• Administrazioaren esku-hartzeak jardutekoprintzipio eta irizpide multzo batean kokatu behar-ko du arlo horri dagokionez. Hona balizko printzi-pio horietako batzuk:

• Adingabearen duintasun, askatasun nahizautonomiarekiko errespetua.

• Lehentasuna ematea familia ingurunean jar-duteari.

• Erabakietan –nork bere gaitasunen arabera–parte hartzea aintzat hartzea.

• Indibidualizazio printzipioa eta gutxienekoesku-hartzea izatekoa.

• Prozedura arautuei lotu beharra eta diziplinar-tekotasuna.

• Abian diren jarduketa eta neurriak aldizkaaztertzea eta horien jarraipena eta kontrola egitea.

• Administrazio publikoek batera parte hartzeaekintzen eta programen garapenean.

• Adingabe baten babesgabetasun edo arriskuegoera bat, edozein, jakinarazi eta salatzekobeharra ezartzea. Behar hori bereziki dagokiegizarte, osasun eta hezkuntza zerbitzu eta zentro-ei.

Babes eremu horren barruan sartu beharkolitzateke adingabe babestuen eskubide berezienzerrenda bat, ondokoena besteak beste: babestuaizateko eskubidea, hartuko diren neurri eta jardu-keten berri –horien iraupen eta edukiarena– kasu-an kasuko administrazioaren eskutik jakitekoa,hamabi urtetik baino gehiago izanez gero edo hel-dutasun eta gaitasun nahiko izanez gero entzunaizatekoa, autonomia pertsonala izatekoa, integra-zio seguru, iraunkor eta behin betikorako plan batizatekoa, baliabide publikoak lehentasunez jaso-tzekoa, segurtasun juridikoa eta emozionala izate-koa...

Halaber, beharrezkoa da ahalik eta gehienzehaztea babesgabetasun egoera guztiak, admi-nistrazioak arlo horretan duen zuhurtziarakotasu-na gutxituz. Halatan, arrisku egoeraren kontzeptuadefinitu beharra dago, arriskuak mugatzen lagun-tzeko katalogo bat eginez. Arrisku egoeretan,administrazioaren esku hartzea mugatuko da,lehendabizi, balioespena egitera, bigarrenik,deklarazioa egitera eta, hirugarrenik, neurriak har-


15

tzera adingabearen eskubideak oso-osorik balia-tzeko oztopo diren inguruabarrak desagerrarazi,moteldu edo konpentsatzeko.

Segurtasun juridikoa bermatu nahi izanez gero,zehatz-mehatz arautu beharko litzateke zeri deri-tzon babesgabetasun egoera, zein den kontzeptuaeta zein babesgabetasuna deklaratzeko eta babesneurriak hartzeko prozedura. Prozedura-eremua,oro har, erregelamenduzko xedapenetarako gorde-tzen da, baina ikusita zer eskubide ukitzen direneta ikusita zein diren administrazioaren jardueraknorberarengan nahiz familian dituen ondorioak,komeni da lege bidezko tratamendua ematea.

Prozedura hasiera-hasieratik esleitu behar zaioteknikari koordinatzaile bati, aurrez ikusi behar dakasu jakin batzuei berehalako erantzuna ematekopresako prozedura bat, ikerketaren zehaztasuna,esku-sartzeko prozeduraren gutxieneko aplika-zioa, heldutasun eta gaitasun nahiko izanez geroadingabeari entzutea eta «kasuko plana», hareneduki, betearazpen eta berraztertzearen ezarpe-na.

Azkenik, beharrezkoa izanen da jasotzea har-tzen ahal diren babes neurri eta jarduketen erregu-lazio zehatza, aplikatzekoa zaien araubide oroko-rra eta horiek aplikatzeko irizpide orokorrak; betiere familian sartzea babestuko dute, familiaribabesa emanen diote eta banatzeak ekidinen, etabanaketa gertatu baldin bada, berriz ere batzeabilatuko da, baldin eta banaketa eragin zuten arra-zoiak desagertu badira.

Adingabearen zaintza sustatuko da, familiakhartzea ere bai, eta bestelako baliabide egokiago-rik ez bada, egoitza batean hartzera joko daordezko baliabide gisa.

7. Gizarte gatazka bizi duten adingabeenkontzeptua eta jarduketak

Adin txikikoen erantzukizun penala arautzenduen urtarrilaren 12ko 5/2000 Lege Organikoaonetsi ondotik, autonomia erkidegoei eskumenbakarra geratzen zaie arlo horretan, adingabekoenepaileen epai irmoak direla-eta hartutako neurriakbetetzea.

Hortaz, foru legea araudi orokorra aplikatzekojarduketa-irizpide osagarri eta instrumentalakezartzera mugatu beharko da, neurrien arteanbereiziz ingurune irekikoak, askatasuna kentzeko-ak eta ordezkoak. Edozein kasutan ere, neurriak

betearaztean adingabe arau-hauslearen interesa,haren eskubideekiko errespetua eta neurrien hez-kuntza- nahiz berrezarpen-xedea nagusitu behar-ko dira.

8. Eskumenen banaketa eta administrazioenarteko lankidetza

Neurriek administrazio publiko bat baino gehia-gok parte hartzea eskatzen dutenez gero, esku-menak eta eginkizunak ezinbestean banatu behar-ko dira foru administrazioaren eta toki entitateenartean lankidetza nahiz administrazioen artekokoordinazioa ahalbidetu, jarduketen bikoiztasunaekidin eta neurrien eragingarritasuna hobetukobadira.

Komeni izanen da, orobat, gizarte ekimenasustatzea; horretarako, bultzatu egin beharko diraentitate laguntzaile pribatuak –elkarteak, fundazio-ak edo behar bezala erregistraturik dauden per-tsona juridikoak, adingabeei laguntzea xede dute-nak–.

3. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEKOADINGABEEN ESKUBIDEEI BURUZKO TXOS-TEN OROKORRARI HASIERA EMATEA.

Adingabeen eskubideei erreparatzea da, esanbezala, arartekoaren jardunaren ardatz berezieta-ko bat. Ikusita arestiko bi proposamenak eta ema-kumeen nahiz adingabeen aurkako etxeko indar-ker ia ger tatzen den kasuetan jardutekoerakundeen ar teko protokolo proposamenariburuz 2001ean egindako lana, komeni zen gizar-teari ahalik eta gehien erakustea zein den adinga-been arloko esparru juridikoa; izan ere, eskubidehoriek, gehienetan, herritarren eskubideen arteansartzen dira, eskubide horiek baliatu, aplikatu edoexijitzeko aukerei buruzko azterketa zehatzik egingabe (3).

Agiri honek –2003. urtea bukatzean ixteardago– ikuspegi berezi batetik aztertzen du Hau-rren Eskubideen Adierazpen Unibertsala (NazioBatuak, 1989ko azaroaren 29a): Arartekoaren era-kundearen ikuspegia eskubide horiei buruz. Adie-razpen hori iturri, Nafarroako Foru KomunitatekoAdingabeen Eskubideei buruzko Txosten Oroko-rrak beste modu batera ordenatzen ditu eskubidehoriek, eta arreta berezia eskaintzen die horietakobatzuei, egungoagoak direlako edo gizartearenikuspuntutik arazo gehiago sortzen dutelako.


16

(3) Nafarroako arartekoak Nafarroako Unibertsitatearekin lankidetzan eginiko herritarren eskubideei buruzko eskuliburuak (ikusor.) ez ditu eskubideak aztertzen pertsona motaren arabera, modu generikoan baizik, eskubide mota kontuan hartuz eta gizar-te osoarentzat.

Adingabeen eskubideei buruzko katalogo hauaraubide juridikoari jarraikiz dago garatua, etaadingabeen eskubideen egiazko aplikazioarenzenbait alderdi aztertzen ditu, bai eta administra-zio publikoek hezkuntza, familia nahiz lege- etaosasun-esparruetan daramaten jarduna ere, etahedabideentzako gomendioak ematen ditu.

Bestalde, arartekoak adingabeen aurkakoabusu eta tratu txarren gaineko protokoloari buruzemandako ebazpenaren aplikazioa dela-eta foruadministrazioak zer egin duen aztertzen du, etajaso egiten ditu adingabeen babesari buruz zen-bait autonomia erkidegotan onetsi diren lege bere-zien gaineko azterlan juridikoa eta NafarroakoForu Komunitateko adingabeei laguntza ematekoforu legea taxutzeari begira ararteko honek egin-dako proposamena.

4. 0tik 3 URTERA BITARTEKO HEZKUNTZARIBURUZKO TXOSTEN BEREZIA

“0tik 3 urtera bitar teko hezkuntza premieiburuzko txosten berezia, Nafarroako Parlamentua-rentzat”, 2003an hasitakoa, 0tik 3 urtera bitartekoseme-alabak dituzten familien hezkuntza premiakdirela-eta sortutako egoera orokorraren balantzeaegiten saiatzen da. “Familien hezkuntza premiak”kontzeptuak arazoaren mila aurpegiak bildu nahiditu; izan ere, Nafarroako gobernuek nahiz erkide-goko hainbat udalek abian jarritako ekimenezharatago, arazoa gizartea garatuz doan erritmoberean garatzen ari da bere mila aurpegi horiek.Familien premien eta lanaren arteko oreka bilatze-ak, norberaren eskubidea den aldetik, tarte geroeta handiagoa sortzen du, eta nahiz eta gurasoekerantzukizun gero eta handiagoak bereganatu,laguntzak beharrezkoa izaten jarraitzen du.

Haur eskola edo haurtzaindegietan –daudenereduen baitan, baina batez ere eredu asistentzia-lean– 3 urtetik beheitiko haurrak artatzerakoan“hezkuntza faktorea” sartzean adingabearen inte-resak jarri dira hertsiki asistentzialak direnenaurretik, hasiera batean halakoxeak ziren arren.Halatan, zabalik dago adingabeak bizitzako aldehorretan jaso behar duen hezkuntzari buruzkoeztabaida, etapa horretako “familia-hezkuntzaren”kontzeptu klasikotik haratago doana, eta horrenlehen mailaraino ekarri du “hezkuntza faktorea”;horrenbestez, 0tik 3 urtera bitarteko hezkuntzapertsonen eskubide orokorren eremuan sartzen dabete-betean, testu konstituzionalean garbi ezarritadagoen legez.

Gizarteak, berriz, presioa egiten du gobernuekeskubide hori onar dezaten eta herritarrek gainon-tzeko hezkuntza etapak egiten dituzten baldintzaberetan egin ahal izan ditzaten. Presio hori, alabai-

na, arindu egin da ikastetxe bereziak sortzean;izan ere, Nafarroako Parlamentuan 2000n erabakizen foru gobernuak inbertsio handia eginen zuela–ikastetxeak sortu, familiei laguntzak eman etaabar–, udalek familia ukituekin lankidetzan abiarazzitzaketen ekimenak diruz laguntze aldera. Forugobernuak berariaz emandako araubideari jarrai-kiz finantzatu dute de facto hiru alderdiek hezkun-tza eredu hori, estatu mailako legeek orain delahamar urte baino gehiago ireki zuten eredua oina-rri.

Erkidegoko zenbait zentrotako eta, bereziki,Iruñeko udalaren eskoletako hezkuntza-esperien-tziaren aberastasuna beste familia-premia batzuei–hezkuntzan bainoago asistentzia-premietan oina-rrituak– gailendu zaie. Premia horretatik heldu diraeredu ezberdinak nahiz gizartean eta administra-zio publikoetan azaltzen diren irizpide ezberdinak.

Halatan, Nafarroako arartekoari behin eta berri-ro heldu zaizkio herritarren kexak, Foru Komunita-teko leku guztietatik heldu ere. Horrek erakustendu zein korapilatsua den egoera: administrazioa-ren dirulaguntzak, itxaron zerrendak udalen 0tik 3urtera bitarteko eskoletan leku bat lortu ahal izate-ko, bizitzaren etapa horretan adingabeari emanbeharreko laguntzak hezkuntzazkoa izan beharduelako defentsa, eskola horietako langileen fun-tzionario izaerari lotutako bestelako alderdibatzuk...

Komenigarria zenez arlo horretan sakontzea–historiaren hariari ia-ia berriz heltzea– eta azter-ketari herritarren eskubide oinarrizkoenen eta sor-tzen ari direnen argitan heltzea, erakundea Nafa-rroako Parlamentuarentzako txosten berezi bathasi zen prestatzen 2003an, auziaren alderdi fun-tsezkoak argitze aldera. Sektoreko zenbait elkarteeta profesionalekin bildu ostean, lan gidoi batprestatu genuen, 2004an Nafarroako Parlamentu-ari eta administrazio publikoei aurkezteko bukatutaegonen dena. Txostenaren aurkibideak ondokoakjasotzen ditu:

1) 0tik 3 urtera bitarteko hezkuntzari buruzkoaraudiaren azterketa.

• 0tik 3 urtera bitarteko haurren laguntza etahezkuntza alderdien artatzearen bilakaera.

• Arlo horretan LOGSEk jaso zituen alderdinagusien azterketa.

• LOCE lege berria eta sektorea antolatzeaxede duten alderdiak.

2) Zer gertatzen da 0tik 3 urtera bitarte?

• Adingabea, 0tik 3 urtera bitarte, eskubideensubjektu den aldetik.


17

• Laguntza nahiz prestakuntza alderdiak, 3urtetik behetiko adingabea eskola eremuanartatzean.

• Iruñeko Udalaren haur eskolen eredua.

• Prestakuntza arloan kontuan hartzekoak direnalderdiak, profesionalizazioa eta 0tik 3 urterabitarteko hezkuntza laguntzarako ingurune-betebeharrak.

3) Garatzen doan gizartea.

• Gizartea, 0tik 3 urtera bitarteko hezkuntzapremien aitzinean.

• Administrazio publikoaren jarduna.

• Nafarroako arartekoari arlo hori dela-eta aur-keztu dizkioten kexen azterketa eta balora-zioa.

4) 0tik 3 urtera bitarteko zikloaren “hezkuntzafaktorea”.

5) 0tik 3 urtera bitarteko eskoletan aplikatubeharreko printzipioak.

• Foru administrazioaren ikuspuntua.

• Ekonomia alderdiak.

6) Ondorioak.

EMAKUMEAK: ETXEKO INDARKERIARIBEKOZ BEKO

Emakumea bikotearen eskuetan hiltzearenaurrean gizartearen erreakzioak moda izatetikharatago joan beharra, joera gisa sendotu dadila,sentsibilitate garatu gisa. Hori izan da etxekoindarkeria kasuen aurrean Nafarroako arartekoa-ren kezketarik bat. Eta ez ezagutzen diren kasuakgero eta gehiago direlako, ezpada informaziohorrek jazotakoa agerian uzten duelako; hortaz,erne jarraitu beharra dago. Eta kezkatuta.

1. “ETXEKO INDARKERIAREN AURKAKOKANPAINA NAFARROAN”, NAFARROAKO HEDA-BIDEEK ARARTEKOAREN EKIMENEZ EGINA

Gizarte sentsibilizazio handiagoa lortzekoxedea zuten ekintza ugari eta arlo askotarikorenlekukoa izan zen 2003. urtea. Horrek frogatzen dugizartearen zati bat ez dagoela prest kultur atzera-penaren abailduran erortzeko, ez eta kultur arra-zoiak –emakumearen aurkako erasoak gureazbestelako beste kultura baten bereizgarri– onar-tzeko ere. Gizarteak aurrera egin du –kostata badaere– sexuen arteko berdintasun-rolak normaliza-tzean, eta, horrezaz gain, pertsonen duintasunabeste zernahiren gainetik –arrazoi sozial, kultural,etiko nahiz edonolakoren gainetik– modu aktiboan

defenditzera pasa da. Nahiz eta “logelako terroris-mo” horren amesgaiztoak ia egunero ematen dizki-gun zenbateko berriak, arartekoaren Erakundeaahalegin berezi-berezia egiten saiatu da 2003an,gizartearekin bat egin eta egonezinari gizarteakhelburu komun baten kariaz bat egiten dueneanlortzen duen indarra gehitzeko. Nafarroako hedabi-de guztiak lehendabiziko aldiz batu dira emakume-en aurkako erasoen laidoari aurre egiteko kanpai-na batean. Xedea zen emakumeek tratu txarraksalatzea eta haiei gogoraraztea, iragarkietakobatean esaten zen legez, haiek ere “poztasunera-ko eskubidea dutela”.

AURREKARIAK

Gizarte sentsibilizatu eta informatua

2002ko ekainean, arartekoaren Erakundeakekimen bat abiarazteko proposamena egin zienerkidego eremuko hedabide nafarrei; ekimenarenxedea zen herritarrak eta, bereziki, iritzi-emaileak–teknikari, kazetari, osasun, gizarte laguntza etazuzenbide arloetako profesional eta arlo horretanjarduten duten erakunde ofizialak– nahiz adminis-trazioak herritarren eskubideen defentsan inplika-tzea. Ekimena gauzatzeko, hedabideek doan jarri-ko zituzten euren publizitate tarteak nafar gizarteaetxeko indarkeriaren eta, bereziki, genero indarke-riaren aurka suspertzeko mezuak hedatzeko.Ondoren, kanpaina eginen zuen publizitate agen-tzia, ikus-entzunezkoen euskarriak eginen zituenproduktorea eta kanpaina ekoizteko beharrezkoakziren gainontzeko profesionalak bilatuko ziren.

Urtebetez, parte-hartze horren baldintzakaztertu eta kanpainaren edukiak prestatu ziren.Proposamena egin eta urtebetera, kanpaina ekoiz-ten hasi zen, berehala hedatzeko.

Kanpaina abiatzeko unea –2003ko urria– kan-painaren eduki nahiz helburuei buruzko une bere-ziki garrantzitsu batekin batera gertatu zen: ordu-antxe eman zen argitara estatuko FiskaltzaNagusiaren urteko txostena, gure herrian gerta-tzen den etxeko indarkeriaren datu kezkagarriakagerian jarri zituena. Bikoteen esku hildako ema-kumeen kopuruak gora egin zuen aurreko urteare-kin konparatuta. Egun haietan, gainera, hedabideguztietan jaso zuten indarrean sartu zela Diputatu-en Kongresuak aho batez onetsi zuen Etxekoindarkeriaren biktimak babesteko Agindua.

Zoritxarrez, erasoek eta heriotzek ez dute ete-nik, eta albistegiek egunero gogorarazten digutearazoak bere gordinean dirauela. Emakume gehia-go hilik, ebazpen judizial iritzi publikoaren aldetikez-gogobetekoak eta bikoteek eragindako tratutxarrak bihotzeko prentsan salatzen dituzten ema-


18

kumeak. Gizartearen geruza guztietara ailegatzenden eta herritar guztien artean etengabeko sentsi-bilizazioa sortzen duen informazioa.

Gizartea genero indarkeriaren aurka sentsibili-zatuta dagoela dugu abiaburu, baina ezin dugubazter utzi “aldeko mobilizazio” hori aldi baterakoaizan daitekeelako aukera. Hori dela-eta, egunero-kotasunaren esparru orokorrak bide emanen lukepentsatzeko ezen une oro zela egokia –kanpainahasi zenean nahiz gero ere– azpimarra arazoarenkonponbidean jarriko zuen kanpaina bat abiarazte-ko.

Genero indarkeriari buruzko beste kanpainabatzuk

Genero indarkeriari buruz egin izan diren kan-painarik gehienen helburua gizarte sentsibilizazioaizan dela esan daiteke. Gizarte osoari zuzenduta-ko kanpainak dira, tratu txarrak salatu eta arbuia-tzekoak. Baina badago beste bide bat; alegia,emakumeen aurkako tratu txarren fenomenoarenbarruan dauden aktoreei eta hartzaile berezitueizuzendutako ekintzak egitea: biktimak, erasotzaile-ak, magistratutza, gizartea ikusle gisa... Badagoeduki jakin bat horietako bakoitzari helarazteko.Halere, gisa horretako edozein ekintza berariazkokherritar guztien sentsibilizazioa dakar.

EGOERAREN AZTERKETA

Hartzaileak

Kanpaina hau, berariaz eta espresuki, tratutxarrak pairatzen ari diren eta, arrazoiak arrazoi,egoera horretatik ateratzeko modurik aurkitzen ezduten emakumeei zuzendurik zegoen.

Helburuak

1. Oinarrizko bi mezu transmititzea:

• Lehena, haien ir tenbidea salaketa egiteadela. Arazoaren berri ematea –azken une horiheldu arte pribatua zen, baina salaketa egitenden unetik aitzina konpromiso sozial etapubliko bihurtzen da–. Salaketa egitean aurki-tzen dituen oztopo eta trabak gaindi ditzan danahi duguna.

• Bigarrena, pauso hori eman ondotik gizarteosoak babestuko duela. Eta, batez ere, aurre-ra egiteko beharrezkoak diren baliabideak etalaguntza izanen duela.

2. Gizarte honen zati bat proiektuaren garape-nean sartzea. Halatan, hedabideen lankidetza-konpromisoa bilatzen dugu kanpaina hedatzeko,eta iritzi-emaileena, berriz, mezua pertsonalizatueta euren ospeaz laguntzeko. Zutabe bi horietanoinarritzen zen komunikazio proiektua.

Hedabideendako deialdia

Nafarroako arartekoak hedabide guztiei –pren-tsa, irrati, telebista– egin zien dei. Bilera baterajoateko eskatu zitzaien, eta han sortu zen kanpai-na doan hedatzeko hedabide guztien konpromi-soa. Bazegoen motibazio morala, badago haiekgizartean ematen duten irudian errentagarritasungarbi bat, eta horren ondorioz, errentagarritasunkomertziala ere. Soilik hedabide ofizialek etaegunkari batek –GARA– ezin izan zuten edo ezzuten egoki ikusi parte hartzea, baina haien pro-gramazioaren puska handi bat dedikatu ziotenkanpainari eta sustatu zuten lankidetza pertsona-laren bidez.

Iritzi-emaileen lankidetza

Mezu honi sona ematen dio kanpainarenmezua bere egiten duten pertsonaia ezagun, balo-ratu eta errespetatuak agertzeak. Hori izan zenkanpainaren garapenaren funtsezko parte bat: per-tsonaia/gizon sentsibilizatuak, indarkeria etazapalketa egoeratik irten nahi duten emakumehoriei babesa ematen dien gizarte oso batenestandarte mediatikoak. Haiek jartzen dute ageri-an ez gaudela generoen borroka arazo batenaurrean bakarrik. Borroka horren larria pertsonenduintasunean eta eskubideetan datza.

Erakunde honek sustatutako kanpainarakolortu genuen Miguel Indurain edo Montxo Armen-dariz bezalako pertsonaia publikoek euren ahale-gin eta interes pertsonala jartzea.

Bestalde, iritzi-emaile horiek gizarteko eremuguztietako ordezkari izatea bilatzen genuen, baieta hainbat belaunalditakoak ere:

Montxo Armendariz jauna. Zine zuzendaria:“Tasio”, “Historias del Kronen”, “Silencio Roto”,“Secretos del corazón” eta abar.

Emilio Echavarren jauna. Irakaslea. Idazlea.Nafar Ateneoko zuzendaria.

Miguel Indurain jauna. Txirrindularia. Frantziako5 tour irabazitakoa.

Manuel Monje jauna. Antzerkiko aktorea.

Iker Piedrafita jauna. Musikaria. “Dikers” musikataldekoa.

Pedro Salaberry jauna. Margolaria.

Ismael Urzaiz jauna. Futbolaria. Bilboko Athle-tic-ekoa.

TEKNIKARIEN LANKIDETZA: SORMEN TALDEA

Garrantzitsua izan zen kanpainaren alderdi tek-nikoez arduratu behar zirenen ekarpen eskuzaba-


19

la lortzea ere. Ekarpen hori lortu ahal izan zenACE Comunicación publizitate agentziaren etaFase 3 ikus-entzunezkoen ekoizpen-etxearen lan-kidetza gogotsuari esker eta Nicolás López argaz-kilariaren inplikazio pertsonal eta profesionalariesker.

OIHARTZUN INFORMATIBO ETA SOZIALA

Hedabideen interesak eta kanpainaren oihar-tzun informatiboak aurreikuspen guztiak gaindituzituzten.

Kanpaina urriaren 2an aurkeztu zen, eta Nafa-rroako nahiz Euskal Herriko hedabide guztiekeman zuten haren berri; TVEk Espainia osoaneman zuen.

Arrazoi ekonomikoak direla medio, ezin izan daharen eragin maila neurtu, baina kanpainak oihar-tzun publiko zabala izan zuen. Hori dena posibleizan da hedabideen konpromiso maila handiariesker. Hala prentsa nola irratia eta telebista buru-belarri sartu ziren, plangintza bizi-bizia eginez.Kanpainak iraun zuen bi hilabeteetan, herritar guz-tiek izan zuten, nolabait, kanpainaren berri.

Hedabideen parte-hartzea

• Prentsako iragarkiak (urriaren 10a eta azaroa-ren 25a)

Diario de Navarra: 8 orrialde bakoiti eta bikoiti-ak txuri-beltzean, gehi 8x4 modulu txuri-beltz orri-alde bakoitian

Diario de Navarra: 4 iragarki, 4x8ko modulutxuri-beltz orrialde bikoitian

• Irratiko iragarkiak (urriaren 10a eta azaroaren25a)

Irrati kanpainak hiru kuña zituen, eta horren-bestez, irrati bakoitzean egunean hiru iragarkiematea planteatu zen, programazioaren parrillarenbarruan banaturik. Kuña bakoitza 30 segundokoazen, ohikoa dena baino zertxobait luzeago, bainahorrela egin behar zen planteatzen ziren sentsa-zioak trasmitituko baziren.

Kasurik gehienetan, planteatutakoaren gaineti-ko programazioa egin zuten irratiek. Irratiren bat14 kuña jartzeraino ailegatu zen zenbait egunetan.

Irratiak:

Radio Navarra Cope

Cadena Ser

Onda Cero

Net 21 Radio

• Telebistako iragarkiak:

Canal 4 Navarra

Canal 6 Navarra

Euskal Telebista

2. ESPAINIAKO ARARTEKOEN AHO BATEKOIRITZIA GENERO INDARKERIA DELA-ETA

Espainiako arartekoak koordinatzeko XVIII. jar-dunaldietan – Albacete eta Toledo, 2003ko urria–,genero indarkeriari buruz eztabaidatu zen.

Tailerrak irizpideak bateratzeko balio dutenbeste kasu batzuetan bezala, Espainiako ararteko-ek aho batez onetsi zuten garrantzi berezia duenagiri bat. Hona oso-osorik:

“Emakumeek eta besteren beharra dutenekbizikidetza lekuetan jasaten duten indarkeria”

I. SARRERA

Gaurko gizarteak arazo benetan larria paira-tzen du, era kezkagarrian pairatu ere: familia ere-muan eragiten den indarkeria. Gehienbat eraso-tzailearekiko mendekotasun egoeran dagoenarieragindako genero indarkeria bada ere –egungonahiz iraganeko elkarbizitza-harremanak lotzenditu biak–, ezin da ukatu ezen familiako beste kideahul batzuek ere, adingabeek eta besteren beha-rra duten zaharrek kasu, jasaten dutela.

Emakumeen kasuan, gure gizartean generoadela-eta dauden desberdintasunetan dago feno-meno horren jatorria. Eta indarkeria jasaten duteneta mendekotasunak nahiz besteren beharrak era-ginda desoreka-egoera bidegabean dauden per-tsona guztiak.

Bizikidetza lekuetan genero indarkeria jasatenduten emakumeen kopuruaren hazkuntza kezka-garriak –ikaragarri igo da ehunekotan, aurrekourtearekin konparatuta–, elkarrekin bizi diren fami-lia-inguruneko pertsonen tratu txarrak jasatendituzten adingabeen kasuak agertu izanak etasenideek eraginda tratu ez duina eta abandonuajasaten duten zaharren egoerak hain ikuspegisamingarria ematen digute, non gure erakundeakezin diren gelditu zirkinik ere egin gabe.

Eskubide indibidual eta kolektiboak aldeztu etababesteari begira dagokigun eginkizuna are etanabarmenagoa da desoreka-egoerak gizaki bere-ziki babesgabe bihurtutako pertsonen kasuan,gizarte honetako gaitz horren biktimen kasuan ale-gia.

Eginkizun hori beteko bada, koordinatuta jar-dun beharra dugu, arazo honi bi helbururekin eki-


20

teko. Alde batetik, bizikidetza lekuetako indarkeriadesagerrarazi aldera administrazio publikoek orainarte hartu dituzten neurri eta politikak aztertu, eba-luatu eta baloratzea, horien eragingarritasuna etagabeziak hautemateko. Eta bestetik, arestikotikabiatuta, arazoari konponbide integral bat ematekopremian oinarritutako jarduketa ildo batzuk zehaz-tea.

Halatan, arartekook administrazio publikoei exi-jitzen diegu euren ardurak hartu eta behar bezalajardun dezaten, ondoko bi helburu lehentasunez-koak ezinbestez lortzeko:

1.- Egoera horiei aurrea hartzea eta gertatuorduko antzematea, hasieratik beretik moztekoindarkeria eragin lezakeen edozein jarrera.

2.- Laguntza integrala ematea pertsona ukituei,lege-, zuzenbide-, osasun-, laguntza-, gizarte- etahezkuntza-neurrien bidez, inplikaturiko administra-zioen nahitaezko koordinazio nahiz lankidetzanoinarrituta biktimari babesa, segurtasuna etamedeapena emanen dizkiotenak, bai eta gizarteanberdintasun egoeran sartu eta errekuperatzekoaukera ere.

Ohartzen gara lan handia egin dela denboragutxian arazo ikaragarri hori arintzeko, baina gureerakundeetan jasotzen ditugun kexek eta informa-zioak garbi erakusten dute ez dela aski izan.Denen ahaleginarekin emandako laguntza zuzeneta berehalakoaren bidez baizik ezin izanen ditugueztitu indarkeria horrek jasaten duten pertsonen-gan nahiz gizarte osoarengan dituen ondorio lat-zak.

Pertsona guztien duintasunaren, berdintasuna-ren, askatasunaren, osotasunaren, bizitzarennahiz giza eskubideen babesak eta errespetuakfenomeno hori desagerrarazte aldera irmo jardu-tea eta indar guztiak batzea exijitzen dute, gizarteegiaz solidario, zuzen eta berdintasunezko bateanezin baita halakorik onartu.

II.- KONTZEPTUA ETA JARDUTEKO EREMUA

Gure lana egiterakoan, ohartzen gara anbiguo-tasuna dela nagusi arazoa identifikatzeko erabil-tzen den terminologian, termino desegokiak erabil-tzen baitira, batzuetan zabalegiak eta bestezenbaitetan murritzegiak. Halatan, <etxeko indar-keria>, <familiako tratu txarra> nahiz <familiabarruko indarkeria> erabiltzen dira, indarkeria era-bili edo azaltzen den eszenatoki edo espazioakizendatzen dituzten terminoak alegia.

Indarkeria jasaten duten subjektu pasiboakzein diren –emakumeak, adingabeak eta besterenbeharra duten zaharrak–, aldatu egiten da per-

tzepzioa. Indarkeriak dituen ezaugarri komunakahantzi gabe, hura azaltzen den egoerak askotari-koak izaki, berezitasun horiek tratamendu ezberdi-nak eskatzen dituzte.

Zailtasun horiek oztopo dira fenomenoarenagerpen eta biktima guztiak biltzen dituen kon-tzeptu bat zehazteko. Beharbada horregatik ezdago definizio mundu guztian onarturik, baina ezda zalantzan jartzen beharrezkoa dela tratamendueragingarri bat eta jarduketa exekutibo bat ahalbi-detuko duten definizio espezifikoak sortzea, edo,gutxienez ere, azter tu beharreko fenomenoamugatzen duten eta gure erakundeen jardunbidekoordinatua ahalbidetzen duten oinarrizko oharnagusi batzuk ezartzea.

Badakigu zein larria den edozein pertsonakjasaten duen indarkeriak sortzen duen egoera, etabadakigu orobat zein larria den gure arreta eta gai-tzespena merezi duten bestelako tratu txarrek sor-tzen duten egoera –horra genero indarkeriarenbestelako erakusgarriak (emakumeen aurkakojazarpen sexuala, genitalen ebaketa, emakumeaksexu-ustiapenerako salerostea), adingabeen nahizbesteren beharra duten pertsonen aurka ikastetxe-etan eta erakunde publiko nahiz pribatuetan era-gindako indarkeria eta lan-harremanen esparruaneragindako indarkeria–.

Halere, agiri honetan bizikidetza lekuetakoindarkeria aztertuko dugu, indarkeria gertatzenden ingurunea eta indarkeria baliatzen duenareneta jasaten duenaren arteko harremana alegia.Edozein kasutan ere, gure ustez, bai prebentziolanak bai sustatzen diren antzemate nahiz eran-tzun neurriek zeharkako eragina izanen dute haie-tan.

Tratu txarra, tratu txar sexista bereziki, muga-tzeko funtsezko elementuetako bat litzateke <afek-tu harremana> edukitzea edo eduki izana, eta ezda hain erabakigarria bizikidetza hutsa, hura zen-tzurik hertsienean ulertuta, alegia, etxe bereanbizitzea. Egoera asko eta askotan ez da bizikide-tzarik egon, baina tratu txarrak gertatzen dira bikti-ma erasotzaileari batuta dagoelako edo egon izandelako, isolatu eta pribatutasunez, izaera afektibo-ko harreman berezi bat dela medio.

Adingabeen eta zaharren kasuan, afektuzkoharremana egon badaiteke ere, indarkeria motahori definitzen duena da pertsona horien bizitzaegoera dela-eta beharra duten pertsonaren babe-sa edo zainketak beharrezkoak zaizkien egoerabizi dutela. Erasotzaile izan litekeenaren mendedaude, haren betebeharra, hain zuzen ere, honensegurtasuna zaintzea izaki. Batzuetan, biktimak


21

mugatuta izan dezake jarduteko gaitasuna, etahorrek babesgabetasuna areagotzea dakar.

Beste egoera batzuetan, mendekotasunik ezbadago ere, erasotzaileak biktimarekiko etxekota-sun edo konfiantza nolabaitekoa baliatzen du,adingabeen aurkako sexu-abusuak gertatzen dire-netan kasu.

Edozein modutan ere, ondoko ondoriora helgintezke: emakumeek, adingabeek eta besterenbeharra dutenek bizikidetza lekuetan jasatenduten indarkerian sartzen da haiei min fisikoa,sexuala nahiz psikologikoa –egitez nahiz ez-egi-tez– eragiten dien jarrera oro, bai eta halakorikeginen delako mehatxua, derrigortzea edo askata-sunaren ukazio bidegabea, hala bizitza publikoannola pribatuan.

Horren erakusgarri dira orobat ekonomia-indar-keria –esate baterako dirua ukatzea, laguntza eko-nomikoa emateko beharkizunari muzin egitea,janariak eta oinarrizko beharrizanak ukatzea– etaosasun laguntza, enplegua eta abar izatearen gai-neko kontrola. Betiere, indarra edo larderia balia-tzea dakar, pertsona batek tratu iraingarri eta lai-dogarr ia izatea beste batekin –normaleanharreman estua edo konfiantzazkoa izaten duharekin–, meneratze eta botere jarrerak baliatutaharekiko.

Indarkeria mota horrek, pairatzen duten pertso-nen giza eskubideen ukazio eta bortxaketa dakar,eta horrela eragotzi egiten da gizakiaren garapenaeta herrien aurrerabidea; hori dela-eta, arlo horriburuz nazioartean diren tresna guztiek ezartzendute oinarrizko eskubide eta askatasunak gizakiaridatxezkiola.

Estatuek hura berrestean juridikoki betebeha-rreko bihurtzen da, eta horrek gobernuei ezartzendie indarkeria horren biktimak babesteko beharra,gertatzen denean ikertzekoa, errudunak zigortze-koa, etorkizunean gerta litezkeenei aurrea hartzeaeta ukituek ordaina jasotzea, laguntza integralaematea alegia.

III.- BOTERE PUBLIKOEK INDARKERIA DESAGE-RRARAZTE ALDERA EGINIKO JARDUKETAK

• Aztergai dugun fenomenoa lehen mailakogizarte-arazoa da, baina antzina sortua; boterepublikoek, berriz, ez diote oraintsu arte beharbezalako seriotasun eta zorroztasunez heldu.Halakoak eremu pribatukoak zirela uste zenezgero, jarduketa publikoek geldotasun handiz jozuten, eta, ondorioz, ez ziren bat heldu gizartea-ren eskariak eta haiei emandako erantzuna.

• Bizikidetza lekuetan jasaten den indarkeriaerantzun integral bat eskatzen duen arazo korapi-latsua dela ikustean, botere publikoak urte anitze-ko planetan hasi ziren lekutzen euren erakunde-jarduera, horietan diziplinartekotasunez ekitenbaitzaio arazoari.

Legegintzako ekimenak abiarazi eta neurri juri-dikoak hartu ziren arazoari ekiteko eta hura arin-tzeko.

Aukera berdintasuna sustatu eta genero indar-keriari aurrea hartzearren autonomia erkidegorikgehienetan onetsitako planekin batera, gaur egunindarrean dago Etxeko indarkeriaren aurkako2001etik 2004ra bitarteko II. ekintza plana, minis-troen kontseiluak 2001eko maiatzaren 11n hartuta-ko erabakiaren bidez onetsia.

3.1. Lege eremua

Familiako tratu txarrak berariaz daude delitu-tzat tipifikaturik 1989tik aitzina, baina apirilaren30eko 11/1999 Lege Organikoaren bidez ZigorKodea eta Prozedura Kriminaleko Legea aldatze-an gertatu zen inflexio-puntua genero indarkeria-ren tratamendu penalari dagokionez.

Prozedura kriminaleko legea hein batean alda-tzeari, zenbait delitu eta falta azkar eta berehalaepaitzeko prozedurari eta prozedura laburtua alda-tzeari buruzko urriaren 24ko 38/2002 Legeak etaharen osagarri den egun bereko 8/2002 LegeOrganikoak prozesu berezi berri bat ezarri zutenzenbait delitu azkar epaitze aldera, horien arteanZigor Kodeko 153. artikuluan tipifikatzen dena;halatan, tratu txarrei berehalako erantzun judizialaeman ahalko zaie.

Etxeko indarkeriaren biktimak babesteko agin-dua arautzen duen uztailaren 31ko 27/2003 Lege-ak Instrukzioko Epaitegiko prozedura azkarra ezar-tzen du, biktimak babes-estatutu integral batlortzeko asmoarekin, zeinaren bidez izaera zibileta penaleko kautelazko ekintza bat era koordina-tuan bildu eta administrazio publikoen gizarte-babeserako tresnak berehala abiaraziko diren.Orain dela gutxi onetsi denez, une honetan ezinda egin prozedura berriaren aplikazio praktikoariburuzko baloraziorik.

Aipatu beharra dago, azkenik, atzerritarrengizarteratzearen, etxeko indarkeriaren eta herrita-rren segurtasunaren arloko neurri zehatzei buruz-ko Lege Organikoaren proiektua, zeinak ezartzenbaitu ezen Zigor Kodean lesioen faltatzat jotzendiren jarrerak delitu izatera pasako direla baldineta etxeko esparruan gertatu badira.

Autonomia erkidegoetako araubide berekiangenero indarkeriaren fenomenoari modu integrale-


22

an ekin nahi dioten legeak daude; halatan, Gazte-la-Mantxako erkidegoan Tratu txarrak jasan dituz-ten emakumeak babestu eta tratu txarrei aurreahartzeari buruzko maiatzaren 17ko 5/2001 Legeadute, eta Nafarroako Foru Komunitatean, berriz,Indarkeria sexistaren aurkako neurri integralakhartzeari buruzko uztailaren 2ko 22/2002 ForuLegea dugu, ondotik martxoaren 7ko 12/2003 ForuLegearen bidez aldatu zena.

Gizonen eta emakumeen arteko egiazko ber-dintasuna sustatzeko legeak ere onetsi dira, Gaz-tela eta Leongo Emakume eta gizonen artekoaukera berdintasunari buruzko martxoaren 3ko1/2003 Legea eta Valentziako Gizon eta emaku-meen arteko berdintasunerako apirilaren 2ko9/2003 Legea kasu. Azken lege horrek Berdintasu-naren Defendatzailea sortzea aurreikusten du–Sìndic de Greugesek beteko du lan hori–, legeanxedatutakoa betetzen dela zaintzeko.

Genero indarkeriaren aurka orain arte garatuden araudiaren azterketak agerian uzten ditu zen-bait gabezia. Ondokoak lirateke batez ere:

• Zigor araubidearen erabilera gehiegizkoa; kal-tea gertatu denean eragingarria da, baina aurreahartzeari begira eragin mugatua du. Horrek juris-dikzio zibilaren garrantzi berezia erakusten du, etaorobat erakusten du beharrezkoa dela maila horre-tako neurrietan sakontzea; alegia, premiazkoa dabanatzeko prozedurak azkartzea –bereziki behin-behineko eta oso behin-behineko neurriak–; dibor-tzioa aldez aurretik banatu gabe lortzeko aukeraematea; berme funtsak sortzea pentsioa ordain-tzen ez den kasuetarako; prestakuntza bereziaematea epaile, fiskal eta familia arloan eskumenaduten organo judizialetako gainerako langileei;organo horiei atxikitzea agintaritza judizialari babe-sa eta aholkua emateko diziplina anitzeko taldeaketa abar.

• Arazoari ematen zaion erantzuna defizitarioada. Disfuntzioak gertatzen dira ematen den babesjudizialean, dela jurisdikzio zibilaren eta penalarenarteko koordinazio ezagatik, dela giza nahiz gauzabaliabide eskasiagatik... Horren adibide esangura-tsua da ez dagoela polizia-bitarteko nahikorik bikti-men babesa eta segurtasuna bermatzeko. Kaute-lazko neurriak eta urruntzeko aginduak ematendira, baina segurtasun-indarrek, familiako indarke-riaren biktimei laguntzeko zerbitzu bereziak dituz-ten arren, ez dute baliabide nahikorik agindu hori-ek betetzen direla eta eragingarr iak direlakontrolatzeko eta biktimen erabateko babesa ber-matzeko.

• Autonomia erkidegoek garatu duten araudiadela-eta, egia da arau horietako gehienak orain

dela gutxi sartu direla indarrean, baina honezkeroikus daiteke tresna horietako asko ez direla eragin-garriak. Zenbaitetan asmoen aldarrikapen hutsakdira, aurrekontu-zuzkidura egokirik gabekoak etaprozedurarik ezartzen ez dutenak ez betetzeari ezebaluazioari begira. Manu ugari dago horien arte-an hizkuntza programatiko baten bidez printzipio-en aldarrikapena egin edo asmo ona adieraztendutenak, baina debeku edo betebehar jakinakezartzen dituen arau gutxi dago. Helburuak aldarri-katzen dira, baina ez dira beti ezartzen horiek lor-tzeko behar diren baliabideak.

3.2. Hezkuntza eremua

Genero indarkeria desagerrarazteko sakonekoaldaketa sozial eta kulturala eman behar da, etanahitaezkoa da belaunaldi berriak berdintasuneanheztea.

Genero indarkeria gure emakumeek, etahorrenbestez familiako kiderik ahulenek, jasatenduten egoera traadizional bidegabe eta desoreka-tuaren erakusgarri muturrekoa da. Hura desage-rrarazteko beharrezkoa da tolerantziaren, desber-dinarekiko errespetuaren eta berdintasunarenbaloreetan oinarritutako hezkuntza politikak ezar-tzea.

Oro har, unibertsitate aurreko hezkuntza maile-tan zehar-lerro gisa sartu da hezkidetza edo hez-kuntzaren orientabide ez sexista, eta hori, jakina,positiboa da. Hezkuntza eta irakaskuntza alorreanzenbait jarduketa garatu izan dira genero indarke-riaren inguruan: genero indarkeriari eskola eremu-an aurrea hartzeko programak, hezitzaileentzakoprestakuntza programa berariazkoak, eskolakoaurrea hartzeari buruzko kanpainak lehen nahizbigarren hezkuntzan, zabalkunde jardunaldiak etahezkuntza materialen nahiz unitate didaktikoentaxuketa.

Halere, praktikan zenbait gabezia antzemandaitezke:

• Irakasleek prestakuntza berariazkorik ezdutenez gero, gela barruan oraindik ere trans-mititzen dira, batzuetan oharkabean bada ere,estereotipo eta aurreiritzi sexistak.

• Hezkuntza jarduera guztietan proiektatubehar da, batez ere eskolaz kanpokoetan,hezkidetza (adibidez, kiroletan neska etamutilen taldeak sustatzea).

• Eskolan jasotzen diren berdintasun-mezuakez dira eragingarriak baldin eta etxean ema-kumeen eta gizonen arteko desoreka indar-tzen duen funtzio- nahiz ardura-banaketa bizibadute neska eta mutikoek.


23

3.3. Gizarte eremua

Aurrerapauso garrantzitsua da aldeen artekokoordinazioa eta lankidetza hobetzeko, bai etabigarren mailako biktimizazioa deiturikoa ekiditekoere, erakundeen arteko akordioak eta jardutekoprotokoloak onestea.

Emakumeen aurkako indarkeriaren eremuantresna horiek gero eta garatuago daude, eta bestekasu batzuetan ere hasi dira aplikatzen, berezikihaurren aurkako indarkeria antzeman eta tratatze-ko. Zaharren aurkako tratu txarrei dagokienez,fenomenoa aztertzeko lehen faseetan dago proze-sua.

Azken urteotan asko aurreratu da; izan ere,nabarmen igo dira salaketen kopurua, gizarte zer-bitzuetan laguntza jaso duten pertsonen kopuruaeta biktima sendatu eta gizarteratzeko abiarazidiren programen kopurua.

Halere, gabezia larriak daude oraindik ere,ondokoak besteak beste:

• Esku-hartze puntual eta jarraipenik gabeak,kontuan hartu gabe erasotzailearekiko hausturaeta independentzia denboran luzatzen den proze-sua dela.

• Laguntza integrala (laguntza psikologikoa,laneratzea, etxebizitza aurkitzea, laguntza ekono-mikoa eta abar) emateko baliabide eskasia, etaegonaldi luzeko harrera-etxeetan biktimak erabatsendatzeko programarik eza.

• Baliabideen arteko koordinazio eza.

• Gizarte bazterkeria jasateko arrisku gehienduten taldeetan –emakume etorkinak kasu– tratutxarren arazoari ez erreparatzea.

• Egoera bereziki ahulean dauden pertsonek–ezgaitasun fisiko, psikiko nahiz sentsoriala dutenemakumeak, emakume drogazaleak, patologialarriak dituztenak, gizarteratzeko zailtasunak dituz-tenak eta abar– baliabide berariazkoak lortzekoduten zailtasuna.

• Landa eremuetan baliabiderik ez egotea.

• Jarduteko protokoloen aplikazio irregularra,zabalkunde eskasa, erakundeen arteko koordina-zio dinamiko eta azkarrik ez egotea, protokoloakaplikatu behar dituztenen informazio eta presta-kuntza eza, horiek praktikan jartzeari buruzkogainbegiratze, jarraipen eta ebaluazio eza.

IV.- ONDORIOAK ETA GOMENDIOAK.

Administrazioaren jardutea eta haren eragin-kortasun maila ikusirik, ondoren azaltzen direnproposamenak ematen ditugu, haietan defenda-

tzaileek aho batez adierazitako iritziak eta irizpide-ak biltzen baitira. Alorrerako ditugun oinarrizko lan-ildoak dira, eta haien bitartez eskaera bera luza-tzen zaie estatuko eta autonomi erkidegoetakoadministrazioei, bakoitzak bere ardura eremutikhonako neurriei ekin diezaien lehenbailehen,behar-beharrezkoak baitira indarkeriari erantzunegokia emateko.

1.- Gure instituzioek duela gutxi ordenamendu-ari erantsi zaizkion tresnen erabilerari jarraipenaeta balorazioa egiteko konpromisoa hartzen dute,tresna horiek (‘epaiketa arinak’ eta ‘babeserakoaginduak’) duten eraginkortasuna eta baliagarrita-suna aztertzeko asmoz.

Helburu horrekin, zentzuzko ezarpen-tarteaigaro ondoren, estatuko Arartekoak dagokion infor-mazioa eskatuko dio estatuko Fiskaltza Nagusiari.

2.- Legezko marko bat bultzatuko da bizikide-tza lekuetako indarkeriari aurka egiteko, eta harenbiktimek, beste edonork bezala, osoko laguntzajasotzeko eskubidea berehala erabili ahal izandezaten, kontuan hartu gabe non bizi diren, zen-bateraino bete diren administrazioaren jardute-pla-nak edo zenbateko aurrekontuak dauden erabilga-rri.

Justizi administrazioari dagokionez, neurrihorrek famili gatazketarako jurisdikzioa sortzeaekarriko luke, behar besteko langilez eta baliabidematerialez hornituz.

3.- Indarrean dagoen sistema juridikoan zen-bait lege-aldaketa egin beharko lirateke, besteakbeste:

• Indarkeria psikikoa aipatzen den zigor-artiku-luetan zorroztu egin beharko litzateke kontzeptuhori, haren gutxieneko edo oinarrizko definizio batemanez.

• Salaketa jarrita izan arren norbait hiltzen denkasuei begira, hobetu eta erraztu egin behar daadministrazioari ondare-erantzukizuna eskatzekosistema, haren okerreko funtzionamenduagatikeskatutako babes-neurriak hartu ez baziren.

• Zigor auzibideari buruzko legea arlo penaleko‘epaiketa arinak’ egoki egin zitezen aldatu zenbezalaxe, beste horrenbeste egin beharko litzate-ke auzibide zibilari buruzko legearekin, bereizketaedo dibortzio kasuetan eskatzen diren behin-behi-neko neurriek berehalako erabakia jaso dezaten,auzibide zibilari buruzko legeak ezartzen dituenepe laburretan, alegia.

• Tratu txarrak gurean eta era administratiboirregularrean bizi diren atzerritarrek jasan dituztenkasuei begira, gehigarri bat egin beharko litzateke


24

Espainian bizi diren atzerritarren eskubideei, aska-tasunei eta gizarteratzeari buruzko Lege Organiko-an, zehazki 31. artikuluaren 4. idatz-zatian. Horrenarabera, genero-indarkeria egiaztatzen bada, sal-buespenezko gorabeheratzat hartuko litzateke, etagizabidezko arrazoiengatik bide eman beharkoluke pertsona horien egoera administratiboalegeztatzeko.

• Botere publikoei, indarkeriari aurre egitekodituzten neurriak gauzatu egin ditzatela eskatzenzaie, erantzukizun zuzena baitute herritarren bizi-tza, segurtasun, askatasun eta duintasunerakoeskubidea babestu beharra duten aldetik.

• Elkarlana eta lankidetza bultzatuko da arduraduten instituzioen eta profesionalen artean (epaile-ak, fiskalak, poliziak, abokatuak, hala nola osasun,laguntza eta hezkuntza zerbitzuak). Helburu bera-rekin, prestakuntza etengabea eta espezializatuaemanen zaie, bereziki indarkeriaren adierazleenantzemateari dagokionez.

• Protokolo lotesleak osatzea eta ezartzea bul-tzatuko da, ezinbestekoak gertatzen baitira eginbeharreko jarduteak eraginkorrak eta koordinatuakizan daitezen. Neurriak hartuko dira protokoloakzabaldu eta jakinaraz daitezen eta haien sinatzai-leek era eraginkorrean ezar ditzaten.

Uste dugu bai elkarte eta erakundeen eta baigure instituzioen ordezkariek parte hartu beharkoluketela protokoloen betetze-maila neurtu beharduten segimendu-batzordeetan. Protokoloakzorrotz ezartzen direla ziurtatuko dute, behar denlankidetza eta koordinazioa bermatze aldera.

• Instituzioen lana egiazta eta balora dadila ira-dokitzen dugu, indarkeria mota hau jasaten dute-nek laguntza osoa eta iraunkorra izan dezaten.Beharrezkoa da, horretarako, ondoko neurriak har-tzea:

– Autonomi erkidegoetan berariazko baliabide-ak eratuko dira; horren haritik, behar diren harrerazentroak eta egoitzak antolatuko dira, norberaren-tzako tratamendu iraunkorraren bitartez biktimenerabateko suspertzea lortzeko.

– Egoera horretan dauden emakumeentzakoharrera zentroetan eta egoitzetan, gutxieneko kali-tatea eta funtzionamendu maila bermatuko dahaien kudeaketaren ardura duten administraziopublikoen aldetik. Baliabide horiek zerbitzu publi-koen izaera izanen dute, eta hori kudeaketan isla-tuko da.

– Azpiegitura horiek erabilgarri egon beharkodute ahultasun handiko egoeran dauden kolektibo-entzat: emakume ezgaituak, drogamendekotasunedo bazterkeria arazoak jasaten dituztenak...

• Behar diren neurriak eskatuko dira, emakumehoriek, prestakuntza eta lan egokia jasotzeaz gain,etxebizitza duina ere izan dezaten. Eratu beharkolirateke, halaber, gizarte-bermerako funtsak, famili-aren zatiketak pentsioak ez ordaintzea dakarrenkasuetarako.

• Komenigarria litzateke tratu txarrak eragitendituztenen tratamendu eta birgaitzerako bideakaztertzea, birgizarteratzea eta prebentzioa ezarri-tako zigorraren osagarri izan daitezen.

• Dagokien administrazioei behar bestekofinantzazioa bideratu dezatela eskatzen diegu,Indarkeria jasaten duten Emakumeentzako Lagun-tza Plana eta Gizon eta Emakumeen arteko Auke-ra Berdintasunerako Plana paper errea eta dekla-razio hutsalak izan ez daitezen.

• Gogoratzen diegu botere publikoei, EuropakoBatasunaren ordenamendu juridikoaren aginduz,zeharreko lerroak txertatu behar dituztela berenneurri politiko guztietan, ezinbestekoa baita gene-ro-ikuspegia neurri politiko guztietan agertzea.

• Beharrezkoa iruditzen zaigu hedabideetanarautegi deontologikoak bere egin ditzaten, ema-kumeen eskubideek begiruneko tratamendua izandezaten eta azaleko azterbide sentsazionalistakbazterturik gera daitezen emakume, adingabe etazaharren aurkako indarkeria tratatzean; bestalde,arautegi horrek abiapuntu izan behar du pertsonahorien eskubideei buruzko informazio kanpainakzabaltzeko.

• Haurren aurkako tratu txarren arazoari beharbezala heltzeko, behar-beharrezkoa da arazoaantzemateko eta jarduteko erabiltzen diren proto-koloak lotesleak izan daitezen, biktimei babes ego-kia bermatzeko. Administrazioak, bere aldetik,zorrotz eta estu betearazi beharko ditu protokolohoriek.

• Bortizkeriaren belaunaldi zeharreko transmi-sioa etenarazi egin behar da prebentzio progra-men bitartez. Bestalde, ekimen planak abiarazibehar dira, oraingo babes sistemaren hutsakzuzentzeko asmoz.

• Agerian utzi nahi dugu Administrazioak ia ezduela ezer egiten indarkeriaren biktimak adineko-ak direnetan. Hala ere, premiazkoa da lehenbaile-hen esku har dezan, besteren mendeko adinekoakbabesteko protokoloak ezarriz eta zabalduz, etaalorreko profesionalei ere aldizkako trebakuntzaemanez.

• Informazio homogeneoa lortzeko, instituziopublikoek oinarrizko ikerketa bultzatu behar dute.Horretarako, kalitateko sistema fidagarri bat erabili-


25

ko dute, arloko datu bilketa eta estatistiken taxu-tzea egoki burutzen direla ziurtatzeko.

Azkenik, eta egoera ahuleneko kolektiboei(emakumeak, adingabeak eta adineko pertsonak)berariazko laguntza eman nahian, ordezkatzenditugun instituzioen izenean konpromisoa hartzendugu gure erakunde eta funtzionamendu egiture-tan horrelako zerbitzuak zabaltzeko, antzeko besteinstituzioetan egin den bezala. Horrela, tratamen-du zuzen eta espezializatua eskaini ahalko zaieindarkeria jasaten duten pertsona horiei, berenoinarrizko eskubideen errespetua bermatuz.

3. NAFARROAKO ARARTEKOAREN ESKU-HARTZEA GENERO INDARKERIA DELA-ETA

Genero indarkeriaren aurkako nazioartekoeguna ospatu zenean Nafarroako arartekoari partehartzeko egin zitzaion gonbitaren kariaz mahaigainean jarri ahal izan genituen Erakundeak arlohorretan dituen ideietako batzuk, etxeko eremuanhaurren nahiz emakumeen aurkako tratu txar etaabusu kasuetan jarduteko protokolo-proposamene-an ere jaso zirenak. “Emakumeen eta mendekopertsonen aurkako indarkeria bizikidetzaren espa-rruan” tailerrean arartekoek atera zituzten ondorio-ak garrantzi bereziko erreferentzia dira, bai azter-ketaren sakontasunarengatik bai aho batez aterazituzten ondorioen garrantziagatik. Halere, gureerakundeen lanek badute ezaugarri berezi bat,erakundeotako titular garenon ekarpen indibidualahain zuzen ere. Jasota gelditu diren irizpideetanbat etortzetik abiatuta, erakunde honetan ziurgaude ezen arartekoen zereginak jarduketa-eremuzabala duela hemendik aitzinera, pixkana-pixkanajorratu eta garatzen ari garena. Eta sinetsita gaudeorobat beharrezkoa dela eskubideen arloko jardu-keta orokor bat, berdin eraginen diena –koordina-tuta eta intentsitate berarekin– gizatalde kaltetue-nei eta euren eskubideen defentsa berariazkoabehar dutenei.

Funtsezko bi ideia horietan oinarritu ziren Nafa-rroako emakume progresisten elkartearen eskarizIruñean egin ziren jardunaldiak nahiz Vigoko Uda-leko emakumearen zinegotzigoak 2003ko azaroa-ren 27an antolatu zuen arartekoen mahai-ingurua,zeinetan parte hartu baitzuten Nafarroako etaGaztela-Mantxako arartekoek eta Galiziako etaAndaluziako arartekoen laguntzaileek.

BI INTERBENTZIO HORIETAKO IDEIA NAGUSIAK

“2003ko martxorako 2002an baino 13 emaku-me gehiago hil ziren, eta horrek agerian uzten duareagotzen ari direla genero indarkeriak eraginda-ko heriotzak.

Garrantzitsua da gogoraraztea ezen Espainian18 urtetik goitiko 17 milioi emakume dagoela, etahorietako 1.800.000k pairatu ditu tratu txarrak,nahiz eta 600.000k bakarrik onartu, herenak ale-gia, halakorik pairatu izana.

Esanguratsua babes aginduei buruz ezagutuizan den datua: 4.234 eskari aurkeztu dira, etahorietatik 3.193 onartu. Babes agindua onartu izanden 3.193 eskari horietatik, 727 emakumek jaso-tzen dute diru-laguntza, eta 184k dute babes ofizi-ala.

Biktimen babes premiei lotuta, hedatzen ari dababes neurri horiek batez ere bikote-ohiei aurreegiteko hartzen ari direlako ideia, baina errealita-tea bestelakoa da, ezkontide erasotzaileek kasuen% 13,2 egiten baitute, eta % 58,7tan erasotzaileaezkontidea baita. Alegia, erasoaren gune nagusia,indarkeriarena, bikotearen etxe barruan dago,ezen ez hautsitako harreman batean.

1999tik 2002ra bitarte salatutako kasuen indi-zea jaitsi izanak alarma pizteko balio behar digu.Argi dago ezen handiagoa dela erasoen nahizindarkeriaren beraren gaineko presio soziala,baina ez du ematen irudipen hori errealitate hobebat benetan sortzen ari denik, erasoaren aurkakosalaketaren erreakzio desiratua ekartzen ari denik.

Herritarren eskubideak zaintzeko eginkizunadugunok eta legebiltzar nahiz gobernuen partetikherri bat edo autonomia erkidego bat gidatzekoahalmena eta betebeharra dugunok gure eskuditugun tresnei buruzko azterketa egin beharradugu, eta hausnartu behar dugu horiek nola balia-tzen ditugun gizartean kultura berri bat ereite alde-ra, eskueran ditugun baliabideen eragingarritasu-na hobetzeko batetik eta, bestetik, emakumearisegurtasun eremu bat eskaini ahal izateko gizarte-an, zeinaren bidez aurre egin ahalko baitieteeremu pribatuko eraso eta abusuei.

Segurtasuneko gizarte-eremu hori osatu behardute, aurrena, gizartea hezteko beharrezkoa denlege-babesak, lehen harrerako babes-baliabideaknahiz indarkeria mota horretako biktimen bizi-pro-iektua berpizteko baliabideak sortzeak hurrenaeta, azkenik, koordinaziorik eragingarrienak, bikti-ma den emakumea babesterakoan esku hartzenduten eragile nahiz estamentuen arteko lankide-tzarik estuenak.

Hiru jarduketa maila horiek ezinbestekoak diranire ustez, aldi berean eman beharko dira eta ezinizanen dute inolaz ere batak bestea ordezkatu ezbesteak daudelako desagertu.

Planteatzen dena da botere guztien artekoesku-hartze koordinatua, familia barruan eskubi-


26

deen errespetu beharrezkoak indarrean mantentzealdera.

Ez da ez egun bateko lana ez administrazioedo botere publiko bakar baten eginkizuna.

Ezin da sinetsi soilik biktimaren babesa bila-tzen duten eragileen arteko –polizia eremutikeremu judizialeraino– koordinazioaren erabatekoeragingarritasunean, garatzen korapilatsuagoaden makina baten pieza osagabeak baino ez baiti-ra horiek.

Segurtasuneko gizarte-eremu hori ez da sor-tzen biktimaren babes hutsaren bidez.

Gizabidezko segur tasuneko egoera sor tubeharra dago, kasuan kasuko hezkuntza metodo-en bitartez, eta errespetuaren kultura sustatubehar da; prozesu geldoa den arren, baina legearauaren esparrutik baino ez da inplementatzen,sustatzen eta eragingarri bihurtzen ahal.

Segurtasun ekonomikoa, mendekotasun eko-nomikoa ez dadin izan indarkeriazko harreman batbizi behar izateko faktore erabakigarria; segurta-sun ekonomikoa, jakina, bizitza autonomoko pro-iektu gisa, berdintasun faktore gisa eta, beharrez-koa baldin bada, babes faktore gisa. Eta erasoarenaurkako segurtasuna, beharrezkoak direla dakizki-gun koordinazio elementuak eragingarritasunezabiaraziz.

Ikuspuntu horretatik, uste dut gobernuak gizar-tearen itxaropenen atzetik ari direla jarduten; har-tzen ari diren neurriei buruzko titular handiz bete-tzen ar i dira hedabideak, baina etxekoindarkeriaren eta gizartearen itxaropenen errealita-tea geldiro doa. »Eta azken unean “heltzen saia-tzen ari dira”, denik eta borondaterik onenarekineta dauden baliabideekin.

Nafarroan zenbait urteren ostean lortu dugubiktimei laguntzeko inprobisazioaren ordez etxekoindarkeriari eta gehiegikeriei buruzko jarduketaprotokolo bat izatea, modu autonomoan funtziona-tzen duena, ez dagoelako maila handiagoko bes-telako neurririk hari lagun egiteko.

Arestian aipatu dugu ezen babes faktoreek ezdutela eragingarritasunik baldin eta faktore horiekhezkuntzaren nahiz prebentzioaren ikuspuntutikindartzen dituen lege esparrurik ez badago. Kasu

honetan ere, Nafarroa aitzindaria da etxeko indar-keriari buruzko lege bat taxutzerakoan, bainaLegebiltzarrean onetsi arren, deigarria da ez gara-tzeak dakarren lege hutsunea, eta kezkagarria dabatez ere, arriskuan jartzen dutelako beste ahale-gin batzuen eragingarritasuna, hala nola koordina-zio protokoloarena, zeina orain dela urtebete ira-garri baitzen eta, jakin badakit, erabakimenezlantzen ari baita.

Lege arau hori bera da baliabideei buruzko iriz-pideak ezarri behar dituena, baita babes baliabi-deei –harrera etxeak kasu– buruzkoak ere, irizpidedemografiko eta kulturazkoei jarraikiz. Halatan,garrantzitsua da tratu txarrak jasan dituzten ema-kumeendako harrera etxe bat Tuteran jartzea.

4. EMAKUMEZKOEN PROSTITUZIOA ETAIMMIGRAZIOA

Emakumezkoen prostituzioari buruzko arauberriak (4) onetsi izanak 2003aren puska handibatean Erakundea prestatzen aritu zen txostenberezia, Nafarroako arartekoaren ebazpen gisaemana, beranduago bukatzea ekarri du. ZigorKodearen aldaketa horrek egoera orokorra neurribatean argitzen badu ere –proxenetismoa legezkanpokotzat jotzen baitu–, emakumezkoen prosti-tuzioari buruzko inguruabar nagusiek, eta berezikiNafarroan ematen den prostituzioari buruzkoekeraginda, Erakundeak arreta berezia eman ziongai horri buruz Txirotasunaren eta Gizarte Bazter-keriaren aurkako Nafarroako Sareak eginiko txos-tenari, interes orokorreko zenbait alderdi jasotzenzuena.

Alderdi horiek, prostituzioari buruzko unekoaraudi indardunaren eta, oro har, sexu berdintasu-nerako eskubide konstituzionala babesteari buruz-koaren argitan, garrantzi berezia hartzen dute, etatxiki uzten dute Zigor Kodearen aipatu aldaketa.

Kontuan hartuta zenbait alderdi –prostituzioanjarduten duten emakumeen ustiakuntza jatorriarenarabera klandestinizatzea, Nafarroan etorkinek biziduten administrazio egoera, osasun nahiz gizartesegurantza arloko baldintzak ezartzea–, komenizen txostena taxutzen jarraitzea eta araudi indar-dunari buruzko edukiak berrikustea. Halatan,2004an aurkeztutako txostenak ondoko aurkibideazuen:


27

(4) Aipatu araudi berriak –Herritarren Segurtasunari, Etxeko Indarkeriari eta Atzerritarren Gizarteratzeari buruzko neurri zehatzakezartzen dituen irailaren 29ko 11/2003 Lege Organikoa, Zigor Kodea aldatzen duena– oinarri garrantzitsua ezartzen du ema-kumezkoen prostituzioa ordaindutako lanbidetzat hartzeko edo ez, eta horrek dakar duela asko piztutako eztabaida muga-tzea, prostituzioa legeztatzeari edo orain arte bezala bereziki arautu gabe uzteari buruzkoa, alegia.

1. Sarrera

2. Ohar orokorrak

2.1. Prostituzioaren inguruko jarrera juridikoak

• Sistema debeku-emailea

• Sistema arau-emailea

• Sistema abolizionista

• Sistema legalista

2.2. Prostituzioa nazioartean

2.3. Espainiako egoera

2.4. Europako beste herrialde batzuetakoegoera

• Estatu arau-emaileak: Herbehereak,Grezia eta Alemania

3. Prostituzioaren alderdi sozialak

4. Prostituzioa eta immigrazioa

5. Prostituzioaren alderdi ekonomikoak

6. Prostituzioaren osasun-alderdiak

7. Prostituzioaren fenomenoa Nafarroan

7.1. Emakumezkoen prostituzioa klubetan

7.2. Emakumezkoen prostituzioa pisuetan

• Erakundeen kontrolpeko pisuak

• Partikularren pisuak

• Jardute libreko pisuak

7.3. Emakumezkoen prostituzioa kalean

7.4. Gizonezkoen prostituzioa eta transexuale-na

7.5. Laguntza baliabideak

8. Ondorioak

• Prostituzioa, fenomeno soziala den aldetik

• Errealitatearen gaineko ezagutza hobea

• Prostituitzen diren pertsonen lan baldintzakhobetzea

• Lanbidea uzteko aukerak

• Osasun arloko hobekuntzak

• Zergen kontrola

9. Gomendioak

EZGAITASUNA DUTEN PERTSONAK

1. EZGAITASUNA DUTEN PERTSONENESKUBIDEEI BURUZKO TAILERRAREN ONDO-RIOAK

Espainiako arartekoek aho batez erabaki zuten“Ezgaitasuna duten pertsonen eskubideak” izanenzirela arartekoak koordinatzeko XVIII. jardunaldie-tako tailerretan jorratuko zen gain nagusia; harta-ra, eztabaida hori eta Ezgaitasuna duten pertso-nen urtea Europan batera ospatuko ziren 2003an.

Zenbait ararteko gaiari buruzko txostenak ariziren lantzen ordurako, batzuek arazoari buruzkoikuspegi global bat erabilita eta beste batzuekezgaitasun fisiko edo psikikoaren alderdi jakinbatzuk bereziki aztertuta. Halatan, arartekoekelkarrekin egindako eztabaida horrek garrantzibikoitza zuen; izan ere, arloari buruzko akordioeta-ra ailegatu ziren, eta adierazpen bateratua eginzuten koordinatzeko jardunaldi haiek bukatutako-an.

I. SARRERA

Ezgaitasuna duten pertsonen taldea premiabereziak dituzten herritarren talde heterogeneoada, pairatzen duten ezgaitasun hori dela medio,sarritan, euren eskubide konstituzionalak baliatze-ko arazo larriak dituena.

Talde hori, berriz, kopuru aldetik handi samarrada. Espainian, 3,5 milioi pertsona inguruk paira-tzen du ezgaitasunen bat. Europan, 50 milioi per-tsona baino gehiagok dute ezgaitasunen bat.

Arartekoen erakundeek, pertsona guztieneskubideak defenditze aldera bete behar duguneginkizun nagusiari jarraikiz, arreta berezia jarriizan dugu beti euren eskubideak baliatzeko arazo-rik gehien duten pertsonen defentsan. Ezgaitasu-na duten pertsonen eskubideen defentsa, hortaz,gurea bezalako erakunde berme-emaileen helburunagusia izan da beti.

Europako Batasunaren Kontseiluak,2001/903/CE Ebazpenaren bidez, “Ezgaitasunaduten pertsonen urtea Europan” deklaratu zuen2003. urtea, eta arartekook hausnarketa egin nahidugu pertsona horien eskubide konstituzionaleneragingarritasunari buruz. Europako BatasunarenKontseiluak adierazitako helburuetako bi nabar-mendu nahi ditugu guk:

• Ezgaitasuna duten pertsonei euren eskubide-ak oso-osorik eta berdintasunean baliatzea era-gozten dieten gertakari eta jarreren aurreko sentsi-bilizazioa.


28

• Ezgaitasuna duten pertsonen aukera berdin-tasuna sustatzeko hartu beharreko neurriei buruz-ko eztabaida eta azterlana.

Begi-bistakoa bada ere, berriz ere nabarmendubehar da ezgaitasuna duten pertsonak gainontze-ko herritarren eskubide berberen titular direla,baina, sarritan, oztopo handiak gainditu behardituzte eskubide horiek baliatzeko. Eguneroko bizi-tzan mugaturik ikusten dute eskubide horiek balia-tzeko aukera, oztopo ugari aurkitzen baitituzte,berezko mugak dituztelako ez ezik, lan, ekonomia,gizarte nahiz jarrera aldetik ere eragozpen ugarire-kin topo egiten dutelako, bizikidetasunaren age-rraldietan parte hartzea eragozten dietenak.

Oinarrizko irizpide horretatik abiatuta –horrenarabera ezgaitasuna duten pertsonek Konstituzio-ari jarraikiz dituzten eskubideak osorik baliatzekooztopo diren praktika sozialak aldatu behar dira–,gai horri hurbiltzeko bi ekarpen nagusiak aipatubeharra dago:

• Irisgarritasunaren izaera soziala.

Ez da pertsona indibiduala pertsona ustez“normalentzat” prestaturik dagoen ingurune bateraegokitu behar dena; aitzitik, ingurunea da –inguru-nea zentzurik zabalenean hartuta– herritarrenbeharrizanetara egokitu behar dena, pertsonaguztientzat irisgarri izan behar duena.

• Irisgarritasun unibertsalaren kontzeptua.

Dessertinek orain dela hogeita hamar urteesana du “irisgarritasuna herritar guztien kontuadela: ezgaitasuna duten pertsonak, zalantzarikgabe, baina baita zaharrak, haurdun dauden ema-kumeak, haur-kotxe bat daramaten pertsonak, far-delak daramatzaten pertsonak eta abar ere.”

Haren ustez, pertsona oro izan da, da edo iza-nen da ezgaitasuna duen pertsona bat.

Irisgarritasun unibertsalaren kontzeptua, laburesanda, ondoko hiru elementuek definitzen dute:

• Ingurune fisiko, sozial eta komunikatiboakpertsona guztientzat izan behar du irisgarria, uler-garria eta erabilgarria.

• Erabateko garrantzia eman behar zaio auto-nomiaren kontzeptuari: pertsona guztien erabileraautonomoa ahalbidetu behar du.

• Herritarren beharrizan askotarikoak asetzendituen ingurunea sortu behar da, ezen ez taldejakin batzuen beharrizan bereziak asetzen ditue-na.

Irisgarritasun unibertsalaren kontzeptutik abia-tuta, garrantzitsua da ondokoak lortzea:

• Sentsibilizazio soziala, eragilerik aktiboen etaerakundeen bidez, herritarrek eskubide berberakbalia ditzaten eragozten duten era guztietako ozto-poak –fisikoak, sozialak eta ekonomikoak– ezaba-tzen laguntze aldera.

• Ezgaitasuna duten pertsonek nahiz haienantolakundeek irisgarritasuna berdintasunez ger-tatzen dela bermatzen duen ingurune bat diseina-tzerakoan parte hartzea.

Gure erakundeetan jasotako kexen arabera,bai eta ezgaitasuna duten pertsonen elkarteekin,senideekin nahiz laguntza taldeekin izandako bile-ra eta kontaktuen arabera ere, argi dago pertsonahoriek dituzten arazoak asko eta askotarikoakdirela: hirigintza-, arkitektura- eta komunikazio-oztopoak; garraiobideetako irisgarritasuna; etxebi-zitza eta lana lortzeko nahiz hezkuntza eta tekno-logia berriak jasotzeko zailtasunak; zerga arlokoneurriak; minusbaliotasunen balioespena; erreha-bilitazioa; laguntza goiztiarra; laguntza informalaeta zaintzaileen beharrizanak; prebentzioa; lagun-tza teknikoak...

Gai guztien artetik, bi multzo nagusiren inguru-an eginen dugu hausnarketa, defentsa-erakunde-en zeregina zehaztearren:

• Hiri-ingurunearen irisgarritasuna. Hirigintza-eta arkitektura-oztopoak. Ezgaitasuna duten per-tsonen eskubideak mugatzen dituzten bestelakooztopo batzuk gainditzea.

• Ezgaitasuna duten pertsonen lanerako esku-bidea eta lanean integratzekoa.

II. HIRI-INGURUNEAREN IRISGARRITASUNA.

Hirigintza- eta arkitektura-oztopoak. Ezgaita-suna duten pertsonen eskubideak mugatzendituzten bestelako oztopo batzuk gainditzea.

Gure herri eta hiriek irisgarritasun arazo handi-ak dituzte oraindik ere ezgaitasuna duten pertso-nei eta, oro har, pertsona guztiei begira.

Administrazio publikoek irisgarritasun arloanonetsi diren arauak bete behar dituzte, espaziopublikoak, urbanizazio-elementuak eta hiri-altzari-ak pertsona guztiek autonomiaz erabiltzeko modu-koak izan daitezen lortzeko.

Oztoporik gabeko pasabideen gutxienekozabalera, koskak, zintarrien altuera, zoladura irris-tagaitzak, eskailerak... irisgarritasuna ahalbidetzealdera aintzat hartu beharreko alderdiak dira.

Zaila da konpartimentu estankoak egitea, etaargi dago ingurune eraikiko irisgarritasunak loturaestu-estua duela hirigintza-irisgarritasunarekin,garraio publikoekin eta komunikazioarekin. Alferrik


29

da eraikin bat irisgarria izatea baldin eta ezinezkoabada hartan sartzea. Horregatik hitz egin beharkolitzateke ibilbide irisgarriez.

Ezgaitasuna duten pertsonen integrazioa lortunahi bada beharrezkoa da normaltasun osoz izandezaten sarbidea ikastetxeetara, osasun zentroe-tara, lantokietara, laguntza zentroetara, zahar-etxeetara, adingabeen zentroetara, administraziopublikoen zerbitzuetara, josteta-, kirol- nahiz kultu-ra-zerbitzuetara, erlijio-zerbitzuetara, ikasleentza-ko egoitzetara, hoteletara, hotelak ez diren eraikinturistikoetara, industria nahiz energia establezi-menduetara, banku-zerbitzuetara eta merkataritza-ko lokal eta zentro handietara.

Zoritxarrez, ezgaitasuna duten pertsonen bizi-leku bera da irisgaitza dena, eta halatan, etxea“espetxe” bihurtzen da. Egoera zorigaiztoko horiamaitzeko beharrezkoak diren neurriak ezarribeharra dago.

Administrazio publiko eskudunek aurretiazkokontrola egin behar dute, alegia, lizentziak, baime-nak, kalifikazioak eta bestelakoak emateko irisga-rritasunari buruzko arauak bete daitezen eskatukoda, eta zehapen neurriak aplikatuko dira beharrez-koa denean.

Ezinbestekoa da neurri horiek direla-eta zorro-tza izatea obra eta eraikin berrietan. Eraikin etaekipamendu lehendik eraikietan arian-arian aplika-tuko dira irisgarritasun-irizpideak.

Aipamen berezia zor zaio kultur interesekoondasun higigarri eta higiezinen tratamenduari;izan ere, ahal den neurrian bateratu beharko dirahoriek kontserbatu eta babesteko betebeharra etaherritarren irisgarritasun-eskubideak.

Garraiobideak baldintza beretan baliatu ahalizatea da erronkarik handienetako bat egiazko ber-dintasunaren bidean. Hiri nahiz hiriarteko autobu-sak, trena, metroa nahiz aireko trafikoa baliatuahal izateak neurri erabakigarriak hartzea eska-tzen du. Garraio bereziak nahiz atez atekogarraioa sortzea bezalako esperientziak intereshandiko esperientziak dira. Hedabideak eta tekno-logia berriak baliatu ahal izatea ere erronka handiada, integrazio osoa lortuko bada.

Beharrezkoa da, hortaz, botere publikoek neu-rriak har ditzaten herritar guztien arteko egiazkoberdintasuna lortze aldera.

III. EZGAITASUN EGOERAN DAUDEN PERTSONAKLANERATZEKO NEURRIAK

Lan merkatuan sartzea da ezgaitasuna dutenpertsonek gizarteratzeko duten biderik nagusieta-

ko bat; horrenbestez, hori da haien ametsik eta,era berean, frustraziorik handienetako bat.

Ezgaitasuna duten pertsonen hezkuntza etaprestakuntza funtsezkoak dira aurrerago lan mer-katuan sartzeko.

Botere publikoak behartuta daude pertsonaguztiei laneratzen laguntzeko neurriak aplikatzera.

Ezgaitasuna duten pertsonentzako lanpostuakerreserbatzea esparru publiko nahiz pribatuan, for-mula berritzaileak sustatzea, esaterako enplegulagundua; lanpostuak eta lantokiak egokitzea etaenpresetako irisgarritasuna berdintasuna lortzenlagun dezaketen neurriak dira.

IV. ARARTEKOEN ZEREGINA, EZGAITASUNADUTEN PERTSONEI EGIAZ INTEGRATZEN LAGUN-TZEKO

Aipatua dugu arartekoen ardura berezia delaezgaitasuna duten pertsonen eskubideak berma-tzea. Gure erakundeek jardunean daramatzatenurteotan ezgaitasuna duten pertsonek aurkeztuta-ko kexa ugari bideratu dugu, ofizioz jardun izandugu sarri, eta txosten bereziak taxutu izan ditugu.Baina, batez ere, nabarmendu beharra dago baiEspainiako bai autonomia erkidegoetako ararteko-ek munta handiko gomendioak eman dituztelaezgaitasuna duten pertsonei dagokienez, eta hori-etako baten batek haien eskubideak nabarmenhobetzea ekarri duela.

Halatan, arartekoen gomendioen ondorioz,nabarmen aurreratu da tokian-tokian:

Prestazio ekonomikoen alorrean:

• Batzorde Tekniko Kalifikatzaile Zentrala zenariaurkeztutako gora jotzeko errekurtso tramitatu etaebatzi gabeak azkartzea; Gizarte Segurantzakminusbaliatuengatik egindako ekarpen ekonomiko-en espedienteen ebazpenari buruzko formalizaziooker eta eskasa zuzentzea; gutxieneko dirusarre-rak bermatzeko dirulaguntzaren zenbatekoa igo-tzea eta pentsioen kotizazio gabeko sektore batezartzea; erabateko ezintasun iraunkorreko pen-tsioaren oinarri arautzailea % 20 igotzeko ezarririkdagoen adina betetzat jotzeko irizpidea aldatzea;langile autonomoen araubide bereziko erabatekoezintasun iraunkorreko pentsioa jasotzeko adineskakizuna kentzea; erabateko ezintasun iraunko-rreko pentsioaren oinarri erregulatzailearen %20ko igoera kalkulatzeko irizpidea aldatzea; balia-ezintasun handiko osagarriak birbaloratzea; lagun-tza sistema bat ezartzea GIBaz kutsatutako gaixohemofilikoen beharrizan berariazko eta ez-ohikoeiaurre egiteko.


30

• GIB-eramaileak ezinduak direla ezartzenduen araudia interpretatzeko jarraibideak, baliae-zintasuneko kotizazio gabeko pentsioa onartzearibegira.

• Eskatzaileak ibiltzeko gurpil-aulkia edo maku-lua erabili behar izateko baldintza ezabatzea, ibil-gailu bat erosi edo egokitzeko laguntza jaso ahalizan dezan.

• Ibilgailu bat erosi edo egokitzeko laguntzajasotzeko eskabidea balioesten denean eskatzai-learen egoera ekonomikoaz gain haren egoeraper tsonal eta soziala ere kontuan har tzekogomendioa.

• Eskabideak aurkezteko epea deialdia egitenden urte natural osora luzatzea eskabideak aur-kezteko epea agortu ondotik sortu baldin badalaguntza premia hori; halatan, premia sortzen deneguna ez da izanen baliaezintasuna gertatu deneguna, baizik eta laguntza beharra gertatu deneguna, izan ere, ez dute zertan bat etorri.

Osasunaren alorra:

• Adimen-urritasuna duten pertsonak sartzeatransplanteen programetan; entzuteko eta ikustekoprotesiak sartzea osasun sistema nazionalarenmaterial ortoprotesikoen katalogo orokorrean; trak-zio elektrikodun gurpil-aulkiak sartzea materialortoprotesikoen katalogo horretan.

• Odontologia alorreko prestazioak zabaltzeaminusbaliotasun larriak dituzten pertsonentzat,anestesia orokorra edo sedazioa emanez ebakun-tza txikietan, ebakuntza horiek normalean halako-rik eskatzen ez badute ere.

Laneratzearen alorra:

• Minusbaliatuentzako erreserba kupoa funtzio-narioei zabaltzea administrazio publikoan; lan kon-tratudunentzako lanpostuen deialdietan ezgaitasu-na duten per tsonentzako erreserba kupoakezartzea.

• Minusbaliatuentzako erreserba kupoa handi-tzea administrazio autonomikoan sartzeko.

• Funtzio publikoan sartzeko probak pertsona-ren ezgaitasunaren ezaugarrietara egokitzea.

Hezkuntzaren alorra:

• Hezkuntza bereziko hezitzaileen kopuruahanditzea, ezgaitasuna duten ikasleen hezkuntzapremia bereziei aurre egiteko.

• Unibertsitateko ikasketa-tasak ordaintzetiksalbuestea ezgaitasuna duten ikasleak.

• Eredu konbinatuko eskolatzea sustatzea ikas-tetxe arruntetako integrazio-ereduan egoki artatu

ezin diren baina hezkuntza bereziko ikastetxebatera eramateko bezain ezgaitasun larririk ezduten ikasleentzat.

• Hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleakartatzeko irakasle espezialistak nahiz laguntzako-ak sustatzea.

Oztopo arkitektonikoen, hirigintzakoen,garraioetakoen eta komunikazioetakoen alorra:

• Garraio publikoa erabiltzen laguntzeko neurri-ak hartzea; unibertsitateko eraikinetan arkitekturaoztopoak kentzea; jabetza horizontalari buruzkoaraubide juridikoa aldatzea, arkitektura oztopoakkentzeko xedea duten erabakiak hartzeko quoru-ma beharrezkoa izan ez dadin.

• Erabilera administratiboko eraikinetako irisga-rritasunari buruzko jarduketa plan bat onestea.

• Administrazioak laguntzak ezartzea jabetzahorizontalari buruzko legea bete behar duten higi-ezinetako osagai komunak egokitzeko.

• Eremu publikoan ezgaitasuna duten pertso-nentzako aparkalekuak gordetzeari buruzko arau-dia aplika dezaten exijitzea udalei.

• Udalek neurriak hartzea hiri altzariak etasemaforo-seinaleak ezgaitasuna duten pertsonenezaugarrietara egokitze aldera.

• Arkitektura oztopoak kentzea erregistro etanotariotzetan.

• Hiri arteko garraioko autobusen geltokiakegokitzea.

• Garraiobideak arian-arian egokitzea ezgaita-suna duten pertsonek erabiltzeko.

• Ikastetxeetan nahiz laguntza zentroetanlehentasuna ematea eraikin publikoak egokitu etairisgarri egiteko neurriei.

• Identifikatu eta aparkalekua gordetzeko txar-tela ematea txartela eskatzen duten itsuei.

• Erabiltzaileen esku jartzea ezgaitasuna dutenpertsonen aparkatzeko txartel europarra, eta auto-nomia erkidegoan balioa ematea Europako Bata-suneko edozein estatu-kidek emandako txartelei.

Bestelako jarduketak:

• “Subnormal” eta “subnormaltasun” terminoenordez, “minusbaliotasuna duten pertsonak” edogisakoak erabiltzea halakorik agertzen den xeda-penetan, gomendioa egin zen garaian onarpenhandiagokoak baitziren horiek; familia ugariakbabesteko legeria aldatzea, aintzat har daitezen biseme-alaba minusbaliatu edo lanerako ezgaituedo gehiago dituzten familiak.


31

• Laguntza goiztiarreko plan bat onestea, haur-ezgaitasuneko arazoak behar bezala antzeman,bideratu eta esku hartzeko.

• Komeni da garaiz programatzea laguntzaespezializatua behar duten erabiltzaileentzakoegoitza-plazen eskuragarritasuna; hartara, pertso-na horiek erretiroa hartzen duten une berean edo–senideen adinarengatik nahiz beste arrazoirenbatengatik– familia ingurunean egoterik ez dutenune berean bete ahalko dute plaza hori.

• Administrazio kontratu txikien edo prozeduranegoziatukoen ehuneko jakin bat gordetzea ezgai-tasuna duten pertsonak laneratzeko zentroentzateta baztertuta gelditzeko arriskuan dauden pertso-nen integrazioa xede duten irabazi asmorik gabe-ko entitateentzat.

Esan bezala, arartekoek funtsezko jarduketakegin dituzte ezgaitasuna duten pertsonen integra-zio osoa lortzeko bidean, baina, halere, gogoetaegin beharra dugu gure erakundeetan bertan per-tsona horien integrazioa lortzeko hartu beharkoliratekeen neurriei buruz: gure egoitzen irisgarrita-suna; gure egituretan tratamendu berezia emateaezgaitasuna duten pertsonen eskubideen babesari(zeharkako arloak, urteko txosteneko atal bat,webguneko atal bat); gure langileentzako erreser-ba kuota bat ezartzea; kontratazio pleguetan klau-sula bat ezartzea, kontratu hartzaileei eskatzekoezgaitasuna duten pertsonentzako lanpostuak gor-detzeari buruzko araudia bete dezaten; sektorekoelkarteekiko lankidetza, lantokiak egokitzea, lane-ko arriskuei aurrea hartzea...

Gure erakundeetako askok neurri horiek guzti-ak edo horietako asko hartuak dituzte dagoeneko.

Betiere, neurri horiek hartzeko konpromisoahartu behar dugu, agindu dizkiguten zereginakbete nahi baditugu.

V. ONDORIOAK

Arartekook, ezgaitasuna duten pertsoneneskubideei buruz nahiz horiek integrazio osoa lor-tzeko beharrezkoak diren neurriei buruz luze etazabal eztabaidatu ostean, ondoko ondorioak ateraditugu:

A) Orokorrak:

Berdintasun printzipioa

Lehenengoa. Berdintasun printzipioa, bereizke-riarik ez jasatekoa eta herritartasun osoa izatekoaarlo horretako politika publiko guztietan hartubeharko dira aintzat, Konstituzioko 9.2, 14 eta 49.artikuluetan ezarritakoarekin bat.

Irisgarritasun unibertsala

Bigarrena. Beharrezkoa da botere publiko guz-tiek onartzea irisgarritasun unibertsalaren printzi-pioa, eta ondorioz, herritar guztien beharrizanaskotarikoen araberako ingurunea sortzea.

Gizarte sentsibilizazioa

Hirugarrena. Gizarteak ezgaitasuna duten per-tsonen errealitatearen gaineko sentsibilitatea izanbehar du.

Gizarteak orokorrean egokitu behar du berekideen aniztasunera, eta beharrezko aldaketakegin behar ditu, pertsona guztiek euren bizitzarenarlo guztietan erabateko partaidetza izan dezatenbermatzeko. Gizartea aniztasunera egokitzea dabide bakarra pertsonen berdintasuna eta guztieneskubideak errespeta daitezen lortzeko.

Partaidetza printzipioa

Laugarrena. Ezinbestekoa da ezgaitasunaduten pertsonek eta haien defentsan dihardutenerakundeek parte hartzea euren eskubideak oso-osorik baliatzea ahalbidetuko dieten tresna juridi-koak prestatzen eta neurriak hartzen.

B) Hiri-ingurunearen irisgarritasuna. Hirigin-tza- eta arkitektura-oztopoak. Ezgaitasunaduten pertsonen eskubideak mugatzen dituz-ten bestelako oztopo batzuk gainditzea.

Araudia betetzea

Lehenengoa. Premiazkoa da administraziopublikoek irisgarritasunari buruzko arauak bete-tzea, ezen bestela, arau horiek inolako eraginkor-tasunik gabeko asmo onen katalogo bihurtuko bai-lirateke.

Irisgarritasun planak eta inbertsioak

Bigarrena. Behar-beharrezkoa da administraziopublikoek irisgarritasun planak eta programakprestatzea eta horiek garatzeko kontusailak jar-tzea, hiri-ingurunea pixkana egokitzea bermatzealdera.

Ildo horri jarraikiz, beharrezkoa da udalek iris-garritasuna sustatzeko inbertsioak egitea, xedehorrekin aurrekontuetan egiten diren aurreikuspe-nak izanen baitira gai horrekiko konpromiso-maila-ren erakusgarria.

Dirulaguntzak

Hirugarrena. Beharrezkoa da irisgarritasunasustatzeko neurriak ezartzea, dirulaguntzen,bakarkako dirulaguntzen edo irisgarritasuna hobe-tzen lagunduko duen edozein baliabideren bitar-tez.


32

Kontrola eta ikuskapena

Laugarrena. Ezinbestekoa da administraziopublikoek kontrol tresnak ezartzea, irisgarritasuna-ri buruzko arauak betetzen direla egiaztatzeko.Horri lotuta, lizentziak, baimenak eta kalifikazioakemateko irisgarritasunari buruzko arauak bete dai-tezen eskatzea oso eraginkorra izanen da.

Horretaz gain, administrazioek erabilera etazerbitzu publikoko eraikin eta lokal berrien kontroljarduketak egin beharko dituzte, haien irisgarrita-suna bermatze aldera.

Zehapenak

Bosgarrena. Ezinbestekoa da administraziopubliko guztiek beharrezkoa denean zehapen neu-rriak aplikatzeko betebeharra hartzea, hori baitairisgarritasunari buruzko arauak betearaztekomodu bakarra.

Administrazio irisgarria

Seigarrena. Administrazio publikoek behardiren neurriak hartuko dituzte titular diren eraiki-nen irisgarritasuna lortzeko, batez ere osasun,gizarte eta hezkuntza zerbitzuak ematen direneraikinetan.

Irisgarritasun historiko-artistikoa

Zazpigarrena. Komenigarria da administraziopublikoek interes kulturaleko ondasunen, alegia,eraikin historiko-artistikoen irisgarritasuna susta-tzea, eraikin horiek babestu eta kontserbatzendiren aldi berean ezgaitasuna duten pertsoneneskubideak ere babesteko.

Jabetza horizontalari buruzko legea.

Zortzigarrena. Beharrezkoa da jabetza horizon-talari buruzko legea aldatzea proposatzea, legeakezarritako ezaugarriak betetzen dituen ezgaitasu-na duten pertsonek eskatutako obrak eta/edo ins-talazioak beharrezkotzat jo daitezen, jabetza hori-zontalari buruzko legearen 10. artikuluaren 1.idatz-zatian ezarritako moduan, baldin eta eraiki-naren parte komunetako oztopoak kentzeko badi-ra. Arau beraren 4. idatz-zatiari, eta horri lotuta,jabego horizontalari buruzko legearen 9. artikulua-ren e) idatz-zatiari jarraikiz, obra horiek jabe-komunitateak finantzatu beharko ditu.

Garraio irisgarria

Bederatzigarrena. Beharrezkoa da “garraio iris-garria” lortzeko neurriak hartzea, eta hiri nahiz hiri-arteko autobusen, trenen, metroaren eta hegazki-nen geltokiak eta azpiegiturak egokitzea, hiritarguztien autonomia ahalbidetze aldera.

Komunikabideen eta teknologia berrien irisga-rritasuna.

Hamargarrena. Ezinbestekoa da pertsona guz-tiak baldintza beretan komunikabideetara eta tek-nologia berrietara iristea ahalbidetuko duten neu-rriak har daitezela.

C) Ezgaitasuna duten pertsonen lanerakoeskubidea eta lanean integratzekoa bermatze-ko neurriak.

Prestakuntza eta gaikuntza

Lehenengoa. Funtsezkoa da ezgaitasuna dutenpertsonen prestakuntza eta gaikuntza teknikoahobetzea, laneratzea erraztuko duten lanbide-prestakuntza egokia eta gaitasunen hobekuntzalortze aldera. Halaber, neurri bereziak hartu behardira beren egoeragatik ikasteko arazo gehiagodituzten taldeentzat.

Lanpostuak erreserbatzea

Bigarrena. Komenigarria izanen litzateke beha-rrezko lege aldaketak egitea, enpresetan ezgaita-suna duten pertsonentzako erreserbatu beharrekolanpostuen kuota handitzeko, baita betebehar horienpresa txiki eta ertainetara zabaltzea, besteherrialde batzuetan egiten den moduan. Nolanahiere, lan arloko agintariek zainduko dute legez eza-rritako erreserba egiaz betetzen dela, arauetanaurreikusitako kontrolerako eta jarraipenerakomekanismoen bidez.

Enplegu publikoa eskuratzea

Hirugarrena. Enplegu publikoa eskuratzearidagokionez, komenigarria izanen litzateke ezgaita-suna duten pertsonen aldeko gaur egungo erre-serba kuota handitzea. Horretarako, beharrezkolege aldaketak egin beharko lituzkete oraindik eginez dituzten autonomia erkidegoek.

Erreserba kuotaren aplikazioa lan eskaintzapubliko osora zabaldu beharko da, behin betiko,behin-behineko edo aldi baterako lanpostuetara.

Hautaprobak banaka modulatu eta egokitubeharko dira, ezgaitasuna duten pertsonek baldin-tza beretan parte hartu ahal dezaten. Beharrezkoadenean, ahozko zein idatzizko probak egin ordezproba praktikoak egin daitezke, hautapen prozesu-an parte hartzen duen pertsona ezgaitua lanpostuhorretara zenbateraino egokitzen den baloratzeko.

Kapital publikoa duten enpresak

Laugarrena. Zuzenean edo zeharka adminis-trazioak edota haren mendeko erakundeek enpre-sa bateko kapitalean gehiengo partaidetza badute–zuzena ala zeharkakoa–, enpresa publiko horiek,lanpostuen deialdietan, nahitaez gorde beharko


33

dute funtzio publikoan sartzeko ezarritako erreser-ba kuota berbera ezgaitasuna duten pertsonen-tzat.

Kontratazioetan lehentasuna ematea

Bosgarrena. Komenigarria izanen litzateke,beharrezko arau aldaketak eginda, administrazio-ek sustatutako kontratazio prozeduretan, orokorre-an, horietan parte hartzen duten enpresek ezgaita-suna duten pertsonentzat erreserbatu beharrekokuota betetzeari buruzko klausulak ezartzea.

Halaber, kontratazio prozeduretan baloraziopositiboa eta puntuak eman ahalko zaizkie ezgai-tasuna duten langileentzat legez ezarritako langi-le-ehunekoa baino handiagoa plantillan dutenenpresei, edo enpresa horiei lehentasuna ematekobeste edozein neurri hartu ahalko da.

Bestalde, arau bidez ezar daiteke administraziokontratu txikien edo prozedura negoziatukoen ehu-neko bat gordetzea ezgaitasuna duten pertsonaklaneratzeko zentroentzat eta baztertuta gelditzekoarriskuan dauden pertsonen integrazioa xededuten irabazi asmorik gabeko entitateentzat.

Bestelako enplegu modalitateak sustatzea

Seigarrena. Komenigarria litzateke enpresaarruntetan oraindik garatu gabeko enplegu modali-tateak sustatzea, ezgaitasuna duten pertsonaklaneratzeko balio dezaketenak, hala nola, enplegulagundua, gune babestuak, brigada mugikorrakedota hautapen enplegua, enpresa arruntetan.

Enpresa irisgarriak

Zazpigarrena. Beharrezkoa da enpresak ezgai-tasuna duten pertsonentzat irisgarriak izan daite-zen ahalbidetzea, eta horretarako era guztietakooztopoak kentzea, eta guneen eta lanpostuen ego-kitzapena bultzatzea, dirulaguntzen edo ordainke-ta-salbuespenen bidez.

Sindikatuak eta enpresariak sentsibilizatzea

Zortzigarrena. Ezgaitasuna duten pertsonekduten lan egiteko gaitasunari buruz sentsibilizatubehar da gizartea, bereziki enpresariak eta sindi-katuak.

Zailtasun bereziak

Bederatzigarrena. Ezinbestekoa da berariazkopolitikak sustatzea ezgaitasuna izan eta laneratze-ko zailtasun bereziak dituzten pertsonentzat, halanola emakumeak, gazteak edota ezgaitu psikiko-ak.

Nolanahi ere, laneratzeko zailtasunak handia-goak dira landa ingurunean; hori dela eta, agintari-

tza publikoak desberdintasun horiek zuzentzekoneurriak hartu beharko ditu.

Enpleguko zentro bereziak eta lanerako pres-tatzeko zentroak

Hamargarrena. Komenigarria da enplegukozentro berezien eta lanerako prestatzeko zentroeneginkizuna berrikustea eta egiaztatzea sortu zire-neko helburuak eraginkortasunez betetzen dituz-ten eta, beharrezkoak direla zalantzan jarri gabe,integrazio handiagoa ahalbidetuko duten eta lan-postu arruntak lortzea erraztuko duten formulakbultzatzea.

Lan bitartekaritza zerbitzuak

Hamaikagarrena. Beharrezkoa da lan integrazi-orako politika aktiboak sustatzen dituzten bitarte-karitza zerbitzuak bultzatzea, hala nola INEM etabeste batzuk, haien jarduna hobetu dezaten,ezgaitasuna duten pertsonen lan integrazioa lor-tzeko xedearekin.

D) Arartekoen zeregina, ezgaitasuna dutenpertsonei egiaz integratzen laguntzeko

Arartekoek ondoko konpromisoak hartu dituzte:

Ofiziozko egintzak, txostenak eta ebazpenak

Lehenengoa. Beren eginkizunen arloan, ezgai-tasuna duten pertsonen integrazioa ahalbidetzekoneurriak sustatzea, nagusiki ofiziozko egintzenbitartez, administrazio publikoek ezgaitasunaduten pertsonei buruzko berariazko araudia norai-no betetzen duten ikuskatuz, txosten bereziakprestatuz edota egiazko berdintasuna erraztekoebazpenen bitartez.

Egoitza irisgarriak

Bigarrena. Arartekoen egoitzak eta lokalakezgaitasuna duten pertsonentzako irisgarriak izandaitezen ahalbidetzea, eta izan daitezkeen oztopo-ak kentzea. Horrela, bada, ezgaitasuna duten per-tsonei kexak aurkeztea erraztu zaie, eta horretazgain, langileentzako ere irisgarri izanen dira.

Lanpostuak erreserbatzea

Hirugarrena. Erakunde bakoitzean lanpostuenehuneko bat ezgaitasuna duten pertsonentzaterreserbatzea, lanpostu publikoetan egiten denantzera.

Kontratazioetan lehentasuna ematea

Laugarrena. Gure kontratazio prozeduretanparte hartzen duten enpresek ezgaitasuna dutenpertsonen aldeko erreserba kuota betetzeariburuzko klausulak sartzea.


34

Tratamendu berezia

Bosgarrena. Ezgaitasuna duten pertsoneneskubideak babesteko eta hedatzeko tratamenduberezia sartzea barne egituran, erakunde bakoi-tzak egoki irizten dion moduan: urteko txosteneanberezko atala izanen duen ezgaitasuna duten per-tsonei buruzko berariazko edo zeharkako arlo batsortuz, web orrian aurreikuspen zehatza eginez,edota pertsona horiei arreta berezia emateko bali-ogarria den edozein neurriren bidez.

Web orri irisgarriak

Seigarrena. Ahal den neurrian, ezgaitasunaduten pertsonentzako irisgarriak diren web orriakprestatzea.

Elkartegintzari laguntzea

Zazpigarrena. Gure erakundeen eta ezgaitasu-na duten pertsonen eta haien elkarteen artekoharremanak bultzatzea, haiekin elkarlanean ari-tzea eta haien arazoak konpondu eta haien esku-bideak hobeto defendatzeko helburua dutenhitzarmenak sinatzea.

2. NAFARROAKO ADIMEN-OSASUNARENARLOKO LAGUNTZARI BURUZKO TXOSTENBEREZIA

2003ko martxoaren 7an aurkeztu zen jendau-rrean erakunde honek Foru Parlamentuarentzateginiko Nafarroako adimen-osasunaren arlokolaguntzari buruzko txosten berezia. Txosten horiegiteko arrazoia izan da 2001eko martxoan era-kunde hau abian jarri zenetik jaso duen kexaandana, baita arazo horiek konpontzeko foruadministrazioko zerbitzuek aurkitu dituzten zailta-sunak eta herritarrek haien eskubideen defentsanadministrazio publikoetan aurkeztutako eskariakbetetzeko zailtasunak ere.

Txosten berezi horren prestaketa eta hedapenaizan zen 2003 urtean arreta gehien eskatu zuenlanetako bat. Horrekin batera, gaixoak eta horienfamiliak biltzen dituzten elkarteek ere lan askoegin zuten.

Parlamentuarentzat eginiko txosten berezi har-tan esaten zenez, Nafarroan adimen-gaixoeiemandako laguntzari begirada orokorra emanezgero, zatiketa kroniko bat antzematen da herritar-multzo kopurutsu honek dituen beharrizanen etaforu administrazioaren artean. Zatiketa horren era-kusgarri dira baliabideei eta beharrei buruzko iritziezberdinak; administrazioak berak bere baitaneskumenei dagokienez dituen barne-desadostasu-nak; gaixo horiei laguntza ematean gertaturikokoordinazio-gabeziak; Osasun Departamentutikzenbait programa prestatzea aintzat hartu gabe

interesak eta eskumenak eta are herritarrek Gizar-te Ongizate Departamentuari eginiko eskaerak;eta Laguntza soziosanitarioari buruzko foru pro-grama bat, “etxea txukuntzeko” asmoz jaioa, zei-nak bere egileentzat ere, edukiei dagokienez etaetorkizunari begira, sinesgarritasunik ez baitauka.

Txosten berezi zabal haren laburpen gisa,haren sarreran aipatzen ziren hainbat ideia nabar-men daitezke. Horien bidez, txostenak deskriba-tzen duen errealitatea eta islatzen duen egoerarenlarritasuna antzematea ahalbidetzen da. Ideia hori-ez gain, txostenaren ondorio nagusiak eta eginikogomendioak ere aipatzen dira.

NAFARROAKO FORU KOMUNITATEKO ARARTE-KOAREN TXOSTEN BEREZIA, NAFARROAKO ADI-MEN-OSASUNAREN ARLOKO LAGUNTZARI BURUZ-KOA.

SARRERA

Orain dela gutxi “gaixotasunaren kostu ikustezi-nei” eta gaixoak zaintzean familiek euren gain har-tzen duten lan-zamari buruz eginiko txosten batekjotzen zuenez, familiak 100 ordutik 88 osasun-zainketetarako erabiltzen ditu. Aldiz, Espainiakoosasun-sistemak 12 erabiltzen ditu. Horrekin bate-ra, gure herrian urtero 100.000 etxekoandrek era-bakitzen dute etxetik kanpo lan egiten hastea.Txosten horretan adierazten denez, osasun siste-mak oso oinarri ahulak ditu, bi akatsen gaineanegituratuta baitago: zerbitzu publikoen eskastasu-na eta boluntario-erakundeen urritasun gorria. Biarrazoi horiek direla-eta, familiak bere gain hartudu zainketa-eginkizun hori, noiz eta “familia” kon-tzeptua bera eboluzio-prozesu nabarmeneandagoenean.

Gaur egungo sistema aldatzeak ekarriko lituz-keen ondorio ekonomikoek (aurrekontuek %70eko gorakada izanen lukete, gaur egun familiakegiten duen zainketa-lanaz arduratuko liratekeenlangileei ordaintzeko, soil-soilik) ez digute ahazta-razi behar hori dela “baliabiderik gutxien daukatenpertsona edadetuentzat”, nahiz eta merkatuarenzati batek eginkizun horiek hartu ahal izanen lituz-keen. Pertsona horiei dagokienez, aipaturiko txos-tenak etorkizunari begira aurreikuspen goibela du:“arriskurik garestiena ez da hiltzearena, baizik etaaurrera begira erabateko mendekotasunean bizi-tzeko 20 urte izatea (...) izan ere, pentsio sistema-ren oinarrian dagoen ideia da norbera bizi ahalizanen dela jasoko duen diruarekin; ideia zuzena,baldin eta pertsona osasuntsu badabil”.

Ziur aski, aipamen hori da hobekien definitzenduena nola antolatua dagoen adimen-gaixoenlaguntza gure foru komunitatean. Horrez gain,


35

esan genezake txosten hori –gure komunitateariere aplika dakiokeena– orain dela hamar urte ereorain bezain zuzena izanen zela.

Nafarroako adimen osasunaren lehen planakerreforma-prozesu aitzindari bat abiarazi zuen1986an, zehaztasunez definitua eta helburuaknahiz beharrizanak argi adierazten zituena.Harrezkero, azterlanik gehienen gaia izan dengizataldea adimen-gaixoena da ziurrenik –ezauga-rriak, beharrizanak, baliabideen balioespena...–.Adimen-osasunak Nafarroan duen errealitatearen“erradiografia”, beste autonomia erkidegoetanbezalaxe, ikuspegi ezberdinetatik aztertu da eten-gabe, eta aburu ezberdinak aintzat hartu dira, halanola adimen-osasuneko sareko gizarte-langileen,familiarteko eta gaixoen elkarteen eta aditu inde-pendenteenak edo administrazioak berak eginikolanetan adierazitakoak. Gauza esanguratsua dahain zuzen ere foru administrazioaren baitan –eta,bereziki, osasunaz arduratzen den horretan– eginizana, azken urteotan, azterlan, plan, aurreproiek-tu, aurkibide eta organigrama gehien. Horietatik,gehienak bideratuta daude honakoen antolaketaberraztertzera: adimen-gaixoei ematen zaienlaguntzarena, erreforma psikiatrikoan aurreikusiri-ko erkidego-zerbitzuena eta baliabideena. Aldebatera utzirik Osasun Departamentuak, txostenberezi honen prestaketan zehar, erakundeen arte-ko lankidetzari buruz agertu duen ulermen bitxia–txostenez beteriko kutxak eta departamentuarenweb guneari buruzko aipamenen zerrenda laburbat bidaltzea–, bidalitako zenbait agiri direla mediosakonki jakin ahal izan da, Departamentu horrieskatu zitzaizkion datuak ez baizik eta honako gaihonen inguruan izan duen etengabeko jarduna:nola antolatu adimen-osasunaren arloko eskumeneta baliabideak.

Nafarroan adimen-gaixoei emandako laguntzaribegirada orokorra emanez gero, zatiketa kronikobat antzematen da herritar-multzo kopurutsuhonek dituen beharrizanen eta foru administrazio-aren artean. Zatiketa horren erakusgarri dira balia-bideen beharrari buruzko iritzi ezberdinak, admi-nistrazioak berak bere baitan eskumeneidagokienez –nork zuzendu jarduerak, eta zuzen-daritza hori zeri aplikatu– dituen barne-desadosta-sunak, gaixo horiei laguntza ematean gertaturikokoordinazio-gabeziak, Osasun Departamentutikzenbait programa prestatzea aintzat hartu gabeinteresak eta eskumenak eta are herritarrek Gizar-te Ongizate Departamentuari eginiko eskaerak,eta Laguntza soziosanitarioari buruzko foru pro-grama bat, “etxea txukuntzeko” asmoz jaioa, zei-nak bere egileentzat ere, edukiei dagokienez etaetorkizunari begira, sinesgarritasunik ez baitauka

(eta ondorioz, orain dela ia bi urte ezarritakoaurrekontu-dotazioa ez dauka).

Kontu horiek ez dira berriak adimen-gaixotasu-nari aurre egiten diharduten familiarteko, gaixoeta/edo profesionalentzat. Baina, nire ustez, beha-rrezkoa da horien berri ematea, horiekin osaturikbaitago adimen-gaixoei bideraturiko erkidego-laguntzak pairatzen dituen arazoen azpitik datzanegoera, hots, herritarrek euren aurrean aurkitzenduten oztopoa, departamentu batzuen eta besteeneskumenen hariari jarraika harat-honat dabiltzane-an. Horixe da, halaber, gaixoaren inguruneak fami-liaren eta gizartearen esparruetan bizitzen duenkrisiaren arrazoia eta nahaste psikiatrikoei buruzgizartearen ulermenak pairatu duen atzerakadare-na, eta historia hutsa besterik izanen ez litzateke-en sistema asistentzial batera itzultzearen meha-txua ekartzen du, zeren eta gizalegearen aurkakosistema hura, gaixoak ospitale psikiatrikoetanuztearena, gaixo horiei laguntzeko zeregina dau-katen pertsonei berriro ere erreferentzia gisa ager-tzen ari baitzaie begi aurrean, nekearen nekeaz.

Nafarroako adimen-osasunari buruzko txostenberri bat egin beharrik ez zegoela esatera ere iritsgintezke. Kopuruei buruzko datuek ez dute aldake-ta nabarmenik izan, kontuan hartzen ez bada osa-sun etxeetan tratatzen diren gaixoen etengabekogorakada. Nolakotasunari buruzko datuak berbe-rak dira, nahiz eta iragandako denborak larriagotuegiten dituen. Osasun arloan 1986an eginiko erre-formak aurreikusitako laguntza-egitura ez da alda-tu. Haren aplikazioan izandako gabeziek iritzinegatiboa sortu dute ondorioak pairatzen dituengizartearen baitan. Eskumen-esparruak ez du ino-lako aldaketarik izan, eta erreformaren oinarri ez-klinikoak –erkidego-baliabideen horniketak, ale-gia– ez du oraindik ere behar adinako konpromisopolitikorik lortu foru administrazioaren aldetik. Erre-forma psikiatrikoak familiari esleituriko zereginakbere horretan dirau. Alabaina, gizartearen bilakae-rak aldatu egin du familiak bere gain zamak har-tzeko duen gaitasuna, eta gainerako gabeziekaurreikusi gabeko protagonista bihurtu dituztefamilia horiek gaixoaren laguntzan; areago, esanliteke ia protagonista bakar bihurtu dituztela. Ikus-pegi sozialetik, eritasunaren bilakaera orain delahamasei urte aurreikusitako ildoari jarraitu zaio–konplexutasun handiagoa, gaixo kronikoek osatu-riko gizatalde berria, patologia berriak, baldintza-pen sozioekonomiko berriak...–. Hala eta guztizere, bilakaera horri aurre egiteko ez da plangintzaegokirik egin.

Hori guztia dela-eta, Nafarroako Foru Komuni-tateko arartekoaren txosten berezi honen berariaz-ko asmoetako bat zen ospitalez kanpo adimen-


36

gaixoei ematen zaien laguntzari buruz dagoeninformazio interesgarria biltzea; ikuspegi orokorbat eskaintzea, babesik gutxien daukaten gizarte-taldeetako baten eskubideen defentsatik abiatuta,gizarte-kontzientzia berri bat sustatze aldera,gaixo horien zaintzaileek egiten duten lanari bul-tzada emateko, eta gure erkidegoko administraziopublikoa ohartaraztea ezen txosten horiek eta hori-en berri izateak ez dutela orain arte ekarri egoerahori samurtzeko neurririk.

Erakunde honetaraino iritsitako kexetan jadanikaipatzen zitzaizkigun eskumen-sakabanaketa,Gobernuko departamentuen arteko koordinaziorikeza eta adimen-gaixoei laguntza emateko oinarriz-ko baliabiderik eza. Horregatik, txosten berezihonen bigarren helburua zen argi gehiago ekar-tzea administrazioen eta euren eskubideak defen-datzeko beharra daukaten herritarren arteko harre-man bizi baina ez beti errazeko zenbait eremutanesku hartzeko beharra aztertzeko.

Azterlan eta/edo txostenen ugaritasun hori,jasotako kexen azterketa sakona eta foru adminis-trazioaren erantzuna material baliotsu eta erabil-garria dira arazoaren benetako larritasuna zehaz-tasunez agertzeko. Eta, txostenaren amaierakoondorio batzuk azpimarratzearren, beharrezkoairuditzen zait adimen-gaixoentzako laguntzan zer-nolako ondoriotara iritsi den ondo jabetzea, han-hemenka eginiko ahaleginak ahaztu gabe. Gaixo-en baldintzek eta tratamenduen eraginkortasunak“atzera ez egitearen” benetako arriskua dago, eki-men politikorik izan gabe iragandako hamasei urtehauen ondorio gisa, nahiz eta eskumenei buruzkoeztabaidak sutsuak eta agian interesgarriak izandiren (baina nahiko antzuak gaixoentzat eta famili-artekoentzat, ezertan gauzaturiko emaitzarik ezbaitute izan). Era berean, beharrezkoa iruditzenzait gogoeta egitea 1986an hasitako eredu asis-tentziala arriskuan jartzeari buruz eta, batez ere,familia-ingurunearen porrotari buruz eta gaixo hori-engandik hurbilen dagoen gizartearen eta haienbeharrizanak asetzeko erantzukizuna duen admi-nistrazioaren arteko hausturari buruz. Izan ere,“osasun fisikoarekin alderatuta, adimen-osasunaridagokionez ehun urteko atzerapena daukagu,ikuspegi kliniko eta sozialetik begiratuta” dioen bai-eztapena egiantzeko bihurtu zaigu.

Egoera horren larritasuna agerian uzteko, esanbeharrekoa da gaixotasun neuropsikiatrikoak hiru-garrenak direla garrantziaren ikuspegitik, gaixota-sun infekzioso, kardiobaskular eta minbiziarenaurretik; garaiz aurreko heriotza eta ezgaitasunaeragiten dituztela maiz; biztanleen % 25-35eknahaste psikikoak jasaten dituztela bizitzako une-ren batean, eta gaixoen % 22k soilik onartzen

dutela gaixo daudela. Atariko datu oinarrizkobatzuk dira horiek, txosten berezi honen edukiaosatzen duten gai batzuen berri ematen dutenak;dena den, gaixo horientzako laguntzaren errealita-tearen agerpen hutsa dira, bai eta foru administra-zioak haien eskubiderik oinarrizkoenen errespetu-an eta defentsan duen erantzukizunarena.

Adimen-gaixoen laguntza antolatzeko sistemaaldatu beharra dago. Laguntza hori adimen-osasu-neko etxeetan zentralizaturiko erantzukizuna da,baina osasun-etxe horiek gainezka daude eskaria-rekin, zailtasunak dauzkate laguntza-ematearenlehentasunak ezartzeko, mugak dauzkate kolekti-bo jakin batzuentzako programa zehatzak ezartze-ko, eta joera agertzen dute eztabaida gutxien era-giten duten kasuak tratatzeko,jarduera-protokolorik ezagatik eta, kasu batzuetan,espezialisten inertzia bera tartean dela.

Baliabide soziosanitarioak eskuratzea eskubi-de bat da eta, halakotzat, erkidegoko gaixo guztiekberdintasunez eskura ditzaten zaindu behar da,zerbitzu horietako gehienak kokatzen diren hiribu-ruari, Iruñari, lehentasunik eman gabe.

Gizartearen eta osasunaren alorren artean ger-tatu ohi den elkarregokitzerik ezaz gain, baliabidesozialak ere, erreforma psikiatrikoaren ondoriozkosistema berriaren oinarri direnak, falta dira. Motahorretako baliabide batzuk berriki sustatu izanakezin du ezkutatu egiazko urritasuna, baliabidehorien ezegokitasuna eta ekimen horiek entitatepribatuen bidez gauzatzeko joera. Horrela, tama-lez, itxita gelditzen da osasun-zerbitzuak –guztien-tzakoak– eta gizarte-zerbitzuak –irizpideen arabe-rakoak– elkarrengandik urruntzen dituen zirkulua.

Herritarrek daukaten eskubidea da erreformaharen oinarri eta gidari, eta foru administrazioaerantzun politiko tinko eta kementsua ematerabehartzen du, laguntza-sare osatua gauzatzeko,funtzionalki integratua, hizpide ditugun biztanleenbi beharrizan-motak asetzeko, laguntza-ematehorretan zeresana daukaten ente eta eragile guzti-en esku-hartzea bultzatzeko, erantzukizun publi-koa bermatzeko, prozesuaren maila guztiei eran-tzuna emateko (bai gaixotasunari bai harenondorioei), zainketaren jarraitasuna bermatzeko,laguntza pertsonalizatu eta baliabidea beharriza-nei egokitzeko eta, azken batean, aurkako egoeraezabatzeko: alegia, beharrizanak direla ezinbeste-an egokitzen zaizkienak dauden baliabideei; egi-azko beharrizanetatik, sistema publiko ororenantolaketa-egitura errentagarri eta eraginkorretikurrun dauden baliabide horiei.

Nafarroako Parlamentuari bidaltzeko egin den“Nafarroako adimen-osasunaren arloko laguntza”


37

izeneko txosten berezi honek etengabe behar izandu, eta lortu du, nahasmen psikiatrikoak dituztengaixoei laguntzen sutsuki diharduten gizarte-eki-meneko entitate guztien laguntza eskergarria. Enti-tate horiek, kasu batzuetan, foru administrazioare-kin lankidetzan dihardute, eta, beste batzuetan,nork bere ekimen hutsez. Haien jarduera-eremuaezaguna eta zaila da; hori dela-eta, areagotu eginbehar izaten dituzte euren ahaleginak eta sentibe-ratasuna, eta haientzat egunerokoa den errealita-tearen azterketan sakontzera beharturik egotendira. Familiarteko, zaintzaile, gizarte-langile, hezi-tzaile eta espezialista guztiek euren laguntzaeman dute arartekoak edo ikerketa-taldeak haieiinformazioa, eztabaidetan aritzea edo iritzi pertso-nala eskatu izan dien bakoitzean. Haien presentziajarraia da txosten guztian zehar, ez eskertza-aipa-menetan, baizik eta txostenaren oinarria bera osa-tzen duten aldetik.

Txostena egiteko, Nafarroako UnibertsitatePublikoak kanpotik emandako laguntza ere jasodugu. Izan ere, Luis Sarríes soziologiako katedra-dunak zuzendu du dauden dokumentu ugariei era-kunde horrek egin ziezaiekeen ekarpenik egokiengisa behinola jo zena. Dokumentu horiek aberas-garri dira oro, baldin eta gure erkidegoan adimen-osasunerako ematen den laguntzan sakondu nahibada. Horrela, NUPi eskatu zitzaion azterketa kua-litatibo bat egin zezan, ikuspegi gaurkotua eskura-tu ahal izan genezan bizipen kolektiboei, familiekjasaten duten zama gehigarriari eta desinstituzio-nalizaziotik datozen edo berriak diren gaixo kroni-koen zuzeneko iritziari buruz. Azterlan horrek berebarnean biltzen zuen egileen objektibotasuna,baina baita lan-mahaietan parte hartzen zutenensubjektibotasuna ere, askatasunez adierazia.

Ondorioei dagokien atala nahiko orokorra da,ezinbestean. Metodologikoki, nahiago izan da era-kundearen oharrekin batera kanpoko datu etainformazio andana ematea; halatan, ondorioenlaburpen horrek ikuspegi orokorra eskaintzen dugure erkidegoan adimen-osasunari ematen zaionlaguntzak jasaten duen arazo orokorrari buruz;hau da, kasuistika gainditzen da, nahiz eta larria,sozialki gogorra eta batzuetan are tragikoa denfamilia batzuentzat.

Azkenik, Parlamentuari igorritako txosten bere-ziak bederatzi gomendio jasotzen ditu, arazoarenmuina nire ustez den puntua oinarritzat hartzendutenak. Gabeziak neurgarriak dira, beharrizanakere halakoak direlako, eta, horrez gain, haien jato-rria datu hutsetik edo norbanakoak eginiko kexa-ren egoera emozionaletik haratagokoa da. Errefor-maren porrota edo arrakasta balioestean, kontuanhartu behar dira 1986tik hartutako erabaki politiko

eta ekonomikoen segida eta Foru Komunitatekoaurrekontuetan urtero aplikaturiko irizpideak, zei-nak sortzen baitira, nagusiki, 1986tik aurrera herri-tarren adimen-osasunaren erantzukizuna izanduten jatorri politiko ezberdinetako Gobernuensentsibilitatetik. Izan ere, informazioa arras da eza-guna, egiaztatua eta publikoki onartua, eta txostenberezi honetatik espero izatekoa da, bereziki, ezsolidaritate-saio bat, baizik eta gaur egungo etaetorkizuneko administrazioei zuzenduriko erantzu-kizun-ohartarazpen bat, familiek bizitzen dutendramak eta eskueran dagoen laguntzaren egoeranahasiak agerian uzten dituzten premiei berehala-koan erantzun beharrari buruzkoa.

NAFARROAKO UNIBERTSITATE PUBLIKOARENTXOSTENAREN ONDORIOAK

Laguntza psikiatrikoak ez du arazo larri etaberezirik.

Mahaietan jasotako iritziek ez dute adieraztensistemaren puntu kritiko batean gaudenik. Halaere, badira arazo larriak: psikiatren saturazioa,merindade eta eskualdeetako osasun etxeetakoespezialista kopuru txikia, gaixo eta familiei ema-ten zaien informazio oker eta urria.

Laguntza psikiatrikoa ez da laguntza nahi-koa adimen-gaixoarentzat.

Saio terapeutiko osagarriak –gaixoa egonkortueta lor dezan adimen-gaixoa dela onar tzea,berreskura ditzan bere buruarengan izan beharre-ko konfiantza eta gizarte trebetasuna, gizarteratze-ak ahalik eta kosturik txikiena izan dezan gizartea-rentzat– erabat urriak dira.

Larrialdietako zentroetan ematen den osa-sun laguntza.

Zenbait mahaitan, eskualdeetakoetan batezere, kexa larriak adierazi dituzte gaixoak osasunetxeetako larrialdietara eraman dituztenean izani-ko laguntzarengatik. Ez da gaixo hauetan espezia-lizaturiko profesionalik izaten. “Guardiako psikiatrabatek egon behar luke, gainerako medikuak beza-la, pertsona horrek errazago baloratuko bailukepertsonak zer egoera duen une horretan, eta ospi-taleratu behar den edo ez erabakiko bailuke. Batekbihotzekoa izaten duenean ere, ez du epaileaketorri behar izaten bihotzekoa izan duen edo ezesateko; medikua heldu eta esaten du: ‘zu ospita-lera berehala; osasun-etxetik pasatu gabe, ospita-lera berehala’. Profesional bat balute beti guardian,kasuan-kasuan erabakiko luke beharrezkoa denala ez ospitaleratzea, eta une horretan behar duenmedikazioa ere bai.


38

Defizit larriak antzeman dira gaixo hauekkrisi akutuak izan eta ospitaleratu beharra ger-tatzen denean.

Puntu horretan, lehenbailehen egin behar dazerbait parte hartzen duten eragileen koordinazioabilatze aldera (familia medikua, epailea, polizia-guardia zibila, ospitalea). Leundu egin behar daprozesu hori. Ospitaleratzeak behar bezala presta-tutako eta gaitutako pertsonen bidez egin behardira. Autonomoak ez diren gaixo akutuentzakoegoitza egonkorren arazoa berehala konpondubeharra dago. Ez da gizalegezkoa gaixo horienarazoa familien gain uztea. Gauza bera esan dai-teke egoitza-unitate bereziei buruz, ahalbidetzeko,horrela, gaixoaren leheneratzea larrialdietatik irte-tean.

Tutoretzako edo erdi- tutoretzako pisuakprestatzea ere arazo larri gisa ageri da.

Ez dago horrelako gizarte-etxebizitzen eskain-tzarik, eta etxebizitza horiek aukera ematen duteegoera egokiak sor daitezen gaixoa gizarteratzekoeta familiak gaixoaz arduratu beharrik ez izatekogaixoak ez duenean egon behar familiarekin edohori komenigarria ez denean.

Familia.

Familia. Lehen arazo larri bat dago arlo hone-tan. Uneotan, zenbait familia gizarte-larrialdiandauden familiak dira. Zaintzaileak muga-mugakoegoeran dauden familiak dira, dela ahituta etaestresak jota daudelako, dela adinagatik eta famili-an beste arazo batzuk izateagatik (Alzheimerraduen gaixoa, adibidez).

Erabat beharrezkoa dirudi zaintzaileentzakoetxez etxeko laguntza sortzea horiek arinaldiakhar ditzaten etengabeko lanean, eta, horrela, den-bora izan dezaten atseden hartzeko, irteteko, opo-rraldietarako. Zaintzaile askoren osasuna arrisku-an dago. Zaintzaile gehiegi dira psikologo edopsikiatra batengana jo beharra izan dutela azpima-rratu dutenak.

Benetako dramak ezagutu ditugu familietan,adimen-gaixoaz arduratzeko beharrak eraginda.Zenbait familiatan arriskuan dago familiaren bata-suna, senar-emazteen arteko harremanaren egon-kortasuna. “Hausten ari diren” familiak. Konponbi-deren bat bilatu beharra dago familia horieksalbatzeko.

Gaixo asko, orain, familian daude, gurasooso adinekoekin edo izan nahi ez dituztenanaia-arrebekin; gaixo horien etorkizuna.

Administrazioak ezin du gaixo horien zaintza-ren ardura familien gain jarri, eta etorkizunean

konponbideren bat izan dezaten begiratu behardu; ezin du utzi gurasoak estuasun horrekin hildaitezen, hau da, haiek ez direnean zer gertatukoden ez dakitela. Arazo ekonomikoa oso larria dasarritan. Nolatan biziko da adimen-gaixo bat auto-nomiaz 45.000 pezetatik beherako errentekin?Zergatik hartu behar dute familiek gainkosturikberen bizkar?

Gaixo hauentzat, lanak funtzio terapeutikoadu.

Bada, mahai guztietan, parte-hartzaileek behineta berriro esan dute gaixo hauentzako zentrobereziak sortu behar direla. “Ezer ez dago. Itxaronzerrendak amaiezinak dira”. Gaixo hauentzako laneskaintza bereziak sortzea, ikerketa egin duen tal-dearen ikuspuntutik, lehenbailehen konpondubeharreko puntu kritikoa da. Kontua ez da gaixoakedonon jartzea entretenituta egon daitezen. Abia-puntu gisa hartu behar dena da terapia bat dela,gaixoen osasun egoera hobetzeko edo ez okerra-gotzeko.

Berrantola tu beharra dago, di rudienez,minusbaliotasun psikikoa, fisikoa edo adimen-gaixotasuna dela-eta lana aurkitzeko arazoakdituzten herritarrei eskaintzen ari zaizkien bali-abideak: eskaintzek izan behar dute bereziaketa talde bakoitzaren beharrei egokituak.

Lana ez da entretenigarri huts bat besterik.Talde horientzat guztientzat funtzio asko betetzenditu. Ezgaitasun nolabait ere bateraezinak dituztenpertsonak elkarrekin jarrita, ez dira nahi diren hel-buruak lortzen, eta, eskizofrenikoen kasuan, frus-trazioak eta krisiak ere eragin ditzake.

Adimen-gaixoa arbuiatu egiten da lan arlo-an.

Talde horren kontratazioa sustatzeko politikakbultzatu beharko lirateke, lanaldi murriztuarekinbada ere.

Gure ustez, zaintzaileen prestakuntza erebeste puntu kritiko bat da; parte-hartzaileekasko eskatzen dute.

Ospitale psikiatrikoa etxera eraman da. Bainafamilia ez da prestatu gaixo berezi hauek zaintze-ko. Zaintzaileek etengabeko prestakuntza behardute gaixotasuna ezagutzeko, gaixoak egoki trata-tzeko eta beren sendatze psikikoan lagundu ahalizateko, krisi egoerak konpontzeko. Azkenik, zain-tzaileak bere burua zaintzen ikasi behar du, etajakin behar du familia nola babestu, ez dadindesegin.


39

Berehala adiskidetu beharra dute adminis-trazioak eta familien eta adimen-gaixoen talde-ak.

Hasteko, ardurak gainetik kendu nahi dituztenfamiliei ez zaie errurik bota behar. Familiek gertunahi dituzte gaixoak eta lagundu egin nahi dieteahal duten neurrian. Ez dira adimen-gaixoak “gil-tzapean sartzearen” aldekoak. Eta administrazioakere ezin du aurrekontuen luzatzea aitzakiatzathartu. Talde horrek uste du administrazioak ahaztuegin dituela, eta hala gertatu dela, batetik, elkarantolatzen asmatu ez dutenez ez dutelako behartuadministrazioa konponbideak ematera, eta, beste-tik, errentagarritasunik gabeko taldea delako hau-teskundeei begira.

Administrazioak gaixo hauekiko duen ardu-ra zuzena hartu behar du

Zerbitzuen koordinazioa, osasun-laguntzahobetzea, gaixo hauen eta beren familien bizi kali-tatea hobetzera bideratutako zerbitzu terapeutiko-ak sortzea, sortzea, orobat, egoitzak, tutoretzakopisuak eta erdi-tutoretzako pisuak.

TXOSTENEKO OINARRIZKO IDEIAK

ADIMEN OSASUNA

•·Adimen-gaixotasunaren definizioa ez da soil-soilik anomalia baten agerpenaren baitakoa, edoprozesu biologiko baten baitakoa, baizik eta gizar-te-taldearen beraren aurredeterminazioaren baita-koa, gizarte-talde horrek erabakitzen baitu taldekozein kide dagoen gaixo.

•·Ereduaren aplikazioa amaitu gabe egotearenondorioek krisi-esparru berriak ireki dituzte, batezere familiaren eta gizartearen arloan, eta horienindarrez beste berrazterketa bat egiteko joeradago.

•·Familiaren protagonismoa eta administrazio-en ardura ez-guztizkoaren ondorioz elkarteekduten ordezko ardura dira adimen-gaixotasunera-ko laguntza-esparruaren ezaugarriak.

•·Adimen-osasuneko informazio-zerbitzuetanerregistraturiko biztanleak adimen-arazoak dituz-ten biztanleen egiazko kopuruaren % 25 besterikez dira.

• Gaixo kronikoen gorakada nabarmena; horrekosasun eta gizarte zerbitzuen erabilera bikoitzhandiagoa eta luzaroagokoa eragiten du.

• Gaixotasun kronikoa gizartean agertzen da,arazo mediko baino, arazo sozioekonomiko gisa.

• Esan beharrekoa da adimen-nahaste bakarbat, depresioa, ezgaitasunaren ondorioz doituriko

bizitza-urte gehiagorekin loturiko bigarren kausagisa agertzen dela 2020rako eginiko estimazioan.

• Eskizofreniaren zuzeneko kostuak bederatzialdiz handiagoak ziren miokardio-infartuarenakbaino, eta hala ere, beste gaixotasun horrek bainoinbertsio apalagoa jasotzen zuen.

• Ospitale-egoitzako zerbitzuak itxi dira ordezkoerkidego-laguntzako sare bat guztiz ezarri aurretik.

• Ezinbestekoa da ahalegin tinkoa egitea lane-ratzearen arloan, horretarako zailtasunak dauzka-ten kolektibo batzuei zuzenduriko ekimenen bitar-tez (enplegu babestua eta lanerako trebakuntza).

• Osasunari buruzko Lege Orokorrak ezartzenzuen adimen-osasuneko zerbitzuen erkidego-izae-ra; gaixoek haiez baliatzeko daukaten eskubidea,publikoa, unibertsala eta doakoa.

• Laguntza espezializatuak itxaron zerrendangauzaturiko presioa jasaten du.

ADIMEN GAIXOA

• Adimen-gaixoek bizi-itxaropen luzea dute, etaherritar-talde hau plan soziosanitarioaren helburuda.

• Gaixo psikogeriatrikoek gizarte laguntzabehar dute, eta zerbitzu bereiziak behar dira hori-entzat eta gainerako adimen-gaixoentzat.

• Drogak hartzeagatik HIESa duten eta larridauden gaixoen kopurua gero eta handiagoa daeta haientzako ez dago gizarte baliabiderik.

• Gaixoen % 76,3 bere jatorrizko familiarekinbizi da; % 21, aldiz, pentsio batean. Adinean aurre-ra egin ahala, gero eta gutxiago bizi dira familiare-kin.

• % 18,47k ez du inolako dirusarrerarik eta %50ek bost urte baino gehiago daramatzate lanikegin ezinik.

• Zaintzaileen % 34k 50.000 eta 100.000 peze-ta arteko batez besteko dirusarrerak dituzte (300eta 600 euro artekoak).

• Gaixoen erdiak bikotekidea izan du eta %41,2k ez du inoiz bikotekiderik izan.

• Bereziki larriak diren kasuak: Berrogei urtetikgorako gaixoak, hirikoak, familia- eta gizarte-loturaeskasak dituztenak, Iruña aldean bizi direnak etabehar bezalako bizileku iraunkorrik ez daukatenak.

• Gaixo gehienak adimen osasun-etxeko kon-tsultara joaten dira, baina baliabide publikoetakomediku psikiatra da gutxien erabiltzen direnetakobat (% 15,8).


40

• 2001ean 34.957 pertsona joan ziren kontsul-tara adimen-nahaste larrien ondorioz. Drogamen-dekotasunagatik, berriz, 12.177.

• Gaixoen % 59k ez dituzte erabiltzen daudengizarte baliabideak.

• Populazioaren ia erdiak begi-bistako ezgaita-sun-maila dauka, larria edo oso larria.

• Familiartekoren batekin bizi diren gaixorikgehienek ezgaitasun arinenak izaten dituzte; baka-rrik bizi diren pertsonen % 40,6k, ordea, ezgaita-sun larriak edo oso larriak jasaten dituzte.

• Gaixo kroniko heldu eta gazteak “psikiatriakoarazo handia” bihur daitezke, erreforma hasi etagero sorturiko kroniko berriak.

• Nahaste psikiatrikoak dituzten gaixoek dituz-ten beharrizanak, gero eta neurri handiagoan,gizartearen esparrukoak dira, orokorrak, eta,horrela, beharrezko suertatzen da gizarteak eran-tzuna ematea, gero eta handiagoa den talde batenbazterketa saihesteko.

• Boluntarismoak, adimen-gaixoei laguntzaemateko erantzukizunari ihes egite gisa ulertuta,erreformaren eta bere helburuen arteko lokarriaetetea dakar.

• Baliabideen koordinazioa eta jarraitasuna ezbadira bermatzen, kudeaketa publikoko adimen-osasuneko sareen arazorik larrienetako bat gerta-tzen da.

• Beharrezkoa da “familia berrien” zereginariburuzko diagnostiko berria egitea, baita adminis-trazioetako zerbitzuen eta gaixoaren gizarte-ingu-runearen artean erantzukizunak banatzea ere.

• Nafarroan 5.500 familia baino gehiago bizidira adimen-gaixotasuna duen senideren bati lotu-ak.

• Nahaste psikiatrikoak dituzten gaixoek dituz-ten beharrizanak, gero eta neurri handiagoan,gizartearen esparrukoak dira, orokorrak, eta,horrela, beharrezko suertatzen da gizarteak eran-tzuna ematea, gero eta handiagoa den talde batenbazterketa saihesteko.

• Boluntarismoak, adimen-gaixoei laguntzaemateko erantzukizunari ihes egite gisa ulertuta,erreformaren eta bere helburuen arteko lokarriaetetea dakar.

• Baliabideen koordinazioa eta jarraitasuna ezbadira bermatzen, kudeaketa publikoko adimen-osasuneko sareen arazorik larrienetako bat gerta-tzen da.

• Beharrezkoa da “familia berrien” zereginariburuzko diagnostiko berria egitea, baita adminis-trazioetako zerbitzuen eta gaixoaren gizarte-ingu-runearen artean erantzukizunak banatzea ere.

• Nafarroan 5.500 familia baino gehiago bizidira adimen-gaixotasuna duen senideren bati lotu-ak.

• Zaintzaileak: emakumea, ezkondua, gaixoa-ren ama, etxekoandrea, oinarrizko ikasketak ditue-na, batez beste 57 urtekoa; familiaren dirusarre-rak, batez beste, 1.200 euro baino txikiagoak dira.Lau urte baino gehiago daramatza gaixoa zaintzeneta 30 ordu eskaintzen dizkio astean.

• Zaintzaileak pentsatzen du bere osasunakokerrera egin duela, antsietatea dauka eta lasaiga-rriak hartzen ditu.

• Gaixoen % 30ek soilik jasotzen du bere gai-xotasuna tratatzeko berariazko zerbitzuen lagun-tza.

• Plan soziosanitarioa: “Zaintzaileen laguntza-zereginak ez du izan merezi duen aitorpena, ezeta sare formalaren behar adinako laguntzarik;honekin saihestu eginen ziren gehiegizko zamafisiko eta psikikoko egoerak”.

• Familientzako laguntzak ezin du oinarritu her-tsiki ekonomikoak diren arrazoietan eta adminis-trazioak aurrekontuetatik dirua eskuratu ahal izate-ko aukeran.

• Adimen-gaixoari buruz gizartea kontzientzia-tzea lortzea, ez du garatu erantzukizuna duenadministrazioak.

• Alderdi garrantzitsu bat da gaixoen batez bes-teko adin eta tipologiaren bilakaera, aurreko garai-etakoez oso bestelakoa, baita gaixoak zaintzeazarduratzen direnak ere gehiago bizi direla gauregun.

• Gaixo-talde batzuei dagokienez, soilik gober-nuz kanpoko erakundeen edo boluntario elkarteenesku-hartzeak eragotzi du haiek gizarte-bazterke-ta are handiagoan behin betiko amiltzea.

• Administrazioak eta autolaguntza-taldeekelkarrekin topo egin dezakete langintza honetan,baina horrek ez du inola ere esan nahi administra-zio publikoek adimen-gaixoei dagokienez gizarte-esparruan soil-soilik modu horretan jardun behardutenik.

• Garatzeke gelditzen da oraindik administra-zioak, eta ez beste inork, bere eta ez beste inorenerantzukizunean oinarriturik eskaini behar duenbaliabide-multzoa.


41

• Gizarte-zerbitzuak administrazio publikoarennahierara emandako prestaziotzat jotzen badira,atea irekitzen zaie dirua egotea eta/edo lehenta-sun politikoa bezalako irizpideei.

• Sakonki aztertzekoa da ea adimen-osasuna-ren arloko baliabide eta programen izaera osasu-naren arlokoa, gizar tearenekoa ala bietakoa(soziosanitarioa) ote den.

• Sistemaren krisia sortu zen osasunaren arlo-an behar adinako planifikaziorik ez egiteagatik etaarlo soziosanitariorako (gizarte-ongizatea) aurre-konturik ez izateagatik.

• Eredua bera ez dago krisian; haren aplikazio-ak eragiten ditu kexa horiek.

• Plan soziosanitarioa: “Oinarrizko laguntzareneredua, “eskaeraren araberakoa” (sic), ez da ego-kiena arazo kronikoak dauzkaten pertsonei lagun-tzeko, zeren eta, haien kasuetan, beharrizanek,zalantzarik gabe, eskariak gainditzen baitituzte”.

• Gizarte Ekintzako Sistemako egoitza batzue-tan, gaixoen egoerak pixkanaka okerrera egin ohidu, eta, horrekin batera, osasun-laguntza nabar-menki gehitu behar izaten da.

• Nafarroako erreforma psikiatrikoak argi ezar-tzen zuen zer eskumen zituzten Osasun eta Gizar-te Ongizate departamentuek, eta horien artekokoordinazioa nahiko handia izan zen hasieran.

• Utzikeriagatik kudeaketarako erantzukizun-eremu paraleloa, kontrolatu gabea, tratamendue-kin koordinaturik gabea edo boluntarista hutsaeratzeak ekar tzen du kaltetuen gainbeheransakontzea.

• Beharrezko da legeak gizarte-zerbitzuei osa-sun-zerbitzuen izaera bera ematea; alegia, aurre-rapausoak eman daitezela unibertsaltzat jo daite-zen.

• Inkoherentzia deigarria somatzen da plansoziosanitarioaren eta kexa horiei Osasun edoGizarte Ongizate Departamentuek emandakoerantzunaren edo aipaturiko planaren aplikazioa-ren beraren artean.

• Baliabiderik eza gainditzen da eskatutaemandako laguntzen bitartez, eta jokabide horihirugarren adinekoentzako laguntzaren sistemagerentzialean hobeto txertatuko litzateke adimen-gaixoei zor zaien sisteman baino.

• 2001eko adimen-osasunari buruzko planarenzirriborroak (egin gabea) azaltzen duenez, 1986ko

Adimen-osasunari buruzko planaren xedapenakosasunaren arloan bete dira, baina ez, ordea,gizartearen arloan.

• Behar bezala zehaztu gabe daude buruzagi-tza, irizpide teknikoak eta kudeaketaren beharriza-nak.

• 2001eko adimen-osasunari buruzko planarengaineko azterlanean etxez etxeko laguntza giltza-rri-izaerako eremutzat jotzen zen –-plan soziosani-tarioko proposamen zehazgabeengatik eta erabil-tzailearen eta antolaketaren ikuspegitik daukatengarrantziagatik–.

• Adimen-osasuneko sareari egozten zaio gai-nezka egotea, lehentasun-irizpiderik ez izatea etazainketen jarraitasuna fisikoki ere eten izana: itxa-ron zerrendak daude ospitaleratze psikiatrikokounitateen eta adimen-osasuneko etxeen arteaniragateko, eta patologiaren arabera zirkuitu bikoi-tza izatearen zantzuak daude.

ADIMEN-GAIXOTASUNAREN ESTIGMA

Gaixotasunaren gaineko estigma soziala etaestigma hori jasaten duten pertsonak eta haienfamiliartekoak dira adimen-osasunaren arloanarartekoaren eta gaixoen familiartekoen kezkanagusiak (5).

• Gaixotasunaren irudiak eta ulertu den modu-ak eraginda gaixoak bakartuz joan dira gizartean.

• “Ekoizpenik gabeko” gaixoaren irudi sozialazaila da gainditzen.

• Administrazioaren zeregina bi ikuspegietatikda garrantzitsua: batetik, jarduteagatik, eta, beste-tik, ekimenik ez izateagatik.

Benetako arazoa izanen da zehaztea nork sor-tuko dituen adimen-gaixo kronikoen ezaugarribereziak kontuan izanen dituzten lan-ekimenak”.

GOMENDIOAK

1. Adimen-gaixoen laguntzarako eredu berri-aren beharra.

Gaixotasunarentzako laguntza medikoareneskema berreskuratu behar da, hau da, 1986anhasitako erreforma psikiatrikoan abiapuntua izanzuena, eta gaixoak bere erkidegoaren inguruneantxertatua egon behar du; horiek jotzen dira garran-tzirik handieneko faktoretzat. Ereduak indarreanjarraitzen du eta ez da horren egokitasunik ezabereziki erkidego-zerbitzuek duten krisiaren arra-


42

(5) Ikus Espainiako arartekoak Koordinatzeko XVII. Jardunaldiak.Albacete/Toledo, 2003

zoia; horri buruzko uste osoa izan behar da, etahorrek bultzatu behar du administrazioaren ardura-tze berri bat, eta aprobetxatu beharra dago, hala-ber, adimen-gaixoen inguruan familiarteko eta tal-deen sentsibilizazioa eta horien laguntzekoborondatea, lehenbailehen egiteko orain arte eginez diren ahaleginak, eta berreskuratzeko gaixotalde horren laguntzaren arloan galdutako urteak.

2. Eremu soziosanitarioa garatuko duen adi-men-osasuneko zerbitzu integratuen sare bateratzea.

Administrazio publiko moderno baten ezauga-rrietako bat da tramiteak errazak izatea eta, herri-tarren aurrean, kudeaketaren erantzukizuna argiaizatea. Herritarrek eguneroko bizitza zailtzen die-ten gaixotasun fisiko edo psikikoak dituztenean,ahalegin hori betebehar bihurtzen da, baita osa-sun-laguntza horrek, tratamendua konplexua dela-ko, administrazioaren angelu ezberdinetatik jardu-tea eskatzen duenean ere. Baina herritarrek, aregutxiago nahaste psikiatrikoak dituztenek, pairatubeharra dute, administrazioarekin dituzten harre-manetan, parte hartzen duten arloen koordinazio,eskumenen eta erantzukizunen argitasuna lortze-ko administrazioak dituen zailtasunak.

Adimen-gaixoek behar dituzten zerbitzuendibertsifikazioak –egunean-egunean handiagoa,nahaste motak eta horien jatorriak bilakaera geroeta konplexuagoa baitute– eta Foru Komunitateanindarrean dagoen sistemaren hutsuneek –osasunzailtasunengatik baino gehiago, jarduketa-progra-men garapenean izaten den erantzukizun-guneeta –irizpideen ezberdintzeagatik gertatzen dira–jarduketa-eremu argi eta uniboko bat definitzeaeskatzen dute; ezaugarri hauek izan beharko ditu:eragile bakoitzaren eraginkortasun handiagoa,laguntza horretan parte hartzen dutenen profesio-nalizatzea eta Nafarroan gaur egun adimen-gaixo-ei laguntza emateko sistemaren hutsune ugarieiaurre egiteko finantza-ahalmen nahikoa. Sare inte-gral bat behar da eta, horren bidez, Laguntzasoziosanitarioari buruzko foru plana modu kritiko-an berrikusi eta planaren alderdi positiboak garatu;izan ere, onetsi zenean zenbait itxaropen piztubazituen ere, plana ez da garatu, irizpide ekonomi-koengatik bereziki.

3. Adimen-osasunari buruzko plan integralaegitea

Gizarte-aldaketek –adimen-gaixoen tipologiarieragiten diote eta gaixoak familian izateari ere bai–administrazioaren jarduketa orokor bat eskatzendute; administrazioak, eskura dagoen informazioguztia ikusita, ahalik eta modurik onenean eta

arau-markorik egonkorrenean, hurrengoak eginbehar lituzke:

• Zehaztu, adimen-gaixoentzako laguntzarenarloan, ardura publikoen markoa eta ekimen priba-tuaren parte hartzea –partikularra edo elkarteenbidezkoa–.

• Zehaztu osasun-zerbitzuek eta gizarte-zerbi-tzuek egin beharreko jarduketak, eta zehatz ezarrieginkizunak eta zer organok hartu behar dituztenerabakiak adimen-gaixo bakoitzaren behar indibi-dualentzako baliabideen egokitasunari buruz, kon-tuan hartuz horretarako gaixoaren osasun egoeraorokorra, egoera sozioekonomikoa eta familiaingurua.

• Aurreikusi zein izanen den Foru Komunitateanadimen-gaixoen kopuruaren bilakaera, oinarri har-tuta zer joera izan dituen gaixotasunak azkenhamar ur te hauetan; erreforma psikiatrikoariburuzko planen berrikuspen orokor gisa ulertutahori eta plan horiek errealitate aldakorrera egoki-tzearren.

• Koadro ekonomiko bat prestatu –urte anitzekoplana– administrazioaren esku-hartzeari begira,hurrengo urteetan egiten diren esku-hartzeak iriz-pide homogeneoen arabera egin daitezen; Nafa-rroak atzerapena du erkidego-zerbitzuetan etahorrek arreta berezia merezi du.

• Jarduketei buruzko plangintza: zer zerbitzumota eman behar diren eta, beraz, horietako zeinabiarazi behar diren, modu planifikatuan eta lehenaipatu diren egoera posibleetara egokituak.

Adimen-gaixoen arloko laguntza oso moduezberdinetan egiten da autonomia erkidegoetan;orokorrean, erkidegoak bakarka ibiltzen dira, nahizeta batzuek elkarren arteko kudeaketa-moduluakezarri dituzten –parte-hartze publikoarekin eta eki-men pribatu eta/edo elkarteen bidezkoaren lagun-tzarekin–. Aplikatu diren formula guztiek hutsuneakbadituzte ere, zerbitzu batzuk elkarren arteankudeatuz gero nabarmen agertzen da herritarrakgusturago daudela, laguntza-markoa koherenteadela eta segurtasuna ematen diela hala gaixoarinola zaintzaileei eta laguntza hori ematen dutenprofesionalei.

Kudeaketa sistema horiek guztiek koordinaziomekanismoak ezartzen dituzte –Laguntza soziosa-nitarioari buruzko foru planak ere aurreikustenditu– administrazioan barrena eginiko “txangoa”desagerrarazteko edo ager dadin galarazteko;txango hori, izan ere, irizpide faltaren edo zerbitzu-en arteko koordinaziorik ezaren ondorio da. Azkenbatean, arazo gehiago adimen-gaixoentzat etahorien zaintzaileentzat. Koordinazio sistema


43

horrek gaixoei norabide bakarreko laguntza ema-teko mekanismoak jartzeko aukera ematen du,eta, horrela, herritarren eta administrazioaren arte-ko harremana errazagoa bihurtzen da eta gutxituegiten dira frustrazioa eta tirabirak sorraraztendituzten egoerak.

Adimen-gaixoei buruzko laguntzaren edozeinzehazte edo berrikuspenek lehentasuna emanbehar dio –osasun arloko iritzien ondotik– familiarieta familiak adimen-gaixoari laguntza emateanduen zereginari, gaixotasunarekiko harreman berribaten barrenean; protagonismoa, erreforma psikia-trikoa egin zenetik, familiara pasa da, eta horisakon berrikusi beharra dago, aldaketa sozioeko-nomiko sakonak gertatu baitira –adin arazoak kez-kagarriak dira– eta, ondorioz, administrazioaklaguntza-eredu berri bat eskaini behar die familieieta/edo laguntzaileei, garrantzitsua baita uztartzeazaintzaileen lana eta gaixoen beharrizanak. Erre-formen aurreikuspenen eta familiek duten gizarte-errealitate berriaren arteko tirabirak garrantzi era-batekoa du, ez soilik familien egonkortasunarenikuspegitik; baita, bereziki, haiekin bizi den gaixoa-ren hobetzerako ekarpenaren ikuspegitik.

Administrazioaren egitekoek, horrela, ez duteerrealitateari buruzko azterlan gehiagoren beha-rrik; lehenbailehen abian jarri behar da jarduketasoziosanitarioari buruzko plan bat, erkidego-sarea-ri laguntzeko programa bat, salatutako bi hutsunenagusiak betetzeko: informazio falta –osasun arlo-ko profesionalen denbora eta baliabide gabeziakeragina– eta etxez etxeko laguntza profesionaliza-tuen beharra –eta ez laguntza boluntaristak edoetxekoek emanak–.

4. Adimen-gaixoaren eskubideen gutun batprestatzea eta haietaz arduratuko diren zerbi-tzuena ere bai, hots, zerbitzuen gutun bat, erre-forma psikiatrikoaren aplikazio gisa eta kontu-an hartu rik herrita rrek eskubidea dutelagizarte-zerbitzuak eta erkidego-laguntza izate-ko, arlo psikiatrikoko zerbitzuen zabaltzemodura hain zuzen.

Erreforma psikiatrikoaren ezaugarriek berekindakarte gaixoen instituzionalizazio sistema zaha-rrean batera ematen ziren zerbitzuen jarraipena–aurreko sistema “eroetxeak” desagertu zireneanhautsi zen–. Eskubide batzuen eta besteen artekoharia berreskuratzen bada, eskubide horiek pare-katzea lortu arte –adimen-gaixoen osasun-arlokoeta gizartearen arloko eskubideak–, herritarreneskubide hori indartu eginen da eta muga bat eza-rriko du, eskubidearena, irizpide ekonomikoenaurrean.

Lehenbailehen zehaztu beharra dago zer esku-bide dituzten adimen-gaixoek eta zer laguntza jasobehar duten adimen-gaixotasunaren tipologiarenarabera edo duten egoera eta bilakaera indibidua-laren arabera; horrela, behin betikoz itxiko litzateke1986ko adimen-osasunari buruzko plana onetsizenetik dagoen hutsune kontzeptuala; izan ere,plan hori behar bezala ez da aplikatu eta zuzenakez diren erabakien jatorri izan da –gaixoen bereneta horien familiartekoen ikuspegitik–, bai eta, jar-duketa irizpideei dagokienez, gorabehera adminis-tratibo eta ekonomikoen sorburu ere.

Alderdi bi horiek –gaixoen eskubide eta bete-beharrena eta administrazioaren ardura direnbitarteko eta betebeharrena–gutun bana behardituzte oinarri; gutun horiek segurtasuna ekarrikodiete gaixoei, are segurtasun juridikoa ere, etahoriek abiapuntu hartuta, osasun-arloak egokitzeprozesua eta hobetze profesionalaren prozesuaantolatu ahalko ditu, eta argi neurtu zein direnbeharrak, arduraz zehaztutako eta erabakitakoeskumen-markoan betiere.

5. Laneratzearen indartzea eta hori aplika-tzeko araudiaren bultzatzea

Adimen-gaixoek lan arloan txertatzeko dituztenbenetako arazoek ezin digute ahaztarazi laneratzehori garrantzitsua dela, ez soilik osasun-arrazoien-gatik, baita arrazoi sozioekonomikoengatik ere.Administrazioak bestelako giza talde batzuentzat,zuzenean edo dirulaguntzen bidez, bultzatu izanditu ekimenak programa okupazionalak aurreraeramateko, eta beste autonomia erkidego batzuekegindakoek ere erakusten dute lor daitezkeela gai-xoen okupazio-maila hobea eta horien lan-erreali-zazioa. Edonola ere, garrantzitsua da gogoratzeaadministrazioak bete eta bultzatu beharra duelaezgaituen taldeentzako lanpostuen sorrerariburuzko legedia, hala estatukoa nola Nafarroakoa,edo formula alternatiboak bilatu behar dituela,zuzenean edo zeharka okupazio-guneak sortu etahorrela nahaste psikiatrikoak dituzten pertsonakgizarteratzeko eta horien osasun egoera hobetze-ko.

6. Nafarroan adimen-gaixoen laguntzarenarloan lanean ari diren erakunde guztiekin jar-duketa-markoak ezartzea.

“Sare natural” edo “gizalegezko sarea” edo“herritarren sarea” deitu daitekeenari dagokionez,adimen-gaixoei eta horien zaintzaileei laguntzendien gizarte-ekimeneko erakundeen zereginakantolatzeko, administrazioak jarduketa-programabat prestatu beharra dauka. Administrazioarenardura, laguntzari osoki begiratuta, argia, egonko-rra eta erabakigarria izatera heltzen bada ere,


44

etorkizunera begira alderdi garrantzitsuetako batizanen da laguntza-erakunde/elkarteen zeregina,edo gaixoen eta familiartekoen elkartegintza.Administrazioak adimen-gaixoen aurrean duenzeregina aldez aurretik eta lehenbailehen zehaz-tea ez da oztopo, alderantziz, lankidetza eskatzendu laguntza-talde antolatu horiekin eta/edo gaixoa-rekin. Bete nahi duten espazioa ia zehaztu gabedago, giza talde sakabanatua baita eta, gaixotasunhorren inguruan sortzen den presioak eraginda,gaixotasuna bera erraz onartzen ez duen taldea.Baina, administrazioak azken arlo horretan eginbeharreko jarduketak gorabehera, erakunde horie-kiko lankidetza-marko bat bultzatu beharra dago,erakundeek dituzten kideen parte hartzea bultza-tzeko eta kide berriak erakartzeko, gaixoak zentro-etatik kanpora ateratzeko erabakiak sustatzekoeta, erkidego-ekintzak oinarri hartuta, familiakotirabirak gutxitzeko etxez etxeko laguntzak ezarriz.

Marko horrek, administrazioaren eta gizarte-entitateen artean sortutako beste edozeinek beza-la, eskatzen du zehaztea nolakoa izanen den gau-zatu nahi den eskumen-esparrua, zein izandaitezkeen administrazioak laguntza ekonomikoenbidez bultza ditzakeen ekimenak eta, bereziki, eki-men horiek zer helburu izanen duten. Argia daadministrazioak arduratu beharra duela nahastepsikiatrikoak dituzten pertsonen behar orokorrez,eta, hori bezala, erakunde horien jarduketak osozehatza izan behar du administrazioak ez ditzanalbo batera utzi aipatu diren eginbeharrak eta era-kundeok ez ditzaten hartu ez dagozkien guneak.Ardura baten eta bestearen artean ekimen-aukerazabala dago, eta zabala da, halaber, arlo honetanagertzen diren antolatzeko moduak, eta denekizan behar dute beren esparrua; jende kopuruarenaldetik oso garrantzitsuak ez badira ere, ez dagohorien gizarte-lana kide-kopuruaren arabera neur-tzerik, baizik eta egiten dituzten lanen eta helburuduten taldearen ezaugarrien arabera.

Horrenbestez, harreman- eta jarduketa-markoaezarri ondoren, administrazioak, erakunde etaelkarte horien eskutan jartzen diren baliabide eko-nomikoen kudeaketaren arduradun den neurrian,behatze-lana egin beharra dauka eta erantzunbeharra baliabide horien erabilera ona dela eta,horretarako, behar izanez gero, neurketa, kontroleta ikuskapen sistema egokiak erabiliz.

7. Prebentzioa eta adimen-osasunaren sus-tapena

Laguntza soziosanitarioari buruzko foru planakadministrazioaren ahalegin handiagoa aurreikus-ten du; hauetan, hain zuzen: batetik, adimen-gaixokronikoentzako behar diren baliabideak garatzen,horrela gaixotasunaren larritasunean eragina

duten faktoreak gutxitzeko, eta, bestetik, adimen-gaixotasunaz gizartea gehiago jabetu eta gaixota-suna onartzera zuzendutako programak garatzen.

“Estigmatzat” jotzearena, bidezkoa ez izateazgain, ez da sozialki onargarria, gizartea onartzenjoan baita, gutxika baina etengabe, gizarte-onar-penerako antzeko zailtasunak zituzten beste motabateko gaixo batzuk. Administrazioaren eta adi-men-gaixoen inguruko gizarte-eragileen bultzadakmarko berri bat eratu behar du, foru administrazio-ko arduradunek garatu gabea orain arte, gizarte-komunikazioko eta gaixotasunaz jabetzeko progra-mak prestatuz; prestalan horiek, kanpoko laguntzaizan badezakete ere, administrazioak zuzendubehar ditu, ez ekonomikoki soilik, baizik eta eredu-garri gertatuko den parte-hartze eta konpromisoz.

8. Adimen-nahasteak dituzten pertsonakberen borondatearen aurka zentroetan sartzea

Krisi akutua izan eta gaixoak beren borondate-aren aurka ospitaleratzea egoera bereziki larriada, hala gaixoarentzat nola ospitaleratze hortazarduratzen diren familiartekoentzat.

Alderdi emozionalek garrantzi handia dute tira-bira egoera horretan, eta, beraz, oso zaila da hori-ek saihestea. Halere, beharrezkoa da jarduketairizpide batzuk ezartzea, esku hartzen duten eragi-leen profesionaltasunean oinarriturik, familieilaguntza emateko ospitaleratzeko prozesuan,beharrezkoa den erreferentzia ezarriz –nori deitu–familiak ez dezala bere gain har gaixoaren ospita-leratzea nork eta noiz egin behar duen erabakibeharra. Kasu horietan, eragileen prestakuntzaegokia eta koordinazio zorrotza ahalbidetuko duenjarduketa protokolo bat prestatzea da biderikonena familiek jasaten duten zama emozional horiarintzeko eta eri dagoen herritarraren eskubideakahalik eta berme handienekin defendatzeko.

9. Nahaste psikiatrikoak dituzten pertsonenbermeak, gaitasungabetzeko prozedura judizia-letan.

Ezgaitzen duen prozedura judiziala nahastepsikiatrikoak dituzten pertsonen eskubideen ber-mea da. Ikuspuntu horretatik, gaitasungabetzeprozesuak azkartu behar dira, eta horretarakobeharrezkoa izan daiteke epaitegiek giza etagauza baliabide espezializatuak izatea, adimengaixotasuna duten pertsonen babes juridikoahobeki bermatze aldera.

Era berean, kontuan hartu beharra dago arauprozesalak eta zigor kodea aplikatzerakoan, adi-men gaixotasuna duten pertsonak eskubideen titu-larrak direla eta beraz, gaitasungabetzeak eragina


45

izan behar duela lortu nahi den babeserako behar-beharrezkoak direnetan soilik.

3. TXOSTENAREN AURKEZPEN PUBLIKOA

Nafarroako Parlamentuko Foru AraubideBatzordean

Nafarroako arartekoak martxoaren 24an aur-keztu zuen Nafarroako adimen-osasunaren arlokolaguntzari buruzko txosten berezia. Txostenaridagokionez, bereziki nabarmendu nahi izan zenNafarroako adimen-gaixoek eta haiek zaintzendituzten familiartekoek gaur egun bizi duten egoe-ra ez dela 1986ko erreforma abiarazi zenetik Nafa-rroan izan diren gobernu guztien erantzukizuna.Aldiz, paradoxikoa bada ere, Nafarroa autonomiaerkidego aitzindarietako bat izan zen aipatu erre-formari dagokionez; hala ere, erreformaren aplika-zioa alderdi klinikoetan ez da inolaz ere bat etorrierkidego-laguntzaren arloan aurreikusitako kon-promisoen garapenarekin, eta hauek, hain zuzen,gobernu desberdinetako Gizarte Ongizatearenarduradunengan utzi izan dira. Eta planifikatutakoaez betetzeak, beste autonomia erkidegoetan beza-la, akats larriak ekarri dizkio sistemari; hain zuzen,osasun alderdiei dagokienez etengabe berrantola-tzen ari den sistema, eta gaixoak zaintzeko zerbi-tzu soziokomunitarioei dagokienez, berriz, etenga-be atzerakada jasaten duena.

Nafarroako arartekoak txosten bereziaren edu-kiak luze eta zabal azaldu eta bertan jasotakoondorioak nabarmendu zituen. Halaber, azpima-rratu zuen premiazkoa zela 2003ko maiatzaren15erako aurrikusitako hauteskunde autonomikoe-tatik aterako zen administrazioak adimen-gaixoenlaguntzaren benetako erreformari ekitea, baitabehar den bezalako programa soziosanitarioa eta2004ko aurrekontuko aurreikuspena –Gobernuberriaren lehena izanen baitzen– garatzea ere.

ESPAINIAKO ARARTEKOAK KOORDINATZEKOXVIII. JARDUNALDIAK

Ponentzia: Adimen Osasuna: zuzenbidearenahanztura. Ahantzien eskubidea”, Nafarroakoarartekoak aurkeztua.

2003an Toledon eta Albaceten egin zirenEspainiako arartekoak koordinatzeko urteroko jar-dunaldietan, administrazio publikoek adimen-gai-xoei ematen dieten laguntza izan zen eztabaidagainagusia. Erakunde guztiek gai horri buruzko txos-tenak aurkeztu zituzten eta Herritarren EskubideenII. Foroak ere –foro hori Iruñean egin ziren aurrekojardunaldietan sustatu zen– aztergai berbera izanzuen eta bertan José Gimón psikiatra eta katedra-dunak hitzaldi bat eman zuen.

Nafarroako arar tekoak “Adimen-osasuna:zuzenbidearen ahanztura. Ahantzien eskubidea”txostena aurkeztu zuen. Bere agerraldian ondoko-ek ere parte hartu zuten, grabazio baten bitartez:Txirotasunaren eta Gizarte Bazterkeriaren aurkakoNafarroako Sarearen ordezkari bat; adimen-gaixobaten familiarteko Kepa García jauna,; eta Ana-saps elkartearen lehendakari Isabel Arboniésandrea. Txostenak bi atal handi zituen: Alde bate-tik, adimen-osasunak Nafarroan duen egoerari etagaixoen eskubide soziosanitarioen eskubideekikoadministrazioek dituzten ardurei buruzko aurkez-pen orokorra, eta, bestetik, arartekoek estigmadesagertarazteko gara ditzaketen jarduketa-ildoenikuspegia. Izan ere, estigma horrek adimen-gaixo-en eskubideen urraketa ekartzen du, bi arrazoien-gatik: batetik, laguntza falta, gaixotasuna dela eta;bestetik, gizartearen erreakzioa gaixotasunarenaurrean.

Lehen atalari dagokionez –Nafarroako adimen-gaixoen egoera–txostenaren ideia nagusiak ondo-ko idatz-zatietan laburbil daitezke:

“Adimen-gaixotasunen bat duten pertsoneiburuzko azterlan ugari egin dira Nafarroako ForuKomunitatean. Adimen-osasunak Nafarroan duenerrealitatearen “erradiografia” etengabe aztertu da,eta gure 2002/2003ko txosten bereziak balio bere-zirik badu, hori da informazio hori guztia biltzeaeta antolatzea, helburu praktiko batekin: hainbesteurteren ondoren, egoera ezagutzea; ahanzturarenbenetako dimentsioa ezagutzea eta informazioandana hori arakatzea 1986ko erreforma psikiatri-koak proposatutako esku-hartzeen katea non hau-tsi zen ikusteko.

Ez dakit zein unetan hautsi zen lokarria, hainzuzen, Nafarroan aitzindaria izan behar zuen adi-men-osasunaren erreformaren hasiera ilusionaga-rriaren eta bere helburuen arteko lokarria. Ez dakitzein unetan ezarri ziren erreformak eta harenjarraibideak kontuan hartutakoez bestelako irizpi-deak, gaur egungo egoerara iritsi arte. NafarroakoForu Komunitateko arartekoaren txosten bereziasegida historikoan sakontzen saiatu da, hainbattxostenen bitartez; horietatik gehienak osasun foruadministrazioak egindakoak dira; hain zuzen, ez-betetzeez eta gaitasun ezaz betetako ibilbideaegin duen administrazioa.

Ez dakit –esan dudan moduan– zein unetanerreformak erreforma izateari utzi zion eta gauregun adimen-gaixotasunari aurre egiteko lagun-tzaren egoeraren gaineko kezka dugunok ardura-tzen gaituen zulo bihurtu zen. Hala ere, denononurarako beharrezkoa da ahaleginak egitea etaguneak eraikitzea, herritar horien –Nafarroan bostmila baino gehiago– eta haien familien (17.000


46

pertsona baino gehiago ukituta) eskubideen aldeegiteko eta, horrekin bat etorriz, bete ez zen erre-formaren ondorioak aldatuko dituzten erreformakpremiaz abiarazteko. Txirotasunaren eta GizarteBazterkeriaren aurkako Nafarroako Sarearenordezkariak esan zuen moduan, badira herritarrakNafarroan –zaila da zenbat diren jakitea–, ez erre-forma hura, ez eskubide horiek ezagutzen ezdituztenak. Lehena ez zitzaien iritsi eta bigarrenakinork ez ditu ahanzturatik berreskuratu. Izugarrike-ria baten ordez –ospitale psikiatrikoa– beste batjasaten dute –gizarte bazterkeria–. Gordelekutikestigma sozialera pasatu dira (...)

Badago. Agerikoa da gaixoak ospitale psikiatri-koetan uzten zireneko sistema asistentzial gizale-gearen aurkako batera itzultzeko mehatxua, gaixohoriei laguntzeko zeregina daukaten pertsonennekearen nekez. Eta gero eta handiagoa da arris-kua, herritar-talde jakin batzuk gizartearen sotoan,bazterkeriaren karkaban, bizitzekoa, non zuzenbi-deak ez duen lekurik, ezta bere oroimenak ere;non esklabutza ekonomiko eta mendekotasun psi-kologiko larriak sortzen diren, deuseztatu nahi zeninternamendu psikiatrikoan sortzen zirenen antze-koak.

Eskubide ahaztuez ari garen honetan, adimen-osasunari buruzko txosteneko idatz-zati bat ekarrinahiko nuke gogora: “Kopuruei buruzko datuek ezdute aldaketa nabarmenik izan, kontuan hartzenez bada osasun etxeetan tratatzen diren gaixoenetengabeko gorakada. Nolakotasunari buruzkodatuak berberak dira, nahiz eta iragandako denbo-rak larriagotu egiten dituen. Osasun arloan 1986aneginiko erreformak aurreikusitako laguntza-egituraez da aldatu. Haren aplikazioan izandako gabeziekiritzi negatiboa sortu dute ondorioak pairatzendituen gizartearen baitan. Eskumen-esparruak ezdu inolako aldaketarik izan, eta erreformaren oina-rri ez-klinikoak –erkidego-baliabideen horniketak,alegia– ez du oraindik ere behar adinako konpro-miso politikorik lortu foru administrazioaren aldetik.Erreforma psikiatrikoak familiari esleituriko zeregi-nak bere horretan dirau. Alabaina, gizartearen bila-kaerak aldatu egin du familiak bere gain zamakhartzeko duen gaitasuna, eta gainerako gabeziekaurreikusi gabeko protagonista bihurtu dituztefamilia horiek gaixoaren laguntzan; areago, esanliteke ia protagonista bakar bihurtu dituztela. Ikus-pegi sozialetik, eritasunaren bilakaera orain delahamasei urte aurreikusitako ildoari jarraitu zaio–konplexutasun handiagoa, gaixo kronikoek osatu-riko gizatalde berria, patologia berriak, baldintza-pen sozioekonomiko berriak...–. Hala eta guztizere, bilakaera horri aurre egiteko ez da plangintzaegokirik egin”.

Hau da, administrazioen eta gobernuen, XXI.mendeko administrazio eraginkor baten jarduketaesparru osoa kasu batzuetan administrazioarekinberarekin lotura estua duten hainbat gizarte edoenpresa-talderen komenigarritasun ekonomikoa-ren edo politikoaren mende dago. Adimen-osasunarazoak dituzten herritarren eskubideak edotahaien familiartekoen beharrizanak ez dira ildo gisahartzen, bai ordea aprobetxamendu ekonomikoaribegira hitzartutako ekimena, estali gabeko gizarteeta osasun-zuzenbidearen beharra kontuan hartugabe. (…)

Baliabide soziosanitarioak eskuratzea eskubi-de bat da eta, halakotzat, erkidegoko gaixo guztiekberdintasunez eskura ditzaten zaindu behar da,edozein izanda ere haien bizilekua. Mota horreta-ko baliabide batzuk berriki sustatu izanak ezin duezkutatu egiazko urritasuna, baliabide horien eze-gokitasuna eta ekimen horiek entitate pribatuenbidez gauzatzeko joera. Horrela, tamalez, irekitagelditzen da osasun-zerbitzuak –eskubide guztien-tzakoak– eta gizarte-zerbitzuak –irizpideen arabe-rakoak– koordinatu eta hurbildu beharko lituzkeenzirkulua. (…)

Garrantzitsua da, ez bakarrik gaixotasunaren-tzako laguntza medikoaren eskema berreskura-tzea, hau da, 1986an hasitako erreforma psikiatri-koan abiapuntua izan zuena, eta gaixoak bereerkidegoaren ingurunean txertatzea. Hori bakarrikesatea da konbentzimenduz agertzea, ereduakindarrean jarraitzen duela eta horren egokitasunikeza bereziki erkidego-zerbitzuek duten krisiarenarrazoia ez dela. Benetako krisiaren arrazoia daadministrazioari bestelako ardura garatzeko eska-tzen zaiola, herritarrek osasunerako duten eskubi-dea gobernuen lehentasun ekonomikoen aurretikjartzea alegia; gobernuei eskatzen zaiela gaixoeninguruan jarduten duten familiartekoen eta kolekti-boen sentsibilizazioa eta borondate ona baliadezatela galdutako urteak ahalik eta azkarrenberreskuratzeko, ez ordea ordezko behin-behinekosistema bat sortzeko, non gaixoaren zainketa bes-teren esku uzten den eta administrazioak herrita-rren eskubide horiekiko duen benetako ardura har-tzen ez duen.

Zuzenbidearekiko ardura hori oinarritzat hartu-ta, adimen-osasunean integratutako zerbitzuensare bat osatzeko premia dago, eremu soziosani-tarioa garatuko duena. Hori izanen litzateke erre-forma psikiatrikoan aurreikusitako marko osaga-rria, eta aldi berean, XXI. mendeko administrazioeieska dakiekeen jarduketa-ariketa eraginkorra.Baina herritarrek, are gutxiago nahaste psikiatriko-ak dituztenek, ez dituzte pairatu behar, administra-zioarekin dituzten harremanetan, parte hartzen


47

duten arloen koordinazio, eskumenen eta erantzu-kizunen argitasuna lortzeko administrazioak dituenzailtasunak.

Eta zuzenbidearekiko ardura horrek jarduketa-eremu argi eta uniboko bat definitzea eskatzen du;ezaugarri hauek izan beharko dituena: eragilebakoitzaren eraginkortasun handiagoa, laguntzahorretan parte hartzen dutenen profesionalizatzeaeta finantza-ahalmen nahikoa; protagonismoa,erreforma psikiatrikoa egin zenetik, familiara pasada, eta hori sakon berrikusi beharra dago, aldake-ta sozioekonomiko sakonak gertatu baitira –adinarazoak kezkagarriak dira– eta, ondorioz, adminis-trazioak laguntza-eredu berri bat eskaini behar diefamiliei. Are gehiago, esango nuke familiek nahigabe hartu duten protagonismoak, gainera, per-tsonen eskubide asko urratzen dituen sistemaekarri duela –bereziki gaixoak zaintzeaz ardura-tzen diren emakumeenak–, administrazioarenpasibotasunak gaixo dagoen familiartekoa zaintze-ra behartzen baititu.

Agerraldiaren bigarren zatiari dagokionez–”Arartekoak adimen-gaixotasunaren aurrean”–,Nafarroako arartekoak adierazi zuen “adimen-gai-xotasunaren aurrean jada dagoen gizarte-kontzi-entzia aprobetxatzeak, ekintza eremu berri batgaratzeko aukera ematen digu, herritarrek adimen-osasunari buruz duten kontzeptu soziala deusez-tatzeko helburuarekin. Estigma deuseztatzea.Gizartean zabaldutako ikuspegi horren arabera,adimen-gaixotasuna sendaezina da eta, horren-bestez, gaixoen eskubideen defentsak ez dulehentasunik. Ikuspegi horrek gero eta gehiago ito-tzen ditu adimen-gaixotasunen bat duten pertso-nen eskubideak eta bi gezurretan oinarritutakoerrealitatea sortzen du: Gaixotasuna senda daite-ke. Eskubideek lehentasuna dute. (…)

“Gizarte eginkizuna galtzea, familiak hartzenduen zama eta bizitzaren etena eremu soziosani-tarioak esku hartzeko moduko alderdiak dira. Adi-men-gaixoaren familia inguruneari eta orientabide-ar i buruzko txostenetatik ateratako datuekazpimarratzen dute erkidego-laguntza eta baliabi-de publikoak konbinaturik ezartzeko beharra. Egiaizanik familiak bestelako eginkizuna izan beharduela adimen-gaixoa zaintzeari dagokionez, gauregungo hutsuneak bizirik mantentzen du estigma-ren hautematea: familia-isolamendua, laguntza etaorientabide falta zaintzaileen eginkizun berrieibegira. (…)

Ondorio klinikoak, gaixoa oinarrizko eskubidebaten babespean tratatua izatea eragiten dutenak,larriak dira gaixoaren bizitzaren garapenerako etagarapen klinikorako; baina horiek bezain larriakdira bestelako ondorioak, baliabideen gaineko iriz-

pide ekonomikoaren erabaki arbitralaren, edo are,bidegabearen mende baitaude. (…)

Adimen-gaixotasunaren estigmak, gizarteakduen iritzi txarrak, gaixoaren inguruko pertsona etafaktore guztiengan du eragina: gaixoa bera, fami-lia, gaixotasuna tratatzeko behar diren sendagai-ak, psikiatraren gaitasuna eta jarduna, ospitalepsikiatrikoak bete beharreko baldintzak, baita ospi-taleratze unitatea bera ere.

Estigma nola sortzen den eta administraziopublikoen jarduteko gaitasuna kontuan hartuta, etaadministrazioak noraino jarduten duen ardurazbaloratzeko parlamentu desberdinetako ordezkari-ak garen aldetik, guk “a posteriori” esku hartzekogaitasuna dugu soilik, hau da, ardura duen admi-nistrazioaren esku-hartzea eraginkorra ez denean,herritarrek hala salatu dutelako edota gure erakun-deak talde garrantzitsu batekiko esku-hartzeareneraginaren balioespen negatiboa egin duelako.

Baina, nire ustez, adimen-gaixotasunaren erre-alitateari aurre egiteko modu horrek, gizarte-alder-di edo ondorioei dagokienez, eremu zuzentzailesoila uzten digu, ziurrenik nahikoa ez dena, etaagian bat ez datorrena adimen-gaixotasunaren tra-gediak gehien ukitutako herritarrek –gaixo horiekzaintzen dituzten familiartekoak– gure eginbeha-rraz duten ikuspegiarekin.

Administrazioak erreakzio biziki aktiboa izatenbadu ere adimen-gaixotasunak baino “isla publiko”gutxiago duten beste ezgaitasun egoera batzue-tan, ez da orain arte halako “asaldurarik” sumatuadimen gaixotasunak antzeko ondorio pertsonaleta sozialak dituzten bestelako ezgaitasunekinparekatze aldera.

Aitzitik, familietara igaro den eginkizun ordez-katzaile horrek hamabost urtez aurkitu dituenerantzun bakarrak administrazio publikoek berez-koa duten erantzukizunetik urrun egon dira, gaixo-ek eta haien familiek osatzen duten zirkuitu itxianekintza informatiboak garatzeko dirulaguntzak, etazenbaitetan halako ekintzak ere espresuki debeka-tuak izan dira.

Jakinik tratamenduen esparrua administrazioa-ren ez besteren erantzukizuna dela, uste dut arar-tekook hainbat ekintza sustatzeko jarrera hartubeharko genukeela, hala nola, familien eta, oroko-rrean, jendearen hezkuntzari, eta hezkuntzaren,gizartearen eta legearen arloko neurriak proposa-tzeari dagokionez, administrazioei esparru haue-tan beren erantzukizuna gauzatzeko eskatuz, baitaadministrazioaren esku-hartze erabakigarria eka-rriko duten ekintzak aztertuz eta proposatuz ere,adimen-gaixotasunaren alderdi medikoak eta sozi-


48

alak eta ondorioak gertutik ezagutzen dituztenekinbatera.

Adimen-gaixotasunaz gizarteak duen pertzep-zioa alda daiteke, administrazioen eginkizunakadimen-gaixoaren ingurunearengan eta, horrenondorioz, gaixoarengan duen eragina da adminis-trazioak alde batera utzitako arduretako bat, ahaz-tutako edo, familiek bezala, haien berezko eskubi-deak eskatzen dituzten eskuetan utzitakoeskubideetako bat.”

Espainiako arartekoak koordinatzeko XVIII.jardunaldietan aurkeztutako beste ponentziabatzuk

1. mahaia: Adimen-osasunaren arloko laguntza-rako zerbitzuak eta baliabideak.

• Haur eta gazteen adimen-osasunaren arloaneta pisikogeriatrian erabiltzen diren baliabide-ak eta zerbitzuak (Euskadiko arartekoa)

• Adimen-gaixo kronikoak izan eta patologiadualak dituzten gaixoei laguntzeko baliabide-ak (Andaluziako arartekoa)

• Adimen-gaixotasuna antolamendu juridikoan(Galiziako Valedor do Pobo)

2. mahaia: Adimen-gaixoa, eskubide-subjektua.

• Adimen-gaixotasuna duten pertsonen eskubi-de zibil eta sozialak (Kanarietako Diputadodel Común).

• Adimen-gaixoaren eskubideak, Osasun Siste-ma Nazionalaren erabiltzailea den aldetik(Valentziako Sìndic de Greuges).

• Adimen-osasunaren erreforma: Zuzenbidea-ren ahanztura. Ahantzien eskubidea (Nafarro-ako Foru Komunitateko arartekoa).

3. mahaia: • Adimen-osasunaren euskarriak:familiak eta elkarteak eta adimen-gaixotasunaduten pertsonen integrazioa.

• Adimen-gaixotasunaren kostu soziala. Gaixo-ak zaintzen dituzten familiartekoen higadura.Emakume etorkinak, ordezko laguntza balia-bideak (estatuko arartekoaren bigarren atxi-kia).

• Gaixoen eta familiartekoen elkarteak adimen-osasun zerbitzuen hornitzaile gisa (Gaztelaeta Leongo Procurador del Común).

• Adimen-gaixotasuna duten pertsonak gizarte-ratzea eta laneratzea (Catalunyako Sindic deGreuges).

Hona hemen azaldu ziren ideia nagusienlaburpena:

Zerbitzuak eta baliabideak

Gure administrazio publikoetako adimen etagizarte-osasun zerbitzuek daukaten erronka handi-enetako bat da adimen-gaixoen kronikotasuna etadualtasuna; izan ere, gaixo horiek osasun etagizarte-arazo anitzak eta larriak dituzte.

Hori dela eta, beharrezkoa da erantzule publi-koek gaixo kronikoentzat eta gaixo dualentzat ego-naldi ertain eta luzeak egiteko postu kopurua han-ditzea, eta gaixo horiek ikuspegi integralarekintratatzea, adimen-osasunaren alderdiekin bateragizarte laguntza ere kontuan hartuz eta laguntzaprozesu osoaren jarraipena bermatuz.

Horrenbestez, beharrezkoa da erkidego-lagun-tza paraleloa garatzea, erreforma psikiatrikoan etadrogamendekotasunei aurre egiteko planetanaurreikusitako esku-hartze eredu berriekin batera,gaixo hauek pairatzen duten baztertze indibidualeta kolektiboa geldiarazte aldera.

Konstituzioak aitortzen dien eskubidea da hori,eta beraz, gure erakundeetatik eskubide horiekbotere publikoen aurrean aldarrikatzeko betebeha-rra dugu.

Adimen-gaixoa, eskubide-subjektua

Adimen-gaixotasuna, bazterketa-eragile. Admi-nistrazioak bultzatuta baino gehiago beharrakberak sortuta, jada bada gizarte-kontzientzia adi-men-gaixotasunaren aurrean,eta hori aprobetxa-tzeak, ekintza eremu berri bat garatzeko aukeraematen digu: estigma deuseztatzea. Gizarteanzabaldutako ikuspegi horren arabera, adimen-gai-xotasuna sendaezina da, eta ikuspegi hori alda-tzeko erakundeen lana beharrezkoa da, adimen-gaixoen eskubideek lehentasuna izan dezaten etahaien gaixotasuna sendagarria izan dadin.

Adimen-osasunaren euskarriak:

Errehabilitazioa eta gizarteratzea. Eraginkorrakizateko gizarte osoak hartu behar du parte, etahorretarako erroturik dauden aurreiritziak eta este-reotipoak deuseztatzeko zabalkunde eta informa-zio kanpainak abiarazi behar dira. Horregatik, zeri-kusir ik duten agente polit iko, sozial etaekonomikoen arteko komunikazio-bitartekoak bul-tzatu behar dira –administrazio publikoak, herrita-rren entitateak eta enpresa-erakundeak–, erabate-ko laneratzea ahalbideratuko duen benetakoprestakuntza ibilbidea aurkitzeko, laborterapiareneskema zaharrera jo gabe.


49

Ondorioak

• Ezgaitasun psikikoa duten pertsonen integra-zioa erraztuko duen neurriak sustatu behar dira.

• Garrantzitsuena da gizartea jabetzen ari zelaadimen-gaixoen egoera gero eta larriagoa dela.Horri lotuta, administrazio publikoei eskatu beharzaie, adimen-gaixoen tratamenduari dagokionez,osasun laguntza berma dezatela.

• Udalen eta gainerako administrazioen partehartzea bultzatu, ezgaitasun arazoak dituzten per-tsonei baliabide nahikoak emateko.

• Adimen-gaixotasuna dutenek kalitatezkolaguntza jaso dezaten ahalbidetuko duen araudiagaratu behar da.

• Baliabideen gabezia dago. Horren arrazoiaegin diren erreforma psikiatrikoak izan dira. Horiulertzeko bi parametro hartu behar dira kontuan.Batetik, adimen-gaixoen kopuruak gora egin du,familiak –erreforma psikiatrikoaren oinarrietakobat– zahartu egin baitira. Bestetik, patologia dua-lak agertu dira, hau da, adimen-gaixoak izateazgain, toxikomanoak direnak.

• Komenigarria izanen litzateke adimen-osasu-naren arloan garatu behar diren politikak zehaz-tea. Adibidez, jarraitu beharreko ildoak ezarrikodituzten protokoloak prestatuz eta giza baliabideaketa baliabide materialak gehituz.

• Adimen-gaixoak gizartearentzat lan egitekogai ez direneko irudia deuseztatu behar da.

• Azkenik, proposatu zen arartekoen plan bate-ratu bat prestatzea, adimen-gaixotasunaren estig-ma soziala desagertarazteko, administrazioareneta gizarte osoaren parte hartzearekin.

Arartekoaren beste agerraldi batzuk, “Nafa-rroako adimen-osasunaren arloko laguntza”izeneko txosten berezia zabaltzeko.

• “Aita Menni” Ahizpa Ospitalarien egoitza (Eli-zondo)

• ANASAPS elkateak antolatutako mahaingu-rua

• Iruñeko ANASAPSen urteko batzarra

• Tuterako ANASAPSen urteko batzarra

ZAHARRAK

2003. urteko azken bi hilabeteetan Nafarroakozaharren mendekotasunari aurre egiteko laguntza-ri buruzko txosten berezia abiarazi zen, NafarroakoUnibertsitate Publikoko Gizarte Lan Departamen-tuarekin batera. Erakundea abian jarri zenetikbeharrezkotzat jotzen zen txosten hori prestatzea,

baina 2003. urtearen amaierara arte ez genuenhorretarako baliabide nahikorik izan. Erakundeaktxosten hori egiteko komenigarritasuna aztertuzuenetik (2001) hona, zaharren egoera sozialaaldatu egin da Espainian, eta datorren hamarka-dan zaharrek izanen duten bilakaera eta haienda-ko aurreikusten diren ezaugarri sozialak, ekonomi-koak eta bizimodua ikusir ik, ematen zaienlaguntzaren etorkizunari buruzko mobilizazio oro-korra sortu da.

NAFARROAKO ZAHARREN MENDEKOTASU-NARI AURRE EGITEKO LAGUNTZARI BURUZKOTXOSTEN BEREZIA EGITEN HASTEA.

Erakundearen hasierako abiapuntua txosten-eskema bat izan zen, zaharrei egoitzetan ematenzaien laguntzari buruzkoa, eta bere kezka nagusiazen abegi-etxe horietan pertsona hauen eskubide-ak errespetatzea eta garatzea, bai pertsona balio-dunenak, bai laguntza behar dutenenak. Izan ere,lehen lana hasierako ardatz horri jarraikiz hainbatherritara eginiko bisiten bidez mamitu zen.

Ikerketa ildo horren helburua zen egoitzetandauden zaharren oinarrizko eskubideak norainoerrespetatzen diren baloratzea, zeren eta bistandauden arrazoiak direla medio, herritar taldehorrek bere eskubideak defendatzeko gaitasun txi-kia baitute. Ildo hori baztertu gabe, Nafarroakozaharren mendekotasunari aurre egiteko laguntza-ri buruzko txosten bereziaren helburua zabaltzeaerabaki zen, lehen aipatu alderdiez gain, bestebatzuk ere azter zitzan, hala nola, etxez etxekolaguntza, eta oro har, mendekotasuna duten per-tsonei ematen zaien laguntza, bai etxean, baihorretarako egokitutako gune publikoetan edotaohiko egoitzetan. Horretarako kontuan hartu zenaldez aurretik eginiko ikerlan bat, non Nafarroakoeta Espainiako etorkizuneko bizitza baldintzak,alderdi sozioekonomikoak eta zaharrei emanbeharreko laguntzari buruzko araudi berriak azter-tzen ziren.

Horretarako, 2003an txosten hori prestatzekolankidetza hitzarmen bat sinatu zen NafarroakoUnibertsitate Publikoarekin. Txostena 2004ko biga-rren seihilekoan bukatuko da.

Egiten ari den txostenaren oinarrizko edukia

Espainiako gizartearen bizi-itxaropena luzatzenari da, biiztzaren azken etapetan batez ere, etahorrek ahultasunera eta mendekotasunera eramanditzake hainbat pertsona. Nafarroan, zaharrenartean, 75 urte baino gehiagoko populazioarenpisuak gora egin du pixkanaka. 75 urtez gorakoak1996an % 7,4 izatetik 2000. urtean % 8,3 izaterapasa dira, Espainiako batez-bestekoa baino puntu


50

bat gehiago. 2005erako aurreikusten da 75 urtezgorako populazioa 65 eta 74 artekoa baino handia-goa izatea (% 9,3 eta % 9,1, hurrenez hurren).

Botere publikoek eta gizarteak, orokorrean,hainbat zerbitzu abiarazi dituzte zaharren mende-kotasunak sortzen dituen beharrei erantzuteko:egoitzak, eguneko zentroak, etxez-etxeko lagun-tza, etab. 1997. urtean Nafarroako Gobernuakzaharrentzako laguntza integralaren oinarriakezartzen zituen plan gerontologiko bat onetsizuen.

Zalantzarik gabe, Nafarroako gizarte garapena-ren maila ona da; hala ere, zenbait hutsunegarrantzitsu ere atzeman dira. Zaharren kolektibo-ari buruzko informazio eskasa dugu. Adibidez, ezdakigu zenbat adineko dagoen besteren mendeNafarroan. Baliabideen irisgarritasuna adieraztenduen ibilbiderik ez dago, ezta besteren mendekopertsona zaharren gizarte-eskubideak zehaztendituen araubiderik ere. Planak eta politikak, nola-bait, neurri solte eta loturarik gabekoetan geratudira. Horrek eta besteren mendeko zaharren kolek-tiboaren ahultasunak beharrezko egiten dutegizarte kontrolerako mekanismoak zehaztea, per-tsona horien duintasuna eta eskubideak babeste-ko.

Adineko pertsonen mendekotasunari buruzkotxostena lau ataletan banatuko da. Lehenengo ata-lean politika horiek xede duten kolektiboaren ezau-garri nagusiak aztertuko dira. Bigarrenean, helburuhori lortzeko bideratutako baliabide kopurua gaur-kotu eta baloratuko da. Hirugarren atalean zerbitzuhorien funtzionamendua sakonki aztertuko da,baita erabiltzaileen egoera ere, eskubide-subjektudiren aldetik. Eta, azkenik, informazio hori guztiaabiapuntutzat hartuta, arlo horretan etorkizuneanizanen diren joerak eta erronkak zehazten saiatu-ko gara.

Adineko pertsonak Nafarroan.

Tamalez, ez daukagu Nafarroako adineko per-tsonen besteren mendekotasunaren eraginariburuzko azterlanik. Hurbilpen horren oinarrizkoaldagaietako batzuk hauek izanen dira:

• Banaketa geografikoa (gizarte zerbitzuenoinarrizko barrutien arabera).

• Adinaren (bost urteko taldeak) eta sexuarenaraberako banaketa.

• Bizi-itxaropen apala.

• Egoera zibila.

• Ikasketa maila.

• Bizikidetza ereduak (zaharrak bakarrik / bizahar edo gehiago bizikide gazteagorik gabe /zaharrak eta gazteagoak diren beste bizikidebatzuk).

BESTEREN MENDEKOTASUNA DUTEN ZAHARREILAGUNTZEKO SISTEMA NAFARROAN

Atal horretan dagoen informazioa eguneratukoda, besteren mendekotasuna duten zaharreilaguntzeko baliabide sareari dagokionez: egoitzak,etxez-etxeko laguntza (laguntza teknikoa eta diru-laguntza), eguneko zentroak, apartamentu babes-tuak, etxebizitza komunitarioak, klubak, elkarteaketa famili harrera.

Informazio hori guztia aztertzeak ahalbidetukodu zerbitzu mota desberdinen egiazko estaldura-maila eta herrialde-banaketa baloratzea, baitabalioetsitako beharretara noraino egokitzen direnere.

ZERBITZUEN FUNTZIONAMENDUA ETA ERABIL-TZAILEEN EGOERA

Atal horretan aztertuko da zerbitzuen sareakzerbitzu horien erabiltzaileekin duen harremana,bai horiek zerbitzura jotzeko unean, bai laguntzajasotzen duten denboran zehar. Erantzukizunpubliko, zuzentasun eta jasotako laguntzaren kali-tate irizpideak izanen dira azterketaren orientabi-dea; izan ere, irizpide horiek hainbat modutanjasota daude arlo horretako berariazko araudian.

Hemen planteatzen den azterlana beste batenosagarria da, hain zuzen arartekoaren erakundeakzuzenean egiten duen azterlan juridikoa, berezikieuren kasa moldatzeko arazoak dituzten adinekopertsonek gizarte zerbitzuak baliatzeko duteneskubidea egiaz aitortzeari eta administrazio publi-koek zerbitzu horiek emateko duten betebeharrariburuzkoa.

Azterlanak eduki hauek izanen ditu, besteakbeste:

• Zuzentasuna, erabiltzaileentzako prezioakezartzerakoan, zerbitzu mota, postua eta finantza-keta eta kudeaketa eredua kontuan har tuta.Horrenbestez, kasu bakoitzean egin beharrekobaliabide publikoen esleipena ikuspegi horretatikere aztertu beharko da.

• Daukagun informazioa aztertuta, zor-aitorpe-naren sistemaren funtzionamendua, bide hori era-biliz finantzatutako gastuaren zenbatekoa eta bereondorioak noraino diren zuzenak erabiltzaileentzateta beren familientzat.


51

• Itxaron zerrendak nola kudeatu eta artikula-tzen diren, dauden baliabideak gehien behar dituz-ten zaharrengana modu egokian bideratzen direnbaloratu ahal izateko, pertsona horiek euren kasanoraino moldatzen diren eta euren gaitasun eko-nomikoa kontuan hartuta.

• Gizarte Zerbitzuen arloko baimen, arau-haus-te eta zehapenei buruzko Foru Dekretuan ezarrita-ko gutxieneko kalitate irizpideak. Ahal den neurrianEuropako beste estandar batzuekin alderatzensaiatuko gara.

• Erabiltzaileek eta egoitzetan bizi direnek, era-biltzaile diren aldetik, dituzten eskubide eta bete-beharrak. Bereziki, instituzionalizazio prozesuare-kin zer ikusia duen oro har tuko da kontuan(kanpo-harremanak mugatzea, denbora eta espa-zioa mugatzea, berariazko zerbitzuak, kanpokozerbitzuen irisgarritasuna...), baita erabiltzailediren aldetik duten partaidetza (zentroko kontsei-lua, erabakiak eta abar).

Halaber, txosten berezi honetan lau egoitzata-ko kasuak aztertuko dira. Egoitzak haien ezaugarrinagusien arabera hautatu dira (landa eremua/hirieremua, kudeaketa publikoa, sozietatea edotamerkataritza elkartea), eta arduradun, langile etaerabiltzaileei elkarrizketa sakonak egiteaz gain,oroit-idazkiak eta barne araudiak aztertu dira.

ETORKIZUNEKO JOERAK ETA ESTRATEGIAK

Txostena amaitzeko, hainbat gomendio eran-sten dira ondorio gisa. Gomendio horiek, aldebatetik, aurreko azterketatik ondorioztatzen dira,eta, bestetik, beste autonomia erkidego batzuetanarrakastaz garatzen ari diren esperientzietatik,baita lan horretan parte hartu duten profesionaleneta adituen iradokizun eta proposamenak ere.

Europako Batasuneko beste herrialde batzue-tako esperientziak ere islatuko dira txosten horre-tan.

I- 04. PARLAMENTUAK ESKATUTAKOTXOSTEN BEREZIAK

2003an Nafarroako Parlamentuak Nafarroakoarartekoaren esku-hartzea eskatu zuen bi gairiburuz: “Nafarroako Tributu Ogasuneko zergadunenespediente fiskalen konfidentzialtasuna” eta “Altzu-zako (Nafarroa) Jorge Oteiza museo etxearennahiz museoaren ondare artistikoaren kontserba-zioa”.

Socialistas del Parlamento de Navarra parla-mentu-taldeak eskatu zituen bi esku-hartze horiek.

I.NAFARROAKO TRIBUTU OGASUNEKOZERGADUNEN ESPEDIENTE FISKALEN KONFI-DENTZIALTASUNARI BURUZKO TXOSTENBEREZIA.

Nafarroako Tributu Ogasuneko zergadunenespediente fiskalen konfidentzialtasunari buruzkotxostena 2003ko azaroaren 12an aurkeztu zenParlamentuan. Ondoko testua txosten horren zatibat da.

I. SARRERA

2002ko urriaren 11n erakunde honetara iritsizen Nafarroako Parlamentuko Eledunen Batzarrakurte bereko urriaren 7an hartutako erabakia; harenbidez, jakinarazten zigun “Socialistas del Parla-mento de Navarra, Izquierda Unida de Navarra-Nafarroako Ezker batua, Eusko Alkartasuna/EuskoAlderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco etaNafarroako Demokraten Elkargunea parlamentu-taldeek aurkeztutako eskaria, Nafarroako ararteko-ak iker dezan espediente fiskalen konfidentzialta-suna, Nafarroako arartekoari buruzko uztailaren3ko 4/2000 Foru Legeko 19.2 artikuluari jarraituz”.

Eskari horren bitartez, talde horiek emanikojustifikazioaren arabera, Nafarroako arartekoarieskatzen zaio egiazta dezan Nafarroako TributuOgasunaren zergadunen espediente fiskalen konfi-dentzialtasuna eta haiei ematen zaien telefonobidezko laguntza une honetan bermaturik otedagoen, eta egiazta dezan, halaber, dokumentuhoriek artxibatzeko moduan, azken bi hamarkade-tan, Nafarroako zergadunen konfidentzialtasunabermatu ote den”.

Eskari hori egin zen modu orokorrari errepara-tuta, beharrezkoa izan da ezer baino lehen gureesku-hartzearen xedea eta eremua mugatzea;izan ere, ahaleginak egin ditugu hura zentratzekoezagutu nahi diren gaien azterketan, betiere kon-tuan hartuta igorritako proposamenaren plantea-menduaren edukia.

Horri dagokionez, proposamen horren justifika-zioak haren zioak argitzen edo zehazten ditu;horrenbestez, eskatutako jarduera-eremua erabatera zein bestera mugatu egiten du. Hartara,Ekonomia eta Ogasun kontseilariak 2002ko ekai-naren 4an Nafarroako Parlamentuko Ekonomia etaOgasun Batzordean eginiko agerraldia aipatzenda, hain zuzen ere honako hitz hauek: “une hone-tan espediente fiskalak ez dira paladaka gorde-tzen”; datuen zati bat biltegiratzeko zerbitzua kan-poan kontratatu da, Guber tini-Armendárizenpresari esleitu baitzaio 5.665 kutxa gordetzea,1985, 1986 eta 1987. urteetako datu tributarioekin;eta, azkenik, Tributu Ogasuneko Langileen Batzor-


52

deak kontseilariak parlamentu-batzordean eginikoagerraldian adierazitakoari buruz egiten zuengogoeta; besteak beste,

• ez dator bat kontseilariaren baieztapen bate-kin, alegia, zerbitzua kanpoan kontratatzeak ezdakarrela tributu ogasunaz kanpoko jendeak kut-xen edukia manipulatzeko aukera izatea.

• eta, gainera, Gubertini-Armendáriz enpresa-rekin sinaturiko kontratuaren bitartez, enpresahorretako langileek, ezinbestez, norbanakoenespedienteak erabiliko dituztela, kontratuan bertanaipatzen baita datuak faxez edo posta elektronikozkontsultatzeko aukera, bai eta dokumentuak berrizkutxetan sartzea; lan horietarako, kutxak ireki eginbeharko dira.

Azaldutakoaren arabera, eskatutako ikerketaespediente fiskalak artxibatzeko sistemara mugatubeharko litzateke, gaia aipatu kontratuan zentra-tuz, ezertan ere kendu gabe Nafarroako Gobernu-aren egoitzetan beretan egin litekeen azterketa(Antso Azkarra etorbideko eta Karlos III.a etorbide-ko bulegoak); halere, ez dirudi azken inguruabarhori zalantzan jartzen denik, zeren eta artxibohorietan Ekonomia eta Ogasun Departamentukofuntzionarioak aritzen baitira.

Bestalde, eskarian itxura batean harrigarrisuerta litekeen beste alderdi bat dago, aurrekotiknolabait ere bereizten dena eta aipaturiko gaiare-kin lotura handirik ez duena. Eskarian telefonobidezko laguntzari buruz egiten den hitzez hitzekoaipamenaz ari gara, zeren eta hitzez hitz hauxeesaten baita: “bai eta haietara iristeko telefonobidezko laguntza ere”.

Aipamen edo zehaztapen horren argipenaNafarroako Parlamentuaren Foru Araubide Batzor-dean 2002ko irailaren 24an gaiari buruz egin zeneztabaidan eta bozketan topatu dugu; izan ere,bertan, gai honi berari buruz egin zen proposame-nari, azkenik, ezezkoa eman zitzaion; hori delaeta, proposamen horren aldeko taldeek antzekoeskari bat aurkeztu zuten berriz ere ParlamentukoMahaian.

Foru parlamentari Alli jaunaren hitzaldiak era-baki-proposamena are gehiago zehazten du tele-fono bidezko aipamen hori dela-eta. Honela dio:

“... Ekonomia eta Ogasun Departamentuko lan-gileek asko kritikatu zituzten kontseilari jaunakhemen esandakoak eta eman zituen informazioak;hori dela eta, gure ustez onuragarria da konfiden-tzialtasuna bermatzeko bitarteko guztiak erabil-tzea, ez soilik artxibo-sistemetan, baizik eta baitatelefono bidezko laguntzaren arloan ere, hura ereenpresa pribatu baten eskuetan baitago; enpresa

horrek, noski, zergadunei buruzko informazioa lor-tzeko modua dauka. Hori dela eta, gure iradokizu-na da –eta esan duenaren arabera, Lizarbe jaunaere ados dago– azkenaurreko lerroan aldaketa bategitea, telefono bidezko laguntza sartzeko, honelagera dadin: “eta artxibo sistemak eta telefonobidezko laguntzak (...) konfidentzialtasuna berma-tzen ote duten”. Azken batean, kontua da telefonobidezko laguntza-zerbitzura ere zabaltzea, hainzuzen ere esku pribatuetan jarri baita.

Batzorde horretako beste foru parlamentarieta-ko baten, Lizarbe jaunaren, hitzaldiak aurretikazaldutakoa berresten eta argitzen du, gure era-kundeari eskatzen zitzaion jarduketaren eremuazehaztu nahi baitzuen: “... Ongi iruditzen zaigu Allijaunak gehitzea proposatzen duena, zeren etatelefono bidezko laguntzarena ez da artxibo kontubat, baina bai da datuen tratamenduarekin loturikogai bat, eta kontuan hartzekoa da gaurkotasunhandiagoko datuak direla. Horrenbestez, komeniden osagarria da –eta beharrezkoa ere bada– lanazuzen egiteko. Edonola ere, gauzak argitzearren,eledun honek ez du inongo arazorik ikusten aurre-ko sisteman, hain zuzen Ekonomia Departamentu-ak artxibo sistema eta telefono bidezko laguntza-sistema pribatizatzearen aurrekoan. Orain ikustendut arazoa, ez lehen. .... Guk ez dugu inongo kon-fiantza faltarik Ogasun Departamentuko funtziona-rio eta enplegatuengan, baina konfiantza falta han-dia daukagu pribatuek datuak kudeatzeko sistemadela-eta: horretantxe datza diferentzia...”.

Gure ustez, adierazpen horiek guztiek, aipatubatzordearen Bilkura Egunkarian lortutakoek,nahikoa argitzen dute eskaria aurkeztutako taldeekzeukaten helburua erakunde honek ikerketa eginzezan proposatzerakoan, hain zuzen ere Nafarroa-ko Tributu Ogasunaren bi jarduketa direla- eta–Gubertini-Armendáriz enpresarekin kontrataturi-ko artxibo zerbitzua eta Atento Telecomunicacio-nes España S.A. enpresarekin kontrataturiko tele-fono bidezko laguntza zerbitzua–.

Horretaz gain, argitu beharreko azken kontubat ere badago, guk esku hartzeko eskarian erejasota dagoena. Ikerketaren xedea den aldeariburuz bertan egiten den erreferentzia da; izan ere,ikerketa proposamenaren punturen batean azken(bi) hamarkadei buruz egiten den aipamenanahasgarria baita.

Hemen azaldutako aurrekariak aztertuta, ez duematen proposamenaren helburua denik aztertzeaazken bi hamarkadetan arlo hauetan nola funtzio-natu izan den; bestalde, hori egitea oso zaila litza-teke, funtzionamendu hori egiaztatzea materialkiezinezkoa baita. Hori baino gehiago, ondorioztadaiteke eskatzen dena dela azken bi hamarkadei


53

buruzko espediente fiskalak artxibatzeko sistemaezartzea.

Azkenik, lanaren garapenari dagokionez, ezin-bestez aipatu beharra daukagu lehen datuakeskuratzeko hasieran pairatu behar izan genuenatzerapena. Izan ere, 2002ko urriaren 11n Eledu-nen Batzarraren 2002ko urriaren 7ko erabakiarenberri izan ondoren, urriaren 22an erakunde honekidazki bat igorri zion Nafarroako Gobernuko Eko-nomia eta Ogasun kontseilariari; haren bitartez,jakinarazi egiten genion nolako eskaria egina zigu-ten, eta galdetzen genion departamentuko zeinpertsonarekin edo pertsonekin jarri behar ginenharremanetan txosten hau egiteko behar zirenlanei hasiera emateko.

Erantzunik jaso ez genuenez, 2003ko urtarrile-an aipatu kontseilariari eskaria berriz egin beharizan genion, zeren eta telefonoz esan baitzigutenkontseilaria bera izanen zela gurekin harremanaizanen zuena; otsailaren 19an, lehenbiziko bileraizan genuen harekin, eta bertan jaso genituenlehenbiziko informazioa eta dokumentuak Guberti-ni- Armendáriz enpresarekin izenpeturiko kontratu-ari buruz.

Horrenbestez, 2003ko otsailaren bukaeraraarte –hau da, guk hasierako eskaria egin eta 4hilabetera–, ez dugu batere informaziorik jasoesleitutako lanaren azterketari ekin ahal izateko.

Azkenik, hasierako une horretatik aurreradepartamentuko langileekiko harremanak norma-lak izan badira ere informazio osagarri batzukeskuratzeko garaian, azken informazio eskaria,telefono bidezko laguntza zerbitzuari buruz eman-dako dokumentazioari buruzko galdera batzuenerantzuna, abuztuaren 8an eskuratu zitzaion ida-tziz kontseilariari, eta irailaren 17an lortu genuenharen erantzuna. Hura jaso ondoren, bisita egingenuen Atento enpresak Bilbon dituen instalazioe-tara, departamentuko langile batzuekin batera.

II. TXOSTENAREN NORAINOKOA ETA HELBURU-AK

Txosten honen sarreran azaldutakoaren ondo-rioz, guztiz egokia da –eta aipatu hitzaldien arabe-ra, badirudi bat datorrela ekimen hau planteatudutenekin– erakunde honek egokitzat jotzen ditu-en azterketak egitea espediente fiskaletako doku-mentuak artxibatzeko sistemari buruz, eta gaihorren ardatz gisa hartzea Gubertini-Armendárizenpresarekin horretarako sinaturiko kontratua;telefono bidezko laguntza zerbitzuari dagokionez,gauza bera egin behar dugu Atento Telecomunica-ciones España S.A. enpresarekin sinaturiko kon-tratuarekin.

Honakoa ere kontuan hartu behar da, bestalde,Nafarroako arartekoari buruzko uztailaren 3ko4/2000 Foru Legeko 19.2 artikuluan ezarritakoarenarabera: “Parlamentariek –zein bere aldetik–, iker-keta batzordeek eta Foru Araubide BatzordeakNafarroako Foru Komunitateko arartekoaren esku-hartzea eskatu ahalko dute, idatzi arrazoituarenbidez, 1.3 artikuluak aipatzen duen edozein Admi-nistrazio Publikotan gertatutako jarrera, ebazpeneta egintza jakinak argitu eta iker ditzan, baldin etabere eskumenen esparruan pertsona bati zeinpertsona talde bati eragiten badiote”.

Une honetan, gure antolamendu juridikoan,herritarrei beren datu pertsonalen kontrola berma-tze aldera aitortzen zaien babesari dagokionez,nahiko maila altua dago. Hala eta guztiz ere, etaeguneroko jardueraren alderdi zehatz batzuetanizan ezik, esan daiteke, oro har, kontroleko meka-nismoen sistema oraindik ere ez dela espero zite-keen bezain efizientea.

Gogoeta bera egin daiteke herritarrek adminis-trazio publikoekin dauzkaten harremanei buruz.Hartara, tributu arloan, osasun arloan eta abar,halako kontzientzia bat dago gai honi buruz, bainakontzientzia hori ez da bestelako eremu edo arlo-tan islatzen.

Ikuspegi honetatik, eta arauetan bildutakoaurreikuspenetan oinarriturik, kontuan hartu beharda konfidentzialtasunaren kultura izenaz ezagu-tzen dena datu pertsonalen fitxategi guztiei aplika-tu behar zaiela, bitarteko informatikoekin bildunahiz ez bildu, eta gainera ez soilik antolamendu-an bereziki babestutzat sailkatzen diren datuak bil-tzen dituztenei. Datu pertsonal guztiak babestutadaude, zeren eta haietatik abiatuta pertsonen profiljakin bat presta baitaiteke.

Horri dagokionez, Datu pertsonalen babesariburuzko abenduaren 13ko 15/1999 Lege Organi-koa datu pertsonalak dauzkaten fitxategi guztieiaplikatu behar zaie, alde batera utzita tratamenduautomatizatua ematen zaien ala ez eta titularitatepublikoa ala pribatua duten. Aurreko arauaren –Datu pertsonalen tratamendu automatizatua arau-tzen duen Lege organikoa– irismena zabaltzearenarrazoia hauxe da: Espainiako antolamendu juridi-kora aldatu behar izatea Europako Parlamentua-ren eta Kontseiluaren 1995eko urriaren 24ko95/46/CE zuzentaraua, datu pertsonalak eta datuhorien zirkulazio librea direla-eta pertsona fisikoakbabesteari buruzkoa; izan ere, lege horrek datupertsonalen tratamendu automatizatuak eta ezau-tomatizatuak arautu zituen.

Hala eta guztiz ere, gerta daiteke datu pertso-nalak konfidentzialak izatearen aitorpena eta datu


54

horiek babesteko ezarritako mekanismoak guztizeraginkorrak ez izatea, behar diren ahalegin guzti-ak egiten ez badira eta eskubide horiek gauzatze-ko behar diren neurriak aplikatzen ez badira.

Hori dela eta, funtsezkoa iruditzen zaigu admi-nistrazio publikoen zeregina arlo honetan, zereneta behar diren neurriak hartu behar baitituzteberen informazio sistemei buruz eta erabiltzaileenkontrolari buruz, antolamendu juridikoak kasuankasu eskatzen duen segurtasun mailari errepara-tuta, betiere fitxategietan jasotako datuen motarenarabera eta haiei eman behar zaien erabilerarenarabera.

Gauzak horrela, hirugarrenek datuak erabiltze-ko zerbitzuak emateko aukerak, Datuen babesariburuzko Lege organikoko 12. artikuluan jasotako-ak, berekin ekarri du aintzat hartu beharreko ele-mentu berri bat, konponbide honek dakartzanarriskuei buruzko ustea dela eta.

Legezko gaikuntza horren ondorioz, zabalduegin da sektore publikoaren artxiboen edo funtsdokumentalen kudeaketa hirugarrenen eskuetanuzteko kasuen zerrenda, modalitate ugaritan: bilte-giratzea edo gordailua, kudeaketa osoa eta abar.Hori egiaztatzeko, aski da, adibide gisa, KontuenEpaitegiak egin eta berriki ezagutu dugun fiskali-zazio txostenari erreparatzea, hain zuzen ere “his-toria klinikoen artxiboari, gordailuari eta zainketariedo kudeaketari buruzkoa eta jarduera horren1999 eta 2000. urteetarako eginiko kontratazioariburuzkoa, Osasun Sistema Nazionaleko titularitatepublikoko ospitaleen lagin baten arabera”.

Laburpen gisa, txosten horretan azalpenentaula bat ageri da, non laginean sartutako ospita-leek –guztira 27 dira– historia klinikoak kudeatze-ko erabilitako kudeaketa sistemak jaso baitira; izanere, hartatik ondoko datuak atera daitezke, esana-hi handikoak, praktika horren hedatzeari buruz,gehienetan zentroetan beretan espedientean bilte-giratzeko leku fisikorik ez dagoelako:

• % 44,4k bere bitartekoak erabiltzen ditu histo-ria klinikoak zaindu eta kudeatzeko.

• % 14,8k soilik kanpoko bitartekoak erabiltzenditu historia klinikoak zaindu eta kudeatzeko, kon-tratu bidez.

• % 40,8k sistema mistoak erabiltzen ditu –berebitartekoak eta kanpokoak– historia klinikoak zain-du eta kudeatzeko.

Hartara, dokumentuen artxiboarekin loturikozerbitzuak xede dituzten kontratuen hipotesiakasko aldatzen joan dira, funts dokumentalen gor-dailurako higiezinak alokatzetik hasi eta hirugarrenbati funts dokumental publiko baten kudeaketa

lagatzea xede dutenetaraino –azken horietan titu-larra den administrazioak baizik ezin izanen duerabili–; tartean, bestelako batzuk ere badaude,non hirugarren batekin artxibo publiko bat kudea-tzeko zerbitzu lagungarri batzuen kudeaketahitzartzen baita; esate baterako, aretoen zaintza,erreprografia, zaharberritzea eta abar.

Hartara, horrelako artxibo zerbitzuak hiruga-rren batekin kontratatzea, gutxienez ere zati bate-an, arau autonomiko jakin batzuetan ere islatu denaukera bat da. Hartara, Kataluniako artxibo etadokumentuei buruzko uztailaren 13ko 10/2001Legearen 8. artikuluak, dokumentu publikoen anto-lamendua, ebaluazioa eta kontserbazioa eta hori-ek eskuratzeko bidea kasuan kasuko titularrenzuzeneko erantzukizuna dela ezarri ondoren,onartu egiten du administrazioek edo dokumentupublikoen titularitatea daukaten entitateek “funtziohoriekin loturiko lan batzuk enpresa pribatuekinkontratatzea”, eta horretarako zenbait zuhurtasunneurri ezartzen ditu.

Antzeko aukera bat ikus daiteke Kantabriakoartxiboei buruzko ekainaren 28ko 3/2002 Legeaneta Gaztela-Mantxako artxibo publikoei buruzkourriaren 24ko 19/2002 Legean.

Hala eta guztiz ere, aurreko guztia gorabehera,argi utzi behar da, arau horietakoren batek nabar-mentzen duen bezala, inoiz ere ezin izanen zaizki-ela bide horretatik enpresa pribatuen eskuetaraaldatu ahalmen publikoez baliatzeko aukera; izanere, azken erantzukizun horrek dokumentu publi-koen titularrak diren administrazio edo entitateeneskuetan egoten jarraitzen du, eta administrazioedo entitate horiek beren esku izanen dute kudea-keta dokumentalaren sistema definitzeko eta kon-trataturiko jarduera zuzendu eta gainbegiratzekoardura.

Gainera, aplikatzekoa den arauak administra-zioaren dokumentuei aitortzen dien nolakotasunakere dokumentu horiek kudeatzeko moduak eta ter-minoak baldintzatzen ditu. Kontuan hartzekoa daEstatuaren ondare historikoari buruzko legeko49.2 artikuluan ezarritakoa, alegia, “ondare doku-mentalaren zati direla edozein arotako dokumentu-ak, edozein erakunde edo entitate publikok, esta-tuak kapitalaren gehiengoa duen per tsonajuridikoek edo zerbitzu publikoak kudeatzen dituz-ten bestelako entitate publikoek eta pertsonek, fisi-koek nahiz juridikoek, bere eginkizunak betetzenari direla sortutakoak, kontserbatutakoak edo bil-dutakoak, zerbitzu horien kudeaketari dagokionez”.

Azken batean, dokumentu publikoak izaki,administrazioek eta entitate titularrek dokumentuhoriek kontserbatu eta babestu behar dituzte, eta


55

debekaturik dago haien gaineko trafiko juridikooro; eta administrazioak haien edukitza galtzenbadu ere, dokumentuen publikotasuna eta haientitularitatea ez da aldatuko.

Kontuen Epaitegiaren aipatu txostenera itzuliz,interesgarri jotzen dugu hartatik atera daitezkeenondorio batzuk adieraztea, laburki bada ere, fun-tsean era horretako zerbitzu baten funtzionamen-duan antzeman dugun praktikak daukan balioaren-gatik; betiere, esan beharra dago osasun sistemapublikoaren ospitale batzuei buruzkoak badira ere,administrazioaren beste edozein jarduera- eremuriaplikatzekoak direla.

Formula horietara jotzeak eragiten duen kezkalogikoaz gainera, datu pertsonalen lekualdatzeadakartenez eta datu horien segurtasuna arriskuanjartzen denez, garrantzitsua iruditzen zaigu bialderdi nabarmentzea praktika hau kontuan har-tzerakoan; izan ere, legearen ikuspuntutik ez dainoiz zalantzan jartzen, baina zuhurtziaz eta bal-dintza batzuekin erabili behar da, lagapenarenxede diren datu pertsonalen osotasuna eta konfi-dentzialtasuna zaintzen badira.

Alde batetik, aholkularitzako, laguntzako etazerbitzua emateko kontratu “txikiak” gero etagehiago erabiltzeko joera dago, eta horrek, lehe-nengo eta behin, kontratazio publikoaren publizita-te eta lehiakortasun bermeak gutxitzen ditu eta,batez ere, eragina dauka berariazko kontratuhauek, beren xede berezia dela eta, eskatzenduten babes-mailan.

Datu pertsonalak dauzkaten dokumentuenartxiboa kudeatzeko zerbitzuak emateko maila txi-kiagoko kontrataziora jotzeak arrisku are handia-goa dauka artxibo horietan bildutako informazioa-ren segurtasunari eta konfidentzialtasunari begira,zeren eta zaila baita kontratu bidez ezartzea onda-sun juridiko horiek bermatzeko behar diren erre-serbak, prozeduraren sinpletasun gehiegizkoadela eta. Zehazki, batetik kontratu txikien kasuanbaldintza tekniko partikularrak onestea nahitaez-koa ez izatea eta bestetik kontratua dokumentuadministratibo batean formalizatzea, arrisku batdira, informazioaren tratamenduan gerta litezkeenpribatutasunaren bortxaketei aurrea hartzeko kau-telazko neurriak ez aplikatzeko bidea eman deza-keena.

Bestalde, Kontuen Epaitegiak egiaztatutakopraktikari buruz egiten duen azterketa honetanbeste gai bat azpimarratu nahi dugu; izan ere,kudeaketa kontratatua duten artxiboak, oro har,enpresa adjudikazio-hartzailearen lokaletan jar-tzen dira, alegia, haien ardura duen entitate publi-koaren egoitzaz kanpoko lokaletan. Egoera honek,

datuen segurtasunari eta konfidentzialtasunaribegira arrisku handiagoak ekartzeaz gainera, logi-koa den bezala, kontratua hartutako enpresenmendetasun maila handia dakar berekin.

Kontuan hartu behar da kontratu-hartzaileaordezteak normalean gastuak dakartzala; esatebaterako, leku-aldatzearenak, inbentarioa egitea-renak eta, batzuetan, artxiboak berrantolatu beha-rrarenak; horrek errazago egiten du enpresa adju-dikazio- hartzaileek lan horretan jarraitzea, etamugatu egiten du lehia askea. Hori guztia dela eta,gastu publikoaren kudeaketa efizientzia eta ekono-mia printzipioen aurkakoa da, hain zuzen ere zer-bitzuaren kudeaketa beste batzuen eskuetan uzte-ko erabili ohi direnak. Laburbilduz, zerbitzu haudatozen urteetan beste enpresa batzuei adjudika-tzeko baldintza bat dago: artxiboa behin eta berrizlekuz aldatu behar da, eta horrek, datuen segurta-sunari eta konfidentzialtasunari dagokienez, ara-zoak ekarriko ditu, eta leku-aldatze horiek, gaine-ra, kostuak handitu eginen dituzte.

Teknika horietara jotzeak plantea ditzakeenbeste auzi txikiago batzuk ezertan kendu gabe,garrantzitsua iruditu zaigu hemen azpimarragarrie-nak nabarmentzea, kontuan har daitezen honela-ko konponbideak aztertzerakoan, are gehiagooraingoan bezala, haien formalizazioa eta exeku-zioa behatzetik heldu direnen kasuan.

Kontuan hartu beharra dago, gainera, adminis-trazio publikoek enpresa pribatuak kontratatzea ezdela artxiboarekin lotutako era honetako lan admi-nistratiboetara mugatzen; izan ere, horretara jot-zen da, baita ere, diru-bilketan laguntzeko, nomi-nak kudeatzeko, edo telefono bidezko laguntzazerbitzuetan dei gehiegi pilatzen direnerako. Kasuhorietan guztietan, kontratua hartutako administra-zioek beren egitekoez arduratzeari uko egiten ezbadiote ere, datu pertsonalen lagapen bat gerta-tzen da, eta halakoetan datu horien segurtasunaarriskuan jar liteke. Egoera horietan guztietan–gure antolamendu juridikoan lekua izan dezake-ten aukerak badira ere–, horretarako eskatzendiren baldintzak bete beharko dira eta, bereziki,txosten honen xedeari dagokionez, kontratua datupertsonalak babesteko arauetara lotuta egotearenondoriozkoak; izan ere, arau horien betetzea egi-aztatzeko eta haien auditoria egiteko behar direntresnak ezarri beharko dira.

Hori guztia dela eta, erakunde honen eginkizu-na ez bada ere administrazioen titularitatea dutenzerbitzuen zeharkako kudeaketa-formula horietarajotzea komenigarria den ala ez iritzia ematea, baigogoratu behar dugu edozein kasutan ere admi-nistrazioak berak kudeaketa eginen balu bezain-besteko bermeak exijitu beharko zaizkiela kontra-


56

tatutakoei, eta enpresak bete beharreko baldintzakez dagozkiola soilik kontratazio administratiboarenarloari.

Horrenbestez, ikuspegi horretatik heldu behar-ko diogu azterketari. Eta horretarako, lehenbizi,kontuan hartu behar dugu zerbitzu horiek kontrata-tzerakoan aplikatzekoak diren arauen esparrua;bigarrenik, kontuan hartuko dugu NafarroakoGobernuaren Ekonomia eta Ogasun Departamen-tuak arlo horretan egin duen kontratazioa etaharen deskribapena; azkenik, azken horiei kontra-jartzeko, kontratazio hori aipatu arauen arabera-koa den aztertuko dugu, eta azpimarra bereziajarriko dugu datu pertsonalen babesean.

a) Azken alderdi horretan, ahalegina egin duguazterketa ez mugatzeko soilik kasuan kasu exijitu-tako formazko alderdien betetzera. Horretarako,ahaleginak egin ditugu, baita ere, egiaztatzeko eakontratu-hartzaileak eta Nafarroako GobernuarenEkonomia eta Ogasun Departamentuak kontratuhoriek bete ote dituzten, betiere espediente fiska-letan bildutako datu pertsonalen konfidentzialtasu-na bermatzeko betebeharren ikuspuntutik.

b) Baldintza horietatik abiatuta, guztiz beha-rrezkotzat jo dugu lana bi zatitan banatzea, kontra-tuen edo aztertu beharreko zerbitzuaren arabera;bietan, txostenaren garapenari erreparatuta,antzeko egitura bat erabili dugu, xedearen etaedukiaren izaera ezberdina kontuan hartuta. Izanere, gure ustez, bereizirik aztertu beharrekoakdira, nahiz eta esparru juridikoari dagokion atale-an, esate baterako, aplikatzekoak diren xedapenakbatera adierazi ditugun, aztertutako bi kontratue-tan egiten diren aipamen asko eta asko bat baita-toz.

III. ESPEDIENTE FISKALETAKO AGIRIAK ARTXI-BATZEARI BURUZKO ONDORIO ETA GOMENDIOAK

I.- Administrazio publikoen artxiboen kudeake-tan kanpoko baliabideak sartzea berriki gertatu daeta badu legezko estaldura lehen aipatutako arau-dian; nolanahi ere, baldintzak bete beharra dago,bereziki kasuan kasuko kontratua datu pertsona-len babesaren gaineko aginduei lotzeari dagokio-nez, egokiro betetzen dela egiaztatu eta auditatze-ko bidea emanen duten tresnak ezarriz.

Araudi horren ikuspegitik eta datuen segurta-sunaren arloan kontuan hartu behar da, lehenen-go eta behin, aztertutako kontratuari datuen babe-sari buruzko lege organikoa aplikatu behar zaiola,kontratuan bertan ezartzen den bezala araudiarenaipamenak egitean; beraz, hasteko, lege testuhorrek 12.2 artikuluan ezartzen duenaren arabera,9. artikuluari lotzen baitzaio, kontratuan islatu

behar dira datuen segurtasuna bermatzeko etahoriek aldatu, galdu edo baimenik gabe tratatuedo ezagutzea galarazteko neurri teknikoak etaantolakuntzakoak, teknologiaren egoera, gordeta-ko datuen izaera eta horiek jasan ditzaketen arris-kuak, gizakien eskutik nahiz ingurune fisiko edonaturaletik etor daitezkeenak, kontuan hartuta.

Bigarrenik, aurrekoarekin loturik, aintzat hartubehar da datuen babesari buruzko lege organikoa-ren lehen xedapen gehigarriak aurreikusten duelafitxategi eta tratamendu ez-automatizatuak egokitubeharko direla lege horretara hamabi ur tekoepean 1995eko urriaren 24an hasita, hau da,2007ko urriaren 24a baino lehen.

Beste ondorio batzuen artean, hemen segurta-sun neurriei dagokienez interesatzen zaigunaribegira, horrek ekarriko du fitxategi eta tratamendumota horri aplikatuko zaizkiela ekainaren 11ko994/1999 Errege Dekretuaren bidez onetsi zenSegurtasun neurrien erregelamenduan aurreikusi-tako segurtasun mailak.

Aztertutako kasuan eta ogasunaren arloko datuedo fitxategiak direnez, erregelamenduaren 4.2artikuluak ezartzen du oinarrizko mailako neurriezgain erdi mailakoak ere bete beharko dituztela.Datuak Babesteko Agentziak ulertu du aginduhorretan jasotzen den ogasun publikoaren kon-tzeptuak barne hartzen dituen fitxategiak hauexekdirela: estatuko Tributu Administrazioaren Agentzi-aren ardurapekoak, autonomia erkidegoen esku-menekoak diren tributuei dagozkienak eta tokiogasunen ardurapekoak diren toki tributuen zergaerroldak.

Horrenbestez eta, nahiz eta une hauetan eskadaitekeen bakarra izan kontratuan datuen babesa-ri buruzko lege organikoaren 9. artikuluak aipatzendituen segurtasun neurriak, gure aholkua da baiegungo kontratuan ahal den neurrian bai arlohonetan formalizatuko diren hurrengoetan arautueta ezar daitezen kontratuen klausuletan ekaina-ren 11ko 994/1999 Errege Dekretuaren bidez one-tsi zen Segurtasun neurrien erregelamenduanaipatzen diren segurtasun neurriak, oinarrizkomailakoak eta erdi mailakoak.

Horrela, islaturik egonen dira kontratuan orainez dauden zenbait alderdi, besteak beste segurta-sun agiriarena, langileen betekizunak eta eginkizu-nak, segurtasun arduraduna, eskuratze fisikoarenkontrola, gorabeheren erregistroa, eta batez ereneurriak eta kontrolak datu pertsonalen babesariburuzko araudira egokiturik dauden eta norainojakiteko auditoria; hori guztia lagungarria izanenda, dudarik gabe, babesaren xede diren datuenkonfidentzialtasuna hobeki bermatzen.


57

Aurrekoarekin ere, irtenbide hori aukeratzen ezbada eta Datuen babesari buruzko lege organikoa-ren lehen xedapen gehigarrian aipatzen den epeaahitzeko asmoa egonez gero, zehaztu beharkolirateke eta kontratu indardunean lehenbailehensartu lege testu horren 9. artikuluan, 12.2 artikulu-arekin loturik, ageri diren segurtasun neurriak, etaziurtatu kontrol sistema egokien bidez kontratumota hori betetzean ez direla urratzen herritarreneskubideak, eta Datuen babesari buruzko legeorganikoak eskatutako konfidentzialtasun bermeakbetetzen direla.

Azkenik, neurri osagarri gisa, alde batetik sartubeharko litzateke kontratu mota horren klausulaadministratiboen pleguetan zerbitzu hauek azpi-kontratatzeko debeku espresa, eta bestetik, enpre-sa kontratu egilearentzat eta langileentzat lotesleaizanen diren konfidentzialtasun baldintzei buruzkoaipua ere ezarri.

II. Nafarroako Gobernuko Ekonomia eta Oga-sun kontseilariak berak eta departamentu horreta-ko arduradun batzuek esana da Gubertini-Armen-dáriz enpresari artxibo zerbitzuak kontratatzeaekarri duen egoera iragankorra dela eta aldi bate-rakoa, behin betiko irtenbidea eman artekoa.

Konponbidea da, iturri horien arabera, Nafarro-ako Tributu Ogasunaren artxiboak CordovillakoSAFEL zenaren nabean horretarako egokituko deneremuan gordetzea, horrek konponduko lituzkeela-ko espazio arazoak hurrengo urteetan.

Horretarako, kontseilar iak Parlamentukobatzordean eginiko agerraldian emaniko informa-zioaren arabera, nabe hori egokitzeko lanak amai-tu behar dira; 2002. urtean kontratatu eta 2003.urtean amaitzea zegoen aurreikusirik.

Departamentuak berak, hortaz, sistema zehatzbat aukeratu duenez artxiboak bere bitartekoekineta Nafarroako Gobernuaren lokaletan kudeatze-ko, aukera hori gauzatzeko neurriak hartu beharkodira. Hauexek dira gure gomendioak:

Nafarroako Tributu Ogasunak sortzen dituenagiriak zaintzeko behar den espazioa egokiroaztertzea, behin-behineko neurri iragankorrak har-tzea beste biderik uzten ez duten egoerak, deskri-batutakoa bezalakoak, eta horren ondorio txarrakberriz gerta ez daitezen.

Egun espazioak egokitzeko abian den proze-sua azkartzea, Gubertini-Armendáriz enpresareninstalazioetan dagoen dokumentazioa Cordovilla-ra, Nafarroako Gobernuak SAFEL zenaren nabeandituenetara lehenbailehen eramateko.

IV. TELEFONO BIDEZKO LAGUNTZA ZERBITZUARIBURUZKO ONDORIO ETA GOMENDIOAK

Nafarroako Foru Ogasunak 2001ean eginikosegurtasun auditoretzaren ondotik abian jarri ditu-en babes neurriak direla-eta, ogasunaren etaAtentoren telefono bidezko zerbitzuaren artekoharremana kokatzen da ekainaren 11ko 994/1999Errege Dekretuak, Datu pertsonalak dituzten fitxa-tegi automatizatuetarako segurtasun neurrieiburuzkoak, ezarri zuen egungo araudiaren aplika-zio egokian.

Halere, ezarritako segurtasun neurri horieksendotzeko zenbait alderdi hobetzeko asmoz,garrantzitsua izanen litzateke ohar hauek kontuanhartzea:

I. Ogasunaren suebakien log direlakoak azter-tzea ohikoa izan beharko litzateke, jakiteko zenbataldiz gertatu diren sartzeko ahalegin huts eginak,eta oso gomendagarria litzateke osatzea sarekonahigabeko bisitarien detektagailu batekin (IDS)eta zerbitzariko nahigabeko bisitarien detektagailubatekin (HIDS) WEB zerbitzarirako.

II. PINaren balio-epe bat ezar liteke, egunmugagabea baita, ez bada galtzen edo zergadu-nak berak eskatzen ez badu aldatzeko.

Ildo horretan nabarmendu behar ditugu identifi-katzaile bakarra –gehienetan IFZ– deitzen denaizateak ekar ditzakeen “arriskuak”, batik bat bideematen duelako informazioa arin eskualdatzekoadministrazio publikoen artean datu pertsonalenbabes eta erreserba erabatekoak errespetatugabe. Halatan, inguruko herrialdeetan, identifikaziozenbaki bakarra ematea Konstituzioaren bidezdebekatu da, Portugalen kasuan, hala ezartzenbaitu 35. artikuluak, edo, Frantzian gertatu dena,identifikatzaile horretan oinarritutako programekporrot egin dute, herritarrak ez zirelako fidatzenmodu horretan intimitatea babesturik egoteaz.

III. Atentok Ogasunera bidaltzen dituen postaelektronikoko mezuek barnean dituzten datuak(NAN eta PIN) alderatzeak isilpeko informazioagaltzea ekar dezake. Mehatxu horren aurreangomendioa da zertifikatuak erabiltzea eta Atento-ren eta Ogasunaren arteko posta elektroniko osoaigor dadin behar bezala zifraturik eta sinadura digi-tala duela. Beste aukera bat izanen litzateke era-biltzea Ogasunaren posta zerbitzarietan daudenposta kontuak, kontuan harturik Ogasunaren etaAtentoren arteko komunikazioak ezarria duelaazpiko zifratua.

IV. Atentoren ordenagailuetarako sarbideapasahitz bitartez murriztu liteke (datu pertsonalakbereizirik badaude ere).


58

V.- Lehenago definitu dugun bezala, ikuspuntuteknikotik telefono laguntza emateko zerbitzuaongi taxuturik dago enpresako zuzendaritzatik,baina Atentoren erabiltzaileek Datuen babesariburuzko lege organikoari buruzko oinarrizko pres-takuntza jaso beharko lukete eta aukera izan ira-kurtzeko segurtasun politikei buruzko eskuliburua,haiei dagokien zatia. Guk egindako galderei Aten-tok emandako erantzunetan aipatzen da teleope-radore guztiek “jasotzen dituztela, lanean hasiaurretik, Atento Teleservicios España S.Arensegurtasun politikari buruz behar diren erreferen-tzia guztiak”, baina praktikan frogatu ahal izandugu ez dela egia, zerbitzua ematen zuten pertso-netatik batek ere ez baitzuen segurtasun politikeiburuzko eskuliburuaren berri, are gehiago, zerbi-tzuaren arduradunek beraiek, hurrengo bi maile-tan, gainbegiraleak eta koordinatzaileak, zehazki,eta segurtasun arduradunak ez zuten ongi ezagu-tzen segurtasun dokumentu hori, eta beharrezkoaizan zen telefono dei batzuk egitea bulego zentra-letara eskuliburua aurkitzeko; Intranet bidez egiaz-tatu zen bazegoela, baina ezin izan genuen ikusi.

V. AMAIERAKO GOGOETA

Amaierako gogoeta gisa, eta txosten honenhasieran konfidentzialtasunaren kultura deitudenari buruz egiten genuen aipamenari berriz hel-duta, egia bada ere kasu honetan gure esku-har-tzeak kanpora atera diren bi zerbitzu zehatz azter-tu dituela eta, beharbada horregatik kezka edoalarma handiagoa eragin duela hala egiteak ekarditzakeen arriskuengatik, nabarmendu nahi genu-ke ez dela ahaztu behar datu pertsonalen babesa-ri buruzko araudian ezarritako segurtasun neurriaketa bermeak hor daudela, zein den ere fitxategiedo datu horien tratamendua egiteko modua.Babesa eta konfidentzialtasuna eskatu behar zaiz-kie datu pertsonalak dituzten fitxategi guztiei, bitar-teko informatikoz trataturik egon nahiz ez, admi-nistrazioaren mendeko langileek nahizkontrataturiko hirugarren baten mendeko langileektratatuak izan.

Logikoa eman dezake pentsatzeak lan horiekadministrazioaren beraren bitartekoz baliatuz egi-ten direnean arriskuak txikiagoak direla. BainaDatuen babesari buruzko Lege Organikoan ez diraikuspegi horretatik aurreikusten datu pertsonalendefentsa eta babesa, fitxategien edo tratamendua-ren erantzuleari datuak isilpean gorde eta zaintze-ko beharkizuna ezarriz baizik; beharkizun horrekbere baitan hartzen ditu datu pertsonalen trata-menduaren edozein fasetan esku hartzen dutenguztiak, eta fitxategiaren titularrarekiko harrema-nak amaituta ere irauten du. Konfidentzialtasuna-ren beharkizunak administrazio publikoen mende-

ko langileengan eta kasuan kasuko enpresarenmendeko langileengan du eragina (Datuen babe-sari buruzko lege organikoaren 10. artikulua).

Premisa horrekin, fitxategien titular diren admi-nistrazio publikoen eta erabiltzaileen jardunarenildo nagusia izanen da datuak erabiltzea soilikfitxategietako bakoitza sortzea eragin duen helbu-rua betetzeko.

Horren ondorioz, neurriak hartu beharko diraasmo hori ziurtatzeko, hala nola segurtasun siste-ma egokiak ezartzen jarraitzea, barne esparruanere bai, hirugarrenekin egiten diren kontratuetanezarritako baldintzak betetzen direla zaintzeaDatuen babesari buruzko lege organikoaren 12.artikuluari jarraikiz, erabiltzaileei jarraibideak ema-tea datuen erabilerari dagokionez dituzten behar-kizunen inguruan, eta abar.

Zeregin horretan ezin dugu esan gabe utziaipatutako lege organikoak Datuak BabestekoAgentziari atxikitzen dion eginkizun garrantzitsua,zehazki 37. artikuluak adierazitakoa, adibidez, a)letran honako eginkizun hau ematen baitio: “datu-en babesaren gaineko legeria betetzen dela zain-du eta haren aplikazioa kontrolatzea...”.

Horrela, 41. artikuluan, legeak berak aitortzendu autonomia erkidegoetan horrelako organoakizateak garrantzia duela eskubide horien erabileraegokia izatea kontrolatu eta babesteari begira,autonomia erkidegoek beraiek eta lurralde esparruhorietako toki administrazioak datu pertsonalakbiltzeko sortu edo kudeaturiko fitxategiak direnean.Aurreikuspen horietan oinarriturik Madrilgo erkide-goaren esparruan, Madrilgo Erkidegoak datu per-tsonalak tratatzeko informatikaren erabilera arau-tzeari buruzko apirilaren 21eko 13/1995 Legearenbidez sortu zen Madrilgo Erkidegoaren DatuakBabesteko Agentzia; geroago, ekainaren 16ko13/97 Legeak aldatu zuen eta egun helbide hone-tan du egoitza: Marcelo Spínola kalea, 14, 3. solai-rua, 28016 Madril. Madrilgo Erkidegoan datu per-tsonalak babesteari buruzko uztailaren 13ko8/2001 Legeak arautzen ditu datu pertsonalak.

Kataluniaren esparruan, Kataluniako Parlamen-tuak onetsi zuen lege batek, Kataluniako DatuakBabesteko Agentziari buruzko apirilaren 19ko5/2002 Legeak, eman zion hasiera prozesu arau-gileari.

Azkenik, Andaluziako Parlamentuak berrikionartu du tramitera Andaluziako Datuak Babeste-ko Agentzia sortzeko lege proposamen bat.

Horrexegatik aipatzen dugu hemen aukerahori, azter dadin Nafarroan ere ez ote litzatekeenkomeni horrelako organo bat sortzea, dudarik


59

gabe lagungarria izanen litzatekeelakoan Nafarro-ako administrazio publikoek datu pertsonalen era-bilera hobeki kontrolatzeko.

II. “ALTZUZAN (NAFARROA) DAGOEN JORGEOTEIZAREN MUSEOKO ETA MUSEO-ETXEA-REN ARTE ONDAREAREN KONTSERBAZIOARIBURUZKO TXOSTEN BEREZIA NAFARROAKOPARLAMENTUARENTZAT”

Parlamentuak erakunde honi eskatutako biga-rren txostenari dagokionez, ondoko orrialdeetanbiltzen dira haren sarreran azaltzen diren ideianagusiak, alegia, Jorge Oteiza jaunaren “klarionlaborategia” gisa ezaguna den txosten hori egitekoeskariaren oinarrizko ildoen erreferentzia zabala.Horrek ahalbidetuko digu atzematea lan honeninguruan izan diren gorabeheren garrantzia etakonplexutasuna, erakunde honek Jorge OteizaMuseo Fundazioarekin, Nafarroako Foru Adminis-trazioak fundazio horretako patronatuan dituenordezkariekin eta Kultura Departamentuko ardura-dunekin izandako harremanei dagokienez. »Hala-ber, txosten berezi horretan ondorio gisa eginikooharrak ere biltzen dira.

«TXOSTEN BEREZIAREN ALDERDI OINARRIZKO-AK

SARRERA

Foru Parlamentuko taldeek, beren iritziz herri-tarren interesekoak izan daitezkeen gaiei buruz,Nafarroako arartekoaren erakundeari txosten bere-ziak egin ditzan eskatzeko aukera, erakundeaarautzen duen legean aurreikusitako eskumenada. Areago, ararteko honek maiz gogora ekarritakoformula bat da, bi erakundeen arteko harremanadoitzeko bide egokia delakoan, gure erkidegokoeskubideen edo interesen defentsan sinkroniasustatzeko xedearekin.

Hori dela eta, Socialistas del Parlamento deNavarra parlamentu-taldeak eginiko eskaera, txos-ten honen abiapuntua alegia, bat dator oso era-kunde hau arautzen duen legearen asmoekin, baieta Parlamentuko taldeen eta arartekoaren era-kundearen artean lankidetza gero eta handiagoalortzeko nahiarekin ere; horri gehituko litzaiokehalaber interes handiagoa izatea herritarrek era-kunde honen aurrean kexa edo kontsulta bidezagertzen dituzten interesekiko, haien oihartzunaforu legebiltzarrera ailegatzen ez bada ere ordez-karitzaren arloko beste bide batzuetatik.

Nafarroako arartekoari txosten berezia eskatze-ko arrazoia, hau da, Altzuzako ingurunean (JorgeOteiza Museoa, artistaren Museo-Etxea eta JorgeOteizaren bizilekua izan zena...) metatu den onda-

re artistikoaren eta historiko-artistikoaren kontser-bazioa eta lanen egoera, erakundearen eskume-nen barruan dago, baina txostenaren xedea zenikergaiaren konplexutasunak –kasu askotan tekni-koa– zailtasunen bat ezartzen zuen, kontuan har-turik zein diren erakundearen bitartekoak.

Nolanahi ere, Socialistas del Parlamento deNavarra parlamentu-taldeak ez zuen aintzat har-tzen beharbada erakunde honen lan egitekomodua eta legez ezarririk dauzkan epeak. Eskuhartzeko dugun gaitasuna nahitaez loturik dagoikertu beharreko administrazioan edo bulegoadministratiboetan nahiz arduradunengan topatu-ko dugun balorazio borondatearekin. Arrazoia ezda erakundea arautzen duen legea, kautelazkoepeak aldez aurretik ezartzen dituena eta halatanerakundearen lanaren sendotasuna eta edozeinkexa-espedienteren gaia den administrazioarenbermea ziurtatzen dituena, baizik eta administra-zio horrek, informazio eskeei erantzuteko, aurrei-kusitako epeak modu egokian edo desegokianerabiltzea.

Funtsean, proposamenaren egilea izan zenparlamentu-taldeak eskaera egin zuenetik ikerketabehingoz abiatu arte (ordu batzuk geroago abiatu-ko bazen ere), edozein irregulartasun normaltasu-nez jantzi zuen denbora tarte bat izan zen. Etairregulartasun batzuek ez dute arrastorik uzten.Nahiz eta zantzu batzuen pisuak Altzuzako zoruanmarka uzteko ahalmena duen.

Jorge Oteiza Museoaren eta hura sostenga-tzen duen fundazioaren inguruan urte hauetansortu den errealitate informatibo konplexuaz hara-tago; jatorrizko proiektutik agian gertatu den urruti-ratzeaz eta entitate pribatu bat den fundazioarenbarreneko ika-miken erabilera mediatikoez harata-go, ezer gutxi izan da erraza –ez nintzateke ausar-tuko ez-zuzena esatera– txosten hau prestatzeaneta, logikari jarraikiz, azken buruan “ez-txostena”dela esan beharko dugu.

Informazio/kontrainformazio pila horri ezikusia-rena egiten ahaleginduko gara, jakinik ikertu beha-rrekoaren kontzeptuan berean sartzen zela eten-gabe, lausotzeraino sar tu ere, eta aztergaiahedatzen zutela “ondarearen” kontzeptuari buruzkokontzepzio irekiago baten esparruan eztabaidagai-tzak izanen liratekeen alderdietara; aitzitik, horrekikerketa eramanen luke beste maila bateko agerto-ki konplexuagoetara, erakunde honen lanak etazereginak nekez har litzakeenak.

Hortaz, txosten hau, “Altzuzan (Nafarroa) dago-en Jorge Oteiza museoko eta museo-etxeko arteondarearen kontserbazioari buruzko txosten bere-zia Nafarroako Parlamentuarentzat”, bereziki era-


60

kunde honi eskatutakoaren edukiaz aritzen gara:Jorge Oteiza Museoaren egokitzapena, artelanakOteiza jaunaren etxetik lekualdatzea eta Museoa-ren eraikinean horiek kontserbatzea. Txostenanoiz eskatu zen begiratu eta horren aurretik gerta-tutakoak ezagututa ikus daiteke ikerketa iraganekogertaera batzuen ingurukoa dela, dagoeneko bide-raturik (ordeztu, aldatu, hobetu, arindu, baloratze-ko moduko ebidentzia bezala desagerturik...) dau-den alderdi fisiko batzuei buruzkoa.

Txosten hau ahaleginduko da zehatz-mehatzkokatzen erakundeak izandako jarduna Parlamen-tuak bere eskaera luzatu zuen unetik aurrera; iker-keta, ukitutako administrazioaren eta haren ordez-karien borondatearen ez besteren arabera, abianjartzeko baliatu ahal izan ziren epeak argi etagarbi finkatzen; obra bikaina den Jorge OteizaMuseoaren errealitateari interes publikoek nahizpribatuek erantsi dioten konplexutasuna nabar-mentzen; foru administrazioak Jorge Oteiza MuseoFundazioaren esparruan izan duen inplikazio his-torikoa, gaur egungoa eta zuzena argitzen, bultza-da izan baita etapa desberdinetan eta mesfidantzatxosten honen prestakuntzari dagokionez.

Amaitzeko, esan liteke Foru Komunitateko arar-tekoaren Legeak xedetzat duen lankidetza asmo-ak –arartekoaren erakundearen bitartez Parlamen-tuaren eta administrazioaren interesek bat egiteko,ez elkar jotzeko, sistema bat antolatzea herritarrekedo haien ordezkariek plazaratutako aferak ebaz-teko– ez duela, oraingo honetan behinik behin,gauzatze egokirik izan. Atera daitekeen ondorioada administratuen artean zabaltzen doan joerak,alegia, administrazio publikoak zuzentzen dituzte-nen jarduna, gizarte baten kultura eta ondare-balioak bezalako ondasun ukiezinen ardura dute-nena ere, duina eta gardena izan dadin geroz etaindar handiagoaz eskatzeak, aurrean topatukoduela maiz, edozein ikerketa dela-eta, tentuz etazuhurtziaz egina bada ere, enbarazu keinu batedo, are gehiago, haserre kutsua ere nahitaezkoaden erakundeen arteko lankidetzan, kasu honetanbezala.

“Ez-txosten” bilakaturiko txosten honek datuakematen ditu ulertzeko zein harreman estua dago-en foru administrazioaren eta funts publikoekinfinantzaturik dagoen eta beraz inplikazio publikoagerikoa duen fundazio pribatu honen ibilerenartean, eta halaxe dela erakusten dute “VianakoPrintzea” Erakundeak igorritako agiriek beraiek,gure asmoetan zen eta Parlamentuaren eskaerarihobeki egokitzen zitzaion ikerketa errealerakobehar zen epetik kanpo igorri bazituzten ere. Datu-ak –errealitate objektiboa ezagutzeko interesadutenentzat zantzuak baino gehiago baitira– ema-

ten ditu, halaber, kudeaketa tekniko eztabaidatua-ren inguruan, Altzuzako museoa paratzeko zuzen-daritzari dagokionez, obraren lekualdatzeari dago-kionez eta egitasmoaren garrantzia –kalitatearenanahiz munta kulturala– zela-eta beharko zirensegurtasun bermeei dagokienez; kudeaketa, admi-nistrazio arduraduna den aldetik, ez dator bat pro-iektuak bere osotasunean duen tamaina kulturaleta ekonomikoarekin; eta ez oso arduratsua, osogardena ez izateagatik, txosten hau prestatzekodenbora guztian izan duen jarrerak itzalak ekarridituelako, aldez aurretiko defentsa interesatu etajustifikaezinaren itzalak; gertaeren soinuek lehena-gotik ere obra baten bikaintasunari eta gordetzenden duintasun etikoari ezarriak zizkieten itzalantzuei gehitu zaizkion itzalak. Jorge Oteiza hilazen ordurako.

Txostenaren ondoko sekuentziak, hala nola,pilatutako datu guztiak, hainbat jatorritakoak etahainbat egilek emandakoak, behar bezala balora-tzeko laguntza teknikoa eskatu izanak, arrazional-tasuna erantsi zion lanari, ezabatutako egunetakohistoria berridazteko aukeratik aldentzen gintuenarren. Eskultura, arkitektura eta Jorge Oteizarenobrako aditurik onenek ez zuten arrazoirik ikustenobraren neurriak eta denboraren joanak gainditu-tako gertaerak eta gorabeherak arakatzeko.

Batetik, Altzuzako Jorge Oteiza Museo Funda-zioaren testuinguru orokorrean administrazioarenkudeaketarekin zerikusirik ez duten alderdiakberrosatzen ahalegintzea alferrikakoa zelako usteosoa, ikusirik museoan azkenean kokaturiko obra-ren tamaina, eta bestetik ezinezkoa izatea berro-satzearen bidez ondorio askorik uztea agerian,gure ondarearen kudeaketa, beharbada, akastunaeta ausarkeriazkoa izan zela ez bada, aski argimintzatzen dira txosten hau ixteko komenigarrita-sunaz eta, beraz, bertan bildutako gertaeretatikabiatuta irakurketa zabalik utzi beharraz.

Txostenean ez dago balorazio teknikorik, salbueta administrazioak aurretik zalantzan jarritakobatzuk eta administrazioak emandako bestebatzuk eta zenbait iritzi publikok, politikok eta kul-turalek zalantzan jarri zituztenak. Gehien jota, bil-dutako informazioak baloratzeko moduko balioteknikoa du.

Txostenean ez da jaso baloraziorik aurrekoforu gobernuko hezkuntza eta kultura administra-zioak edo aurreko gobernuek Altzuzako instalazio-aren eta Jorge Oteizaren legatuaren inguruko egi-tasmo konplexu osoa garatzen betetakokudeaketaz.

Txostenean ez dago baloraziorik fundazioarenestatutuek duten konplexutasunaz, fundazioan


61

gobernuko goi mailako bi ordezkari egon arrengobernuko kide gisa, ez eta kontserbatutako onda-rearen beste aldagai batek, Oteizaren legatuakduen neurri kontzeptual, estetiko eta humanoarentamainako obra artistiko bat merkaturatu etazabaltzeko planek, duten orientazioa ere; aipatuta-ko guztia ondare-legatuaren kontzeptuan sartuahal da.

KLARIONAK

Txosten honen zati handi bat Jorge Oteiza jau-naren “Klarion laborategia” bezala ezagutzendenak biltzen dituen eskulturetan oinarritzen da.Eskultura horiek, duten garrantzia artistikoa etatxosten honetan deskribatzen diren gertakariakdirela medio, ikerketaren ardatz bilakatu dira, etahorrek ekarri du Oteiza Museoaren beraren bestekudeaketa-esparru batzuen azterketa planteatzea.

Hustuketa-patioan izandako ur pilaketaren era-ginez, klarionek kaltea jasan zuten zaindaria ohar-tu zen egun berean, 13an, baina toki horretan ber-tan gelditu ziren abuztuaren 7tik urriaren 13ra arte.Urriaren 28tik 31ra beste toki batera eraman zituz-ten eta, lantegira, berriz, egun batzuk geroago,azaroaren 5etik 7ra, hau da, Nafarroako Parla-mentuko kideek bisita programatua egin beharzuten egunaren bezperan. Bisita hartan, Museokokontserbatzaile Pilar del Valle andreak aipatu zizki-en Parlamentuko ordezkariei klarionak egotenziren patioan gertatu ziren ur-iragazteei buruzkoak.Egun batzuk geroago jakinarazi zitzaion ez zuelaadministrari gisa zerbitzu gehiagorik emanen;Altzuzako “Jorge Oteiza Museoa” Fundazioak lankategoria horrekin kontratatu zuen.

Arartekoak Altzuzako Museora eginiko bisitanere ez zitzaigun jakinarazi ur-iragazteak kaltetuzituenean lanak beste toki batean zeudela, ezgure bisitaren unean hartzen zituen gelan.

Horren garrantzia ulertu ahal izateko, komenida gogoraraztea, erakunde honen txostenak aipa-tzen duen moduan, Jorge Oteizari NafarroakoUrrezko Domina emateko ekitaldian, NafarroakoGobernuko garai hartako lehendakari Juan CruzAlli jaunak aipatu zuena bere mintzaldian: “Lanesperimental frenetikoaren bidez aurkitutako ildozorrotz eta geometrikoago bat baliatuz, Oteizak,emozio osagai oro alde batera utzita, objektibota-sunaren garaitza, zorroztasun geometrikoareninperioa ditu xede. Hortaz, ikuskizunari erdeinuegiten dion eskultura da, adimenak antzemanbehar duena eta azalpen arrazionala eskatzenduena, zentzumenezkoa baino gehiago, izaeraetiko, transzendente eta unibertsala duelako”. Klari-onak, artistaren sorkuntzaren oinarria, lan esperi-

mental frenetiko horren adierazpen laburraren zatigarrantzitsua dira.

Oteizaren eskultura lanek helburu esperimen-tala dute. Nazioarteko saria eskuratu zuen SaoPauloko Biurtekoan, 1957an, izen hori zuen fun-tsezko testu teoriko batekin batera aurkeztu zituenbere lanak. Aldi hartan, Oteizak ez zituen gehie-nez aurkeztu beharreko hamar eskulturak, 29eskultura lan baizik, 10 multzotan banatuak. Bereeraikitze esperimentaleko serie guztietako eskultu-rak aurkeztu zituen. Horien artean, obraren barre-netik argiarekin egindako ikerlanak: argi moduluaketa kondentsadoreak, disko-mozketek poliedroaneragindako irekidurak, poliedroa irekitzea Male-vitch kuboideen fusioen bitartez, espazioarendinamika esfera libre uztearen inguruan. Kuboarenbarreneko konklusio lanen aurretik eginiko languztia: eraikuntza hutsak eta kutxa metafisikoak,horiekin burutu zuen, 1959an, eskulturaren arloaneginiko lana.

Ulertu beharra dago Oteizak hizkuntzarenbarrenean egiten duela lan, unitate minimo batzukezartzen ditu, harremanak adierazi, espazioanartikulatzen. Bere obraren ezaugarri metalinguisti-ko horrek urrundu egiten du beste artista batzuen-gandik. Horri dagokionez, Oteizak behin bainogehiagotan gogorarazi zuen ezen Marcel Braue-rrek –Bauhausen fundatzailea Gropiusen bateraeta UNESCOren eraikinaren arkitektoa–, epaima-haiko kide izateko gonbidaturik zegoenak, Biurte-koaren erakustokian elkartu ziren batean ohartara-zi ziola: “Zuri, Oteiza, hau guztia ez zaizu batereinteresatzen (bertan erakusgai zeuden hamar kilo-metro pintura eta eskultura seinalatzen zituela),zuk hizkuntzaren barrenean egiten duzu lan”.

“Klarionen laborategia” izenez ezagutzendenak osotara biltzen ditu Oteizaren serie esperi-mental guztiak, konstruktibistak ez ezik zilindroairekitzetik abiatuta figurazioaren arloan egindakoesplorazioa ere, hain zuzen ere Arantzazuko esta-tuagintza ekarri zuena. Laborategiak egileak eska-la handiagoan eginiko obra osoa eta are gehiagobiltzen du. Monumentu-eskulturarako hainbat pro-iektu daude bertan, Londresen, 1952an aurkeztuzuen Preso Politiko Ezezagunaren aldeko Monu-menturako aurrelan batzuk barne. Halaber, pareta-ri buruz egin zituen bilaketetan negatiboan tratatu-r iko baxuerliebeak dituzten gisu-xaflak, etapareta-argiaren beirazko maketak, pinturaren arlo-an planoaren izaera hiperespazial berriari buruzeta estatuaren arloan hutsari buruz eginiko ikerke-takoak. Multzo esperimental guztiak agertzen dira,formatu txikitan. Egitura linealak, mugimenduandauden puntuen ariketa gisa, alanbrez eginikoak.Zinkaren gainean guraize jarraituez eginiko arike-


62

tak, planoan garapena espazioan, “hainbat asmoesperimental desberdinekin, eta batzuetan inolakoasmorik gabe, inertziaz, landa eremu eta soroakbalira bezala, zaindu beharrekoak. Mugikortasunazterlanak, faseak, balentziak, espazio etenak,tarteak, kateatze azterlanak, espazioen konber-gentzia, flotazioa”.

Gisu, alanbre, eskolako klarion, kontserba lataxume, zink eta egur xafletan gauzatua, bere pro-posamen esperimental osoa dago bertan miniatu-ran, hastapenetatik kutxa metafisikoetara, etageroagoko aldagaiak ere, hirurogeita hamarrekohamarkadakoak.

Altzuzan gordetako egile bilduma oso aberatsada, funtsezko obra ia guztiak baitaude; eskultura-gilearen ibilbidea dela-eta obrak ez zuen merkata-ritza sustapen handirik izan, eta obraren garran-tzia, egiazko altxorra, bakar bihurtzen duena dahain zuzen egilearen “Klarionen Laborategia” ize-neko bilduma osoa. Obra hori berarekin zegoenetxeko lan lekuetan, idatzi eta musika entzutenzuen estudiotik hasita eskultura lantegietara. Bera-rekin zituen ezinbestez, estetikari edo hizkuntzala-ritzari buruz hausnartzeko baliatzen zituen arbelakbezalaxe.

Horren interesa ez datza eskultorearen eskuakeginiko lanarekiko fetitxismo materialean, horrekez baitu zentzurik Oteizaren obran, baizik era obraosotara erakustean barnealdetik. Hortxe daudeeskultorearen sorkuntza indar guztia, haren pen-tsamoldea eta lan egiteko era, haren hautaketaketa baztertu zituen bideak, urrakortasun materializugarria duten 2.000 eskultura txikik baino gehia-gok osaturiko muin horretan.

Bartzelonako Arte Garaikidearen MuseokoEulàlia Boschek, Oteiza eta Oteizaren lana ezinhobeki ezagutzen duenak, 2000. urtean Kursaale-ko Kuboan eginiko Oteiza Huts erakusketarenkatalogoan hauxe idatzi zuen klarionen laborategi-ari buruz:

“Klarionen laborategia”. Ideien laborategia. Argilantegia. Itzalen edukiontzia. Hipotetikoa behatze-ko tokia. Intuizioak metatzeko tokia. Beharrezkoaez dena libre uzteko tokia. Lan lekua. Bizi lekua.Aldaketa eta trukaketa lekua. Heziketa eta jolaslekua. Mugimendua hautemateko talaia. Bakarda-de eta isiltasun denbora iragaten doan espazioa.Eginahal eta nahi denbora. Zalantzazko norabideadaraman orain jarraitua. Laborategia, lantegia edo,besterik gabe, etxea. Egoteko espazioa eta denbo-ra. Egindakoa ezagutzekoa. Etorkizun dagoenaeragitekoa. Klarionak eta arbelak. Jorge Oteizarenestatuen paisaia ezkutua. Klarionak eta arbelak.Haren testuen heldulekua. Sekula eten ez den arte

ikerketaren helmuga. Haren obrarekin topo egitenduen ikusle zorionekoaren abiapuntua. Klarionaketa arbelak. Hona hemen eskulturagile poetabaten legatua; harengandik lekuko bat jaso dugu,materiala eta ikusezina aldi berean. Klarionak,gizakiaren eskua haren irudimenaren sakon-sako-nera luzatzeko zereginarekin. Arbelak, sortzearden pentsamenduari eite zuzena emateko tokia.Argi eta itzaleko oroimen sendak. Oteizaren klario-nen laborategia konkista baten emaitza da. Kon-kista pertsonal bat, erronka bezala guri eskainia.Askatasunari eta sormenari irekitako ate bat,aitzakiarik onartzen ez duena. Arbelak eta klario-nak. Sotiltasunez eta irmotasunez hauts zuria berebaitan hartzen duten plano beltzak. Arbelaren bel-tza. Huts hutsa. Infinituaren edukiontzia. Klariona-ren zuria. Oteizaren O. Beltza, zuria, grisa etagorria”.

Altzuzako Museoak multzo hori osotara era-kusteko pribilegioa du, egile-fundazio mota honekberezkoa duen pribilegio berariazkoa. Perry Gree-neko Henry Moore Foundationek maketen lantegiaerakusten duen bezala, eta Oteizaren kasuaneskultore britainiarrarenean baino askoz adieraz-garriagoa da, Oteizaren obrak duen ezaugarrimetalinguistikoa dela eta.

Multzoaren garrantzia eta haren hauskortasunizugarria –obra gehienak gisuz, klarionez edo kali-tate txikiko metalez eginak dira, kanpoko babesikgabe– kontuan hartuta, beharrezkoa da ahal denarretarik handienarekin zaintzea kontserbazioa,besteak beste, bereziki kaltegarria zaien hezetasu-netik babesteko. Fundazioaren betebeharra da egi-learen legatua behar den bezala kontserbatzea,eta lan hauek neurri zorrotzenak behar dituzte,Altzuzako eraikinean zorrotz aplikatu beharrekoak.

Klarionen laborategia multzo bikaina da, pare-korik ez duena eta ez inola ere maila txikiagokoobra, ez bada neurri txikikoa delako eta materialakxumeak direlako. Ukaezina da eskultorearen obrariburuzko ikerketari begira garrantzi handia duela,bai eta erabilgarritasuna ere hezkuntzaren arloan.Oteiza bere-beran da, oteiza hutsa, eta bere obraosoaren xedea ulertzeko gakoa.

ONDORIOAK

Txostenean bildutako informazioa kontuan har-tuta, hauxe da erakunde honen iritzia:

• Ezinezkoa izan da ezagutzea –ez une ezmodu egokian– foru administrazioak uneoro, hauda, 2003ko martxoaren 31ren aurretik, egun horre-tan bertan –arartekoak Altzuzako Museoa bisitatuzuen egunean– eta ondoren ere izan duen infor-mazioa.


63

• Datu horiek eskuratzeko ezintasun hori “Via-nako Printzea” Erakundearen laguntza falta ageri-koak eragin du; “Jorge Oteiza Museoa” Fundazio-ko buru Juan Huar te jaunak erakunde horr ieskuordetu zizkion bere ahalmenak.

• Lehenengo eta behin fundazio horretara,haren zuzendari Rosales jaunaren bitartez jogenuen arren, haren jarrera ere ez zen izan lagun-tzearen eta, gutxienez, egin beharreko txostenarenedukiari buruz hasieran mintzatzearen aldekoa.

• Foru gobernuaren ordezkariak Fundazioaren–entitate pribatua– patronatuan egoteak eta haieninplikazio konplexuak ez du biderik eman ikerketamodu arinagoan eta eraginkorragoan egiteko.

• Aitzitik, Foru Parlamentuko parlamentu-taldebatek informazio teknikoa besterik ez zena eska-tzean, erantzukizunen eskuordetze nahasia gerta-tu da interes pribatuen eta publikoen artean, herri-alde garatuetan gero eta irmotasun handiagozaldatu nahi den kudeaketa ereduaren erakusgarri.

• Txosten honetan bildutako datuak –eskatu etaazkenean “Vianako Printzea” Erakundeak bidalita-ko txosten teknikoa kenduta– Altzuzako JorgeOteiza Museo Fundazioaren parte-hartzerik gabelortu behar izan ditugu, horren arduradun nagusiekuko egin diotelako laguntzeari hala eskatu zaienaldietan, eta beti eskuordetu dutelako beren eran-tzukizuna, espresuki nahiz de facto, fundaziohorretan foru administrazioak dauzkan ordezkari-engan.

• Lanek, pilatutako hezetasunaren edo ur-har-tzeak –bertsioak bertsio– eragindako kalteak edonarrioak, eta egokitze eta segurtasun arloetanegondako akatsak zuzendu izanak datu objektibobatzuk –aurretik jasotakoak– eta informazio iturria-ren arabera kontrajarriak ziren iritziak alderatzekobeste aukerarik ez zuen ematen, eta ez zegoenondorio gehiagorik ateratzerik, ez baziren txostenhau egiteko sortutako zailtasunen ingurukoak.

• Behin akatsak konpondurik –eta bistan daizan zirela, horien tamainaren berri ez badagoere– ez legoke lotura logikorik ezagututako datueneta geroago eginiko ikerketa baten artean; gaine-ra, ikerketa horrek, museoen arloko kontserbazioeta instalazioko adituek egina ere, museoaren iru-dia eta, batez ere, Jorge Oteizaren obra etamemoria, kaltetuko lituzke berriz ere.

• Azaldu dugun iritziarekin bat datoz erakundehonek kontsulta eginiko adituak, eta denok ustedugu ez dela jada ikerketa bat egiteko garaia, ira-gan egin dela, edozein izanik ere haren emaitzaeta jakitera emanen zuenaren larritasuna, etaakats horiek aipatuko dituen beste datu berri oro-

ren gainetik, azpian dagoena dela entitate pribatubaten barne gatazka bat; beraz, entitate horrengain utzi diren herritarren interesetarako kalterik ezden bitartean, gure esku dagoen bakarra da gurenahia arazoa konpon dadin, interes pribatutik etaforu administrazioaren ordezkariek hartutako eran-tzukizun pertsonal eta politikotik”.

I- 05. 2003. URTEKO KEXEI BURUZKOBALIOESPEN OROKORRA

SARRERA

Guk eginiko lehen bi urteko txostenetan, hauda, 2001 eta 2002. urteei dagozkienetan, nabar-mendu genuen administrazioen jarduera adminis-tratiboa ikuskatzeak duen garrantzia. Izan ere, era-kunde hau arautzen duen legeak eginkizun horiesleitzen dio 1.3 artikuluan, betiere herritarreneskubideak eta askatasunak defendatzeko etahobetzeko xedearekin, hori baita erakunde honeneginbeharra.

Ikuskapen lan hori, betez ere, herritarrek admi-nistrazioekin dituzten harremanak direla eta aur-keztutako kexekin lotuta dago. Horretaz gain, era-kunde honek bestelako jarduketak ere garatu ditubere ekimenez. Horien bidez bestelako gaiakaztertzen dira, eskubideen defentsarekin etahobetzearekin lotuak, baina herritarrek oso gutxi-tan planteatzen dituztenak, gai horien tipologiadela eta.

Kexen bidezko ikuskapen-lanari buruzko txos-tenaren zati honetan islatu nahi ditugu, batetik,administrazioei oharpenen bat –legezko betebeha-rren gogorarazpena, gomendioa eta iradokizuna–egitea ekarri duten gai nagusiak. Baina bestalde,garrantzitsua iruditzen zaigu ikuskapen-jardueraegituratu dugun arlo edo gai bakoitzean –Nekaza-ritza, Hezkuntza, Ogasuna, Barnea, Hirigintza etaabar–planteatu diren auzi aipagarrienen ikuspegiorokorra, are gehiago kontuan hartzen baduguaurreko bi ekitaldietan antzeko lana egin dugula.

Lan hori bi helbururekin egiten dugu. Alde bate-tik, ezagutaraztea, kexen bidez planteatutako auzi-en aurrean gure jarrera adierazi eta administrazio-ei jarduketaren bat egitea gomendatu edo iradokidiegun kasuak. Horretaz gain, horrelako jarrera-hartzeak gertatu diren kasuak guzti-guztiak ezagu-tu beharrik gabe, lehen aipaturiko arloetako bakoi-tzean herritarrek gehien planteatzen dituzten etagarrantzia handiena duten auzien ikuspegi oroko-rra izatea nahi dugu.

Badakigu ez dela erraza ebazpenen testu osoairakurtzea, honekin batera doan CDan agertzenden moduan. Horregatik eman diogu jarraipena2001eko urteko txostenean hasitako lanari, kexa


64

eragiten duten gaiei buruzko eztabaida eta horienazterketa islatzeari alegia, administrazioei erakun-de honekin dituen harremanetan eskatu beharzaion argudioen mailako justifikazioa eta sendota-suna lortzearren. Aurten ordea modu berri batezegin dugu, CD formatuan hain zuzen.

Hiru urte daramatzagu lanean eta, gure ustez,bada garaia administrazio horietako batzuei era-kunde honekin dituzten harremanetan lankidetzaahalegin handiagoa egin dezaten eskatzeko; bate-tik, gai bati buruzko informazioa eskatzen zaiene-an, ahalik eta informazio gehien igor dezaten, etabestetik, guk eginiko oharpenen aurrean dutenjarrera gehiago eta hobeto azal dezaten. Hori delaeta, gure ebazpenak modu orokorrean islatzeare-kin lortu nahi duguna da administrazio horiek gureeskarien eta jarreren aurrean ematen duten eran-tzuna hobeto ezagutaraztea; laburbilduz, ikusi ahalizatea administrazio horietatik zeintzuek ahaleginegokia egiten duten arartekoaren Erakundearekindituzten harremanetan laguntza emateko eta,aldiz, zeintzuek labur-labur erantzuten dieten gureeskari eta ebazpenei, askotan aurkeztutako kexakbehar bezala aztertzea eta, batez ere, Parlamen-tuak agindutako moduan herritarrak babestea era-gotziz.

Aukera izan dugun bakoitzean azaldu dugu-nez, administrazio batengana jo eta hark laguntza-rik ematen ez badigu, ezin dugu bete erakundehonek esleiturik duen eginkizuna, hain zuzen ereKonstituzioak eta LORAFNAk aitortzen dituztenlibertate nahiz eskubideen babes-maila hobetu etaaldeztea, eta hortaz, uste dugu ezen bi aldeenarteko harremanak oinarri izan behar dituela elka-rrenganako konfiantza eta erakundeen arteko leial-tasuna. Nafarroako Foru Komunitateko arartekoariburuzko uztailaren 3ko 4/2000 Foru Legeak berakbabesten du ideia hori, 26. artikuluan, bertan hauxedatzen baita: “botere publiko eta erakunde guzti-ek laguntza eman behar diote Nafarroako ForuKomunitateko arartekoari lehentasunez eta presazharen ikerketa eta ikusketetan”.

Gure kasuan, gure ebazpenen edo iritzien edu-kia arretaz zaintzen saiatzen gara, bai baitakigu,gurea bermerako erakunde ez-loteslea den alde-tik, berebiziko garrantzia duela gure ebazpenenjustifikazio egokiak eta, gure irudikoz, eztabaidakezaugarri horiek betetzen laguntzeko moduetakobat da, hain zuzen, modu horretan islatzea gurejarduerari dagokion zatia kexak tramitatzean.

Lan horrek ere badu garrantzia herritarrekinditugun harremanetan. Herritarrei dagokienez,gure erabakiak azaldu eta arrazoitzeko ahaleginaare handiagoa izan behar da kexak tramitera onar-tzen ez diren kasuetan, askotan hori gertatzen

baita helarazten zaizkigun afera guztiak aztertueta ikertu ondoren. Bestalde, gure erakundeaarautzen duen legearen 21.3 artikuluan ageri denmanua bete besterik ez dugu egiten, kexak ezonartzeko zergatiak arrazoitu eta justifikatzerabehartzen baikaitu, bai eta herritarrari arazoa kon-pontzeko baliatu ahal dituen bide egokienei buruz-ko informazioa ematera ere.

Gure ikuskapen jarduera osatzen duten arloakaztertzeari ekinaz, arreta jarri behar dugu, aurrekobi txostenetan modu orokorrean egin genuenmoduan, eta beraz, arlo edo gai zehatz bati bere-ziki lotu gabe, administrazio-isiltasunaren erabile-ran. Izan ere, herritar askok jotzen dute gureganaadministrazioari eginiko eskariek edo bertan aur-keztutako idazkiek erantzunik jaso ez dutelako.

Jokabide hori izan da aurten aurkeztu dizkigu-ten hainbat kexaren arrazoia, eta hori behar beza-la jasota dago gure ebazpenak islatzen diren ata-lean. Hala ere, ez da aurreko urteetan bezainesanguratsua izan. Halaber, antzeman dugu auzihorietako bat dagokion administrazioari planteatudiogunean, horrek herritarrak eginiko eskariari edoaurkeztatutako idazkiari erantzun diola.

Hala ere, gure ikuskapen jarduera egitura osa-tzen duten arloak edo gaiak aztertzen hasi aurre-tik, behar bezala jasota utzi nahi dugu ohitura horioraindik ere badagoela. Arlo guztietan gertatzenda eta administrazio txarreko kasu argia da; izanere, kasu horiek gertatzen dira erakunde publikobatek nahitaez bete beharreko arau edo printzipio-en arabera jokatzen ez duenean.

NEKAZARITZA, INDUSTRIA, MERKATARITZAETA TURISMOA

2003. urtean zehar, nekazaritza arloan lurzati-en berrantolamendu prozesuekin loturiko kexagehiago aurkeztu dira. Kexa horiei dagokienez,prozesu horien prozedurazko alderdia aztertudugu gehienbat, baita prozesu horietan ukitutako-ek bere interesak defendatze aldera oharrak etaalegazioak aurkezteko izan dituzten aukerak ere.Izan ere, loteen edo lurzatien esleipenarekin zeri-kusia zuten aferak, orokorrean, funtsik gabekoakziren, ikusirik azterturiko auzietan aplikatu beha-rreko murrizketa portzentajeak.

Aurreko urteetan gertatu den moduan, atze-man da zenbait toki entitatek ez dutela jardunjabari publikoko ondasunak defendatzeko, nagusi-ki auzobideei dagokienez, eta hori dela eta aipatutoki entitate horiei arlo horretako betebeharrakgogorarazi behar izan dizkiegu. Baina kasu horiekalde batera utzita, merkataritzaren eta kontsumoa-ren arloan jardun dugu gehienbat.


65

Nabarmentzeko moduko lehen afera merkatarielkarte batek planteatu ziguna da. Elkartearenustez, Nafarroako Gobernuak Nafarroan merkata-ritza arautzen duen uztailaren 12ko 17/2001 ForuLegea ez garatu izanak ziurgabetasun juridikoaekarri du. Izan ere, lege horren hainbat arautangobernuari agintzen zaio erregelamenduen gara-pena egin dezan, legeak merkataritza txikiarentzataurreikusten dituen babes, sustapen eta moderni-zazio neurriak eraginkorrak izan daitezen.

Egia da hasieran ez zela jardunik izan, berezikisaltoki handien lurralde eredua erregelamendubidez garatzeari dagokionez; izan ere, legeak erre-gelamendu hori hilabeteko epean garatzeko agin-tzen zuen, Merkataritzari buruzko legearen printzi-pio inspiratzaileak edukiz hornitzeko funtsezkoelementua baitzen. Agindu hori ez betetzearenondorioz, apirilaren 4ko 25/2003 Foru Legea one-tsi zen. Lege horren bidez, Nafarroako merkatari-tza arautzen duen Foru Legea aldatu zen eta sal-toki handiak ezarri edo baimentzeko lizentziakemateari dagokionez, moratoria bat ezarri zen,saltoki handien lurralde ereduak indarra hartuartekoa. Eskura genituen datuak ikusirik, atzemangenuen 2003. urteko lehen seihilekoan hasi zelalegearen oinarrizko aurrikuspenak edukiz hornitze-ko lanean, abian ziren tramitazioak bukatzea era-gotzi gabe.

Horrela, 2003ko martxoaren 7an argitaratu zenNafarroako Aldizkari Ofizialean (NAO) Merkataritzaeta Turismo zuzendari nagusiaren urtarrilaren15eko 29/2003 Ebazpena. Horrez bidez agintzenda Nafarroako saltoki handien lurralde ereduaonesten duen foru dekretu proiektua argitaratzea.Testu horretan aipatzen den moduan, lurraldeeredu horren bidez saihestu nahi da saltoki horienugaritze kontrolgabea, zeren eta, “hala ugaldukobalira, zaila izanen litzateke gaur egun daudenmerkataritza eremuek irautea eta horrek nagusita-suneko egoera onartezinak sortuko lituzke merka-tuan”.

Bestalde, 2003. urtean merkataritza txikiarilaguntzeko neurriak garatzen dituzten hainbat arauonetsi dira, 17/2001 Foru Legearen 76.2 eta 77.artikuluek xedatutakoari jarraikiz. Horrela, 2003koekainaren 6an argitaratu zen NAOn 125/2003 ForuDekretua, maiatzaren 19koa, merkataritzaren sek-toreari laguntzeko neurriak arautzen dituena. Ber-tan hainbat programa zehazten dira (merkataritza-ren sektorea indartzeko programa; merkatarienelkarteak eta enpresen arteko lankidetza sustatze-ko programa; prestakuntza programa).

Gaixo zeliakoentzako elikagaiek sortzen dituz-ten arazoak ere aztertu ditugu, bi alderdi kontuanhartuta. Alde batetik, elikagai horien kostu handia

eta gaixotasun hori dutenek horiek erosi ahal iza-teko dituzten aukerak. Bestetik, gaixo horiek erosibehar dituzten produktuak etiketatzeko modua.

Azken alderdi horri dagokionez, gaixoek adie-razi ziguten ohikoa dela etiketan ez aipatzea pro-duktu horiek glutena duten edo ez, eta aipatuzgero, ez dute adierazten kopurua. Informazio horietiketan agertuko balitz, erraz egiaztatu ahalkolitzateke produktua pertsona horientzat egokia denala ez.

Bada arau bat zeliakoentzako jaki berezien eti-ketak arautzen dituena, hain zuzen Jakiak etiketa-tzeari, aurkezteari eta iragartzeari buruzko uztaila-ren 31ko 1334/1999 Errege Dekretua, EuropakoParlamentuaren eta Kontseiluaren urtarrilaren27ko 97/ 4/CE zuzentarauak xedatutakoa barnekoordenamendu juridikora sartu zuena. Baina halaere, gure ustez beharrezkoa da etengabeko ikus-katze lana egitea arlo horretan, araudia egiazbetetzen den egiaztatze aldera.

Ildo horri jarraikiz, jakinarazi zitzaigun 2000.urtean zeliakoen eta alergikoen senitartekoenelkarteek Nafarroako Gobernuari laguntza eskatuziotela, gaixo horiek normalean hartzen zituztenproduktuak kontrola zitzan, eta, horren ondorioz,Kontsumo Zerbitzuak produktuen zerrenda batprestatu zuela eta kontsumo alorreko ikuskariekproduktu horiek kontrolatzen dituztela eta laborate-gira bidaltzen dituztela, etiketak eta edukia azterditzaten. Jarduketa horien emaitzak ere bidali ziz-kiguten.

Horiek ikusirik, eta azken atal honetan lan horijada egiten den arren, produktu horiek finantzatze-ko edo erosten laguntzeko balizko moduen aferak,bereziki errenta maila baxuenetakoa duten gaixo-en kasuan, arazo izaten jarraitzen du, eta ez dainongo konponbiderik ezarri. Horrek kontuan har-tzeko moduko arazoak ekartzen dizkie gaixoei etahaien senitartekoei.

Azkenik, nabarmendu nahi dugu kontsumo alo-rreko zehapen espediente batzuetan jarraitutakoprozedura eta arbitraje sistemaren funtzionamen-dua aztertzeaz gain, lehenengo aldiz hainbat kexajaso ditugula, saltzaile ibiltarien instalazioek bere-ziki sanferminetan sortutako arazoei buruzkoak.Erakunde honen esku-hartzeak ahalbidetu zuensaltzaileei jai horietan instalatzeko baimena ema-tea; izan ere, Iruñeko Udalak oso denbora gutxire-kin ezagutarazi zituen postuak banatzeko ezarrinahi zituen hainbat aldaketa. Hurrengo urteetarakogai hori berrikusteko konpromisoa hartu zuen Uda-lak.


66

GIZARTE ONGIZATEA

Gizarte ongizatearen atalean, baliabide nahiko-rik ez duten eta batzuetan haien egoera zaila kon-pontzeko baliabide egokiak lortzerik ez duten per-tsonen kasuez gain, halakoak urtero izaten baitira,iritsi zaizkigun hainbat kexa nabarmendu nahi ditu-gu. Hain zuzen, familia jatorriari buruzko informa-zioa lortu nahi zutenei Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria Departamentuak lehengo NafarroakoAmen eta Umezurtzen Etxeko datuak eta agiriakikusteko baimenik ez ematearen ondorioz aurkez-tuak.

Aztertutako kasuetan adierazi genuen, gureustez, pertsona horiei baimena eman beharkolitzaiekeela, Departamentuko artxiboetako senitar-tekoei buruzko datuak eta agiriak ikusteko –ezordea besterik, bistakoa denez–, eta horretarakoarrazoiak, nagusiki juridikoak, zabal azaldu genitu-en.

Espediente horiei dagokienez –xehetasun han-diagoz deskribatuta daude kexa esanguratsueneiburuzko atalean–, aipatu behar dugu inplikaturikodepartamentuek ardura handiagoz jardun eta era-kunde honekin lan egiteko jarrera hobea azaldubeharko luketela. Izan ere, espediente guztietan,Gizarte Ongizate Departamentuarekin harremane-tan jarri eta haiei buruz eskatutako txostena erebidali ondoren, Vianako Printzea Erakundea-Kultu-ra eta Turismo Departamentura bidali gaituztebehin betiko erantzunaren bila, eta kasu batean,gainera, Lehendakaritza, Justizia eta BarneDepartamentura ere jo behar izan dugu.

Hauxe da Gizarte Ongizate Departamentuakhorrela jokatzeko eman zuen arrazoia: “Uztailaren4ko 206/2003 Foru Dekretuaren bidez (uztailaren5eko 86. Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitara-tua) Kultura eta Turismo Departamentuaren egitu-ra organikoa ezarri da, eta hortik aurrera Artxiboeneta Dokumentu Ondarearen Zerbitzuari eta Onda-re Historikoaren Zerbitzuari dagokie NafarroakoUme Abandonatuen Etxeko espediente eta gauzaguztiak tramitatzeko, kudeatzeko eta gordetzekoeskumena”. Hori dela eta, gai horri buruzko kexekinloturiko edozein informazio nahi izanez gero, Via-nako Printzea Erakundea-Kultura eta TurismoDepartamentuari eskatu behar genion eta harieman genion gure gomendioen berri, horiei buruz-ko jarrera ager zezan.

Egia esateko, Departamentu horrekin hainbate-tan harremanetan jarri ondoren, ezin izan genuenjakin zein zen Nafarroako Gobernuaren iritzia era-kunde honek eginiko gomendioei dagokienez; etalarriagoa dena, horrek galarazten zigun kexak aur-keztu zituztenei esan ahal izatea datu horiek esku-

ratzeko baimenik emanen zitzaien, guk kasu hori-etako batzuetan defendatzen genuen moduan.

Azkenik, txosten hau prestatzen amaitu aurretikjaso genuen Vianako Printzea Erakundea-Kulturaeta Turismo Departamentuaren erantzuna, edukia-ren aldetik berdintsua kasu guztietarako. Bertankontseilari jaunak aipatu espedienteetan plantea-tutako kasuen modukoak aztertu ahal izatekojarraitu beharreko prozedura azaltzen zuen, Nafa-rroako Gobernuaren baitan artxiboen arloan eginden berregituraketatik hasita, departamentuakhorrekin loturiko eginkizun guztiak bere gain hartuartekoa, baita “lan ildoak eta, are gehiago, berari-azko unitate mistoak” ezartzeko beharra ere.

Gure ustez, erantzun horren bidez ez zaioerantzun egokia eman erakunde honek eginikoeskariari. Izan ere, gaiaren garrantzia kontuan har-tuta, gure eskakizuna ahalik eta zabalen argudia-tzen eta funtsatzen saiatu ginen, eta erantzuneanantolamenduzko eta prozedurazko arrazoiak emanzitzaizkigun, nagusiki, horri buruzko erabakia atze-ratzeko.

Espediente hauekin eta hauen azken emaitza-rekin gertatutakoa kezkagarria eta desegokia dagaur egungo administrazio batentzat. Izan ere,auziari buruzko azken erantzuna jaso arte izanden atzerapenaz gain, kontuan hartu behar dapertsona horiek administrazioari berari eskatu ziz-kiotela datu horiek aldez aurretik. Eta horretazgain, azken erantzun horrek gai honi konponbideaematea are gehiago atzeratzen du, eta ez konpon-bideari buruzko inongo argitasunik ematen. Edo-nola ere, konponbidea, “beharrezkoa balitz, ezar-tzen diren lan ildo eta berariazko unitate mistoen”mende geratzen dela dirudi, bidalitako txosteneanhitzez hitz aipatzen denez.

Aipatutako guztia espediente horiek direla-etaharremana izan dugun bi departamentuez esandaiteke: Vianako Printzea Erakundea-Kultura etaTurismo Departamentua eta Gizarte Ongizate,Kirol eta Gazteria Departamentua alegia, eta halajakinarazi diegu bi departamentu horietako titula-rrei. Dirudienez, antolamenduarekin loturiko arra-zoien bidez auzi horri buruzko erabaki bat hartzeaatzeratu nahi da, edo hori ondorioztatzen dabehintzat emandako erantzunetik. Hori dela eta,antolamenduari buruzko kontu horiek eragina duteukitutako pertsonengan, eta pertsona horiek ezlukete halako zalantzarik jasan beharko azalduzaizkigun arrazoiak direla medio.

Laguntzen arloan, hainbat gai aztertu ditugu,hala nola Iruñeko Udalak ezgaitasuna duten per-tsonei bono-taxia erosteko ematen dizkien dirula-guntzak, edota Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazte-


67

r ia Depar tamentuak zahar-etxeko egonaldiaordaintzeko adina dirurik ez dutenei ematen dizki-enak. Hala eta guztiz ere, horri lotuta nabarmendunahi dugu ekainaren 26ko 168/1990 Foru Dekretu-ak araututako dirulaguntzei buruz egin genuenazterketa, hain zuzen, departamnetu berak etxezetxeko laguntzarako ematen dituenei buruzkoa.Dirulaguntza horien xedea da onuradunari bereetxean bertan jaso beharreko zerbitzu pertsonalakematea, eta urtero garatu ohi da Nafarroako Gizar-te Ongizatearen Institutuko zuzendari-kudeatzaile-ak emandako ebazpenaren bidez. Ebazpen horrenbidez, dirulaguntza horiek emateko kontuan hartu-ko diren irizpideak eta aplikatuko diren baremoakonesten dira urte bakoitzerako.

Aipatu araudia aztertu ondoren, bereziki dirula-guntzak emateko aplikatzen ziren irizpideak etabaremoak, horiexek izan baitziren kexak aurkezte-ko arrazoia, gomendio bat egin genion GizarteOngizate, Kirol eta Gazteria Departamentuari,hurrengo urteei begira, dirulaguntzen xedeari etaberdintasunaren printzipio konstituzionalari hobetoegokitzen zaien araudi berria presta dezan, gureustez, aplikatzen ziren irizpideek ez baitzuten prin-tzipio hori erabat errespetatzen. Horretaz gain, etaformari dagokionez, gaia ikusirik eta jende askorizuzentzen zaiola kontuan hartuta, gure iritzia adie-razi genion, alegia, araudi berria erregelamendubaten bidez onetsi behar zela eta, betiere, oso-osorik argitaratu behar zela Nafarroako AldizkariOfizialean, ordura arte ez baitzen hala egiten.

KULTURA, KIROLA ETA ELEBITASUNA

Kultura arloan hainbat kexa jaso ditugu, bainahorietako batzuetan ez dugu irregulartasuniksumatu, adibidez, Nafarroako Liburutegi Nagusianirakurleen eskura jartzen den eguneroko prentsamota dela-eta herritar batek erakutsitako desados-tasunean; edo ez dugu esku hartzeko eskumenik,afera esparru pribatukoa delako; horixe gertatuzen Espainiako Egile eta Editoreen Elkartearenjarduketari buruzko kexa batekin, hain zuzen elkar-te horrek establezimendu bati eskatzen zion zen-batekoa egile-eskubideak direla-eta.

Kirolaren alorrean, kirol federazioren baten jar-duketaren bat aztertu dugu, delegazioz, adminis-trazioarenak diren eginkizun publikoak betetzendituzten gaiekin lotuta. Horren arrazoia izan dagure ustez administrazio prozedurari buruzkoaraudiaren printzipio inspiratzaileak erabat aplika-tu behar direla, hala nola federazio horien espedi-enteetan dagoen dokumentazioa eskuratu ahalizatea eta interesatuek eskatutako agirien kopiajaso ahal izatea.

Elebitasunari dagokionez, ekitaldi honetanplanteatu zaizkigun gaietan zehaztasun handiagoaatzeman dugu, orokorrean. Hala ere, kasu batzue-tan, aurkeztutako kexen zioa izan da Nafarroakohainbat eremu eta administraziotako berrogei dei-alditan euskara jakitea derrigorrezkoa ez izateare-kin edota euskara ezagutzeagatik emandako pun-tuazioarekin ados ez egotea. Agerikoa da kexakaurkezteko modu horrek nabarmen eragoztenduela guk esku hartzeko aukera, eta hala adieraz-ten diegu horrelako kexak aurkezten dituztenei.Izan ere, kexa horiek orokorrak izateaz gain, kon-tuan hartu behar da ere administrazio publikoekautoantolaketari buruzko eskumen handiak etagarrantzitsuak dituztela eta, horren ondorioz, baitaplantilla organikoko lanpostuen konfigurazioariburuz ere.

Horrela, bada, euskaraz zuzentzen zaien herri-tarrari erantzuteko modua administrazioen ahal-menaren alderdi bat besterik ez da; hala ere, apli-kagarria den araudian herritarrei aitortzen zaizkieneskubideak bermatu beharko dira. Orokorrean,lanpostu jakin batzuk era zehatz batez konfiguratuizanagatik, hizkuntzen ezaguerari dagokionez,ezin da aldez aurretik juzgatu hizkuntza eskubide-ak urratzen direla. Aldiz, kasuz-kasu aztertu behar-ko da herritarrei egiaz nola erantzuten zaien, herri-tarrei aitor tzen zaizkien eskubideak kontuanhartuta. Soilik administrazio publikoak hizkuntzaeskubide horiek benetan urratzen dituenean eskuhar dezake erakunde honek; hala azaldu izandugu aurreko txostenetan, baita honetan ere,administrazioari gai horrekin loturiko hainbat jarrai-bide eman zaizkioneko kasuak azaltzerakoan.

Alor honetan gure esku hartzeko aukerekmuga bat izaten jarraitzen dute, administrazioare-kiko auzien jurisdikzioaren aurrean EuskararenLegearen aurka aurkeztutako helegiteak, hainzuzen. Pasa den urtean Nafarroako AdministrazioPublikoetan euskararen erabilera arautzen duenabenduaren 11ko 372/2000 Foru Dekretuarenaurka paratutako helegiteak genituen aipagai; aur-ten, berriz, gauza bera esan daiteke otsailaren10eko 29/2003 Foru Dekretuaren aurka aurkeztu-takoei buruz; izan ere, azken hori aurrekoarenordez eman zen, hain zuzen, haren aurka aurkez-tutako errekurtsoetako batzuen ebazpenarenondorioz.

Eta hori hala da, ez soilik gure erakundeaarautzen duen legearen 23.2 artikuluak hainbatkasutan esku hartzeko debekua ezartzen digula-ko; baizik eta, horretaz gain, Nafarroako AuzitegiNagusiko administrazioarekiko auzien salak2003ko irailaren 11n eta 12an 372/2000 Foru Dek-retuaren hainbat xedapeni buruz –adibidez, 18.3.


68

artikulua– emandako ebazpenen modukoek hain-bat interpretazio eta jarduketa irizpide ezartzendituztelako, eta logikoa denez, gai horri buruz eginnahi diren azterlanek horiekin bat etorri behardutelako. Izan ere, ebazpen horietan aztertzendiren xedapen horietako askorekin bat datoz2003ko azaroaren 6ko 29/2003 Foru Dekretukoxedapenak, eta foru dekretu hori lotu behar dauztailaren 30eko 203/2001 Foru Dekretuarekin,zeinaren bidez ezartzen baita Nafarroako ForuKomunitateko Administrazioaren eta haren erakun-de autonomoen plantillako zein lanpostu direneuskara jakin beharrekoak (Hezkuntza eta KulturaDepartamentuko irakasleenak kanpo direla) etazer jakite maila behar duten, eta zehazten baitazein lanpostutan hartu behar den euskara jakiteabeste batzuen arteko merezimendutzat.

Arestian aipatutakoa baztertu gabe, eta herrita-rrek administrazioekiko harremanetan jasandakoegoerei edo jarduketei buruz egiten dugun azter-ketarekin jarraituz, esan dezakegu aurtengo ekital-dian modu berezian islatu dugula herritarreizuzenduriko hainbat dibulgazio-liburuxkaren argi-talpenaren afera, baita argitalpena eremu euskal-dunean eta, bereziki, eremu mistoan, egitekomodua ere; izan ere, gai horri buruzko hainbatkexa jaso ditugu. Horren arrazoia da aplikagarriaden araudiak, kasuen arabera, argitalpenarenardura duen departamentuko kontseilariaren eskuuzten duela argitalpen horiek egiteko moduariburuzko erabakia.

HEZKUNTZA

Ekitaldi honetan ere, gehien aztertu dugun gai-etako bat eskolatzeari buruzkoa izan da, eta ikus-pegi bikoitzetik aztertu dugu. Horrela, matrikulaegiteko prozesuarekin lotutako gaiak aztertu ditu-gu, eta horretaz gain, arreta berezia jarri duguikastetxe publiko jakin batzuetan gertatzen ari denegoeran; izan ere, ikasle etorkin asko bildu dirabertan.

Aurreko urteetan azken arazo hori aztertzenhasi ginen, kasu isolaturen bat helarazi baitzitzai-gun, baina ekitaldi honetan arazoa orokortasuneta sakontasun handiagoz aztertu dugu. Horreta-rako, lehenik eta behin, Tuterako ikastetxeetan aur-tengo ikasturtean gertatutako egoera aztertu dugu–txosten honetako kexa garrantzitsuenei buruzkoatalean jasota utzi dugu–, eta, ondoren, antzekoazterketa egin dugu Iruñeko ikastetxeetan. Azter-lan hori prestatzen ari gara oraindik, baina dauzka-gun lehen datuen arabera, ondorioak Tuterakoikastetxeen kasuan islatu genituenen antzekoakizanen dira.

Gai horrekin lotuta, gure ustez, ikastetxe gutxibatzuetan dagoen benetako kontzentrazio egoerakeskatzen du lehenbailehen hezkuntza neurriakhartzea, gure erkidegoko hainbat ikastetxetan jadagertatzen ari diren diskriminazio prozesuei irmota-sunez aurrea hartzeko eta aurre egiteko, moduhorretan ikastetxe batzuetan gizarte arazoekinloturiko hezkuntza premia bereziak dituzten ikasle-ak biltzea saihestu eta klaseen eta ikasleen artekonahasketa susta dadin. Hori gertatu bitartean,beharrezkotzat jotzen dugu ukitutako ikastetxeekhezkuntza baliabide bereziak izatea, ikasle horienhezkuntza premia bereziei erantzun ahal izateko,eta horretaz gain, baliabide horiek aipatu ikasleekhezkuntzaren arloan jasaten duten diskriminazioeta desberdintasun egoera konpentsatzeko balioizatea.

Bestalde, jaso ditugun hainbat kexa 0 eta 3urte arteko haurren hezkuntza laguntzari buruzko-ak dira. Arlo horretako kexa nagusia da dagoeneskaera asetzeko adina postu ez direla eskain-tzen; baina aurten ziklo horren izaerari eta konfigu-razioari buruzko kexaren bat ere jaso dugu. Izanere, kexa hori aurkeztu duenaren ustez, hezkuntzaarduradunek ezarri beharko lukete 0-3 zikloa, etaberori konfiguratzerakoan hezkuntza irizpideakkontuan hartu beharko lirateke.

Gure aurreko txostenean nabarmendu genuenbeharrezkoa dela dagoen eskaintzari erantzutekoborondate sendo eta irmoa izatea. Ildo horri jarrai-kiz, gogora ekarri behar da Hezkuntzaren kalitate-ari buruzko abenduaren 23ko 10/2002 Lege Orga-nikoak exijitzen diela administrazio publikoeiberma dezatela eskolaurreko hezkuntzan beharadina toki eskaintzen dela, seme-alabei irakaskun-tza hori eman nahi dieten gurasoek aukera izandezaten etxetik gertu dauden ikastetxeetara era-mateko haur horiek.

Gaur egun, agerikoa da hori ez dela betetzen,eta gainera, oraindik ez dakigu 10/2002 LegeOrganikoa nola garatuko den Nafarroan. Izan ere,lege horrek modu isolatuan hartzen du etapa hori–LOGSEk ez bezala–, eta hezkuntza eta laguntzaizaera izanen duen berariazko eskolaurreko hez-kuntzako etapatzat hartzen du. Hala ere, autono-mia erkidegoei esleitzen die hezkuntza etapahorretako haurren laguntza antolatzeko eskumena,baita laguntza hori ematen duten ikastetxe eta era-kundeek bete beharreko baldintzak ezartzekoaere, betiere Gobernuak etapa horretako hezkuntzaalderdiei buruz emandako oinarrizko araudiarijarraikiz.

Erakunde hau gai horri buruzko txosten berezibat prestatzen ari da, eta bertan alderdi horiek etabeste batzuk ere aztertuko dira. Txosten hori


69

2004ko bigarren seihilekoan aurkezteko asmoadugu, gure iritzia kontuan har dadin etapa edoziklo horren behin betiko konfigurazioa prestatze-rakoan.

Hezkuntza premia bereziak dituzten ikasleeieman beharreko laguntza ere aztertu dugu, etahori aztertzeko arrazoia izan da, banakako kasu-ren batez gain, Tutera inguruko ikasle batzuek,ezgaitasuna dutenak, laguntzarik jaso ez izana.Izan ere, ikasturtean zehar, Hezkuntza BerezirakoBaliabideen Zentroak (CREENA) ikasle horiei fisi-oterapia tratamendua ematen zien ikastetxeanbertan; eskola oporraldian, aldiz, tratamenduaeten egin zen, horrek adingabeko horien bilakae-rari dakarkion kaltearekin.

FUNTZIO PUBLIKOA

Funtzio Publikoari dagokion atalean, karreraadministratiboari buruzko auziak izan dira gehienplanteatu zaizkigunak. Alde batetik, ospitale jakinbateko zerbitzuburu bat bitarte baterako izendatze-ko modua baliatu dugu administrazioari gogora-razteko, legeak aukera ematen badu ere halakolanpostu hutsak modu horretan aldi baterako bete-tzeko, halako aldi baterako izendapenak ez direlaerabili behar beharrizan iraunkorrak betetzeko,langileei buruzko araudiak berak ezartzen baituizendapen horiek aldi baterako izan behar dutela,eta kasua bada, administrazioak legean ezarritakobaldintzak betetzen direla justifikatu beharko du,izendapena orokorrean ezarritako gehienezkoepetik haratago luzatzea erabakitzen badu.

Langile edo funtzionario publiko batzuen mugi-kortasunari dagokionez, Nafarroatik kanpo lan egi-ten zuen estatutupeko mediku talde batek kexaaurkeztu zuen uztailaren 4ko 139/2001 Foru Dek-retuak ezarritako araudiari buruz, hain zuzennazio-esparruko lehiaketarako deitutako postuekinloturikoa. Azkenik, kexa hori artxibatu egin genu-en, 2003ko apirilaren 30ean Nafarroako AuzitegiNagusiko administrazioarekiko auzien salak eman-dako epaiaren ondorioz; izan ere, horren bidezatzera bota zen 139/2001 Foru Dekretuak gai horridagokionez ezarritako aldaketaren aurka aurkeztu-tako errekurtsoa.

Osasun Sistema Nazionalaren kohesioari etakalitateari buruzko maiatzaren 28ko 16/2003Legea onetsi izanaren ondorioz, ordea, autonomiaerkidegoek, arlo horretan, nahiz administraziokobeste batzuetan, hainbat neurri hartu beharkodituzte langileei dagokienez, a posteriori prozesuhorien garapen harmoniatsuagoa bermatzeko etalangileen mugikortasuna ziurtatzeko. Hala ere,Nafarroaren kasuan, aurreikuspen horiek egokituegin beharko dira, Foru Komunitateak, eskubide

historikoen ondorioz, funtzio publikoaren arloandituen eskumenak eta eskumen horiek betezekomodua kontuan hartuta; izan ere, eskumen horiekbetetzeko moduak ekarri du foru funtzio publikoariburuzko kode osoa izatea, alderdi guztiak arau-tzea xede duen araudia, alegia, estatuko legeria-ren mende ezer utzi gabe.

Prestazioei dagokienez, Nafarroako ForuKomunitateko funtzionarioak ukitzen dituen siste-ma arautzen duen martxoaren 5eko 10/2003 ForuLegeak ezarritako eskubide pasiboen erregimenberriari buruzko konturen bat aztertu dugu, baitaGizarte Segurantzaren kotizazioen eta daudenmontepioetako klase pasiboen araubidean egini-koen elkarrekiko konputu sistemarik ez izateakdakarren arazoa ere. Horretaz gain, nagusiki mon-tepio horiei atxikitako jubilatuek duten arazoa plan-teatu zaigu; izan ere, behar dituzten sendagaiakoso-osorik ordaindu behar dituzte eta, ondoren,Osasun Laguntza Zerbitzuari zenbateko hori itzul-tzeko eskatu, eta arazoa da zerbitzu horrek atzera-pen handiz ordaintzen diela.

Arazo horri dagokionez, saiatu gara irtenbidebat aurkitzen 186/2002 Foru Dekretuaren 4. artiku-luan ezarritako aurreikuspenaren bidetik, hainzuzen, Funtzio Publikoko Zuzendaritza Nagusiakbehar diren izapideak egin ditzan Osasunbideare-kin duenaren antzeko sistema bat Nafarroako Far-mazilarien Elkargo Ofizialarekin ezartze aldera.Baina arazoa oraindik ez da konpondu, aipatu iza-pideak ez baitira hasi ere egin.

Azkenik, funtzio publikoan sartzeko prozedureidagokienez, kexa aurkeztu zutenek baztertzaile-tzat hartzen zituzten muga edo baldintza jakinbatzuk ezarri ote daitezkeen aztertu dugu, halanola, suhiltzaile lanpostuetara sartzeko adina edopolizia lanpostuetara sartzeko gutxieneko altuera.

Horri dagokionez, kontuan hartu behar da justi-zi auzitegiek behin baino gehiagotan ezarri dutelagai hori, baita jurisprudentzia ezarri ere. Leheniketa behin, berdintasun printzipioak ez du eragoz-ten tratu juridiko berezitua aplikatzea; hala ere,tratu horrek zio objektibo eta arrazoizkoa izanbehar du, baita proportzionala ere, lortu nahi denxedea kontuan hartuta. Horretaz gain –jurispru-dentziazko doktrina sendotuaren arabera–, ondori-oztatu da horrelako baldintzak bat datozela legee-kin eta Konstituzioarekin, betiere oro har onartzendiren balio-irizpideen araberako tratu berezitu arra-zoizkoan oinarritzen badira.

Adinaren eta altueraren kasuan, atzeman datratu berezitua aplikatzen dela beste funtzionariolanpostu batzuen aldean; hala ere, baldintza hori-ek eskatzea arrazoizkotzat hartzen da, ez arbitrari-


70

otzat, zeren eta oro har onartzen baita egoera fisi-ko ona izatea –horretan zerikusi handia dute, bes-teak beste, adinak eta altuerak– ezinbestekoa delahalako lanpostuetan aritzeko, lanpostu horiekberariazkoak dituzten eginkizunen ezaugarriakkontuan hartuta.

OGASUNA

Hainbat udal zerga eta tasa kobratzeko jarrai-tzen den premiamendu-prozedura behin bainogehiagotan planteatu digute zorrak zituztela ezzekitenek, behar bezala ez jakinarazteagatik,edota eskatutako zenbatekoarekin ados ez zeude-nek, udaleko erregistroetako informazioa zuzenaez izateagatik. Aipatu prozeduraren barruan, zer-gadunaren ordezkoa ere aztertu dugu. Izan ere,figura hori erabat onartuta dago, bai Toki Ogasuneiburuzko Foru Legean, bai Tributuei buruzko ForuLege Orokorrean, nahiz eta batzuetan harridurasortu.

Pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaridagokionez, hainbat kexa jaso ditugu. Kexa horie-tan zalantzan jartzen da, besteak beste, aipatuzergari buruzko foru legean ezarritako gutxienekopertsonalagatiko kenkariaren murrizketa; izan ere,kexa aurkeztu duenaren ustez, horrek ezkongabe-ak baztertzen ditu, seme-alabarik gabeko alargu-nen eta banatutakoen aldean. Era berean, zalan-tzan jarri da araudi horretako beste aurreikuspenbat, hain zuzen, pentsio-planen onuradunek jaso-tako prestazioak lanaren etekintzat hartzea etazerga oinarrian sartzea.

Horretaz gain, zerga horrek etxebizitza kontueiematen dien tratamendua ere aztertu dugu; aldebatetik, kontu horretako saldoa zergapekoarenohiko etxebizitza lehen aldiz erosteko edo zahar-berritzeko –eta ez hurrengoetarako– erabili beha-rraren ondorioz, eta bestetik, kontu horietan sartu-tako zenbatekoak erabiltzeko epea dela eta, izanere, azken urteotan etxebizitza bat erosteko dau-den zailtasunak ikusirik, epe hori ez zen nahiko-tzat jotzen, eta Pertsona fisikoen errentaren gaine-ko zergaren Erregelamendua aldatzen duenazaroaren 10eko 673/2003 Foru Dekretuak horizuzendu eta zazpi urteko epea ezarri zuen.

Balio erantsiaren gaineko zergari dagokionez,aisialdirako baratze batzuen erosketari zerga-tasaorokorra aplikatu zitzaiola eta, horri buruzko kexaaurkeztu zutenei gogorarazi izan behar genienhori zerga hitzartua dela, eta, horrenbestez, baiEuropako araudian bai estatukoan ezarritakoa ain-tzat hartu behar dela, eta araudi horien arabera,halako kasuei ez zaiela tasa murrizturik aplikatzen.

Azkenik, Nafarroako Tributu Ogasunaren etaGipuzkoako Foru Ogasunaren arteko balizko koor-dinazio faltari buruzko kexa bat aurkeztu zuenenpresa batek, hain zuzen, bi administrazio horiekez zirelako ados jartzen enpresa horren egoitzaaldaketaren eraginkortasun data zehazterakoan,eta horren ondorioz, Nafarroako Ogasunak sozie-tate zergari eta balio erantsiaren zergari zegozkionzenbatekoak itzultzeko eskatzen ziolako. Hori zelaeta, enpresaren egoera ekonomikoa zaila zen, dirukopuru handia ordaindu behar baitzuen, nahiz etaondoren Gipuzkoako Foru Ogasunak itzuliko zion.

Azkenik, eta nahiz eta gaiaren funtsa, hau da,egoitza aldaketaren eraginkortasun data, ez azter-tu –izan ere, horri buruzko errekurtsoa aurkeztuzen administrazioarekiko auzietako epaitegian–,ezagutu nahi izan genuen zer formula eta aukeradauden bi tributu-administrazioak halako kontueta-rako koordinatu ahal izateko, administrazio zentra-larekin, adibidez, gertatzen den antzera. Gure jar-duketaren ondorioz, enpresa horri eskatutakolikidazioak deuseztatu ziren, eta ondoren beharziren jakinarazpenak bidali ziren Gipuzkoako ForuOgasunera, horrek deuseztatutako aitorpeneizegokien saldoa Nafarroako Tributu Ogasunaritransferi ziezaion. Hala, Nafarroako Tributu Ogasu-naren eta zergadunaren arteko saldoa erregulari-zatu zen eta Gipuzkoako Foru Ogasunarekin erre-gularizatzeko geratu zen.

BARNEA

Barneari dagokion atalean, kasu gehienek trafi-ko zehapenei buruzkoak izaten jarraiten dute,batzuetan Trafikoko Guardia Zibilak ezarritakoak.Zehapen horiei buruzko kexak arartekoaren aurre-an aurkeztu behar dira, gure eskumenetik at gera-tzen baitira.

Aztertu ditugun trafikoko zehapenei buruzkokasuetan –normalean udaltzainek ezarritakoak–,gure jarduketaren bidez jakin nahi izan dugu hala-ko zehapen prozeduretan administratuentzat ezar-tzen diren berme orokorrak errespetatzen otediren, eta horri buruzko jarraibideren bat ere emandugu, zeren eta, askotan, kexa aurkeztu zutenekplanteatzen ziguten bakarra zen zehapena jasozuten gertakariekin ez zeudela ados, eta haienbertsioa beste frogarik ez zuten aurkezten. Kasuhorietan, guk ezin dugu gaiaren funtsa aztertu;izan ere, aitortuta ditugun eskumenetatik kanpogeratzen da. Horretaz gain, gure iritziz, horri buruzizan daitezkeen desadostasunak adieraztekobidea karguen pleguari erantzuteko izapidea etahandik aurrerako alegazioak dira, bai ebazpenproposamenaren aurrekoak, bai haren ondorengo-ak.


71

Halaber, kexa horietako batzuk bulego edo gaihoriek jorratzen dituen aholkularitza zerbitzurenbatek prestatutako formularioetan aurkeztu dira,batzuetan zer jarduketari buruzkoa den eta horriburuzko xehetasunik ere eman gabe, eta hori ozto-poa izan da guk edozein jarduketa hasi ahal izate-ko.

Atal horretan, Iruñeko espetxean dauden presobatzuk askatzeko eskariak edota Frantziako hain-bat espetxetan bizi duten egoerari buruzko kexakjaso ditugu. Gure eskumenak kontuan hartuta, etazer gai ziren ikusita, horietako batzuk arartekoaribidali genizkion; beste batzuk, aldiz, Médiateur dela République izeneko Frantziako erakunde balio-kideari bidali genizkion, eta horretaz gain, kexakaurkeztu zituztenei jakinarazi genien halako kasu-ak Frantziako Batzar Nazionalaren Segurtasuna-ren Deontologia Batzorde Nazionalean planteadaitezkeela.

Azkenik, animaliek parte hartzen duten hainbatikuskizun egiteko eta baimentzeko baldintzak ereaztertu ditugu, hala nola Lodosako sokamuturraedota gure herrietako jaietan gero eta sarriago egi-ten den ostruken lasterketa, eta nabarmendugenuen jarduera horietako batzuk zeha daitezkeenjokabide gisa sailkatuta daudela. Horretaz gain,sakonki aztertu genuen herritar batek helarazizigun arazoa; izan ere, esparru nazionaleko tele-bista kate batek bere irudi batzuk zabaldu zituen,kalean gertatutako istilu batean Udaltzaingoakesku hartu zuenean hartutakoak.

Emandako azalpenen arabera, zegokion uda-lak baimena eman zion telebista kate horri udal-tzainei laguntzeko, haien jarduketei buruzko erre-portaje bat egiteko eta dauden telebista katedesberdinetako saioetan emateko xedearekin.

Horri dagokionez, eta jokoan ziren eskubideaksakonki aztertu ondoren, besteak beste, ohorerakoedo intimitate pertsonalerako edo familiarrerakoeta norberaren irudirako eskubidea eta informazioegiazkoa komunikatzeko eskubidea, zegokionudalari adierazi genion, berriro ere telebista kate-ren bati erreportaje bat egiteko Udaltzaingoarilaguntzeko baimena ematekotan, baldintza gisajarri beharko litzatekeela behar diren neurriak har-tzea, poliziaren jarduerak ukitzen dituen herritarrenoinarrizko eskubideen babesa eta errespetua ber-matze aldera.

JUSTIZIA

Arlo horretan, herritarrek desadostasuna adie-razten dute askotan epaileek haien interesen kon-tra hartutako erabakiekin, gehienbat hainbat epai-

rekin; izan ere, horien ustez, ez zaie irtenbide ego-kirik eman.

Horren haritik, kontuan hartu behar da bestebatzuetan ere aipatu duguna, hau da, epaitegieketa auzitegiek haien eginkizun jurisdikzionalazbaliatuz hartutako erabakiak ezin dituztela berriku-si botere judizialetik kanpoko erakundeek, Espaini-ako Konstituzioaren 117.3 artikuluan ezarri bezala.Erabaki horien aurka jotzeko, eremu judizialeanhorretarako dauden errekurtso jurisdikzionalakbaliatu behar dira.

Hainbat prozesu judizialetan izaten diren atze-rapen eta luzamenduei dagokienez, alderdi horikontuan hartzen dugu herritarren batek kexa hela-razten digunean. Aipagarria da herri defendatzaile-ari eginiko jakinarazpena, asko berandutzen aribaita Nafarroako Auzitegi Nagusiko administrazio-arekiko auzien salak aurkezturiko konstituziokon-trakotasun-auzia, azaroaren 2ko 17/1994 ForuLegearen arau-edukiari buruzkoa. Foru Lege horiNafarroako administrazio publikoen zerbitzuko lan-gileen estatutuak eta hori garatzeko erregelamen-du-arauek ezarritako ordainketa-sistemaren aplika-zioa erregularizatzekoa da.

Gai hori 2000. urtearen hasieran ere planteatuziguten, eta orduan aipatu auzitegiko lehendakari-ak jakinarazi zigun konstituziokontrakotasun-auzihori ebazteko prozesuan ez zela ohiz kanpokoatzerapenik gertatzen ari, kontuan hartuta auzihori auzitegiko osoko bilkurak ebatzi behar zuelaeta organo horrek lan karga handia zuela. Hori iku-sirik, herri defendatzaileari bidali genion afera, etaberak galdetu du auzitegian auzia zer egoeratandagoen eta noiz ebatziko den.

Abokatuen jardun profesionalari buruzko kexaugari jaso ditugu berriro; baita, lehen aldiz, proku-radoreen jardunari buruzkoak ere.

Kasu horiei dagokienez, kontuan hartu beharda –eta hala jakinarazten diegu guregana jotzendutenei– arlo horretan dugun ikuskapen ahalmenasoilik profesional horien elkargo ofizialen jardunariburuzkoa dela, eta, horretaz gain, elkargo horienadministrazio-alderdiaren gainekoak direla, zuzen-bide publikoko korporazioak diren aldetik. Halaber,guk esku hartu ahal izateko lehen baldintza daelkargoek jarduketaren bat egin izana.

Bestalde, gehien aztertu ditugun aferak diraelkargo horiek hainbat prozeduratan hartutako era-bakien alderdi formalei buruzkoak, hala nola era-bakiek izan beharreko motibazioa edota erabakihorien aurka jar daitezkeen errekurtsoen berriematea.


72

INGURUMENA

Arlo horretan, zarataren gaia da gehien plante-atu digutena ekitaldi honetan aurkeztutako kexe-tan. Gure jarduna hasi genuenetik, arazo horreklehentasuna izan du gure lanean; izan ere, herrita-rrek askotan jotzen dute guregana, administrazio-en ez jardutea dela eta –Nafarroako Gobernuare-na eta, bereziki, udalena– jasaten dituztenegoeren berri emateko.

Askotan aurreko urteetako espedienteak berri-ro ireki behar izan ditugu, orduan kexa aurkeztuzuenak berriro jo baitu guregana eta, zegokionadministrazioak arazoa konpontzen ahalegindukozela adierazi arren, kexa aurkeztera bultzatu zutenzarataren ondoriozko enbarazuak jasaten jarrai-tzen duela adierazi baitigu.

Aurreko urteen aldean berrikuntza gisa, ekitaldihonetan hainbat harrobitatik gertu dauden hirigu-neetan izaten diren arazoak aztertu ditugu, harro-bietako leherketek eragindako enbarazu eta dar-darak direla medio. Behin eta berriro gogorarazidugu derrigorrezkoa dela ikuskapenak egitea,baita kasuan kasuko baimenean ezarritako baldin-tzen eta neurri zuzentzaileen jarraipen egokia egi-tea ere. Hala ere, berriro ere kexa gehienak ostala-ritzako establezimenduekin loturiko enbarazuei etazaratari buruzkoak izan dira: tabernak, pubak,kafetegiak, diskotekak eta abar.

Gaur egun, zarata da, zalantzarik gabe, jende-aren bizi-kalitatearen gainbeheran eraginik handie-na daukaten kutsadura-elementuetako bat, etaauzokideen arteko gatazkak pizteraino iristen direneragozpenak ekartzen ditu. Gainera, jadanik egi-aztatu den bezalaxe, osasun fisikoari eta adimene-koari kalte egiten die, eta ondorio nahiz nahas-mendu psikologiko eta sozial larriak ekar ditzake.

Tradizionalki, zarataren eraginak ondoriogogaikarri soil gisa ikusiak izan dira. Gaur egun,ordea, baiezta daiteke zarata-eritasuna harremanaexistitzen dela. Osasunerako Mundu Erakundeakberak (OMEk, alegia) osasuna definitzen du, erita-sunik edo ezgaitasunik ez izate soilaz haratago,ongizate orokorreko egoera gisa: ikuspegi fisikotik,psikikotik eta sozialetik. Eta ingurumen-osasunekoadituek gero eta garrantzi handiagoa ematen diotezaratak eta gogait eragiten duten faktoreak kontro-latu eta maila onargarrietara murriztu beharrari.

Kutsadura akustikoa, batez ere hiri-ingurune-koa, arlo guztietan –eta, bereziki, aisialdia bizitze-ko moduetan– bilakaeran dagoen gizarte batekinzerikusi zuzena daukaten jarduera ugariren ondo-riozkoa, bizi-kalitatearen ikuspegitik kontuan izanbeharreko funtsezko faktorea da, eta, aldi berean,ondoez larria eragiten du bere kausak konpontzen

ez direnean. Horrek herritarrei erakartzen dien ero-sotasunik ezak zuzeneko eragina izaten du biziki-detasunean; horregatik, kutsadura mota hori kon-trolatzeak oinarrizko helburua izan behar duadministrazio publiko eskudunentzat, haiek eureningurumen-politikak taxutzen dituztenean.

Horri buruz, gogoan izan behar da ezen zara-tak eta kutsadura akustikoaren arazoak zerikusizuzena daukala ez ingurumenarekin soilik, baiziketa osasunarekin, ordena publikoarekin eta hirigin-tzarekin.

Gure Konstituzioak 45. artikuluan jasotzen duguztion eskubidea ingurumen egokiaz gozatzeko,bai eta hura zaintzeko betebeharra ere. Bizi-kalita-terako eskubidea ere aipatzen du, eta, halaber, 43.artikuluak aipatzen du osasunaren babeserakoeskubidea. Eskubide horiek ez dira zarata etakutsadura akustikoaren arazoak gehien ukitzendituenak edo horrekin zerikusirik handiena dutenbakarrak. Izan ere, haratago joanez, esan izan dagai honek ukitzen duela gure Konstituzioko 18.artikulua, eta horrekin hein berean lotuta dagoela.Artikulu horrek bermatzen du intimitate pertsonaleta familiarrerako eskubidea, bai eta bizilekuarenbortxaezintasunerakoa ere. Gero eta hedatuagoadago iritzi bat zeinaren arabera zarataren esku-sartzea modu berri bat baita eremu pribatuarenesparrua inbaditzeko; hain zuzen ere, gizaki orok,bere eskubidez, bere-beretzat eta bortxaezintzathar dezakeen eremua.

Zaratari buruzko azaroaren 17ko 37/2003Legeak arazo garrantzitsu bat dagoela onartzeaekarri du; legeak ezartzen dituen neurrietatik askoaplikatu ahal izateko, ordea, erregelamendu bidezgaratu behar dira eta ezarritako epeak agian luze-egiak dira.

Hori egin bitartean, Nafarroan gaur egun dauz-kagun jarduera sailkatuei buruzko araudia etaikuskizun publikoei eta josteta jarduerei buruzkoatresna baliagarriak dira arazo horri aurre egiteko.Horretaz gain, badugu zaratari buruzko araudiaere, ekainaren 8ko 135/1989 Foru Dekretuarenbidez ezarritakoa, nahiz eta eguneratu eta aipatu37/2003 Legera egokitu beharra dagoen, baitalege mailako arauen bitartez ere.

Hala ere, helarazten zaizkigun kexen ondoriozgai hori aztertzen hasi ginenetik, atzeman duguoso gutxi aurreratzen ari garela eta, horrela, jendeaskori ukatzen zaiola ingurumen egoki eta osa-suntsuaz gozatzeko eskubidea. Zaratak sortaraz-ten dituen arazoei aurre egiteko Nafarroako udalasko erakusten ari diren gaitasun eza benetankezkagarria da.


73

HERRILANAK ETA ZERBITZU PUBLIKOAK

Herrilanen arloan, berriro helarazi dizkigutehainbat azpiegitura publiko egitearekin loturikokexaren batzuk, nagusiki ondasuna desjabetzendenetik horri dagokion prezio zuzena ordaintzenden arte iragaten den denborak eraginda.

Horretaz gain, premiazko desjabetzapen-pro-zedura nolanahi erabiltzen da halako kasuetan,nahiz eta prozedura horrek salbuespen-izaeraduen eta bere erabilera behar bezala justifikatubehar den, eta hori ez dator bat administrazioakdesjabetuari prezio zuzena ordaintzeko hartzenduen denborarekin. Horrela bi zigor ezartzen zaiz-kio desjabetuari, zeren eta, ondasunen presakookupazioaren ondorioz jabetza kentzeaz gain, ezdu dagokion kalte-ordaina jasotzen arrazoizkoepean; izan ere, administrazioak ezarritako preziozuzenarekin ados ez badago, urteak pasa daitez-ke prezioa zehaztu arte, eta horrek ondorio larriakdakarzkio desjabetuari, babes judizial eraginkorre-rako eskubidea betetzeari dagokionez.

Hainbat herritako biztanleek salatu dute eremupubliko batzuk kontserbazio egoera txarrean dau-dela edota ez direla modu egokian mantentzen.Egoera horiek konpondu dira, inplikatutako udalekjarrera harkorra erakutsi baitute.

Txosten honek aztertzen duen urtean, gai batbehin eta berriro planteatu bada, zerbitzu jakinbatzuen funtzionamenduari dagokionez, gai horitelefono zerbitzuari buruzkoa izan da.

Halako kexak egiterakoan, ohikoa da erabiltzai-leak xehe-xehe azaltzea bere konpainiari errekla-mazioa aurkezteko komunikazio prozesuan izan-dako oztopoak, eta batzuetan, oztopo horiekkexaren beraren muin bilakatzen dira, prozesuaeragin zuten hasierako arazoen gainetik.

Dena den, aztertu ditugun kasuetan zerbitzupublikoaren betebeharrekiko arduragabekerianabarmena gertatzen zen, errentagarritasun txikia-goko jarduera-sektoreetan, hala nola, landa ere-muko telefono zerbitzuan, eta, Telefónicari infor-mazioa eskatu ondoren, arar tekoarenganabideratu ditugu, berak baitu gai horiei buruzkoeskumena.

Landa eremuko telefono zerbitzu eskariei eran-tzutean izaten diren atzerapenak, edota, nagusiden operadoreak hainbat eskariri ez erantzutekobalizko asmoa, kostu handia izateagatik, ez diragertatzen soilik linea berrien eskaera handia dela-ko; horiek Telefónicak operadore nagusi gisa duenjarrera bikoitzaren ondorio ere badira. Alde batetik,sektoreko gainerako enpresekin lehiatzen da, pre-zioei dagokienez, negozioak etekin gehien ematen

dituen esparruetan, eta bestetik, zerbitzu eskariberriei erantzuteko betebeharra du, baita errenta-garria ez denean ere, nahiz eta, batzuetan, abona-tu berriak Telefónicak linea berria instalatu bezainlaster konpainia aldatzeko aukera izan.

Zerbitzu publikoaren betebeharren mugakbehar bezala ez zehazteak eta administrazioakeskura dituen baliabideak ez erabiltzeak –halanola, telekomunikazioen ikuskaritza– erantzungabe geratzen diren eskarietan gertatzen direngorabeherak finkatzeko, ahalbidetzen dute erabil-tzailea denbora mugagabez egotea zerbitzurikjaso gabe.

Aipatu den moduan, eta gai hori Zientzia etaTeknologia Ministerioaren eskumenekoa bada ere,telefono lineak instalatzeko arreta faltarekin loturi-ko kasuak helarazi zaizkigunean, askotan Telefóni-cara jo dugu eta bere lankidetza eskatu dioguarazo horiei konponbidea aurkitzeko, eta horrela,kasu horietako batzuk konpondu egin dira. Kon-pondu ez diren kasuei dagokienez, arartekoaribidali dizkiogu, erakunde eskudunen aurreanbeharrezko urratsak egin ditzan.

OSASUNA

Arlo horretan, gehienetan planteatu zaizkigungaietako bat laguntza pediatrikoari buruzkoa izanda, bereziki Lizarrako eta Tuterako barrutietan.Horrela, zerbitzu horretako oinarrizko barrutietako-ren batean egindako berrantolaketaz eta pediatrabakoitzari esleitutako haur kopuruaz gain, Lizarraeta Tuterako ospitaleetako pediatriako larrialdi zer-bitzuaren antolaketaren arazoa ere planteatu digu-te. Hain zuzen, kexak aurkeztu zituztenek eska-tzen zuten zerbitzu horretan laguntza ematenduten medikuak pediatrak izatea.

Horren haritik, nabarmentzekoa da –eta halaxejakinarazi genion Osasun Departamentuari–, ospi-taleak kudeatzeko erabiltzen diren eskuliburuenarabera, osasunaren arloko profesionalen arteanerabateko adostasuna dagoela bigarren mailakoospitaleetako –Lizarrakoa eta Tuterakoa hala dira–larrialdi zerbitzuak antolatzeko moduari buruz;horien ustez, zerbitzu horietan larrialdietako sen-dagileek egon behar dute, baina, horiez gain,barne-medikuntzako sendagileak, kirurgia-oroko-rrekoak, traumatologiakoak, tokoginekologiakoak,anestesia zerbitzukoak eta pediatriakoak ere izanbehar dira. Horretaz gain, sendagile horiek ospita-lean bertan eta laguntza emateko moduan egonbeharko lukete. Guardia lokalizatuak soilik zerbitzubatean laguntza emateko edo lehen mailako ospi-taleetan egongo lirateke; izan ere, ospitale horie-tan oinarrizko larrialdiak bakarrik hartzen dituzte,


74

eta gaixoak beste ospitale espezializatuagoetarabidaltzen dituzte gehienetan.

Horrenbestez, gure ustez, bi kasu horietanbeharrezko ahaleginak egin behar ziren pediatria-ko larrialdi zerbitzuetan espezialista horiek egoteabermatze aldera, eta Tuterako kasuan OsasunDepartamentuak ezezkoa eman bazigun ere, Liza-rrako kasuari dagokionez, kontseilari andreakerantzun zigunez, zerbitzu hori ezartzeko beha-rrezko azterketa egiten ari ziren.

Bestalde, Nafarroako oinarrizko barrutietakoeta osasun zentroetako pediatria zerbitzuen funtzi-onamenduari dagokionez, jakin dugu Osasunariburuzko Foru Legearen arabera, herritarren osa-sun hezkuntza dela arlo horretako printzipio gidari-etako bat, 12.3.d) eta 15.1. artikuluetan aipatzendenez. Hezkuntza ezinbesteko elementua da osa-sunaren arloko profesionalen efizientzia hobetze-ko, zerbitzuaren erabiltzaileentzako hezkuntza pro-gramak abiarazteak eta garatzeak herritarrekeskatzen duten osasun laguntza arrazionalizatzeaahalbidetzen baitu.

Horrelako hezkuntza programak ezartzeakosasun zerbitzuaren efizientzia hobetzea ekarrikodu, eta hori onuragarria izanen da guztiontzat, baierabiltzaileentzat –haien haurrak gaixotzen direne-an lehenbailehen artatu behar baitira–, bai osasunarloko langileentzat, askotan eguneroko lanakgainditzen baititu. Ondorio horietara begira, kontu-an hartu behar da kasuren batean jakinarazi zitzai-guna, hau da, herritar batzuk urtean 30, 40 eta 50aldiz ere joaten direla sendagilearen kontsultara.Horren arabera, herritarren % 20k pediatriako kon-tsulten laguntza emateko denboraren erdia bainogehiago hartzen dute, eta horrek adierazten duosasun zerbitzuak ez direla modu egokian erabil-tzen.

Horren haritik, guk ere uste dugu zerbitzumedikoak arduraz erabili behar direla, zerbitzuhoriek modu egokian, hau da, benetan behardituztenean, erabiltzen dituzten erabiltzaileen kal-tetan atzerapenik ez gertatzeko.

Ospitaleetan edo osasun zentroetan laguntzaematerakoan izandako atzerapenari buruzko kasubatzuekin batera, kexa ugari jaso ditugu, osasunadministrazioak ezezkoa emateagatik, osasunzentro pribatuetan jasotako tratamenduen gastuaitzultzeko eskatu zaionean.

Gai horri lotuta, kontuan hartu behar da Osa-sunari buruzko Lege Orokorrean ezarritakoa, hauda, herritarrei osasun laguntza emateko betebeha-rra duten administrazio publikoek ez dietela horieigasturik ordainduko, herritarrek erabiltzen badituz-te lege horretan, berori garatzeko ematen diren

xedapenetan eta autonomia erkidegoek dagozkieneskumenak erabiltzean onesten dituzten arauetanezarritako osasun zerbitzuak ez diren bestebatzuk.

Xedapen honen salbuespen bakarra da osasunlaguntza premiazkoa, berehalakoa eta hil ala bizi-koa izanda, gaixoak Osasun Sistema Nazionaletikkanpo laguntza jasotzea. Kasu horretan, gastuhoriek itzuliko dira, baldin eta behar den moduanegiaztatzen bada Osasun Sistema Nazionalarenzerbitzuak erabiltzeko modurik ez dela izan, eta ezdela salbuespena modu desegokian edo gehiegi-keriaz erabili.

Legeak ezarritakoa eta halako egoerei buruzjurisprudentziaren interpretazio ugariak ikusirik,aztertu ditugun kasu gehienetan ez dugu arauzkanpoko jarduerarik atzeman administrazioarenaldetik gastu horiek ordaintzeari ezezkoa ematera-koan. Alabaina, aztertutako kasuren batean gaixo-ak osasun sistema publikora jo zuen, baina hanezin izan zioten konponbide egokirik eman berearazoari. Azkenik, zentro pribatuetara joan beharizan zuen eta han aurkitu zuen konponbidea; gureustez, kasu horretan administrazioak kostua beregain hartu beharko luke.

LANA ETA GIZARTE SEGURANTZA

Gizarte Segurantzaren pentsioen araubideanezarritako gutxieneko pentsioen urritasunaren ara-zoa behin eta berriro agertu da arlo honetan jasoditugun kexetan.

Gai horri buruzko hainbeste kexa izatearenarrazoia izan da, zalantzarik gabe, alargun-pen-tsioak osatzeko eta Lanbidearteko GutxienekoSoldatarekin berdintzeko sortu diren ekimenenondorioz Nafarroan piztutako eztabaida.

Ekimen horiek izandako gorabeheren ondorioz,kexatzeko bi arrazoi sortu dira. Alde batetik, ukitu-tako pertsonek ez zekiten azkenik laguntza horiemanen zitzaien, ezta zer bide baliatuz eginen zenere; eta bestetik, hainbat pertsonarentzat bidega-bea zen Nafarroako Parlamentua soilik alargun-pentsioez arduratzea; izan ere, beraiek jasotzenzituzten pentsioak ere ez ziren behar adinakoaketa ez ziren iristen Lanbidearteko Gutxieneko Sol-datara.

Arazo horietatik lehena konpondu da Pertsonafisikoen errentaren gaineko zergari buruzko aben-duaren 30eko 22/1998 Foru Legeko 67. bis artiku-luari testu berria ematen dion otsailaren 17ko1/2004 Foru Legea, alarguntasun pentsioengatikokenkaria arautzen duena, onestearekin. Bigarrenarazoa, aldiz, ez da konpondu.


75

Nahiz eta pentsio horiek arautzen dituen arau-tegia estatukoa izan eta horrek erakunde honenesku hartzeko ahalmenean eragina izan –gureeskumena Nafarroako Foru Komunitatera muga-tzen baita–, ezinbestekoa da herritarren eskariakaipatzea, sistemako gutxieneko pentsioen presta-zio ekonomikoen urritasuna dela eta. Izan ere,pentsio horiek bermatzen jarraitu behar da eta gai-nerako pentsio publikoen igoeraren batez besteko-aren gainetik igo behar dira, gaur egungo zenbate-koek ez baitute bermatzen adineko pertsonennahikotasun ekonomikoa, eta Konstituzioak ezar-tzen du botere publikoek pertsona horien baliabidenahikotasuna ahalbidetu behar dutela, pentsioegoki eta aldizka gaurkotuen bidez, horretarakoherritar gutzientzako gizarte segurantzako erregi-men bati eutsiz.

Hori dela eta, gure ustez beharrezkoa da egoe-ra horiek aipatzea Nafarroako Parlamentuarentza-ko urteko txostenean, beste ararteko batzuekhaien eskumeneko gaietan egiten duten moduan.Horren helburua da Parlamentuak behar direnneurriak hartzea, bai zuzenean, bai eskumenaduen administrazioaren aurrean, arazoa konpon-tzeko biderik egokiena aurkitze aldera.

Bestalde, berriz ere hainbat kexa aurkeztu diraezintasun iraunkorraren egoera, edozein graduta-koa, baden edo ez den zehaztearekin lotuta, baitalanerako ezintasunak baloratzeko epaimahaiek,uztailaren 21eko 1300/1995 Errege Dekretuarijarraikiz, egiten dituzten egoera horiei buruzkoberrikuspenekin lotutakoak ere; Nafarroaren kasu-an berrikuspen horiek Gizarte Segurantzaren Insti-tutu Nazionalaren Nafarroako Probintziako Zuzen-daritzak egiten ditu.

Horren haritik, eta nahiz eta kexa horietakobatzuk arartekoari igorri –estatuko administrazioorokorraren jardunari buruzkoak ziren–, kasu hau-etan esku hartzeko ditugun aukerei dagokienez,kontuan hartu behar da ezintasun graduak irizpidetekniko-medikoetan oinarrituta ematen direla, etahori dela eta, gure erakundeak ezin du balorazioteknikorik edo legearen aldetiko baloraziorik egin,ezta lanerako ezintasunak baloratzeko taldeak egi-niko balorazioa ordeztu ere.

Gure ustez, garrantzitsua da zehaztapen hauegitea; izan ere, antzeko egoera gertatu zaigugizarte ongizatearen arloan, norbaitek planteatudigunean ez dagoela ados Nafarroako GizarteOngizatearen Institutuaren mende dagoen Elbarri-en Balorazio, Diagnostiko eta Orientaziorako tal-deak onartutako ezgaitasun mailarekin.

Edonola ere, kasu hauetan gure jardunarenhelburua izan da arlo horretako erabakiek ezgaita-

sun mailari dagozkion datu eta balorazio guztiakizan ditzatela bermatzea, ez bakarrik administra-zio-egintzak arrazoitzeko betebeharrari dagokio-nez, baita administratuen eskubideen babesa ber-matze aldera ere.

HIRIGINTZA ETA ETXEBIZITZA

Hirigintzari buruzko atalean jasotako kexabatzuei dagokienez, hainbat udalek hirigintza pro-zesuak direla eta burutu dituzten desjabetzapen-prozedurak aztertu ditugu. Dena den, arlo horretanjasotako kexa gehienak hirigintzaren inguruko dizi-plina gaiei buruzkoak izan dira.

Izan ere, toki administrazio eskudunak lurzoru-erabilerari buruzko gaietan esku ez hartzea, hiri-gintza lizentziarik gabe edo bertan adieraztendena bete gabe eginiko obrak, baita eraikinensegurtasun eta osasungarritasun-baldintzak ere,izaten dira kexetan agertzen diren arazo gehienak.

Toki entitateek arlo horretan duten eskumena,hain zuzen lurzoru-erabilerak eta eraikuntza egin-tzak legearekin eta udalaren hirigintza planeamen-duarekin bat datozela egiaztatzekoa, bere osota-sunean bete behar da, eta nahiz eta hirigintzalizentziak araututako egintzak izan eta administra-zioak ez izan bere iritziaren arabera jokatzekoahalmenik, baizik eta soilik aplikagarriak direnarauekin bat datozen egiaztatzekoa, egiaztapenhori lizentzia eman ondoren ere egin behar da, etatoki administrazioek ezin dute inhibitu hirigintzarenarloan dituzten eskumenak betetzeari dagokionez.

Horretaz gain, gertakari horien aurrean azkarerantzutea are garrantzitsuagoa da, zein arlotangertatzen diren kontuan hartzen bada; izan ere, ezbada arin erantzuten, jada burututako eta hirigin-tza arloko ordenamendu juridikoarekin bat ez etor-tzeagatik behar bezala legeztatu ezin daitezkeenegintzak denborarekin antolamenduz kanpokoegintza edo egoera bihurtzeko arriskua dago.

Etxebizitzari dagokionez, aurkeztutako kexakbabes publikoko etxebizitzak esleitzeko prozedura-ri buruzkoak dira, nagusiki prozedura horietanparte hartu dutenei informaziorik ez ematearenedo informazio eskasa ematearen ondoriozkoak,baita kasuan kasu ezarritako baremoetako hainbatatalen aplikazioarekin bat ez etortzearen ondorioz-koak ere.

Etxebizitza bat eskuratzeko arazoa da herrita-rren kezka nagusienetako bat, eta halaxe adierazidigute jasotako kexa askotan. Merkatu libreak eza-rritako baldintza ekonomikoek, batez ere azkenurteotako prezioen igoera handiak, etxebizitza bateskuratzeko arazoak ekarri dituzte, eta hori delaeta, herritar gehienek sustapen publikoko etxebizi-


76

tzen eskaintzara jotzen dute, bai sustatzaile parti-kularren ekimeneko eskaintzara, bai administrazio-ak nagusiki sozietate publiko instrumentalen bidezegiten duenera.

Espainiako arartekoak koordinatzeko XVIII. jar-dunaldietan etxebizitza eskuratzeko arazoariburuzko lan tailer bat garatu zen eta horri buruzkoaipamena egin da txosten honen beste atal bate-an. Tailer horretako lehen ondorio gisa, ezinbeste-kotzat jo zen subjektu publiko guztien arteko elkar-lana arlo horretako esku-har tze publikoarentresnak diseinatzeko eta ezartzeko; halaber, sub-jektu publiko horiei eskatu zitzaien araudiak haieneskura jartzen dituen baliabideak egiaz abiarazte-ko.

Nafarroan, esku-hartze publiko horren oinarriz-ko elementuak izan behar dira Lurraldearen Anto-lamenduari eta Hirigintzari buruzko abenduaren20ko 35/2002 Foru Legearen aplikazioa, baitaetxebizitzari buruzko foru lege baten onespenaere; izan ere, Ingurumen, Lurraldearen Antolamen-du eta Etxebizitza Departamentuak iragarri duNafarroako Parlamentura bidaliko duela. Halaber,administrazioak aipatu arauen bidez ezarritakobaliabide eta neurriak erabili beharko ditu gauregun dagoen arazoa konpontze aldera.

Aurrekoa alde batera utzi gabe, gure ustez, arlohonetako arazo larriena baita, aurten, lehen aipatumoduan, babes publikoko erregimenen bati atxiki-tako etxebizitzen esleipen-prozedurei buruzkokexak aztertu ditugu nagusiki.

Hainbeste kexa jasotzearen arrazoi nagusia dasustapen bakoitzerako aurkezten den eskabidekopuru handia, eskaintzen diren etxebizitzenabaino askoz ere handiagoa; horren ondorioz, osogutxi dira etxebizitza bat lortzen dutenak, eta gai-nerakoek beste sustapen batzuetara jo behar dutehaien helburua erdietsi ahal izateko, eta askotanoztopoz beteriko bide luzea izaten da. Gainera,oztopo horiek areagotu egiten dira behin eta berri-ro eskabideak aurkeztu beharrarekin, horrekdakartzan ondorioekin.

Erakunde honek egoera aztertu du eta, lehenondorio gisa, Ingurumen, Lurraldearen Antolamen-du eta Etxebizitza Departamentuari gure iritziarenberri eman genion, alegia, arestian deskribatutakoegoera baztertu gabe, bistakoa zela esleipen-pro-zedura horiek lehenbailehen hobetzeko beharra.Gainera, horren haritik, administrazioaren zereginada, gure ustez, babesturiko etxebizitzen adjudika-zioa publizitate, lehia publikoa eta gardentasunprintzipioak errespetatuko dituzten prozedurenbidez egitea.

Sarrigurengo babes publikoko etxebizitzenadjudikaziorako hasitako prozedura bide horretakolehen urratsa da. Hala ere, etxebizitzak adjudika-tzeko modua oraindik hobetu beharko da, lehenaipaturiko etxebizitzari buruzko foru legearen bitar-tez.

BESTERIK

Atal honek askotariko kexa-multzoa hartzen du,aurreko gai edo arloetan sartu ezin direnak. Horie-taz gain, beste kexa-multzo bati buruz esan beharda erakunde honek ez daukala esku hartzekoeskumenik, partikularren edota enpresa pribatuenjardunari buruzkoak direlako. Horien artean, hain-bat toki entitatetan edo toki entitateen eta herrita-rren arteko harremanetan izandako arazoak izandira, oraingoan ere, garrantzitsuenak.

Horrela, bada, aztertu ditugu oposizioan dau-den udal taldeetako zinegotziek eginiko hainbatsalaketa, alkateak edo udalak eginiko obren adju-dikazioei edo bestelako jarduketa irregularreiburuzkoak; izan ere, halako hainbat kasu iritsizaizkigu.

Kasu horietan, kexa aurkeztu duenari erakundehonek esleiturik dituen eginkizunak azaldu ondo-ren, jakinarazi diogu planteatutakoen moduko gai-etan, hau da, toki entitateen antolamendu eta fun-tzionamenduarekin loturikoetan, arartekoarenjardunaren xedea dela gure Konstituzioaren 23.1artikuluan aitorturiko eskubidea bermatzea, hainzuzen, herritar guztiek, zuzenean edo beraieklibreki hautatutako ordezkarien bidez, gai publikoe-tan parte hartzeko duten eskubidea. Horrenbestez,erabakien edukiarekin edo emaitzarekin bat ezetortzea edo erabakiak hartzeko prozeduran edohoriek betetzean irregulartasunak egotea ez dirakexa bat tramitera onartzeko arrazoia. Aldiz, kexakonartuko dira egiaztatzen bada ezinezkoa delalegeak eskaintzen dituen baliabideak erabiltzeatoki-agintariek legez kontrakoak edo arbitrarioakizan daitezkeen erabakiak hartu dituztenean.

Laburbilduz, guk soilik esku har dezakeguzinegotzien eskubide multzoa arriskuan dagoene-an. Eskubide horiek Toki araubidearen oinarrieiburuzko apirilaren 2ko 7/1985 Legean eta azaroa-ren 28ko 2568/1996 Errege Dekretuaren bidezonetsitako Erregelamendu organiko eta funtziona-menduzkoan zehazten dira eta zinegotzi kargua-ren berezko estatusean sartzen dira, beren eginki-zunak hobeto bete ditzaten. Horrenbestez,aipatutako Konstituzioaren 23.1 artikuluko eskubi-dearen babesa dute zinegotziek.


77

BITARTEKOTZA-EGINKIZUNA

Gure aurreko txostenean bezala, honetan ereazpimarratu nahi dugu bitartekotza-eginkizunakarartekoen eguneroko lanean duen garrantzia.Hori dela eta, aurreko ekitaldian aipatutako kudea-ketetako batzuk egiten jarraitu dugu.

Zer esanik ez, ezaugarri horietako eginkizunbat erabiltzea eragingarri izan dadin, beharrezkoakdira batzuetan lortzen errazak ez diren baldintzabatzuk, horretarako legitimazioa prozesutik berta-tik sortuko baita, alderdien arteko akordiotik. Gai-nera, gogoan izan behar da ekimen honetaz balia-tzea aholkatzen dela, batez ere, administrazioakbere zuhurtziaren araberako jarduera bat egitenduenean edo neurri batean bere iritziaren araberajokatzeko ahalmena daukanean. Gogoan edukibehar da, halaber, horrelako ekimenek inoiz ezinizanen dutela erakarri kasu bakoitzean esku hartuduten administrazio-organoen erantzukizunakdesagertzea.

Bistakoa denez, aldeek gure bitartekotza eska-tzen dutenean, guk esku hartu aurretik eurek batetorri behar dute, bai bitartekotzarekin, bai gurebitartekotza planteatzeko moduarekin. Batzuetan,ez da erraza kontu hori zehaztea, zeren eta, hain-batetan, gure eskumenetik at diren eremuetanbitartekotza egitea eskatzen baitigute, edota, bestebatzuetan, bitartekotzaren edukia hain mugatuadenez, ez baita beharrezkoa izaten.

IAZKO TXOSTENERA ITZULITA, ARRADAN ZABO-RRAK BILTZEKO ETA UR HORNIKETARAKO TASENEZARPEN BIKOITZA ZELA ETA, TARTEKO KONPONBI-DEREN BAT LORTU AHAL IZATEKO EGIN GENUENJARDUKETAREN BATEN BERRI EMAN GENUEN HAN,HAIN ZUZEN ERE KONTZEJU HORREN ETA MURILLOEL CUENDEKO UDALAREN ARTEKO ESKUMEN AUZI-EN ONDORIOZ.

Hori zela eta, bi entitate horietako ordezkarie-kin elkarrizketak egin genituen, eta horietan azal-du genien bitartekotza laneko gure ahaleginak,funtsean, bi entitateen artean nolabaiteko akordioedo konponbideren bat lortzera bideratu genituela,gutxienez ere behin-behineko konponbidea, admi-nistrazioarekiko auziaren epai behin betikoa ema-ten ez den bitartean, bizilagunek ur eta zaborrenkontzeptuan eskatzen zaizkien kopuruak entitatehorietako bati ordain ziezaioten eta ez zitezenegon zeuden egoeran.

Egin beharreko gestio eta proposamenenondotik, entitate horien ordezkariek konpromisoahartu zuten, behin betiko epaia eman arte Arrada-ko biztanleei adoerazitako kontzeptuengatik igorrizitzaizkien kopuruak kobratzen ez jarraitzeko.

Konponbide hori ez zen, gure ustez, lor ziteke-en hoberena, baina egoera hori jasaten ari zirenherritarrak lasaitzeko baliagarria zen behintzat,auzi honi buruzko epaien ondorioz emanen denirtenbide behin betikoa izan artean, horixe aplikatubeharko baita orduan.

Aurten ere jaso dugu eskaeraren bat, gurebitartekotza-lana eskatuz. Oraingoan ere toki enti-tateen jarduketa zehatzei buruzkoa eta jarduketahoriek herritarrengan duten eraginari buruzkoaizan da eskaera, baina azkenean ez da gure esku-hartzearen beharrik izan, eskatzaileek adierazibaitziguten aldeek auzia behar bezala bideratuzutela. Beste batzuetan, aldiz, ez dugu esku har-tzerik izan, bitartekotza-eginkizuna betetzekomodua oraindik zehazteke baitago.

KEXARIK ESANGURATSUENEN AURKIBI-DEA

1.- NEKAZARITZA, INDUSTRIA, MERKATARITZA

ETA TURISMOA

NEKAZARITZA

– Getze-Ibargoitiko bide batean luberria egitea.

MERKATARITZA

– Sektoreko enpresen zailtasunak, ordenagai-luak erosi eta Internet sarearen konexioa eta era-bilera bultzatzeko dirulaguntzak eskuratzeko eska-bideak tramitatzeko.

– Saltoki batean erreklamazio orririk ez egotea,eta ondoren horren ariora irekitako espedientea.

– Sanferminetako saltzaile ibiltarien postuakesleitzeko sistema.

2.- GIZARTE ONGIZATEA

ANTZINAKO UMEZURTZ-ETXEKO DATUEI ETA

AGIRIEI BURUZKO INFORMAZIOA

– Lehengo Nafarroako Amen eta UmezurtzenEtxeko datuak eta agiriak eskuratzea, familia jato-rriari buruzko informazioa lortzeko.

– Pertsona bati informazioa ematea, lehengoNafarroako Amen eta Umezurtzen Etxean jaio etaadoptatu edo umeordetutako arreba gaur egunnon dagoen jakin dezan.

GARRAIOA ETA LAGUNTZAK

– Pertsona bati bono-taxia ez ematea, adinadela eta.

– Etxez-etxeko laguntzarako dirulaguntzak.


78

EGOITZAK

– Zaharren egoitzan eginiko egonaldiak eragin-dako zorrak eskatzea.

– Infanta Elena Zentroan emandako laguntza,langileen greba dela eta.

– Zaharren egoitzetan obrak egiteko dirulagun-tzen deialdian ezarritako baldintzak betetzea.

OZTOPO ARKITEKTONIKOAK KENTZEA

– Ezintasuna duten pertsonentzako babespublikoko etxebizitzetako oztopo arkitektonikoakkentzea.

– Arkitektura oztopoak kentzea hauteslekuetan.

3.- KULTURA, KIROLA ETA ELEBITASUNA

KULTURA

– Titulurik ez duten artelanen zaharberritzaileeilanerako baimena ematea.

KIROLA

– Federazioko lizentziaren kopia lortzea.

ELEBITASUNA

– Nafarroako Jaialdiei buruzko informazio-libu-ruxken argitalpena gaztelaniaz bakarrik.

– Berriozarko oinarrizko osasun barrutiko gri-pearen aurkako txertaketa kanpainari buruzko afi-xen eta diptikoen argitalpena gaztelaniaz bakarrik.

– Nafarroako Gobernuak “El euro, tu moneda”informazio-liburuxka igortzea.

– Euskaraz ematea arreta Bortzirietako osasunetxean (Lesakako oinarrizko osasun barrutia).

– Iruñeko Udalaren bulegoetan euskaraz ema-tea arreta.

– Euskaraz ez erantzutea, Iruñeko Udalari halaeskatu dion herritar bati.

4.- HEZKUNTZA

ESKOLATZEA

– Ikasle etorkinen kontzentrazioa Tuterako ikas-tetxe publikoan.

– 0tik 3 urtera bitarteko zikloan ikaspostu nahi-korik ez izatea.

HEZKUNTZA PREMIA BEREZIAK

– Tuterako eremuan, ezgaitasuna duten haurreilaguntza ematen jarraitzea oporraldian.

– Garun-perlesia duen haur baten hezkuntza-ibilbidea.

IKASTETXEEN FUNTZIONAMENDUA

– Atarrabiako “Lorenzo Goicoa” eskualdekoikastetxe publikoaren banaketa, hizkuntza eredudesberdinen ondorioz.

– BHI bateko zuzendariak proposatutako ordu-tegiaren kontra aurkeztutako errekurtsoari erantzu-nik ez ematea.

LAGUNTZAK ETA IKASTETXEETAKO MATRIKULA-ZIOA

– Testuliburuak erosteko dirulaguntzei buruzkoinformazio urria eta laguntzak atzerapenez ordain-tzea.

– Ikasle bat udal musika eskola batean matri-kulatzerakoan kontuan hartu beharreko inguruaba-rrak ez egiaztatzea.

– Famili ugariko kideak matrikulatzerakoandagozkion onurak ez aplikatzea Nafarroako Uni-bertsitate Publikoko Hizkuntzen Goi Mailako Esko-lan.

5.- FUNTZIO PUBLIKOA

ADMINISTRAZIO KARRERA

– [...] ospitaleko Barne Medikuntza zerbitzub-uruaren aldi baterako izendapena.

ARAUBIDE JURIDIKOA

– Erradiologia Zerbitzuko erradiodiagnostikoarloko teknikari espezialisten eta erizaintzakodiplomatuen eginkizunak mugatzea.

– Nafarroako administrazio publikoen monte-pioetako funtzionarioen eskubide pasiboen araubi-de iragankorrari buruzko martxoaren 5eko 10/2003Foru Legean borondatezko erretiroa hartzeko eza-rritako baldintzak.

HAUTAPEN PROZESUAK:

– Maisu-maistren kidegoan sartzeko eta aldibaterako kontratatuak izateko izangai-zerrendakosatzeko hautapen prozesuaren garapena.

6.- OGASUNA

UDAL TRIBUTUAK

– Tasak ezartzea kalean performance bat egi-teagatik.

– Udal katastroko ondasunen titulartasunaaldatzea.

– Zergadunaren ordezkoari hornidura, sanea-mendu eta hiri-hondakinen bilketa-zerbitzuen gai-neko tasak eskatzea.

– Zabor-bilketaren gaineko tasa eskatzea zerbi-tzurik eman gabe.


79

PREMIAMENDU PROZEDURA

– Ondasunak bahitzea horretarako ezarritakoprozedura bete gabe.

Bankuko kontuaren bahiturarekin amaitu zenpremiamendu prozeduraren garapena.

TRIBUTUEI BURUZKO INFORMAZIOA

– Sindikatu batek informazio ekonomikoa eska-tzea Ekonomia eta Ogasun Departamentuari.

7.- BARNEA

TRAFIKOA

– Iruñeko Alde Zaharrean autoa aparkatzekozailtasunak.

– Funtzionarioak ez diren langileek eginiko tra-fiko salaketak.

– Baimendutako ordutegiaz kanpo aparkatzea-gatik jarritako zehapena.

– Minusbaliatu txartela kentzea eta aparkatzea-gatik isuna jartzea.

IKUSKIZUN PUBLIKOAK

– Lodosako sokamuturra egiteko baldintzak.

HERRITARREN SEGURTASUNA

– Iruñeko Udaltzaingoaren jarduketa graba-tzea, Udalaren baimenarekin, eta irudi horietanagertzen diren pertsonen eskubideen babesa.

8.- JUSTIZIA

– Prokuradoreen Elkargoaren jarduna.

– Abokatuen Elkargoaren jarduna.

– Epaiak betetzea.

9.- INGURUMENA

HIRIKO INGURUMENA

– Autoen garaje-tailer baten jarduera aztertzeaeta Udalak ezarritako neurri zuzentzaileak bete-tzea.

– Ostatuen pilaketak hirigune bateko alde bate-an eragiten dituen eragozpenak.

– Tabernetako musika ekipoen bolumena etaixteko ordutegia kontrolatzea.

– Bizilagun-erkidego bateko garajearen ateaksortutako zarata.

– Jarduera bat beharrezko lizentziarik gabegaratzea.

INGURUMEN OSASUNA

– Hirigunetik gertu abeltzantzako ustiategiakegotea.

– Harrobietan garatutako jarduera.

10.- HERRILANAK ETA ZERBITZUAK

HERRILANAK

– Etxebizitza batera doan bidearen zoladurafalta.

– Zeharbide baten egoera kaskarra eta kon-pontzeko beharra.

– Nahitaezko desjabetzapenaren espedienteakebazteko atzerapena.

ZERBITZUAK

– Plaza publiko batean terraza jartzeko baime-na ukatzea.

– Kalean mahaiak jartzea, sinadura biltzeko.

– Akatsak telefono zerbitzuaren funtzionamen-duan.

11.- OSASUNA

PEDIATRIA LAGUNTZA

– Tuterako Reina Sofía Ospitaleko Pediatriazerbitzuko guardien araubidea.

– Lizarraldeko oinarrizko osasun barrutietakopediatria laguntza eta Lizarrako García Orcoyenospitaleko Pediatria zerbitzuko guardien araubi-dea.

– Corella-Castejón oinarrizko osasun barrutikopediatria laguntza.

ABEREEN ETA ELIKAGAIEN OSASUNA

– Etxebizitza baten osasun eta higiene egoera,animaliak izateagatik.

– Osasun Publikoa Ikuskatzeko eta ElikagaienHigienerako Atalaren jardunaren baldintzak.

OSASUN LAGUNTZA

– Bortzirietan emakumeari laguntzeko zentroespezializatua irekitzeko eskaera.

– Jaso ez den osasun prestazio bat ordaintze-ko eskaera.

– Zentro pribatu batean ebakuntza egiteagatikizandako gastua itzultzeko eskaera.

– Nafarroan bizi den pertsona bati osasun txar-tel indibiduala berritzea ukatzea.

12.- LANA ETA GIZARTE SEGURANTZA

PENTSIOAK

– Lanbidearteko gutxieneko soldatara iristen ezden pentsioa duen pentsioduna, alargun-pentsio-entzat ezarri behar den dirulaguntza jasoko ezduena.


80

GIZARTE SEGURANTZA

– Langile autonomoen kotizazioak, ondoriorikez dutenak.

13.- ETXEBIZITZA ETA HIRIGINTZA

HIRIGINTZA

– Arga ibaiko plan integrala betetzeko desjabe-tzapen prozedura.

– Etxe bat eraikitzea lehendik zeuden bestebatzuen ondoan.

– Enpresa baten instalazioak baimenik gabeeraikitzea.

– Eraikuntza lizentziak emateko baldintzak.

– Bide baten hirigintza egoera.

ETXEBIZITZA

– Babes ofizialeko etxebizitzak esleitzeko pro-zeduretan baremoak aplikatzeko moduari buruzkoinformazioa eta alokairu-araubideko etxebizitzababestuen beharra.

– Alokairu-araubideko babes publikoko etxebi-zitza, araubide berezikoa, eskuratzeko eskaereiuko egitea.

– Sindikatuek eginiko babes publikoko etxebizi-tzen adjudikazio prozedurak.

– Baremoen aplikazioa babes publikoko etxebi-zitzak esleitzeko prozeduretan eta administrazioakeginiko ikuskapena.

– Etxebizitza baten bizigarritasun-baldintzakaskarren egiaztapena, babes publikoko etxebizi-tzak adjudikatzeko prozedura batean.

– Eraikuntza akatsak babes publikoko etxebizi-tzetan eta bizikidetza arazoak Vinsaren jabegokoetxebizitzen errentarien artean.

14.- BESTELAKOAK

TOKI ENTITATEEN FUNTZIONAMENDUA

– Herritarren elkarte bat elkarteen udal erregis-troan inskribatzeko atzerapena.

– Kontzejukide kargua betetzeko zailtasunak,horretarako beharrezkoa den informazioa eskura-tzerik ez izateagatik.

NAFARROAKO ARARTEKOAREN EBAZPE-NEI ETA INFORMAZIO ESKARIEI ADMINISTRA-ZIOEK EMANDAKO ERANTZUNAREN BALIOES-PENA

Gure jarduketetan eta administrazio desberdi-nekin ditugun harremanetan, behin eta berriroazpimarratzen dugu haien laguntzarik gabe ezi-

nezkoa dela ordenamendu juridikoak erakundehoni esleitu dizkion eginkizunak betetzea.

Lankidetza hori bi modutakoa izaten da, etahori ere nabarmendu nahi dugu; alde batetik,administrazioek gure informazio-eskeei emandakoerantzunak daude, eta bestetik, erakunde honekgomendio, legezko betebeharren gogorarazpennahiz iradokizun gisa emandako ebazpenei haiekemandako erantzunak, alegia, zenbateraino beteeta onartzen dituzten.

Lehenengo gaiari dagokionez, gure ustez, arar-tekoaren ikuskapen-jarduera garatu ahal izatekobehar-beharrezkoa da kasuko administrazioakbeharrezkoa dugun informazioa igortzeko ahalegi-na egitea, eta hartara, administrazioaren jardunariburuzko justifikazioa eta azalpenak ere emanbeharko lituzke askotan. Horretaz gain, herritarrakpozik egoteko ez arartekoaren erakundearekin,baizik eta beren administrazioarekin berarekin ere,garrantzitsua da ezagut dezatela administrazioakzer-nolako gogoeta egiten duen beren kexarensorburu den egoerari buruz.

Helarazten zaizkigun kexak direla eta, gure jar-dunaren aldi hori garrantzitsua bada ere, aipatudugun bigarren gaian jarri nahi dugu arreta txostenhonetan, bistakoa baita batzuetan hainbat admi-nistraziok ez duela behar bezala justifikatzen gureebazpen edo jarraibideen aurrean hartzen duenjarrera .

INFORMAZIO ESKAEREI EMANDAKO ERANTZU-NA

Hala eta guztiz ere, azaldu dugun gaiari helduaurretik, ezinbestekoa da aipatzea askotan gerta-tzen den administrazioen atzerapena, helaraztenzaizkigun kexekin lotutako informazio eskeei eran-tzuterakoan.

Joera hori aurreko urteetan bezala mantentzenda, eta batzuetan eragozten du herritarren eskaki-zunei erantzun azkarra eman ahal izatea. Eta horiguztia, kontuan hartuta orokorrean malgutasunezjokatzen dugula administrazioek erantzuteko dutenepeari dagokionez, kasuaren arabera, eta epehoriek legeak ezarritakoekiko murrizten direla soi-lik gaiak erakunde honen berehalako esku-hartzeaeskatzen duenean eta beranduago esku hartzeaalferrikakoa denean.

Egia bada ere administrazioek eta ikuskatutakoerakundeek ez diotela inoiz uko egin gure hasiera-ko informazio eskeari erantzuteko betebeharrari,askotan bi aldiz ere egin behar izan dugu eskaera,eta horrek atzerapena dakar kexa aurkeztu duena-rentzat, ezin baitiogu gure jarduketaren berri emanzentzuzko tarte batean.


81

Nahiko adierazgarria eta larria da hamar era-kunderi haien jarrera oztopatzaileaz hemezortzialdiz ohartarazi behar izana. Izan ere, gure infor-mazio eskaerei edo kexei buruzko espedienteetan,zegokion gaia sakonki aztertu ondoren, emandakoebazpenei ez erantzutean erakunde honi bereeginkizunak betetzea eragozten zioten. Eta horiguztia administrazio edo erakundearen arduradu-nari hiru bider ere erantzuna eskatu ondoren.

Kasu hauek izan dira:

NAFARROAKO GOBERNUA:

Ekonomi eta Ogasun Dep.

• 02/266/H espedientea, PFEZ aitorpenekokenkariei buruzkoa

• 03/5/H espedientea, etxez-etxeko laguntzarentributazioari buruzkoa

• 03/12/H espedientea, enpresa baten helbidefiskalaren aldaketari buruzkoa

• 03/78/H espedientea, PFEZaren errenta sal-buetsiei buruzkoa

Nafarroako Tributu Ogasuneko zergadunenespediente fiskalen konfidentzialtasunari buruzkotxostena, Nafarroako Parlamentuak eskatua

Osasun Departamentua

02/31/S espedientea, osasun zentro bateanarreta euskaraz emateari buruzkoa

02/32/S espedientea, osasun zentroan arretaeuskaraz emateari buruzkoa

02/383/S espedientea, osasun zentroan trata-mendua ematean izandako atzerapenari buruzkoa

Hezkuntza eta Kultura Departamentua

• Altzuzako (Nafarroa) Jorge Oteiza museoarenondare publikoaren babesari buruzko txostenberezia, Nafarroako Parlamentuak eskatua

TOKI ADMINISTRAZIOA:

Arakilgo Udala

02/311/U espedientea, lizentzia emateko bal-dintzei buruzkoa

Burlatako Udala

02/79/U espedientea, obrak lizentziarik gabeegiteari buruzkoa

Lizarrako Udala

• 02/363/O espedientea, eremu berde bat ego-kitzeari buruzkoa

Larragako Udala

• 03/51/O espedientea, bide bateko eustorma-ren egoerari buruzkoa

Los Arcosko Udala

01/363/U espedientea, obra lizentzia batenlegezkotasunari buruzkoa

Iruñeko Udala (Hiritarren Babeserako Alorra)

• 02/89/I espedientea, bizilagunen txartela ezemateari buruzkoa

Iruñeko Udala (Gizarte Zerbitzuen eta Emaku-mearen Alorra)

• 02/105/B espedientea, bono-taxia ez ematea-ri buruzkoa

• 02/221/B espedientea, bono-taxia ez ematea-ri buruzkoa

Garesko Udala

01/344/U espedientea, obra lizentzia batenlegezkotasunari buruzkoa

03/49/U espedientea, obren ondorioz etxebizi-tza batean izandako kalteei buruzkoa

Vianako Udala

02/154/M espedientea, tabernetako zarata etaordutegiak kontrolatzeari buruzkoa

Txosten honetan alderdi hori nabarmendu nahiizan dugu, eta hori dela eta, ohartarazpen horiekizan diren kasuak aipatu ditugu. Izan ere, ezin dai-teke esan administrazioekin ditugun harremanguztietan orokorrean jarrera hori hartzen dutenik,baina kezkatuta gaude, jarrera horrek erakundehonekiko legez ezarritako betebeharrak betetzea-ren haustura dakarrelako, eta horretaz gain, begi-runerik gabeko jarrera bat delako zuzenbide esta-tuan ezarritako bitartekoak erabiliz arartekoabezalako erakunde berme-emaile batera eureneskubideen defentsan jo duten herritarrekiko.

Zerrendatutako espedienteetan arartekoarilaguntza txikia eman dioten erakunde horien aipa-menarekin batera –izan ere, administrazio horiekbestelako jarrera izan dute beste espedientebatzuekiko–, bidezkoa iruditzen zaigu kontrakoegoerak aipatzea ere, hau da, arartekoari laguntzahandia emateagatik nabarmendu diren erakundeedo entitateak, eskatu zaienean planteatutakokasuei buruzko informazio zabala igorri digutelako,baita arartekoak eginiko iradokizunak ondo hartudituztelako ere.

Horrela, bada, ondoko erakundeen aipamenberezia egin nahi dugu, nahiz eta zerrenda zeha-tza ez izan, hauek ez baitira bakarrak:


82


Hezkuntza Departamentua

Lehendakaritza, Justizia eta Barne Departa-mentua

Nekazaritza Departamentua


Iruñeko Udala (Hirigintza eta Etxebizitza Alo-rra)

Tafallako Udala

Tuterako Udala

BESTE ERAKUNDE BATZUK:

Iruñeko Abokatuen Elkargoa

Nafarroako Unibertsitate Publikoa

EBAZPENAK ONARTZEA

Garrantzitsua da konturatzea ezen NafarroakoForu Komunitateko arartekoak bere helburuak lor-tzeko eta –esan liteke– arartekoaren erakundeaarautzen duen legeak taxuturiko araubide juridiko-aren ikuspegitik ezagutu ahal izateko moduankoherentzia gordetzeko ere, fiskalizazioaren xededen administrazioaren lankidetza izan beharduela, bai fase instrumentalean bai bere adieraz-penak egiteko amaierako fasean ere. Izan ere,horrelako lankidetzarik gabe ezin izanen lukeesleituta daukan kontrol-eginkizuna bete. Bienarteko harremanak nahitaez oinarrituta egonbehar du elkarrekiko konfiantzaren eta leialtasuninstituzionalaren printzipioan, zeren eta, azkenbatean, egiten duen ikuskapenaren xedea baita,arartekoari buruzko 1. artikuluak dioen bezalaxe,Konstituzioak eta Nafarroako Foru Eraentza Birre-zarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organikoakbabesturiko eskubide eta libertateak defenditzeaeta hobeki babestea; herritarrak administrazioarenbalizko abusu eta akatsen aurrean babestea iza-nen du eginkizun nagusi.

Erakunde honek gomendio, legezko betebeha-rren gogorarazpen nahiz iradokizun gisa emanda-ko ebazpenei haiek emandako erantzunak, alegia,zenbateraino bete eta onartzen dituzten, adminis-trazio publikoen eta Nafarroako arartekoaren arte-ko lankidetza harremanen isla esanguratsua dira.

Horri lotuta, aurreko urteetako txostenetan era-kunde honek ematen dituen ebazpenak, era guzti-etakoak, modu egokian sakondu eta argudiatzekoegiten duen ahalegina eta kezka azaldu ditugu.Eta hori bi arrazoirengatik. Batetik, administrazioarijarduera edo zerbitzu publikoarekin lotutako ardu-rak betetzeko modua aldatzeko eskatzeko, edota

legeak ezarritako betebeharrak gogorarazteko,eztabaidatu ezineko argudio sendoak beharrezko-ak direlako. Baina, bestetik, ezin dugu ahaztu gureebazpenek es dutela indar exekutiborik. Horren-bestez, zalantzarik gabe, langintza horretan “per-tsuasio-magistratura” deritzona gauzatu behar da,horixe baita honelako erakunde berme-emaileenbereizgarria.

Ikuspuntu kuantitatibo batetik, bistan da gurehelburua dela administrazioek gure ebazpen guzti-ak onartzea. Baina ebazpen horiek hertsatzaileakez izateak dakar jasotzen dituzten administrazioekhorietako asko kontuan ez hartzea.

Dena den, onartuta batzuetan administraziohoriekin desadostasunak egon daitezkeela, kexakoinarritzat hartzen dituen gertakarien gaineko iritzidesberdinak ditugulako, edota arau eta jurispru-dentzia aplikagarriaren interpretazio desberdinaegiten dugulako, larritzat jo behar dira administra-zioak gure gomendio eta iradokizunei kasurik egi-ten ez dien egoerak, edo legezko betebeharrengogorarazpenak inolako oinarririk gabe kontuanhartzen ez dituenekoak; izan ere, batzuetan laulerroko erantzunaren bidez adierazten digute, bes-terik gabe, dagokion ebazpena ez dutela onartzen,eta horrek eragozten du bakoitzaren iritziak kon-trajarri ahal izatea, lehen aipatu dugun moduan.

Hori ez dela ohiko erantzuna onartu beharbada ere, halakoak jokabide desegokiak dira, gureustez. Lehenik eta behin, erakunde honek ahale-gin handia egiten duelako argudioak ematen, etaahalegin horrek ez du ordainik jasotzen ukitutakoadministrazioaren aldetik. Horretaz gain, eta agianhori da garrantzitsuena, arartekoaren ebazpen batez onartzea, horretarako arrazoiak behar bezalajustifikatu gabe, Nafarroako Parlamentuaren era-kunde komisario bati zor zaion aitorpenarentzaterasoa da.

Ondoren nabarmenduko ditugun kasuetan ego-era hori larria eta esanguratsua izan da, gureustez. Halaber, kasuan kasuko administrazioa ereaipatzen da, baita gaia eta azkenean, izandakoerantzunaren ondorioz, kexa espedientea artxiba-tzeko modua ere:


Vianako Printzea Erakundea-Kultura etaTurismo Departamentua eta Gizarte Ongizate,Kirol eta Gazteria Departamentua

01/282/B, 02/150/B, 03/155/B eta 03/192 espe-dienteak, lehengo Nafarroako Amen eta Umezur-tzen Etxeko datuak eta agiriak eskuratzeari buruz-koak, famil ia jatorr iar i buruzko informazioalortzeko, eta 02/72/B espedientea, pertsona bati


83

informazioa emateari buruzkoa, lehengo Nafarroa-ko Amen eta Umezurtzen Etxean jaio eta adoptatuedo umeordetutako arreba gaur egun non dagoenjakin dezan.

Planteatutako gaiak sakonki aztertu ondoren,lehen lau espedienteetan gomendioak eman ziren,eta horietako azkenean baita iradokizun bat ere.Horietan adierazten zen, gure ustez, pertsonahoriei baimena eman beharko litzaiekeela, Depar-tamentuko artxiboetako senitartekoei buruzkodatuak eta agiriak ikusteko –ez ordea besterik,bistakoa denez–, eta horretarako arrazoiak, nagu-siki juridikoak, zabal azaldu genituen.

Hilabete batzuetan Gizarte Ongizate Departa-mentuarekin harremana mantendu ostean –aipatuespedienteei buruz eskatutako hasierako txostenaere bidali ziguten–, azkenean Vianako PrintzeaErakundea-Kultura eta Turismo Departamenturabidali gaituzte gure gomendioen eta iradokizuna-ren behin betiko erantzunaren bila. Izan ere, Nafa-rroako Gobernuan izandako berregituraketarenondorioz, aipatu departamentua sortu da eta hor-tik aurrera, Gizarte Ongizate Departamentuarenarabera, “Artxiboen eta Dokumentu OndarearenZerbitzuari eta Ondare Historikoaren Zerbitzuaridagokie Nafarroako Ume Abandonatuen Etxekoespediente eta gauza guztiak tramitatzeko, kudea-tzeko eta gordetzeko eskumena”.

Aldi batez erantzunaren zain egon ondoren,azkenik, txosten hau prestatzean amaitu aurretikjaso genuen Vianako Printzea Erakundea-Kulturaeta Turismo Departamentuaren erantzuna, edukia-ren aldetik berdintsua kasu guztietarako. Bertankontseilari jaunak aipatu espedienteetan plantea-tutako kasuen modukoak aztertu ahal izatekojarraitu beharreko prozedura azaltzen zuen, Nafa-rroako Gobernuaren baitan artxiboen arloan eginden berregituraketatik hasita, departamentuakhorrekin loturiko eginkizun guztiak bere gain hartuartekoa, baita “lan ildoak eta, are gehiago, berari-azko unitate mistoak” ezartzeko beharra ere.

Horrela, eta espediente horiek jarraitutako tra-mitazioari buruzko beste azalpen batzuk aldebatera utzita, aurkitu duguna da, dirudienez, anto-lamenduarekin loturiko arrazoien bidez auzi horriburuzko erabaki bat hartzea atzeratu nahi dela,edo hori ondorioztatzen da behintzat emandakoerantzunetik. Hori dela eta, antolamenduari buruz-ko kontu horiek eragina dute ukitutako pertsonen-gan, eta pertsona horiek ez lukete halako zalan-tzarik jasan beharko azaldu zaizkigun arrazoiakdirela medio.


02/155/S espedientea, Nafarroako Ospitalekolarrialdien zerbitzuan ingresatuta zegoen pertsonabaten heriotza zer egoeratan gertatu zen argitzeariburuzkoa.

Kasu horretan, eta horren harira irekitako onda-re-erantzukizuneko espedientea, kalte-ordaineskariaren onespenarekin amaitu zena, eta Osa-sunbidearen erakunde aseguratzailearen eskarizeginiko kanpoko txosten medikoa ikusirik, zegoki-on gomendioa egin genuen, barneko azterketaedo ikerketa egin zedin, aztertutako kasuan eman-dako laguntzaren inguruabarrak eta balizko aka-tsak zehazte aldera, kasua bada, behar direnzuzenketak ezartzeko eta, beharrezkoa balitz,dagozkion erantzukizunak eskatzeko.

Departamentuari adierazi genion halako kasu-etan gure lana dela egiaztatzea noraino den beha-rrezkoa administrazioak dagokion ikerketa edobarne azterketa egitea, emandako laguntzareninguruabarrak zehazteko eta ustezko praxis oke-rraren alderdiak balioztatzeko, funtsean jokamoldehori zuzentzeko eta halakorik berriro ez gertatzekohartu beharreko neurriak ezartze aldera.

Hala, bada, nahiz eta hiru aldiz zuzendugatzaizkion aipatu departamentuari guk emandakogomendioari buruzko iritzia ezagutu nahian, ezdugu erantzunik jaso.


Iruñeko Udala

• Gizarte Zerbitzuen eta Emakumearen Alorra

02/105/B eta 02/221/B espedienteak, adinare-kin lotutako arrazoiak direla medio bono-taxia ezemateari buruzkoak.

Bi kasu horietan, Iruñeko Udalak 2002. urtera-ko onartutako bono-taxia eskuratzeko bakarkakodirulaguntzen oinarrietako 3. atala aztertu ondo-ren, ikusi genuen oinarri horiek Konstituzioan jaso-tako berdintasun printzipioa urratzen zutela, 65urte baino gehiagorekin ezgaitutzat jo dituzten 75urtetik gorakoei ematen zaien tratuaren ondorioz.Hori zela eta, kexa aurkeztu zutenei bono-taxia-rentzako dirulaguntzak ukatzen zizkien ebazpenadeuseztatzeko gomendioa eman genuen, baitaoinarrietako 3. atala indargabetzekoa ere, aipaturi-ko 75 urteko mugari dagokionez.

Aipatu udalari hiru eskaera egin genizkion,gure gomendioa onartzen zuen edo ez adierazzezan, eta ez genuen erantzunik jaso. Azkenean,Nafarroako Administrazio Auzitegiari zuzendurikoespediente baten kopia bidali ziguten, guk eskatuez genuena, udalbatzak gure gomendioaren gai-


84

nean zer iritzi zuen espresuki jakinarazi gabe. Horidela eta, espedientea itxi behar izan genuen, kexaaurkeztu zutenei gure jarduketen emaitzaren berrieman gabe.

• Hiritarren Babeserako Alorra

02/97/H eta 02/333/I espedienteak, horretarakoezarritako prozedura bete gabe ondasunak bahi-tzeari buruzkoa eta baimendutako ordutegiazkanpo aparkatzeagatik jarritako zehapenari buruz-koa.

Bi kexa-espediente horietan gomendioak emanziren, batetik, trakzio mekanikoko ibilgailuen gaine-ko 1993ko likidazioa eta trafiko espediente bateanezarritako zehapena baliorik gabe uzteko, eginda-ko arau-hausteak preskribitu duelako, eta bestetik,ezarritako zehapenaren zati bat kentzeko eta zen-bateko hori arau-haustearen larritasun eskasare-kin bat datorren beste batez ordezteko, eta premi-amendu-probidentziarekin hasitako prozeduraexekutiboa bertan behera uzteko.

Bi espedienteetan, kexa garrantzitsuenen ata-lean egiten dugun azalpen osoan egiazta daiteke-en moduan, gure iritziaren arrazoiak zabal azaldugenituen. Horietako lehenean, administrazioakarau-haustearen eta tributu likidazioaren preskrip-zioa ofizioz deklaratzeko betebeharra du, horiordena publikoari dagokion gaia baita eta adminis-trazio publikoa Konstituzioak aitortutako berdinta-sun printzipioaren mende baitago.

Bigarren espedientean, zehatutako kasua larri-tzat jotzen diren zehapenetatik kanpo dagoela iku-sirik, kexaren xede zen zehapenari arau-haustearinaren kalifikazioa zegokiola ondorioztatzenzelako.

Gure gomendioetan biltzen diren arrazoiakbehin eta berriro azaldu ondoren, aipatu UdalekoHiritarren Babeserako Alorreko zinegotzi delegatu-aren erantzuna irisi zitzaigun. Kasu bakoitzerakoerantzun gisa 4 edo 5 lerroko idazki laburrak bidalizizkigun. Lehen kasuari dagokionez, erantzunzigun arau-hausteak ez zuela preskribitu, eta biga-rrenari dagokionez, berriz, arau-haustea larritzatjotzen zela, bestelako azalpenik eman gabe etagure iritzia argudiatzeko ematen genituen azalpe-nak eztabaidatu gabe.

03/81/I espedientea, minusbaliatu txartela ken-tzeari eta aparkatzeagatik isuna jartzeari buruz-koa.

Espediente horretan, minusbaliatuentzako gor-detako gunean zegoen auto bat kentzeagatik etazegokion zehapena jartzeagatik aurkeztu zenkexa; izan ere, autoak Donostiako Udalak eman-dako minusbaliatu-txartela zuen. Gomendio bat

eman genuen, ezgaitasuna duten pertsonen apar-katzeko txartelak onar daitezen, baldin eta pertso-na horiek txartela eman zaien tokian eskatzendiren baldintzak betetzen badituzte; finean, txartelhori Iruñean erabiltzeko aukera eman dadila, Euro-pako Batasunaren Gomendioa eta Trafikoariburuzko legean ezarritakoa betetze aldera.

Horretaz gain, eta kexa aurkeztu zuen pertso-nari dagokionez, udalari eskatu genion bere txar-tela itzultzeko, bere eskubidea erabili ahal zezan,baita ezarritako zehapena deuseztatzeko eta isu-narengatik ordaindutako zenbatekoa itzultzeko ere.

Udalak txartela itzultzea soilik onartu zuen.Zehapena deuseztatzeari eta ordaindutakoa itzul-tzeari dagokionez, berriz, ez zuela halakorik egi-nen erantzun zuen, ezta zehapen espedienteaartxibatu ere, ezarritako zehapenaren aurka ezbaitzen alegaziorik ezta errekurtsorik aurkeztu.Hala, ez zuen aintzat hartu ordenamendu juridiko-ak erakunde honi aitortzen dion eginkizuna, herri-tarrek haien eskubideen alde egiteko zuzenbideestatuak ezarritako baliabide gisa.

ONARTU DIREN, ONARTU EZ DIREN ETAERANTZUN ZAIN DAUDEN EBAZPENENZERRENDA

Ondoren 2003. urtean emandako ebazpenenzerrenda –gomendioak, legezko betebeharrengogorarazpenak eta iradokizunak– azaltzen da etaonartu diren, ez diren onartu edo erantzun zaindauden adierazten da. Zerrendarekin hasi bainolehen, nabarmendu nahi dugu gure ebazpenenonartze-mailak onargarria izaten jarraitzen duela.

Kontuan hartzen badugu guztira 91 ebazpeneman direla, 2001eko 24 ebazpenen edo 2002ko48 ebazpenen aldean, eta horietatik 7 erantzunzain daudela, 61 onartu direla eta 23 ez direlaonartu, ikusiko dugu ebazpenen % 73 onartu dela,gutxi gorabehera, eta ehuneko hori % 80ra igotzendela, kontuan hartzen baditugu erakunde honenesku-hartzearen ondorioz, administrazioak herrita-rraren eskaria onartzen dueneko edota planteatu-tako arazoari konponbideren bat ematen dionekokasuak.

2003. urtean garatutako jarduerei buruzkoinformazio zabala nahi izanez gero, aurrerago ikusdaiteke urte horretako estatistikari eta balorazioariburuzko atala.

ONARTU DIREN EBAZPENAK


Industria eta Teknologia, Merkataritza, Turismoeta Lan Departamentua


85

02/163/A espedientea. Sektoreko enpresekordenagailuak erosi eta Internet sarearen konexioaeta erabilera bultzatzeko dirulaguntzak eskuratze-ko eskabideak tramitatzeko dituzten zailtasunak.

03/141/A espedientea. Saltoki batean errekla-mazio orririk ez egotea, eta ondoren horren ariorairekitako espedientea (legezko betebeharren gogo-rarazpena).

Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteri Departa-mentua

02/198/B eta 02/235/B espedienteak. InfantaElena Zentroan emandako laguntza, langileengreba dela eta (gomendioa).

02/209/B espedientea. Zaharren egoitzan egi-niko egonaldiak eragindako zorrak eskatzea(gomendioa).

02/267/E espedientea. 0tik 3 urtera bitartekozikloan ikaspostu nahikorik ez izatea eta postuhorietan sar tzeko aplikagarr i den baremoa(gomendioa).

03/54/B espedientea. Zaharren egoitzetanobrak egiteko dirulaguntzen deialdian ezarritakobaldintzak betetzea (iradokizuna).


01/239/C espedientea. Nafarroako Jaialdieiburuzko informazio liburuxkak erdara hutsez argi-taratzea (gomendioa).

02/231/F espedientea. Maisu-maistren kidego-an sartzeko eta aldi baterako kontratatuak izatekoizangai-zerrendak osatzeko hautapen prozesuarengarapena (legezko betebeharren gogorarazpena).

02/254/E espedientea. Testuliburuak erostekodirulaguntzei buruzko informazio urria eta lagun-tzak atzerapenez ordaintzea (gomendioa).


03/70/E espedientea. Garun-perlesia duenhaur baten hezkuntza-ibilbidea (iradokizuna).

03/92/E espedientea. BHI bateko zuzendariakproposatutako ordutegiaren aurka aurkeztutakoerrekurtsoari erantzunik ez (legezko betebeharrengogorarazpena).

Ekonomia eta Ogasun Departamentua

03/85/H espedientea. Sindikatu batek informa-zio ekonomikoa eskatzea (gomendioa).

Ingurumen, Lurraldearen Antolamendu etaEtxebizitza Departamentua

02/107/B espedientea. Ezintasuna duten per-tsonentzako babes publikoko etxebizitzetako ozto-po arkitektonikoak kentzea (legezko betebeharrengogorarazpena).

02/263/U eta 03/87/U espedienteak. Babes ofi-zialeko etxebizitzak esleitzeko prozeduretan bare-moak aplikatzeko moduari buruzko informazioaeta alokairu-araubideko etxebizitza babestuenbeharra (gomendioa).

02/361/U espedientea. Alokairu-araubidekobabes publikoko etxebizitza, araubide berezikoa,eskuratzeko eskaerei uko egitea (gomendioa).

03/43/U espedientea. Baremoen aplikazioababes publikoko etxebizitzak esleitzeko prozedure-tan eta administrazioak eginiko ikuskapena(gomendioa).

03/56/U espedientea. Etxebizitza baten biziga-rritasun-baldintza kaskarren egiaztapena, babespublikoko etxebizitzak adjudikatzeko prozedurabatean (gomendioa).

03/60/U espedientea. Sindikatuek eginikobabes publikoko etxebizitzen adjudikazio prozedu-rak (gomendioa).

03/129/U espedientea. Eraikuntza akatsakbabes publikoko etxebizitzetan eta bizikidetza ara-zoak Vinsaren jabegoko etxebizitzen errentarienartean (legezko betebeharren gogorarazpena).

Herri Lan, Garraio eta Komunikazio Departa-mentua

02/318/O espedientea. Zeharbide baten egoerakaskarra eta konpontzeko beharra (legezko bete-beharren gogorarazpena).

02/350/O espedientea. Nahitaezko desjabetza-penaren espedientea ebazteko atzerapena (legez-ko betebeharren gogorarazpena).


01/267/F espedientea. Ospitaleko Barne Medi-kuntza zerbitzuburuaren aldi baterako izendapena(legezko betebeharren gogorarazpena).

02/37/S espedientea. Emakumeari laguntzekozentro espezializatua Bortzirietan (gomendioa).

02/100/C espedientea. Berriozarko oinarrizkoosasun barrutiko gripearen aurkako txertaketakanpainari buruzko afixen eta diptikoen argitalpenagaztelaniaz bakarrik (gomendioa).

02/197/S espedientea. Emakumeari laguntzekozentro espezializatua Bortzirietan (gomendioa).


86

03/22/S espedientea. Osasun Publikoa Ikuska-tzeko eta Elikagaien Higienerako Atalaren jarduna-ren baldintzak (gomendioa).

03/34/S espedientea. Lizarraldeko oinarrizkoosasun barrutietako pediatria laguntza eta Lizarra-ko García Orcoyen ospitaleko Pediatria zerbitzukoguardien araubidea (gomendioa).

03/90/S espedientea. Langileak kontratatzekohautapen-prozesuetan parte hartzeko eskariarierantzunik ez (legezko betebeharren gogorarazpe-na).

03/95/S espedientea. Jaso ez den osasunprestazio bat ordaintzeko eskaera. (legezko bete-beharren gogorarazpena).

03/107/S espedientea. Nafarroan bizi den per-tsona bati osasun txartel indibiduala berritzea uka-tzea (gomendioa).


Iruñeko Udala

01/348/C espedientea. Iruñeko Udalaren bule-goetan euskaraz ematea arreta (gomendioa).

02/21/I espedientea. Iruñeko Alde Zaharreanautoa aparkatzeko zailtasunak (iradokizuna).

02/175/E espedientea. 0tik 3 urtera bitartekozikloan ikaspostu nahikorik ez izatea (iradokizu-na).

02/260/E espedientea. Tasak ezartzea kaleanperformance bat egiteagatik (gomendioa).


02/358/A espedientea. Sanferminetako saltzai-le ibiltarien postuak esleitzeko sistema (gomen-dioa).

03/100/I espedientea. Iruñeko Udaltzaingoarenjarduketa grabatzea, Udalaren baimenarekin, etairudi horietan agertzen diren pertsonen eskubide-en babesa (iradokizuna).

03/128/H espedientea. Bankuko kontuarenbahiturarekin amaitu zen premiamendu prozedura-ren garapena (gomendioa).

03/247/O espedientea. Kalean mahaiak jar-tzea, sinadura biltzeko (iradokizuna).

Tuterako Udala

02/261/E espedientea. Ikasle bat udal musikaeskola batean matrikulatzerakoan kontuan hartu

beharreko inguruabarrak ez egiaztatzea (gomen-dioa).

02/354/M espedientea. Bizilagun-erkidegobateko garajearen ateak sortutako zarata (legezkobetebeharren gogorarazpena).

03/109/O espedientea. Plaza publiko bateanterraza jartzeko baimena ukatzea (gomendioa).

Tafallako Udala

02/271/H espedientea. Udal katastroko onda-sunen titulartasuna aldatzea (gomendioa).

Burlatako Udala

– Autoen garaje-tailer baten jarduna aztertzeaeta Udalak ezarritako neurri zuzentzaileak bete-tzea (gomendioa).

Lizarrako Udala

02/62/U espedientea. Etxe bat eraikitzea lehen-dik zeunden beste batzuen ondoan (legezko bete-beharren gogorarazpena).

Ablitasko Udala

03/25/M espedientea. Jarduera bat beharrezkolizentziarik gabe garatzea (legezko betebeharrengogorarazpena).

Baztango Udala

02/318/O espedientea. Zeharbide baten egoerakaskarra eta konpontzeko beharra (legezko bete-beharren gogorarazpena).

Corellako Udala

02/241/U espedientea. Enpresa baten instala-zioak baimenik gabe eraikitzea (gomendioa).

Ribaforadako Udala

02/49/I espedientea. Funtzionarioak ez direnlangileek eginiko trafiko salaketak (legezko bete-beharren gogorarazpena).

Aranguren Ibarreko Udala

02/357/U espedientea. Bideen hirigintza-egoe-rari buruzko informazio eskaerari ez erantzutea(legezko betebeharren gogorarazpena).

Zizur Nagusiko Udala

02/391/S espedientea. Etxebizitza baten osa-sun eta higiene egoera, animaliak izateagatik (ira-dokizuna).

Ilarregiko Kontzejua

02/296/O espedientea. Etxebizitza batera doanbidearen zoladura falta (iradokizuna).

Getze-Ibargoitiko Kontzejua


87

02/219/A espedientea. Herriko bidean luberriaegitea (legezko betebeharren gogorarazpena).

Jurramendiko Mankomunitatea

03/62/H espedientea. Zergadunaren ordezkoarihornidura, saneamendu eta hiri-hondakinen bilke-ta-zerbitzuengatiko tasak eskatzea (iradokizuna).

Agoizko Hiri Hondakin Solidoen Mankomunita-tea (10. barrutia)

03/112/H espedientea. Zabor-bilketaren gaine-ko tasa eskatzea zerbitzurik eman gabe (legezkobetebeharren gogorarazpena).

BESTE ERAKUNDE BATZUK:

Nafarroako Futbol Federazioa

02/392/C espedientea. Federazioko lizentzia-ren kopia lortzea (gomendioa).

Nafarroako Unibertsitate Publikoa

03/132/E espedientea. Famili ugariko kideakmatrikulatzerakoan dagozkion onurak ez aplika-tzea Nafarroako Unibertsitate Publikoko Hizkun-tzen Goi Mailako Eskolan (iradokizuna).

Iruñeko Prokuradoreen Elkargoa

02/365/J espedientea. Salaketa bati erantzunikez ematea (gomendioa).

Iruñeko Abokatuen Elkargoa

02/372/J espedientea. Elkargoak hartutako era-bakietan jar daitezkeen errekurtsoak adieraztea(iradokizuna).

EBAZPEN EZ ONARTUAK



02/73/C espedientea. Titulurik ez duten artela-nen zaharberritzaileei lanerako baimena ematea(gomendioa).

02/87/E espedientea. Tuterako eremuan, ezgai-tasuna duten haurrei laguntza ematen jarraitzeaoporraldian (gomendioa).

02/280/E espedientea. Atarrabiako “LorenzoGoicoa” eskualdeko ikastetxe publikoaren banake-ta, hizkuntza eredu desberdinen ondorioz (gomen-dioa).


03/15/C espedientea. Nafarroako Gobernuak“El euro, tu moneda” informazio-liburuxka igortzea(legezko betebeharren gogorarazpena).

03/114/F espedientea. Nafarroako administra-zio publikoen montepioetako funtzionarioen esku-bide pasiboen araubide iragankorrari buruzko mar-txoaren 5eko 10/2003 Foru Legean borondatezkoerretiroa hartzeko ezarritako baldintzak (iradokizu-nak).

Vianako Printzea Erakundea-Kultura eta Turis-mo Departamentua

01/282/B, 02/150/B, 03/155/B eta 03/192 espe-dienteak. Lehengo Nafarroako Amen eta Umezur-tzen Etxeko datuak eta agiriak eskuratzea, familiajatorriari buruzko informazioa lortzeko (gomen-dioa).

02/72/B espedientea. Pertsona bati informa-zioa ematea, lehengo Nafarroako Amen eta Ume-zurtzen Etxean jaio eta adoptatu edo umeordetu-tako arreba gaur egun non dagoen jakin dezan(iradokizuna).


01/343/F espedientea. Erradiologia Zerbitzukoerradiodiagnostiko arloko teknikari espezialisteneta erizaintzako diplomatuen eginkizunak bereiz-tea (legezko betebeharren gogorarazpena).

02/27/S espedientea. Guardien araubidea Tute-rako Reina Sofía Ospitaleko Pediatriako zerbitzu-an (gomendioa).

03/96/S espedientea. Zentro pribatu bateanebakuntza egiteagatik izandako gastua itzultzekoeskaera (gomendioa).


Iruñeko Udala

02/97/H espedientea. Horretarako ezarritakoprozedura bete gabe ondasunak bahitzea (gomen-dioa).

02/105/B eta 02/221/B espedienteak. Adinare-kin lotutako arrazoiak direla medio bono-taxia ezematea (gomendioa).

02/333/I espedientea. Baimendutako ordutegi-az kanpo aparkatzeagatik jarritako zehapena(gomendioa).

03/81/I espedientea. Minusbaliatu txartela ken-tzea eta aparkatzeagatik isuna jartzea (gomen-dioa).

02/333/U espedientea. Desjabetzapenak ukitu-tako finka ixteko baldintzak (gomendioa).

Arakilgo Udala

02/311/U espedientea. Desjabetzapenak ukitu-tako finka ixteko baldintzak (gomendioa).


88

Pitillasko Udala

02/319/V espedientea. Herritarren elkarte batelkarteen udal erregistroan inskribatzeko atzerape-na (gomendioa).

Garesko Udala

01/344/U espedientea. Hirigintzaren arloanezarritako betebeharrak ez betetzea obra lizentziaematerakoan (legezko betebeharren gogorarazpe-na).

Los Arcosko Udala

01/363/U espedientea. Hirigintzaren arloanezarritako betebeharrak ez betetzea obra lizentziaematerakoan (gomendioa).

Vianako Udala

02/154/M espedientea. Tabernetako musikaekipoen bolumena eta ixteko ordutegia kontrola-tzea (legezko betebeharren gogorarazpena).

ERANTZUN ZAIN DAUDEN EBAZPENAK


Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteri Departa-mentua

02/375/B espedientea. Etxez etxeko laguntza-rako dirulaguntzak (gomendioa).

02/48/E espedientea. Ikasle etorkinen kontzen-trazioa Tuterako ikastetxe publikoan (gomendioa).


03/136/I espedientea. Lodosako sokamuturraegiteko baldintzak (gomendioa).


Iruñeko Udala

03/17/C espedientea. Euskaraz ez erantzutea,Iruñeko Udalari hala eskatu dion herritar bati(gomendioa).

Ablitasko Udala

02/224/M espedientea. Hirigunetik gertu abel-tzaintzako ustiategiak egotea (gomendioa).

Corellako Udala

03/75/M espedientea. Tabernetako musika eki-poen bolumena eta ixteko ordutegia kontrolatzea(legezko betebeharren gogorarazpena).

Arlegiko Kontzejua

02/324/V espedientea. Kontzejukide karguabetetzeko zailtasunak, horretarako beharrezkoa

den informazioa eskuratzerik ez izateagatik(legezko betebeharren gogorarazpena).

BALIOESPEN ESTATISTIKOA

Lehenik eta behin, lehenengo taula edo grafi-koa aztertzen badugu –hain zuzen, 2003. urteanizandako kexen kudeaketa laburbiltzen duena–,datu esanguratsuena da urte horretan 489 kexakudeatu direla guztira, 2002. urtean baino pixkabat gutxiago, urte hartan 513 kexa kudeatu baitzi-ren.

Horri dagokionez, kontuan hartu behar da2003. urtean aurkeztutako kexak, guztira, 303 izanbadira ere –2002an, berriz, 397 kexa aurkeztuziren–, 2002an 174 kexa-espediente geratu zirelaamaitu gabe. Zenbateko horri gehitzen badizkioguamaitu ondoren berriro irekitzen diren espediente-ak, itxi ondoren eginiko jarduketaren baten ondori-oz gaia berriro aztertzea komeni dela ikustendenean, azkenean 2003an kudeatutako kexak,guztira, 489 izan ziren, 2002an baino 24 gutxiago.

Hori dela eta, amaitu gabe geratu diren kexa-espedienteen kopurua asko murriztu da 2003.urtearen bukaeran. Izan ere, 2002. urtean 174kexa espediente geratu ziren amaitu gabe, eta2003. urtean, aldiz, 114, hau da, aurreko urteanbaino 60 gutxiago.

2003. urtean aurkeztutako kexei dagokienez,ukitzen dituzten gaiak aztertzen baditugu, guk egi-niko egituraketaren arabera, atzeman daiteke kexagehienak (36), % 11,88 egiten dutenak, hirigintzaeta etxebizitzaren arlokoak izan direla. Izan ere,etxebizitza eskuratzeko zailtasunei buruzko kexaasko izan dira, baita babes publikoko etxebizitzakesleitzeko prozesuei buruzkoak ere. Barne arloanere kexa kopuru antzekoa izan da. Nahiz eta aur-ten ere kexa kopurua nabarmen jaitsi den, berriroere trafiko arloko zehapen prozedurekin zerikusiaduten kexa ugari izan dira.

Bi arlo horien ondotik, kexa kopuru esangura-tsuena osasunaren arlokoa da –29, guztira, %9,54 egiten duena–. Ondoren gizarte ongizatearenarlokoak eta hezkuntzaren arlokoak –24 kexa (%7,92) eta 22 kexa (% 7,26), hurrenez hurren–.Azkenik, funtzio publikoaren arloko 19 kexa aur-keztu dira, 2003. urtean aurkeztu diren kexa guzti-en % 6,27 egiten dutenak.

Urtearen eta arloaren araberako kexen bilakae-ra islatzen duen koadroa aztertzen badugu, ikusi-ko dugu joera hori mantentzen dela, aldaketa txiki-ekin; izan ere, aurreko bi urteetan ere gai horiekinlotuta izan da kexa gehien, nahiz eta hurrenkeradesberdinean.


89

2003. urtean jasotako kexen azterketarekinjarraituz, horietatik gehienak –130, guztira, % 43egiten dutenak– Nafarroako Gobernuaren departa-mentuen jarduketen aurka aurkeztu ziren. Eraberean, 79 kexa aurkeztu ziren Nafarroako tokientitateen jarduketen aurka, hau da, kexen % 26.Horietatik 27 Iruñeko Udalari zegozkion. Azkenik,aurkeztutako kexetatik 94 bestelako erakunde etaentitateen jarduketen aurkakoak izan ziren, halanola, estatuko administrazioa (32), justizia-admi-nistrazioa (12), erakunde pribatuak (12), bestebatzuk (14) eta zehaztu gabekoak (24).

Kexa gehien jaso dituen departamentua Osa-sun Departamentua izan da –31 kexa jaso ditu,Nafarroako Gobernuaren aurka aurkeztutakokexen % 23,85–. Horrekin lotuta, esan behar daaurreko urteko joera berbera errepikatzen dela.Osasun Departamentuaren ondotik datoz Lehen-dakaritza, Justizia eta Barne Departamentua, 20kexarekin (% 15,38), eta Ingurumen, LurraldearenAntolamendu eta Etxebizitza Departamentua, 17kexarekin, hau da, Nafarroako Gobernuari buruzkokexen % 13,08.

Nafarroako toki entitateei dagokienez, IruñekoUdala da, pentsatzekoa denez, kexa gehien jasodituena: hain zuzen, 27 kexa jaso ditu, toki entita-teen aurka aurkezturikoen %34.

Nahiz eta kexak arlo edo erakunde batzuekinlotuta agertu, garrantzitsua da behar diren zehaz-tapenak egitea; izan ere, hortik ondoriozta litekeislatzeko modu hori lotuta dagoela arlo horietanutzikeria, botere-abusua edota legea aintzat har-tzen ez duten jokabideak izatearekin. Administra-zio jakin baten aurka aurkeztutako kexa kopuruabaino askoz garrantzitsuagoa da administraziojakin batek oker jokatu duela onartu eta kexa aur-keztu duenari arrazoia ematen zaioneko kasukopurua. Era berean, administrazioek gure infor-mazio eskarien edo guk emandako ebazpenenaurrean duten portaera ere kexa kopurua bainogarrantzitsuagoa da.

Kexen jatorriari dagokionez, gehienak Iruñetikdatoz (138, guztira). Ondotik, Tuteratik helarazita-koak datoz, hain zuzen, 36 kexa. Aurten lehenaldiz ebalua daiteke Nafarroako Udal eta Kontzeju-en Federazioarekin sinaturiko esparru-hitzarmena-ren funtzionamendu-maila. Hitzarmen horrenbidez, kexak zuzenean aurkezteko aukera ematenda, berari atxikitako udaletan dauden inprimakiaurre-frankeatuak erabilita, eta nabarmendu deza-kegu 11 kexa helarazi zaizkigula bide horren bitar-tez. Halaber, bidezkoa iruditzen zaigu aipatzea 5kexa helarazi zaizkigula atzerritik; izan ere, horigertatzen den lehen aldia da.

Nafarroako biztanle tarteak biltzen dituen koa-droan atzeman daiteke 100.000 biztanle bainogehiagoko udalerrietan –Iruñaz ari gara– sortzendirela kexa gehien, eta atzetik daude 2.000 biztan-letik 10.000ra bitarteko udalerriak.

Kexak aurkeztu dituzten pertsonei dagokienez,horietatik 162 gizonezkoek aurkeztu zituzten–%53,47 egiten dute, aurreko urtean baino ia 5puntu gehiago– eta 109, aldiz, emakumezkoek,hau da, kexen % 35,97.

Honekin batera doazen taula eta grafikoetanislatzen den estatistikari buruzko iruzkin hau amai-tzeko, berriro arreta jarriko dugu informazio eskae-rei eta emandako ebazpenei administrazioekemandako erantzuna baloratzean aipatu ditugundatuetan.

Aipatu dugunez, 2003an guztira 91 ebazpeneman dira, 2001eko 24 ebazpenen edo 2002ko 48ebazpenen aldean, eta horietatik 7 erantzun zaindaude, 61 onartu dira eta 23 ez dira onartu.Horrek esan nahi du ebazpenen % 73 onartu dela,gutxi gorabehera, eta ehuneko hori igo daitekeela,kontuan hartzen baditugu erantzun zain dauden7ak. Ehuneko hori ona dela nabarmendu daiteke,nahiz eta 2002ko ebazpenen onartze-maila bainopixka bat txikiagoa izan –urte horretan % 77 izanzen–, kontuan hartzen badugu 2003an ebazpenenkopurua ia bikoiztu egin dela; izan ere, urte horre-tan 91 ebazpen eman ditugu, 2002ko 48 ebazpe-nen aldean.

Halaber, kontuan hartu behar da aipatu ehune-koa % 80ra iritsiko litzatekeela, aintzat hartzenbaditugu erakunde honen esku-hartzearen ondori-oz, administrazioak herritarraren eskaera onartudueneko edo planteatutako arazoari irtenbiderenbat eman dioneko kasuak, erakundeak inongoebazpenik eman gabe. Hori 64 kasutan gertatu da,eta horiei gehitzen badizkiegu onartuak izan diren61 ebazpenak, ondorioztatzen da administrazioak125 kasutan, guztira, onartu duela kexa aurkeztuduen herritarraren eskaera, gure ustez kexa aur-keztu zuenak arrazoia zuen 155 kasuetatik.

Lehen aipaturiko datu eta ehunekoak beharbezala interpretatze aldera, eta berriro 2003anurte horretako nahiz aurreko urteetako kexak nolakudeatu ziren laburbiltzen duen taula edo grafikoraitzuliz, ikus daiteke guztira 489 kexa kudeatu zire-la. Horietatik, 347 onartu ziren tramitera (% 70,96)eta, aldiz, 111 kexa (% 22,69) ez ziren onartu.Kasu horietan, ez onartzearen arrazoiak azalduzitzaizkion herritarrari, baita jarduteko zeuzkanaukeren berri eman ere. Tramitera onartu ez zirenkexetatik 31 Espainiako arartekoari edo beste


90


91

Izen-deiturak ....................................................................................................................................................

Helbidea ............................................................................................................................................................

Telefonoa ............................................................... Hiria ..............................................................................

P. K. ................................................................ Probintzia ..............................................................................

Ordaintzeko:

Dirua Nafarroako Kutxako 2054/0000 41 110007133.9 zenbakiko kontu korrontera igorri edo bertansartu.

NAFARROAKO PARLAMENTUKOALDIZKARI OFIZIALA

HARPIDETZAORRIA

autonomia erkidegoetako arartekoei igorri genizki-en, kexari zer eskumeneko esparru zegokion.

Horretaz gain, tramitera onartutako 347 kexeidagokienez, nabarmendu nahi dugu, lehen aipatudugun moduan, 155 kasutan –kudeatutako kexen% 31,61– erakundeak arrazoia eman ziola kexaaurkeztu zuenari. Aldiz, 78 kasutan –kasu guztien% 15,95– ez zitzaion arrazoirik eman, kexa aur-keztu zuenak emandako datuak eta erakundeakkexa espedientea tramitatzearen ondorioz admi-nistrazioak igorritako informazioa aztertu ondoren.Horrela, tramitera onartzen ez diren kasuen etatramitera onartu bai, baina kexa aurkeztu duenariarrazoia ematen ez zaion kasuen batura egiten

badugu, guztira 189 egiten dute, hau da, kudeatu-tako kexa guztien % 38,64.

Pentsatzekoa denez, kopuru horiek interpreta-tzeko kontuan hartu behar dira ere itxi gabe dau-den 114 kexak, 2003an kudeatutakoen % 23,32egiten dutenak. Kexa espediente horiek amaituondoren ikusiko da aipatutako zein multzotan sartubehar diren.

Ondorengo taula eta grafikoetan ageri da era-kundeak 2003an kexen arloan eginiko jarduera,eta horietan xehetasun gehiagoz ikus daitezkearestian aipatu ditugun datuak, baita aurkeztutakokexak tramitera ez onartzeko arrazoiak ere.


92

IDAZKARITZA ETA ADMINISTRAZIOA

NAFARROAKO PARLAMENTUA

«Nafarroako Parlamentuko Aldizkari Ofiziala»

Navas de Tolosa, 1

31002 IRUÑA

Inprimatzailea: Gráficas Lizarra, SL (Lizarra). Lege Gordailua: NA 363-1995Paper ekologiko birziklatua

HARPIDETZAREN PREZIOA

ALDIZKARI OFIZIALA ETA BILKURA EGUNKARIA

Urtebete ................................................................. 41,00 euro

Aldizkari Ofizialaren prezioa, aleko .................... 1,05 »

Bilkura Egunkariaren prezioa, aleko .................... 1,23 »

NPAO, 2004-05-20koa, 43-1zk. (VI leg)AURKIBIDEA G SAILA: Txostenak, deialdiak eta Parlamentuko...

Documents

Transcript of NPAO, 2004-05-20koa, 43-1zk. (VI leg)AURKIBIDEA G SAILA: Txostenak, deialdiak eta Parlamentuko...