Proyecto1:dicionario CIG 5/12/08 09:01 Página 1€¦ · Glosario de termos de prevención, saúde...

Proyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 1

Glosario de termos de prevención,saúde e ambiente laborais


Edita:© Gabinete Técnico de Saúde Laboral.Confederación Intersindical Galega.

Autores:Alfonso Tellado Sande.Director do Gabinete Técnico de Saúde Laboral da CIG.Agustín Souto Oruezabala.Enxeñeiro Industrial. Técnico superior en prevención de riscos laborais.Ignacio Fernández López.Xeógrafo. Técnico superior en prevención de riscos laborais.

Colaboración:María Deseada Cerqueiro LópezDulce María Neira FragaSayaka Doldán GarcíaTécnicas superiores de prevención de riscos laborais.Eva Calvo CanizasTécnica superior de prevención de riscos laborais de ASOAR-ARMEGA.

Dep. Legal:C 4314-2008


Glosario XeralPÁX

A.................................013B.................................021C.................................023D.................................031E.................................037F..................................047G.................................051H.................................053I..................................055L..................................061M................................065N.................................069O.................................071P.................................073Q.................................079R..................................081S.................................085T..................................089U.................................093V.................................095X.................................097Z.................................099

GlosarioMedioAmbientePÁX

A.................................103B.................................107C..................................111D.................................117E.................................121F..................................125G.................................127H.................................129I..................................131L..................................133M................................135N................................137O................................139P.................................141Q................................147R................................149S.................................155T.................................157U................................159V.................................161W................................163X................................165Z.................................167

Glosario do MarPÁX

A................................171B................................183C................................191D................................205E.................................209F.................................217G................................221H................................225I..................................227J.................................231K................................233L.................................235M...............................241N................................247O................................251P.................................253Q................................263R................................265S.................................269T.................................275U................................279V.................................281W................................285X................................287Y.................................289Z.................................291

índice | 5


Calquera idioma que, coma o noso, está en pro-ceso de normalización dos seus usos sociais, é

obvio que precisa non só dunha serie de actuaciónsque contribúan a fomentar o seu emprego, senóntamén de ferramentas lingüísticas (gramáticas, dicio-narios...) que garantan novos usos sociais, sobre todonaquelas áreas en que a lingua galega nin tivo nin tenaínda a vitalidade que todas as persoas que nos preo-cupamos polo idioma desexariamos.

Nese sentido, é de suma importancia a elaboración determinoloxía propia que dea conta das diferentes dis-ciplinas técnicas e/ou científicas coas que estamos encontacto, por seren estes ámbitos nos que o desenvol-vemento da lingua galega é menor ca noutros. Defeito, nos últimos tempos véñense acometendo pe-quenos traballos destinados a paliar este déficit e a me-llorar notabelmente a calidade lingüística do galegoempregado nas disciplinas técnicas e/ou científicas.

Case sempre estes traballos son debidos a impulsosde determinadas institucións, ás veces universitarias,ás veces doutro tipo, que comprenden a necesidadede abordar novos instrumentos lingüísticos para avan-zar decididamente no proceso de normalización e dig-nificación do noso idioma.

Neste caso, a iniciativa parte desde outro ámbito, bendiferente, como o sindical. A proposta que se presentafaise desde o Gabinete de Saúde Laboral da CIG, cen-tral sindical que desde o seu nacemento vén amosandoo seu compromiso coa lingua de Galiza, impulsando oseu emprego no mundo sociolaboral e no conxunto dasociedade galega. Este compromiso é, ademais, uncompromiso consciente do sindicalismo nacionalistaque sabe que o idioma galego é un dos trazos máis de-finitorios da nosa identidade nacional e que, polotanto, como pobo non podemos nin debemos renun-ciar a el, por moito que desde determinados sectores secomecen a cuestionar os tímidos avances do galego eneidos como o ensino ou a administración.

Estamos aínda lonxe, demasiado lonxe, de ver a com-pleta normalización da lingua galega, o seu pleno des-envolvemento como idioma nacional de Galiza, e épreciso manter activos os resortes sociais que faganposíbel que a nosa lingua avance e ocupe novos es-pazos na sociedade galega. E tan necesaria será a mo-bilización social en defensa da nosa lingua, como aimplementación de lexislación que promova o uso dogalego ou a elaboración de novas ferramentas lin-güísticas que faciliten a expansión da lingua galegaen todos os ámbitos sociais.

Este Glosario de termos de prevención, saúde e am-biente laborais é unha desas novas ferramentas lin-güísticas que, dito sexa de paso, vén cubrir un ocoexistente no eido da prevención e a saúde laboral. Así,a realización e edición do Glosario, por parte do Gabi-nete de Saúde laboral da CIG, é un contributo inesti-mábel á tarefa da normalización e dignificación donoso idioma, alén de significar unha achega funda-mental para a clase traballadora galega no que ten quever coa prevención e a saúde laboral no traballo.

Polo tanto, son dúas as virtualidades desta publica-ción; unha, a que se refire propiamente ao contido, ásaúde laboral e á prevención; e a outra, motivada polofeito de que se elaborase conscientemente na linguapropia do noso país, en galego, o que en si é un valorengadido a este Glosario.

Agardamos que os destinatarios da publicación, ostraballadores e traballadoras, vexan nela un instru-mento útil na súa formación como tales, así como nodesenvolvemento do seu traballo, e que tamén apre-cien o esforzo sincero da CIG por lles ofrecer esteGlosario de termos de prevención, saúde e ambientelaborais na lingua de noso.

Rafa VillarResponsábel técnico do Departamento de Nor-malización Lingüística da CIG

limiar | 7


presentación | 9

Este traballo que tedes nas mans é un glosario,isto é, unha recompilación terminolóxica, que

parte dunha listaxe de termos que fan referencia áseguridade e á saúde laboral. Trátase, pois, dunhaferramenta de traballo que contribúa a unha mellorxestión e aplicación do labor preventivo que temosque levar a cabo os delegados e delegadas de pre-vención e os sindicalistas en xeral nos centros de tra-ballo do noso país.

Cando nos propuxemos realizar este traballo, formu-lámonos achegar o máis posible aos nosos delegadose delegadas dunha maneira clara e concisa o com-pendio lexislativo que é extenso e de difícil lecturapara quen ten que compaxinar o seu traballo diario,demasiadas veces precario, e de longas xornadas, coanecesidade de elevar o seu coñecemento para desen-volver mellor o seu traballo sindical.

Por outra banda, decatámonos despois de ler e reler alexislación para elaborar esta listaxe que moitas daspalabras clave podían ter e deberían ter unha defini-ción paralela ou máis extensa co fin de dotar tamén osnosos delegados e delegadas do complemento reivin-dicativo necesario para facer valer os seus dereitos.Por exemplo, mentres que para a seguridade social ea Lei de Prevención un accidente de traballo é unhalesión corporal que o traballador sofre con ocasión oupor consecuencia do traballo que executa por contaallea, para a CIG, ademais disto, o accidente de traba-llo é aquilo non avaliado polo empresario que provocaun dano a un traballador ou traballadora. Intentamosademais cubrir con esta modesta achega a alarmantecarencia de medios cos que teñen que afrontar os de-legadas e delegadas de prevención o seu traballo.

O glosario consta de dúas partes; unha primeira, comáis relevante das normas de prevención de riscos; eunha segunda, coas referencias máis importantes domedio ambiente e sustentabilidade no traballo. Se-gunda parte que pretende achegar un pouco máis aos

nosos delegados e delegadas a necesidade de reclamarpolíticas ambientais no ámbito da empresa que consi-gan a posta en práctica da Lei 54/2003, que tería queposibilitar sistemas de xestión no que as políticas deprevención de riscos e ambientais tivesen carta de na-tureza en todos e cada un dos procesos produtivos.Aoremate atoparedes un anexo referido á terminoloxíamariña dos buques de pesca que servirá para familia-rizar aos nosos delegados e delegadas coa profesiónmais perigosa do mundo e onde tantas familias gale-gas perden a súa vida no exercicio da súa profesión.Os traballadores e traballadoras e a nosa representa-ción sindical temos como obxectivo que os lugaresde traballo conten cunhas condicións que non produ-zan riscos sobre a nosa saúde e sobre o noso contorno.Non queremos quedar como simples observadoresdas imprudencias ambientais que realizan as empre-sas nas que traballamos, imprudencias que sufrimosna nosa saúde.

Esta é a nosa intención para, deste xeito, poñermosen práctica unha das nosas principais consignas: asaúde non se vende nin se delega, deféndese.

Alfonso Tellado SandeGabinete Técnico de Saúde LaboralConfederación Intersindical Galega


Glosario Xeral


| 13

AborrecementoCondicióndoserhumanonacalamonotoníadoestímuloexternocon-duce á distracción mental e a un rende-mento deteriorado semellante á condi-ciónde fatiga.

AbsentismoAusenciadocentrode traballocometidapolo traballador/a realizadaenhoras durante as cales debería estar pre-sentenormalmente.Enténdesecomonor-malmente o recollido nas relacións la-boraispactadasounoconveniocolectivo.

Absorbedorde enerxíaResorte ou dispo-sitivo mecánico elástico que absorbemomentaneamentepartedaenerxíapro-ducida nunha caída, evitando o efectodas sacudidas bruscas.

Accidentede traballoALei de Prevenciónde Riscos Laborais (LPRL) na súa dis-posiciónadicional1ª,manténadefiniciónde accidente de traballo que recolle anormativa da Seguridade Social; isto é:“toda lesión corporalqueo traballador/asufraconocasiónouporconsecuenciadotraballo que executa por conta allea”.Sen embargo, o concepto dedanosderi-vados do traballo, a efectos das obriga-cións de carácter preventivo do empre-sariado, vai máis alá do que se consideracomoaccidente.OAccidentedeTraballocomprendido no ámbito da SeguridadeSocial limítase a recalcar acentos mera-

mente reparadores. A LPRL supera oánimo meramente asistencial compren-dido na LXSS (Lei Xeral da SeguridadeSocial), considerando o accidente detraballocomoacontinxenciaaeliminarprevendoa súaaparición.Presuponse,salvo proba en contrario, que son acci-dentesde traballoas lesiónsquesufraotraballador/a durante o tempo e no lu-gar de traballo.

AccidentedetraballoenmisiónSonaque-les accidentes que non ocorren nin nocentro de traballo nin ao ir ou voltar domesmo,senónqueseproducenduranteocumprimento de traballos ou encargosordenados pola empresa.Tamén se con-sideran accidentes de traballo en misiónaqueles que sofre o traballador/a comoconsecuenciadetraballospropiosdodes-empeñodecargoselectosdetiposindical,asícomoosacontecidosaoirouvoltardolugarnoqueseexercitenas funciónspro-pias doseucargo.

Accidente de traballo In Itinere Lesióncorporalquesofreo traballador/aao irouvoltardo lugarde traballo.Requireprobafidedignaporpartedo traballador/aafec-tadodequeoaccidenteseproducecandose regresa do posto do traballo ao domi-cilio (ouviceversa)sen interrupciónsvo-luntarias epolocamiñohabitual.

AaProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 13

14 | accidente maior

Accidente maior Un feito tal como unhaemisión, un incendio ou unha explosiónresultante do desenvolvemento incon-trolado dunha actividade industrial, queentrañeungraveperigo, inmediatooudi-ferido, para o ser humano, dentro oufóra do establecemento e/ou para o me-dioambienteenoque interveñanunhaouvarias substancias perigosas. O risco deaccidente maior ben delimitado é regu-lado pola lexislación sobre prevención econtrol dos riscos de accidentes maiores(CORAG).

AccióncorrectoraConxunto de medidas eactuacións de obrigada adopción porparte do empresariado destinadas a co-rrixir os erros que levaron a materializa-ción dun risco laboral.

Accion formativa Acción encamiñada amellorar a aptitude do persoal con res-pectoáseguridadeeasaúde laborais. In-clúese desde a reunión de grupo até a in-formaciónnoseu sentidoclásico.

Acción preventivaÉ a acción tomada paraeliminaracausadunhanonconformida-de potencial ou doutra situación poten-cialmente indesexábel.Aacciónpreven-tiva tómase para previr que algo suceda,mentres que a acción correctiva se tomaparaprevirquevolte a seproducir.

Accionador Mecanismo de potencia em-pregado para producir o movementodunha máquina.

AcosomoralOacosomoralnotraballodefí-nese como toda conduta abusiva (ade-mán, palabra, comportamento, actitu-de…)queatentapolasúafrecuenciaousis-tematización contra a dignidade ou inte-gridade psíquica ou física dun traballa-dor/a,pondoenperigooseupostode tra-ballo ou degradando o ambiente laboral.

Acoso sexual Enténdese por acoso sexualcalqueraachegamentodecontidosexual,non desexado por parte do traballador/aque o recibe, podendo ser expresado demaneiraverbale/ounonverbal,noqueseutilizan presións físicas e/ou psíquicaspara obter favores sexuais do traballa-dor/aacosado/ano lugar de traballo.

Acreditación como servizos de preven-ción das mutuas Requisitos esixidospolaAutoridadeLaboralparaactuarcomoServizos dePrevención.

AcreditacióndaformaciónCondiciónsmí-nimas recollidas no art. 35 do RSP (Re-gulamento dos Servizos de Prevención)paradesenvolver funciónsdenivelbási-co,denivel intermedioedenivelsuperioren formacióndePRL.

Acreditacionparaempresas,entidadesau-ditorasouservizosdeprevenciónalleosRequisitos esixidos pola Autoridade La-boralparaactuarcomotal.

ActadeinfracciónDocumentoescritoa tra-vés do cal a Inspección deTraballo e Se-guridadeSocial inicianoprocedementosancionador por incumprimento de dis-posiciónsrelativasáseguridadeesaúdenotraballo. As actas de infracción son do-cumentos públicos.

ActadeobstruciónAsacciónsouomisiónsque perturben, retrasen ou impidan oexercicio das funcións encomendadas áInspeccióndeTraballo, sonconsideradasobstrución. ProvocaránActa de Obstru-ciónquepolasúanaturezaconcarácterxe-ralseránconsideradas infracciónsgraves,sen menoscabo da súa consideracióncomoleves oumoigraves.

Actividade especialmente perigosa Tra-ballo ou tarefa de gran exposición conriscoparaaspersoas(oRegulamentodos


actividades preventivas levadas a cabo polas mutuas | 15

Servizos de Prevención recolle, no seuAnexo I, unha listaxe de actividades es-pecialmenteperigosas).

Actividade industrial Dedicación princi-palqueselevaacabonunhainstalaciónnaquesedesenvolvenprocesosprodutivosoudealmacenamento.

ActividademineiraLabor relativoá inves-tigacióneaproveitamentodosxacemen-tosmineraisedemaisrecursosxeolóxicos,calqueraquesexaasúaorixeeestado fí-sico, que existan no territorio nacional,mar territorial, plataforma continental efondosmariños sometidosáxurisdiciónou soberanía nacional.As normas de se-guridademineirapretenden facer fronteaos riscos en xeral que para os seus tra-balladores/as representanasactividadesdasempresasadicadasáexplotacióndosrecursosminerais e, enparticular, os ris-cosderivadosdaaplicacióndas técnicasmineiras. A actividade mineira réxesepola seguinte lexislación específica senmenoscabodaLPRLeoRSP:-RegulamentoXeraldeNormasBásicasde Seguridade Mineira, R.D. 863/1985,do2deabril.-EstatutodoMineiro/aaprobadoporR.D.3255/1983,o21dedecembro.-R.D.1389/1997, relativoadisposiciónsmínimas destinadas a mellorar a protec-ción en materia de seguridade e saúdedos traballadores/as nas industrias ex-tractivas a ceo aberto ou subterráneas.

ActividadepotencialmentecontaminanteActividadequepola súapropianaturezaoupolosprocesosutilizadospodeserunfocodecontaminaciónsistemática.

Actividade preventivaConxunto de acti-vidades que debe levar a cabo o empre-sario/a para xestionar adecuadamente

aprevenciónderiscosnaempresa.Sonasque seguen: Elaboración e mantementoao día do Plan de Prevención, aAvalia-ción de Riscos, a determinación, plani-ficación, seguimento e valoración dasMedidas Preventivas, Información eFormación, elaboración e actualizacióndo Plan ou Medidas de Emerxencia eVixilancia da Saúde.

Actividade sanitaria dos servizos de pre-venciónÉ aquela que desenvolve o ser-vizodeprevenciónpropioconestruturaemediosadecuadosdebendocumprirosre-quisitosestablecidosnanormativa sani-tariadeaplicación.Aactividadesanitariadeberá incluir as actividades atribuídaspolaLeiXeraldeSanidadeeaquelasou-trasqueenmateriadePrevencióndeRis-cosLaborais llecorrespondan,para facera funcióndevixilanciaecontroldasaúdedos traballadores/as e que teñen de serdesenvolvidos por persoal sanitario concompetencia técnica, formación e capa-cidadeacreditada.-Ver vixilanciadasaúde.

Actividades preventivas levadas a cabopolas mutuas Conxunto de medidas eactuacións por parte das Mutuas paraprotexerenaosseustraballadores/asfron-teaos riscos laborais.CadaMutuadebeelaborarunplandeac-tividadespreventivascosobxectivos, re-cursoseocontidode talesactividades.Oplan de actividades preventivas elabó-rase de acordo coas directrices que encadamomentoestablezaoMinisteriodeTraballoeAsuntos Sociais.Dentro das actividades preventivas com-prendidas na cobertura de accidentesde traballo e enfermidades profesionaisda Seguridade Social as MATEPSS


16 | actividades preventivas levadas a cabo polas mutuas

(Mutuas de Accidentes de Traballo eEnfermidades Profesionais da Seguri-dade Social) poden desenvolver:-Actividades de alcance xeral, non diri-xidasaempresasconcretas, talescomoes-tudos, enquisas eestatísticas.-Análisee investigacióndascausasefac-tores determinantes dos accidentes detraballoeenfermidadesprofesionais.-Promoción de accións preventivas nasempresas asociadas mediante a realiza-ción de campañas de sensibilización eeducaciónpreventiva.-Asesoramento en materia preventiva.-Orientacións e contribución á forma-cióneáactualizacióndecoñecementosenmateriapreventiva.-Realizacióndexornadaseseminariosso-bre actualización e posta ao día dos co-ñecementos enmateriapreventiva.-Acapacitacióndosempresarios/ascoafindepoderenasumirelesmesmosaactivi-dadepreventiva.-Adivulgación da prevención medianteaccións axeitadas, dirixidas principal-menteaosdirectivoseresponsábeisdaac-tividadepreventivadaempresa.-Actividades de carácter sanitario, talescomo campañas de educación sanitaria.-Realización de recoñecementos médi-cos de carácter xeral orientados á pre-vencióndeenfermidades relacionadascotraballo e cos riscos de accidentes detraballo.

Actividades subacuáticas As actividadessubacuáticas réxensepolasdisposiciónsmínimas de seguridade das Obras deConstrución.Aconsideracióndestasac-tividades como perigosas conleva a ne-cesidadedafiguradorecursopreventivo,nonpodendoopropioempresario/aasu-

mir persoalmente a xestión da preven-ción.Oxefeouxefadeequipodemergu-llo ten a responsabilidade da seguridadedo traballoa realizar.

Acto inseguroTodaacciónhumanaque, aoincumprir un método ou norma de segu-ridade,podeprovocar unaccidente.

Actuación en orixe Conxunto e medidasdispostasparaocombateoueliminaciónda contaminación do Medio Ambientenomesmofocoondese orixina.

AcústicaRamadacienciadedicadaaoestu-dodoson.

AditivoCompoñente de características es-pecíficasquemelloraalgunhadascarac-terísticas doprodutoaoquese engade.

Aditivos, efectosEfectos causados por ex-posición simultánea a diferentes axen-tes físicos e químicos que producen unefecto combinado, e que pode diferir dasimplesumadosefectosdeditosaxentesaplicados independentemente.

Administración pública Conxunto de or-ganismosresponsábeisdeordenarexes-tionaros intereses públicos.

Administración sanitaria A Administra-ciónPúblicacompetenteenmateriasani-taria exerce as competencias para a pro-posta da lexislación sanitaria da carácterbásico, podendo as ComunidadesAutó-nomas adoptar normas de desenvolve-mento para a súa aplicación no territoriocorrespondente.Encoméndase especificamente ás Ad-ministracións sanitarias as seguintesactuacións:- O establecemento de medios axeita-dos para a evacuación e control das ac-tuacións en materia sanitaria que se rea-licen nas empresas polos servizos deprevención.


alimentador | 17

- A implantación de sistemas de infor-maciónaxeitados,quepermitanaelabo-ración,xuntamentecoasAdministraciónsLaboraiscompetentes,demapasderiscoslaborais,asícomoarealizacióndeestudosepidemiolóxicos.-Asupervisióndaformaciónque,enma-teriadeprevenciónepromocióndasaúdelaboral, deba recibir o persoal sanitario,encadrado nos servizos de prevención.- A elaboración e divulgación de estu-dos, investigaciónseestatísticas relacio-nadas coasaúdedos traballadores/as.

Administracións autonómicasExiste unproceso da transferencia de competen-cias en materia de seguridade e saúde notraballodesde aAdministración XeraldoEstado cara asAdministracións das Co-munidades Autónomas. Así, estas te-ñen plena autonomía para organizaren osseus medios técnicos na forma e ma-neira que consideraren máis conve-niente, de acordo coas característicase necesidades propias. Os Reais Decre-tos de transferencia destas competenciasen materia de seguridade e saúde noTraballo en Galiza son o RD 2381/1982e o RD 2969/1983.-Ver ISSGA.

AdrSiglas en inglésdoAcordoEuropeo re-ferente ao transporte internacional demercadoríasperigosas porestrada.

AenorAsociaciónEspañoladeNormaliza-cióneCertificación.Entidade privada na que participan em-presas, organizacións empresariais dedistintos sectores,organizaciónsdecon-sumidoreseusuarios,asadministraciónsestatal,autonómicaelocal,organismosdeinvestigación e algunhas organizaciónssindicais.NoEstadoEspañoléoúnicoor-

ganismoencargadodedesenvolveranor-malizacióndas normas técnicas.

AerosolConxuntodepartículassólidasoulí-quidasensuspensiónnoarquepodenserdeorixenaturalouprovocada.

AgavidaAsociación Galega de Vítimas doAmianto, con sede en Ferrol, creada noano 2004. Esta asociación está a desen-volver un importante papel na defensados dereitos das persoas afectadas poloamianto. Actualmente, esta asociaciónatópaseintegradaanivelestatalenAVIDA(Asociacióndevítimas doamianto).

AlarmaSinalsonorocodificado,emitidoedi-fundidopormediodundispositivoaxei-tado,senaintervencióndevozhumanaousintética.É un tipo de sinalización que serve paradecatarse que pode existir un risco, ac-tuandounicamentesobreo factorhuma-no. Non é, polo tanto, un medio de pre-vención,nin tampoucodeprotección.-Ver sinalización.

Alérxeno Substancia con capacidade paraproducir unha reacción alérxica e condúas características: a primeira, é quenonafectaá totalidadedos individuos,xaquese requireunhapredisposiciónfisio-lóxica.Asegunda,équesósepresentaenindividuos previamente sensibilizados.

AlfombrasensíbelUsualmenteseempreganpara detectar a presenza dunha persoanunha zona perigosa dunha máquina,tantonasoperacións decargaoudescar-ga como en traballos de regulamenta-ción,postaapuntooumantemento.

Alimentador Elemento ou dispositivo dealimentación demáquinasqueevitaqueo operario/a teña que acceder directa-mente ao punto ou zona de risco. Taméncostumadenominarse “empurrador”.


18 | alta tensión

Alta tensiónConsidérasecomoinstalacióneléctricadealta tensión todooconxuntode aparatos e circuítos asociados en pre-visión dunha finalidade particular: pro-dución, conversión, transformación,transmisión,distribuciónouempregodaenerxíaeléctrica,de tensiónsnominaisdeseu, que sexan superiores a 1000 voltiosparacorrentealterna, e1500voltiosparacorrentecontinua.

Aluminose Forma de pneumoconiose ca-racterizadapolapresenzanospulmónsdepoqueconténaluminio,especialmentepodealúminaebauxita.

AmatAsociacióndeMutuasdeAccidentesdeTraballo e Enfermidades Profesionaisda Seguridade Social. Organización re-presentativadosectordasMATEPSSnaqueseintegranconcaráctervoluntario to-das as existentes.

Ambiente controlado É aquel no que ascondicións ambientais como tempera-tura,humidade,partículasdepoepresión,son controladas dentro duns límites de-terminados, fóra dos cales a variacióndas ditas magnitudes afectan negativa-menteás funcións dos instrumentos.

AmbientedetraballoConxuntodefactoresecondicionantescircunstanciaisque ro-dean e determinan o desenvolvementodunhaactividade laboral.

ÁmbitoaudíbelRangode frecuenciasden-trodocalooídonormaloe, aproximada-menteentre20a20.000Hz.

AmiantoConestetermodesígnaseaunhase-riedesilicatos fibrososque teñenaparti-cularidadedeserenunsmateriais illantes,incombustíbeisemoiresistentesáfricción.Debidoásúapresentaciónenfibrasésus-ceptíbeldeprovocardiversaspatoloxíasrespiratorias pola súa inhalación: Meso-

telioma,cancrodepulmón,asbestose...Éprohibida a utilización, produción e co-mercialización das fibras de amianto edosprodutosqueasconteñan.Todosostra-balladores/as en postos de traballo ex-postosaamianto,debensometerseacon-trol médico preventivo de acordo conpautas establecidas (OM-22-12-1987) eRD396/2006entreoutras.

AnálisedeaccidentesEstudodascausasecon-secuenciasdunaccidenteedasmedidasco-rrectorasqueevitenasúarepetición.

AndaimesPlataformaprovisionalusadanaconstrución, na modificación ou demo-licióndunedificioparasosterepermitiraelevaciónedescensodopersoalobreiro,das ferramentas emateriais.

AparatodeelevaciónemanutenciónCom-binación de elementos que serven paratransportar persoas ou obxectos para arealización dun determinado traballo.Emprégase xeralmente na construción.Opropietario/adestesaparatosdebecoi-dardequesemanteñaenperfectoestadodefuncionamento,asícomoimpediroseuemprego cando non ofreza as debidasgarantíasdeseguridadeparaaspersoasouas cousas .

Aparato de iluminación antideflagranteSistema de iluminación deseñado paraevitara iniciaciónoupropagacióndunhacombustión en atmosferas inflamábeis.

ApartamánsDispositivoouresgardomóbilque conectado aos mecanismos da má-quina,desprazaasmansdazonade riscopotencial, antecipándose deste xeito aomovemento dos mecanismos que trans-forman tal riscoen inminente.

Aptitude profesional Suficiencia ou ido-neidadeparaobtereexercerunempregooucargo.


autoridade sanitaria | 19

ArnésanticaídaSistemadesuxeicioncon-sistenteenvariasbandasflexíbeisunidasentre si. Xuntamente coa conexión parauniroarnésaunpuntodeancoraxesegu-ra,formanochamadoSistemaAnticaídas.

Asbestose Enfermidade dos pulmóns pro-ducidapolainhalacióndepooupartículasdeasbesto (amianto).Éunhapneumoco-nioseconsideradaunhaenfermidadepro-fesionalecaracterizadaporunhafibrosepulmonar. Está asociada ao mesotelio-maeaocarcinomabroncoxénico.

AtmosferaexplosivaMesturadegases,va-pores,néboasouposprocedentesdesubs-tancias inflamábeis,conarconsuficienteosíxeno,equeenpresenzadunhafontedeigniciónpodedar lugaraunhaexplosión.

Atmosfera inerte Atmosfera cuxos gasescompoñentesnonreaccionanentresinincos queestánencontacto.

AudiometríaÉ un exame da agudeza audi-tiva dun individuo, que se leva a cabocoa axuda dun aparello denominado au-diómetro.

AuditoríadeprevenciónderiscoslaboraisAvaliaciónsistemática,documentada,pe-riódicaeobxectivaqueverificaaeficacia,efectividade e fiabilidade do sistema dexestióndeprevencióninstaurado,asícomoseesteéaxeitadoparaalcanzarosobxec-tivos da organización en materia de Pre-vencióndeRiscosLaborais.

Autoridade laboralA Comunidade Autó-nomatenacompetenciaenmateria labo-ral e desenvolve funcións de promocióndaprevención,asesoramento técnico,vi-xilancia e control do cumprimento danormativa de Prevención de Riscos La-borais, sancionandoas infracciónsaditanormativa. A actividade transferida enmateriadeSeguridadeeSaúde laboral, é

recollida nos RD 2381/1982 e o RD2969/1983.EnGalizaaAutoridade Laboral exérceaaConsellaríadeTraballo, segundoodis-posto no RD 536/2005 do 6 de Outubropoloqueseestableceaestruturaorgánicada Consellaría de Traballo. As compe-tencias máis relevantes son:-Ter coñecemento dos plans de preven-ciónde riscos das empresas.-AcreditacióndosServizosdePrevenciónAlleos.-Acreditaciónasímesmodaformacióndenivel superior ás entidades formativasqueasíosolicitaren,asícomoasentidadesauditoras.-Ademaisdacompetencia sancionadoraquecorresponda.

AutoridadesanitariaEnGalizaéexercidapola Consellaría de Sanidade, que tencomoactuaciónsmáis relevantes:-Establecementodosmediosadecuadospara a evaluación e control das actua-ciónsdecaráctersanitarioquerealicennasempresas os servizos deprevención.-Aimplantacióndesistemasde informa-ción adecuados que permitan a elabora-ciónxuntamentecoaautoridadelaboraldemapasde riscos laborais, así comoarea-lizacióndeestudosepidemiolóxicosparaa identificacióneprevencióndaspatolo-xías que poidan afectar á saúde dos tra-balladores/as.-Asupervisión da formación que en ma-teriadeprevenciónepromocióndasaúdelaboral teñaquerecibiropersoalsanitarioencadrado nos Servizos de Prevención.-Elaboraciónedivulgacióndeestudos, in-vestigacións e estatísticas relacionadascoasaúdedos traballadores/as.


20 | avaliación de riscos

AvaliaciónderiscosÉoprocesodirixidoaes-timar a magnitude daqueles riscos quenon se puideron evitar, obtendo a infor-mación necesaria para que a organiza-ciónesteaencondiciónsdetomarunhade-cisión apropiada sobre a necesidade deacometer medidas preventivas e, en talcaso, sobre o tipo de medidas que debenadoptarse. Ten que estar documentada.

AxenciaEuropea de Seguridade e SaúdenoTraballoOrganismocomunitarioquetenporobxectoproporcionaraosEstadosmembros da Unión Europea toda a in-formación técnica, científicaeeconómi-caútilnoámbitodaseguridadeesaúdenotraballo.

AxenteasfixianteSubstancia que actúa so-bre o exercicio normal da función respi-ratoriapolasúacapacidadede impediroudificultaro transportedeosíxeno.Pódesedividir en:-Axente asfixiante simple: É calqueracontaminantequímicoque, sendoxeral-mente substancias inertes, polo simplefeitodeestarenpresentesnoambiente, re-ducen a concentración de osíxeno no ar.-Axente asfixiante químico: Son subs-tanciasqueimpidenachegadadeosíxenoás células, bloqueando algún dos meca-nismosdoorganismo.Podenactuarbenaniveldosangue,dascélulasouporoutrosmecanismos.

Axente biolóxico Micro-organismos, coninclusióndosxeneticamentemodificados,cultivos celulares e endoparasitos hu-manos, susceptíbeisdeorixinarcalqueratipode infección, alerxiae toxicidade.

AxentecarcinoxénicoSubstanciaqueporin-halación, inxestiónoupenetracióncutá-nea pode producir cancro ou aumentar asúa frecuencia.

AxenteextintorProduto cuxa acción reali-zadaaoserproxectadosobreo lumepro-voca o control e a extinción do mesmo.

Axente físicoManifestaciónenerxéticaquepode producir, en supostos de exposi-ciónnondebidamentecontrolados,acci-dentes ou enfermidades de diversa con-sideración.Osmáissignificativosaestesefectos son o ruído, as vibracións, as ra-diacións, a iluminacióneacalor.

Axente impulsorProduto que proporcionaa presión necesaria para a proxeccióndo axente extintor. Ten de ser non infla-mábel eaxeitadoparaoaxenteextintor eo envase.

Axente pneumoconiótico Substancia queafecta por inhalación directamente aospulmóns.

AxentequímicoElementooucomposto, sóou mesturado con outros, tal e como sepresenta en estado natural ou por produ-ción para calquera actividade laboral,quesexaproducidointencionadamenteounon, ao que poden estar expostos os tra-balladores/as.

Axente teratoxénico Substancia que podeprovocar malformacións ou anomalíasno feto.


| 21

BacteriaNomexeraldadoaun tipodeorga-nismos celulares simples. Son capacesde viviren por si mesmos, sen se valerendoutros organismos.

Baixa médica Situación de incapacidadetemporaldotraballador/acertificadapolofacultativoque realizouorecoñecemen-tomédicodoseu estadodesaúde.

BaixaporaccidenteBaixaocasionadaporunaccidente que se avalía polo número dedíasnaturaisperdidos(laborábeisounon)pola súa causa.

Baixa tensiónCalifícase como instalacióneléctrica de baixa tensión, todo o con-xuntodeaparellosedecircuítosasociadosen previsión dunha fin particular: pro-dución, conversión, transformación,transmisión,distribuciónouutilizacióndaenerxíaeléctrica,ondeassúastensiónsno-minaissexaniguaisouinferioresa1000Vparacorrentealterna,ede1500Vparaco-rrentecontinua.

Balance térmico Diferenza entre a canti-dade de calor producida e perdida porun corpo.

BarrasensíbelÉundispositivodeprotecciónmecánico.Candoabarratropezacunobs-táculo ou concretamente co operario/a,desvíaseeaccionaunouvariosdetectoresdeposiciónqueparanamáquinae inver-teomovementodoelementomóbil.

Barreira fotoeléctricaÉ un tipo de protec-ción das máquinas que consiste nunhabarreira inmaterial formada por fotocé-lulas.Candounhapartedocorpodoope-rario/a,ououtroelementopenetranoseucampo de protección, este é alterado e abarreiraactúaimpedindoomovementodamáquinaqueorixinao risco aevitar.

BarrenoCargaexplosivadestinadaávoaduradegrandes rochas.

BencenoHidrocarburocíclicoaromáticodefórmula:C6H6.Aacumulacióndebencenonoorganismoé a causa dun tipo de intoxicación deno-minadabenzolismo,naquepredominanos trastornos hematopoiéticos.O benceno está considerado un axentecanceríxeno.

Biomecánica Disciplina ergonómica rela-cionada coa función anatómica e a res-postafisiolóxicaaosesforzosdetraballo.O seu cometido é a redución da fatiga fi-siolóxicaorixinadaenactividadeslaboraisoudoutrotipo,medianteaacomodaciónouacoplamento do sistema biomecánico(muscular-esquelético) e do sistema me-cánicoexteriorcorrespondenteaopostodetraballo, logrando unha conxunción serhumano-equipamento-tarefa.

BleveSiglasen inglésde“Expansiónexplo-sivadun líquidoenebulición”.

BbProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 21

22 | bleve

ABLEVEéuncasoespecialdeestoupidocatastrófico dun recipiente a presión noque ocorre un escape súbito á atmosferadunha grande masa de líquido ou gas li-cuadoapresiónsobrequecidas.

BlindaxeConxunto estrutural que se utilizapara protexer locais, equipamentos oupersoasdeataquesexternos,xasexancam-pos magnéticos, eléctricos ou radiación.

BloqueoSistema, condición ou dispositivoque impide a actuación dun aparello ousistema.

BocaabocaTécnicaderespiraciónartificial.-Ver primeiros auxilios.

Boca de incendio equipada (BIE) Unhabocade incendioequipadaconsistenun-ha tomada de auga, provista dunha seriedeelementosquepermiten lanzar aaugadesde un punto até o lugar do incendio.Esteselementosson:embocadura, lanza,mangueira, racor, válvula e manómetro.Todos estes elementos deben atoparsedebidamente acoplados entre si, conec-tados permanentemente a unha rede deauga sempre en carga e conveniente-mente aloxados.

BocahidranteRacor simple de conexión aunha tubaxe de abastecemento de auga.

Botella Recipiente que contén gases com-primidos licuadosedisoltos sometidosapresión, cunhacapacidade igualou infe-rior a150 litros.

BotellónRecipiente que contén gases com-primidos licuados e disoltos sometidos apresión,cunhacapacidadesuperiora100litroseinferiora1000litrosquepolassúasdimensiónsoupesorequiredeelementosadicionaisparafacilitaroseumanexo.

Botequín (caixadeurxencias)Todo lugarde traballohadedispordunhacaixadeur-xencias portátil para primeiros auxilios

queconteña:desinfectantes,antisépticos,gasasestériles,algodónhidrófilo,vendas,esparadrapo,apósitosadhesivos, tesoiras,pinzas e luvas descartábeis.

BrigadacontraincendiosConxuntodeper-soas que, alén de desenvolveren o seutraballo normal, realizan actividades engrupo paracombater incendios.

Bromoe compostosO bromo preséntase enformadelíquidodecorcastaña-vermellaes-cura, volátil e de cheiro sufocante.Atacaatodososmetaiseaostecidosorgá-nicos (pode causar ignición de materiasorgánicas). É moi corrosivo, e os vaporescausan forte irritación de ollos, pel e mu-cosas.Ocontactoprolongadocoapelcau-saqueimadurasprofundasdetipoquímico,quedeixangrandescicatrices.Tenpropie-dadesacumulativasedeposítasenostecidosdoorganismoenformadebromuros.

Burn-outProcesogradualpolocalun traba-llador/a,enrespostaaoestrésprolongadoe a tensión física, mental e emocional éabocado a un estado de ánimo deprimi-do,unhadiminucióndaprodutividadeeaunha sensación física de esgotamento.Tamén se coñece como a “síndrome deestar (algúen)queimado”.


| 23

C.I.GSiglasdaConfederaciónIntersindicalGalega. A CIG é un sindicato de clasequedefendea identidadenacionaldeGa-liza e a auto-organización dos traballa-dorese traballadoras,quepracticaasoli-dariedadeeointernacionalismo,quecon-sideraunprincipio fundamentalademo-craciaeaparticipación,querespectaoplu-ralismo, que mantén a independenciarespecto de calquera outra organizaciónouinstitución,queseexpresaengalegoeimpulsa a nosa cultura e o noso idioma.A CIG ten como obxectivos básicos amellora progresiva e xeral, individual ecolectiva, dos traballadores e traballa-doras; o impulso do Marco Galego deRelacións Laborais e a construción daCentralSindicalÚnicaGalega.

Cabina de seguridade biolóxica Cabinaproxectada para ofrecer protección aousuarioeaoambientedosriscosasociadosaomanexodematerial infecciosoeoutrosmateriaisbiolóxicosperigosos,excluíndomateriaisradiactivos,tóxicosecorrosivos.

CaboElementodesuxeicionquesecompónde diversos cordóns metálicos dispostoshelicoidalmenteenredordunhaalmain-ternaquepodeser téxtil,metálicaoumix-ta. Á súa vez o cordón está composto pordiversos arames metálicos dispostos he-licoidalmentenunhaouvariascapas.

Cabo de parada de emerxencia É un dis-positivo de protección mecánico e em-prégase como parada de emerxencia encintas transportadoras cubrindo toda asúa lonxitude. Un tirón do cabo en cal-queradirección,ouaroturadeste,provocaadetencióndacinta.Para iso,ocabodebedispor dun interruptor en cada extremo.

CabrestanteÉundispositivomecánico, im-pulsado manualmente ou por un motoreléctrico,destinadoalevantaredesprazargrandes cargas. Consiste nun rodete xi-ratorio, ao redordocal seenrolauncabo,provocando o movemento na carga su-xeita aooutro ladodomesmo.

Cadmio O cadmio é un metal pesado queposúegranresistenciaácorrosión,eúsa-separaaelectrodeposiciónnoutrosmetaiscomo o aceiro.Tamén ten un uso comúnnas baterias paraaparellos eléctricos.Produceefectos tóxicosnosorganismosvivos aínda en concentracións moi pe-quenas(cancros, lesiónsrespiratorias...).

CadrodedistribuciónTaboleirodematerialillante no que se dispoñen interruptores,conmutadores e demais dispositivos deprotección,conobxectodemanobrarso-breos aparellos conectados aocadro.

Caída de altura Perda do equilibrio duncorpo até dar coa terra ou obxecto firmequeodeteña.Asociaransedispositivosde

CcProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 23

24 | caída de altura

protección en traballos a máis de dousmetros sobre o chan, ou en traballos so-terrados cando exista risco de caída amáisdedous metros.

Caldeiras Son aparellos a presión onde ocalorprocededecalquerafontedeenerxíae transfórmaseenenerxíautilizábela tra-vés dun medio de transporte en fase lí-quidaouvapor.

Calibración Conxunto de operacións queteñen por obxecto determinar os valoresquecaracterizanoserrosdunpadrón, ins-trumentoouequipamentodemedida.

Calidade Conxunto das propiedades e ca-racterísticas dun produto, proceso ouservizoque lleconfireasúaaptitudeparasatisfacer necesidades establecidas ouimplícitas.

CalzadodeseguridadeZapato de constru-ción forte e sólida, con protección deaceiro destinado a protexer ao traballa-dor/a fronte a golpes ou a caída de ob-xectos.Está incluídonosEquipamentosdeProtección Individual (EPI’s).

Campá de fumes Cuberta protectora queproporciona ventilación especial paralevar ao exterior vapores, pos e gasesperigosos, co que se poden manexar senperigo materiais químicos, biolóxicos eradiactivos.

Cancro O cancro é unha enfermidade naqueoorganismoproduceunexcesodecé-lulas malignas e estas producen trazosdun crecemento incontrolado (crece-mento e división máis aló dos límites,invasióneásvecesmetástases), candoseespalla por todo o corpo vía linfática ousanguínea.

Capacitación Acción técnica de prepara-cióndaspersoasparaarealizaciónduntra-balloouoperacióndeterminada.

Caplan, síndromeAsíndrome de Caplan éuntipoespecialdepneumoconiose(pneu-moconiose reumatoide) debida á expo-sición a po, e ademais con enfermidadereumatoide (parecidaaunreumatismo).Na exploración médica por radioloxía,obsérvanse: opacidades redondas, múl-tiplas e ben definidas (de 0,5-5 cm dediámetro) distribuídas por ambos oscampos pulmonares.

CaptaciónAccióndeaplicacióndemedidaspara a recollida de materiais e produtosquepodenserdaniñosparaaspersoas,osbens eomedioambiente.Paraestaacciónempréganseoscaptadores.

Caracterización de residuos Estudo e de-terminación das propiedades dos mes-mos para a avaliación das condicións deseguridade do seu almacenamento tem-poraloudefinitivo.

CarbonizarConversióndunmaterialorgá-nico en carbón por acción dunha com-bustión incompleta.

Carbúnculo (anthrax) O carbúnculo ouanthrax é unha enfermidade infecciosapadecida polos animais (sobre todo her-bívoros: ovellas, reses, cabalos, porcos,cabras,...),maisquesepode transmitir áspersoas.

Carga contaminante Cantidade de mate-ria contaminanteexistentenunmedio.

Cargade lumeCantidade de calor por uni-dade de superficie que se emite na com-bustióncompletade todososmateriais eprodutos que se encontran nun recinto.

CargadetraballoConxuntoderequerimen-tospsiquicos(cargamental)efísicos(car-ga física) aos que se ve sometido o traba-llador/a ao longo da súa xornada laboral.Candoacargaéexcesivaapareceafatigaquepodeser físicaoumental.


código “imdg” | 25

Carga nominal ou útil Valor da carga ga-rantidapoloconstrutordunaparelloele-vadorparaoseu funcionamentonormal.

Carretillas Son maquinas que funcionancon enerxía térmica ou eléctrica, e sonconducidascoapersoasentada,apéoudepé. Serven para o levantamento e trans-portedecargas.

Cascoanti-barulloElementodeproteccióndooídoquecobrepartedacabezaademaisdopavillónexternodooído.

Casco de protección Elemento utilizadoparaaproteccióndacabeza.

Causalidade Termo empregado ao falardos accidentes de traballo onde se esta-blece unha análise dos motivos e facto-res concorrentes ou desencadeantes dofeito. Obedece ao criterio de que todo ac-cidente podía terse evitado, e que moitasveces non existe unha causa única, senónun conxunto de circunstancias desen-volvidas en cadea (multicausalidade),polo que ao intervir sobre algún delesnon seguise a mesma sucesión (desen-volvemento da árbore de causas).

Central receptora de alarmas Lugar noquese levaacaboa recepción, seleccióne aviso das alarmas que proveñen dosdistintoscentros conectados.

Certificacion Actividade consistente naemisióndedocumentosquemostrenqueun produto ou servizo se axusta a nor-mas técnicas determinadas.

Cervico-braquiais, lesións Son lesións deevolución cronificante, e xeralmente enrelacióncoasnovas tecnoloxías, tensiónse ritmosde traballo.Poden aparecer até en traballos lixeirosmaisconinadecuaciónpostural,oubenporser altamente repetitivos ou monótonos.

ChalecosalvavidasPrendade lonaououtromaterial,provistadeplacasdecortizaouplástico, utilizado en caso de naufraxioparaosalvamentodas persoas.

CifoseCurvaturadacolumnavertebral, conconvexidadeposterior.

Cincoregrasdeouro,asExpresiónusadanoentornodasempresaseléctricas,quemar-caasecuenciadeoperaciónssucesivasne-cesarias para realizar un traballo nunhainstalación eléctrica sen tensión. Ditasoperacións son:Abrir todas as fontes de tensión.Encravamentooubloqueodosaparellosdecorte.Recoñecemento da ausencia da tensión.Póra terraeencurtocircuíto todasas fon-tesde tensión.Delimitarazonade traballomediantesi-nalizaciónoupantallas illantes.

Cinto de seguridade Prenda de protecciónque suxeita ao traballador/a e impide asúacaída.

Circuíto de protección Conxunto de ele-mentos condutores utilizado como pro-tección contra as consecuencias dos de-fectosá terra.

Clasificacióndosriscosde incendioEsca-ladeclasificacióndeedificios, locaisourecintos en función das actividades quedesenvolven neles e o perigo que estasconlevan.

CloroÉungasdecheiropicanteedecorama-rela-verde.Úsaseenformadepoouengasengrancantidadedeprocesosindustriais.Aexposiciónaestegasprovocairritaciónsdoaparellorespiratoriochegandoencasosdeexposiciónagudaacausaramorte.

Código “imdg”Código Marítimo Interna-cional para o transporte de mercadoríasperigosas.


26 | coeficiente de expansión

CoeficientedeexpansionCociente entre ovolume de espuma e o volume de espu-mante (auga máis espumóxeno) nece-sario para producila.

Columna hidrante Tubaxe-columna queemerxedochanenaqueestá incorporadao racordeconexión.

ColumnahúmidaTubaxevertical fixae rí-xidaprovistadunabastecementoperma-nente de auga destinada á conexión demangueiras.

ColumnasecaTubaxevertical fixaeríxidaevaleira destinada á conexión de man-gueirasealimentadaporaugaapresiónnomomentodoseu emprego.

ComburenteÉtodaaquelamesturadegasesonde o osíxeno está en proporción sufi-ciente para se realizar a combustión. Ocomburente é a substancia que oxida ocombustíbel.

CombustíbelDefínese como calquera ele-mentosólido, líquidoougasosoquepodeser oxidado.

Combustion Reacción química entre uncombustíbel e un comburente, relativa-menterápidaecongrandesprendementodeenerxía.

CombustiónespontáneaTipo de combus-tiónquese iniciaporxeracióndeenerxíatérmica no propio material combustíbel(p. ex. nos depósitos de carbón).

Comitéde empresaDenomínase comité deempresa ao corpo representativo dos tra-balladoresetraballadorasnunhaempresa.OComitédeEmpresaestá integradoportraballadores/aselixidos librementepo-los seus compañeiros e compañeiras detraballo.Estestraballadores/asadoitande-nominarse “delegados/as” do persoal,ou representantes sindicais na empresa.Desempeñan un papel esencial na orga-

nizaciónsindical, tantoporquesonquenestánencontactodirectocos traballado-res/as, como porque están situados nointeriordas empresascon pleno coñece-mentodoproceso produtivo.

ComitédeseguridadeesaúdeÉoórganopa-ritario e colexiado de participación des-tinado á consulta regular e periódica dasactuaciónsdaempresaenmateriadepre-venciónde riscos laborais.Constituirase un Comité de Seguridadee Saúde en todas as empresas ou cen-tros de traballo que conten con 50 oumáis traballadores/as.O Comité estará formado polos Delega-dos/asdePrevención,dunhaparte,epoloempresario/ae/ouosseus representantesen número igual ao dos Delegados/as dePrevención,doutra.O Comité de Seguridade e Saúde reuni-rase trimestralmenteesemprequeosoli-citealgunhadas representaciónsnomes-mo. O Comité adoptará as súas propiasnormas de funcionamento.As empresas que conten con varios cen-trosde traballodotadosdeComitédeSe-guridade e Saúde poderán acordar cosseus traballadores/asacreacióndunCo-mité Intercentros, coas funcións que oacordo lle atribúa.

Compartimentación Conxunto de activi-dades dirixidas á separación de espazosparaevitarapropagacióndunincendio,pormedio de elementos resistentes ao lume.

Concentración letal 50% Concentracióndecontaminantequesegundooestudore-alizado matará ao 50% dos animais em-pregados nomesmo.

Concentración límite Dose máxima duncontaminante no medio ambiente, quenon se estima sexa prexudicial para or-


contratista e subcontratista homologado | 27

ganismos específicos (pode ser obriga-toriaouaconsellada).

ConcentracionmáximaadmisíbelMáximaconcentracióndesubstancianoaráqueuntraballador/apodeestar expostoduranteun tempo determinado sen que se pro-duzanefectos adversos.

ConcentraciónmáximadeusoProdutodofactordeproteccióneaexposición lími-tepermisíbel.

ConcentraciónmáximapermisíbelCon-centración máxima promedio reco-mendada á que pode ser exposto un tra-ballador/a a un axente contaminante, esupondo 8 horas por xornada, 5 días porsemana e 50 semanas por ano.

ConcentraciónpromedioadmisíbelCon-centracióndecontaminantesconsidera-da inofensiva para a saúde dos traballa-dores/asduranteassúashorasdetraballo,supondo que o resto do tempo fica en at-mosferas noncontaminadas.

Condiciónsde traballoCalquera caracte-rística do mesmo que poida ter unha in-fluencia significativa na xeración de ris-cos para a saúde e seguridade do traba-llador/a, comprende as condicións doslocais, instalacións, equipamentos, axen-tes físicos en definitiva todo aquilo queinflúenoequilibrio físico,mentale socialdo traballador/a.

ConducióntérmicaMecanismodetransmi-sióndecaloratravésdunsólidobaixoain-fluenciadungradientedetemperatura.

Condutor térmico Elemento ou materialque ofrece poca resistencia á conduciónda enerxía en calquera das súas formas(calor, electricidade).

Confinamento Conxunto de accións diri-xidasáreclusión,enespazoscontrolados,demateriais,produtos,procesosouefec-

tosquepodenserdaniñosparaaspersoas,os bens materiais eomedioambiente.

Conmoción acústica Vertixe, dor física ealgunhasvecesnáuseasorixinadasporunson intenso repentino.

ContactoeléctricodirectoContactodeper-soas con partes activas dos condutores,materiais eequipamentos eléctricos.

Contacto eléctrico indirecto Contacto depersoas con masas postas accidental-mentebaixo tensióneléctrica.

ContadorGeiger Instrumentoparamedir apresenzade radiacións ionizantes.

ContaminaciónLiberaciónartificialnome-dio ambiente de substancias ou enerxía,que causa efectos adversos sobre o serhumanoouomedio.

Contaminante Produto químico, enerxiaou ser vivo presente nun medio laboral,que en cantidade ou concentración sufi-ciente poden afectar a saúde das persoasqueentrenencontactoconel.Definiremos entón contaminantes físi-cos, químicos ebiolóxicos.

ContaxioTransmisión dunha enfermidadeinfecciosadunha persoaenfermaaunhapersoa sá, mediante a difusión dos mi-crobios patóxenos responsábeis de talinfección.

Continxencia Situación da alteración dofuncionamentonormaldunhaactividadeque se crea durante e preferentementedespois dunaccidente.

ContratanteAquelaempresaqueencargaaoutraaplanificación,deseñoouexecuciónde diversos traballos (p.ex. instalación,mantemento, conservación...).

ContratistaesubcontratistahomologadoAquela empresa á que se lle encarga bai-xo contrato e habitualmente a realiza-cióndecalquera tipode traballoequees-


28 | contratista e subcontratista homologado

tea catalogada como homologada deacordo cos criterios establecidos polaempresa contratante.

ContratodetraballoAcordoatravésdocaldous suxeitos, empresario/a e traballa-dor/a,celebranunpacto,noqueseobrigana un intercambio continuado entre unhaprestación de traballo dependente e porconta allea e a unha retribución salarial.

ControldecalidadeConxuntodeactividadese técnicas que permiten asegurar que undeterminado produto ou servizo satisfaiunhas necesidades dadas. Este termo ta-mén emprégase para designar a aplica-ciónde tales técnicaseactividades.

Contusión Lesión que se produce por ungolpeviolentocunobxectocontundenteque,aocarecerdearestasedeánguloscor-tantes nonprovoca feridanapel.

ConvecciónMovimento dentro dun fluídoqueproducetransportedecalorpormediodas correntes ascendente e descendentedebidoádiferenzade temperatura.

ConveniocolectivoAcordosobreascondi-ciónsxeraisde traballoentre traballado-res/as ou seus representantes e o empre-sario/aouos seus representantes.Oconveniocolectivode traballopodere-gular todos os aspectos da relación labo-ral (salarios, xornada, descansos, vaca-cións, réxime de despedimentos, defi-nición de categorías profesionais...), asícomo determinar regras para a relaciónentre os sindicatos e o empresariado (re-presentantes nos lugares de traballo, in-formacióneconsulta, licenzasepermisospara os dirixentes sindicais...)Este tipodeconveniode traballoaplícasea todos os traballadores/as do ámbito(empresaouactividade),aíndaquenones-tean afiliados aos sindicatos asinantes.

Ascondiciónsdoconvenioconsidéransecomo un mínimo, o contrato individualqueasinecada traballador/apodemello-ralas,porénnonsepodenestablecercon-diciónsmáisdesfavorábeisparao traba-llador/a que o establecido no convenio.OConvenioColectivoestáprecedidoeéo resultado dunha actividade de nego-ciacióncolectivaentreas partes.Como fonte de dereito, o convenio é in-ferior á lei xa que en caso ningún podenser contrarios ás normas imperativasestablecidas.

Coordinación de actividades empresa-riais1.Cando nun mesmo centro de tra-ballo desenvolvan actividades traballa-doresdedúasoumáisempresas, estasde-berán cooperar na aplicación da norma-tiva sobre prevención de riscos labo-rais. Para tal fin, establecerán os me-dios de coordinación que sexan nece-sariosencantoáproteccióneprevenciónde riscos laborais e a información so-bre estes aos seus respectivos traballa-dores,nos termosprevistosnaalínea1doartigo 18 da LPR.2.O empresario titular do centro de tra-balloadoptaráasmedidasnecesariasparaqueaquelesoutrosempresariosquedes-envolvan actividades no seu centro detraballo reciban a información e as ins-trucciónsaxeitadas,enrelacióncosriscosexistentes no centro de traballo e coasmedidas de protección e prevención co-rrespondentes,asícomosobreasmedidasde emerxencia a aplicar, para o seu tras-lado aos seus respectivos traballadores.3.Asempresasquecontratenousubcon-tratenconoutrasarealizacióndeobrasouservizos correspondentes á propia acti-vidadedaquelasequesedesenvolvannos


cromo | 29

seuspropioscentrosdetraballodeberánvi-xiarocumprimentopolosdevanditoscon-tratistas e subcontratistas da normativadeprevenciónderiscos laborais.4.Asobrigasconsignadasnoderradeiroparágrafodaalínea1doartigo41destaLeiserán tamén de aplicación, respecto dasoperaciónscontratadas,nos supostosenque os traballadores da empresa contra-tista ou subcontratista non presten ser-vizosnoscentrosde traballodaempresaprincipal, sempre que tales traballado-resdebanoperarconmaquinaria,equipos,produtos, materias primas ou utensiliosproporcionadospolaempresaprincipal.5.Os deberes de cooperación e de infor-macióneinstrucciónrecollidosnasalíneas1 e 2 aplicaranse respecto dos traballa-dores autónomos que desenvolvan acti-vidadesnosdevanditoscentrosdetraballo.6. As obrigas previstas neste artigo se-rán desenvoltas regulamentariamente.

CoordinadordeseguridadeesaúdeFigu-ra presente nas obras de construción de-signadopolopromotorcandonaobrahaivarioscontratistas.Assúasfunciónsseránas seguintes:AprobaroPlandeSeguridadeeSaúdequeelaboreocontratista.Coordinar as actividades da obra paraque todosos integrantesdamesma(con-tratista, subcontratista, traballadores/as,autónomos) apliquen os principios daacciónpreventiva.Organizaracoordinacióndasactividadesdas empresas queconcorran.Controlaroaccesoáobra.Paralisar os traballos en caso que se pro-duzaun riscogravee inminente.Manternoseupoderolibrodeincidencias.

CordecontrasteUnhacorque,contrastadacoacordeseguridade,proporcione indi-cacións suplementarias.

CordeseguridadeUnhacorácal se lleatri-buíra undeterminado significadoqueserefira á seguridade.

CorrentededefectoCorrenteeléctricaquecirculadebidoaundefectodeillamentodocableadoou instalacióneléctrica.

Corrosivos Substancias e preparados queencontactocostecidosvivospoidanexer-cer sobre eles unhaaccióndestrutiva.

Cortalumes Zona de terreo con vexeta-ción escasa e dun ancho suficiente queimpide o cruzamento do lume dun ladopara outro.

Cortinade augaSistema de proxección deaugaqueaocaerpolaparededunhacabi-naeliminaoexcesodepinturaporarras-treoupoloar deventiladores.

CréditohorarioNúmerodehorasmensuaisretribuídasdecadaundosmembrosdoco-mitédeempresaoudelegados/asdeper-soalparaoexerciciodassúasfunciónsderepresentación.

Crema e aerosol de protección Preparadocuxoobxectivoéaseguraraproteccióndapel fronte a substancias irritantes e/oualerxizantes que se usan para previr asdermatites profesionais.

CromoÉunmetalduroebrillante,decorcin-zaeresistenteácorrosiónmoiutilizadonaindustria como anticorrosivo.Aexposi-ción laboral por inhalación pode causarefectos nocivos na pel e mucosas, asícomo dermatite de contacto en profe-sións nas que é necesario un contacto fí-sico co elemento (fabricación de auto-móbil, traballosconpetróleo...).Oscompostosdecromo,especialmenteocromohexavalente,sonirritantesecorro-


30 | cromo

sivos,podendocausarcancroporinxestióncontinuada(augascontaminadas...).

CubetaderetenciónSistemadecontenciónde derramamentos de tanques de alma-cenamento de líquidos e gases licuados.

CurtocircuítoCircuítoeléctricoquesepro-duceaccidentalmenteporcontactoentredouscondutoresdando lugaraunhades-cargadealta enerxía.

CustodoaccidenteConxuntodoscustos,di-rectos e indirectos que serven para valo-raren os danos ocorridos como conse-cuenciadunaccidente.


| 31

DanoMaterialización do risco, que se podetransformar en accidente laboral ou en-fermidadeprofesional.

Dano directo Conxunto de efectos dani-ños que son consecuencia inmediatadun accidente.

Dano indirectoConxunto de efectos dani-ños, de difícil percepción, normalmenteintanxíbeis que son consecuencia dunaccidente.

DanosderivadosdotraballoEnfermidades,patoloxíasoulesiónssufridasconmotivoouocasióndo traballo.

DanospsicosociaisDesequilibrios,patolo-xíaseenfermidadesquepodenprovocarascondiciónsdetraballonapersoa,nasúavertente máis persoal, o psíquico, e noseumundorelacional, o social.

DbDecibel, unidade adimensional que de-signaniveis sonoros.

Declaración de conformidade Acto polocal, unha persoa autorizada para repre-sentarao fabricante,ouoseumandatarioestablecido na Unión Europea, declaraque a máquina comercializada respectatodas as esixencias básicas de segurida-de.Adeclaración ten de ir acompañadadun expediente técnico e, no caso de fa-bricación en serie, das disposicións in-ternasqueseapliquenparamanterácon-formidade das máquinas coa normativa

legal (Directiva). Isto dá dereito ao fa-bricante, ou ao seu representante esta-blecido na comunidade, a colocar nasmáquinas as siglas CE.

DecúbitopronoPosicióndeitadocaraabaixo.DecúbitosupinoPosicióndeitadocara riba.Defecto Carencia ou falla das cualidades

propias e naturais dun produto, que fanque este último non ofreza a seguridadequese podíaagardar lexítimamente.

DefectoáterraDefectode illamentoentreocondutoreléctricoea terra.

DefensaObra,dispositivooumedidausadacomoproteccióncontraun risco.

Deficiencia de osíxenoAtmosfera que tenunha porcentaxe de osíxeno (perto do16%) menor que o 21% presente no arnormal, equepodeproducirvertixes, ta-quicardias ezunidodeoídos.

DeflagraciónÉunfenómenodecombustión(combustión deflagrante), que se dife-rencia da combustión simple porque asúavelocidadedepropagaciónésuperiora1m/sg,e inferiorávelocidadedosonnomedio, producindo un aumento de pre-sión que pode chegar a ser de dez veces apresión inicial.

Delegados/as de persoal Representanteselixidos polos traballadores/as nas em-presas ou centros de traballo que teñanmenos de 50 e máis de 10 traballado-

DdProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 31

32 | delegados/as de persoal

res/as, dacordocoanormativa legal.Nasempresasoucentrosquecontenentre6e10traballadores/as,poderáelixirseunde-legado/a de persoal, se así o decidirenaqueles por maioría.

Delegados/asdeprevenciónDelegados/asdePrevenciónsonos representantesdostraballadores/as con funcións específi-casenmateriadeprevenciónderiscosnotraballo (artigo35.1LPRL).O numero e forma de designación dosDelegados/as de Prevención respondeaoprincipio fundamentaldequeosmes-mos serán designados por e entre os re-presentantes dopersoal.Contodo, poden ser Delegados/as dePrevención outros traballadores/as daempresa se estes son designados nosconvenios colectivos, sempre que segaranta que a faculdade de designacióncorresponde aos representantes do per-soal ou aos propios traballadores/as(art. 35.4 LPRL).OnúmerodeDelegados/asdePrevenciónvaría segundo o número de traballado-res/as censados nas empresas ou centrosde traballo.Até30 traballadores/as,1Delegado/adePersoalDe31a49 traballadores/as,1elixidoen-treos Delegados/asdePersoal.De 50 a 100 traballadores/as, 2 Delega-dos/as dePrevención.De 101 a 500 traballadores/as, 3 Dele-gados/asdePrevención.De 501 a 1.000 traballadores/as, 4 Dele-gados/asdePrevención.De1.001a2.000 traballadores/as, 5De-legados/asdePrevención.De2.001a3.000 traballadores/as, 6De-legados/asdePrevención.

De3.001a4.000 traballadores/as, 7De-legados/as dePrevención.De 4.001 en diante, 8 Delegados/as dePrevención.-Ver Lei de Prevención de Riscos Labo-rais, artigos35,36e37.

DensidadedeocupaciónNúmeroprevisíbeldepersoasporunidadedesuperficienunrecinto.

DepósitocrioxénicoÉoconxunto formadopor un recipiente interior, illamento, so-portes,manómetros... que formanunsis-tema para almacenar materiais compac-tadosporconxelaciónaunhatemperaturainferior a -40ºC ou menos. Por exem-plo, o gás natural que, após purificado, écondensandoaoestadolíquido−licuado−pormediodareducióndasúatemperaturaa -163º graos Celsius.

Depósito de seguridade Instalación des-eñada e operada para asegurar de formatotal o illamento dos residuos tóxicos eperigosos.

DepresiónEstado patolóxico no que costu-mancoincidirunhainhibiciónmental(di-minucióndascapacidadesnosprocesosdeideación, consciencia, memoria, aten-ción,...) e unha inhibición motora (inex-presión,hipotoníamuscular,insomnio,...).

Depuración Eliminación de compoñentesperigosasoudesgradábeispresentesnosprodutos descartábeis.

DermatiteOtermodeeccemaoudermatiteéun termodescritivocoquesedenominanaquelaserupciónscutáneasinflamatorias,superficiais, que inicialmente son erite-matosas e papulo-vesiculares con exsu-dación e formación de crostas e que nasúaevoluciónacompáñansedegraosva-riábeisdeengrosamentoeliquenificacióncutánea.Oseccemaspodenserdecausaen-


diagrama de fluxo | 33

dóxena (dermatite atópica, dermatite se-borreica)oudecausaexóxena(Dermatitedecontactoirritativaealérxica).

DerramoSaída involuntariadun líquidoououtra substanciacontaminantedodepó-sito que o contén, por rotura ou desbor-damento.Aplícase taménácantidadedelíquidoderramado.

DescarteCalquerasubstancia, sólida, líqui-da ou gasosa que xa non pode utilizarseparaoseuusoorixinal, debendodeseñarmétodosparaa súa eliminación.

DescoloranteseaxentesbranqueadoresOsdescolorantes e branqueadores úsansepara eliminar quimicamente (por oxida-ción) a tinguidura ou os pigmentos dunmaterial,porexemplo:notratamentodace-lulosa, na industria papeleira, téxtil, etc.-Osaxentesactivosqueseusanpodensercloro:calclorada,hipocloritosódico,hi-pocloritopotásico,dióxidodecloro.

DescricióndatarefaRelacióndeactividadesa realizar para efectuar unha tarefa de-terminada, en termos de percepcións,discriminacións e decisións, e tamén detécnicas emétodosa seguir.

DeseñodopostodetraballoEstruturacióndeempregos,quecontemplaosobxectivosindustriais e os factores sociais, psico-lóxicoseergonómicosinvolucradosnare-alizacióndestesobxectivos.

Desenvolvemento do incendio Evolucióncanto á extensión, velocidade, efectos eoutras circunstancias nas que se desen-volveun incendio.

Desenvolvemento organizativo O desen-volvementoorganizativopodedefinirsecomo a aplicación da psicoloxía social eoutrascienciasdacondutaparaaumentaros beneficios das empresas a través dapotenciacióndaspersoas.

DesinfecciónConxunto de actuacións des-tinadasádestrucióneeliminacióndeor-ganismospatóxenos, especialmentepormediodesubstancias químicas.

DeslumbramentoPerturbación visual pro-ducida por estimulación excesiva. Se-gundo o estímulo proceda da fonte oudunha superficie de reflexión, o des-lumbramento denomínase directo ouindirecto.

Desulfuración de gases Técnica de elimi-nacióndodióxidodexofredosefluentesgasososqueproceden deplantas incine-radoras oucentrais térmicas.

Detector automático de incendios Ele-mento sensíbel a algún dos catro fenó-memos fisico-químicos fundamentaisque acompañan o fogo, chamas, fumevisíbel, gases de combustión ou aumen-to de temperatura, que descobre e avisadun incendio.

Detonación Fenómeno de combustión de-tonantequesedistinguedoutrascombus-tións porque a velocidade de propaga-ciónésuperiorádosonnomedio.Asondasde presión que se orixinan sofren unhadescontinuidadequeprovocaaaparicióndunhaondadechoquequepodechegaraalcanzar un valor 100 veces superior ápresióninicial,oqueconlevaunefectoca-lorífugo; istoé,quenadetonación,acha-maacompañaáondadechoque.

Devanadeira Soporte xiratorio no que seenrolaamangueirade loitacontra incen-diosparafacilitarasúaposteriorextensióneutilización.

DiagramadefluxoDiagramaoumodeloaes-calaquemostraasituacióndeactividadesespecíficas e as rotas seguidas polos tra-balladores/as,asmateriasouosequiposnodesenvolvementodasmesmas.


34 | dieléctrico

DieléctricoMaterial que pode servir comoillantedebidoásúaescasacondutividadeeléctrica.

DiferencialDispositivo de protección con-tra contactos eléctricos indirectos, ondeoseu funcionamentoestábaseadonade-tección da intensidade de defecto, pro-vocando automaticamente, cando tal in-tensidadeacadaunvalorpre-establecido,o corte ou desconexión da instalaciónou do aparello que provoca a correntede defecto.

DifusiónDilución,diseminaciónoudisper-sión de materiais gasosos, líquidos ousólidosnunmedio fluído.

Dilución Método de extinción que actúaeliminando o combustíbel ou diminuin-do a súa concentración para reducir avelocidade de reacción a un valor quenon manteña a auto-alimentación.

Dinamómetro Instrumentoparamedirafor-zaexercidapolaactividademuscularnasdistintas actividades laborais.

Dióxido de carbono Prodúcese na com-bustióndesubstanciasqueconteñencar-bono, a principal fonte deste contami-nante é a respiración humana e o tabaco.É un asfixiante simple onde a súa pre-senza a concentracións elevadas provo-ca a falta de osíxeno.

Dirección facultativaDíse do técnico/a outécnicos/ascompetentesdesignadospolopromotor/a, encargados da dirección econtroldaexecucióndaobra.

DirectivadaUnionEuropeaÉunhadecisióncolectiva obrigatoria aprobada polos Es-tadosmembrosdaUnionEuropea.Obrigaa todosoupartedosEstadosmembrosnoquerespectaaoobxectivoaalcanzar,maisque llespermiteescollera formaeosme-diosparaconseguiresesobxectivos.

DisacusiaCalquera alteración do oído quenon impliqueaperdadacapacidadeparapercibiroson,maissíparaacomprensiónracionaldas palabras.

DiscapacidadeDisequeunhapersoatenunhadiscapacidadese,físicaomentalmente,tenunha funciónbásica limitada respectodamediaouanuladaporcompleto.Existenosseguintes tipos dediscapacidade:Motriz.Sensorial (AuditivaouVisual).Mentaloudeaprendizaxe.De falaou linguaxe.Viscerais.

DiscriminaciónlaboralAOrganizaciónIn-ternacional do Traballo (OIT) define otermo discriminación laboral como: cal-queradistinción,exclusiónoupreferenciabaseadaenmotivosderaza,cor, sexo, re-lixión, opinión política, ascendencia na-cional ou orixe social que teña por efectoanularoualterara igualdadedeoportuni-dadesoudetratonoempregoeaocupación.O Estatuto dos Traballadores/as garan-te a non discriminación nas relaciónslaborais.

Dispnea Respiración difícil, fatigosa e in-cómoda,debidoacondiciónsinadecuadasdo traballoouproblemas fisiolóxicos.

DispositivodealarmaElementodosistemadedeteccióncapazdedaralarmas (acús-ticas,ópticas...) quenonestá incluídonacentralde sinalizaciónemando.

Dispositivo de bloqueoDispositivo desti-nado a inmobilizar un resgardo en posi-cióndepechado,easociadoaosistemademandodamáquina.Destexeito,osistemade mando non pode funcionar até que oresgardo estea pechado e bloqueado,comotaménaqueoresgardopermanezabloqueadoatéqueo riscodesapareza.


documentación | 35

DispositivodecontrolColumna,panca,bo-tónoucalqueraoutra instalaciónqueper-miteao individuocontrolarunhamáqui-naouunconxuntodemáquinas.

Dispositivo de corte por intensidade dedefectoepostaaneutrodasmasasSistema de protección contra contactoseléctricos indirectos.Consisteenunir asmasas da instalación ao condutor neu-tro,detalformaqueosdefectosfrancosdeillamentose transformenencurtocircuí-tosentre faseeneutro,provocandoofun-cionamentododispositivodecorteauto-mático e, en consecuencia, a descone-xiónda instalacióndefectuosa.

DispositivodecorteportensióndedefectoÉ un sistema de protección contra con-tactoseléctricos indirectos.Asúaacción,consiste no corte automático da instala-ción, no tempo máis rápido posíbel, apartir do momento no que aparece unhatensiónperigosaentreamasaeopuntodeterraqueestáapotencial cero.

DispositivodeencravamentoDispositivodeprotecciónmecánico,eléctricooudecal-quera outra tecnoloxía destinado a im-pedir o funcionamento de certos ele-mentos dunha máquina baixo determi-nadas condicións.

Dispositivode finaldecarreiraElementocapaz de activar un freo de emerxenciacando a carga elevada se despraza máisaló dun punto determinado dentro dazona de perigo.

Dispositivo de home morto Mecanismoque unicamente permite o movimentodunha máquina cando o operario a ac-cionamantendoomandonunhacertapo-sición, de maneira que se pára cando sesoltaomando.

DispositivodemandoadúasmansDispo-sitivo que require ambas mans para ac-cionar amáquina.

Dispositivo de protección Medio de pro-teccióndemáquinas,distintodoresgardo,que elimina ou reduce o perigo antes deque poida ser alcanzado o punto ou zonadeperigo.

DispositivoprotectordesobretensiónMe-canismo que impide que a tensión eléc-tricadunequipamentosobrepaseunnivelpredeterminado.

DistanciadeseguranzaenmáquinasDis-tancia mínima entre un dispositivo de-tectordepresenzaea liñadeperigo.

Distracción Redución da atención presta-daaunha tarefa, sobre tododevixilancia,debidoás influencias externas.

Dobre illamento eléctricoMedio de segu-ridade contra contactos eléctricos indi-rectos. Comprende á vez un illamentofuncionaleunillamentodeprotecciónousuplementario.Asúafunciónéestablecerunha separación entre as partes electri-camenteactivaseas masas accesíbeis.

Documentación O empresario/a deberáelaborar e conservar á disposición daautoridade laboral a seguinte documen-tación relativa ás obrigas en materia dePRL:a)Plandeprevenciónde riscos laborais.b)Avaliacióndos riscosparaasegurida-de e a saúde no traballo, incluído o re-sultadodoscontrois periódicosdascon-dicións de traballo e da actividade dostraballadores/as.c) Planificación da actividade preven-tiva, incluídas as medidas de protec-ción e de prevención a adoptar e, no seucaso, material de protección que debautilizarse.


36 | documentación

d)Práctica dos controis do estado de sa-úde dos traballadores/as e conclusiónsobtidas deses.e)Relacióndeaccidentesdetraballoeen-fermidadesprofesionaisquecausaranaotraballador/a unha incapacidade laboralsuperior aundíade traballo.-No momento do cesamento da súa acti-vidade,asempresasdeberánachegaráau-toridadelaboraladocumentaciónsinaladanaalíneaanterior.-Oempresario/aestaránaobrigadenoti-ficarporescritoáautoridadelaboralosda-nos para a saúde dos traballadores/as aoseu servizo que se producisen por mordodesenvolvementodoseutraballo,con-formeaoprocedementoquesedetermineregulamentariamente.-A documentación a que fai referenciaeste artigo deberá tamén ser posta a dis-posicióndas autoridades sanitarias.

Dor Sensación desagradábel causada porunhaestimulacióndecarácternocivodasterminacións nerviosas sensoriais.

DorsalxiaDordecostas.Dornazonadorsaldacolumnavertebral.

DoseCantidade dunha substancia incorpo-rada ao organismo por calquera vía deexposición,normalmente referidaáuni-dadedemasadoorganismoreceptor (mgdesubstancias/kgdepesocorporal).Dose=Concentracióndecontaminante.Tempodeexposición

Dose respostaRelación entre a dose admi-nistrada aos organismos e a porcentaxedos queamosanunha respostaactiva.

Dosímetro Dispositivo, portado polo su-xeito,quedeterminaaexposiciónaunde-terminadocontaminanterespectoaniveise a tempo.

Ducha de emerxencia Instalación de des-contaminación para casos de urxenciaque proxecta auga ou outros produtosneutralizadores.

Dupuitren, enfermidade de É unha en-fermidade dos tendóns da man (apo-neurose palmar) que causa unha escle-rose retráctil, e pode avanzar até produ-cir unha flexión permanente dos dedos(“man en garra”).Estácausadapolo tipode traballo, en re-laciónaesforzos,microtraumatismosre-petitivos, traballosmanuais, exposicióna vibracións das ferramentas, e outrosfactores.Ocorreenprofesións tanvaria-das como: condutores/as, mineiros/as,cerralleiros/as,oficinistas (estampacióndeselos, ...).


| 37

Ecuacióndebalance térmicoPara realizarun estudo ergonómico do ambiente tér-mico é imprescindíbel analisar o inter-cambio térmico que se efectúa entre apersoaeomedioondeesta realizaassúasactividades.Aecuaciónxeraldebalance térmicovéndadapola seguinteexpresión:M ± W ± R ± C – E ± Cres ± Es – Ed ±Ccond=Ccond.clo=Asendo:M: enerxía calórica producida polo or-ganismo. W: traballo mecánico desen-volvido. R: intercambio de calor por ra-diación.C: intercambiodecalorporcon-vección. E: perda de calor por evapora-ción da suor. Cres: intercambio de calorpor convección respiratoria.Es: inter-cambio de calor por evaporación respi-ratoria.Ed:perdadecalorpordifusióndovapor. Ccond : intercambio de calor porcondución.Ccond.clo : condución a tra-vés do vestido.A: gaño ou perda de calorpolo corpo.

Edema Sufixo que significa inchazón poracumulacióndelíquidoserosonostecidosdunhazonaespecíficadocorpo.

Efecto a curto, medio e longo prazo Re-percusióndunefectonegativocuxa inci-dencia pode manifestarse, respectiva-mente, dentro do tempo comprendido

nuncicloanual,antesdecincoanosoununperiodosuperior.

Efecto de narcose Estado de estupor pro-vocado por certas drogas podendo pro-vocarparálise e insensibilidade.

Efecto dominó Concatenación de efectosquemultiplicaasconsecuenciasdebidoaqueos fenómenosperigosospodenafec-tar, ademais dos elementos vulnerábeisexteriores, outros recipientes, tubaxesou equipos do mesmo establecementoou doutros establecementos próximos,de talmaneiraqueseproduzaunhanovafuga, incendio ou estalido dos mesmos,que á súa vez provoque novos efectosperigosos.

EfectoHawthorneResultado dunha expe-riencia levada a termo nunha fábrica deHawthorne, que demostra que un traba-llador/a ao sentirse obxecto de atenciónporpartedadireccióndaempresamotivamáis aeste/aque incentivos externos.

EfectomedioambientalÉcalqueraaccióntransformadora (ou cambio) ocasiona-da directa ou indirectamente polas acti-vidades, produtos e servizos dunha or-ganizaciónnomedioambiente, sexapre-xudicialoubeneficiosa.

EfectoscombinadosOsefectoscombinadosocorren como resultado da exposición adiferentes axentes de risco (físicos, quí-

EeProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 37

38 | efectos combinados

micos,biolóxicos,psico-sociais, ...) quecoinciden nun mesmo posto de traballo.Por exemplo: unha exposición a po am-biental, xuntamente con respirar gasestóxicos, incrementao risco respiratorio.

EfectosestocásticosEfectosdiferidosondea súa manifestación na poboación afec-tada por unha mesma dose non é deter-minista, presentando unha certa proba-bilidadedeaparición,xasexaenditapo-boaciónounosseusdescendentes, equenon estea definida a dose limiar que osprovoca.

EfectosnonestocásticosProdúcensecandoexisteunharelacióndirectaentreadosedotóxico incorporada e os efectos adver-sos esperados, xa sexan inmediatos oudiferidos.

EficaciadunextintorMagnitude indicativado tamaño e clase de lume que a cargacontidanunextintorportátilécapazdeex-tinguir, o cal debe estar avalado polosensaios regulamentarios.

Eficacia luminosa Termo que describe asensación visual en función da cantida-de de luz emitida por unha superficiedada. É o cociente entre o fluxo lumino-so emitido por unha fonte de luz e a po-tencia eléctrica absorbida. Exprésaseen lúmenes/vatio (lm/w).

Efluente Vertido deliberado de produtossólidosou líquidosenmasasoucorrentesde auga.

Ekatrin (Praguicidaorganofosforado)É altamente tóxico, e pódese absorber atravésdapel intacta.Candoéinhalado, tenpropiedadesacumulativasmoderadas.Éimportantemanter estritamente todasasrecomendacións de prevención para ospesticidas organofosforados.

ElectricidadeAorixe da electricidade sonas cargas eléctricas, estáticas ou en mo-vemento, e a súa interacción. Unha car-ga eléctrica en repouso produce forzassobre outras cargas. Se a carga eléctricaestá en movemento, produce tamén for-zas magnéticas. Hai só dous tipos decarga eléctrica, as positivas e as negati-vas.As cargas eléctricas elementais sonosprotónseoselectróns, responsábeisdaformacióndos átomos emoléculas,maistamén hai outras partículas elementaiscargadas.

ElectricidadeestáticaApalabra“estática”emprégase na industria para referirse áscargas eléctricas retidas por illadores.Estas cargas poden estar repartidas portoda a superficie ou no volume dun ele-mento illante, ou concentrados nun ele-mentocondutorpostoa terra.Ocampoeléctricoquecausanascargasnoarcausamolestiaseatraeopoeasucida-de. Istoocorrecoamaioríadosplásticos,eocampoeléctricopodesentirsenodor-so daman(“erízase opelo”).O perigo fundamental é a descarga eléc-trica, co conseguinte risco de igniciónpor faíscas en atmosferas inflamábeis,porexemplo, riscodeexplosiónnos tan-ques dos petroleiros.

Electrocución Posibilidade de circulacióndunhacorrenteeléctricaa travésdocorpohumano.Asuamaioroumenorgravida-de dependen do tipo de corrente, da in-tensidade, do tempo de paso desa inten-sidadepolocorpo, así comodopercorri-doque faipolonoso corpo.

Elementodemedida Inclúenseneste termoxeral os aparellos, instrumentos, equi-pamentos, cadeas, lazos demedidaesis-temas, que se empreguen para realizar


enac | 39

unha medición e/ou obter un resultado,sexan ou non padróns.

Elemento fusíbel Compoñente dun siste-madedetecciónouextincióndeincendiosquese activapor efectodocalor.

ElevadoresdeobraSoninstalaciónsprovi-sionaisempregadasenobrasdeconstru-ción para transporte de persoas e mate-riais. Dispoñen dunha cabina guiada epoden ser manexados por un operadordentro dacabina.

Eli Índicedeperdaauditiva.Early loss index.Eliminación do combustíbel Método de

extinción de incendios que actúa elimi-nando o combustíbel ou diminuíndo asúa concentración.

EmanacionAerosol que se produce en re-acciónsquímicasouporoperaciónsdesu-blimaciónoudestilaciónseguidasdecon-densación.

EmbarazadasSituacióndasmulleresnaes-peradun fillo/a.Acondicióndeembara-zada supón certas condicións laboraisrelacionadas coa exposición a un riscoespecífico. Tanto durante o embarazocomaduranteaxestaciónoua lactación,o empresario/a debe adoptar as medidasnecesariasparaqueninanainino fillo/asufranalteraciónsnasaúde.Considéranse traballadoras sensíbeissegundo a Lei de Prevención de RiscosLaborais.

EmerxenciaSituación perigosa que requi-re unha acción ou unha intervención in-mediata e urxente para previr, paliar ouneutralizar as consecuencias que poide-sen sufrir as persoas.

Emerxencia Médica Situación dun acci-dentadonaqueafaltadeasistenciamédicapode producirlle a morte en poucos mi-nutos (4-6minutos).

EmisiónLanzamentodemateriais aoar.Emisividade Relación entre a enerxía irra-

diadapolasuperficieduncorpoeaenerxíaduncorponegrocoamesmatemperatura.

EmpregoTen tres significados:a) Todo traballo ou actividade realiza-dos para levar a cabo unha tarefa asig-nada ou encargada polo contratante, in-cluíndoasactividadesincidentaismaisre-lacionadas con dita tarefa, aínda candonon estean especificamente estipula-das.b) Calquera traballo ou actividadevoluntariadesenvolvidosduranteasho-rasdetraballo,coaintencióndebeneficiarápersoa contratante.c) Calquera tipo de actividade desenvol-vida durante o tempo de traballo e coconsentimento ou aprobación da persoacontratante.

Empresa A empresa é unha institución ouaxenteeconómicoque tomaasdecisiónssobre a utilización de factores de produ-ción para obter os bens e servizos que seofrecen no mercado. A actividade pro-dutivaconsistenatransformacióndebensintermedios (materias primas e produ-tos semielaborados) en bens finais, me-dianteoempregode factoresprodutivos(básicamente traballoecapital).

Empresario/AAquelapersoaquede formaindividual ou tamén aqueles órganos decarácter colexiado, que toman as deci-sións oportunas para a consecución deobxectivos previamente fixados. Nasempresas privadas estes grupos estaránformados polos propietarios ou accio-nistas,osdirectivoseos traballadores/as.

Enac Siglas de Ente Nacional de Acredita-ción.ÉunorganismodesignadopolaAd-ministración para establecer e manter osistemadeacreditaciónanivelnacional,


40 | enac

de acordo a normas internacionais, se-guindo en todo o momento as políticas erecomendaciónsestablecidaspolaUniónEuropea.

Encravamento Efecto que producen osdispositivos eléctricos ou mecánicosque ao actuaren sobre algún elemento dainstalación, impiden o movemento doaparello.

Enerxía de activación Enerxía necesariapara o inicio da reacción química decombustión

Enerxía, transmisiónsAstransmisiónssonoselementosmecánicosquelevanaener-xía desde un motor á maquinaria: engra-naxes, mecanismos de biela-manivela...

Enerxías electromagnéticas Son aquelastransmitidasporondaselectromagnéticasnovacuoea travésdematerianonopaca.Constitúenoespectroelectromagnéticode enerxía. Costúmase dividilas en ra-diacións ionizantesenon ionizantes.

EnerxíasmecánicasSon as transmitidas através de medios elásticos, nunca a tra-vés do vacuo, por movementos ou ondasvibratorias, destacamos entre elas sonse vibracións.

EnfermidadeagudaÉaquelanaqueapare-cendeprontosíntomasseverosquepodenchegaraser incapacitantes;unhascedenporsímesmas(p.ex. intoxicaciónaguda),eoutrasnecesitanunhaintervencióndeur-xencia (p.ex. apendicite aguda).

EnfermidadecrónicaEnfermidadeoupro-ceso que se desenvolve lentamente epersiste durante un longo período detempo.

Enfermidade de Raynaud Reacción pa-tolóxica dos vasos sanguíneos da manbaixo o frío.

Enfermidade derivada do traballo Pato-loxía ou lesións sufridas con motivo ouocasióndo traballo.

Enfermidade infecciosaEnfermidadecau-sada pola invasión dun organismo pató-xenoqueposteriormentecreceesemul-tiplicanocorpo.

Enfermidade profesional Deterioraciónlenta e paulatina da saúde do traballa-dor/a, producida por unha exposicióncrónica a situacións adversas relacio-nadas co ambiente en que se desenvolveo traballo ou pola forma en que este estáorganizado.É a doenza contraída a consecuencia dotraballo executado por conta allea nasactividades que se especifiquen no ca-droaprobadopolasdisposiciónsdeapli-caciónedesenvolvementodaLeiXeraldaSeguridadeSocial,equeesteaprovocadaporaccióndoselementosousubstanciasquenodevanditocadrose indicarenparacada doenza profesional. (Art. 116 doRDL1/1994,de20deXuño).É unha doenza exclusiva dun determi-nadooficio/s.

Enfermidadesprofesionais, listaxedeLis-taxedeenfermidadesprofesionaisapro-badapolaU. E.- Ver RD 1299/2006, de 10 de novem-bro,poloqueseaprobaocadrodedoenzasprofesionais no sistema da SeguridadeSocial eestablécensecriteriosparaasúanotificacióne rexistro.

Enfriamento Método de extinción de in-cendios que actúa eliminando ou dimi-nuíndoaenerxíadeactivacióndareaccióndecombustión.

Ensaio Exame ou comprobación dunha oumáis propiedades ou características dunmaterial, produto, conxunto de observa-


epilepsia | 41

cións,etc.queservenparaformarunxuízosobreditascaracterísticasoupropiedades.

Ensaio de fogo Procedemento deseñadopara medir ou determinar a resposta dunmaterial, produto, estrutura ou sistemaanteunoumáis factores dun incendio.

EnsaiodehomologacionEnsaioouseriedeensaios directamente orientados a com-probar a aptitude técnica dun fabricantepara producir un elemento determinado.

Ensaio de tipo Ensaio ou serie de ensaiosonde o seu obxecto é a aprobación dunmodelo,edeterminanseunelementoéca-pazdecumpriros requisitosdaespecifi-cacióndoproduto.

Entibado Conxunto de soportes dispostosparaapuntalarasmarxesdasexcavaciónsque teñenriscodedesmoronamento.

EnvaseTodoproduto fabricadoconcalque-ra material de calquera natureza que seempregue para conter, protexer, mani-pular,distribuírepresentarmercadorías,desde materias primas até artigos rema-tados,edesdeofabricanteatéousuarioouoconsumidor.

EnvolventeElementoqueaseguraaprotec-cióndosmateriaiscontra influenciasex-ternaseaprotecciónantecontactoseléc-tricos directos encalqueradirección.

Envolvente eléctricaMedio de proteccióndos receptoresouequipamentoseléctri-cos.Conelaconségueseeliminaro riscodecontactoseléctricosdirectos,maisso-bre todo vai dirixida a servir de autopro-teccióncontraosaxentesambientais só-lidos, líquidos emecánicos.Ademais, para cada concepto existenuns índices de protección que definen onivel de estanquidade e robustez cha-mados índices IP.

Epicondilite lateralReacción inflamatoriados tecidosdarexión lateraldocóbado.Éuntipodetendinite taméncoñecidacomo“cóbadode tenista”.

Epidemioloxía laboral A epidemioloxíalaboral baséase no estudo da distribu-ción dos casos de doenza, lesión, ou cal-queraoutracaracterísticaquepoida ter re-lacióncoasaúdedapoboaciónenxeral, ena que poida existir algunha relación cotraballo.Utiliza os coñecementos e mé-todos epidemiolóxicos e estatísticos. In-clúe métodos diagnósticos de investi-gación das condicións de saúde na po-boación traballadora.No campo da Me-dicina do Traballo, desempeña un im-portante papel para a prevención de ris-cos, a modo de ferramenta útil para ana-lisar as condicións de traballo e/ou assúas consecuencias. Do mesmo modo,serve para avaliar os resultados dun pro-gramaouPlandePrevenciónestablecido,reforza os métodos de enfoques diag-nósticos, intervén na elaboración dunscreening, etc.

EpilepsiaAepilepsia é unha doenza neuro-lóxica que varía fundamentalmente endous tipos:- O chamado “gran mal” caracterizadopor ataques con convulsións (con emi-sión de escuma pola boca, relaxaciónde esfínteres,...), que van precedidosdunha sensación de malestar chamada“aura”, e a seguir, dun estado de amnesiae confusión. Adoitan acompañar estadoenza o estado característico de malhumor e certa agresividade. Nos casosgraves, complicadosconoutrasdoenzas,ou sen tratamento, pode evolucionarcon deterioración mental.


42 | epilepsia

- O “pequeno mal”: preséntase sen con-vulsións,ecoaschamadas“ausencias”deduraciónvariábel (inclusoapenasunsse-gundos),dasqueapersoanonéconsciente.

Equipo de primeira intervenciónEquipohumano de autoprotección distribuidopor todas as zonas dun edificio cuxa mi-sión é dar o sinal de alarma e asegurarunhaevacuación total eordenadadoseusector, avisar do incendio e atacalo cosmediosdeprimeira intervención (extin-toresportátilesemangueiraspequenas).

Equipo de primeiros auxilios Equipo hu-manodeautoproteccióncuxamisióncon-sisteenprestarosprimeirosauxiliosaoslesionados durante unha emerxencia e acanalización e control do posíbel trata-mentomédicoposterior.

EquipodesegundaintervenciónEquipohu-mano de autoprotección cuxos compo-ñentes teñenamisióndeactuaren,candoa emerxencia así o requira, cos mediosmáispotentesdoestablecementoouedi-ficio e apoiaren aos Servizos PúblicosdeExtinción.

Equipamentoautónomoosemiautónomode respiraciónEquipamento de protec-ciónpersoaldestinadaapreservarápersoausuaria da acción agresiva de substan-ciascontaminantesquepoidanpenetrarnoorganismoporvíarespiratoria.Asúapro-tecciónconsisteenqueoarquerespiraoin-dividuoprovéndunsistemasubministra-dordeartransportadopolopropiousuario.Cando o ar que respira o traballador/aprovéndirectamentedoexteriorpasandoa través dun filtro, este equipamento de-nomínasecomosemiautónomo.

Equipamento de Protección Individual(Epi)Calqueraequipamentodestinadoaser levado ou suxeitado polo traballa-

dor/aparaqueoprotexadunouvariosris-cosquepoidanameazarasúaseguridadeou a súa saúde no traballo, así como cal-quera complemento ou accesorio desti-nadoa tal fin.Respectoaoscriteriosdecomercializaciónesegundoaregulamentaciónvixente,osEPI‘sclasifícanseen trescategorías:Categoría I: Son os EPI´s destinados aprotexer contra riscos mínimosCategoría II:Son os EPI´s destinados aprotexer contra riscos de grao medio ouelevado,maisnondeconsecuenciasmor-taisou irreversíbeis.Pertencenaestaca-tegoría todososquenonseachan incluí-dos ninnacategoría I, ninna III.Categoría III:SonosEPI´sdestinadosaprotexer contra riscos de consecuenciasmortaisou irreversíbeis.

EquipamentodetraballoCalqueramáqui-na, aparello, instrumento ou instalaciónempregadono traballo.

Equipos de probas e medida Inclúen to-dos os dispositivos ou sistemas empre-gadosparacalibrar,medir,probarou ins-peccionar con vistas a controlar ou ad-quirir datos para verificar o funciona-mento de acordo a requirimento das es-pecificacións dos equipos ou procesos.

Ergómetro Instrumentoquepermitecalcu-laro traballoproducidoporunmúsculoogrupo de músculos durante un períodode tempo

ErgómetroInstrumentoquecalculaotraballoefectuadoporunouvariosmúsculosnunperíododado.

Ergonomía Actividade multidisciplinarque ten por obxecto a adaptación dosmedios á mellora das condicións de tra-ballodoserhumanonosseusaspectos fí-sico, psíquico e social.


estaño | 43

EritemasSonasdenominadasqueimadurasde primeiro grao. Son superficiais, haidor mais non alteración da circulación.

Erro Interrupcióndaaptitudedunelementopara realizarunha funciónprevista.

Escadade incendiosEscadaespecialmenteprotexida, deseñada para a súa utiliza-ciónencaso de incendio.

EscadaprotexidaEscadainteriorouexteriordun edificio cun grao adecuado de pro-tección contra o lume e que forma uncompoñenteverticaldunha rotadeesca-padaprotexida.

Escadas de emerxencia Escadas deseña-das para actuar como medio de evacua-ción en caso de emerxencia que posúeunha determinada resistencia ao lume euns elementos de seguranza adecuados.

EscolioseCurvatura lateraldacolumnaver-tebralquepodeser ounonpatolóxica.

Esfingomanómetro Dispositivo para de-terminar apresiónarterial.

EsforzoExercicio físicooumental efectua-dopolooperario/a.

EspazodetraballoVolumeasignadoaunhaouvariaspersoasnosistemade traballo,para realizar a tarefa.

Espazos confinados Calquer espazo conaberturas limitadas de entrada e saída eventilaciónnaturaldesfavorábel,noquesepodenacumularcontaminantes tóxicosou inflamábeis, ou ter unha atmosferadeficientedeosíxenoequenonestácon-cibido para unha ocupación continuadaporpartedos traballadores/asCalquera operación que se realiza nunespazo confinado, nunca pode conside-rarsecomo“segura”.

Especificación técnicaEspecificación quefigura nun documento no que se definenascaracterísticas requiridasdunproduto,

talescomoosniveisdecalidade,ousoes-pecífico, a seguridade ou as dimensións,incluídas as prescricións aplicábeis aoproduto no referente á terminoloxía, ossímbolos,osensaiosemétodosdeensaio,o marcado, etiquetaxe, etc.

EspirometríadinámicaAvaliación da ca-pacidade respiratoria por unidade detempo.

EspirómetroAparelloqueserveparamedirdirectamenteacantidadedeosíxenores-piradoporunhapersoaduranteun tempodeterminado.

EspondiloseDegradacióndunsegmentover-tebral;especificamente,artrosevertebral.

EspumaAfffEspumaobtidaapartirdeaxen-tes espumantes de tipo sintético, combi-nados con elementos fluorados. Formaunhapelículaqueseespalla rapidamentesobrea superficiedos combustíbeis.

Espuma extintora Agregado estábel deauga, espumóxeno e ar que forma pe-quenasburbullas,usadona loitacontraolume.

Estabilidadeao lumeCaracterística e con-dición dun elemento de ficar inalteradona súa función mecánica baixo a accióndo lume por un determinado período detempo.

EstañoÉunelementometálicobrando, concorbrancaprateada.Émoimaleábela temperaturaambiente,mestúraseconfacilidade,eademaisé re-sistenteaos ácidos eá intemperie.-Toxicidade: lesiónsdixestivas,de fíga-do (vías biliares) e riles, efectos de de-presión do sistema inmunitario e de he-mólise(destrucióndeglobulosvermellosdosangue).Redución da fertilidade (detectado enanimais).


44 | estibar

EstibarAccióndecolocaradecuadamenteunconxuntodemercadoríasparaoseumáiscorrectoalmacenamento.

EstimaciónderiscosOprocesomedianteocal se determina a frecuencia ou proba-bilidadedunriscoeasconsecuenciasquedeste poda derivarse a materializacióndunperigo.

Estireno É un líquido incoloro, con cheirodoceaconcentraciónsbaixas.Debeseres-tabilizado por un inhibidor para evitar apolimerización exotérmica, un procesoque pode causar explosión. Úsase na fa-bricacióndeplásticodepoliestirenoentreoutros usos.Estáconsideradocomounposíbelcarci-nóxenoparaoser humano.

EstrésConxuntodecambios reversíbeisouirreversíbeisnocorpohumanoquesonde-bidos a factores externos ou a influen-ciassociaisoupsicolóxicasmoiesixentes.

Estrés laboralÉunestadopersoalondecon-flúen ansiedades, medos, emocións, fa-tiga, etc., producidoporundesequilibrioentreademandadasesixencias laboraiseacapacidadede respostado individuo.Énormalmentecondicionadopolofeitodeque o fracaso perante esa demanda con-creta supón importantes consecuenciasparaaestabilidadepersoal, laboralesocialdo traballador/a.Tensión laboral.

Estrés prexudicial ou “distrés”Atensiónprexudicialoudistrésétodaactivacióndoorganismoorientadaa tratardeadaptarseaunhasituación interpretadacomoame-azaequenonvaiseguidadedesactivaciónepercepciónde logro.Afaltadedesacti-vaciónpropiadosestadosde tensiónpre-xudicial asóciaseaundesgasteorgánicopor hiperfunción e a unha experienciaemocional de falta de control, irritabili-

dade e fracaso. Manter cronicamente unsobre-esforzo por encima dos propiosrecursos de control constitúe un fracasoadaptativo que conleva unha maior vul-nerabilidade a padecer enfermidadescomoaansiedade,adepresión,oinfartodemiocardio, a úlcera de estómago, ou en-fermidades debase inmunolóxica.

Estrés sanou“austrés”Atensión sá é todaactivación do organismo orientada aadaptarse a unha situación interpretadacomo desafío e que vai seguido de per-cepción de logro e desactivación. Esteproceso de activación/desactivación de-pendedapercepcióndeequilibrioentreasdemandas da situación e os recursos decontroldasmesmas,easóciaseaunhaex-periencia emocional de benestar e éxito.Os esforzos deadaptación vividos comoretos positivos para alcanzar obxectivosatractivos poden chegar a mobilizar re-cursos adaptativos insospeitados, pro-ducindo máis ben activación positivaque tensión prexudicial.

Estrés térmicoRisco laboralprovocadoporun desequilibrio extremo entre as con-diciónsde temperaturaehumidadeexte-riores e a capacidade do organismo deasimilarditas condicións.

EstudodopostodetraballoTrátasedaaná-lisede todasascondiciónsde traballoentodososseuscontextos,equeintervénso-breasaúdefísicaepsicolóxicadapersoa.Éunhaferramentamoicomúnqueseusaparacoñecer todososfactoresderiscoso-bre os cales debe exporse a prevención.No estudo intervén a identificación dosfactoresderiscocomo:exposiciónaaxen-tesderiscofísicos (radiacións, ruído, ...),químicos (tóxicos, substancias cáusti-cas, ...), ebiolóxicos (riscode infeccións


extracción | 45

porbacterias, fungos,...), etc.Asícomoascondicións ergonómicas relacionadascon aspectos como a iluminación, tem-peraturaehumidade,análisedeposturasemovementos, ritmos,horarios,organi-zacióndo traballo, etc.

Exame “Ce” de tipo Procedemento poloque un organismo de control designadocomprobaecertificaqueomodelodunhamáquinacumpreasdisposiciónsmarca-das polaComunidadeEuropea.

Explosímetro Aparello que detecta a pre-senzadungaseasúaconcentraciónnoar.

ExplosiónDescomposiciónexplosivaáve-locidadesupersónicamaisquenonsem-prevaiacompañadadeondaexpansivadealta intensidade.É a que afecta instantaneamente a toda amasadoexplosivoqueestea no lugardaexplosión.

Explosivo Substancia que pode estourar li-berandobruscamenteunhagrancantidadede enerxía, a cal produce un incrementoviolentodapresión,condesprendementodecalor,luzegases.Aorixedaenerxíapodeser térmica,químicaounuclear.

Exposición Presenza dun axente químicooubiolóxiconoambientedazonaderes-piracióndotraballador/a.Defínensedoustipos deexposición:“Exposición diaria (ED)”: Concentra-ciónmediadoaxentequímiconazonaderespiración do traballador/a medida oucalculada de forma ponderada con res-pecto ao tempo para a xornada laboralreal e referida a unha xornada estándarde8horasdiarias.“Exposición de curta duración (EC)”:Concentración media do axente quími-co na zona de respiración do traballa-dor/a, media ou calculada para calquera

período de 15 minutos ao longo da xor-nada laboral, excepto para aqueles axen-tes químicos para os que se especifiqueun período de referencia inferior na listade Valores Límite.

ExtintormanualExtintorquese transportamediante unha asa coa man. O seu pesonondebeexceder dos 20Kg.

ExtintormóbilExtintordepesototalsuperioraos 20 Kg que pode estar montado sobrerodas para facilitar o seu transporte.

ExtintorportátilUn extintor é un aparelloautónomo que contén un axente extintorquepodeserproxectadoedirixidosobreolumepolaaccióndunhapresión interna.Existenvariasclasesde lume,epolo tan-to, existen tamén distintos tipos de ex-tintoresdependendodo tipode lumequeteñenqueapagar.Así temos:Extintorespara lumeclase“A”(sólidos).Extintoresparalumeclase“B”.(líquidos).Extintores para lume clase “C”. (gases).Extintorespara lumeclase“D”. (metaisecompostos químicos reactivos).Todas as categorías están indicadas naplaca de identificación dos extintores.Algúns extintores están marcados concategoríasmúltiplas,comoA,BC,eABC.Tal significa que estes extintores podenapagar máis dunhaclase de lume.

Extracción Termo polo que se designa aoperacióndeextraeraspartículasconta-minantes ou o volume dun gas nocivoexistentenun recinto.Extracciónforzada:AqueselevaacaboatravésdainstalacióndemediosmecánicosExtracciónlocalizada:Sistemaparticularde extracción forzada na que o contami-nante que se desexa eliminar é captadona área máis perto posíbel do punto deemisión.


46 | extracción

Extracciónnatural (ventilación):Aqueérealizadaaproveitandoosmediosnaturaisdeventilación.


| 47

Fábrica Establecemento provisto da ma-quinaria, equipamentos e instalaciónsadecuados para producir materiais, ob-xectosouenerxíadestinadosaoconsumo.

Factor causal Condición de traballo defi-cientequepodedesencadearunacciden-te ou enfermidade profesional. Establé-cense catrogrupos e factorescausais:Axentes materiais: Grupo de factorescausais que poden ter unha influenciasignificativa na xeración de riscos deri-vadosdascaracterísticasdas instalacións,equipamentos, produtos e demais útilesexistentes nocentro de traballo.Entorno ambiental: Grupo de factorescausais que poden ter unha influenciasignificativa na xeración de riscos deri-vados da natureza dos axentes físicos,químicos e biolóxicos presentes no am-biente de traballo e as súas correspon-dentes intensidades, concentracións ouniveis de presenza.Características persoais:Grupo de fac-tores causais relacionados coas caracte-rísticas físicas,psíquicasprofesionaisdotraballador/aquepodanterunhainfluen-cia significativa na xeración dun acci-dentede traballoounasúamagnitude.Organización do traballo: Grupo defactores causais que poden ter unha in-fluencia significativa na xeración de ris-

cos como consecuencia da inexistenciade procedementos de traballo, a planifi-cación do traballo, etc. que inflúan namagnitude dos riscos a que estea expos-to o traballador/a.

FactordeabsorciónacústicaRelación en-tre a enerxía acústica absorbida e a ener-xía acústica incidente por unidade desuperficie.

FactordeocupaciónCantidadedesuperfi-cie previsíbel que é ocupada por persoanun recinto.

Factor de risco Elemento, persoa ou cir-cunstancia, xeradora ou co-causantedunha situación de risco.

FactordeseguridadeCantidadedecargaououtracaracterística,por ribadovalorno-minal de funcionamento, co que un ins-trumentopode traballar sen avarías.

Fallo catastrófico Fallo repentino e com-pletodunelementoouaparellocongravesrepecusiónsparaossuxeitosexistentesnomedio.

Falta de conformidade Consiste na faltadunha característica para axustarse ouconformarseaosrequisitosespecificadosno contrato ou nos planos, especifica-ciónsedemaisdocumentaciónaprobadado produto.

FatigaEfecto do exceso de traballo sobre amenteeocorpodoindividuo,que tendea

FfProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 47

48 | fatiga

rebaixar a cantidade ou calidade da súaprodución, acompañada dunha sensa-ciónxenéricademalestar.

FatigacrónicaASíndromede fatigacróni-ca(SFC)éunhaenfermidadecomplexaecrónicaquesecaracterizaporunhafatigaprofundae insuperábelquenondiminúecodescansoequepodeempeorarcoaac-tividade físicaemental.É acompañada doutros síntomas que aconvertennunhagraveenfermidademul-tisistémica e discapacitante debido aostrastornos inmunolóxicos,neurolóxicos,neuro-musculares e neuro-endócrinosquecomporta.NestesmomentosoSFCnonsepodecu-rar, porén, pódense mellorar moitos dosseus síntomas.

FebredosmetaisÉunhaenfermidadecausadapola inhalación dos fumes e vapores demetais.Ossíntomasaparecenlogodunhas48horasdaexposición(xeralmenteaore-gresoacasa),ecomezanconmalsabordeboca, seguido de irritación respiratoriacon tose e sequidade de garganta, xunta-mente con calafríos, dores musculares,febre e malestar xeral. Se se realiza unhaanálisedesangue,detectaraseunaumen-todeglobulosbrancos(leucocitoses).Senonsediagnosticaa tempo,pode ir se-guidadecomplicaciónspulmonaresgra-ves (bronquite, pneumonite,...).

FebreQÉunhaenfermidadeinfecciosacau-sadaporunmicroorganismo.Transmíteseáspersoaspolocontactoconanimais como: vacas, cabras, ovellas.Aformadeinfecciónéatravésdainhalaciónde gotiñas ou pos contaminados en: ma-tadoiros, currais, celeiros, granxas... Aenfermidade caracterízase porque logodun período de incubación duns 11-28

días,xordefebrede39-40ºCcondordeca-bezae tose (e, ásveces, taménhaiafecta-cióndopulmónedo fígado).

FeridaÉ toda perda de continuidade na pel,secundariaauntraumatismo.Comocon-secuenciadaagresióndeste tecido, exis-teoriscodeinfeccióneposibilidadedele-sións en órganos e tecidos adxacentes:músculos, nervios, vasos sanguíneos.

FerramentasCalquera instrumento ou ac-cesorio de uso manual ou mecánico em-pregadono traballo.

Ferramentas manuais Son utensilios detraballoempregadosxeralmentedeformaindividual, que requiren para o seu ac-cionamentoa forzamotrizhumana.

Férula Obxecto ou instrumento que servepara inmobilizar unmembro.

FiabilidadeAptitudedunelementopara re-alizarunhafunciónprevistabaixounhascondicións determinadas e durante unperíodode tempoestablecido.

FibrasPartículamaiorde5micrasde lonxi-tudeecunharelaciónlonxitude-diámetromaiorde3.Candoasfibrasseachannoambienteenfor-ma dun tamaño respirábel, existen riscosparaasaúde(deintensidadedependentedasúa concentración, tempo de exposición,tipo,...),daíoriscodefibrosepulmonar,can-cro,mesoltelioma,etc.(asbesto).

Fibrilación ventricularDenomínase fibri-laciónventricularouFVaotrastornodorit-mocardíacoquepresentaunritmoventri-cular rápido (>250 latidos por minuto),irregular,demorfoloxíacaóticaequelevairremediabelmente á perda total da con-traccióncardíaca,cunhafaltatotaldabom-baxe sanguínea e polo tanto á morte dopaciente.Éunhadascausasprincipaisdemorteencasodeelectrocución.


fume | 49

FibromialxiaAFibromialxia(FM)éunhaen-fermidade crónica do Sistema NerviosoCentral que ocasiona a quen a padeceunha dor xeneralizada, principalmentedelocalizaciónmúsculo-esqueléticaeuncansazopersistenteengraovariábel.Nestesmomentos aFibromialxianonsepodecurarmaissepodenmellorarmoitosdos seus síntomas.

FichadeprodutoDocumentoquerecolleosdatosdeseguridadedosprodutosperigososdeacordocoestablecidonanormativa.

Fichadeseguridade Instruciónsporescrito,proporcionadaspolosfabricantesnasqueseespecificaanaturezadoriscopresentadopolassubstanciasperigosaspresentesasícomaasmedidasdeseguridadenecesariasparaafrontarunposíbelaccidente.

Fisioloxía Rama da bioloxía que estuda ofuncionamento das diversas partes, es-truturas e órganos dun organismo vivo.

FlictenasSonqueimadurasdesegundograo.Presentan bochas e poden ser leves ougraves dependendodaextensión.

FluxocardíacoFluxodesanguebombeadapoloventrículoáarteriaprincipal(l/min.).

FluxoluminosoÉacantidadede luzemitidapor unha fonte de radiación visíbel. Ex-présaseen lúmenes (lm).

FontedecalorProceso, instalación ou pro-duto que, polas condicións nas que seatopa, emitecalor.

Frases R Riscos específicos atribuídos ássubstanciasepreparadosperigosos.

FrasesSConsellosdeprudencia relativosássubstanciasepreparadosperigosos.

Frontede lapasLiña,planoouáreaesféricamáis avanzada dunha masa ou volumedunprodutoencombustión.

FrustraciónEstadopsicolóxicopersoalouco-lectivoquepodesobreviraononseatinxir

osobxectivospretendidos,podendodes-encadearcomportamentosnegativos.

Fumar, tabaco O hábito de fumar causaefectoscombinadoscosaxentesde riscono lugarde traballo,porexemploaexpo-sicióna tóxicos, etc.Ante a polución ambiental do lugar detraballo (exemplo:porpodecarbón) tenefectos aditivos, causando obstrucióndas vías aéreas dopulmón.Nos fumadores/as agrávanse as enfer-midades respiratorias e pulmonares, etamén se predispoñen a risco cardio-circulatorio.A progresión incapacitante de lesiónsprofesionais e das que son derivadas dotraballo, pode ser superior nas persoasfumadoras.Taménparece incrementarsea incidenciade cancro en persoal exposto a axentescanceríxenos (por exemplo: asbesto).

FumeÉ unha suspensión no ar de pequenaspartículas sólidas que resultan da com-bustión incompletaduncombustíbel.


| 51

Garantías dos delegados/as de preven-ciónOs Delegados/as de Prevención te-rán as mesmas garantías previstas no ar-tigo 68 do Estatuto dosTraballadores eTraballadoras para os Delegados/as deComités de Empresa:a)Aberturadeexpedientecontraditorionosuposto de sancións por faltas graves oumoigraves,noqueseránoídos,aléndoin-teresado/a,oComitédeEmpresa.b)Prio-ridade de permanencia na empresa oucentrodetraballo,respectodosdemaistra-balladores/as, nos supostos de suspen-siónouextinciónporcausas tecnolóxicasoueconómicas.c)Nonserdespedidoninsancionadodu-rante o exercicio das súas funcións nindentrodoanoseguinteáexpiracióndoseumandato, salvo no caso de que esta seproduzapor revogaciónoudemisión.d) Non poderá ser discriminado na súapromoción económica ou profesionalpor razón precisamente do desempeñodasúa representación.e) Dispor dun crédito de horas mensuaisretribuídasparaoexerciciodassúas fun-cións, deacordocoaseguinteescala:

Até 100 traballadores/as ...............15 horas/mesDe 101 a 250 ................................. 20 horas/mesDe 251 a 500 ................................. 30 horas/mesDe 501 a 700 ................................. 35 horas/mesDe 751 en diante ........................... 40 horas/mesO tempo utilizado polos Delegados/asdePrevenciónparaodesempeñodasfun-ciónsprevistasnaLPRLseráconsidera-do como de exercicio de funcións de re-presentación a efectos da utilización docrédito de horas mensuais retribuídasprevistas no ET. No entanto, será consi-derado,entodoocaso,comotempodetra-ballo efectivo, sen imputación ao citadocréditohorario,ocorrespondenteás reu-niónsdoComitédeSeguridadeeSaúdeecalqueraoutrasconvocadaspoloempre-sario/aenmateriadeprevenciónderiscos,así comooutilizadonasvisitasprevistasnoartigo36.2.a) ec).Aos Delegados/as de Prevención sera-lles de aplicación o disposto no artigo65.2doETnoqueatinxeaosixiloprofe-sionaldebidorespectodas informaciónsaquetiveseaccesocomoconsecuenciadasúaactuaciónnaempresa.Entodoocaso,ningúntipodedocumentoentregadopolaempresa poderá ser utilizado fora do es-trito ámbito daquela e para distintas finsdos quemotivaronaentrega.

GgProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 51

52 | gas

Gas Estado no que se presentan algunhasmaterias.Estedistíngueseporqueentreasmoléculas que o compoñen existe unhacohesiónquenon impidequepodanmo-verse libremente en todas as direccións.Caracterízase porque non se condensaao ser comprimido isotermicamente, aocontrariodoquesucedecos vapores.

GasinflamábelSubstanciaque,enestadoga-sosoapresiónnormalemesturadocoar,se converteen inflamábel.

GasletalSubstanciagasosadecarácter tóxicoquepodecausar amorte.

Gas licuadodopetroleo (Glp)Termo quedesigna aos hidrocarburos que á tem-peratura e á presión atmosférica ordi-narias se encontran en estado gasoso equepasanaestado líquidoaunhapresiónrelativamente baixa.

GastoenerxéticoCantidadedeenerxíaquese gastaaoefectuarunha tarefa.

Golpe de calor Efecto provocado nun serexposto a unha alta temperatura cando acantidadedecalor recibidaémoigrandeeacapacidadededisipacióndoorganis-mononésuficienteparacompensala.Éoefectomáis gravedoestrés térmico.

GoniofotómetroInstrumentoparamedirain-tensidade luminosa (I) en candelas (cd).

GrandeinvalidezEstadonoqueapersoaensi-tuacióndeincapacidadepermanentepre-cisadaasistenciadeterceiraspersoaspararealizaras tarefasdavidadiaria.Apresta-ciónconsistenunhapensiónvitaliciaigualácorrespondenteá IncapacidadePerma-nente Absoluta, incrementada nun 50%pararemunerarápersoaqueoasiste.

Graode contaminaciónMedida da canti-dade ou grao de concentración de con-taminantes que contén unha substanciaou sistema.

Grao do dano Alcance ou extensión dosefectos negativos producidos por un ac-cidente sobreunelementodeterminado.

Grupos de risco Reunión ou agrupaciónmetodolóxica dos riscos que poden estarpresentes nas condicións de traballo, copropósito de que estes poidan abranxertodas as circunstancias nas que podedesenvolverse calquer labor.

GuíatécnicaGuíasorientativas (nonvincu-lantes), elaboradaspolo InstitutoNacio-naldeSeguridadeHigieneenelTrabajo,para facilitar a aplicación dos regula-mentos que emanan da Lei de Preven-cióndeRiscos Laborais.

GuindastreMáquinaelevadoracunbrazoin-clinado ou horizontal accionado mecá-nicamente e usada para mover as cargasvertical ehorizontalmente.

Guindastre torre O guindastre torre é unaparellodeelevaciónde funcionamentodescontinuodestinadoaelevaredistribuír,no espazo, as cargas suspendidas dungancho ou de calquera outro accesoriodeaprehensión.Oganchoestásuspendidodunhaplumaouduncarroquesedesprazaaolongodela,aplumaéorientábelpormediodunsopor-texiratoriounidoábasedoguindastre.


| 53

HalonHidrocarburohaloxenadoqueconténflúor, cloroebromo,usadocomoaxenteextintor de incendios.Actualmente esteelemento está prohibido debido a quecontribúeádestrucióndacapadeozono.

HelmintiaseSonenfermidadesparasitariasproducidas por helmintos (lombrigas,tenias, filarias ou vermes, etc.). (Esquis-tosomiase).

HematomaDerrama de sangue provocadopor ungolpe.

HemeralopiaDefecto conxénito ou adqui-ridodavisiónqueprovocadiminucióndaadaptaciónáescuridade.

HemorraxiaSaída intensa e continuada desangue dos condutos ou vasos nos quecircula.

HepatiteAhepatite é unha afección ou do-enza inflamatoriaqueafectaaofígado.Asúacausapodeser infecciosa (viral, bac-teriana, etc.), inmunolóxica (por auto-anticorpos)outóxica(porexemplo,poral-col, velenos ou fármacos).

Hernia discal A hernia discal prodúcesecandounhaparteoutodaaporcióncentraldundiscointervertebral (núcleopulposo)sedesprazaa travésdunhapartedebilita-da do disco como consecuencia de es-forzosimportantes,bruscosourepetitivos.Candocomprimeunha terminaciónner-viosacausadoresdas costasepernas.

Hertz(Hz)Unidadedemedidadafrecuencia(ciclo/seg).

HidranteConexión para mangueira contraincendios practicada nunha tubaxe deabastecementodeauga.

Higrómetro Instrumentoquemedeahumi-dade.

HipoacusiaDiminucióndoniveldeaudiciónpor debaixodonormal

HipoxiaDiminucióndacantidadedeosíxe-nonosangue.

Histoplasmose É unha infección por fun-gos (Histoplasma capsulatum) que setransmiteao inhalar as súas esporas.

HistorialmédicoConxunto dos datos mé-dicos de carácter privado e personaliza-do no que se recollen os resultados davixilancia da saúde e accidentabilidadedos traballadores/as e que o empresa-rio/a deberá conservar e enviar á autori-dade laboral sanitaria en caso de cesa-mento de actividade.

HixieneActuaciónpreventivamedianteacalaempresaidentificaeprotéxesecontraoscontaminantes físicos, químicos e bioló-xicos presentes no medio de traballo quepodenocasionardoenzasprofesionais.

HixieneindustrialCienciaearteadicadasaorecoñecemento, avaliaciónecontroldosfactoresambientaisoutensiónsemanadasou provocadas polo lugar de traballo e

HhProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 53

54 | hixiene industrial

que poden ocasionar doenzas, destruír asaúde e o benestar, ou crear algún ma-lestarentreostraballadores/asoucidadánsdacomunidade.

Homologacion É a aprobación oficial dunproduto, proceso ou servizo realizadoporunorganismoque tenesta faculdadepor disposición regulamentaria.

HostigamentopsicolóxicoSituaciónnaqueunhapersoa,ougrupodepersoas,exercenunhaviolenciapsicolóxicaextrema,defor-ma sistemática, durante un tempo pro-longado sobre outra persoa no lugar detraballo.


| 55

Identificaciónde riscosConxunto de pro-cedementos cualitativos destinados apór de manifesto situacións potencial-mente capaces de orixinar sucesos nondesexábeis.

IgnifugarAccióndesometeraun tratamen-topolocal semodificaacomposiciónouacabamento dun material coa fin de me-llorar a súa reacciónanteo lume.

IllamentodeproteccióneléctricaÉunilla-mento suplementario ou reforzado en-tre as partes activas e masas accesíbeis,ademaisdo illamento funcional.

IllamentoeléctricoMaterialillanteempregadoparagarantiraproteccióncontracontactoseléctricos(directosouindirectos).

Illamento térmico Emprego dun materialillante térmico para reducir a transmi-sióndocalor,benpormotivosdeseguri-dade(illamentodunhasuperficiequente),ou de confort (illamento da parede dunedificio).

IluminaciónDensidade do fluxo luminosoque iluminaunhasuperficie.Aunidadeéo fotón.Ailuminacióndos lugaresde traballode-berápermitirqueos traballadores/asdis-poñandecondiciónsdevisibilidadeade-cuadasparapodercircularpolosmesmosedesenvolvernelesassúasactividadessenriscoparaasúaseguridadeesaúde.

Ailuminacióndos lugaresde traballode-berá cumprir, en particular, as disposi-cións seguintes:- A iluminación de cada zona ou partedun lugar de traballo deberá adaptarseás características da actividade que seefectúenela, tendoenconta:a.Osriscosparaaseguridadeeasaúdedostraballadores/asdependentesdascondi-ciónsdevisibilidade.b.Asesixenciasvisuaisdastarefasdesen-volvidas.- Sempre que sexa posíbel os lugares detraballo terán unha iluminación natural.

Iluminación de emerxencia Instalaciónfixa destinada a proporcionar automati-camenteailuminaciónnecesariaparaase-guridadedos traballadores/as.

Iluminancia Indica a intensidade de ilumi-nación que recibe a superficie dun ob-xecto.Aunidadedenomínase lux.

Imprudencia Puníbel e inescusábel negli-xencia con esquecemento das precau-ciónsquese deberíanadoptar.

InadaptaciónEstadodenonacomodación,de non axuste, de non amoldamento dapersoaasituaciónsoucircunstanciasda-das. Pode constituír un primeiro pasocaraámarxinación.

IncapacidadelaboralSituacióndeinvalidez,transitoriaoupermanente,parao traballo

IiProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 55

56 | incapacidade laboral

habitual da persoa, orixinada por acci-denteouenfermidadeprofesional.

Incapacidade permanente É aquela inca-pacidadequequedaparasemprecomore-sultadodas lesións sufridasenaccidentede traballo.

IncapacidadepermanenteabsolutaGraodeinvalidezpermanentequeinhabilitaporcompleto a unha persoa para toda profe-siónouoficio.

Incapacidade permanente parcial Graode invalidez permanente que diminúe orendementodo traballador/aenpolome-nos un33%.

Incapacidadepermanentetotalparaapro-fesion habitual É toda lesión que, logodecurada,deixaunhainutilidadeabsolu-taparatodosostraballosdamesmaprofe-sión, arteouoficiodoaccidentado, aíndaque poida dedicarse a outra profesión ouoficio.

Incapacidade temporal É a resultante decalquera lesiónquenonorixinamorteouincapacidade permanente, mais que im-posibilita completamente a unha persoapara desenvolver calquera traballo nor-malmenteestablecidoduranteunperíodode tempo superior a toda unha quendanormalde traballo.

IncendioCombustióndunmaterialousubs-tancia combustíbel pola súa combina-ción con osíxeno (ou con calquera ele-mentoque favorezaacombustión).

IncidenciaSuceso inesperado,nonplanea-do que non implica nin danos persoaisnindanosfísicosaparentesápropiedade.Éunhasituaciónpreviaao incidente.

Incidente Calquera suceso non esperadonin desexado que non dando lugar a per-das de saúde ou lesións ás persoas, poidaocasionar danos á propiedade, equipa-

mentos, produtos ou ao medio ambiente,perdas da produción ou aumento dasresponsabilidades legais.

IncineradorDiseda instalaciónouaparellodestinados a reducir algoacinzas.-Ver RD 664/1997.

IncumprimentoFaltadecumprimento.Fal-tadeobedienciaconrespectoaunhanor-mas establecidas. Na orde social moitosincumprimentos están tipificados comoinfraccións e son sancionados.

IndicadordesobrecargaDispositivoquede-tecta unha sobrecarga nun equipamentopor riba dun valor predeterminado con-sideradocomoseguro.

Índice de explosividade Produto da gravi-dade da explosión e a sensibilidade daignición.

Índice de frecuencia Índice estatístico deaccidentalidade que representa en nú-mero de accidentes ocorridos por cadamillóndehoras traballadas.

Índice de gravidade Índice estatístico deaccidentalidadequerepresentaonúmerode xornadas perdidas por cada mil ho-ras-traballador/aefectuadas.

Índicede illamentoacústicoMedidada re-ducióndaenerxíaacústicaqueconsegueundeterminadomaterial candoéatrave-sado polo ruído.

Índice de incidencia Expresión que rela-ciona o número de accidentes rexistra-dos nun período de tempo co númeropromedio de persoas expostas ao riscoconsiderado.

ÍndicederiscoParámetrodemedidadoris-co,xeralmenteobtidoapartirdoprodutodaprobabilidadedequeocorraundeter-minado risco pola intensidade dos da-nos, se estechegar a se producir

ÍndicedeseveridadeValoracióndaposíbel


infracción laboral | 57

gravidade dunha situación (acción oucondición) perigosa. Na avaliación té-ñense en conta os seguintes parámetros:* gravidade da lesión potencial, * posi-bilidadedequeosucesoocorra,*graodeocupacióndaárea,e,*númerodepersoasafectadas.

Índices Biolóxicos de Exposicion (I.B.EouB.E.I.)Sonvaloresdereferenciapro-postos como guía para a avaliación doriscopotencialparaasaúdenaprácticadahixiene industrial.

IndustriaextractivaActividadedestinadaáextraccióndalgúnmaterialaproveitábel,talcomoaminaríadocarbón,etc.Estes ti-pos de actividades poden ser ao descu-berto ou subterráneas, sendo neste se-gundo caso cando se producen maioresriscos, epolo tanto,haimáisaccidentesedemaior gravidade.

InflamábelQueprendeconfacilidadeedes-prendechamas inmediatamente.

Inflamación Resposta defensiva do orga-nismo fronte a un axente irritante ou in-feccioso caracterizadopor edema.

Información aos traballadores/as O em-presario/aadoptaráasmedidasadecuadasparaqueos traballadores/asrecibantodasas informacións necesarias en relacióncon:a.Osriscosparaaseguridadeeasaúdedostraballadores/asnotraballo, tantoaquelesque afecten á empresa no seu conxuntocomo a cada tipo de posto de traballo oufunción.b. As medidas e actividades de protec-cióneprevenciónaplicábeisaosriscossi-naladosnaalíneaanterior.Nas empresas que conten con represen-tantes dos traballadores/as, a informa-ciónfacilitarasepoloempresario/aaostra-

balladores/as a través de devanditos re-presentantes. Aínda así, deberá infor-marsedirectamenteacada traballador/ados riscosespecíficosqueafectenaoseupostodetraballooufunciónedasmedidasde protección e prevención aplicábeis adevanditos riscos.Oempresario/adebe-rá consultar aos traballadores/as, e per-mitir a súaparticipación,nomarcode to-dasascuestiónsqueafectenáseguridadeeásaúdeno traballo.Ostraballadores/asterándereitoaefectuarpropostasaoempresario/a, así comoaosórganos de participación e representa-ción, dirixidas á mellora dos niveis deprotección da seguridade e a saúde naempresa.

Informe ambiental É un informe que des-cribe,paraundeterminadoperíodo:- A política ambiental da organización.-As actividades daorganización.-Onivelde funcionamentoeefectivida-de do sistema de xestión ambiental daorganización.- O comportamento ambiental da orga-nización,prestandoespecial intereseaosseus obxectivos ambientais.

InformedoaccidenteEstudoquese realizadespois de producirse un accidente paradeterminar as posíbeis causas e outrosaspectos de interese para o seu mellorcoñecemento.

Infracción laboral1.Son infraccións labo-rais as accións ou omisións dos empre-sarios/as contrarias ás normas legais,regulamentarias e cláusulas normativasdos convenios colectivos en materia derelacións laborais, tanto individuaiscomo colectivas, de colocación, empre-go, formación profesional ocupacionale formación profesional continua e de


58 | infracción laboral

traballo temporal, tipificadas e sancio-nadas de conformidade co Real Decretolexislativo 5/2000. Así mesmo, terándita consideración as demais acciónsou omisións dos suxeitos responsábeis enas materias que se regulan no citadoReal Decreto.2.Son infraccións laborais enmateriadeprevención de riscos laborais as acciónsou omisións dos diferentes suxeitos res-ponsábeis que incumpran as normas le-gais, regulamentarias e cláusulas nor-mativasdosconvenioscolectivosenma-teria de seguridade e saúde no traballosuxeitasa responsabilidadeconformecoRD lexislativo5/2000.3.Son infraccións laborais en materiade dereitos de implicación dos traballa-dores/as nas sociedades europeas as ac-cións ou omisións dos distintos suxeitosresponsábeis contrarias á Lei sobre im-plicación dos traballadores/as nas so-ciedades anónimas e cooperativas eu-ropeas, ou ás súas normas regulamenta-rias de desenvolvemento, ás disposi-cións doutros Estados membros con efi-cacia no Estado español, aos acordoscelebrados conforme á Lei ou ás dispo-siciónscitadas, eáscláusulasnormativasdos convenios colectivos que comple-mentanosdereitos recoñecidosnasmes-mas tipificadas e sancionadas de con-formidade co RD lexislativo 5/2000.

InhalaciónAinhalaciónéavíadeexposiciónagases,vaporesde líquidosvolátiles, ae-rosois epartículas suspendidas noar.Aabsorción é feita a través do nariz e ospulmóns.

InmisionConcentracióndecontaminantesnaatmosferaaniveldochan,demodo tem-poraloupermanente.

Insatisfacción laboral Actitude xeral doindividuo cara o seu traballo, descon-tento coa actividade laboral que habi-tualmente desenrola.

InspecciónAccióndeexaminaratentamen-tealgunhacousaparadeterminarseé talecomoconvénouéobrigatorioquesexaouparainformardecomoé.Examedunlugarou dunha cousa para facer constatar enacta ou dilixencia os resultados das súasobservacións.

Inspección de seguridade É unha técnicaanalítica de seguridade que consiste naanálisedetallada,realizadomedianteaob-servacióndirecta,das instalacións,equi-pamentos e procesos produtivos, paraidentificar os perigos existentes e ava-liaros riscos dos postos de traballo.

InspeccióndetraballoeseguridadesocialA ITSS ten asignada a función de vixi-lanciaecontroldanormativadepreven-ciónderiscos laborais, así comodasnor-mas xurídico-técnicas que incidan nascondiciónsde traballoenmateriadepre-vención,aíndaquenon teñanacualifica-cióndiroctadenormativa laboral.No que respecta a estas actuacións, osInspectorese InspectorasdeTraballode-penden funcionalmente da AutoridadeAdministrativa que determine cada Co-munidadeAutónoma, tantonoquese re-fereáplanificacióndaactuación inspec-toracomanaresolucióndeexpedientes li-gados a tal materia. A inspección podeinformar ás empresas e traballadores/assobreamaneiramáisefectivadecumprirasdisposiciónsque llesafectenenmate-riadeprevenciónde riscos.AInspeccióndebe tamén:Elaborar os informes que lle sexan soli-citadospoloXulgadosdoSocialnospro-


intoxicación crónica | 59

cedementos derivados de accidentes detraballoeenfermidades profesionais.Informar áAutoridade Laboral sobre osaccidentes de traballo ou enfermidadesprofesionaismortais,gravesoumoigra-ves ou cando considere necesario. Estafunción leva aparellada a capacidade deordenar unilateralmente a paralizacióndaactividadeseduranteasúavisitacom-proba a existencia dun risco grave e in-minente. Ademais, o Inspector/a poderequerir áempresaaquesubsaneasdefi-cienciasquesonobxectode infracciónánormativa .Podenrequeriracolaboracióndosórganostécnicos das Administracións Laborais.Na relación entre a ITSS e os traballa-dores/as e os seus representantes cabedestacar:Os traballadores/as e os seus represen-tantes poden dirixirse á Inspección deTraballo ao considerar insuficiente ounonadecuadaasactuacións preventivasdaempresa.A Inspección terá que comunicarlles asúavisitaaocentrodetraballoparaacom-probacióndasnormasdeprevención.As/Os representantes, en particular osdelegados/as de prevención en caso queexistan,podenacompañarao inspector/ae formularlleasobservaciónsqueconsi-derenoportunas.O inspector terá que informalos dos re-sultados da inspección e das propostasque realizaseáempresa.

InstalacióndeaugapulverizadaConxun-to de tubaxes e outros accesorios, insta-lados para a aplicación de auga pulveri-zada a un elemento de construción ouinstalacióncoobxectodeenfrialoencasode incendio.

Instalación eléctrica Conxunto de mate-riais e equipamentos dun lugar de tra-ballo mediante os que se xera, converte,transforma, transporta, distribúe ou uti-liza a enerxía eléctrica; incluíndo as ba-terías, os condensadores e calquera ou-tro equipamento que almacene a co-rrente eléctrica.

Instalaciónradiactiva Instalaciónquecon-tén unha fonte de radiación ionizante,aparellos produtores de radiacións, lo-cais, laboratorios, fábricas que produ-zan, almacenen e manipulen materiaisradiactivos.

InstitutoNacionaldeSeguridadeeHixieneno Traballo (INSHT) O Instituto Na-cionaldeSeguridadeeHixienenoTraba-llo é o órgano científico técnico especia-lizadodaAdministraciónXeraldoEstadoquetencomomisiónaanáliseeestudodascondicións de seguridade e saúde no tra-ballo, así como a promoción e apoio ámelloradasmesmas.Para isoestableceráa cooperación necesaria cos órganos dasComunidades Autónomas con compe-tenciasnestamateria.

InstrucióndetraballoDocumentoquedes-cribe,baixoopuntodevistadecalidadeeseguridade, as secuencias operacionaisdunproceso.

Interruptordealtasensibilidade Interrup-tordiferencialcuxovalordesensibilidadeé igualou inferiora30miliamperes.

Intoxicación aguda Alteración grave nuncurto período de exposición, producidaxeralmente por unha rápida absorcióndun tóxiconoorganismo.

IntoxicacióncrónicaAlteraciónproducidapor unha exposición repetida durantelongosperíodosde tempoapequenasdo-ses desubstancia tóxica


60 | investigación de accidentes

Investigación de accidentes A Investiga-cióndeAccidentes,desdeopuntodevis-tadaprevención,defínesecomo:“Atéc-nicautilizadaparaaanáliseenprofundi-dadedunaccidente laboralacaecido,afindecoñecerodesenvolvementodosacon-tecementos, determinar o porqué do su-cedidoeimplantarasmedidascorrectoraspara eliminar as causas e evitar a repeti-ción do mesmo accidente ou similares”.ALei de Prevención de Riscos Laboraisestablecenoseuart.16.3:“Candosepro-duciu un dano para a saúde dos traballa-dores/as ou cando, con ocasión da vixi-lanciadasaúde,aparezan indiciosdequeas medidas de prevención resultan insu-ficientes, o empresario/a levará a cabounha investigación respecto diso, a findedetectar as causasdestes feitos”.Polo tanto, a investigación de accidentesé unha ferramenta fundamental no con-trol das condicións de traballo, e per-mite obter á empresa unha informaciónvaliosísima para evitar accidentes pos-teriores. En ningún caso, esta investi-gación servirá para buscar culpábeis se-nón solucións.

Irritantes Substancias e preparados que,porcontactoinmediato,prolongadooure-petidocoapeloumucosaspoidanprovo-carunha reacción inflamatoria.

IsótoporadiactivoIsótopodoselementosna-turaisouartificiaisqueemite radiaciónsionizantes.

ISSGASiglasdeInstitutoGalegodeSeguri-dade e Saúde Laboral, é un OrganismoAutónomodaXuntadeGaliza,adscritoor-ganicamente á Consellaría de Traballo,con orzamento e capacidade xurídica deseu,quetencomomisión,acoordinacióndaspolíticasqueenprevenciónderiscosla-

borais establezan os poderes públicos daXuntadeGaliza, realizandotarefasdein-formación, formación, divulgación, ase-soramento e control técnico preventivoenmateriadeseguridadeesaúde laboral.Asemade propiciará colaboracións coasautoridades laboral e xudicial, Inspec-cióndeTraballoeSeguridadeSocial, sin-dicatos,empresarios,ecalqueraoutraenmateriadeprevenciónderiscos laborais.


| 61

LaboratorioLocalacondicionadopara rea-lizar investigacións científicas, análisesquímicasdiversas,asícomoapreparaciónde medicinas ou outras funcións de tra-ballosconcretoseprobas varias.

Lambert Unidade de luminancia equiva-lenteá luminanciadunhasuperficiepla-na que emite un fluxo luminoso de1lm/cm2.

LanzaTérmicaSopretedecana longautili-zado para perforar formigón ou outrosmateriais resistentes.

Láseres Son dispositivos que producen eamplificanunfeixederadiaciónelectro-magnética no intervalo das lonxitudesdeondade200nanómetrosa1milímetro,comoresultadodunhaemisiónestimuladaecontrolada.

Lavaollos de emerxencia Instalación dedescontaminación para a limpeza dosollos en caso de exposición a substan-cias tóxicas, mediante a proxección deaugaou líquidoneutralizante.

LeiRegra e norma constantee invariábel dascousas, nacida da causa primeira ou dascualidades e condicións das mesmas. /Precepto ditado pola suprema autori-dade, en que se manda ou prohibe algoen consonancia coa xustiza e para o bendos gobernados. Fonte oficial de todas asnormas.

Lentes de seguridadeAnteollos especiaisparaaproteccióndos órganos visuais.

LentesdeseguridadeEquipamentodePro-tección Individual (EPI) que se utilizarácando exista perigo para os ollos, porproxeccións ou salpicaduras, funda-mentalmentenousodemáquinas, ferra-mentas, líquidos e equipamentos de arcomprimido e soldadura. Os lentes deseguridadedebenlevarmarcadooseloCEque ficará colocado de xeito visíbel, le-xíbel e indelébel, durante o período deduración previsíbel ou de vida útil doequipamento.

Leptospirose É unha doenza infecciosa,causada por unhas bacterias chamadasleptospiras.-Trátase dunha doenza zoonótica, trans-mitida por animais (domésticos ou sel-vaxes), en actividades de traballo rela-cionadas cos animais como cría de gan-do, ou por contacto con terra ou augacontaminada (coa urina dos animais in-fectados )oupor inxestióndecomidasoubebidas contaminadas. É moi raro que atransmitan ás persoas.

Lesión Dano, prexuízo ou detrimento pro-ducidoxeralmentesobreaspersoascomoresultadodunaccidenteouenfermidade.

LlProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 61

62 | lesión permanente non invalidante

Lesión permanente non invalidante Le-sión, mutilación ou deformación de ca-rácter definitivo, causada por acciden-tes de traballo ou enfermidades profe-sionais, que non repercuten sobre a ca-pacidade de traballo do operario/a maisquesupoñenunhadiminuciónoualtera-cióndasúa integridade física.

LesiónstraumáticasAslesións traumáticaspodenter lugarpormotivosmoivariadoscausando:-Cortes:conferramentas,máquinas,etc.Adoitan sangrar moito, e poden estaracompañados de lesións en tendóns, ar-ticulaciónseósos.- Picadas: con agullas, cravos, etc. Cau-san feridas profundas, ás veces con com-plicaciónscomointroducióndecorpoes-traño, afectar a cavidades internas, oucausar perigosas infeccións (desde unhasupuración, até o tétano ou gangrenagasosa,...).- Laceracións e contusións: por caídasdecargas, impactosdepezas, fragmentos,atropelos, aprisionamentos coa maqui-naria, etc.- Esgazaduras: por caídas, atropelo, ex-plosións,etc.Xeralmenteafectanaórga-nos internos.- Amputacións, desarticulacións, etc.:porapreixamentos,esgazadurasdemem-bros, etc., conmaquinarias.- Lesións múltiplas: como os politrau-matismos resultantesdeaccidentes.-Asconsecuenciasousecuelasdependerándanaturezadalesiónegravidadedames-ma,sendovariadas: fracturas, luxacións,hemorraxias, infeccións, trastornos fun-cionais(deórganos,dearticulacións,...), li-mitación de movementos (das articula-cións), lesións en diferentes estruturas

(cabeza,tórax,extremidades)conmoción,embolismo,etc.Podendocausarsíndromaspostraumáticas variadas como secuelas.(Neurosespós-traumática, sistemaneu-ro-endócrino).

LexioneloseTrátasedunhapneumoníacau-sadapolabacteria legionella,oseutempodeincubaciónédecincoaseisdías,aíndaquesóunhapequenapartedapoboaciónexposta desenvolve os síntomas da do-enza,queademaispodeafectar ao tractointestinal, rilesesistemanerviosocentral.Os casos epidémicos asócianse cos edi-ficios,eenconcretocosaerosoisxeradosnas torresde refrixeración, condensado-resdeevaporación,bañeirasconchorrosdeaugaapresiónecabezais deducha.

Lexislación laboralConxuntode leis edis-posiciónsdedistintorango,ditadaspolosorganismos competentes, que regulan erexen todos os aspectos relacionados caseguridade.

Libro de incidencias Libro empregado nosector da construción para comunicar áAutoridade Laboral os incumprimentosdoPlandeSeguridadeeSaúdeprevistosparaas obras.

LibrodevisitasLibrousadopolaInspeccióndeTraballonoqueanotaasincidenciasob-servadasnasvisitas realizadasenoquesereflicten os requerimentos feitos ás em-presas.

Limiaraudíbel Intensidade sonora por de-baixo da cal o son non chega a impre-sionar o nervio acústico e, polo tanto,non é audíbel.

Limitador de explosión Elemento cons-trutivo capaz de absorber e resistir a pre-sión producida por unha explosión atéque aquela é aliviada polos elementos li-beradores.


lugar de traballo | 63

LímitedeexposiciónParámetro que deter-mina a separación do tolerábel co nonadmisíbel.Os límites de exposición están asocia-dosaosriscoshixiénicos: físicos(comoobarullo), químicos (como o cloruro devinilomonómero)oubiolóxicos(comoasbacterias). Estes límites de exposiciónestán relacionados co tempo de exposi-ción e coa concentración do produto noambientede traballo.Os límites de exposición permitidos sonelaboradosepresentadosporinstituciónsde recoñecido prestixio en Hixiene In-dustrialtalescomoaACGIHouenINSHT.Estes límites son referenciais e só deobrigado cumprimento cando están in-corporadosaos textos legaiscomoocorre,porexemplo,coamiantoouochumboin-orgánico.

LímitedeexposicióndecurtaduraciónLí-mite de exposición para períodos curtosque reflicten a máxima concentración áquepodenseexporos traballadores/as,deformacontinuaduranteperíodosdequin-ce minutos sempre que non existan máisdecatrodesesperíodosaodía,equeos in-tervalosentreosmesmossexanpolome-nosdesesenta minutos, e coidandosem-pre que oVLApara a xornada diaria nonse sobrepase.

Límite de exposición permisíbel Nivelmáximo de exposición permitida aostraballadores/as a calquera materialcontaminante.

Límite inferior de inflamabilidade Con-centraciónmínimadevapor dun líquidoinflamábelmesturadocoar,pordebaixodocalnonseproduce ignición.

Límite superiorde inflamabilidadeCon-centraciónmáximadevapordun líquido

inflamábelmesturadocoar,porribadacalnonse produce ignición.

LingaElementosdecordasintética,decabode aceiro ou cadeas que serven para su-xeitaresuspenderascargasnosaparellosdeelevación.

Liña aérea Instalación elevada que se em-pregaparaacomunicación,paraa trans-misión ou para o transporte de enerxía.

Líquido corrosivo Substancia cun volumeconstanteequeseadaptaáformadacavi-dadequeasconténeconcapacidadeparaadestrucióndeformapaulatinadoscorposmetálicoscosqueentrenencontacto.

LíquidocrioxénicoLíquidocuxa tempera-turadeebuliciónápresiónatmosféricaéinferior a -40ºC.

Líquido de corte Aceite ou emulsión deaceite-augaempregadoparaarrefriare lu-brificarunha ferramentadecorte.

Locaisdedescanso Instalación de repousopara os traballadores/as, de dotaciónobrigatoria cando as condicións de se-guridade e saúde da actividade ou o nú-mero de traballadores/as así o esixan(comedores, dormitorios...).

Locaisprovisionais Instalaciónparaos tra-balladores/as que se fai, que se atopa ouquese tendemodo temporal.

Lordose Curvatura da columna vertebral,escoliose, conconcavidadeposterior.

LugardetraballoÁreadocentrodetraballo,edificado ou non, na que os traballado-res/asdebenficarouáquepodenaccederenrazóndasúaactividadeprofesional.Con-sideraranse incluídos nesta definición osservizoshixiénicoselocaisdedescanso,oslocaisdeprimeirosauxilioseoscomedores.As instalacións de servizo ou protecciónalleas aos lugares de traballo considera-ransecomoparte integrantedosmesmos.


64 | lumbalxia

Lumbalxia Reumatismo muscular, locali-zado nos músculos sacrolumbares, quepode estar provocado por un golpe defrío,humidadeouunesforzoprolongadode flexión.

LúmenUnidade de fluxo luminoso (ø), uti-lizada para describir a cantidade de luzemitidaourecibidaporunhasuperficie.Éofluxo luminosoemitidonunángulosó-lido unidade (1estereoradian) por unhafonte puntual uniforme de intensidadeluminosa.

Luminancia Cociente do fluxo luminosoquesae,chegaouatravesaunelementodesuperficieepropágase endirecciónsde-terminadas por un cono elemental, poloproduto do ángulo sólido do cono e daáreadaproxecciónortogonaldoelementodesuperficie.

LuminariaAparelloqueservepara repartir,filtraroutransformaraluzdaslámpadas,equeinclúetodasaspezasnecesariasparafi-xareprotexeraslámpadaseconectalasaocircuítoeléctricodealimentación.

Luvas deprotecciónProtección que cobrecomo mínimo a man e o pulso e na que opolegardeberápodermoverse libree in-dependentementedo restodos dedos.

LuxUnidadedeiluminancia(E):cantidadedeiluminación producida por un fluxo lu-minoso de 1 lúmen uniformemente dis-tribuídonunhasuperficiede1m2.

Luxómetro Instrumento que mide a ilumi-nancia (E) lux.

LuzdeemerxenciaAxente físicoquese faivisíbelensituaciónsdeperigooudesastrequerequireunhaaccióninmediata.Actúaante o erro dos sistemas normais de ilu-minación,asúafunciónconsisteenache-gar o nivel mínimo necesario de ilumi-naciónázonaqueatendeparaquesepoi-

da evacuar a zona ou actuar en conse-cuencia.Debenestarsituadasenzonases-tratéxicasesobre todonaszonasdepaso.

LuzZonadoespectroelectromagnético,quevaidos400a700milimicrónsequecon-téntodasascoresvisíbeis.Osseusefectosdireccionais poden influír no estado deánimodas persoas.


| 65

MandildeprotecciónElementodeprotec-ción cuxa misión é illar o tronco e as ex-tremidades inferioresdo traballador/adecalqueraagresiónexterna.

Mangueira Tubo flexíbel ou semirríxidoprovisto nos seus extremos de racoresquepermitenasúaconexióná lanzaouaoutramangueira.

ManipulaciónmanualdecargasCalqueraoperación de transporte ou suxeicióndunha carga por parte de un ou variostraballadores/as, así como o levanta-mento, a colocación, a tracción ou o des-prazamentoquepolassúascaracterísticasou condicións ergonómicas inadecua-das, entrañe riscos, en particular dorso-lumbares, para os traballadores/as.Por carga enténdese calquera obxectosusceptíbelde sermovido.

MantementoProcedementode inspección,probaereacondicionamentoa intervalosregulares dos elementos dun equipa-mentoouunha instalación.

MáquinaprotexidaMáquina na cal os dis-positivos para a ventilación están obtu-rados, as partes baixo tensión están dis-postasparaevitarocontacto involuntarioe os corpos sólidos non poden penetrar.

Maquinillo Máquina elevadora de cargasaccionadamedianteunmotorecun tam-bor ao redor do cal se enrola a cadea ou

cordaamedidaquese izaacarga. Usadafrecuentementeenobrasdeconstrución.Cabrestante.

MarcadoCESímbolo“CE” inscritodema-neira visíbel, lexíbel e indelébel sobre oproduto en cuestión, que denota a súaconformidade coas normas nacionaisque incorporan as normas harmoniza-dascorrespondentesdaComunidadeEu-ropeae,polo tanto, coasesixenciasesen-ciais de seguridade.

MasadeaparelloseléctricosConxuntodaspartesmetálicasdunaparelloque,encon-dicións normais, están illadas das parteselectricamenteactivas.

MáscaraantigásDispositivoparaprotexerosolloseoscondutosrespiratorioscontragases, vapores e aerosois prexudiciais.

Máscara autofiltrante para partículasSon equipamentos nos que a compo-ñente filtrante é parte inseparábel dorespirador. Deben usarse para concen-tracións coñecidas de contaminantes econtenido en O2 > 17%.

MateriaperigosaSubstanciadaniñaoupre-xudicial que durante a súa fabricación,transporte, almacenamento e uso podedanar a saúde das persoas que entren encontactoconelas.

MmProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 65

66 | material anti-estático

Material anti-estático Elemento ou subs-tanciaque impideaformacióndeelectri-cidadeestática.

Media ponderada no tempo Concentra-ciónmediadecontaminanteponderadanotempo,paraunhaxornadanormalde tra-ballodeoitohorasdiariasecorentahorassemanais, á que poden estar expostos ostraballadores/as repetidamente,díaapósdía, sen efectosadversos.

Medicina do traballo Rama da medicinaqueseocupadoestudodasenfermidadescuxa patoloxía se relaciona con todo otipo de condicións non desexábeis dopostode traballo.

MedidadeseguridadeActuación encami-ñadaaevitaraocorrenciadunriscoeare-duciragravidadedosdanosencasodequeestechegase aacontecer.

Medida organizativaActuación de segu-ridade que corresponde á aplicacióndos sistemas, métodos e procedementosestablecidos

MedidordecontaminaciónAparelloelec-trónico destinado a subministrar unhamedida da contaminación dunha super-ficieouunvolume.

MediodeevacuaciónElementoarquitectó-nico destinado a que os ocupantes dunedificio ou recintopoidandesaloxalo encasodunhaemerxencia,saíndoaoexteriorouaccedendoaun lugarsuficientementeseguro.

Mercadoría perigosa Material que polasúascaracterísticasounaturezapodedarlugaraalgún tipodeaccidente (incendio,explosión, emisión radiactiva...), poloqueoseu transporteealmacenamentore-quiren medidas de seguridade especiais.

MercurioMetalpesadomoiutilizadona in-dustria para a fabricación de lámpadas,

medidores, explosivos...Émoiprexudi-cialpor inhalación, inxestiónecontacto.AUEaprobouaprohibicióndomercurionos termómetros.

MicroondasRadiaciónelectromagnéticadefrecuenciasentre300GHze300MHz.Osefectos das microondas son térmicos enon térmicos, estes últimos non estánsuficientemente dilucidados polo estadoactualdaciencia.Osefectos térmicospo-den producir lesións localizadas, sen-do os ollos e os testículos os máis sus-ceptíbeis a este tipo de dano.

Minimización do dano Conxunto de ac-cións dirixidas a reducir o alcance dasperdas producidas por unaccidente.

MobbingO mobbing non é unha psicopa-toloxía senónunhapráctica (aprácticadeacosar ou hostigar), que como risco psi-cosocial pode desembocar nun danopara a saúde.Defínesecomoa“accióneefectodeaco-sar”, e considérase que é acoso psicoló-xico a práctica exercida nas relaciónspersoais, especialmentenoámbito labo-ral, consistentenun tratovexatorioedes-calificador cara unha persoa, co fin dedesestabilizalapsiquicamente.

Monotonía Realización repetitiva dunhaacción ou operación que resulta poucointeresante.

MontacargasAparello elevador instaladode forma permanente, que serve a ni-veis definidos e que consta dunha cabinainaccesíbel para as persoas que se des-praza ao longo de guías verticais cunhainclinación de menos de 15 graos.

MontanteTubaxevertical,confluxodeaugaensentidoascendente,quealimentaunsis-temacompletoderociadoresautomáticos.


MATEPSS | 67

Mutuas deAccidentes de Traballo e En-fermidades Profesionais da Seguri-dadeSocial (MATEPSS)Entidade co-laboradora do Ministerio de Traballo,na xestión da Seguridade Social, cuxamisión é a cobertura do risco de acci-dentes do traballo e enfermidades profe-sionaisdos traballadores/asdassúasem-presas asociadas.Defínense as MATEPSS como aquelasasociaciónsprivadasdeempresarios/as,con personalidade xurídica propia quedebidamenteautorizadaspoloMinisteriode Traballo e con tal denominación seconstitúen, senánimode lucroeconres-ponsabilidade mancomunada dos seusmembros, co principal obxecto de cola-borarnaxestióndaSeguridadeSocial,senprexuízo da realización doutras presta-cións,servizoseactividadesquellessexanlegalmenteatribuídas.


| 69

NBE-CA Norma Básica de Edificación /CondiciónsAcústicas nos edificios.

NeglixenciaDescoido, falta de dilixencia,omisión da atención e coidado debidosque corresponde a unha determinadaactividade.

Negociación colectiva A negociación co-lectiva é aquela que se realiza entre ostraballadores/asdunhaempresaousector,normalmente reunidos a través dun sin-dicatoougrupodesindicatoseaempresaou representantes de empresas do sec-tor. A finalidade da negociación é che-garaunacordocantoáscondicións labo-rais aplicábeis á xeneralidade dos traba-lladores/as do ámbito no que se circuns-cribeanegociación.Anegociacióncolectivaéunhamanifes-tación particular do diálogo social e estáconsideradocomaundereito fundamen-talbásicointegrantedaliberdadesindical.Mundialmente encóntrase garantido noConvenio98e154daOIT.

NeoplasiaFormación, nalgunhas partes docorpo,duntecidoondeosseuselementossubstitúenos tecidosnormais.Principal-mente tumorescanceríxenos.

NIOSHNational Institute forOccupationalSafety and Health (EE.UU.) (InstitutoNacional que se ocupa da Seguridade eSaúde).

NíquelecompostosÉunelementometálicodecorbranco-prateada,brillantee resis-tente á corrosión.Ademais é dúctil, ma-leábel, duro e ferromagnético.Por exposición ao níquel e os seus com-postospodenproducirsedermatite, con-xuntivite, asma, cancro nas cavidadesnasais, depulmóneoutros órganos.

Nivel de audiciónAudición para unha fre-cuenciaespecíficaexpresadoendB,com-parado a un nivel de audición estándar.

NiveldecalidadeambientalLímiteoucon-centración máxima de contaminantespermitidos nunmedioconcreto.

Nivel de contenciónReferido ao risco bio-lóxicodefínensecatroniveisdecontenciónen laboratorios dependendo da naturezadas actividades, a avaliación de riscosparaostraballadores/aseascaracterísticasdo elemento biolóxico que se manipula.

Nivel de inmisión Cantidade de contami-nantes sólidos, líquidos ou gasosos, porunidade de volume de ar, existente entreceroedousmetrosdealturasobreochan.

NiveldepicoUtilízaseparamedir ruídosdemoicurtaduración.Mídesesenningunhaponderaciónen frecuencia.

Nivel de presión acústica Expresado endB,éequivalentea20veceso logaritmodecimalda relaciónentreapresióndebi-da a unha onda e a presión de referencia.

NnProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 69

70 | nivel de presión acústica contínuo equivalente

Nivel de presión acústica contínuo equi-valente Permite asignar, a un ruído va-riábelnotempo,unúnicovalorquereflictao nivel dun ruído constante que tivese amesmaenerxíaqueoruídovariábelnope-ríodode tempoestudado.

NivelderiscoGraocuantitativoquealcanzaoriscoaoqueestáexpostountraballador/a.

Norma Regra para a execución dalgunhacousa á que todo o mundo suxeitarase. /Especificación técnica,deaplicaciónvo-luntaria, que tenporobxectoobeneficioóptimodacomunidadeeque foi aproba-do por un organismo cualificado a nivelnacional, rexionalou internacional.

NormaharmonizadaEspecificacióntécnicaaprobadapoloCEN(OrganismoEuropeodeNormalización),pormandadodaCo-misión Europea, de carácter voluntariaaíndaqueconstitúeaprobadepresunciónde conformidade respecto dos requisi-tos esenciais das directivas de harmoni-zación técnica.

Norma regulamentaria Conxunto orde-nadode regras,disposiciónsepreceptos,ditadospolaautoridadecompetenteparaa execución dunha lei, para o funciona-mento dunha corporación, dunha de-pendencia ou dun servizo ou para cal-quera outra actividade.

Norma UNE As UNE, Una Norma Espa-ñola, son un conxunto de normas tecno-lóxicascreadaspolosComitésTécnicosdeNormalización,por regraxeral,osco-mitésestánformadosporAenor,únicoor-ganismo encargado da normalización,fabricantes, consumidores e usuarios,administración, laboratorios, centrosdeinvestigacióneorganizacións sindicais.

NormalizaciónSistema estrutural que for-necesoluciónsparaaplicacións repetiti-

vas que se desenvolven, fundamental-mentenoámbitodacienciaeatecnoloxía,coafindeconseguirunhaordenaciónóp-timanundeterminadocontexto.

NormativadeseguridadeConxuntodedis-posicións técnicas que estipulan os re-quisitosquedebenreunirosdistintosfac-tores relacionados coaseguridade.

Normativa sanitariaConxunto de normasqueregulanosectorsanitarioetodososas-pectos relativosásaúde.ALPRLregulaacoordinacióncondiferentesnormativas(en especial a sanitaria e a de seguridadeindustrial).

NúmeroONUNúmerodecatrocifrasasig-nado oficialmente polo Comité de Ex-pertosdasNaciónsUnidasque identificaas materias perigosas.


| 71

ObrigaxeraldeseguridadeSometementoá regra xeral de que os produtos sexanconformes ás regulamentacións técni-cas específicas que fixan as esixenciasenmateriadeseguridadeesaúdeásqueosprodutosdebenrespostarparapoderensercomercializados.

OCASiglas de Organismo de ControlAu-torizado. Son axentes colaboradores daAdministración para comprobar as esi-xencias regulamentarias en materia deseguridade industrial.As súas funciónsestán reguladas, baseándose funda-mentalmente na verificación de que asinstalacións, produtos e equipamentosindustriais cumpran as condicións deseguridade fixadas nos RegulamentosTécnicos.

OndaelectromagnéticaCombinación duncampo magnético e outro eléctrico osci-lantes,quesepropaganatravésdoespazotransportando enerxía dun lugar a outro.

OperaciónExecucióndunhaacciónouma-nobraque formapartedunproceso.

Operador/a Persoa que executa unha ope-raciónoumanipulaalgúndispositivoquerequireuncoñecementoespecífico.

OrdeDisposición adecuada dos medios or-ganizativosemateriaisparaaconsecucióndun fin.

OrelleiraEquipamentodeprotecciónpersoaldooídoqueenvolvetotalmenteopavillónauditivo.

OrganizacióndaprevenciónOrganizaciónespecífica na empresa que ten como finadoptar as medidas necesarias para que aacción preventiva sexa realizada de ma-neira eficaz, como parte do deber do em-presario/adeprotexeraoseutraballador/a.Aorganizacióndaprevencióndeberáes-tar integrada na súa actuación xeral aomesmo nivel e coa mesma importanciaque poda dispensarse a calquera outrotemarelacionadocoaempresa.

OrganizacióndaseguridadeConxuntodemedios organizativos dispostos para aaplicaciónadecuadadasactuaciónspre-vistas dunprogramadeseguridade.

Organización Internacional doTraballo(OIT) A OIT é a axencia tripartita daONUqueconvocaagobernos,emprega-doresesindicatosdosseusestadosmem-bros coa fin de emprender accións con-xuntas destinadas a promover o traballodignonomundo.

OrganizaciónsindicalAsociaciónintegradapor traballadores/as,xasexadeempresaspúblicasouprivadas,queseagrupanende-fensa e promoción dos seus intereses so-ciais,económicoseprofesionais relacio-nadoscoasúaactividadelaboral.

OoProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 71

72 | organización sindical

Os sindicatos polo xeral negocian ennome dos seus afiliados/as os salarios econdicións de traballo.Osindicato tencomoobxectivoobenes-tar dos seus membros e xerar mediante aunidadeasuficienteforzaecapacidadedenegociación como para establecer unhadinamica de diálogo social entre o em-pregador/aeos traballadores/as.O dereito á liberdade sindical está reco-llido no artigo 28 da Constitución Espa-ñola.

OrganoparitarioDitoespecialmentedunor-ganismo de carácter social que é consti-tuído por representantes dos empresa-rios/aseobreirosnunnúmero igualecosmesmos dereitos.

Organo tripartitoOrganismo dividido entres partes de representación, adminis-tración,empresariadoe traballadores/as.

Orixe do accidente Feito ou elemento ori-xinador dunaccidente.

Osteoartrite Proceso inflamatorio que selocaliza,simultaneamente,noselementospropiosdaarticulaciónenotecidoóseodamesma; esta enfermidade é típica dostraballosenambientesnosqueapresiónésuperior áatmosférica.


| 73

Pancade seguridadeBarra ríxida que per-mite controlar o funcionamento segurodunhamáquina.

Panel de identificación Placa de dimen-sións establecidas de cor laranxa e re-flectante,que leva impresosdousnúme-ros,un,naparte superiorque fai referen-ciaaoperigodamateriatransportada,eou-tro na parte inferior, normalmente o nú-mero ONU que identificaámateria.

PantallaacústicaBarreiraoumurocontinuoconstituído por elementos con distintograo de absorción do son e que ofrecegranresistenciaá transmisióndomesmo.

PantalladeVisualizacióndeDatos (PVD)Defínesecomounhapantallaalfanumé-rica ou gráfica, independentemente dométodode representaciónvisualutiliza-do.Opostodetraballoestáconstituídoporun equipamento con pantalla de visuali-zación,provistonoseucasodun tecladoou dispositivo de adquisición de datos,dunprogramaparaainterconexiónserhu-mano/máquina, de accesorios ofimáti-cos, dun asento, da mesa, así como o en-torno laboral inmediato.

Pantalla facialProtector de ollos que cobrea totalidade ou unha parte importanteda cara.

Paracaídasde elevadoresDispositivo me-cánicoquesedestinaaparareinmobilizar

acabina,encasodeexcesodevelocidadeouderupturadoselementosdesuspensión.

Paralapas Característica e condición dunelementodeconstruciónpolaquecumpresimultaneamenteoscriteriosdeestabili-dade, estanquidadeenonemisióndega-ses inflamábeis.

Paro de emerxencia Interruptor ou outrodispositivosimilar instaladonunaparelloeléctrico mediante o cal se corta a co-rrenteaoequipamentomotoraodetectarunhaanomalía.

Parte activa Condutor e pezas condutorasbaixo tensiónenservizonormal. Inclúeocondutorneutroeaspartesaelconectado.

PartedeaccidentedetraballoDocumentoa cubrir polo empresario/a ou traballa-dor/a autónomo en todos aqueles acci-dentesde traballoourecaídasqueconle-venaausenciadoaccidentadodolugardetraballo durante polo menos un día (sal-vidade feita do día na que aconteceu oaccidente), previabaixamédica.O empresario/a é o primeiro obrigado áhora de cumprimentar o parte, que de-berá ser remitido á entidade xestora nunprazomáximode5díascontadosdesdeadatadoaccidenteoudabaixamédica.

Parte de enfermidade profesionalDocu-mento que se deberá cubrir cando porparte do facultativo competente se lle

PpProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 73

74 | parte de enfermidade profesional

teña diagnosticado a enfermidade pro-fesionalao traballador/a,produzaounonabaixadomesmoouasúa morte.Este parte provoca a actuación obriga-toriada InspeccióndeTraballoeSeguri-dadeSocialentodosaquelescasosgravesou xeneralizados, e unha actuación dis-crecionalda ITSS nos demaiscasos.Estánobrigadosacumprimentaroparte,porunhabandaaempresaepolaoutraasempresasautorizadasacolaborarnaxes-tióndas incapacidades temporais.

PartícularespirábelPartículaqueestápre-sente na zona de respiración dun indivi-duo e tenun tamañocapazdealcanzar asáreas do tracto respiratorio, inducindo arespostas tóxicas.

PatoxeniaForma na que unha determinadaenfermidadeprovocadanoaocorpo

PausadedescansoPausa introducidadentrodunperíododetraballocopropósitodeeli-minarou reducir a fatiga,quexeralmen-te forma parte da organización normaldo traballo.

Pavimento antideslizante Pavimento es-pecial en cuxa superficie se incorporaun material ou un acabamento que re-duce o escorregamento.

Película dosimétrica Película fotográficaque se envolve nun sobre opaco á luz vi-síbel e que se utiliza para a medida dadose de radiación recibida polo persoal.

PenaCastigo ou sanción que impón a auto-ridadexudicialensentenzaaquecometeuunha faltaouundelito.

Pequeno produtor de residuos Entidadeou persoa que xera ou importa menos de10 Tn. ao ano de residuos tóxicos e peri-gosos, eestá inscritono rexistroquea talefecto levan os órganos das administra-cións públicas.

PerdaEfectodaniñoresultantedaocorrenciadun accidente, normalmente medido envalor económico.

Perda de audición Diminución do nivelnormal de audición debido á exposicióncontinuadaaun ruído.

PerigoFeitooufenómenoquepodesercau-santededano.

Perigo biolóxico Conxunto de axentes in-fecciosos que representan un risco realou potencial para o benestar do ser hu-manoououtrosanimais,xasexadirecta-mentepor infecciónoupordesequilibriodoambiente.

PerigosidadeCalificacióndograodeperigoquecomportaunelemento.

PermisodetraballoProcedementoadminis-trativo establecido para a autorización detraballosquecomportanunrisconotábel.

PersoalprofesionalmenteexpostoPersoaque está sometida a unha exposición aaxentesagresivossusceptíbeldeentrañardosesanuais superioresaundécimodoslímites de doses anuais fixado para ostraballadores/as.

PértegaillanteElementoalongadononcon-dutordaelectricidadeprovistadunganchoe elemento illante que serve para mani-pularcondutoreseelementos sometidosa tensióneléctrica.

PlandeactuaciónDefinición sistemática eplanificadadasactuaciónsadesenvolverparaalcanzarunfinpropiodaseguridade.

PlandecontinxenciaConxuntodemedidasencamiñadasa restauraro funcionamen-to normal dunha actividade despois daalteración producida por un accidente.

PlandeemerxenciaDefiniciónsistemáticaeplanificada das actuacións adesenvol-verpara resolverunhasituacióndeemer-xencia e reducir as súas consecuencias.


poder calorífico | 75

Plan de emerxencia exteriorMarco orgá-nico e funcional para previr ou, no seucaso,mitigarasconsecuenciasdosacci-dentes maiores que establece as medi-das de protección máis idóneas, os re-cursoshumanosemateriaisnecesarioseoesquemadecoordenacióndasentidadesque teránque intervir.

Plandeemerxencia interiorOrganizacióneconxuntodemedioseprocedementosdeactuación, previstos nunha instalaciónindustrial,cofindeprevirosaccidentesdecalquera tipo, e no seu caso, mitigar osseusefectosnointeriordedita instalación.

PlandeprevenciónDefiniciónsistemáticaeplanificadadasactuacións adesenvol-verparaevitaraocorrenciadeaccidentese reducir o alcance dos danos se aqueleschegarenase producir.

Plan de prevención de riscos laborais OPlandePrevenciónéo instrumentoa tra-vésdocalaactividadepreventivadaem-presa se integra no seu sistema xeral dexestión e se establece a súa política deprevención.Debeseraprobadopoladireccióndaem-presa, asumidopor todaaestruturaorga-nizativa, e coñecido por todos os seustraballadores/as.Oincumprimentodaobrigadeintegraciónanteriormente citada por parte do em-presario/a considérase infracción gravesegundooRD 5/2000.

PlandeseguridadeConxuntodemedidases-tablecidasparaa implantaciónealcancedos niveisde seguridade fixados.

Planificación da prevención Sistematiza-ción dun conxunto de actuacións pre-ventivas que deben desenvolverse nuntempodeterminadosegundounhaordedeprioridadespreviamentedispostocoafin

de evitar os accidentes e incidentes oureduciroalcancedos seus efectos.O incumprimento da obriga da planifi-cación da prevención por parte do em-presario/a considérase infracción gravesegundooRD 5/2000.

PlanodetraballoPlanonormaldaexecucióndo traballo, sobre o cal se especifica emedea iluminación.

PneumoconioseÉunhaenfermidadeprofe-sionalcausadapolaacumulacióndeponospulmóns,eareaccióntisularqueprovoca.- Soamente as partículas cun diámetroinferiora0,003mmalcanzanosespazosaéreos pulmonares en cantidades signi-ficativas,eagranmaioríadestas teñenuntamaño inferior a0,001mm.-Aacumulacióndestepo,vaicolapsandoobronquíolo respiratorio (últimaunida-de funcional da estrutura xunto cos al-véolos), evaievoluíndoconexposiciónssucesivas fusionando uns focos con ou-tros, pasando a pneumoconiose de sermultifocal adifusa.Aoestarenosalvéoloscolapsados,otecidopulmonar non pode cumprir a súa fun-ción,reaccionandocoaformacióndefibras(comocicatrices),dependendodopo.

PneumoconióticoSubstanciaquímicasólida,quesedepositanospulmónsequeseacu-mula, producindo unha pneumopatía edexeneraciónfibróticadotecidopulmonar.

POABCAxenteextintor,adecuadoparacom-bater lumes de sólidos, líquidos e gases.

PO ExtintorAxente extintor constituídopor unha substancia sólida en estadopulverulento.

PodercaloríficoCantidade de calor que seemite na combustión total dunha uni-dade de masa dun material ou produtocombustíbel.


76 | polaina

PolainaPrenda de protección persoal utili-zadaparaofrecerunhacoberturacompletadaperna.

PolipastoSistema de poleas, composto pordous grupos,un fixoeoutromóbil, utili-zadoparao levantamentodepesos.

Política de seguridadeConxunto de plan-texamentos e liñas xerais de actuaciónque definen os criterios de seguridadenunhaempresa.

PonderacióndoriscoAnáliseemedidadunrisco en comparación con escalas de va-loraciónexistentes.

PontedeandaimaxeSistemadeandaimaxeutilizado na construción, reparación elimpezadeedificios,queestásuspendidodapropiaestruturanaqueéutilizado.

Portacorta-lumePorta que cumpre os cri-teriosdeestabilidade, estanquidade,nonemisión de gases inflamábeis e illamen-to térmico durante un período de tempodeterminado.

PórticoAparellodeelevacióncuxoselemen-tos portadores se apoian sobre patas dis-postas fixas ou nun camiño de rodadura.

PostaáterradeprotecciónConexióndirectaá terra das partes condutoras dos ele-mentos dunha instalación non someti-dosnormalmenteatensióneléctrica,maisque puideran ser postos en tensión poravaríasoucontactosaccidentais, a findeprotexeráspersoascontracontactoscontensións perigosas.

PostaenalertaTempoque transcorredesdeaactivacióndunhaalarmaatéqueosinalalcanza o centro responsábel de prestaraxuda.

Potencia acústica Cantidade de enerxíaacústicaqueemiteunhafontesonoraporunidadede tempo.

Potencial caloríficoEnerxía calorífica queécapazdedesprenderaunidadedemasado material durante a súa combustióncompleta.

PrecauciónActitudedecautelaparaevitarouprevir os inconvenientes ou danos quepoidan terse aoexecutarunhaacción.

Presbiacusia Perda normal de audición,sobre todo para tons agudos, a causa doenvellecemento.

Presión de deseñoMáxima presión de tra-ballo á temperatura de deseño, utilizadapara o cálculo resistente das partes so-metidas apresióndoaparello.

PresióndeprobaPresiónáquese someteoaparello ou sistema, para comprobar asúa resistencia nas condicións estáticasparaas que foideseñado.

PresiónmáximadeservizoPresión límiteáque quedará sometido o aparello unhavezconectadoá instalación receptora.

Prevención de riscos laborais Conxuntodeactividadesoumedidasadoptadasouprevistasentodasasfasesdeactividadedaempresa coa finalidade de evitar ou di-minuír os riscos derivados do traballo.

Previsión de risco Conxunto de medidasdispostasparafacerfronteasituaciónsde-rivadas dunaccidente.

PrimeirosauxiliosTratamentodeurxenciaqueseproporcionaaunaccidentadoantesquese llepoidadarcoidadomédicoouci-rúrxicopor persoal capacitado.

ProbabilidadedoriscoMedidaestatísticadaposíbelocorrenciadunriscoderivadododesenvolvementodunhaacción.

ProcedementooperativoEstipulaciónde-talladadasacciónsparciaisarealizarparaa correcta execución dunha operacióndeseguridade.


ProdutorderesiduosTitularda industriaouactividadexeradoraouimportadoradere-siduos tóxicoseperigosos.

Profiláctico Acción, sistema ou equipa-mentoutilizadono tratamentopreventi-vodas enfermidadesprofesionais.

Programade seguridadeDefinición deta-llada das liñas xerais e actuacións con-cretas para a aplicación da seguridadeaos niveis fixados.

Protección Conxunto de actuacións ten-dentesaevitaroureduciraprobabilidadee intensidadedunriscoconrespectoaunsuxeito: persoa, ben material, función...

ProtecciónConxunto de actividades adop-tadas ou previstas, tendentes a eliminar,minimizar ou diminuír as posíbeis con-secuenciasquesobreos traballadores/aspoderían ocasionar os diferentes riscosadoptados.

Protección civil Organización de carácterestatal ou local que ten como finalidadeprotexeraos individuos,bensou instala-cións fronte aos accidentes de extremagravidadee repercusióncidadá.

Protección contra incendiosConxunto deactuaciónsencamiñadasaprotexer, coasmedidaseosmediosnecesarios, aperso-as e bens materiais contra os danos quepoidanderivarsedun incendio.

Protección radiolóxicaProtección do per-soal fronte aos efectos nocivos de radia-cións ionizantes por medios tales comoservizosde rotina, instrucióndopersoal,vixilancia do mesmo e dos locais e equi-pamentos protectores.

Protector auditivo Equipamento de pro-tección persoal do oído utilizado porunha persoa para previrse dos efectosnon desexados, consecuencia de estí-mulos acústicos.

ProtocolodeactuaciónEstipulación deta-llada de accións parciais a seguir para acorrecta execución dunha actuación deseguridade.

Protocolo de vixilancia da saúde A vixi-lancia da saúde terá que axustarse a pro-tocolos específicos con respecto os fac-toresde riscoaosqueesteaexpostoo tra-ballador/a. Os contidos e periodicidadedestes protocolos son establecidos poloMinisterio de Sanidade e Consumo e asComunidades Autónomas, oídas as so-ciedades científicas e consultados osaxentes sociais.Froito da necesidade de dotar de ele-mentos de apoio á vixilancia da saúdeasí como das esixencias das leis, xurdiudentrodeGrupodeTraballodeSaúdeLa-boral da Comisión Pública do ConselloInter-territorial a decisión de elaborarprotocolos de vixilancia sanitaria espe-cífica dos traballadores/as expostos ariscos no lugar de traballo.

PsicosocioloxíadaprevenciónEstudocien-tífico-técnicoda relaciónpsicolóxicadotraballador/acoascondiciónsde traballoeasúarepercusiónnasaúde, físicaemen-tal eo rendemento laboral.

PulsadordealarmaPulsador eléctrico queactivadeformamanualosistemadealar-ma dunha instalación de detección deincendios.

PuntodeinflamaciónTemperaturamínimaá cal, baixo condicións de ensaio deter-minadas, un material desprende a canti-dadesuficientedegases inflamábeisparaproducir a súa inflamación en presenzadunha fontedeacendido.

punto de inflamación | 77


Queimadura Conxunto de transtornos ti-sularesproducidopolocontactomáisoumenosprolongado,conlapasoucorposdetemperaturaelevada.

Queimadura de primeiro grao Queima-dura leve caracterizada pola dor e aver-mellamentodapel.

QueimaduradesegundograoQueimadu-ra máis severa que a de primeiro grao,caracterizadaporvesículas,edemaedes-trución da capa superficial dos tecidossubxacentes.

QueimaduradeterceirograoQueimaduramáis grave que a de segundo grao, ca-racterizadaporqueo tecidoqueimadosenecrotiza,separándosedotecidocontiguoe formandounhaescamasecaescura.

Quendas, traballoTodaformadeorganiza-cióndotraballoenequiposegundoacalostraballadores/asocupansucesivamenteosmesmos postos de traballo, segundo uncertoritmo,continuooudiscontinuo, im-plicando para o traballador/a a necesi-dadedeprestaros seus servizosenhorasdiferentes nun período determinado dedias oudesemanas.

| 79

QqProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 79

RacorPezametálicanormalizadaqueposi-bilita o acoplamento rápido entre man-gueiras, lanzaseválvulas.Ligación.

RadiaciónMecanismo de transmisión daenerxía mediante un movemento on-dulatorio electromagnético que se pro-paga en todas as direccións á velocidadeda luz.

Radiación ionizanteRadiación con ener-xía suficiente para ionizar a materia,extraendo os electróns dos seus esta-dos ligados ao átomo.As radiacións io-nizantes interaccionan coa materia vivaprovocando diversos efectos. Exem-plos deste tipo de radiacións son os raiosX, raios gamma, partículas alfa e beta.

Radiación non ionizanteAquela onda oupartícula que non é capaz de arrincarelectróns da materia que irradia, tendopolo tanto menos riscos que a ionizante.Exemplosdeste tipode radiaciónssonasmicroondas, as ondas de radio, a radia-ción infravermella...

Radiodermatite Cambios dexenerativoscutáneos como consecuencia dunha ex-posiciónexcesivaaradiaciónsionizantes.

RadiografíaRexistro fotográficoda imaxede órganos internos do corpo humano,obtidomediante raiosX.

RadioterapiaTratamento físico de dolen-cias no ser humano que actúa mediante a

aplicación de doses relativamente altasde radiacións ionizantes.

ReacciónaolumeContribucióndunmaterialaoinicio,desenvolvementoepropagacióndun lume.

ReacciónencadeaEtapas intermediasdare-accióndecombustiónnasquesexeranra-dicais libres, reaccións parciais e oxida-ción final.

ReactividadeSusceptibilidadedosmateriaisouprodutosparareaccionarporsímesmosconoutros,conemisióndeenerxía.

RearmarAccióndepórdenovoenservizounsistema ou elemento despois de se terproducidounhaalarma.

RecargonaprestacióndaseguridadesocialTodasasprestaciónseconómicasque te-ñanasúacausanunaccidentede traballoou enfermidade profesional aumenta-ranse,segundoagravidadedafalta,dun30a un 50%, cando a lesión se produza pormáquinas, artefactos ou instalacións,centrosoulugaresdetraballoquecarezandos dispositivos de precaución regula-mentarios,queosteñaninutilizadosouenmás condicións, ou cando non se obser-vasenasmedidasxeraisouparticularesdeseguridadeehixieneno traballoouasdeadecuaciónpersoalacada traballo, tendoencontaascaracterísticasda idade, sexoedemais condicións do traballador/a.

| 81

RrProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 81

RecoñecementomédicoConxunto de pro-basdoestadodesaúdedun traballador/a.O recoñecemento médico deberá ser es-pecífico para cada posto de traballo. Osrecoñecementos teránqueser feitoscan-dosenecesite, en funcióndos riscosedascondicións de saúde do traballador/a.Os recursos deben orientarse cara unhavixilancia específica da saúde coa pe-riodicidade necesaria en cada caso.

Recurso preventivo Traballadores/as de-signadaspoloempresario/aparavixiarocumprimentodasactividadespreventivas,debendopermanecernocentrode traba-lloduranteotempoenquesemanteñaasi-tuaciónquedetermineasúa presenza.Deberánacreditarcomomínimo, forma-ción en Prevención de Riscos de nívelbásico.

Rede de protección contra caídas Mallade seguridade colocada a unha determi-nadaalturaqueserveparafrearacaídaac-cidentaldun traballador/a.

Rede xeral de incendiosConxunto de tu-baxes, válvulas e accesorios que per-miten a condución da auga desde as fon-tes de alimentación até os puntos de co-nexión de cada sistema de proteccióncontra incendios.

ReducióndoriscoConxuntodeacciónsdiri-xidas a diminuír a probabilidade de oco-rrenciadunaccidenteetaménaintensida-de das perdas se se chegase a producirse.

ReflectanciaRelación entre a iluminaciónquereflicteunhasuperficie, luminancia,e aque recibe, iluminancia.

RegulamentacióndeseguridadeConxuntodedisposicións legaisqueestipulanosre-quisitos que deben cumprir os distintosfactores relacionados coa seguridade.

RegulamentoNorma Xurídica ditada polaAdministración para a execución, de-senvolvementooucomplementodas leispreexistentes.

ReparacióndodanoConxunto de acciónsdirixidas a repor material e económi-camente as perdas ocasionadas por unaccidente.

RequerimentoComunicación escrita reali-zada pola Inspección de Traballo candocomprobasenaexistenciadunhainfracciónda normativa de prevención, para a con-seguintesubsanacióndasdeficienciasob-servadas.Orequerimentorealizarasesenprexuízodequeademaisdistoainspecciónpoida propor a sanción correspondentefacendoaactadeinfracción.

ResgardoMediodeprotecciónqueimpideoudificulta o acceso de persoas ou das súasextremidadesaopuntoouzonadeperigodunhamáquina.

ResgardodeaxusteautomáticoResgardomóbilqueevitaoaccesoaccidentaldun-ha persoa a un punto ou zona de perigo,maisquepermitea introducióndapezaatraballar.

ResgardodeencravamentoResgardocondeterminadaspartesmóbilesconectadasaosmecanismosdemandodamáquinademaneiraqueestanonsepoidapórenmar-chaatéqueosresgardosesteanenposicióndepecheenonpoidaaccederseaopuntodeperigo.

ResgardodistanciadorResgardo fixo quenoncobrecompletamenteazonaoupun-todeperigo,maisqueocolocafóradoal-cancenormal.

ResiduoperigosoMaterialquepresentaunperigo,actualoupotencial, sobreasaúdehumana e a seguridade de calquera or-ganismodoentorno.

82 | recoñecemento médico


Resistente ao lumeCaracterística dun ele-mentoouconxuntodeelementosdecons-trución de resistir a acción dun incendioduranteun tempodeterminado.

RetardadordecombustiónSubstanciaen-gadidaoutratamentoaplicadocofindesu-primir, reducirsensibelmente,ouretrasaracombustióndomesmo.

Rexistro de accidentes Sistema adminis-trativo onde se anotan os accidentes e ascircunstanciasenqueseproducen,paraasúa análiseestatísticaposterior.

Risco laboralPosibilidadedequeun traba-llador/a sufraundeterminadodanoderi-vadodo traballoeorixinadoporel inclu-ídoo risco in itinere, concorrendonasúacalificacióndous factores:- A probabilidade de que se produza odano.-Aseveridadedomesmo.

Risco laboralgravee inminenteAquelqueresulte probábel racionalmente, que sematerialicenunfuturo inmediato,epoidasuporundanograveparaasaúdedos tra-balladores/as, aíndaqueestesdanosnonse manifestende forma inmediata.

Rociadorautomáticodeauga(Sprinkler)Elementodeseñadoparaproxectarauga,dotado dun dispositivo termosensíbel,que actúa automáticamente a unha tem-peratura determinada e que, instaladoadecuadamente,podecontrolarousufo-carun incendio.

ROPS Siglas de Estrutura de ProtecciónAntienvorcamento. Estrutura metálicautilizada para protexer ao condutor/a encaso de envorcamento de maquinaria deconstrución ou agrícola.

RotadesaídaVíaoucamiñodesaídaquere-presenta maior facilidade para o escapedunhasituacióndeemerxencia.

Rotación de tarefas Técnica laboral queimplica o cambio de actividades dentrodungrupodetraballadores/asquerealizantarefasdistintas, trasladándooscadacer-to tempodunha tarefaaoutra.

RuídoCalquersonnondesexado,queorixi-na sinaisquedificultana recepcióndou-tros sons.

ruído | 83


Saída de emerxencia Parte dunha vía deevacuación que permite a saída seguraaoexterior

Sanción Castigo que se establece por in-cumprimento das obrigas contraídas enmateriadeseguridade.

Satisfacción laboralCaracterística do tra-balloqueproporcionaniveisadecuadosdecompetencia, variedade, desenvolve-mento de destrezas, comodidade e con-tacto social.

Saturnismo Enfermidade profesional ad-quirida por intoxicación crónica porchumbo.

SaúdeEstadodecompletobenestar tanto fí-sicocomomentalousocial, istoé,nonésóconcibidocomo aausenciadeafecciónsouenfermidade.A saúde laboral constrúese nun medioambientede traballoadecuado,concon-dicións de traballo xustas, onde os tra-balladores/aspoidandesenvolverunhaac-tividadecondignidadeeondesexaposí-belasúaparticipaciónparaamelloradascondicións deseguridadeesaúde.

Sectorde incendioEspazo físicamente de-limitadorespectoaorestodunedificiosu-ficientementeseguroencasodeincendio.

Sectorización Disposición de elementosconstrutivos portantes ou separadores,distribuídos nun edificio en función do

uso,ocupación,cargade lumeedistribu-ciónenplantapararesistirecontero lumenorecintonoquese orixinar.

Secuela Incapacidadeou invalidezenmaiorou menor grao que deriva de calqueraaccidenteou lesión.

Segregaciónde riscoConxunto de acciónsencamiñadasaestablecerunhaseparaciónfísica entre elementos que poden verseafectadosporunhamesmacausaderisco.

SeguridadenotraballoConxuntodesiste-mas organizativos, medios humanos emateriais así coma actuacións dispostasparaeliminar, reducirecontrolarosriscospropiosdaactividade laboral.

Seguridade social Sistema que, arbitradopolo estado, está dirixido ao benestar eprotección dos cidadáns, mediante me-didas de previsión exercidas por deter-minados organismos e institucións.

SeguridadeSocial, InstitutoNacionalda(INSS)EntidadeXestoraadscritaaoMi-nisterio de Traballo e Inmigración, conpersonalidadexurídicapropia,quetenen-comendada a xestión e administracióndas prestacións económicas do sistemapúblico de Seguridade Social e o reco-ñecemento do dereito á asistencia sani-taria, con independencia de que a lexis-laciónaplicábel teñanaturezanacionalouinternacional.

| 85

SsProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 85

Segurode accidentes de traballoSeguroque ten por obxecto a prestación de asis-tencia médica e indemnizacións deri-vadas de lesións corporais sofridas porun traballador/a con ocasión ou comoconsecuencia do traballo realizado porconta allea.

Segurodeasistencia sanitariaSeguro quecobre o risco de enfermidade ou acci-dente da persoa asegurada, proporcio-nándolle servizos médicos.

SegurodeenfermidadeSeguroque tenporobxectoaprestacióndeindemnizaciónencaso de enfermidade do traballador/aasegurada.

Segurode invalidezSeguroquecobreoris-code imposibilidadederealizarcalqueratipode traballo.

Sensibilidade Característica e capacidadedun instrumentodemedidaparadetectarrepetidamente unha cantidade mínimadundeterminadocontaminante.

SensoCadaunhadasfaculdadesquetenoserhumano para percibir as impresións domundoexterior.

SensorDispositivoformadoporcélulassen-síbeisquedetectavariaciónsnunhamag-nitudefísicaeasconverteensinaisútilesparaunsistemademedidaoucontrol.

Separación de riscos Conxunto de ac-cións encamiñadas a establecer barrei-ras físicas entre elementos que se poidanver afectados por unha mesma causade risco.

Servizo de prevención Conxunto de me-dioshumanosemateriaisnecesariospararealizarasactividadespreventivasafindegarantir a adecuada protección da segu-ridadeeasaúdedos traballadores/as,ase-sorandoeasistindopara iso:Ao empresario/a

Aos traballadores/as e aos seus repre-sentantesAos órganos de representación especia-lizados

ServizodeprevenciónalleoÉoprestadoporunha entidade especializada allea á em-presaqueconcertaconelaarealizacióndeactividades de prevención, o asesora-mentoeapoioqueprecisaenfuncióndostipos de risco ou ambas as actuaciónsconxuntamente.

ServizodeprevenciónmancomunadoTen-do en conta os preceptos esixidos paracalquera servizodeprevenciónestápre-visto a posibilidade de mancomunar osservizos de prevención para a racionali-zacióndosrecursos, tantohumanoscomomateriais nos seguintes casos:Aquelas empresas que desenvolvan si-multaneamente actividades nun mesmocentro de traballo, edificio ou centro co-mercial sempre que fique garantida aoperatividadeeeficaciadoservizo.Aquelas empresas pertencentes a unmesmo sector produtivo ou grupo em-presarial ou que desenvolvan a súa acti-vidade nun polígono industrial ou áreaxeográfica limitada a través da nego-ciación colectiva ou mediante acordos,ou no seu defecto, por decisión das em-presas afectadas.

Servizo de prevención propio Conxuntode medios humanos e materiais da em-presa necesarios para realizar as activi-dades preventivas.

SiderosePneumoconioseespecial, orixina-da polo po de ferro cando se inhala encantidades suficientes.

Silicose Fibrose pulmonar causada por in-halacióndepoqueconténsílice libre.

86 | seguro de accidentes de traballo


Silicotuberculose Infección tuberculosadopulmónafectadopola silicose.

Simulacro Ensaio preconcibido dunha si-tuación de emerxencia na que se pon enpráctica a implantación das distintas ac-tuaciónsprevistasnoplandeemerxencia.

Sinal de seguridadeMensaxe relacionadocoa seguridade que é captado a travésdossentidos, fundamentalmenteavistaeooído,atravésdacombinacióndunhafor-ma xeométrica, unha cor e un símbolo.

SinalizaciónCalquera tipodeelementoquepoidadar informaciónaunhapersoa.Asi-nalizaciónpodeseracústica,visual, tác-til, olfactivaougustativa.

SíncopeAccidentepatolóxicograveconre-percusiónsdedetenciónbrusca,eásvecesprolongada, das funcións vitais cardio-vasculares e respiratorias, coa perda in-mediata da consciencia por falta de irri-gaciónsanguíneadocerebro.

SíndromederadiaciónConxuntodesínto-mas que caracterizan a enfermidade co-ñecidacomolesiónpor radiación,equeéo resultadodunhaexposiciónexcesivaáradiación ionizante.

SíndromedotunelcarpianoAfecciónmoicomúnde traballadores/asdamontaxeede usuarios de PVD, causada por com-presión do nervio mediano no túnel car-piano, asociadoconcomichón,doreen-tumecementododedopolegar.

SirenaDispositivo que produce un son po-tentequeseempregacomosinalacústicode alarma.

Sistema de protección contra incendiosConxunto de instalacións de proteccióncontraincendiosespecíficasqueempreganauga como axente extintor e son alimen-tadasdesdearedexeralde incendios.

SistemadetraballoCombinacióndepersoase medios de traballo que actúan en con-xunto,para levaracabounhaactividadelaboral,nunespazodetraballoebaixoun-has condicións impostas pola tarefa adesenvolver

Sistemamúsculo-esqueléticoSistemacom-binado de músculos e osos que integra omediobiomecánico internodocorpo.

SituacióndeemerxenciaPeríodode tempoquemediaentreoadescubertadunacci-dente e o momento no que a causa domesmoestábaixocontrol.

SobrecargaOqueselleengadeaunhacargaregular, que pode provocar a deforma-ción, roturaoudeterioramentodosmate-riais,coconseguinteriscoparaaspersoas.

SobretensiónTensiónanormalexistenteen-tre dous puntos dunha instalación eléc-trica, superioraovalormáximoquepodeexistir entreeles enservizonormal.

SonaudíbelSoncuxafrecuenciaseatopaen-tre20e20.000Hz.

Sonómetro Instrumento para a medida doson que consta dun micrófono, un am-plificador, un circuíto eléctrico e un ins-trumento de leitura.

Sprinkler Vexa: Rociador automático deauga.

SufocaciónMétododeextinciónconsisten-teeneliminaroudiminuíraconcentraciónde comburente ou en separar o combu-rentedocombustíbel.

SupervisiónConxuntodeacciónsdirixidasa comprobar o cumprimento das actua-cións de seguridade establecidas nunhaempresa.

supervisión | 87


TapónEquipo de protección persoal que seutiliza inserido no conduto auditivo ex-ternooucolocadonaconcha,obturandoocanal auditivoexterno.

TecladoTerminalqueactúacomoelementode interacciónserhumano-máquinanunpostode traballoconPVD.

TécnicadeseguridadeConxuntodeactua-cións dirixidas á detección e correccióndosdistintos factoresque interveñennosriscosdeaccidenteseaocontroldassúasposíbeis consecuencias.

Técnico/a de prevención habilitado nascomunidades autonomas Funciona-rios/asdasComunidadesAutónomasha-bilitados para vixiar o cumprimento danormativaenmateriadeprevenciónderis-cos laborais xunto cos inspectores/as deTraballoeSeguridadeSocial.Teñenpu-blicado decretos de habilitación as Co-munidades deAragón, Cataluña, Extre-maduraeMadrid.

Técnico/a de seguridade Profesional queposúe os coñecementos específicos docampodaseguridadeeosaplicanoámbitopúblicoouprivado.

TelurómetroAparellousadoparamedirare-sistencia eléctrica das tomadas de terra.

TemperaturadeautoigniciónTemperatu-ra mínima á que unha substancia com-bustíbel é capaz de inflamarse e manter

unhacombustión, sennecesidadedunhafontede ignición.

TempodeexposiciónPeríododetempodes-poisdocalunestímulodeterminadoactúa,ou é considerado efectivo para actuar,sobreoser humano.

Tempo de exposición ao lume Período detempo durante o cal se expón un edifi-cio,elementooumaterialaunhachamaoufontedecalor.

Tempo de propagación da chama Tempoque tarda un fronte de chamas para pro-pagarseunhadistanciadeterminadasobreunmaterial encombustión,baixocondi-ciónsdeensaiodeterminadas.

Tendinite Inflamación do tendón dun mús-culo que sempre se acompaña de infla-mación da baiña sinovial que o reveste.

Tensióná terraTensión entre unha instala-ción e un punto a potencial cero, candopasa por dita instalación unha correnteeléctricadedefecto.

TensiónadmisíbelTensióneléctricamáximaá que pode facerse traballar un materialsen rebasar amarxedeseguranza.

Tensión de contacto Diferenza de poten-cialqueduranteundefectopode resultaraplicadaentreamaneopédunhapersoa,que toque con aquela unha masa ou ele-mentometálico,normalmentesentensióneléctrica.

| 89

TtProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 89

Tensión de defecto Tensión que aparece acausa dun defecto de illamento, entreunha masa e un elemento condutor eléc-trico,ouentreunhamasae terra.

Tensión de seguridade Tensión eléctricainferior a 50 V para ambientes secos enoncondutores,ouben24V,enambien-tesmollados,húmidosoumoicondutores

Tensión laboralEfecto da presión exercidapolo traballo sobre unha persoa, que de-pendeasimesmodascaracterísticaseap-titudes individuaisdecada traballador/a.

Tensión nominal Valor convencional datensión eléctrica co que se denomina unsistemaouinstalacióneparaosquesepre-viuoseu funcionamentoou illamento.

TLVVexaValorLímiteAmbiental.Toxicidade Propiedade dunha substancia

ou produto de causar danos ao corpo hu-manopor acciónquímica.

ToxicidadeagudaEfectovelenosoproducidoporuntempocurtodeexposiciónqueoca-sionaundanobiolóxicoseveroouamorte.

Toxicidade crónica Efecto velenoso pro-ducido por un longo período de exposi-ción e que pode dar lugar a un dano bio-lóxicoouámorte.

TóxicoCalquerasubstanciaoumateriaque,introducida no organismo por calqueravía, e capaz de causar un dano biolóxicoimportanteouamorte.

Toxicocinética Ciencia interdisciplinariaqueseocupadanaturezaeosmecanismosdosefectostóxicosproducidospolassubs-tanciasquímicasnoambiente laboral.

TPA Siglas da denominación do Regula-mento Estatal de Transporte de Merca-doríasPerigosasporVíaAérea.

TPC Siglas da denominación do Regula-mento Estatal de Transporte de Merca-doríasPerigosasporEstrada.

TPF Siglas da denominación do Regula-mento Estatal de Transporte de Merca-dorías Perigosas polocamiñode ferro.

Traballador/aPersoaqueexecutacalqueraexercicio,obraoufunciónporcontaallea,dexeito retribuídoedentrodoámbitodeorganizaciónedireccióndoutraentidade,físicaouxurídica.

Traballador/a designado Persoa á que aempresa lle encomenda os labores dePrevencióndeRiscosLaborais.

Traballador/aespecialmentesensíbelSonaquelesquepolassúascaracterísticasper-soais,estadobiolóxicooupolasúadisca-pacidadefísica,psíquicaousensorial,de-bidamente recoñecidas, teñan unha sus-ceptibilidadesuperioraorestodos traba-lladores/as, fronteaunriscodeterminado.

TraballoAcción humana aplicada á produ-cióndebens,prestaciónsdeservizoseou-tras funcións necesarias.

Traballo a ritmo impostoTraballo cíclicocuxoritmosecontrolaporunmecanismoexternoao traballador/a.

TraballodecampoAcciónrelacionadacoaseguridade que se leva a cabo no lugarondeestá situadooelementosobreoquese quereactuar.

Traballo de laboratorio Acción relacio-nada coa seguridade que se leva a cabonun laboratorio, distinto do lugar ondeestá situado o elemento sobre o que sequere actuar.

TraballodinámicoTraballo físicoquecon-siste no movemento do corpo ou dosmembros,enoquesealternana tensiónea relaxación muscular de forma rítmica.

TraballoestáticoTraballomanualefectuadosen movemento significativo e no cal unmúsculopodeficarduranteunlongoperí-odo de tempo nun estado de contracción.

90 | tensión de defecto


Traballo isométrico Traballo que requireun estado de contracción muscular senmovemento,maisqueproducetraballofi-siolóxico con utilización de enerxía eproducióndecalor

TraballorepetitivoActividadecuxoscom-poñentesparciais sondunhaduraciónre-lativamentecurtaequese repitensucesi-va e continuamente durante un períodoprolongadode tempo.

Traballos en alturaDefínese con nome detraballos en altura a calquera actividadeque se realice de forma que haxa unhadiferenza determinada de nivel entre opuntodeapoiodotraballador/aeoseuen-torno,xa sexaesta totalouparcial.

Trastornos musculo-esqueléticos Portrastornos musculo-esqueléticos en-téndense os problemas de saúde do apa-rello locomotor, isto é, de músculos,tendóns, esqueleto óseo, cartilaxes, li-gamentos e nervios. Isto abarca todo otipo de doenzas, desde as molestias le-ves e pasaxeiras até as lesións irrever-síbeis e discapacitantes.

Transporte de mercadorías perigosasTransportedemateriasque,debidoásúaperigosidade, está suxeito a normas es-pecíficase requirenaadopcióndemedi-dasdeseguridadeespaciaisparaprevirosriscos queconlevanas materias.

Tratamento de urxencia Atención tera-péuticamédicaoucirúrxicaurxenteparao tratamento de estados patolóxicos dedesenvolvementosúbito,acausadunac-cidenteouenfermidade.

TraumaacústicoPerdadeaudicióndebidaaexplosións,voaduras,golpesnacabezaou breve exposición a un ruído intenso.

Traxeanti-radiaciónEquipamentodepro-tección persoal do conxunto do corpo

humano, fabricadoconmateriais imper-meábeis á radiación.

TraxeconsubministrodearTraxedeunhaoudúaspezas, impermeábelparaamaio-ría dos contaminantes particulados ougasosos, provisto dun subministro ade-cuadodear respirábel.

TraxeprotectorTraxefabricadoenmaterialincombustíbel e illantedocalorqueper-miteefectuarnunmediosobreaquecido,recoñecementos de curta duración, sal-vamentoseextinciónsrápidasdefocosdeincendio.

traxe protector | 91


Unidade extintora Conxunto de dous oumáisextintoresdediferentesaxentesesi-tuados nun mesmo punto do recinto aprotexer, destinados ausosalternativos,segundo as características dos lumes acombater.

UrxenciaSituacióncausadaconmotivodunaccidente que precisa dunha pronta ac-tuaciónou remedio.

UsoExercicioouprácticaqueselledáaunde-terminadoben.

UsuarioPersoaqueutilizaoudisfrutadunpro-duto ou servizo como destinatario final.

| 93

UuProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 93

ValorLímiteAmbiental(VLA)Sonvaloresde referencia para as concentracións dosaxentesquímicosnoar,erepresentancon-dicións nas que se considera, baseándosenos coñecementos actuais, que a maioríadostraballadorespodenestarexpostosdíaapósdía,durantetodaasúavidalaboral,sensufrirefectosadversosparaasuasaúde.

Valor Límite Ambiental de ExposicióndeCurtaDuración(VLA-CD)Valor lí-mite de referencia para exposicións decurta duración a axentes químicos, nondebe ser superado para calquera períodode quince minutos ao longo da xornadade traballo.

Valor Límite Ambiental de ExposiciónDiaria (VLA-ED)Máxima concentra-ciónnoardunaxentequímicoaocalsepo-den expor os traballadores/as no seu en-tornolaboralsensufrirefectosnocivosdu-rante o seu traballo diario de oito horas.

ValorLímiteBiolóxicoValoresde referen-cia para os indicadores biolóxicos aso-ciados á exposición global aos axentesquímicos.

ValorTeitoConcentraciónnoardunhasubs-tanciaquenonsedebesobrepasarenmo-mento ningún durante a exposición notraballo.

Válvula de retención Elemento de peche,nonaccionábelmanualmente,dos siste-

masdeaugacontra incendiosqueseacti-vapor presióndaauga.

VálvuladeseguridadeVálvuladestinadaaprotexer un circuíto ou equipamentocontra o exceso de presión do fluído quecircula por el.

VarandaBarreiracolocadaparaevitarapa-saxeouodeslizamentoporbaixodames-maasícomoacaídadeobxectossobreaspersoas.

Veleno Substancia que, en doses relativa-mentepequenas,deterioragravementeasfuncións de órganos ou tecidos e podechegar acausar amorte.

Velocidadede incrementodepresiónRe-laciónentreoincrementodapresióndeex-plosión e o tempo en que esta ten lugar.

VelocidadedepropagacióndachamaParagases:Velocidadedepropagacióndunhafrontedechamasnogas.Parasólidose lí-quidos: Velocidade de propagación dachamasobreasuperficiedunsólidoouunlíquido.

Velocidade linealdecombustiónLonxitu-de queimada dun material por unidadede tempo,baixounhascondiciónsdeen-saiodeterminadas.

VentilaciónConxunto de actuacións desti-nadas a establecer o movemento, circu-lación e control da calidade do ar nunespazo pechado.

| 95

VvProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 95

VentilaciónforzadaVentilaciónquesepro-ducemedianteelementosmecánicosquerequiranconsumodeenerxía.

VentilaciónnaturalVentilaciónquesepro-duce polas correntes naturais de move-mentodoar.

VentiladorElemento destinado a provocarcirculacióndear, fumeeoutros gases.

VertidoEvacuación, inxección ou depósi-to de augas ou produtos residuais, efec-tuados deliberadamente de maneira di-rectaou indirecta,noscauces,nosubsoloou sobre o terreo.

Vestiario laboral Prenda ou conxunto deprendas co que se cobre o corpo dos tra-balladores/as para a realización dunhaactividade laboral

VíadeescapeVíadesaídaouevacuaciónsu-ficientemente protexida para a súa utili-zaciónencaso deemerxencia.

VíadeevacuaciónCamiñoapercorrerparaa evacuación de emerxencia desde unpunto do edificio até un sitio suficiente-mente seguro.

VíadérmicaVíadeposíbel entradadecon-taminantesquímicosquecomprendetodaasuperficiedapel.

Vía dixestivaVía de penetración de conta-minantesquímicos,constituídapor:boca,estómagoe intestinos.

Vía parenteral Vía de posíbel entrada decontaminantes noorganismoa travésdapel: ferida,punción…

VíarespiratoriaVíadepenetracióndoarnosorganismosvivosporondepodenser in-seridoscontaminantesquímicos,queestáconstituídopor:boca, larinxe,bronquios,bronquíolosealvéolospulmonares.

VibraciónsDefínense como o movementooscilante que fai unha partícula ao redordun punto fixo. Este movemento pode

ser regular, endirección, frecuenciae/ouintensidade,oubenaleatorio.As vías de ingreso ao organismo podenser polo sistema man-brazo ou ao corpoenteiro.

Vibración man-brazo A vibración mecá-nica que, cando se transmite ao sistemahumano de man e brazo, supón riscospara a saúde e a seguridade dos traballa-dores/as, en particular, problemas vas-culares,deósosoudearticulacións,ner-viosos oumusculares.

Vibracións corpo enteiroAvibración me-cánica que, cando se transmite a todo ocorpo leva riscosparaa saúdeeaseguri-dade dos traballadores/as, en particular,lumbalxiaselesiónsdacolumnavertebral.

VixilanciadasaúdeVerificaciónperiódicado estado de saúde do traballador/a enfunción dos riscos inherentes ao seu tra-ballo.Agarantíadavixilanciadasaúdeéundeberparaoempresario/aeundereitoparao traballador/a.A vixilancia da saúde pode estendersemáis alá do período de vixencia do con-trato laboral cando hai risco de enfermi-dadetempodespoisdaexposición,portra-tarconprodutos, circunstanciasousubs-tancias.Avixilanciapostocupacional setraslada ao Sistema Nacional de Saúde.Vexa“RecoñecementoMédico”.

Vixilancia radiolóxicaVerificación perió-dica sistemática da dose de radiaciónrecibidaporcadapersoaduranteashorasde traballo.

96 | ventilación forzada


Xordeira profesional Redución da capa-cidade auditiva dos traballadores/as de-bida á exposición constante aos ruídosexistentes no seu lugar de traballo.

| 97

XxProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 97

ZonacontroladaEspazo determinado ondeexiste unha fonte de radiación ionizan-te, o que propicia que haxa a posibilida-de de recibir doses efectivas superio-res a 6mSv por ano, ou unha dose equi-valente superior a 3/10 dos límites dedose equivalentes para o cristalino, apel e as extremidades establecidos paraos traballadores/as expostos. Nesta zonaé obrigatorio o uso de dosímetros indi-viduais. Sinalízase cun trevo verde sobrefondo branco.

ZonadedetecciónConxunto de detectoresoupulsadorescuxosinaldealarma,ava-ría ou estado, reflíctese na central de si-nalizaciónecontrol.

Zona de perigo Calquera zona situada nointeriorouoredordunequipode traballona que a presenza dun traballador/a ex-posto entrañe un risco para a súa seguri-dadeouasúasaúde

ZonadeperigoderadiacionZonadentrodacalsesuperaadosemáximaconstanteper-misíbelde radiación.

Zona de permanencia limitada Espazodeterminado no que, por existir unhafonte de radiación ionizante, existe a po-sibilidade de recibir doses efectivas su-periores aos límites anuais.Sinalízanse mediante un trevo amarelosobre fondo branco

Zonade permanencia prohibidaEspazodeterminado no que, por existir unhafonte de radiación ionizante, existe aposibilidadederecibirdosesefectivassu-periores os límites anuais mais só nunhaúnica exposiciónSinalízanse mediante un trevo vermellosobre fondobranco

ZonadeproteccióneléctricaEspazocom-prendidoentreos límitesdos lugaresac-cesíbeis, por unha parte, e os elementosqueseencontranbaixo tensióneléctrica,por outra.

Zona vixiadaEspazo determinado no que,por existir unha fonte de radiación ioni-zante, existeaposibilidadederecibirdo-ses efectivas superiores a 1mSv por anooficial ou unha dose equivalente supe-rior a 1/10 dos límites de dose equiva-lentes para o cristalino, a pel e as extre-midades establecidos para os traballa-dores/as expostos.Sinalízase cun trevo gris azulado sobrefondo branco.

| 99

ZzProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 99

Glosario de Medio Ambiente


| 103

Abiótico/a Referido aos compoñentes domedio ambiente que carecen de vida.

Acidez Contido de ións de hidróxeno queposúe unha solución química, que seexpresa por un valor na escala do pH. Asolución é ácida cando a concentraciónde ións de hidróxeno (H+) é meirandecá de ións hidroxilo (OH).

Acidificación Proceso químico que se ma-nifesta como resultado dun incrementoda concentración de ións hidróxeno(H+) nas solucións do solo ou outroscompoñentes do medio ambiente.

Adubo orgánico Produto formado por ma-teria orgánica de orixe animal e/ou ve-xetal que se emprega para fertilizar a te-rra. Esterco.

Adubo químico Produto químico que seaplica nos terreos para mellorar ou in-crementar a súa fertilidade, así como paraaxustar a súa acidez ou alcalinidade.

Aerobio Organismo que necesita de osí-xeno para vivir.

Aerosol Suspensión coloidal de substan-cias líquidas ou sólidas, ou ambas asdúas, nun medio gasoso. Recipiente cungas a presión, que permite proxectar unproduto líquido incorporado, que podeser insecticida, desodorizante, etc.

Agricultura ecolóxicaConxunto de técnicase métodos de produción non químicos

que ten por finalidade a preservación dascalidades agrícolas, a conservación dosrecursos naturais e o establecemento doequilibrio entre a natureza e as necesida-des do ser humano.

Agricultura orgánica Sistema de cultivoque pretende evitar o uso de agroquí-micos, e mellorar a produtividade agra-ria a través da aplicación da rotación decultivos, a adición de subprodutos agrí-colas e o control biolóxico de pragas.

Álcali Base solúbel que neutraliza unácido. Entre os álcalis figuran a sosacáustica (hidróxido de sodio), amoníaco(hidróxido de amonio) e hidróxido decalcio.

Alcalinización Proceso químico que semanifesta como resultado da diminu-ción da concentración de ións de hi-dróxeno en determinados elementos domedio ambiente.

AltermundialismoMovemento social he-teroxéneo que critica o proceso de glo-balización e considera que outro mundoé posíbel. As súas propostas pasan polorespecto dos dereitos humanos, a equi-dade social e económica e o coidado doambiente e dos recursos naturais.

Anaerobio Organismo que pode vivir enausencia total de osíxeno libre, comoacontece con certos microorganismos.


104 | análise

Análise Exame das partes constituíntesdunha cousa complexa, de cara a en-tender a súa natureza ou determinar osseus caracteres esenciais.

Antrópico Referido ao efecto, positivo ounegativo, provocado pola acción do serhumano sobre o contorno.

Ar Contido da capa atmosférica, en con-tacto co chan e cos océanos, compostopor unha mestura de nitróxeno, osíxenoe outros gases. O ar cumpre numerosasfuncións: ciclo da auga, transporte deespecies, ventos, e proporciona osíxenopara a vida das especies aerobias.

Área protexida Parte determinada do te-rritorio declarada, de acordo coa lexis-lación vixente, de relevancia ecolóxica,social e histórico-cultural, e que estádestinada á protección, mantemento econservación da diversidade biolóxicae os recursos naturais, históricos e cul-turais asociados.

Área natural Espazo onde un ou máis ele-mentos naturais ou da natureza non foronalterados polas sociedades humanas.

Arquitectura bioclimática Conxunto desolucións arquitectónicas que toma enconta as condicións climáticas e naturaisda localidade onde se asenta a constru-ción, cos obxectivos de reducir o con-sumo de recursos e de aforrar enerxía.

Atmosfera É a envolvente gasosa que ro-dea a superficie da Terra até unha alturade 10.000 km, composta por nitróxeno(78%) e osíxeno (21%). O 1% restantefórmano o argon (0,9%), o dióxido decarbono ou CO2 (0,03%), distintas pro-porcións de vapor de auga, e trazas dehidróxeno, ozono, metano, monóxidode carbono, helio, neon, cripton e xe-non. É un medio indispensábel para a

vida: para a respiración animal, para afotosíntese, para a protección fronte asradiacións ultravioletas e para a deter-minación do clima.

Auditoría Ambiental Instrumento de xes-tión que avaliará sistemática, obxectiva,independente e periodicamente o com-portamento dunha organización deacordo cun programa de xestión e unsobxectivos establecidos, así como o graode cumprimento da normativa vixente.As auditorías poden ser realizadas porpersoal da propia organización (audito-rías internas) ou por persoal externo(auditorías externas), mais en todo ocaso deben ser sempre imparciais.

Auditoría do sistema de xestión am-bientalAvaliación sistemática para de-terminar se o sistema de xestión am-biental e o comportamento ambientalda organización cumpren coas disposi-cións planificadas, ademais de com-probar se o sistema é efectivo e axei-tado á política e obxectivos ambientaisda organización.

Auga Composto inodoro, incoloro e insí-pido, amplamente distribuído, tanto enestado líquido, como sólido ou gasoso,abranguendo o 70% da superficie te-rrestre. Ademais é un composto quí-mico sinxelo (H2O), esencial para odesenvolvemento da vida, e así os no-sos corpos son nunha grande porcen-taxe auga (50-90%). A pesar da exten-sión deste líquido polo Planeta, o certoé que a súa distribución é irregular, emenos do 1% é apto para ser consu-mido, polo que se está a converter nunrecurso natural moi valioso.


axenda 21 local | 105

Auga contaminadaAuga á que se incorpo-raron elementos contaminantes que de-terioraron a súa calidade orixinal, e polotanto os usos previstos vense limitados.

Auga potábel Auga doce que pode serbebida e empregada sen riscos para asaúde.

Augas residuais Augas resultantes dosusos domésticos, comerciais ou indus-triais cuxa calidade se degradou debidoá incorporación de elementos contami-nantes. Sinónimo de augas negras. Paraevitar que estas augas contaminen osecosistemas é preciso o seu tratamentoe depuración.

Avaliación ambiental estratéxica A Di-rectiva europea 2001/42, trasposta polaLei 9/2006, introducen a avaliación am-biental estratéxica, que é un instrumentono que se terá que analizar, con carácterprevio, os posíbeis efectos que poidancausar sobre o medio ambiente os planse programas que emanen directamentedas Administracións públicas.

Avaliación de impacto ambiental É unmecanismo administrativo de controlpreventivo dos efectos negativos queos proxectos, programas ou obras decerto tamaño poidan ter sobre o medioambiente. Implantouse en Europa araíz da publicación da Directiva euro-pea 85/337.Nas Avaliacións de impacto ambientalfaise unha análise multidisciplinar dosposíbeis impactos que o proxectopoida causar, para así poder tomar asmedidas preventivas e/ou paliativasprecisas. Ademais, tamén é unha téc-nica participativa, que permite que osaxentes interesados poidan presentaras súas alegacións.

Axencia Europea do Medio Ambiente(AEMA) Situada en Copenhague, foicreada en 1990. Este organismo, con-sultivo e independente, dedícase a facerestudos e recoller información ambien-tal e territorial ao longo da Unión Eu-ropea e mesmo doutros países veciños.Para tal fin, conta coa rede EIONET,que reúne a unha serie de centros na-cionais e comunitarios, que son os en-cargados de recoller os datos. Asímesmo, a AEMA, con esta informa-ción, trata de avaliar o estado da saúdee da calidade de vida da poboación, eprevir escenarios futuros para os pór adisposición dos responsábeis políticos edo conxunto da cidadanía.

Axenda 21 ou Programa 21 Trátase dunextenso documento, de 40 capítulos,máis de 100 ámbitos de actividade e3.000 recomendacións, aprobado na Ci-meira da Terra, de 1992, onde se reco-llen todas as grandes temáticas am-bientais, incluíndo a dimensión social eeconómica. A pretensión era servir deguía mundial para resolver o problemada crise ambiental, e para iso achegabaas actuacións necesarias e as vías posí-beis de financiamento. Ademais, sa-lientaba o papel esencial de grupos so-ciais desfavorecidos como son asmulleres, os nenos, os indíxenas, asONG ou os traballadores/as.

Axenda 21 localAAxenda 21 aprobada nacimeira de Río de Xaneiro en 1992 pre-tendía dar solucións prácticas á mei-rande parte dos graves problemas daHumanidade. Alén destas recomenda-cións xerais, solicitaba que todos os es-tados e organismos públicos implanta-sen a súa propia Axenda 21. Isto sae do


106 | axenda 21 local

concepto de pensa globalmente, actúalocalmente. Isto é, os cambios globaissó poderán chegar se primeiro hai mu-danzas na base, no máis achegado á ci-dadanía. Daí xurdiron as Axendas 21Locais (A21L), que son os documentose as propostas de sustentabilidade des-envolvidas polos concellos ou outrasentidades locais.


| 107

Balance ecolóxico Equilibrio dinámicoque forman os diferentes compoñentesdunha comunidade natural como res-posta diante da sucesión ecolóxica na-tural, as alteracións climáticas e outrasinfluencias externas.

Balance hídrico Proceso de análise me-diante o cal se realiza, na natureza ounun territorio dado, un balance entre asdispoñibilidades de auga e os consumosou necesidades existentes ou previstas.

Base Composto químico cuxa solución enauga ten un pH maior de 7 (nunha escalade 14) e é capaz de captar ións de hi-dróxeno (H+). Así canto máis alto sexa oseu pH, máis potente é a base. As basespotentes teñen unha grande cantidadede ións de oxhidrilo (OH) en solución.

Benestar Estado acadado na satisfaccióndas necesidades básicas fundamentaisda sociedade, que se expresa nos niveisde educación, saúde, alimentación, se-guridade social, vivenda, desenvolve-mento urbano e protección do ambiente.O benestar económico pódese definiren función do incremento do produto,do aumento na participación do gastosocial respecto ao total de ingresos, damellora na distribución dos ingresos,do aumento do emprego e do fortale-cemento na balanza de pagamentos.

O benestar social mediríase polo incre-mento nos niveis de saúde, educación,vivenda, alimentación e pola erradica-ción da pobreza extrema.E o benestar ambiental lógrase a travésdo combate ás diversas fontes de con-taminación, coa reforestación de áreasverdes, co mantemento da diversidadebiolóxica, e co coidado dos recursosnon renovábeis.

Bioacumulación Retención progresivadunha substancia nos tecidos dun orga-nismo durante un período da súa vida.Os metais pesados adoitan ser algúnsdos elementos que se acumulan nocorpo e que, traspasado un determinadolimiar, poden provocar enfermidades edoenzas. Ademais, esa acumulaciónpode transmitirse por medio da cadeatrófica, e a concentración da substanciacontaminante irá aumentando a medidaque se ascenda no nivel da cadea.

Biocarburante Combustíbeis que se obte-ñen, mediante procesos químicos, deaceites reciclados, ou de restos de cul-tivos ricos en azucres (trigo, millo...) oudoutros cultivos enerxéticos (colza, xi-rasol, pataca...). Estes carburantes po-derán ser usados para xerar calor ouelectricidade, mais sobre todo en mo-tores, incluídos os dos automóbiles.


108 | biocarburante

Desta maneira, e en termos xerais, unquilogramo de biomasa permite obter3.500 Kcal, mentres un litro de gasolinaxera 10.000 Kcal.

Biocenose Parte dun ecosistema que estáconstituído polo conxunto dos seresvivos, xa sexan vexetais, animais oumicroorganismos, que habitan nun es-pazo determinado, xa for terrestre ouacuático.

Biocida Composto químico capaz de ex-terminar a vida, que adoita ser empre-gado como bactericida, funxicida, her-bicida, insecticida, nematicida oupraguicida, para eliminar aqueles orga-nismos vivos que interferen negativa-mente nas actividades humanas.

Biodegradábel Substancia que se des-compón ou desintegra con relativa ra-pidez en compostos simples por efectodalgunhas formas de vida como as bac-terias, fungos, vermes e insectos.

Biodegradación Proceso a través do calunha substancia orgánica pode trans-formarse noutras máis sinxelas pormor da acción, principalmente, dosmicroorganismos.

BiodiversidadeVariedade de xenes, espe-cies, grupos tróficos e ecosistemas queexisten nun lugar determinado. Sinó-nimo de diversidade biolóxica, é a va-riabilidade de organismos vivos de cal-quera clase, incluídos os ecosistemasterrestres e acuáticos. É froito da evo-lución natural e o seu potencial para ouso humano aínda é descoñecido (ali-mentos, medicinas...).

Biogás Conxunto de gases provenientesda dixestión anaerobia de residuos or-gánicos, composto por unha mestura demetano, dióxido de carbono e outros

gases de elevado poder calorífico. Éproducido, por exemplo, en vertedoirosou pozos negros, e úsase como com-bustíbel para obter calor ou producirelectricidade.

Bioloxía Ciencia que estuda os seres vi-ventes: a súa constitución, estrutura,función e relacións. Ten dúas pólasprincipais: a Zooloxía, que estuda avida animal, e a Botánica, que estuda avida vexetal.

Bioma Tamén chamada paisaxe bioclimá-tica, é a comunidade de organismos in-terrelacionados que viven nunha áreadada, xa for terrestre ou acuática. Ousexa é unha área onde o clima, a faunae a vexetación están relacionados, talescomo poden ser os arrecifes tropicaisou os bosques atlánticos.

Biomasa É o peso vivo ou o peso total damateria viva nunha zona ou hábitat de-terminado, que adoita expresarse enunidades de superficie de terreo ou porvolume de auga.

Biosfera Capa do planeta onde se concen-tra a vida. Está formada pola parte infe-rior da atmosfera, pola codia terrestre emáis polos océanos, que onde se desen-volven a maioría dos organismos vivos.

Biotecnoloxía Aplicacións tecnolóxicasque utilizan os sistemas biolóxicos e/ouorganismos vivos ou os seus derivadospara a creación ou modificación de pro-dutos variados. As súas aplicacións sonusadas no eido da química, farmacia,medicina e agricultura. Un dos seusprodutos máis coñecidos son os cha-mados transxénicos.

Biótico Relativo á vida e aos compoñentesvivos dun ecosistema.


brundtland, informe | 109

Biótopo Espazo ocupado por unha bioce-nose, ou sexa a área xeográfica ocu-pada por unha comunidade de plantase/ou animais que se caracteriza por unalto grao de uniformidade ambiental.

Bo goberno Tamén chamado “gober-nanza”, é un concepto que esixe que oconxunto dunha organización, xa sexaempresarial ou da Administración, teñadefinido con claridade o seu modelo dexestión para que sexa eficaz, responsá-bel, honesta, transparente, racional edigna. Para logralo sería preciso rema-tar coas prácticas corruptas, coa xestiónunilateral e personalista, coa busca doobxectivo único de incrementar benefi-cios, e pasar a ofrecer confianza e se-guridade aos usuarios/as, aos emprega-dos/as e a outras partes interesadas.Segundo o Libro branco redactado polaComisión Europea (COM 2001/421), agobernanza debe seguir cinco princi-pios: franqueza (máis e mellor comu-nicación para mellorar a confianza dopúblico xeral), participación (desde odeseño até a posta en práctica das dife-rentes políticas), responsabilidade (pro-cesos e responsabilidades claros), efi-cacia (políticas efectivas e oportunas,marcándose obxectivos claros e alcan-zábeis) e coherencia (dirección e lide-rado dentro dun sistema complexo).

Boas prácticas Conxunto de actividadesdesenvolvidas por un proxecto que, logoda necesaria divulgación, poden seraproveitadas e aplicadas por outras en-tidades que non participasen no mesmo.

Brundtland, informe Informe presentadono 1987 por parte da Comisión Mun-dial de Medio Ambiente e Desenvolve-mento da Organización das Nacións

Unidas, que estaba dirixida pola Pri-meira Ministra de Noruega, Gro Har-lem Brundtland. Neste documento, quetiña por título “O noso futuro común”,é onde se utiliza por vez primeira oconcepto de desenvolvemento susten-tábel como eixo de actuación para evi-tar o colapso xeral do Planeta.


| 111

Cadea trófica Serie de especies existentesen todo ecosistema a través do cal setransmite a enerxía. Son organismosque se nutren doutros.O inicio de todas as cadeas está nos ve-xetais con fotosíntese ou autótrofos; es-tes crean materia viva a partir da inerte,e chámanse produtores. Logo os ani-mais que se alimentan destes, fitófagosen xeral, son consumidores primarios. Eá súa vez serven de alimento aos carní-voros ou consumidores secundarios, eque son o nivel máis alto da cadea, ondese sitúa tamén o ser humano.

Calidade A totalidade das característicasdunha entidade, que lle confiren a apti-tude para satisfacer as necesidades es-tablecidas ou implícitas.Superioridade de algo polas súas ca-racterísticas respecto a un grupo ouconxunto.

Calidade ambiental Conxunto de atribu-tos e indicadores do grao de adecuacióndo medio ambiente coas necesidadesbásicas dos organismos vivos, en espe-cial do ser humano.Ou sexa é o estado físico, biolóxico eecolóxico dunha zona determinada dabiosfera, en temos relativos á súa uni-dade e saúde.

Calidade de vida Criterio de benestar hu-mano considerado integralmente. Men-tres o concepto de benestar está vincu-lado á posesión, principalmente, deelementos físicos e á prosperidade, a ca-lidade de vida fai referencia á satisfac-ción persoal, aos aspectos inmateriais.É un concepto multidimensional queabrangue dispor duns ingresos míni-mos para manter as necesidades cuber-tas, de tempo e de saúde para gozar de-les, mais tamén poder ter a formaciónprecisa, un traballo enriquecedor e au-torrealizarse, ou gozar de seguridadeemocional e sentimento de pertenza.

Calidade do ar Conxunto de indicadoresdo grao de adecuación do ar coas nece-sidades de vida dos organismos vivos.É unha medida que se aplica, en grandemedida, aos espazos pechados ou ám-bitos urbanos e/ou con elevada indus-trialización, para medir as repercusiónsdas emisións de gases contaminantes.

Cambio climático Cambios notábeis doclima con transcendencia máis ou me-nos permanente e distintos aos que sonde natureza cíclica ou incidental.Este é un proceso que aconteceu demaneira permanente ao longo da his-toria da Terra, mais que na actualidadese ve acelerado como resultado da acu-


112 | cambio climático

mulación na atmosfera de gases cau-santes do efecto invernadoiro.O cambio climático actual manifés-tase no incremento das temperaturas, oderretemento dos xeos, o incrementodo nivel do mar, a desertificación, aperda da diversidade biolóxica, etc.,que terán, á súa vez, graves conse-cuencias sobre as sociedades huma-nas máis vulnerábeis.

Capa de ozono Tamén chamada ozonos-fera, é a parte interior da estratosfera, en-tre os 15 e os 40 km de altitude, na calexiste unha concentración de case o 90%do ozono atmosférico e que absorbe o97% da radiación ultravioleta de altafrecuencia, nociva para a vida na Terra.

Capacidade de carga Capacidade dunecosistema para sustentar organismossans e asimilar os seus efectos conta-minantes e, asemade, manter a súa pro-dutividade, adaptabilidade e condiciónsde renovación.Desde o punto de vista das especies, se-ría o número máximo de animais queun territorio pode aturar nun períododeterminado sen se deteriorar.No eido turístico, sería a cantidade devisitantes por día, mes e ano, que un es-pazo protexido pode soportar, en rela-ción á súa tipoloxía, tamaño, topografíae outras condicións.

Carbono É un elemento químico simple,inodoro e insípido, cuxo símbolo quí-mico é C, o número atómico 6 e o peso12.01. Atópase en estado sólido e so-metido a elevadísimas temperaturasconvértese en vapor sen pasar polo es-tado líquido. Está presente en todas assubstancias orgánicas, polo que é o ele-mento fundamental para a vida.

Carga contaminante Cantidade de conta-minante que se atopa nos diferentesmedios (solo, auga, atmosfera), ou queé liberada aos ditos medios nunha uni-dade dada de tempo.

Central hidroeléctrica Conxunto de ins-talacións que aproveitan a enerxía po-tencial da auga para xerar electricidade.Habitualmente levan parello a existen-cia de encoros, tubaxes, e turbinas paraa xeración de electricidade.

Central nuclearConxunto de instalaciónsonde a enerxía liberada a partir de re-accións nucleares transfórmase, pormedio de turbinas, en enerxía eléctrica.

Central termoeléctrica Conxunto de ins-talacións onde se xera electricidade apartir do accionamento de turbinas devapor ou motores de combustión in-terna, xa sexa empregando gasoleo, gasnatural, carbón, biomasa ou outroscombustíbeis semellantes.

Certificación Proceso polo cal un orga-nismo independente, previamente acre-ditado, analiza, constata e certifica queun sistema de xestión determinado estáimplantado e que funciona correcta-mente, consonte as obrigas e determi-nacións definidas anteriormente.

Choiva ácida Denomínase así a aquelasprecipitacións (choiva, neve, sarabia ounéboa) nas que a auga ten unha acidezelevada, cun pH menor a 5,65 (lembre-mos que o pH neutro é 7). Isto prodú-cese cando gases como o dióxido dexofre (S O2) emitido, por exemplo, po-las centrais térmicas, os óxidos de ni-tróxeno dos automóbiles, ou o amoníacodas actividades agrarias, ao mesturá-rense nas nubes co vapor de auga danlugar a ácidos perigosos coma o sulfú-


clima | 113

rico (SO4H2) ou o nítrico (NO3H), quecaerán á Terra cando chova.Esa auga aceda precipitará sobre oscampos e as árbores, queimando as co-lleitas e debilitando as follas, o cal fa-vorecerá a propagación de pragas. Ta-mén afectará ás masas de auga, sobretodo aos lagos e encoros, e mesmo áfauna. Ademais os ácidos son corrosi-vos nos metais e poden provocar gravesdanos en moitas construcións.

Ciclo Serie recorrente de fenómenos natu-rais, nos que a materia se transformamediante procesos físicos ou químicos,degradándose a enerxía.

Ciclo do carbono Serie sucesiva de pro-cesos de transición do carbono entre osorganismos e o ambiente que contri-búen ao mantemento das constantes at-mosféricas e climáticas necesarias paraa vida na Terra.Deste xeito, o dióxido de carbono da at-mosfera, procedente da respiración dosseres vivos, transfórmase, por efectoda fotosíntese das plantas verdes, encomplexos orgánicos (carbohidratos),que novamente son degradados polarespiración metabólica dos organismosconsumidores e polas propias plantas.

Ciclo do fósforo A proporción de fósforo(P) na materia viva é relativamente pe-quena, mais o papel que desempeña évital, ao formar parte dos ácidos nu-cleicos como o ADN ou estar en moitassubstancias intermedias da fotosíntese.O ciclo comeza cando os seres vivos to-man fosfatos das rochas fosfatadas. Estespasan aos vexetais polo chan e, a seguir,pasan aos animais. Cando estes excretan,os descompoñedores actúan volvendo aproducir fosfatos. Unha parte é arras-

trada para o mar, onde o toman as algas,peixes e aves mariñas, as cales producenguano, que é un excelente fertilizante.

Ciclo do nitróxeno Certas bacterias podencambiar o gas nitróxeno libre en com-postos solúbeis de nitróxeno como osnitratos que poden usar as plantas paraconstituír tecidos viventes. Outras bac-terias desintegran estes compostos ni-troxenados en compostos máis simplesou en nitróxeno libre que son devoltosao ar. Tales bacterias son a causa dasperdas do nitróxeno na Terra e com-pletan, así, o ciclo do nitróxeno.

Ciclo hidrolóxico Tamén chamado cicloda auga, é o circuíto natural polo cal aauga móvese dos océanos á atmos-fera, por mor da evaporación, e daí ásuperficie terrestre, por efecto daschoivas, retornando, ben a lagos eocéanos por escorrentía e redes flu-viais, ou ben á atmosfera por evapo-ración ou transpiración.Neste ciclo os lagos e ríos constitúen amaior fonte de auga doce, da que seaproveitan os humanos, e polo tantoson o punto máis feble e onde as acti-vidades humanas inciden de maneiramáis negativa.

Clima Conxunto de condicións atmosféri-cas (temperatura, humidade, nebulosi-dade, choiva, sol, dirección e veloci-dade dos ventos) que dominan ealternan continuamente nunha locali-dade determinada.Modelo explicativo do conxunto decondicións atmosféricas e meteoroló-xicas que se rexistran sobre un territo-rio nun período de tempo suficiente-mente longo (30 anos) como para poderconsiderar representativos os datos.


114 | clorofluorocarbonos

Clorofluorocarbonos Máis coñecidoscomo CFC, son gases inertes, non tó-xicos, derivados do metano e do etano,nos que os átomos de hidróxeno foronsubstituídos por fluor e cloro. As súasfontes son os aerosois, os refrixerantes(frigoríficos) e os disolventes.Os CFCs, inventados en 1928, son moiversátiles e baratos, mais contribúen dexeito importante á destrución da capade ozono estratosférica. A súa acumu-lación fixo descender a porcentaxe deozono nas capas altas da atmosfera, vi-sualizándose a partir de 1985, cando secomproba a existencia dun burato dacapa de ozono sobre a Antártida, con di-minucións do 40-50%.

ColiformeBacteria común do intestino dosanimais vertebrados, entre eles o ser hu-mano. A súa presenza nas augas, con ín-dices altos, tómase como indicador decontaminación de orixe fecal. A bacte-ria máis coñecida é a Escherichia coli.

Combustíbel biolóxico Materia de orixevexetal ou animal, procedente de re-cursos renovábeis que se emprega encaldeiras e motores de combustión.

Combustíbeis fósiles Son substancias mi-nerais provenientes da descomposiciónlenta da materia orgánica, procesada deforma natural a través do tempo xeoló-xico, e que dá como resultado a mesturade compostos orgánicos que se extraendo subsolo co obxectivo de producirenerxía ou outros produtos.Deste xeito, considéranse combustíbeisfósiles o carbón, procedente de bosquesdo período carbonífero, ou o petróleo eo gas natural procedentes da acumula-ción doutros organismos mariños.

A súa combustión produce a emisión áatmosfera de millóns e millóns de to-neladas de gases contaminantes, comao CO2, CO, SO2 ou NO.

Combustíbel limpo Fonte de enerxía quenon produce contaminación.

Comisión paritaria de medio ambienteÓrgano integrado, en igual número, porrepresentantes dos traballadores/as, no-meadamente os delegados/as de medioambiente, e representantes da empresa.As súas funcións serían as de definir apolítica medioambiental da empresa,aprobar o Plan de Xestión Ambiental,recibir información periódica e por es-crito sobre todos os aspectos relaciona-dos co comportamento ambiental daempresa, ser consultados de forma pre-via a calquera decisión ou cambio naque poida repercutir sobre a políticaambiental e fomentar e garantir a for-mación e participación dos traballado-res/as na xestión ambiental da empresa.

Compost Adubo rico e escuro, produto dadescomposición en presenza de osíxenode refugallos orgánicos por efecto dadestrución e consumo dos amidóns,proteínas e graxas. Posúe un contidoequilibrado de nutrientes, microorga-nismos e minerais.

Compostos orgánicos volátiles Taméncoñecidos pola súa abreviatura COV,son substancias que interveñen nas re-accións fotoquímicas da atmosfera eson emitidas pola utilización de disol-ventes, ou polas industrias petrolíferase de gas natural, así como polos vehí-culos automóbiles.

Conferencias internacionais Reunións in-ternacionais, a meirande parte das vecespromovidas pola ONU ou os seus or-


contaminación hídrica | 115

ganismos, para tentar solucionar al-gunha problemática que abranga a dousou máis estados.Desde o punto de vista ambiental cóm-pre salientar a Conferencia da Biosfera,celebrada en 1968 en París, que foi aprimeira na que se falou de temas am-bientais. A Conferencia de Estocolmo,de 1972, que tratou sobre o Medio Am-biente Humano. A Cimeira da Terra, deRío de Xaneiro, celebrada en 1992, quefoi o punto de partida do concepto dedesenvolvemento sustentábel. Ou aConferencia de Johannesburg, de 2002,na que se fixo unha avaliación e adap-tación dos obxectivos de Río.

Conservación Xestión do uso, por partedos seres humanos, de organismos ouecosistemas co propósito de garantir asúa sustentabilidade. Inclúe, ademais, ouso controlado, a protección, o mante-mento, o restablecemento e o incre-mento das poboacións, os ecosistemase todos os recursos.

Conservacionismo Tendencia que, dentroda ecoloxía, alega como criterio de pro-tección do medio ambiente o seu man-temento en forma natural, considerandoo efecto da acción humana sobre osecosistemas como un factor de altera-ción sempre indesexábel.

Conservacionistas Científicos e ilustra-dos que aparecerán a mediados do XIXao observaren as consecuencias adver-sas orixinadas pola Revolución Indus-trial sobre o medio natural. Son os quefundan as primeiras organizacións dedefensa da Natureza, e os que propi-cian a creación dos primeiros ParquesNacionais.

Consumismo Comportamento social quetende a igualar a felicidade persoal coaadquisición de bens e servizos ou coconsumo en xeral. Tamén se refire aoconsumo desmedido de bens e servizosna sociedade contemporánea que im-pacta seriamente nos recursos naturaise o equilibrio ecolóxico.

Contaminación A introdución directa ouindirecta, mediante a actividade hu-mana, de substancias, vibracións, calorou ruído na atmosfera, a auga ou o solo,que poidan ter efectos prexudiciais paraa saúde humana ou a calidade do medioambiente, ou que poidan causar danosaos bens materiais ou deteriorar ou pre-xudicar o gozo ou outras utilizacións le-xítimas do ambiente.

Contaminación acústica A produción deruído que poida xerar efectos prexudi-ciais na saúde ou no medio ambiente.

Contaminación atmosférica Segundo aLei 38/1972, de protección do ambienteatmosférico, a contaminación atmosfé-rica é a presenza no ar de substanciasou formas de enerxía que impliquenriscos, dano ou molestia grave para per-soas ou bens de calquera natureza.A forma máis característica desta con-taminación é a emisión de gases inde-sexábeis por medio de chamineas ou tu-bos de escape.

Contaminación hídrica Sería unha mo-dificación das características físicas,químicas e bacteriolóxicas que pre-senta a auga no seu estado natural pro-vocada, directa ou indirectamente polaacción do ser humano, facéndoa im-propia ou perigosa para o consumo di-recto, ou por parte da industria, a agri-cultura, a pesca, ou as actividades


116 | contaminación hídrica

recreativas, así como para os animaisdomésticos e a vida natural.

Contaminación mariña É aquela conta-minación hídrica que afecta directa-mente ao medio mariño.Neste caso os focos de contaminaciónpoderán estar nas verteduras directas deorixe industrial ou urbana, das fábricas enúcleos de poboación que se atopan nolitoral. Mais tamén dos vertidos dos ríoscontaminados, e das verteduras realiza-das no mar por parte de buques e insta-lacións flotantes, xa sexa voluntaria-mente ou por mor dun accidente, comoacontece coas mareas negras.

Contaminación transfronteiriza Conta-minación que se xera nun país, atra-vesa as fronteiras mediante o ar ou aauga e provoca un dano ambiental nunpaís ou países veciños.

Contaminante Substancia química, bio-lóxica ou radiolóxica, en calquera dosseus estados físicos e formas, que aoincorporarse ou encontrarse por ribadas súas concentracións normais naatmosfera, auga, solo, fauna ou cal-quera elemento natural altera o equili-brio natural de forma sensíbel, por ribada capacidade de rexeneración alongo-medio prazo.

Control biolóxico Eliminación de pragasmediante o uso de organismos vivos, ta-les como parasitos, depredadores, bac-terias e virus.

Convenio deAarhus Documento asinadoen 1998 para desenvolver o principio10 da Declaración de Río de Xaneirode 1992: o recoñecemento do dereitodas persoas ao acceso á informaciónambiental; a aceptación do dereito aparticipar nos procesos de toma de de-

cisións; a garantía de acceso á xustizapara defender estes dereitos.A UE ratificou o Convenio, e desen-volveuno coas Directivas 2003/4 e2003/35. Pola súa parte as directivascomunitarias traspuxéronse no Estadoespañol coa Lei 27/2006.

Cunca hidrográficaÁrea xeográfica e so-cioeconómica delimitada por un sis-tema hídrico onde as augas superficiaisverten cara a un ou varios cursos flu-viais e que poden desembocar nunharede hidrográfica natural.

Crise ambientalDefínese desta maneira áactual situación que abrangue a todo oplaneta por mor do exceso que impac-tos que está a sufrir o medio natural. Oproblema xorde cando as actividadeshumanas rachan de maneira fonda erápida o equilibrio ambiental, e o sis-tema natural non ten tempo suficientepara adaptarse, o cal deriva irremedia-belmente na aparición de fenómenosnon desexados.


| 117

Dano ambiental Acción negativa ou pre-xudicial exercida por un ou varios fac-tores, habitualmente antrópicos, alleosao medio.

DDT Insecticida altamente tóxico, cuxassiglas significan Dicloro–Difenil-Tricloroetano. É cristalino, incoloro,inodoro e insolúbel na auga. O pro-blema é que se insire na cadea ali-menticia e produce cancro, polo queestá prohibido o seu uso.

Débeda ecolóxicaAcumulación de efectosambientais do pasado en termos de di-minución dos recursos e deterioracióndo medio ambiente, co consecuentedano para as xeracións futuras. Unexemplo claro poden ser os residuosnucleares, que manterán a súa perigo-sidade durante milleiros de anos.

Decibel O noso oído pode detectar varia-cións de presión sonora, medida en pas-cais (Pa), entre 2 x 10 Pa e 100 Pa. De-bido a esta marxe tan ampla é polo quese recorre ao decibel (dB), unha arguciamatemática que permite traballar connúmeros máis doados de manexar. Éunha escala logarítmica que utiliza o li-miar auditivo de 20 μPa como nivel dereferencia, ou sexa cero dB.Con 10 dB o ruído apenas é perceptíbel,60 dB é o nivel dunha conversa, e cos

140 dB do despegue dun avión estamosno límite do fisicamente soportábel.

Declaración de impacto ambiental É odocumento fundamentado en estudosdetallados que fixa as condicións queun proxecto debe seguir para asegurar aprotección dos recursos e do medio na-tural durante toda a vida do proxecto,desde o seu deseño até o seu remate ouinactividade.

Defoliación Caída prematura das follas dasárbores e plantas en xeral, provocadapola acción natural ou antrópica, comopode ser a choiva ácida.

Deforestación Eliminación ou diminuciónpermanente, natural ou inducida polaacción antrópica, das áreas de vexeta-ción boscosa. A causa da deforestaciónpode estar nos incendios ou na corta deárbores para producir madeira, pasta depapel, ou leña, así como para destinar oterreo a labores de cultivos e pastoreo.

Delegado/a de medio ambiente É unha fi-gura nova dentro da participación dostraballadores/as nas súas empresas,complementaria da de delegado/a depersoal ou de seguridade.Estes delegados/as serían designa-dos/as polas organizacións sindicaiscon representación na empresa, e dis-porían de garantías e crédito horario


118 | delegado/a de medio ambiente

suficiente para desenvolveren as súasfuncións. Os seus cometidos deberíanatinxir a recepción de información pe-riódica sobre a actuación ambiental daempresa, a participación na definicióndas políticas ou declaracións ambien-tais, o fomento da formación e partici-pación dos traballadores/as na xestiónambiental, a consulta sobre calquerainiciativa, decisión ou cambio que pui-dese ter repercusións na política am-biental, e a vixilancia de que os meca-nismos preventivos e as medidascorrectoras funcionan adecuadamente.

Delito ambientalAcción que, en oposiciónás leis e regulamentos protectores domedio ambiente, provoque danos decalquera tipo na atmosfera, solos, augasterrestres ou marítimas, que poñan enperigo a vida das persoas e/ou prexudi-quen as condicións de vida óptimas dunecosistema, e que se atopa sancionadacunha pena determinada.

Demanda bioquímica de osíxeno Taméncoñecida pola sigla DBO, é a medida in-directa da cantidade de osíxeno consu-mido polos microorganismos durante adegradación biolóxica da materia orgá-nica, ao longo dun período determinado.É un dos indicadores empregados paraavaliar a calidade ambiental das augas,que indica a presenza de moitos micro-organismos, e se expresa en mg O2/litro.

Demanda química de osíxeno Tamén co-ñecida pola sigla DQO, é un parámetroque mide a cantidade de materia orgá-nica susceptíbel de ser oxidada por me-dios químicos que hai nunha mostra lí-quida. É empregada para medir o graode contaminación das augas e se ex-presa en mg O2/litro.

Depósito Área onde se acumulan conta-minantes. Vertedoiro.

Depuración da auga Eliminación dos ma-teriais en suspensión, partículas e mi-croorganismos presentes na auga desti-nada ao consumo humano mediante asedimentación, a filtración, a cloración,ou outros métodos de depuración.

Dereito ambiental É a parte do sistemanormativo dirixida á preservación docontorno e á protección do dereito xe-ral a un ambiente san, mediante o con-trol da contaminación e a garantía dunuso sustentábel dos recursos naturais.O dereito ambiental pode ser xenérico,onde englobariamos ás normas de ca-rácter ambiental xeral, ou sectorial,onde se sitúan as normas dedicadas atemas moi específicos e concretos (au-gas, incendios, urbanismo…).

Dereitos de emisión É un dos mecanismosxurdidos do Protocolo de Kioto.O Real Decreto Lei 5/2004 regulou o ré-xime do comercio de gases de efecto in-vernadoiro. Segundo isto as empresaspoderán emitir unha cantidade de tone-ladas equivalentes de CO2, o cal se de-nomina dereitos de emisión. Esas canti-dades veñen determinadas polo Estado,coa participaron dos axentes sociais, pormedio do Plan nacional de asignación dedereitos de emisión, aprobado polo RealDecreto 60/2005, para o período 2005-2007, e polo Real Decreto 1370/2006,para 2008-2012. En caso de que as em-presas emitisen máis do permitido te-rían que pagar unha multa de 40 eurospor tonelada incumprida, que a partir de2008 será de 100 euros.

Desastre ambiental Alteración do am-biente, de orixe natural ou antrópica,


dioxinas | 119

que pola súa gravidade e magnitudepode pór en perigo a vida ou as activi-dades humanas, ou xere un dano signi-ficativo para os recursos.

Descomposición Transformación de ma-teriais orgánicos na que se pode levar acabo a oxidación total e a liberación dedióxido de carbono máis auga e outroselementos; ou segundo niveis de osí-xeno, a compostos acídicos, cetónicos,aldehidos ou alcohólicos.

Desenvolvemento sustentábel O Desen-volvemento Sustentábel é aquel quesatisfai as necesidades actuais sen póren perigo a capacidade das xeraciónsfuturas de satisfaceren as súas propiasnecesidades.Este concepto foise deseñando ao longodos anos 80, nas múltiples reunións queos organismos internacionais organiza-ban para frear a deterioración ambien-tal. E faise público en 1987 no informe“O noso futuro común”, elaborado polaComisión Brundtland.Son tres os obxectivos interdependentesque busca o Desenvolvemento Susten-tábel: o crecemento económico, a equi-dade social e a protección do medioambiente.

Desequilibrio ecolóxico Alteración doequilibrio ecolóxico provocada xeral-mente por un factor externo.

Desertificación Degradación dos ecosis-temas en calquera área ecolóxica, comoresultado das variacións climáticas eda acción antrópica, cuxas consecuen-cias son iguais ou equivalentes á perdade boa parte da auga dispoñíbel no me-dio: redución da vexetación superficial,instalación de hábitats áridos, incre-mento da erosión do solo…

Detrito Produto formado por restos orgá-nicos vexetais e/ou animais en forma departículas pouco identificábeis con va-riado grao de descomposición.

Dioxinas Son os compostos químicos máistóxicos que se coñecen. Son substanciasorganocloradas que proveñen das com-bustións das incineradoras de lixo, dosincendios ou dos erupcións volcánicas.Son tremendamente estábeis, permane-cendo activos durante centos de anos, epoden acumularse nas follas das plantase pasar así á cadea trófica. Teñen efec-tos directos sobre a pel e afectan ta-mén ao fígado.


| 121

Ecodesenvolvemento Forma de desenvol-vemento, a nivel rexional ou local, noque se presta atención ao uso racionaldos recursos, ás modalidades tecnoló-xicas e ás estruturas sociais.

Ecoeficiencia É a capacidade dunha orga-nización de satisfacer simultaneamenteas metas de custo, calidade e rende-mento, estando o seu obxectivo en re-ducir os impactos ambientais e conser-var os recursos valiosos. Para lograristo son necesarios procesos e produtosmáis limpos e a utilización eficientedos recursos materiais, humanos e ener-xéticos. de modo que se incremente si-multaneamente a produtividade e acompetitividade.Este concepto foi creado polo WorldBusiness Council for Sustainable De-velopment (WBCSD) en 1992, e basé-ase no propósito de crear máis bens eservizos empregando menos recursose xerando menos lixo e polución.

Ecoetiquetas As oficiais están certifica-das por un organismo público ou deprestixio recoñecido, que acredita, des-pois dun proceso de avaliación, o cum-primento, por parte de determinadosprodutos, dos criterios ecolóxicos esta-blecidos, e polo tanto ofrecen informa-ción contrastada. Polo xeral, aplícanse

a todo o ciclo de vida do produto: usode recursos e enerxía, emisións conta-minantes, eliminación de residuos eefecto sobre os ecosistemas.Existen varios modelos como a FlorEuropea, o Anxo Azul de Alemaña, aNF-Environnement de Francia, o CisneBranco dos países escandinavos, a Ár-bore para a protección medioambientalde Austria, ou o Distintivo de garantíade calidade ambiental da Generalitatde Cataluña.A Etiqueta Ecolóxica Europea, máiscoñecida como a Flor, foi desenvolvidapola UE en 1992 para fomentar o con-sumo e a produción sustentábeis. Foiregulada polo Regulamento 880/92(trasposto no Estado español co RealDecreto 598/94), aínda que posterior-mente sería renovado e actualizadopolo Regulamento 1980/2000.O seu obxectivo era a creación dunhaetiqueta ecolóxica única e eficaz parapromover o deseño, a produción, a co-mercialización e a utilización de pro-dutos que tivesen repercusións reduci-das no ambiente durante todo o seuciclo de vida. Asemade pretendía pro-porcionar aos consumidores unha me-llor información sobre as repercusiónsecolóxicas dos produtos, sen compro-


122 | ecoetiquetas

meter a seguridade dos produtos nindos traballadores/as.

Ecoloxía Termo que provén da unión daspalabras gregas Oikos: casa-lar, e Lo-gos: coñecemento.É a ciencia que estuda o funcionamentoda Natureza, incluíndo nela a todos osseres vivos e o ambiente no que vivene as súas interrelacións. Ademais seríao estudo dos ecosistemas que confor-man a Natureza, as súas condicións einterrelacións.

Ecoloxista Persoa, asociación ou partidopolítico que defende a necesidade deprotexer a natureza e a súa preservaciónfronte ás alteracións provocadas polasaccións negativas orixinadas polas so-ciedades humanas.

Ecosfera Conxunto de todos os ecosiste-mas do planeta na súa interacción, in-tegrado pola atmosfera, a litosfera, ahidrosfera e a biosfera como elementosinseparábeis e intercomunicados dina-micamente.

Ecosistema Complexo dinámico de comu-nidades vexetais, animais e de microor-ganismos (bióticos) e o seu medio nonvivente (abióticos) que interactúan comounha unidade funcional, ocupando undeterminado espazo, terrestre ou acuá-tico, como pode ser a selva, o deserto, oocéano, ou o bosque atlántico.

Edafoloxía Estudo da xénese, morfoloxíae distribución dos solos.

EdarAcrónimo de Estación Depuradora deAugas Residuais.Nestas depuradoras empréganse variosprocesos como os pretratamentos, queserven para eliminar os compoñentesmáis grosos como os sólidos ou os acei-tes. Despois as augas pasan por uns tra-

tamentos primarios, que buscan a eli-minación dos sólidos de menor tamaño,ademais dunha parte da materia orgá-nica contida na auga. Para iso utilízansetratamentos de decantación, para que ossólidos contidos se acumulen no fondo;de flotación, cando os sólidos son re-collidos na superficie do líquido; ousistemas físico-químicos, cando pormedio de reaccións químicas se conse-gue que os sólidos inorgánicos precipi-ten e se acumulen no fondo.Despois estarían os tratamentos secun-darios ou biolóxicos, que son os máisaxeitados, xa que a súa eficacia é maiore conseguen mellores resultados, parareducir a materia orgánica. Para iso re-alízanse en condicións aerobias (conosíxeno), mediante o cal os microorga-nismos transforman os restos orgánicosen CO2 e biomasa, e os anaerobios (senosíxeno), que transforman o carbonoorgánico en CO2, biomasa e metano.Recentemente as EDAR están incor-porando tratamentos terciarios, quebuscan eliminar ou reducir a contami-nación que puidese ficar aínda na auga.Para iso emprégase a absorción me-diante o carbono activo, os sistemas deosmose inversa, os procesos de oxida-ción ou de intercambio iónico, a desni-trificación, a introdución de ozono, otratamento con raios ultravioletas ou aultrafiltración.

Educación ambiental Parte das activida-des de divulgación e conscienciaciónformais e non formais especilizada entemas ambientais, cunha orientaciónsustentábel.En principio a educación ambientalabrangue a toda a cidadanía, para con-


equidade | 123

seguir avanzar na mudanza da percep-ción e a consciencia da sociedade conrespecto ao ambiente e en desenvolversolucións que cómpre implementar pararematar coa Crise ambiental.En xeral, a educación ambiental debepropiciar a comprensión adecuada dasprincipais cuestións socio-ambientaise permitir ás persoas formarse opiniónsfundadas. Desta maneira debe contri-buír a que sexan capaces de analizar, in-terpretar e valorar a información am-biental, promovendo un pensamentocrítico e innovador, que cuestione, deforma construtiva, os hábitos e estrutu-ras vixentes.

Efecto invernadoiro É un fenómeno natu-ral polo cal o CO2, o metano e outros ga-ses semellantes acumulados nas partesaltas da atmosfera forman unha barreiraque impide a perda de calor da Terra.Funciona literalmente coma un inver-nadoiro: eses gases permiten que as ra-diacións solares cheguen á superficie te-rrestre quentándoa; contodo hai unhaporción das radiacións (30%) que “re-bota” e é reemitida ao espazo exterior.Mais, no seu camiño estas radiaciónsreemitidas atópanse coa capa de gasesdo Efecto Invernadoiro, que absorbenunha parte da súa calor e quentan aíndamáis as capas baixas da atmosfera.En definitiva, a consecuencia máis di-recta é a elevación das temperaturasmedias.

Efecto multiplicadorCapacidade dun pro-ceso de iniciar unha cadea de acciónsque multiplique o efecto no seu con-torno e noutros relacionados.

Efluente Substancia líquida, gasosa ou vo-látil que se desprende ou se verte como

produto da actividade de transforma-ción ou de produción, e que, as máisdas veces, supón unha descarga de con-taminantes ao ambiente, xeralmente nossolos ou diversos corpos de auga su-perficiais ou subterráneos.

Emas Sigla de Eco-Management and AuditScheme, que podería ser traducido comosistema de xestión medioambiental.Este é un sistema de carácter legal,que nace do Regulamento da UE1.836/1993, reformado logo polo Re-gulamento 761/2001, polo que se per-mite que as organizacións se adhirancon carácter voluntario a un sistemacomunitario de xestión e auditoríasambientais.

Emisión Descarga directa ou indirecta nocontorno de enerxía ou de substanciasou materiais en calquera dos seus esta-dos físicos.

Empresa sustentábel É o tipo de empresaque crea valor económico, ambiental esocial a curto e longo prazo, contribu-índo ao aumento do benestar e o autén-tico progreso das xeracións presentes evindeiras. Polo tanto xera riqueza, me-llora o ambiente, cre na xustiza social ena solidariedade, axuda a erradicar apobreza e diminuír as diferenzas, de-fende os dereitos humanos e apoia aospoderes públicos.

Endemismo Situación na cal unha especieou outro grupo taxonómico está res-trinxida a unha rexión concreta, e polotanto son organismos únicos, que cóm-pre protexer.

Equidade Calidade de quen ou do que éxusto e comedido.Noción global que vincula as estruturassocial, institucional e normativa, xurí-


124 | equidade

dica, cultural e ideolóxica coa situación,condición, oportunidades e acceso dossuxeitos individuais ou colectivos.En relación coa sustentabilidade esteconcepto propicia o reparto xusto tantodas riquezas, como dos efectos negati-vos da Crise ambiental.

Equilibrio biolóxico Estado de equilibriodinámico dunha comunidade biótica ouecosistema, pola cal a poboación que aconstitúe tende a flutuar ou manterse aoredor dun valor medio.

Equilibrio ecolóxico Estado de equilibrioen que os parámetros ecolóxicos fun-damentais flutúan dentro de límites convalores que tenden a garantir a perma-nencia de poboacións suficientementegrandes como para perpetuar as espe-cies e os ecosistemas.

ErosiónDesgaste, baixo a acción antrópicaou non, elevado e acelerado pola auga,do chan friábel, que pon en perigo a súafertilidade e existencia como chan.Perda da capa vexetal que cobre a terra,deixándoa sen capacidade para susten-tar a vida.

Especie Grupo de organismos moi pareci-dos entre si da mesma forma que o fo-ron os seus antepasados. O criterio xe-nético para distinguir dúas especiesdiferentes baséase na esterilidade entreeles ou na dos híbridos resultantes doseu cruzamento.É a unidade taxonómica fundamental eten nomenclatura binomial (dous no-mes), e con base no latín: o primeiro éo nome xenérico e o segundo é o es-pecífico.As especies similares e relacionadasagrúpanse dentro do mesmo xénero.

Estudo de impacto ambiental Docu-mento de recompilación e valoraciónde informes sobre as características fí-sicas, ecolóxicas, económicas e sociaisdunha área ou rexión específica, asícomo dos plans e proxectos que sepretenden executar nesa zona, deforma tal que se prevexan e minimicenos impactos negativos sobre o medioambiente.

Eutroficación Proceso mediante o cal seperturban as poboacións dalgunhas es-pecies e cambia a composición da flora,nomeadamente das masas de auga, de-bido a unha fertilización excesiva.A orixe deste proceso está no uso ex-cesivo de fertilizantes agrícolas ou envertidos de compostos nitroxenados.

Exposición Tempo en que un corpo ou or-ganismo recibe directamente o efectoda radiación ou calquera outro tipo deinfluencia externa.

Externalidades negativas Efectos perni-ciosos do proceso económico que sexeran ao non ter asumido este todos oscustos da súa actividade produtiva, es-pecialmente os custos ambientais, porexemplo de reciclaxe de envases, derecuperación de canteiras...

Extinción Proceso que afecta a moitasespecies animais e vexetais, amea-zando a súa supervivencia, principal-mente por mor da acción do home,que foi transformando e reducindo oseu medio natural.


| 125

Fertilizante Substancia natural ou elabo-rada que se engade aos solos para sub-ministrar os elementos químicos nece-sarios, como o fósforo, o nitróxeno ou opotasio, e para mellorar ou aumentar osseus rendementos agrarios.

Foro social mundial É unha iniciativa so-cial que nace no seo do movemento an-tiglobalización para servir como puntode encontro e artellar e coordinar osseus discursos desde unha perspectivaasemblearia e democrática. Pretendeser a contrapartida ás cimeiras dos gran-des grupos políticos e económicos quecontrolan a Globalización.O primeiro Foro Social Mundial cele-brouse en Porto Alegre (Brasil) en xa-neiro de 2001, coa participación demáis dun milleiro de movementos so-ciais, asociacións e organizacións nongobernamentais, a realización de máisde 200 seminarios e a mobilizacióndunhas 20.000 persoas de todo omundo. A partir daí o foro celébraseanualmente en distintas cidades dos pa-íses en vías de desenvolvemento.

FSC Son as siglas en inglés do Consello daAdministración Forestal. Este é un entecreado en 1993, de natureza indepen-dente, que pretende a xestión forestalviábel, socialmente beneficiosa e am-

bientalmente responsábel. Para isoacreditan a entidades de certificaciónpor todo o mundo que, seguindo unproceso de avaliación, garanten ao con-sumidor/a que os produtos forestais cer-tificados proceden dun bosque xestio-nado de xeito sustentábel.


| 127

Gaia Así se denomina a teoría desenvol-vida por James Lovelock, segundo acal o Planeta, a Nai Terra, a Pacha-mama dos incaicos, é un único ser vivo,dado que é capaz de auto-regularse, decambiar e adaptarse ás circunstancias,aínda que tamén afirma que non o fai deforma consciente.Gaia, ou a Terra, como prefiramos, é unenorme sistema complexo e dinámico.Complexo porque está composto pormúltiples elementos (a flora, a fauna, osubstrato xeolóxico, a atmosfera, a ra-diación solar...), e dinámico porqueestá en constante movemento, ao longodo tempo.

Gases de efecto de invernadoiro Gasesque se producen en forma natural oucomo resultado da acción antrópica eque contribúen a producir o quecementoatmosférico. Algúns destes gases son odióxido de carbono, óxido nitroso, me-tano, ozono ou os clorofluorocarbonos.

Globalización Este termo fíxose populardurante o decenio de 1990, e que hoxeen día está totalmente implantado nalinguaxe habitual.Podemos ver a globalización como omodelo que pretende a supresión dasbarreiras fronteirizas para levar o sis-tema de mercado neoliberal a todo o

mundo. Caracterízase pola liberaliza-ción do comercio internacional, a ex-pansión do investimento internacional ea aparición de fluxos financeiros masi-vos transfronteirizos. O efecto primeirodestas políticas foi o aumento da com-petencia nos mercados globais.


| 129

Hábitat É o lugar ou tipo de ambiente quereúne as características físicas e bioló-xicas necesarias para a existencia, su-pervivencia e reprodución de maneiranatural dun organismo ou unha poboa-ción determinada.Literalmente, é o lugar onde se atopa unorganismo. Aínda que nun sentido máisamplo, é o conxunto da contorna (as-pectos físicos, biolóxicos e sociais) dunorganismo ou grupo de organismos.

Halóxeno Familia de elementos químicosque comprende o fluor, o cloro, o bro-muro, o iodo e o astato. Déuselle estenome orixinalmente (formadores de sa-les) porque todos estes elementos seatopan na auga de mar.

Herbicida Tipo de biocida destinado á eli-minación ou inhibición do crecementode herbas más.

Hidrocarburos Compostos químicos for-mados unicamente por hidróxeno e car-bono, en múltiples combinacións. Sono esqueleto da materia orgánica.Atópanse presentes nos produtos deri-vados do petróleo e do gas natural. Sonsubstancias que se forman fundamen-talmente cando a combustión é incom-pleta ou como resultado de reacciónssecundarias.

Coñécense milleiros, desde os máis sin-xelos que son gases a temperatura ordi-naria, sendo os máis importantes desdeo punto de vista da contaminación, xaque favorecen a formación das reac-cións fotoquímicas e do efecto inverna-doiro (caso do metano: CH4), até os hi-drocarburos aromáticos policíclicos(PAHs) orixinados por unha combus-tión deficiente de produtos petrolíferos,e cun elevado potencial canceríxeno,salientando o benzopireno.

Hidrosfera Conxunto de capas líquidas(océanos, mares, augas continentais,xeo e neve) que forman parte da super-ficie terrestre.

Humidal Área de lagoas, marismas, pan-tanos, turbeiras, naturais ou artificiais,permanentes ou temporais, con augaestática ou que flúe, fresca, salobre ousalgada que inclúen áreas de augas ma-riñas de pouca profundidade.Son ecosistemas de elevado valor am-biental, porque funcionan como fontede auga, lugar de alimentación e aniña-mento de aves, depuradora natural deaugas residuais…


130 | humus

Humus Substancia orgánica que resulta dadescomposición avanzada de seres vi-vos, en especial das plantas, que axudaa reter a auga e a mellorar as caracte-rísticas físicas e agroprodutivas do solo.

Halóns Son elementos químicos que po-súen unha estrutura semellante á dosCFCs, mais que conteñen átomos debromo en vez de cloro.Na atmosfera, son aínda máis daniñospara a capa de ozono, dado que as con-centracións duplícanse na atmosferacada cinco anosÚsanse principalmente como extintoresde incendios, e unha dose de exposiciónpor curto tempo durante a evacuacióndun edificio non é nociva para os sereshumanos.


| 131

Impacto ambiental Repercusión no me-dio ambiente provocada pola modifi-cación dos seus factores por efecto daacción antrópica ou por un elementoalleo ao dito medio, que xera conse-cuencias notábeis nel, xa sexan positi-vas como negativas.É un impacto negativo cando o seuefecto se traduce na perda de valor es-tético e cultural, paisaxístico, de pro-dutividade ecolóxica ou no aumentodos prexuízos derivados da contamina-ción, da erosión ou colmatación e de-mais riscos ambientais en discordanciacoa estrutura ecolóxico-xeográfica, ocarácter e a personalidade dunha zonadeterminada.E o impacto é positivo cando tanto a co-munidade técnica e científica, como apoboación en xeral, no contexto dunhaanálise dos custos e beneficios consi-dera que o impacto reporta beneficiospara os ecosistemas ou para a sociedade.

Incineración Proceso de oxidación tér-mica controlada, consistente na elimi-nación de residuos a través da combus-tión a altas temperaturas. Os gasesxerados son emitidos á atmosfera pre-via limpeza e as escouras e os residuossólidos resultantes son depositados nunvertedoiro de seguridade.

Indicador ambiental Parámetro ou valorderivado de certos parámetros que pro-porciona información sobre o estado domedio ambiente, describe o dito estadoou refírese a este. É unha ferramentapara simplificar, medir e comunicar in-formación, que é moi empregada nasavaliacións ambientais para ter datoscuantificábeis e comparábeis.

Iniciativa de traballadores para un le-gado duradeiro (Will) Trátase dunhaentidade que xunta a organizacións sin-dicais de todo o mundo para introduciras temáticas ambientais nas empresas.Conta co apoio da ONU.A Will mantivo a súa asemblea en2006, co obxectivo principal de integraro medio ambiente na política sindical,e loitar, asemade, en prol do Desenvol-vemento Sustentábel.Ademais ten como unha das súas prin-cipais prioridades o cambio dos actuaismodelos de produción e consumo e aparticipación da maioría na toma dedecisións.

Innovación É a introdución de novas so-lucións ou solucións diferentes ás quexa existían no territorio ou no sector deactuación, e que pretenden, entre outrascousas, a mellora da produtividade ouda calidade do produto ou servizo.


132 | inspección ambiental

Inspección ambiental Actividade esen-cialmente preventiva de control, fisca-lización e supervisión do cumprimentodas disposicións e normas xurídicas vi-xentes en materia de protección do me-dio ambiente e o uso sustentábel dos re-cursos dun espazo dado, con vistas aavaliar e determinar as medidas nece-sarias para o seu cumprimento.

IPPC Son as siglas en inglés de control eprevención integrados da contaminación.A Lei 16/2002, que traspuxo a Directiva1996/61, introduce este concepto noEstado español, tendo repercusión di-recta sobre as empresas susceptíbeis deprovocar graves impactos no ambiente.Esta normativa obriga ás empresas con-taminantes a solicitar unha única licenza,na que se recollerán as obrigas que teránque pór en marcha a empresas para re-duciren ou eliminaren as súas repercu-sións negativas sobre cada un dos ele-mentos fundamentais do medio natural.A raíz da IPPC creouse o Rexistro Es-tatal de Emisións e Fontes Contami-nantes ou EPER España, que formaparte do Rexistro Europeo de Emisións,que recompila os datos europeos de 50substancias contaminantes procedentesde fontes industriais.

ISO 14.001:1996 Esta é unha norma in-ternacional, que ten como título “Sis-temas de Xestión Medioambiental. Es-pecificacións e directrices para a súautilización”.A raíz da publicación do regulamentoEMAS, e recollendo moitos dos seuselementos, as institucións estatais e in-ternacionais de normalización comeza-ron a traballar na elaboración de normasde carácter voluntario para que todo o

tipo de empresas instalasen na súa es-trutura un sistema de xestión ambiental.As distintas fases que marca esta normason a de definición da política ambien-tal por parte da Dirección, a planifica-ción do sistema (análise dos aspectosambientais, requisitos legais, obxecti-vos e metas, programa de actuación eimplantación) a implantación e segui-mento do plan (estrutura e responsabi-lidades, formación e sensibilización dopersoal, comunicación, control da do-cumentación, control operacional, pla-nos de urxencias, comprobación e ac-ción correctora, seguimento continuodas variábeis máis destacadas, imple-mentación e rexistro de accións correc-toras), a auditoría do conxunto do Sis-tema e a revisión por parte da Direccióne propostas de cambios.


| 133

Lexislación ambiental Conxunto, amplo ediverso, de leis, normas e disposiciónsxurídicas que permiten exercer unhaacción legal para a protección do medioambiente.

Licenza ambientalDocumento oficial quecontén a autorización sectorial paraacometer unha obra ou proxecto, e ondese establecen os requisitos e condiciónsbaixo os que se outorga, así como operíodo para o cal é válida, sen prexu-ízo doutras licenzas, permisos ou auto-rizacións emitidos polos organismoscompetentes.

Life Esta é a denominación do instrumentofinanceiro da EU relacionadas co medioambiente.Todos os anos publica convocatoriasde axudas para toda a UE, cun orza-mento de 300 millóns de euros, en tresámbitos de financiamento: LIFE+ Na-tureza e Biodiversidade, destinado aproxectos sobre espazos naturais e es-pecies protexidas; LIFE+ Política eGobernanza Medioambiental, paraproxectos de novas tecnoloxías, méto-dos e técnicas innovadoras, en áreascomo o cambio climático, calidade devida, recursos naturais ou redución deresiduos; e LIFE+ Información e Co-municación, destinado a divulgar in-

formación e fomentar a sensibiliza-ción e a formación ó redor dos temasambientais.

LimiarConcentración mínima dunha subs-tancia dada ou condición necesaria paraproducir un efecto fisiolóxico ou psi-coloxicamente medíbel ou ao valor apartir do cal empezan a ser perceptíbeisos efectos dun axente.

Límite de toleranciaMáxima concentra-ción dunha materia prexudicial quepode soportarse no medio durante unperíodo de tempo prolongado sen pre-xuízo para a saúde humana e/ou para oambiente.

Litoloxía Póla da xeoloxía que estuda ascaracterísticas físico-químicas das ro-chas, así como as condicións baixo asque se formaron.

Litosfera Capa superior ríxida da Terra,que comprende a superficie terrestre eo manto superior.

Lixiviados Son líquidos altamente conta-minantes que se producen nos vertedoi-ros de residuos como consecuencia doslíquidos internos do lixo ou por mor dainfiltración da auga de choiva, e quemoitas veces contaminan os regatos pró-ximos ou as augas subterráneas.

Lodo Substancia que se forma coa mesturade auga e terra.


134 | lodo

Ademais é a lama das estacións depu-radoras, que posúe un elevado contidoen bacterias e protozoos activos, e quepode ser empregada como fertilizante.


| 135

Marea negra Masa de petróleo ou outroshidrocarburos vertida ao mar que flotae é transportada polo vento, as ondas eas correntes e provoca serios danosecolóxicos na flora e a fauna ao chegarás costas.

Marea vermella Efecto xerado no marpola alta concentración dalgunhas es-pecies de plancto mariño.

Materia inerte Corpos inactivos incorpo-rados ao medio ambiente, e polo tantosen incidencia remarcábel sobre os eco-sistemas naturais, como por exemplo,vidro, papel, cartón, tecidos, metais fe-rrosos, plásticos, terra, cinza, etc.

Materia inorgánica Substancias de orixemineral cuxa estrutura non está consti-tuída principalmente polo carbono.

Materia orgánica Conxunto de materiaisvexetais e animais total ou parcialmentedescompostos pola acción dos micro-organismos presentes no chan.

Medio ambiente A auga, o ar, a terra e asespecies da fauna e flora silvestres, e to-das as súas interrelacións, así como asrelacións entre todos eles e calquera or-ganismo vivo (R.D. 2.163/1994).Conxunto de circunstancias físicas, cul-turais, económicas e sociais que rodeanás persoas e aos seres vivos (Dicionarioda R.A.E.).

Contorno no cal unha organizaciónopera, incluíndo o ar, a auga, a terra, osrecursos naturais, a flora, a fauna, os se-res humanos e as súas interrelacións(ISO 14.001).Conxunto de condicións ou circuns-tancias dun lugar que inflúen nas cou-sas e no desenvolvemento e comporta-mento dos seres vivos (Dicionario daRAG-ILGA).O conxunto, nun momento dado, dosaxentes físicos, químicos, biolóxicos edos factores sociais susceptíbeis de cau-sar un efecto directo ou indirecto, in-mediato ou a prazo, sobre os seres vivose as actividades humanas (Consello daLingua Francesa).En definitiva, o medio ambiente é oconxunto de elementos e circunstan-cias que nos rodean, ou sexa o noso“marco vital”.

Medio natural Sería a suma do medio fí-sico ou inerte (ar, auga e terra) e domedio biótico que conforman o con-xunto dos seres vivos (flora e fauna).

Medio socioeconómico É aquel que en-globaría os diferentes condicionantes eestruturas de natureza social, econó-mica, histórica e cultural. En definitiva,abrangue os diferentes elementos fei-tos e estruturados polos seres humanos.


136 | memorias de sustentabilidade

Memorias de sustentabilidade Estanse adesenvolver sistemas e certificaciónsque pretenden demostrar que o obxec-tivo principal dunha organización é asustentabilidade. Para iso fan uso dasMemorias de Sustentabilidade, que sono documento onde se reflicten as dis-tintas actuacións e iniciativas levadas acabo pola organización no último anopara avanzar cara a sustentabilidade so-cial, económica e ambiental.En xuño do 2000 saíu á luz unha di-rectriz de aplicación internacional paraa elaboración destas memorias, elabo-rada pola Global Reporting Iniciative(GRI).

Metais pesados Son un conxunto de ele-mentos químicos, como o berilio, o cad-mio, o chumbo, o mercurio e o níquel,que teñen unha clara incidencia am-biental xa que non son degradados, ninquímica nin bioloxicamente, o que ori-xina a súa persistencia ao longo dotempo. Isto facilita a súa incorporaciónás cadeas alimenticias ou tróficas, e asúa concentración nos membros supe-riores da cadea, como é o caso humano,podendo provocar problemas de saúde.

Microorganismos Organismos microscó-picos, tales como virus, bacterias, fun-gos e protozoos que poden resultar pre-xudiciais ou beneficiosos para o serhumano, segundo o caso.

Minimización Conxunto de medidas or-ganizativas, operativas e tecnolóxicasnecesarias para diminuír até o menornivel económico e ambientalmente fac-tíbel a cantidade e grao de toxicidadedos subprodutos xerados dos procesosindustriais.

Monocultivo Cultivo reiterado dunha soaespecie agrícola ou forestal nun terreo,área ou rexión determinada.

Monumento natural Categoría de espazoprotexido que contén unha ou máis ca-racterísticas naturais ou culturais es-pecíficas de valor salientado ou ex-cepcional pola súa rareza, calidadesrepresentativas ou estéticas ou rele-vancia cultural.


| 137

Natureza Conxunto da realidade tal comoé, independentemente da intervención eda acción humana, onde conflúen avida animal, vexetal e mineral.

Néboa contaminante Tamén coñecidapola palabra inglesa Smog, é o fenó-meno ambiental polo cal o conxuntode gases e aerosois xerados por fenó-menos naturais e a acción antrópicacrean unha masa de ar contaminada,que produce danos materiais e na saúdedas persoas.

Nicho ecolóxico Lugar ou hábitat que podeser ocupado por individuos que perten-cen a determinadas especies de plantase animais de esixencias alimentarias eabióticas semellantes na estruturadunha biocenose.

Nitrato Anión dos sales do ácido nítricoque teñen unha grande influencia noproceso de contaminación e eutrofiza-ción das augas, por mor, sobre todo, douso excesivo de fertilizantes.

Nivel de emisión Concentración de cadacontaminante emitido á atmosfera porunha única fonte nun punto e nun perí-odo determinado, medido polas unida-des de aplicación que corresponden acada un deles.

Niveis de inmisión Concentración de subs-tancias contaminantes nunha área de-

terminada, aínda que pode ser o resul-tado da conxunción de varias fontes deemisión distintas.

Nutriente Substancia útil para o metabo-lismo orgánico, que se atopa nos ali-mentos e que se incorpora ao orga-nismo por medio da dixestión.É un elemento esencial para o crece-mento e a produtividade dos vexetais.Algúns dos nutrientes son elementosquímicos esenciais, como o carbono, oosíxeno, o nitróxeno, o xofre, o fós-foro, o magnesio ou o potasio.


| 139

Obxectivos do milenio Están recollidosna Declaración do Milenio, asinada po-los países da ONU no ano 2000. Estedocumento sinala que antes do 2015 ospaíses do mundo terían que acadar aerradicación da pobreza, asegurar unhaeducación primaria universal, lograr aigualdade de xéneros, reducir a morta-lidade infantil, mellorar a saúde mater-nal, combater a SIDA e outras enfer-midades, cooperar eficientemente nodesenvolvemento, e asegurar a susten-tabilidade ambiental.

Ordenación territorial Planificación ofi-cial, científica e/ou ecolóxica dunha re-xión ou zona (terrestre ou mariña), rea-lizada para lograr unha distribuciónóptima dos distintos usos do territorio,xa sexan comerciais, turísticos, indus-triais, urbanos, agrícolas ou naturais, quetende a un desenvolvemento adecuado eeficiente do territorio en cuestión.

Organismo Calquera ser vivo, unicelularou pluricelular, animal ou vexetal, ca-paz de facer un ciclo vital completo.Isto é, nacer, medrar e reproducirse.

Organización non gobernamental Taméncoñecidas como ONG, son grupos ouasociacións sen fins de lucro constituí-das fóra das estruturas políticas institu-cionalizadas para acadar determinados

obxectivos sociais (como a proteccióndo medio ambiente) ou servir a interesesde determinados sectores sociais (comoos pobos indíxenas).A gama de actividades das ONGs com-prende a investigación, a distribución deinformación, a capacitación, así como adefensa legal, a promoción de reformaslexislativas e a desobediencia civil.

Organoclorados Clase de biocidas carac-terizados pola presenza de radicais clo-rados cun grupo orgánico. Son de difí-cil degradación. Un dos organocloradosmáis coñecidos é o DDT.

Organofosforados Grupo de pesticidasquímicos que conteñen fósforo. Estescompostos de vida curta normalmentenon contaminan o medio ambiente seson usados correctamente.

OxidaciónAcción ou efecto de oxidar pormedio da adicción de osíxeno a unhasubstancia.

Óxido nitroso Óxido de nitróxeno relati-vamente inerte que se produce como re-sultado da actividade microbiana nosolo, da utilización de fertilizantes ni-troxenados, ou da queima de leña, ocal pode contribuír ao efecto inverna-doiro e ao esgotamento da capa deozono. Úsase tamén a fórmula N2O.


140 | ozonización

Ozonización Fase do proceso de desinfec-ción na potabilización ou na depura-ción da auga que consiste na introdu-ción de determinadas cantidades deozono na mesma mercé á súa capaci-dade bactericida e funxicida.

Ozono A fórmula do ozono é O3, ou sexaé unha molécula de osíxeno, mais envez de estar formada por dous átomos,como é normal, ten tres.Na estratosfera, entre os 20 e os 50Km de altitude, o ozono é quen de cap-tar a radiación ultravioleta que vén dosol, e coa súa enerxía convértese enO2 ao tempo que libera o outro átomode osíxeno.Tamén se produce nos motores decombustión e a súa acumulación nascapas máis baixas da atmosfera podeproducir problemas de saúde, espe-cialmente pulmonares.O ozono é o desinfectante máis potenteque se coñece.


| 141

Pactomundial É outra destas novas inicia-tivas promovidas pola ONU, tamén cha-mada The Global Compact. Esta inicia-tiva foi proposta por KofiAnnan no Forode Davos de 1999, e que establece unmarco de traballo para promover nasempresas un Desenvolvemento Susten-tábel á vez que unha boa cidadanía cor-porativa. En todo o caso este é un ins-trumento voluntario, e as empresas eorganizacións que o implanten deberánter o compromiso firme de para avanzarpolo camiño marcado polos dez princi-pios cos que conta o Pacto.

PaisaxeContorno xeográfico integrado porcompoñentes naturais e complexos dediferente rango taxonómico formadobaixo a influencia dos procesos naturaise da actividade modificadora das so-ciedades humanas.En realidade as paisaxes posúen ele-mentos definitorios de cada rexión, eson o froito da interrelación, ao longoda historia, das actividades humanas comedio natural. As paisaxes de calidadexorden dunha relación harmónica entreos grupos humanos e o seu medio na-tural; e polo tanto unha boa paisaxe é si-nónimo de protección ambiental, e con-vértese en fonte directa de satisfacción,harmonía e coñecemento.

Parque nacional Categoría de xestióndunha área terrestre, mariña, ou unhacombinación de ambas, que se manténen estado natural ou seminatural, conescasa ou nula poboación humana per-manente, designada para protexer a in-tegridade ecolóxica dun ou máis eco-sistemas de importancia internacional,rexional ou nacional. Os obxectivos dasúa xestión son a conservación, a di-vulgación e o turismo da natureza.Dentro da rede de parques nacionais doestado que son declarados polo Minis-terio de Medio Ambiente y Medio Ruraly Marino, no noso país existe un só Par-que Nacional, o das Illas Atlánticas.

Parque natural Espazo natural protexidolocalizado nun territorio pouco habi-tado e explotado, que presenta valoresnaturais e paisaxísticos de particular in-terese científico, educativo e recreativo.A súa declaración correspóndelle, nonoso caso, á Xunta de Galiza, que teráque velar por asegurar a permanenciadestes valores dunha maneira compatí-bel co aproveitamento ordenado dos re-cursos do parque e a actividade dosseus habitantes.

Partes interesadas Aquelas persoas, gru-pos ou organizacións que teñan algunharelación cun procedemento, proxecto


142 | partes interesadas

ou organización con incidencia no me-dio, e polo tanto teñen o dereito de serinformados e escoitados ao respecto.

Partículas Parte pequena dun corpo.As combustións e outros mecanismosnaturais e antrópicos poden xerar a apa-rición de partículas, que terán inciden-cias negativas na saúde das persoas e doambiente.Estas partículas organízanse polo seutamaño: as que superan as 10 micras eque se depositan de forma rápida reci-ben o apelativo de sedimentábeis; e asde tamaño inferior a 10 micras, que sedenominan partículas en suspensión, eque se comportan como se fosen gases.Algúns tipos de partículas poden ser opo, o pole ou os residuos de combustiónincompleta.

Pcb Os Policlorobifenís son hidrocarbu-ros clorados, de elevada toxicidade, quese empregaron fundamentalmentecomo fluídos hidráulicos ou illantes deaparellos eléctricos. Está demostradoque son probábeis canceríxenos, dananos sistemas inmunolóxico, neurolóxicoe reprodutor e teñen efectos negativossobre o desenvolvemento e sobre o fí-gado. Por estes motivos a súa comer-cialización está prohibida no Estado es-pañol desde 1986.

Pegada ecolóxicaDefínese como a área deterritorio produtivo ou ecosistema acuá-tico (entendida como superficie biolo-xicamente produtiva) precisos para pro-ducir todos os recursos necesarios eademais asimilar os residuos xeradospor parte dunha poboación definida cunnivel de vida específico, onde queiraque se atope.

Ou sexa, tal estima a superficie (en hec-táreas) de terreo ou mar que sería ne-cesaria tanto para producir todos osprodutos que temos ao noso alcance(alimentos, vivenda, transporte, ener-xía, roupa...), como para desfacerse detodos os residuos que se xeran nos dis-tintos procesos.

Pirólise Descomposición de substanciasen ausencia de osíxeno mediante a apli-cación de altas temperaturas.

Poboación Desde o punto de vista ecoló-xico é a suma de todos os individuosdun taxon, ou dunha especie, que vivennunha área determinada.

Política ambiental Estratexia trazada porunha entidade científica, gobernamen-tal, empresarial ou doutro tipo, para re-gular as intervencións que poidan afec-tar ao ambiente.

Polución Termo equivalente a contami-nación.

PNUD Siglas do Programa das NaciónsUnidas para o Desenvolvemento.É un organismo establecido en 1965,con sede en Nova York, que traballa enfunción de promover niveis máis altosde calidade de vida e de crecemento eco-nómico en diversas rexións do planeta.Proporciona soporte financeiro e técnicoa proxectos de agricultura, industria, me-dio ambiente, educación, xeración deenerxía, saúde, transporte, comunica-cións, vivenda, comercio, entre outros.

PNUMA Siglas de Programa das NaciónsUnidas para o Medio Ambiente.Organismo establecido pola AsembleaXeral das Nacións Unidas en 1972, consede en Nairobi, Kenya. Ten a misiónde catalizar, coordinar e estimular o tra-ballo en función do coidado e a preser-


principio de quen contamina paga | 143

vación do medio ambiente e o uso sus-tentábel dos recursos naturais. O seuraio de acción abarca tres áreas funda-mentais: avaliación ambiental (SistemaMundial de Vixilancia Ambiental, Sis-tema Internacional de Referencias deFontes de Información Ambiental e Re-xistro de Substancias Químicas Poten-cialmente Tóxicas); a xestión ambien-tal (ecosistemas terrestres, tecnoloxía emedio ambiente, océanos e zonas cos-teiras e control da desertificación) emedidas de axuda (educación ambien-tal, información pública, planificacióndo desenvolvemento e cooperación, elexislación ambiental).

Praga Forma de vida vexetal ou animal, oucalquera axente patóxeno daniño ou po-tencialmente daniño para os vexetais eos produtos vexetais.De maneira máis ampla, é a prolifera-ción dun organismo vivente que pro-voca a destrución doutros seres vivos.

Praguicida Tipo de biocida químico quecombate os axentes que constitúen aspragas.O seu uso sen control tamén é prexudi-cial para a saúde humana.

Presión atmosférica É a forza exercidapolo peso da atmosfera sobre os corposque se atopan na superficie da Terra.Mídese co barómetro en hectopascais,milibares ou milímetros de mercurio.

Presión demográfica É a demanda de re-cursos exercida por unha poboación so-bre un determinado ambiente.

Principio de acción preventiva Este prin-cipio supón que a organización impli-cada, for unha administración for unhaempresa, debe adoptar medidas de pro-tección do ambiente aínda antes de se

producir un impacto, por mor da cons-tatación científica da existencia dun pe-rigo real de deterioración ambiental.Unha ferramenta de actuación adaptadaa este principio sería a avaliación de im-pacto ambiental.

Principio de cautelaCando haxa perigo dedano grave ou irreversíbel, a falta decerteza científica absoluta non deberáutilizarse como razón para postergar aadopción de medidas eficaces en fun-ción dos custos para impedir a degra-dación do medio ambiente.

Principio de corrección na fonte É darprioridade ás medidas que atallan acontaminación antes da súa emisión aoambiente, fronte a outras que actúansobre a contaminación xa producida.Na meirande parte dos casos, a restau-ración dos danos ocasionados por cal-quera actividade é moi custosa e, en oca-sións, de difícil solución técnica, poloque a corrección na fonte non só é mo-ralmente máis aceptábel, senón taméntecnicamente máis eficaz.

Principio de participación e de acceso áinformación Este é un principio esen-cial para a defensa dos dereitos e do be-nestar da sociedade. A maneira máiseficaz para tratar as cuestións ambien-tais é contar coa participación de toda acidadanía interesada. Igualmente, e parapoder participar en igualdade de condi-cións, toda persoa debe ter acceso ade-cuado á información sobre o ambientede que dispoñan as autoridades públicasou mesmo as empresas, especialmentenas actividades que encerran perigo.

Principio de quen contamina paga Oscustos producidos pola contaminacióndeben imputarse ao axente contami-


144 | principio de quen contamina paga

nante, quen debe aturar as medidasnecesarias para eliminar a contamina-ción ou para a súa redución até un ni-vel que se considere aceptábel se-gundo os obxectivos ou estándares decalidade ambiental.Con este principio preténdese o ob-xectivo de introducir instrumentos eco-nómicos e fiscais para fixar prezos exerar uns incentivos que incorporentodos os custos ambientais externoshabidos durante a totalidade do ciclo devida do produto.

Principio de responsabilidade compar-tida Este principio parte da premisade que a responsabilidade dos proble-mas ambientais e, en consecuencia, daadopción de solucións eficaces nonpode ser cuestión dun só actor, senónque xeralmente necesita da participa-ción dun número amplo de sectores: asdistintas administracións, as empresas,os traballadores/as...Este principio fundaméntase no feitode que o Desenvolvemento Sustentábelsó se pode acadar mediante unha acciónconcertada por parte de todos os acto-res implicados que deberán cooperarentre si.

Principio de subsidiariedade Ten variasacepcións, unha pode ser que o órganosituado nunha escala superior só ac-tuará cando a súa acción vaia ser máisproveitosa que se se fai por órganos in-feriores. No resto de casos serán estes,os máis achegados á cidadanía, os queprogramen e actúen.

Produción limpa Este concepto sinala queo máximo de eficiencia nun proceso pro-dutivo conseguirase cando se reduzanao mínimo as perdas por residuos, emi-

sións e enerxía, e ademais, aquelas per-das que irremediabelmente se produzansexan aproveitadas ao máximo por me-dio da reciclaxe e da reutilización.

Produtividade biolóxica Produción debiomasa por unidade de tempo dunhaespecie, poboación, asociación ou eco-sistema.

Produtos perigosos Produtos utilizados ouelaborados nun proceso produtivo quepoden ser prexudiciais para a saúde daspersoas e do ambiente, nomeadamenteexplosivos, combustíbeis, inflamábeis,irritantes, nocivos, tóxicos, canceríxe-nos, corrosivos, infecciosos, teratoxé-nicos, mutaxénicos ou radioactivos.

Programa ambiental Planificación dasactividades e dos obxectivos específi-cos dunha entidade para asegurar a pro-tección do ambiente, que comprendeas medidas adoptadas ou previstas paraacadar os devanditos obxectivos e, encaso necesario, os prazos fixados paraa aplicación de tales medidas.

Programa de acción ambiental Desde1973 a UE vén publicando programasde acción que definen a súa política am-biental por un período de tempo dado.A Decisión 1600/2000 establece o VIPrograma Marco de Acción Ambientalda UE, que terá vixencia deica o 2012,e cuxo lema é O noso futuro, a nosaescolla.O VI Programa fai fincapé en catro ám-bitos de actuación: o cambio climático,a natureza e a biodiversidade, o am-biente e a saúde, e a xestión dos recur-sos naturais e dos residuos. A fin de le-var á práctica estas prioridades, propóncomo liñas de acción: mellorar a apli-cación da normativa medioambiental,


protocolo de Kioto | 145

traballar co mercado e coa cidadanía, eaumentar a integración do ambiente noresto de políticas comunitarias.

Protocolo de Kioto Perante o problemado quecemento global foi acordado naCimeira de Río-92 o Convenio Marcoda ONU sobre o Cambio Climático,para tomar medidas a nivel mundial decara a reducir a emisión de gases pro-dutores do efecto invernadoiro.Este Convenio orixinou varias confe-rencias sectoriais para estudar os me-canismos necesarios para reducir asemisións, e en 1997 asinouse o Proto-colo de Kioto (Xapón), polo cal o con-xunto dos estados comprometéronse areducir as emisións en polo menos un5,2% en relación co nivel de 1990, du-rante o período 2008-2012.Ora ben, esta redución non era uni-forme. Os 33 países máis desenvolvi-dos terían que facer reducións drásticas,mentres o resto podería incluso incre-mentar as súas emisións por mor docrecemento das actividades industriais.Así a UE, no seu conxunto ten comoobxectivo unha redución do 8%, maisos países menos desenvolvidos en 1990poderán incrementar as súas emisións,como é o caso do Estado español, aoque se lle permite aumentar un 15%.O protocolo entrou en vigor en 16 defebreiro de 2005, logo de ser ratificadopor 125 países, que emiten máis do55% dos gases, aínda que o maior emi-sor, os E.U.A. negáronse a ratificalo.


| 147

Quecemento global Elevación gradual datemperatura xeral no planeta comoconsecuencia do incremento na atmos-fera do dióxido de carbono e outrosgases de efecto invernadoiro, como ometano ou os CFCs.A consecuencia directa deste ascensodas temperaturas é o cambio climático.


| 149

Radiación Emisión e propagación de par-tículas ou enerxía sen necesidade dunsoporte material.

Radiación ultravioleta Radiación elec-tromagnética de lonxitude de onda in-ferior ao intervalo correspondente á luzvisíbel que intervén nos procesos dedeterioración das superficies bióticas(ou orgánicas) expostas ao sol.Emprégase tamén como desinfectante.

Radioactividade Desintegración de nú-cleos atómicos de certos elementos,acompañada de emisión de partículas eradiacións.A súa perigosidade é elevada por morda súa capacidade de modificar o ma-terial xenético das células.

Raios beta Correntes de electróns. Unhapartícula beta é un electrón que saedespedido dun átomo por un sucesoradioactivo.

Raios cósmicos Radiación que penetra,desde o espazo exterior, á atmosfera eque eventualmente chega á superficiedo noso planeta.

Raios gamma Radiacións electromagnéti-cas dun tamaño de onda moi pequeno,máis pequeno có dos raios X que sonmoi penetrantes. Prodúcense duranteas transformacións nucleares.

Dada a súa alta enerxía poden causar ungrave dano ao núcleo das células.

Raios infravermellos Anaco da radiaciónelectromagnética que está exactamentelogo da liña visíbel. O seu efecto físicoé producir calor.

RAMINP Son as siglas do Decreto2414/1961, do Regulamento de Activi-dades Molestas, Insalubres, Nocivas ePerigosas.Esta, vixente até datas recentes, foi dasprimeiras en regular os aspectos rela-cionados co ambiente no Estado espa-ñol. Obrigaba ás empresas a solicitarenlicenzas e a tomaren medidas para evi-taren efectos prexudiciais sobre a saúdepública e sobre o medio natural.

Rango de tolerancia Intervalo entre o ni-vel máximo e mínimo de condiciónsque precisa un organismo para man-terse vivo, medrar, desenvolverse e fun-cionar normalmente.

Reach É o sistema europeo de control dosprodutos químicos, que nace co Regu-lamento para o rexistro, avaliación eautorización de substancias químicas(REACH, nas súas siglas en inglés).Esta norma obriga a facer unha avalia-ción das repercusións ambientais dasmáis de 100.000 substancias químicascomercializadas en Europa.


150 | reciclaxe

Reciclaxe Utilización máis dunha vez domesmo material ou produtos en iguaisou semellantes procesos produtivos.Isto é, os residuos transfórmanse enmateria prima para a elaboración dunproduto igual ou diferente (compos-taxe, biometanización...).

Recollida selectiva Segundo a normativa,os produtores están obrigados a facersecargo dos seus residuos e deben mete-los en recipientes adecuados, preferen-temente separados. Isto é o que sechama recollida selectiva, que valetanto para o lixo doméstico como parao industrial.

RecuperaciónOperación a través da cal setratan os materiais para destinalos á re-ciclaxe ou á recuperación.

Recurso Materia ou enerxía que serve di-recta ou indirectamente para o logro dobenestar humano.Existen moitos tipos de recursos, se-gundo as súas características ou a súafonte: agropecuarios, biolóxicos, bióti-cos e abióticos, enerxéticos, faunísti-cos, fitoxenéticos, florísticos, forestais,hídricos, mariños, minerais, paisaxísti-cos, pesqueiros, turísticos…

Recursos non renovábeis Aqueles que,unha vez extraídos, non poden rexene-rarse mediante procesos naturais, nunhaescala de tempo humana (carbón, pe-tróleo, gas, minerais e outros materiais).

Recursos renovábeis Aqueles que, me-diante procesos de rexeneración natu-ral, poden continuar existindo a pesarde ser usados pola humanidade. Asplantas e os animais reprodúcense emedran, mentres o ar limpo, a augafresca ou os solos son reciclados cons-tantemente por organismos vivos, por

medio da fotosíntese, a respiración, oua descomposición orgánica.A existencia dun recurso renovábelpode manterse indefinidamente, mais sese supera a capacidade de carga podeesmorecer ou mesmo desaparecer.

Recursos continuos Son inesgotábeis, poisnon se ven afectados pola actividadehumana (a miúdo son mal denominados“renovábeis“). As fontes principais deenerxía continua son o sol e a gravi-dade, ás que habería que engadir á ener-xía procedente do interior do planeta.

Recursos naturais Conxunto de materiais,ecosistemas ou segmentos da natureza,tanto biótica como abiótica, susceptí-beis de seren aproveitados polas socie-dades humanas.

Rede hidrográfica Conxunto de cursos deauga xerarquizados que inclúe os ríos,os seus afluentes e os tributarios destes.

Reforestación Repoboación forestal, na-tural ou artificial, dunha zona anterior-mente cuberta de bosques.

Rehabilitación Conxunto de accións me-diante as cales se persegue restableceras condicións orixinais alteradas dunecosistema ou dun dos seus elementos.

Reserva da biosfera Espazo protexido cre-ado polo Programa do Home e a Bios-fera da UNESCO (MAB), para protexerecosistemas de calquera tipo, formadopor compoñentes naturais e antropiza-dos, para a conservación da natureza ea formación da xestión ambiental.

Residuo Aquel produto, material ou ele-mento que logo de ter sido producido,manipulado ou usado non ten valor paraquen o posúe e polo tanto rexéitao e tírao.Legalmente é calquera substancia ouobxecto pertencente a algunha das ca-


residuos perigosos | 151

tegorías que figuran no anexo da Lei10/1998, do cal o seu posuidor/a se des-prenda ou teña a intención ou obriga dedesprenderse. En todo o caso terán estaconsideración os que figuren no Catá-logo Europeo de Residuos (CER), apro-bado polas Institucións Comunitarias.

Residuos sólidos urbanos ou municipaisSon os xerados nos domicilios particu-lares, comercios ou oficinas, así comotodos aqueles que non teñan a clasifi-cación de perigosos e que pola súa na-tureza ou composición poidan asimi-larse aos producidos nos anterioreslugares ou actividades, como son osprocedentes da limpeza de áreas públi-cas, mobeis, trebellos ou entullos deobras menores.

Residuos industriais e da construciónSon todos aqueles que, de forma di-recta ou indirecta, son xerados nas ac-tividades industriais. E isto implicatanto os residuos de produtos quími-cos, e os restos da produción, como asembalaxes ou os residuos de oficina,entre outros. Polo tanto, os residuos in-dustriais poderían clasificarse en iner-tes, que non precisen un tratamento pre-vio á súa deposición no medio comochatarras, cinzas e vidros; asimilábeis aurbanos, derivados da limpeza; e espe-ciais, que son os que supoñen un riscopara o ambiente e a saúde.

Residuos sanitarios Son aqueles que con-teñen axentes patóxenos que polo seutipo, concentración e cantidade podencausar enfermidades en persoas expos-tas ou impactos no medio natural. Cer-tamente, os centros sanitarios son o lu-gar onde máis residuos deste tipo sexeran. Aquí existiría unha variedade

ampla de tipoloxías de residuos, comoos asimilábeis a urbanos (limpeza, flo-res, restos de comida, papeis...), biosa-nitarios sen perigosidade (bolsas de ou-riños, sondas, compresas, algodóns...),biosanitarios especiais (tecidos corpo-rais, vacinas vivas, cultivos, residuos deanimais infecciosos...), residuos quími-cos (citostáticos, medicamentos cadu-cados, aceites, residuos con metais, ál-calis e bases de analítica), radioactivos(raios X) e mesmo restos anatómicos deentidade (cadáveres e restos humanosrecoñecíbeis).

Residuos agropecuarios Proveñen das ac-tividades agrarias en sentido amplo, edivídense en tres tipos segundo o ám-bito de actividade en que se orixinan: osagrícolas que non son orgánicos, comoos plásticos e as armazóns dos inver-nadoiros, os praguicidas e adubos,xunto dos seus envases, o aceite da ma-quinaria, etc.; os residuos forestais, xasexa para a obtención de madeira, comoconsecuencia das plantacións forestais(pólas, raíces, restos de tronco, ou cor-tizas...); e os residuos gandeiros, prin-cipalmente esterco, e logo os produtosde limpeza e os restos sanitarios e ve-terinarios, de especial perigosidade.

Residuos perigosos Legalmente, son osque están incluídos na lista do De-creto 154/1998, así como os recipien-tes que os conteñan, ou as mesturascon outras substancias. Porén, a ten-dencia actual é darlle prioridade aoprincipio de cautela, e tomar as medi-das preventivas necesarias en relacióna todos os residuos que podan ser cua-lificados como perigosos no futuro,por descoñecemento das súas caracte-


rísticas. Exemplos de residuos peri-gosos son aceites minerais, produtosquímicos, baterías, pilas e acumula-dores, residuos eléctricos e electróni-cos, líquidos fotográficos e radiogra-fías, lodos de depuradora, lámpadasfluorescentes, vehículos fóra de uso...

Residuos non perigososA definición máisdoada é aqueles residuos que non es-tean catalogados como perigosos polalexislación vixente. Poderíamos incluíraquí a materia orgánica (restos de co-mida ou materiais biodegradábeis), pa-peis e cartóns, vidros e botellas, enva-ses (plásticos, botellas, bolsas,tetra-brik e metais como os tapóns e aslatas), aceites vexetais, roupas e téxti-les, madeiras e móbeis, e outros resi-duos voluminosos (colchóns, metais,electrodomésticos...).Entre todos estes, aqueles que non sonsolúbeis nin combustíbeis, nin reaccio-nan física nin quimicamente de nin-gunha outra maneira, nin son biode-gradábeis, nin afectan negativamente aoutras materias pódense denominar re-siduos inertes, caso dos restos de obrase demolicións ou o vidro.

Resiliencia Capacidade dun ecosistemapara regresar ao seu estado normal logodunha alteración ou desastre ambiental.

Responsabilidade Social Corporativa Ta-mén chamada Responsabilidade SocialEmpresarial.Implica o compromiso dunha organi-zación de contribuír ao desenvolve-mento económico sustentábel, traba-llando cos empregados/as, as súasfamilias, a comunidade local e a socie-dade en xeral para mellorar a súa cali-dade de vida.

ReutilizaciónA reutilización é o empregodun produto usado para o mesmo finpara o que foi concibido orixinalmente(envases reutilizábeis, doazón de roupaou calzado,...).

Revolución industrial Proceso históricoque comeza a partir de mediados doséculo XVIII, e se desenvolve no XIX,e que propiciou un cambio brusco e sú-peto das condicións de produción e nasrelacións sociais.Foi unha revolución que tivo o seucerne no cambio de fonte de enerxía, aopasarse da madeira ao carbón. O seumaior poder calorífico, xunto dos gran-des avances científicos do séculoXVIII, provocaron o desenvolvemento,en moi pouco tempo, dunha grande me-canización das tarefas industriais, pro-piciando o aumento do número e davariedade das manufacturas.Coa Revolución Industrial comézaseunha época de consumo desmedido dosrecursos naturais, e por conseguinte dealteración intensa do medio natural.

Revolución verde Conxunto de adiantosna tecnoloxía xenética e de cultivos deplantas, producido no terceiro cuartodo século XX, que implicou un bruscoaumento dos rendementos e dos insu-mos agrícolas, e que provocou un im-pacto negativo nos solos.

Rexistros É o almacenamento dos datosque permiten o seguimento e medicióndos requisitos relacionados cun sistemaou un proxecto. Empréganse para pro-porcionar regularmente as evidenciassobre o grao de implantación do sis-tema, e indican se se cumpriron ou nonos obxectivos e metas así como os cri-terios de actuación.

152 | residuos perigosos


Risco ambiental Grao de probabilidadede que se produza un dano ou catástrofeno ambiente debido a un fenómeno na-tural ou á acción humana.

Ruído Son indesexábel, que produce unhasensación desagradábel e molesta napersoa que o escoita. Posúe un claromatiz de subxectividade.O ruído é o contaminante máis barato deproducir e necesita moi pouca enerxíapara ser emitido; é complexo de medire cuantificar; non deixa residuos, ninten un efecto acumulativo no ambiente,aínda que si nas persoas; ten un raio deacción moito menor ca outros contami-nantes; percíbese só polo sentido dooído, o cal fai subestimar o seu efecto.

ruído | 153


Salinización Aumento da concentraciónde sales nas augas ou no solo.

Sedimentación Proceso de acumulaciónexcesiva de sedimentos soltos en zonasbaixas, redes fluviais ou no océano, queconstitúe unha afectación ao solo, ásaugas e aos fondos mariños.

Seguridade biolóxica Conxunto de medi-das científicas, organizativas e técnicasdestinadas a protexer ao traballador/adunha instalación, á comunidade e aoambiente fronte os riscos que entraña otraballo con axentes biolóxicos.

Sendeirismo Actividade turístico-recrea-tiva de carácter ambientalista que serealiza visitando por camiños e carrei-ros determinadas áreas, preferibelmentepouco antropizadas.

Silvicultura Actividade forestal que per-segue o uso e a ordenación das terras fo-restais con fins fundamentalmente eco-nómicos. Do mesmo xeito, úsase paradefinir a explotación racional dos bos-ques en canto ao seu comportamentovexetal.

Sistema de xestión medioambiental É aparte do sistema xeral de xestión queimplementa a política medioambientalda organización, actuando sobre os re-cursos dispoñíbeis. Nel está incluída aanálise ambiental da entidade, o deseño

da súa estrutura, a planificación das ac-tividades a realizar, a súa implantacióne a validación final do sistema, de caraa retroalimentalo e melloralo.

Sociedade do risco É un concepto desen-volvido por Ulrich Beck, segundo ocal estamos a vivir nun sistema so-cioeconómico tan globalizado e tan di-námico, que produce unha perda decontrol da situación, o cal fai que orisco, en xeral, se incremente. O cam-bio climático, o burato da capa deozono, a deforestación, os residuos ra-dioactivos, a proliferación de produ-tos químicos, a produción masiva delixo... poden ser bos exemplos destapreocupante situación.Neste senso Beck considera que a so-ciedade do risco caracterízase polacomplexidade das relacións, a desre-gulación absoluta, o control do poder edas decisión das grandes corporacións,a inhibición dos poderes políticos ou asúa conivencia co poder económico.Esta sociedade pósmoderna non ten ofuturo asegurado, porque os perigos aosque está sometida son incuantificábeis,incontrolábeis, indeterminábeis e ina-tribuíbeis, o que produce unha situa-ción de irresponsabilidade organizada.

| 155


Solo Capa superficial da codia terrestreque serve de substrato a plantas, ani-mais e ás sociedades humanas, e queposúe características de fertilidade, de-bido ao proceso de meteorización e des-composición das rochas e á adición demateria orgánica durante un tempo xe-olóxico determinado.

Son É calquera variación de presión, encalquera medio (ar, líquido ou sólido)detectábel polo oído.

SumidoiroUltimamente fálase do proceso,mecanismo ou elemento que propiciana eliminación por absorción dun gas deefecto de invernadoiro. Un claro exem-plo son os bosques.

Substrato É a superficie sobre a que seapoian ou desprazan os organismos eque lles dá soporte, abrigo e alimento.

Sustentabilidade Capacidade dun sistemapara desenvolverse cos seus propios re-cursos e manter o equilibrio das espe-cies que o conforman, de xeito que oseu funcionamento non dependa de fon-tes externas.De igual maneira aplícase ao uso dunrecurso por baixo do seu límite de re-novabilidade, sen afectar ao equilibriodo ecosistema ao que pertence.

156 | solo


Técnicos/as de medio ambiente É aquelpersoal dunha empresa ou organizaciónque ten como cometido o control dasúa xestión ambiental.Normalmente, nacen da negociación co-lectiva, e algunhas das tarefas que de-berán desenvolver son: promover o res-pecto ao ambiente, recoller informaciónambiental e participar nas avaliacións,dar formación básica, elaborar e actua-lizar os procedementos de actuaciónambiental, xestionar e custodiar a do-cumentación ambiental, propor medi-das de prevención da contaminaciónambiental e de minimización dos im-pactos negativos, ou participar na pla-nificación e nas urxencias ambientais.

Tecnoloxía limpa Método de produciónque ao combinar a obtención dun altorendemento e o uso múltiple da materiaprima, coa conservación da enerxía,evita a contaminación e trata de mini-mizar a xeración de residuos.

Teledetección Conxunto de técnicas para aobtención e o procesamento de imaxesda superficie do planeta, mediante sen-sores remotos situados, polo xeral, so-bre aeroplanos ou satélites.

Tolerancia Capacidade dun organismode soportar condicións ambientaisdesfavorábeis.

Toxicidade Capacidade dunha substanciade provocar efectos tóxicos que produ-cen danos biolóxicos ou a morte encaso de exposición a esa substancia oude contaminación con ela.

Tóxico Axente ou substancia que actúacomo veleno. Substancias ou refuga-llos que poden causar a morte ou le-sións graves ou danos á saúde humana,se se inxiren ou inhalan ou entran encontacto coa pel. Substancia prexudi-cial para os organismos vivos.

Toxicoloxía Ciencia que trata da composi-ción química, efectos fisiolóxicos eorixe dos tóxicos ou velenos.

Toxina Substancia de orixe biolóxica queao ingresar nun organismo produce al-teracións celulares graves, moitas vecesirreversíbeis.

Transferencia de tecnoloxía Transmisiónou asimilación, dun país ou mercado aoutro, da tecnoloxía que posúe o pri-meiro como resultado da experiencia eda innovación.

Transxénico Tamén coñecido como OGM(organismos modificados xenetica-mente).É un individuo animal ou vexetal cuxomaterial xenético foi modificado pormedio da biotecnoloxía. O grande pro-blema destes produtos é o descoñece-

| 157


mento existente sobre a súa evolución esobre as consecuencias que pode ter asúa presenza no medio natural.

Transnacionalidade Requisito de moitosproxectos europeos que como requisitoteñen que ter, polo menos, un socio dou-tro estado membro ou país candidato.

Transversalidade É a concorrencia de dis-tintas disciplinas no estudo ou o trata-mento dun mesmo obxecto ou fenómeno.Serve para incorporar un obxectivodo noso proxecto no resto de actua-cións e políticas que se implementennun organismo.

Tratamento de residuos Operación ouconxunto de operacións destinadas areducir ou neutralizar as substanciasperigosas, nocivas ou doutra natureza,contidas nun residuo, como poden ser arecollida selectiva, o transporte, a reci-claxe, a reutilización, a valorización ouo revertemento.

158 | transxénico


Unión Internacional para a Conserva-ción da Natureza A UICN é unha or-ganización internacional e indepen-dente fundada en 1948, con sede enGland, Suíza. Agrupa a 83 estados, emúltiples entidades gobernamentais ediversas organizacións non goberna-mentais, co obxectivo de influír, moti-var e axudar ás sociedades de todo omundo para a conservación da identi-dade e a diversidade da natureza e ase-gurar o uso sustentábel dos recursos.

Urbanización Proceso de cambios nos ser-vizos e infraestruturas públicas queconfire características urbanas a unasentamento de poboación.

UsoActividade humana que implica unharelación cun organismo, un ecosistemaou un recurso non renovábel benefi-cioso para a poboación.

Uso sustentábel Utilización dun orga-nismo, ecosistema ou otro recurso re-novábel dentro dos límites da súa ca-pacidade de renovación.

| 159


Valorización Procedementos e técnicasnos que se pretende tirar algún proveitodos residuos utilizando os recursos queconteñen, como por exemplo mediantea reutilización, a reciclaxe e a incinera-ción con produción de enerxía.

VertedoiroÁrea onde se depositan defini-tivamente os residuos, de forma con-trolada ou non.

Vertido ou vertedura Pódese definircomo toda aquela actividade de dis-persión ou liberación de augas resi-duais e/ou residuos á rede de sanea-mento, ríos, lagos, mar ou augassubterráneas, provocando con iso unhadegradación da súa calidade.

Vida É un sistema de interdependencias di-námicas entre a materia viva organi-zada e o ambiente, onde se intercambiamateria e enerxía co medio a travésdunha multitude de cadeas metabólicas.

VixilanciaAmbientalMedición uniformee observación do ambiente de formacontinuada que ten fins de prevención econtrol dos impactos negativos.

| 161


WWF Son as siglas do Fondo Mundialpara a Natureza (World Wildlife Fundou World Wide Fund for Nature).É unha organización conservacionistaindependente, vinculada á ONU, fun-dada en 1961, e radicada en Suíza. Oseu campo de acción é a loita pola con-servación do ambiente natural e dosprocesos ecolóxicos esenciais para avida na Terra. Os seus obxectivos soncontribuír á creación dunha conscienciana opinión pública fronte ás ameazas aoambiente e en dar orixe a un impor-tante soporte moral e financeiro a escalamundial para protexer os seres vivos.Os seus principais eixos son a biodi-versidade, as especies en perigo de ex-tinción, a xestión racional dos recursosnaturais, a educación ambiental e o con-trol do tráfico ilegal de fauna.

| 163

WwProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:01 Página 163

XacementoAcumulación natural de subs-tancias minerais no solo que pode serexplotada como fonte de materia primaou de enerxía.

Xeografía Ciencia que estuda e describe asuperficie da Terra, os seus accidentesfísicos, climas, solos, vexetación e asmúltiples e complexas relacións exis-tente entre o medio natural e os gruposhumanos e as súas estruturas sociais.

Xestión Acción e efecto de administrar,organizar ou dirixir algunha cousa.Desde o punto de vista ambiental, sonas formas e métodos de administra-ción, conservación e utilización dos re-cursos dun territorio para lograr o seuaproveitamento.

Xestión ambiental Conxunto de acciónsdas organizacións dirixidas á adminis-tración, uso e manexo dos recursos e áconservación, preservación, mellora econtrol do ambiente sobre a base dunhaaxeitada información e contando coaparticipación cidadá.

Xestión de residuos Formas e métodos deadministración e utilización dos resi-duos dun territorio que se aplican copropósito de lograr o seu aproveita-mento sustentábel, económica, social eambientalmente.

| 165


Zona Demarcación dun territorio ou es-pazo delimitado que se caracteriza poralgún trazo ou circunstancia concreta.

| 167


Glosario do mar


A(Alfa) ( . - )ASímbolo designado Alfa. OCódigo Internacional de Sinais estabe-lece a representación desta letra nunhapequena bandeira farpada, tamén coñe-cida por gallardete, nas cores branca eazul. En calquera parte do litoral en queesta bandeira estea izada, signi-fica:”Mergullador/a en acción. Manté-ñase lonxe e manobre con coidado”.

Aba Beira, marxe dun río ou do mar.AbadernarAsegurar con badernas.Abafar Desfacerse a inchazón ou boxo da

vela que o vento provoca. O mesmoque desincharse o pano de encontro coaverga, diminuíndo, así, a superficiemostrada ao vento. Abafar o pano É oproceso que consiste en enrolar o panoda vela, apertándoo contra o mastro, ábotavara, aos estais ou vergas, redu-cindo deste xeito o boxo feito na velapolo vento. Abafa!: Voz de mando, or-dena os mariñeiros/as que deben ama-rrar as velas.

Abaionar Manter coa forza dos remos unbarco pesqueiro e telo á distancia con-veniente para que non vaia sobre o apa-rello, substituindo deste xeito a fateixa.

AbalizamentoActo ou efecto de utilizar aboia ou balizas coa finalidade de sina-lar ou demarcar canais, lagos, vaos, etc.

AbalroaciónNa terminoloxía marítima xe-ral, significa calquera choque entredúas embarcacións. En dereito marí-timo, abalroación ten significado res-trito, sendo definido como “choque en-tre dous navíos ou embarcacións quenavegan ou están en condicións de na-vegar, dentro ou fóra dos portos”. Oabalroamento pode implicar culpa,cando existe desidia, neglixencia ouculpa do capitán ou da tripulación dundos navíos ou aeronaves, ou dos capi-táns ou comandantes e tripulantes deambos os navíos ou aeronaves; ou podeser fortuíto, cando ocorre en conse-cuencia de caso fortuíto ou forza maior;mixto ou dubidoso, cando non se podedeterminar a causa do choque ou de-terminar a quen cabe a culpa.

Abalroada O mesmo que abalroamento./Abalroadela O mesmo que abalroa-mento, cando as avarías son de pequenamonta.

Abalroador Dise dun navío que lanza abalroa ao costado doutro, para atracar,ou facer abordaxe. Refírese tamén aonavío que causa colisión con outro.

AbalroamentoColisión violenta entre dúasembarcacións. Tamén se di abalroada.

Abalroar Colidir unha embarcación, vio-lentamente, con outra embarcación ou

| 171


peirao ou un obstáculo calquera. Exis-ten regulamentos estabelecendo a res-ponsabilidade do propietario/a dunhaembarcación que abalroa outra. Disedo atraque con balroa que é unha espe-cie de gancho ligado a cabos, empre-gándose varios deles para abordar unhaembarcación. Dise aínda dun barco queaferra outro con balroas para o abordar.

Abarbado coa terraDise do navío que tena terra próxima por sotavento (SV).

Abarrotado Dise dun navío demasiadocargado, até as escotillas.

Abatemento Refírese ao decaimento late-ral do navío en relación ao rumbo quesegue, baixo a acción do vento non en-teiramente favorábel, cando non soprade popa.

AbaterAcción de desviar, descaír ou afas-tar o rumbo do navío da rota que seguía,por efecto do vento ou da corrente.

Abatido Dise do navío que navega a altavelocidade.

Abeiramento Achegamento á beira, a unporto ou barco.

Abeiro Lugar protexido. Abrigo.Aberta Interrupción momentánea de chu-

via, de vento ou de mar.Abicar 1.Acto ou efecto do navío encallar

ou tocar a praia co bico de proa. 2.Abor-dar unha embarcación de proa. Omesmo que embicar ou afociñar.

Abocar 1.Acto ou efecto de prender, ouasegurar a boia, ou atala para, no casode necesidade, poder lanzala á auga.2.Marcar coa boia o lugar onde hai pe-rigo para a navegación, ou onde se en-contra algún obstáculo.

Aboiar 1.Flotar. 2.Pór boias a un obxectopara que se manteña flotando.

Abordar 1.Chegar á beira ou a bordo.Atracar. 2.Chocar unha embarcacióncon outra. Abalroar.

Abordaxe 1.Acción ou resultado de abor-dar. 2.Aproximación de dous barcospara o ataque. 3.Asalto a un navío.4.Abalroación ou Abalroamento.

Abotoar Amarrar ou unir fortemente uncabo a outro ou dúas pernadas domesmo cabo por medio de botóns.

Abra 1.Designa unha enseada con anco-radoiro para embarcacións. 2.O mesmoque baía, ancoradoiro.

Abrigo de barcos É un lugar coberto; en-seada, lago, ..., protexido dos ventos,que se usa para capear os temporais,para resgardar os barcos de paseo oupesca, e tamén para permitir o embar-que e desembarque dos seus ocupantes.

Abrir auga Dise cando entra auga encantidade, por abalroación, ou pordesconxuntamento do casco dunhaembarcación.

Abrir velas Expresa a acción de navegar.Acalmía Bonanza. Período de calma des-

pois da tempestade. Diminución pasa-xeira da axitación do mar.

AccidenteExpresión que designa naufraxio,auga aberta, varada, incendio, arribada,colisión, encallamento, abalroamento,explosión, avaría ou, aínda, danos nasembarcacións. O asunto é tratado no de-reito marítimo. / Accidente de mergu-llo Todo accidente relacionado coa prác-tica dunha actividade subacuática. /Accidente disbárico de mergullo Ac-cidente de mergullo relacionado direc-tamente cos cambios na presión am-biental. Os máis importantes son aenfermidade por descompresión e a sín-drome de hipertensión intratorácica ou

172 | abalroar


de sobrepresión pulmonar. / Accidentemarítimo Un evento que tivo como re-sultado: a) a morte ou lesións gravesdunha persoa, causadas polas operaciónsdun buque ou en relación con elas; ou b)a perda dunha persoa que estivese abordo, causada polas operacións dun bu-que ou en relación con elas; ou c) aperda, presumíbel perda ou abandonodun buque; ou d) danos materiais gravessufridos por un buque; ou e) a varada ouavaría importante dun buque, ou a par-ticipación dun buque nunha abordaxe;ou f) danos materiais graves causadospolas operacións dun buque ou en rela-ción con elas; ou g) danos graves ao me-dio como resultado dos danos sufridospor un ou varios buques, causados polasoperacións dun ou varios buques ou enrelación con elas. /Accidentemarítimograve Aquel que sen reunir as caracte-rísticas do accidente moi grave entrañaincendio, explosión, abordaxe, varada,contacto, avarías por mal tempo, avaríascausadas por xeos, fendas no casco ousuposto defecto do casco ou outros, queá súa vez provocan algunha das seguin-tes consecuencias: a) lesións graves áspersoas; b) avarías estruturais que fanque o buque non sexa apto para navegar,por exemplo, unha fenda na obra viva,parada das máquinas principais, avaríasimportantes nos espazos de aloxamentoou outros espazos; c) contaminación (in-dependentemente da magnitude); d)unha avaría que obrigue a remolcar o bu-que ou pedir axuda a terra. / Accidentemarítimo moi grave O sufrido por unbuque con perda total deste, perda de vi-das humanas ou contaminación grave.

Acertar o compás da nau Expresión quesignifica colocar correctamente a cargana embarcación, visando a ben navegar,sen pender para un lado ou para o outro.

Achicar 1.Acción de tirar a auga que in-vadiu un barco. 2.Retirar a auga dunhaembarcación cunha vasilla chamadavertedoiro, ou coa bomba de achique,quer sexa manual ou mecánica.

Acimute Dise en Astronomía da distanciaangular, medida sobre o horizonte, a par-tir dun punto orixe, xeralmente o Sur, nosentido dos punteiros do reloxio ou nosentido inverso, até o círculo verticalque pasa por un dado astro. / Tomar oacimute Determinar, medir o acimute.

Aclarar 1.Pórse o tempo claro despois dechover ou estar cuberto. 2.Desfacer unnó ou unha coca dun cabo ou apuño.Descocar.

Acostar 1.Dise cando unha embarcación seaproxima da costa; navegar xunto ácosta. 2.Atracar o barco no molle ouperto doutra embarcación.

Actos rexistrábeis Aqueles que deben fi-gurar na folla de asento da embarcación.Deberanse rexistrar as transferencias depropiedade ou titularidade, os cambiosde motor, de matrícula, de lista, asícomo calquera outro acto que supoña acreación, modificación ou extinción dungravame que pese sobre a embarcación.

Acuartelar Marear unha vela para barlo-vento para obrigar a embarcación a pa-rar ou recuar.

Acuicultura Cría de animais acuáticos quesupón intervir dalgún modo para me-llorar a produción, por exemplo, me-diante a repoboación, a alimentación, aprotección contra os depredadores, etc.Acuicultura mariña: A actividade que,

acuicultura | 173


levada a cabo por medios técnicos ecientíficos, se realiza para obter e des-envolver especies mariñas nas súas di-versas fases de reprodución, desova,crecemento, preengorde e engorde.

Adernado É cando o navío está inclinado.Escorado.

AdernamentoDise da inclinación dun na-vío para un dos seus bordos. O mesmoque banda.

Adernar Acto ou efecto de inclinar unhaembarcación para un dos seus bordos,ficando un lado submerxido. Tamén sedi Adornar.

Adormecer Acción de alguén perder oequilibrio sobre a embarcación. Mer-gullar a proa na auga pondo o barco enrisco de naufraxio.

Adornamento É a inclinación para un dosbordos da embarcación; o navío podeestar adornado a babor ou a estribor. Oadornamento é medido en graos.

Adornar Dise da inclinación do navío asotavento (SV) pola forza do vento oudesprazamento de peso. Adernar.

Adriza Cabo que serve para suspender ouarriar as velas e as bandeiras. As velaslatinas cadrangulares posúen dúas adri-zas, unha da boca (que iza a boca da ca-ranguexa), outra do pique (serve pararepicar a caranguexa).Amedia adrizaDise da bandeira izada até 2/3 da dis-tancia vertical que vai do extremo daverga ou do tope do mastro ao lugar deonde foi izada ao medio.

Adrizar 1.Erguer ou izar algo por mediodunha adriza. 2.Endereitar unha em-barcación que estivese adernada. 3.En-dereitarse unha embarcación despoisdun balance ou corremento de pesos.

Aduana O mesmo que alfándega.

Aduaneiro De, ou relativo á aduana oualfándega. Dise do imposto debidopola importación de mercadorías. É ochamado imposto aduaneiro ou alfan-degario.

Aduchar 1.Coller e enrolar un cabo ouamarra. Deixar un cabo ben ordenado,para gardar. 2.Dobrar convenientementeunha vela desenvergada. 3.Dispor enforma correcta un obxecto ou lugar.

Aerodinámica Parte da física que estuda oar e outros gases en equilibrio ou enmovemento, canto ás súas propiedadese características e ás forzas que exercensobre os corpos sólidos neles inmer-sos. Un sólido posúe forma aerodiná-mica cando o ar ofrece pouca resisten-cia ao seu desprazamento. Así é que oavance dun barco a vela depende, esen-cialmente, de como el aproveita o ar ea auga en movemento, sendo que a uti-lización do vento depende da movi-mentación dada ao leme e da orienta-ción das velas.

Aferrar Acto ou efecto de ancorar. Omesmo que lanzar ferro.

Afirmativa É unha bandeira representadanos códigos marítimos de sinalización,que significa que hai que afirmar ouasegurar algo, como anoar un cabo.

Afociñado Embarcación mergullada deproa, en virtude do balance de popa eproa ou do exceso de carga avante.

Afretador Dise daquel que ten a posesióndunha embarcación a frete, no sentido dealuguer, no todo ou en parte, coa finali-dade de transportar mercadorías, per-soas ou cousas. Non se debe confundircon fretador, que é a persoa que dá a em-barcación a frete. Na maioría das veces,o fretador é o propio propietario.

174 | acuicultura


Agregado Representante do servizo diplo-mático. Agregado naval é aquel que,pertencendo á mariña de guerra do paísque representa, coida das cuestións na-vais do interese do seu país ou estadono país en que se encontra destacado.

Aguantar 1.Tolerar o navío o vento segundoa forza que este levar. 2.Parar de puxar.Aguantar sobre volta Prender pasandono cuño mais aguantando na man.

Aguante Porción de velame que o navíopode levar.

Agulla 1.Calquera instrumento que indiqueao navegante a dirección do pólo da Te-rra, aínda que o seu funcionamento nondependa da peza que se asemella a unhaagulla. 2.Agulla de marear. O mesmoque compás. /Agulla de EscalerAgullamagnética portátil para uso en embarca-ción miúda. /Agulla de gobernoAgullainstalada a bordo por diante da proa naroda do leme, por medio da cal o temo-neiro goberna o navío no rumbo orde-nado. /Agulla deMarearCompás pro-pio para a navegación marítima, e que setrata dunha agulla magnética montadasobre unha rosa dos ventos deseñadanunha placa de cortiza e posta a flotardentro dunha tina con auga. Tamén se diunicamente agulla. / Agulla de mari-ñeiroAgulla coa que os mariñeiros cosenlona, brin e panos grosos en xeral. /Agu-lla xiroscópica Instrumento de navega-ción cuxo funcionamento se basea napropiedade que ten o eixo de, cando obri-gado a permanecer horizontal, orientarsede modo que coincida coa dirección domeridiano verdadeiro local. / Agulla lí-quidaAgulla magnética que vai dentrodunha cuba con auga destilada para ate-nuar as oscilacións da rosa dos ventos, re-

sultantes das guinadas rapidas e dos ba-lanzos do navío. / Agulla magnéticaCompás. / Agulla padrónAgulla mag-nética de maior confianza a bordo, e porcuxas indicacións se guían as demais.Tamén se lle chamaAgullón. /Agulla re-petidora Agulla que repite as indica-cións da agulla padrón.

Agulleiro Pequeno buraco ou escotilla, cir-cular ou elíptica, destinada ao servizodun paiol, casa das máquinas, etc.

Alagar 1.Naufragar. 2.Tornar como unlago, encher con auga. Submerxir. 3. Écando o faro esvaese no horizonte portermos saído de seu alcance ou de seusector de visibilidade.

Alanta Cabo que fai a amura dunha velatriangular denominada Spinnaker. Nor-malmente a alanta pasa polo pau de pa-lanque e a escota fixa no puño oposto.

Alar Levantar ou puxar dun cabo, corda ourede para executar unha manobra.

AlboiosAberturas no convés para iluminare ventilar compartimentos da embarca-ción. Teñen estrutura metálica, tampasestancas, con ou sen vidro, fixos ou non.

Alcatrate Trancanil ou talabardón.Alcatruz Peza en forma de balde para ele-

vación de pezas longas. O alcatruz é co-locado nunha das extremidades da pezaou pezas, e preso ao cabo de suspen-sión, de forma a non as deixar corrercando son suspendidas por un cabo.

alcatruz | 175


Alefriz Rañura angular que se fai en co-daste e roda nas construcións de ma-deira; o seu obxecto é empalmar as pe-zas que han formar o casco.

Aleta Zona do costado dunha embarcaciónentre a popa e o través. O mesmo quealleta.

AlisiosVentos regulares que durante o anosopran regularmente de NE no hemis-ferio Norte e do SE no do Sur. A partirdos 30º van diminuíndo de intensidadeen dirección ao Ecuador até se extin-guiren formando aí a zona de calmaríasecuatoriais.

Alma Porción de filásticas reunidas no sen-tido da lonxitude que forman o centrodun cabo de catro cordóns.

Aloxamentos Compartimentos destinadosa aloxar pasaxeiros ou tripulantes.

Altitude dun faroA altitude que ven mar-cada é do nivel medio (Nm) do mar atéao foco luminoso do mesmo.

Alto mar Entenderase por alto mar aparte do mar non pertencente ao marterritorial nin ás augas interiores dunEstado.

Altura da marea A altura, nun dado mo-mento, do nivel das augas por riba docero hidrográfico, que é definido polonivel máis baixo das baixamares rexis-tradas.

Alza Arranxo feito no seo dun cabo paraser prendido nun trebello ou pasar ou-tro cabo.

Amainar a vela arriar ou apertar o pano,cando a forza do vento fai perigar a na-vegación e é necesario diminuír a ve-locidade do navío; dise cando diminúea velocidade do vento.

Amante Cabo groso para izar ou arriarparte do aparello náutico ou antena.

Permite modificar o ángulo dos paus decarga, medido na vertical.

Amantillar Aguantar os amantillos paraas vergas non arquearen.

Amantillos: Son cabos de laborar cos quese endereitan horizontalmente as velasou se lles dá un movemento na direc-ción vertical.

AmarraCadea de elos especiais con ou senmalletes (nos navíos pequenos pódeseusar corrente ou cabo de arame) que unea áncora coa embarcación. Ten a funciónde aguantar a forza de fondeo da áncoranos fondeadoiros. Nome que con carác-ter xeral se dá a bordo a todo cabo, e enespecial a aquel con que se suxeitan osbuques que están fondeados e as súasembarcacións menores. /Amarra!, vozcon que se ordena atar un cabo.

Amarra ouAmarreOperación de amarrarun navío ao peirao ou dique ou a outrobarco.

Amarradoira Peza xeralmente de fundi-ción que, encaixada ao bordo dos pei-raos, serve para amarrar os buques. Aterminación superior desta está incli-nada en sentido contrario ao de tracciónhabitual da amarra que nel se fai firmepara evitar que se safe, ao contrario quea bita, no que é simétrico respecto duneixe vertical tendo só un rebordo. Postede amarre ou amarre.

Amarradoiro lugar onde se amarra.AmarrarAtar, facer firme, anoar un cabo.

Colocar un barco no seu lugar ao pé dopeirao ou dique e fixalo con cabos. /Amarrar ao aliñamentoAmarrar to-mando ao barco só pola proa, dunúnico morto ou áncora. / Amarrar enbarbas de gato. Sistema de amarreutilizado en lugares con correntada,

176 | alefriz


formado por dúas amarras que saende proa cun ángulo aproximado de 40º./ Amarrar a pé de galo Sistema deamarre para días de temporal, que pre-cisa que no barco haxa dúas ancoras,só cando a primeira estiver uñada, trá-tase de botar a segunda, formando unángulo en forma de “V.

Amplitude da mareaA diferenza entre asalturas da Preamar e Baixamar ou destacoa próxima preamar. Amplitude Má-xima é aquela por ocasión das mareasvivas ecuacionais. AmplitudeMedia éaquela por ocasión das mareas vivasmedias. Amplitude Mínima é aquelacorrespondente á menor elevación dasaugas.

Amura Zona do costado dunha embarca-ción entre a proa e o través.Amura (1)O puño por onde se prende unha vela naliña lonxitudinal da embarcación. (2) Orumbo da embarcación en relación aobordo por onde recibe o vento (amu-rado por babor ou amurado por estri-bor). (3) Múdase de amura rodando endirección ao vento, entrando na zonanon vélica, pasando coa proa pola liñado vento e saíndo na nova amura.

Amurada Denominación da parte internado costado do navío, máis usualmenteutilizado para indicar a parte interna naborda falsa do navío. Amurado a Ba-bor/Estribor embarcación que recibe ovento por babor/estribor.

Amuras Son cabos de laborar, que nas velasredondas serven para amurar os papa-fi-gos, isto é, rondar o puño da escota debarlovento o máis avante posíbel.

Áncora Peza de formato especial e pesoconveniente, e que, presa á extremidadedunha amarra, aguanta a embarcación

no fondeadoiro ou ancoradoiro.Áncorade capa ou flotante É un obxecto feitode lona ou plástico, parecido cun saco decafé, destinado a axudar a manobrar encondicións de mal tempo.Aguanta a proada embarcación aproada ao vento e aomar. Contraría a deriva dunha embarca-ción ou lancha pneumática pola accióndo vento. Hai outro tipo de áncoras comoa de de almirantado; a de arrastre; a sencepo; a de cogumelo ou a fateixa.

Ancorar É a acción de lanzar áncoras aofondo, para manter a embarcación se-gura por medio das súas amarras noancoradoiro ou fondeadoiro.

Ancoreta É unha especie de barril un poucoachatado, que serve de depósito de augadoce para beber na embarcación.

Ancorote Pequena áncora usada en pe-quenas embarcacións ou para mano-bras auxiliares.

Andar á deriva, á toa, ao garete ou árolaVogar sen goberno, ao impulso dasondas.

Andoriños 1.Son cabos fixos que aguantanpolo seo o estribo dunha verga, que ser-ven para soportar tamén o peso dos ma-riñeiros cando utilizan os estribos.2.Peza de poleame fixo con 2, 3 aber-turas para guía ou retorno de cabos demanobra.

Aneis Cadernas reforzadas continuas, for-mando aneis cos vaos reforzados doconvés e das cubertas. Chámanse ta-mén Cadernas xigantes.

Anemómetro Instrumento para medir avelocidade e a forza do vento. Adói-tanse ver no tope do pau dos barcos deregata. Indica tamén a dirección dovento (Anemoscopio ou catavento).

anemómetro | 177


Anemoscopio Instrumento indicador dadirección do vento. Catavento.

AneteArgola ou manilla que vai no fin dahasta da áncora.

Anisakis Especie de verme nematode cu-xas larvas parasitan peixes de consumohabitual (arenque, sardiña, pescada,...).Anisakiase humana: Problema de sa-úde pública cuxa incidencia está a au-mentar debido a unha maior infesta-ción do peixe capturado en todos osmares, mal lavado ou eviscerado, e aoaumento do costume de comer o peixecru ou pouco cociñado.

Antena 1.Pau de grandes dimensións propiopara a fabricación de mastros, vergas,etc. 2.Designación xenérica de vergas emastareus sobresaíntes. 3.O mesmo queentena.

Anteparas/Anteparos Son separacións ver-ticais que subdividen en compartimentoso espazo interno do casco, en cada pavi-mento. Tamén serven para manter aforma e aumentar a resistencia do navío.Poden ser transversais ou lonxitudinais,estancas ou non.Antepara de colisiónAprimeira antepara estanca na proa do na-vío. Nalgúns casos tamén existe na popa.

Aparato de goberno auxiliar do buque Éo equipamento provisto para mover oleme fin de gobernar o buque en casode avaría do aparato de goberno prin-cipal. / Aparato de goberno princi-pal do buque O conxunto da maqui-naria, os servomotores que poida haberen tal aparato e o equipamento auxiliar,así como os medios provistos (cana ousector) con vista a transmitir o par tor-sor á mecha do leme, necesario paramover o leme a fin de gobernar o buqueen condicións normais de servizo.

Aparello 1.Conxunto de todos os paus,vergas, enxarcias e velas dun buque.Sistema composto de motores e ca-bos dispostos para vencer resistencias.2.Conxunto de elementos que confor-man a arboradura e manobra dun ve-leiro. En xeral; mastro, botavara, botaló,enxarcias e velas. / Estar aparelladode goletaA expresión aparellado de in-dica o tipo de barco co que unha embar-caciónn se vai asemellar. Neste caso, oque quere dicir é que o seu mastro depopa é maior ou igual que o de proa. /Aparello ao topeAparello no cal o es-tai proel está encapelado no tope do mas-tro. /Aparello de laborarCabos usadosnas manobras das embarcacións. /Apa-rello fraccionalAparello no cal o estaide proa está encapelado debaixo do topedo mastro, a unha distancia deste que de-pende do deseño do barco.

Aparellos Ver artes.Aportar Chegar a porto.Apostura É a parte superior do vau que vai

unida ao brazo, parte media, e onde vaiasentado o trancanil.

Apuño Lazo que leva a vela no ángulodianteiro para enganchala á proa.

Área de flotación É a área do casco, defi-nida por unha das liñas de flotación daembarcación.

Área mariña protexida Son espazos na-turais designados para a protección deecosistemas, comunidades ou elemen-tos biolóxicos ou xeolóxicos do mediomariño, incluídas as áreas intermareale submareal, que por causa da súa ra-reza, fraxilidade, importancia ou sin-gularidade, merecen unha protecciónespecial.

178 | anemoscopio


Ardora 1.Fosforescencia do mar. 2.Artede pesca na que as embarcacións songuiadas pola fosforescencia dos peixesno mar.

Arfar É a oscilación do navío no sentido deproa para popa, ou sexa no sentido lon-xitudinal da embarcación. O mesmo queAcorar. Arrandear. Cabecear.Caturrar...

ArganeuArgola grande da áncora a que seprende e amarra.

Argazos Plantas que, desprendidas do fondodo mar, ben por efectos das ondas ou poroutras circunstancias naturais, acabanacumulándose nas praias e noutras zonasdo litoral. É unha alga alóctona arras-trada polos navíos mercantes desde oCaribe. Por extensión acabou por deno-minar todo o tipo de algas que se reco-llen dos areais para adubar as terras.

Arinque/Orinque Cabo que é preso á án-cora e a unha boia (boia de arinque ouancoraxe). Esta boia ten a función demostrar a localización da áncora candoo navío está fondeado. Nas pequenasembarcacións a boia de arinque ligadaao ancorote pode ser moi útil para tiraro ferro caso este uñar nunha pedra.

Armador/a Persoa ou empresa que equipa,mantén e explota comercialmente unhaou máis embarcacións mercantes.

Armar Prover o navío de mastros, vergas,cabos, embarcacións e todos os apetre-chos necesarios para a navegación.

Arnés Cabo de protección ou cinto de se-guranza que se fixa na embarcación.

Arpeu 1.Gancho de ferro para aferrar ouabordar embarcacións. 2.Arpón pequeno.

Arpón O conxunto formado por un ferroen forma de frecha fixado a un cabo, eque se destina principalmente a pescade peixes de grande porte.

Arquear, ArqueoMedir a capacidade dosespazos internos dunha nave. Tonelaxe.

Arranxo 1.Distribución xenérica e parti-cular dos espazos e dos equipamentosespecíficos nos diversos conveses, da-cordo coa tipoloxía e o porte da embar-cación. 2.Facer un arranxo nalgun cabo.

Arrastón 1.Artefacto que se usa para reco-ller desde as gamelas argazo, que con-siste nunha rede que ten unha barra deferro pola parte de baixo e un pau grosopor riba. 2.Rede para pescar angulas.

Arriar Baixar. Dependurar. Termo usadocando se baixa unha vela, bandeira, etc.

Arriba! Voz de mando para que os mari-ñeiros suban os mastros dun navío.

Arribada 1.Chegada dunha embarcación aun porto. 2.En navíos é afastarse da súarota para entrar nun porto que non es-taba na escala. 3.Voltar unha embarca-ción ao porto de saída pouco tempodespois de facerse ao mar.

Arribar 1.Aportar, tomar terra. 2.Refu-xiarse unha embarcación nun abrigo na-tural ou porto. 3.Nos barcos a vela sig-nifica afastar a proa da liña do vento (oupara sotavento). Dar a cana do temón nosentido contrario de onde está a vela.

Arrincada 1.Partida, saída. 2.Velocidadeque leva a embarcación.

Arrizar Pór rizos nas velas de forma quediminúa a súa superficie.

Arrufe ouArrufo Curvatura que padece aembarcación na auga, que se nota máiscoa elevación que se dá á popa e á proa.

Artes de pesca Calquera medio materialque sirva para capturar ou facilitar a cap-tura de individuos das unidades de po-boación sometidas a explotación pes-queira. Enumeramos, a seguir, algunhasdas artes e/ou modalidades de pesca au-

artes de pesca | 179


tóctonas: 1.Artes de mar almadraba;angazo ou anciño; arrastre de fondo; ar-tes de cerco; artes de enmalle; artes eaparellos de anzol; betas; boliche ouchinchorro; bou de man ou rapeta; boude vara; biturón; can ou endeño; caceaao curricán; claro; fisga; forquita; fou-ciño ou fouza; liña; mediomundo; mi-ños; nasas; palangre ou pincho; palan-grillo; poteira; racu; raño; resgo;rasquetas ou raspas; rastros; sacho; sa-labardo; tarrafal; trasmallo; trueiro; vo-lanta; xeito... 2.Artes de río anguileira;biturón ; cabaceira; lampreeira; muxi-leira; peneira ou rapeta; palangre e espi-nel; solleira ou picadoira; tea; trasmallo;varga de muxe; varga de solla...

Asento Diferenza entre os calados, a proae a popa.

Atracadoiro Lugar en que atracan embar-cacións pequenas.

Atracamento ou atraque É a manobraexecutada para atracar o navío. Amarre.

Atracar É a acción de manter o navío en-costado a un peirao ou dique dun porto,á terra ou a outro navío.

Auga salobre A que resulta da mestura daauga mariña coa auga doce.

Augada Provisión de auga doce. Sitio enterra onde se toma a auga doce.

Augas continentais Todas as augas super-ficiais, correntes ou estancadas, conti-nuas ou discontinuas, doces, salobresou salgadas, de titularidade pública ouprivada, tanto de orixe natural -inclu-índo ríos, regueiros, regatos, lagoas emarismas- coma de orixe artificial -in-cluíndo encoros, pantanos, canles e pre-sas. Así mesmo, as zonas de desembo-cadura no mar comprendidas entre olímite superior das augas salobres e as

liñas que se definen regulamentaria-mente e aquelas outras nas que poloseu interese en especies piscícolas con-tinentais, anádromas ou catádromas,permanentes ou estacionais, sexa pre-ciso estabelecer medidas para a con-servación, a protección e o fomentodestas especies. Augas costeiras Sonaugas costeiras, as augas superficiaissituadas cara a terra desde unha liñacuxa totalidade de puntos se atopa aunha distancia dunha milla náutica maradentro desde o punto máis próximoda liña de base que serve para medir aanchura das augas territoriais e que seestenden, se é o caso, até o límite exte-rior das augas de transición. Augas doporto Área marítima ou fluvial na quepoden levarse a cabo operacións de an-coraxe, varada ou outras comerciais ouportuarias. Augas exteriores Augasmarítimas baixo xurisdición do estadoespañol, situadas por fóra das liñas debase, tal e como se contemplan na leisobre extensión de xurisdición marí-tima a doce millas, para os efectos depesca, e na normativa de liñas de baserectas para a súa delimitación en augasxurisdicionais. Augas interiores En-téndese por augas interiores as augasmarítimas situadas por dentro das liñasde base até o lugar onde se fai sensíbelo efecto das mareas.Augas marítimasespañolas Aquelas situadas en zonasnas que o Estado español ten xurisdi-ción, estendéndose tamén ás augas dasdesembocaduras dos ríos e ás augasdestes onde se fagan sensíbeis os efec-tos das mareas, así como aos tramosnavegábeis dos ríos até onde existirenportos de interese xeral.

180 | artes de pesca


Austro É o vento do Sur.Autonomía É o tempo máximo e/ou dis-

tancia máxima que unha embarcaciónpode permanecer navegando sen nece-sidade de reabastecemento de víverese/ou combustíbel.

Autoridade de protección portuaria En-tidade xestora do porto correspondente,podéndose designar unha mesma auto-ridade de protección para máis dunporto.

Autoridade portuaria Entidade de De-reito Público das previstas na Lei Xeralde Orzamentos, con personalidade xu-rídica e patrimonio propios indepen-dentes dos do Estado, e plena capaci-dade de obrar para o cumprimento dosseus fins.

Avance Impulso ou marcha da embarca-ción para a súa frente.

Avante a metade dianteira da embarcación.Avante ouAvante (AV) Úsase para de-finir toda e calquera cousa que se sitúena rexión de proa da embarcación.

Avarías Dise en dereito marítimo dos da-nos causados á embarcación por actosinvoluntarios ou voluntarios.

Axente consignatario dun buqueA persoafísica ou xurídica que actúa en nome erepresentación do navieiro ou do pro-pietario do buque, facéndose responsá-bel do pagamento das liquidacións quepor tarifas ou outros conceptos orixina-dos pola estada de buques no porto se-xan practicadas pola Autoridade portua-ria ou marítima.Axente de navegaciónDise daquel que representa legalmenteunha empresa de navegación e goza doprivilexio para solicitar os varios servi-zos portuarios dentro das diversas mo-dalidades do sistema e de servizos dou-

tra natureza, a saber: despachar, recibir eentregar cargas aos seus propietarios ouconsignatarios, vender pasaxes, cobrarfretes e axilizar os procedementos nece-sarios para o afretamento. Axente ma-rítimo Persoa natural ou xurídica queactúa como intermediario entre os car-gadores e destinatarios do cargamento,por unha parte, e os armadores ou trans-portistas por mar, pola outra.

axente consignatario dun buque | 181


B (BRAVO) ( - . . . ) B O Código Interna-cional de Sinais estabelece a represen-tación desta letra nunha bandeirola far-pada de cor vermella. Izada illadamentena costa, ten a seguinte significación:“Estou embarcando, desembarcando outransportando mercadorías perigosas”.Durante unha regata, esta bandeiraizada nunha embarcación simboliza:“Pretendo facer protesta”.

Babuxe Espuma causada en volta do navíopolo seu andamento.

Bacalloeiro Navío empregado no trans-porte ou na pesca de bacallau. Lugre.

BadernasGanchos para fixar os colledoresdas velas dunha embarcación.

BaíaAccidente xeográfico ou calquera lu-gar cóncavo do litoral onde se poidaaportar. É de grande relevo para a or-ganización e instalación dun porto.

Baixa Parte dun río ou mar con pouca pro-fundidade.

Baixamar O nivel das augas no fin do seudescenso cando se conservan paradas.En mareas semi-diurnas, cando haxadúas baixamares no mesmo día, á demenor altura leva o nome de baixamarinferior en oposición á de maior altura,a baixamar superior. O mesmo que De-valo ou Marea baixa.

Baixar Acción de navegar no sentido docurso da auga.

Baixío Baixo de area ou pedra en forma debanco, onde se corre o risco de varar.

Baixo Dise da parte exterior da embarca-ción, abaixo da liña de auga, ou parteonde a auga é pouco profunda, che-gando a tocar na quilla.

Balance do navío É o movemento ondu-latorio do navío no sentido dun bordoao outro, ou sexa no sentido transversalda embarcación, de babor a estribor ouás avesas.

Balandra Embarcación a vela dun só paucon pico e botavara.

Balandro Embarcación maior que a balan-dra dedicada á pesca nas nosas costas.Balandro andoriña Tipo de balandromoi veloz.

Balaustrada Equipamento de apoio ouprotección dos pasaxeiros e tripulantesnos conveses abertos das embarcacións.

Balaústre Soporte vertical da balaustrada,constituída en regra por tubos de aceirofixados no convés polas zapatas, ondese apoian os cabos da balaustrada.

Balde É un recipiente cónico que servepara encher e baleirar as augas da em-barcación.

| 183


Baldear 1.Acción de lavar o convés bo-tando auga cos baldes. 2.Mudar as mer-cadorías dun navío para outro.

Baldeación 1.Refírese á transferencia demercadorías dun navío para outro, po-dendo utilizar ou non embarcacións au-xiliares. 2.Lavado que se executa abordo dos navíos, botando baldes deauga no convés e esfregando co auxiliode vasoiras.

Baleeira 1.Pequena embarcación de proa epopa fina e elevadas utilizada xeral-mente con equipamentos salvavidas po-las súas boas calidades náuticas, mesmoen mar groso; pola súa durabilidade eresistencia; pola facilidade de arruma-ción a bordo; pola facilidade nas súasmanobras, utilizándose poucas persoaspara izala e arriala cando necesario, e fi-nalmente pola relación tamaño-capaci-dade para o transporte de pasaxeiros.2.A barca destinada a auxiliar o labordo barco baleeiro.

BaleeiroNavío de grande porte, común nosmares do Norte, especialmente constru-ído e aparellado para a caza da balea,proibida desde 1986, a pesar do incum-primento de estados como Noruega ouXapón.

Baliza(s) 1.Boias, marcas e outros equipa-mentos de sinalización, que serven dereferencia para a navegación. 2.Son asvigas curvas de madeira ou metal queforman o esqueleto da embarcación. Omesmo que vao ou vau.

Balizador Embarcación especial encar-gada de colocar as balizas, atender aoseu funcionamento, movelas e substi-tuilas cando for preciso.

Balizar 1.Colocar balizas ou vaos. 2.Si-nalar un paso, entrada ou río con boiasou sinais.

BalroaArpeu con fateixa para abordar em-barcacións. Á balroa 1.Sen rumbo fixo.2.Sen xeito.

Balsas Equipamentos ríxidos de pequenoporte utilizados como equipamento sal-vavidas, xeralmente de forma elíptica,construídos en madeira, metal ou goma.

Balso Cabo que se dá a un nó para izar vo-lumes ou se estribar a persoa que tra-balla no costado do navío, nos mastros,etc.

Babor (BB) Lado esquerdo de quen está naembarcación ollando en dirección ápopa. Luz vermella.

Bancadas Son pezas colocadas transver-salmente no interior da embarcación,que serven para os tripulantes e pasa-xeiros se sentaren.

Banco Rexión cuberta a pouca altura polasaugas. Baixío.

Banco cultivado Dise na pesca da zonamarítimo-terrestre ou os fondos dos es-pazos marítimos, sometidos a recolec-ción regulada e a cultivo extensivo enfondo de moluscos ou especies vexetaisque por tal actividade perde a súa ca-racterística de depósito espontáneo.Banco natural Lugar ou zona xeográ-fica onde de forma natural e espontánease concentran especialmente unha ouvarias poboacións de especies mariñas,podendo estar os seus individuos encalquera das súas fases de desenvolve-mento e que poidan ser susceptíbeis deexplotación.

Banco de goberno Banco existente nasembarcacións, onde se senta o mestre.

184 | baldear


Banda Cada unha das metades dun buquecontada a partir do plano vertical quepasa polo centro da quilla na direc-ción proa-popa. (Banda de babor e deestribor).

Bandear Inclinación dunha embarcaciónpara un dos seus bordos, provenientedunha irregular distribución de pesos.

Bandeira amarela Bandeira que, izada nonavío, denuncia que hai epidemia abordo. / Bandeira da embarcaciónBandeira que indica a nacionalidade dopaís onde a embarcación está inscrita,independentemente da orixe da súacarga. Pavillón / Bandeira de chamarxenteBandeira vermella, izada nos bar-cos mercantes, para indicar o recruta-mento de mariñeiros. / Bandeira decombate Bandeira nacional, izada napopa dos barcos de guerra. / Bandeirade contra-sinalBandeira usada por na-cións aliadas a fin de que poidan iden-tificar as embarcacións a distancia. Namariña mercante, a bandeira do porto dedestino obxectiva identificar a embar-cación polos armadores ou signatarios./ Bandeira de cortesía Bandeira do es-tado a onde está aportando un barco fo-ráneo. / Bandeira de matrículaA queindica a provincia marítima en que obarco está rexistrado. Bandeira demorte Bandeira negra, a que era izadapolos navíos piratas. / Bandeira de pa-gamento Bandeira que, cando izada nonavío, indica que o pagamento aos ma-riñeiros está sendo efectuado. / Ban-deira de pedir prático Bandeira axa-drezada, nas cores branca e vermella,izada para solicitar prático/a á entradadun porto. / Bandeira de pólvora Ban-deira vermella que é izada nos navíos

que transportan inflamábeis. /Bandeirade prática ou corentena Bandeira queé izada no alto do trinquete dunha em-barcación, até que se recuperaren destaepidemia. / Bandeira de proaBandeiraque é izada no navío en días festivos. /Bandeira mercante Bandeira nacionalusada polos navíos da mariña mercante./ Bandeira parlamentar Bandeiraizada no mastro do navío que se destinaa parlamentar co inimigo.

Bandeiras de sinalización Conxunto debandeiras, en tecido, en cinco cores:branco, azul, vermello, amarelo e ne-gro, usadas no Código Internacional deSinais. O uso das bandeiras de sinali-zación para transmisión de mensaxesrequire persoal especialmente adestradopara tal e é adoptado sobre todo polasmariñas de guerra. Son 26 bandeiraspara as letras do alfabeto, unha ban-deira-distintivo do código, tres bandei-ras repetidoras de letras e dez bandeiraspara os numerais, do un ao cero.

BañeiraDesígnase así a parte aberta da cu-berta onde se colocan os tripulantes e otemoneiro para o goberno da embarca-ción. O mesmo que pozo.

Barataría Terminoloxía propia do dereitomarítimo. É o crime cometido polo ca-pitán do navío ou súa tripulación, do calresulta dano á carga do navío. É todo ecalquera acto de carácter criminal oucontrario ao cumprimento do deber,practicado polo capitán, no exerciciodas súas funcións, ou pola tripulación,ou por ambos, do cal decorra dano aonavío, á carga ou aos pasaxeiros.

Barbeta á barbeta: dise da embarcaciónfondeada con dúas ancoras, unha a cadabanda.

barbeta | 185


Barca 1.Antiga embarcación de un o dousmastros. 2.Embarcación pequena parapescar ou navegar nos ríos, nas rías ouperto da costa. Bote, Lancha, batel.Barca–Farol Embarcación dotada dunfarol e utilizada como faro, fondeada enlugar perigoso en que, por algún mo-tivo, non é posíbel a construción dunfaro definitivo.

Barcada 1.Carga transportada por unhabarca. 2.Cada unha das viaxes feitaspor unha barca.

Barcaxe 1.Cantidade paga por pasar nunhabarca dun lado a outro do río, ría oulago. 2.Aluguer dun barco.

Barcaza 1.Embarcación para os servizosauxiliares de navegación, transportedunha embarcación a outra, para te-rra,… 2.Barca grande. Batelón. Bar-caza lash: O mesmo que batea. Deno-mínase así a unha embarcación, senpropulsión, de forma rectangular, confondo chato e modular, utilizada nosservizos de reunión de cargas diversasnun só volume. A utilización desta em-barcación permite, tamén, diminuír oscustos de embarque e desembarque dasmercadorías, reducindo, así, o tempode espera do navío no porto.

Barco Ten o mesmo significado de Em-barcación, ou sexa, calquera constru-ción feita en materiais apropiados demodo a flotar e destinada a transportarpola auga persoas e obxectos. Barcosalvavidas Embarcación que serve parasalvar os náufragos. Algunhas destasembarcacións teñen a propiedade devoltar automaticamente á posición na-tural, no caso de viraren. Barco-farolTipo de embarcación que fica flotandono porto ou perto da marxe cun farol

aceso, a fin de guiar os navíos que apor-ten durante a noite.

Barloventear Dirixir a embarcación con-tra o vento.

Barlovento ou Barlavento Dirección, lu-gar do espazo ou lado da embarcaciónde onde sopra o vento. A abreviaturausual é BV.

Barómetro Instrumento que serve paramedir a presión atmosférica.

Barosánemo Instrumento para medir aforza da impulsión do vento.

Barqueira/o Aquel que goberna ou posúeun barco, para transportar pasaxeiros ecarga.

Barraganete Apoio vertical da amuradacolocado sobre a cuberta como prolon-gación da caderna.

Batea 1.Plataforma de madeira ancoradano mar que ten cabos pendurados enque se crían moluscos. Viveiro de me-xillóns. 2.Embarcación de fondo planocomo a gabarra ou a barcaza lash.

Batel Embarcación pequena sen quilla.Barca.

Batelón Son embarcacións robustas, cons-truídas en madeira ou en aceiro confondo chato, empregadas para desem-barque ou transbordo de carga nos por-tos. Gabarra.

Bauprés Pau que sae da proa da nave e queserve para suxeitar os estais do trin-quete. O mesmo que Gurupés ou Ga-rupa.

Beizo Componente do escobén; parte quesae do convés, feito en chapa de aceiroou fundido.

Bengala Lume artificial que bota claridademoi viva de diversas cores, utilizadapara pedir auxilio.

186 | barca


Bens de dominio público marítimo-te-rrestre Son bens de dominio públicomarítimo terrestre a ribeira do mar e dasrías que inclúe a zona marítimo-terrestre,o mar territorial, as augas interiores coseu leito e subsolo, e os recursos naturaisda zona económica e a plataforma con-tinental, todos eles definidos e reguladospola súa lexislación específica.

Bicheiro Hasta longa cun gancho e pontanun dos extremos; serve nas embarca-cións menores para as faenas de atraquee desatraque, tomar obxectos da auga,pescar (polbos ou congros), etc.

Bigotas Peza de poleame fixo. É unha es-pecie de moitón chato sen roldana e cunfuro, por onde pasa o colledor das velas.

Bita Termo usado case sempre no plural,que designa unha peza de madeira ouferro, en forma de cruz, debaixo do cas-telo de proa do navío, que serve para fi-xar a amarra da áncora. Por extensión,os postes de metal que hai no peiraopara amarrar as bozas e cadeas. Omesmo que Amarradoira.

BitácoraArmario ou caixa de madeira oulatón, xeralmente de forma cilíndrica,fixa na cuberta por diante da roda ou dacana do temón e na que vai montada aagulla náutica e os correctores dos des-víos desta. Compás.

Bitola Diámetro ou grosura dun cabo ouestropo.

Biturón Saco de rede para pescar.Blinquer Lámpada ou conxunto delas co-

nectadas a unha chave de telégrafo, eque se utiliza para enviar mensaxes pormedio de escintileos luminosos empre-gando o código morse.

Boca Refire a largura da sección trans-versal dunha embarcación. Se non se

fai referencia á sección en que foi to-mada, significa a maior largura docasco e, por iso mesmo, é a medida dasección mestra. Manga. Boca MáximaÉ a maior largura do casco medido en-tre as superficies externas do forro ex-terior, ou sexa, é a largura externa má-xima da embarcación. Boca MoldadaÉ a maior largura do casco medido en-tre as faces exteriores da carena, ex-cluíndo a espesura do forro exterior, ousexa, é a largura interna máxima, aboca máxima menos a espesura dochapeado do casco.

Bochechas ou Amuras Partes curvas docostado dun e outro bordo, próximas áproa.

Bodega 1.Espazo interior ou oco dos bu-ques, desde o convés máis baixo até aquilla ou o duplo-fondo, se houber.2.Nos navíos mercantes son grandesespazos estancos situados entre o du-plo-fondo e unha cuberta, destinadospara a carga.

Boeira 1.É un orificio feito no costado,próximo da quilla, para tirar a auga daembarcación. 2.A primeira e últimarede que se deita ao mar na arte depesca que levan os barcos de motor.

Boiar Aboiar, flotar.Boias Flotadores de forma cilíndrica, esfé-

rica, cónica, etc., utilizadas para diver-sas finalidades, balizamento, marcaxedo lugar da áncora entre outros. Boiassalvavidas, son equipamentos salvavi-das, utilizadas para o salvamento dunhaúnica persoa.

Bolardo Amarradoira.Bolboretas ou Escuadros Pedazos de

chapa en forma de escuadro, que servende ligazón de dous perfís, dúas pezas

bolboretas/escuadros | 187


calquera, ou dúas superficies que fanángulo entre si.

Bolina, Bolinar navegar chegado aovento, ou sexa, próximo da direccióndo vento. Á bolina Dise en vela da na-vegación efectiva nun ángulo apertadocoa dirección do vento. Tamén cha-mada: para gañar barlovento, para ovento ou bordexar.

Bolinas 1.Cabos que serven para tensarcara a proa a relinga de barloventodunha vela, para que reciba mellor ovento. 2.Sonda ou corda cun peso noextremo para medir a profundidade dasaugas. 3.Prancha que se mergulla naauga para soster a embarcación candose navega zigzagueando ou borde-xando. 4.Chapa plana e resistente, co-locada verticalmente por baixo da qui-lla, nas embarcacións de vela, parareducir a inclinación e o abatementodo barco cando navega á vela.

Boom Jack o mesmo que burro.Borda Límite superior do costado que ter-

mina na altura do convés. Borda falsaLímite superior do costado cando este seprolonga un pouco por riba do convés.

Bordexar Navegar virando de bordo ourumbo con algunha frecuencia seguindoo vento favorábel.

Bordo 1.O lado ou costado dunha naveconsiderado exteriormente desde a su-perfície da auga até a borda. 2.Rumbodo navío. Cada un dos rumbos que se-gue o barco á vela cando ven o vento deproa. 3.O interior do navío. A bordodentro da nave. / de alto bordo degrande tonelaxe. / Bordo libre Distan-cia vertical da superficie da auga aopavimento principal, medida en cal-quera punto do navío no costado.

Bordos Son os lados da embarcación. Aspartes simétricas en que se divide uncasco polo plano diametral. A parte dadereita chámase (EB) estribor; a parteda esquerda chámase (BB) babor.

Bóreas o vento do Norte.Bote Embarcación auxiliar de pequeno ta-

maño que xeralmente se propulsa aremo, aínda que pode dispor de vela eaté un pequeno motor fóra borda, queson utilizadas como equipamentos sal-vavidas e para servizos leves no porto.Bote de socorro son embarcaciónspara o apoio das accións de salvamentono mar. Os navíos ro-ro de pasaxeirosson equipados con botes de salvamentorápidas.

Botalós Paus con ferros de tres bicos paravarios servizos a bordo.

Botavara Vara que prende a caranguexaapoiada ao mastro. Espicha.

Bourel Boia composta de moitas cortizasunidas que manteñen as redes flotando.

Boxar Inflar o vento as velas do barco.Boxo 1.Parte da carena, formada polo con-

torno de transición entre a parte casehorizontal, ou fondo do navío, e súaparte case vertical; parte máis redondae chea do costado do navío; 2.Conve-xidade ou barriga que forma a vela polaacción do vento.

Bou 1.Procedemento de pesca que con-siste en arrastrar entre dúas barcas unharede polo fondo do mar próximo ácosta.2.Barco utilizado para esta pesca.

Boza É un cabo fixo no ollal da proa e queserve para amarrar a embarcación. Ocabo está fixado por un extremo en ar-gola da amurada, costado ou cuberta, eco outro extremo se amarra, por mediodalgunhas voltas, a outro cabo do que se

188 | bolboretas/escuadros


está a puxar nunha manobra, para quenon se escorra mentres se amarra ou sefai outra operación. Bozas de Amarrateñen como función aguantar a amarraco navío fondeado ou cando a áncora es-tiver no escobén, entre outras situacións.

Bracear Puxar dos brazos por unha ou ou-tra banda para situar as vergas no planoou dirección conveniente, segundo oángulo que teñan que formar coa dovento.

Bragueiro Cabo que suxeita o cañón áamurada.

Brandal, Brandais Son cabos fixos queserven para aguantar os mastros e mas-tareus de babor a estribor (transversal-mente) a un dos costados do barco.

BrazaAntiga medida de lonxitude. Era so-bretodo usada para as amarras e as liñasde prumo. A braza marítima entre nóstiña 8 palmos, cerca de 1,76 m. A quehoxe aínda se usa ten dúas iardas, ousexa cerca de 1,83 m.

Brazo 1.É a parte curva do vau que liga acaderna e apostura. 2.Cabo ou cordaque na dorna baixa da parte anterior daverga á inferior da borda, para que avela reciba mellor o vento.

Brazola (da escotilla) Chapa de aceiro quecontorna a boca da bodega onde asentaa escotilla.

Brazos Son cabos de laborar, un en cadaextremidade das vergas redondas, queserven para bracealas para avante, oupara popa.

Breu Betume artificial que se emprega nocalafetamento dos buques para prote-xelos da intemperie.

Briol, Briois Son cabos de laborar, queserven para pechar as relingas das velasde cruz para facilitar a operación de fe-

rralas, ou para cargas as esteiras dasvelas redondas até a testa ou gurutil.

Brisa nome que os mariñeiros dan ao ventofresco e brando.

Broma Moluscos que fican adheridos aocasco dunha embarcación ou buque,causando destrozos nos cascos de ma-deira.

Buceta Pequena embarcación de remo evela, moi utilizada nos portos galegos,cuxa popa é igual que a proa.

Bucina 1.Aparello que produce un son coque se dá un sinal de aviso ou presenza,por exemplo en caso de neboeiro. / Bu-cina ou Gaiteira: Tubo por onde pasa aamarra, do convés para o paiol da ama-rra. É xeralmente de aceiro baleirado, desección circular, un para cada amarra,con diámetro igual a 7 ou 8 veces a bi-tola da amarra. Cando posúe roldanasleva o nome de tamanca. 2.Buraco poronde sae o eixo do motor nos barcos.

Buque 1.Buque, barco ou embarcación é onome que se dá a todo vaso flotanteque serve para sucar as augas. 2.Todanave apta para a navegación marítima etodo artefacto flotante no mar, do tipoque sexa. / Buque cisterna para gaseslicuados Un buque mercante constru-ído para o transporte a granel de gaseslicuados e que se utilice para a devan-dita finalidade. / Buque cisterna paraprodutos químicoUn buque mercanteconstruído para o transporte a granel deprodutos químicos líquidos e que seutilice para dita finalidade. / Buque ci-vil Calquera embarcación, plataformaou artefacto flotante, con ou sen des-prazamento, apto para a navegación enon afecto ao servizo da defensa. Ade-mais do definido anteriormente, consi-

buque| 189


deraranse tamén buques civís aquelesartefactos flotantes sen propulsión que,non sendo construídos coa misión es-pecífica de navegar, foran feitos paraseren remolcados ou para ficaren anco-rados. / Buque de carga Todo buquemercante que non sexa buque de pasaxenin buque para servizos de porto. / Bu-que de pasaxe Aqueles buques mer-cantes que transporten máis de docepasaxeiros. / Buque de pesca Todo bu-que equipado ou utilizado para os efec-tos comerciais para a captura de peixesou outros recursos vivos do mar. / Bu-que de pesca fresca O buque de pescaque careza da capacidade de conxela-ción dos recursos extraidos. / Buque depropulsión mecánica Todo buque mo-vido por unha máquina. / Buque de re-creo Todo buque proxectado e desti-nado a fins recreativos ou deportivos,con ou sen ánimo de lucro. / Buque devela Todo buque que utiliza principal-mente a vela para o seu desprazamento,aínda cando, posuíndo maquinaria pro-pulsora, non a estea utilizando. / Buqueou navío-escola É un navío especial-mente construído en estaleiro propio, depreferencia militar, moitas veces sendounha réplica histórica e melloradadunha nave antiga, que brillou en com-bate nunha parte da historia naval; cuxaprincipal función é propiciar instruciónde mariñaría, combate e náutica, paraaspirantes a oficiais das diversas aca-demias ou escolas militares de Mariña/ Buque factoría O buque a bordo docal os produtos pesqueiros son someti-dos a unha ou varias das seguintes ope-racións seguidas de envasado fileteado,corte en toros, pelado, picado, conxe-

lación e transformación. / Buque his-tórico ou de época Toda clase de bu-ques históricos e as súas réplicas, in-cluídas as deseñadas para fomentar epromover os oficios tradicionais e anáutica, que serven como monumen-tos culturais vivos, gobernados con-forme aos principios tradicionais danáutica e a técnica. / Buque mercanteTodo buque civil utilizado para a nave-gación cun propósito mercantil, exclu-ídos os dedicados á pesca. / Buquepara servizos de porto Remolcadores,lanchas, gabarras, dragas e demais bu-ques ou embarcacións dedicados a pres-tar servizos de porto, de salvamento ououtros servizos auxiliares á navegación./ Buque sen desprazamento Buque oréxime operacional normal do cal secaracteriza por que o seu peso non estásustentado total ou predominantementepor forzas hidrostáticas. / Buque sengoberno Todo buque que por calqueracircunstancia excepcional é incapaz demanobrar na forma esixida regulamen-tariamente. / Buque tanque químicoBuque de carga construído ou adaptadopara o transporte a granel de calquerados produtos líquidos citados expresa-mente no Código CIQ. / Buque Ró-Ró (Roll On-Roll off) Son grandes na-víos para transporte de viaxantes ecargas de grande tonelaxe.

Burro Cabo ou peza que impede a retrancade subir.

Buxa Vela de estai que non supera o mas-tro para popa.

Buxarrona 1.Vela triangular envergada aproa. 2.Mastareu que se segue ao bau-prés ou gurupés. O mesmo que Foque.

190 | buque


C (CHARLIE) ( - . - . ) C Símbolo desig-nado Charlie. Letra do alfabeto que oCódigo Internacional de Sinais fai re-presentar nunha bandeira cadrada atra-vesada por cinco faixas horizontais nascores branca, azul e vermella. Izadailladamente ten o seguinte significado:“Si”, ou “Grupo que procede debe serentendido en sentido afirmativo”.

Cabecear 1.Acto ou efecto da embarcaciónentrar debaixo do vento, batendo a vela,sen poder gobernarse. 2.Desviar a proana dirección da corrente.

Cabedelo Pequeno cabo ou cabezo de areaque se forma xunto á foz dos ríos e pro-lóngase en dirección ao mar. Insuela.

Cabezada Afundimento da proa na auga,resultante do balance da embarcaciónno sentido de popa e proa. Topetada.

Cabezo, Cabezos Columnas de ferro, depequena altura, montadas aos pares ecolocadas xeralmente xunto a amuradaou ás balaustradas; serven para darsevolta ás espías ou aos cabos de remol-que. Tamén se lles chama Bispos.

Cabo 1.Calquera corda utilizada a bordodunha embarcación. Os cabos, de modoxeral, poden ser clasificadas segundo amateria-prima de que son confecciona-dos. 2.Dirección da proa do navío enmovemento. 3.Punto de terra que se in-terna no mar.

Cabo da amura Cabo groso empregadopara amarrar os navíos ao ancoradoiroou levalos a remolque. /Cabo de piñasCada un dos cabos fixos por chicotesnas amuras dos navíos e que servenpara suspender as embarcacións aolongo do costado. / Cabo de portalónCabo enfiado en baluartes de metal eque serve para sustentar as escadas deportalón. / Cabo de vaivén Cabo queos navíos pasan por sitios perigosos eserve de guía aos mariñeiros e pasa-xeiros. / Cabo fixo Cabo de aparellaxedo navío e que sustenta a mastreación./Cabo solteiro Cabo de navío que nonten aplicación especial, podendo serempregado en calquera necesidade.

Cabo submarino Cabo utilizado nas trans-misións telegráficas ou telefónicas, co-locado nos ríos e no océano.

CabotaxeNavegación de cabotaxe, é a na-vegación mercante feita de porto aporto ao longo da costa marítima, ou enáreas marítimas limitadas. Debido aosaccidentes xeográficos propios dacosta, a cabotaxe é considerada máisperigosa que a navegación en alto mar.

CábreaEmbarcación flotante ou puntón so-bre o cal existe montado un aparello demanobras de pesos. E utilizada para em-barcar ou desembarcar grandes pesos sennecesidade de atracar o navío ao peirao;

| 191


para transportar grandes pesos a peque-nas distancias; para retirar do fondo domar obxectos pesados ou embarcaciónssubmerxidas. Pode ser de dous tipos, conpropulsión e sen propulsión.

Cabrestante aparello instalado no convésmontado sobre un eixo vertical, ope-rado á man, motor ou ambos, que servepara a manobra de lanzar ou levantaráncora, izar as embarcacións de bordoou para carga e descarga de vultos.

Cabrestos Son cabos fixos á roda de proae ao bauprés, paus de buxarrona e xiba,que serven para os aguantar no sentidoda proa á popa.

Cabuchete de proa Compartimento es-treito de navío menor. Piquiño.

Cachola 1.Parte superior do leme onde en-caixa a cana do leme. 2.Defensa de paude navío que se coloca acuñada por ondese asenta, para evitar a entrada de auga.

Cadaste Peza semellante á roda de proa noprolongamento da quilla, e que pechana popa o esqueleto do navío. Constitúea parte externa do navío cara popa e nelse prende o eixo do leme. Codaste.

Cadernas ou Cavernas Pezas curvas quese fixan na quilla en dirección perpen-dicular a ela e que serven para dar formaao casco e soster o chapeado exterior.

Cadernal, Cadernais Poleame de laborarconstituído dunha caixa achatada de ma-deira ou metal, con dúas ou máis fendasno sentido lonxitudinal, en cada unhadelas hai unha roldana móbel en tornodun eixo común. O mesmo que moitón.

Caderno de embarque Documento reco-ñecido internacionalmente que acre-dita formación náutica e/ou pesqueirado seu/súa propietaria. Admitido en to-dos os portos nacionais e internacio-

nais, serve como carné de identidadedo mariñeiro/a, polo que é un docu-mento persoal e intransmisíbel que haique portar en terra. Contén o nome dobuque no que está enrolado, así comoa súa vida laboral. O mesmo que Li-breta de Navegación.

Cadoira Buraco no fondo da lancha paradesaugar. Tamén é a tampa coa que secobre ese buraco.

Caemento 1.Desvío do rumbo orixinal daembarcación e adopción dun anda-mento lateral, forzado por condiciónsdo vento ou da corrente. 2.Inclinaciónpara a popa do mastro, cadaste, etc.

CaerAbrandar o vento ou o mar.Caer á réNavegar en sentido contrario ao se-guido normalmente. Caer a un bordoPór rumbo a babor ou estribor por unperíodo máis ou menos longo.Caer encalma Dise así, cando se ten que en-frentar unha calmaría. Caer sobreAc-ción de ter o barco arrastrado, por errode manobra ou polas condicións dotempo e do mar.

Cala Cabos con que se botan ao mar a xá-vega e os boliches dos que puxan osmariñeiros até tiraren o copo coa rede.Conxunto dos boureis do xeito que seatan a unha corda de esparto, a sineira,e que se prenden a un cabo dobre. 3.Pe-quena enseada entre rochedos.

Calado(d) 1.A distancia vertical medidadesde a liña de quilla a media altura atéa flotación que se considere. 2.É a partedo casco do navío mergullada na auga.Áchase medindo a distancia verticalentre a superficie da auga e a parte máisbaixa do navío naquele punto. En xeral,nos navíos, á altura da roda de proa ouno cadaste, encóntrase unha escala de

192 | cábrea


calado: graduación numérica escritanos costados das embarcacións (a proa,a popa, a babor e a estribor), para a lec-tura dos calados. Esa escala comeza(número cero) na liña do fondo da qui-lla e é expresada en metros con aproxi-mación de 0,5 dm, ou en pés ingleses,con aproximación de 0,5 pés, que in-dica o calado do navío, que depende dopeso da carga e dos outros itens trans-portados polo navío e da densidade daauga, variando esta última coa salini-dade e a temperatura. A liña do caladodenomínase, tamén, tirante de auga.Calado a media-nau É o calado me-dido na sección a media-nau, isto é, amedia lonxitude entre as perpendicula-res. Nin sempre corresponde ao caladomedio que é a media aritmética dos ca-lados medidos sobre as perpendicularesa proa e a popa. Calado máximo Me-dida do calado da embarcación en con-dicións de desprazamento a plenacarga. O calado máximo co cal unhaembarcación pode operar con segu-ranza depende das condicións de den-sidade da auga e do clima da rexiónonde navega. Verifícase o calado má-ximo das embarcacións a través de mar-cas dispostas no casco, chamadas‘marca de borda libre’ (ou disco dePlimsoll), que indican os calados má-ximos permitidos en diversas condi-cións de salinidade da auga e do clima.Calado medio Media aritmética entreas medidas de calado de proa e de popa./ Calado mínimo Medida do caladoen condicións de desprazamento leve,ou sexa: embarcación equipada, maissen carga, tripulantes etc. O mesmo quecalado leve. Calado moldado: é aquel

calado que se refire á liña da base mol-dada do casco. É utilizado no cálculodos desprazamentos e para as consultasás curvas hidrostáticas da embarcación.

CaladorMariñeiro que deita a rede no mare recolle os cabos das redes.

Caladoiro de pesca Área xeográfica su-xeita a medidas de xestión ou conser-vación singulares, baseándose en crite-rios biolóxicos. caladoiro nacionalÁrea xeográfica da costa que delimitaas augas marítimas dun país e normal-mente baixo a súa xuridición.

CaladuraActo de botar o aparello no mar.Calafate 1.Persoa que calafeta os navíos.

2.Carpinteiro de ribeira.CalafetarTapar os buracos, fendas, xuntas,

etc. dun navío con estopa e alcatránpara que non entre auga.

Calar 1.Acto ou efecto de o navío encon-trar profundidade. 2.Arriar os mastrosou vergas dunha embarcación.

Calar augaDemandar certa altura de augaque permita á embarcación flotar. Cal-maría Cesación completa dos ventosou do movemento das ondas.

Cámara 1.Conxunto dos compartimentosdun navío de guerra onde se aloxan seucomandante ou comandantes de forzanaval. Camarote. 2.Sección, a bordodun navío mercante, encargada do ser-vizo de intendencia e hotelaría. Cámarason determinados compartimentos abordo. Compartimento no cal traballa,usualmente, o oficial de servizo nasmáquinas e que dispón de alarmas, in-dicadores e doutros medios de comuni-cación, que permiten a aquel oficial su-pervisar o funcionamento das máquinase transmitir ordes ao persoal encargadode operalas. Cámara de navegación

cámara | 193


Compartimento onde son instalados al-gúns instrumentos de navegación e gar-dadas as cartas náuticas. É nel queopera o encargado de navegación donavío. Cámara de radio Comparti-mento onde son instalados os recepto-res, transmisores, transceptores e de-mais equipamentos destinados aoservizo de comunicación do navío. Omesmo que estación-radio.

Cámara de descompresión Cámara hi-perbárica de dous ou máis comparti-mentos, utilizada para realizar ou com-pletar períodos de descompresión ensuperficie, ou ben realizar recompre-sións formando parte de operacións demergullo.

Camarote Cuartos destinados a aloxarenos tripulantes ou pasaxeiros dun navío.

Cambar 1.Pegar a vela ao pau. 2.Mudar orumbo para o lado onde a corrente é me-nos forte deixando o vento pola popa.3.Coser os boureis á rede de pesca.

Campá húmida Dispositivo somerxíbel,unido á superficie por un cabo, que levaunha burbulla de mestura respiratoriaque permite manter parte do corpo domergullador en seco e constitúe unabrigo nas paradas de descompresión.Débese poder enviar subministraciónde mestura xeral desde superficie e dis-por dun reservorio desta no artefacto.Debe ter comunicacións, sistemas decontrol da porcentaxe de osíxeno naburbulla e dos parámetros que afectanos mergulladores/as. Disporá dun sis-tema de baleirado de auga da burbulla.

Campaña Tempo de duración desde a sa-ída até a volta dun barco de pesca noporto.Campaña de pesca experimen-tal Toda operación de pesca con fins

comerciais efectuada nunha zona marí-tima concreta ou sobre unhas especiesdeterminadas co propósito de avaliar arendibilidade dunha explotación regulare duradeira dos recursos pesqueiros,mediante técnicas ou artes de pesca ouen zonas ou sobre especies que teñan uncarácter innovador.

Cana ou barra do Leme É unha especiede panca que serve para movimentar oleme para babor ou estribor.

Canal 1.Parte navegábel da vía marítima oua pasaxe estreita, cavada por procesonatural ou artificial, separando dous tro-zos de costa, illas, rochedos, etc., conlargura aínda suficiente para permitir anavegación. 2.Porción de auga entredúas terras, unindo dous mares; estreito;brazo de mar ou de río, por medio do calas augas son desviadas para serviren atraballos industriais ou agrícolas.

Canal de acceso Canal que une o alto marcoas instalacións portuarias, podendoser natural ou artificial e dotado de pro-fundidade adecuada alén da debida si-nalización, co obxectivo de dar accesodas embarcacións ao porto.

Canle Sitio angosto por onde segue o fíoda corrente. A porción de mar entredúas terras. Canal.

Canoa Son pequenas embarcacións leves aremo, de formas finas con popa chan-frada, utilizada para servizos leves noporto.

Capa Disposición do navío cara proa quese usa no mar nos días de moito ventoe temporais. Capear o temporal Pór obarco de capa durante un temporal.

Capelo É a parte superior da roda de proa.Capitán 1.Persoa que exerce o mando dun

barco ou dun remolcador que transporte

194 | cámara


unha embarcación non tripulada, asícomo calquera outra persoa, que nonsexa o práctico, ao cargo da cal estea aembarcación. 2.Persoa que ostenta omando dun buque, en virtude da corres-pondente titulación profesional. capitánmarítimo O titular da capitanía marí-tima en cuxo ámbito de actuación teñalugar a celebración das concentraciónsconmemorativas e as probas náuticas,de conformidade co previsto na norma-tiva reguladora dos citados órganos.

Captura por unidade de esforzo Dise napesca da cantidade de pesca expresadaen número ou peso realizada por unhaunidade de esforzo pesqueiro en cal-quera das súas acepcións. captura to-tal permisíbel: Captura total de pescaautorizada a extraer dunha unidade depoboación e zona específica por untempo dado. O mesmo que TAC (Totaladmisíbel de capturas).

Características dun buque Son os datosprincipais do buque, entre os que cabesubliñar as dimensións (desprazamentoen toneladas, lonxitude fóra-a-fóra oueslora, boca, calado e altura do mastroprincipal); propulsión: velame (arma-zón, cantidade, tipo de velas e superfi-cie en m2 destas) e /ou motor (tipo domotor e potencia do mesmo); tripula-ción (mariñaría, tripulantes e/ou pasa-xeiros que hai ou caben no barco).

Caranguexas Son vergonteas móbeis queexisten a bordo dos navíos ou embar-cacións, cuxas armazóns posúan velaslatinas cadrangulares e onde enverga ográtil de vela (face superior da vela). Ascaranguexas divídense en boca (extre-midade que encosta aos mastros) e pe-nol (extremidade oposta á boca).

Caravela Pequena embarcación, lixeira eveloz, de catro mastros e velas latinas.

Carena 1.Carena é un termo empregadomoitas veces en lugar de obras vivas,mais significa con máis propiedade orevestimento do casco nas obras vivas.A superficie da carena sumada a super-ficie do costado, representa a área totalda superficie do casco. 2.Arranxo docasco dunha embarcación. 3.Quilla.

Cargadoiros marítimos Son aqueles noscales a carga e descarga dos buques-tanque e barcazas se realiza en mollesdebidamente acondicionados denomi-nados petrolíferos, ou en peiraos, fon-deadoiros e boias.

Cargueiro Navío que somente transportamercadorías. Graneleiro.

Carlinga 1.Peza de madeira na que asentao mastro grande. 2.Sobrequilla. Partesobreposta á quilla onde se aloxa a me-cha do pé do mastro.

Carneirada Conxunto de pequenas ondasespumantes.

Carneiros Cada unha das ondas dunha car-neirada.

Carpintaría de ribeiraOficio especializadona construción e reparación de embarca-cións para a pesca no mar ou nos ríos.Ase os carpinteiros traballan á beira do marou do río, onde dispoñen dun obradoiro edun amplo terreo para usaren como vara-doiro. Antigamente, realizábase todo oproceso construtivo: comprábase a ma-deira, serrábase, curábase, e despois se ar-maba o barco peza a peza, facendo casco,paus, áncoras e aparellos de todo o tipo.Produto da súa creación orixinal son em-barcacións tradicionais como a gamela, adorna, a chalana, o bote polbeiro de Bueuou a lancha xeiteira.

carpintaría de ribeira | 195


Carta piloto Carta que contén informa-cións meteorolóxicas, réxime de co-rrentes marítimas e ventos nas diversasépocas do ano.

Cartas de navegación Mapas náuticos.Cartografía náutica Aquela especifica-

mente deseñada e destinada para satis-facer os requirimentos e prescricións danavegación marítima, representandoprofundidades, tipos de fondos, confi-guración e características da costa, peri-gos, obstrucións, zonas regulamentadas,balizamentos e axudas á navegación.

Casco 1.Esqueleto dun navío. 2.É o corpodo navío sen mastreación, nen apare-llos accesorios ou calquera outroarranxo. A súa principal característicade forma é ter un plano de simetría(plano diametral) que se imaxina pasarpolo eixo da quilla.

Castañas Son pezas fixas nas escoas, po-suíndo uns entalles onde asentan ospaus de voga.

Castelo Parte elevada do navío que recibeo nome de castelo de Proa, Popa (a tol-dilla ou tombadillo) ou de Media Nau,conforme o punto no que se encontra.

Catarina ou catrina Especie de moitónqueten só unha roldana. Son de ferro e moiempregadas nas extremidades dos pausde carga.

Catita Pequena vela latina cadrangular quese iza nun mastro curto situado ben ápopa de certas embarcacións (chalupa,iole,...).

Catraia Barco pequeno tripulado por unmariñeiro só, normalmente empregadopara a pesca con espinel (varios anzoispresos na mesma liña).

Caturrar É o movimento do navío no sen-tido de proa para popa, ou sexa no sen-

tido lonxitudinal da embarcación. É ta-mén chamado arfaxe, arrandeo,...

Caverna 1.É a parte dun vao que encosta áquilla e termina onde comeza o boxo daembarcación. 2.O mesmo que Caderna.

Cavername É o conxunto de pezas quedan forma ao casco da embarcación,quilla, sobrequilla, vaos, longarinas,roda de proa, cadernas, etc. exceptuán-dose o taboado nos navíos construídosen madeira ou o chapeado nos navíosconstruídos en aceiro. É o esqueleto ouosada do navío.

Cavilla Hasta de ferro ou madeira queserve para fixar cabos. Caravilla.

Caza-minas Tipo de barco aparellado paralocalizar e retirar minas submarinas. Omesmo que navío-varredor.

CazarApertar as escotas para puxar as ve-las o máis posíbel para o eixo lonxitu-dinal. O mesmo que cobrar. Caza! Vozde mando para que os mariñeiros atenas escotas da vela que se pretende cazar.

Cazuletes Peza da dorna por medio da quese amarra un dos moitóns ou cardernaisda proa a unha argola de ferro chamadaestribeira.

Cazulos Son pezas de poleame fixo cun oudous furados que son empregados paradar a dirección aos cabos da manobradas velas.

Cear Remar en sentido contrario para re-troceder.

Ceavoga Manobra para virar en redondounha embarcación.

Cebadeira Antiga vela cadrangular queenvergaba na verga do mesmo nomepor baixo do bauprés.

Cebar as augas Incorporar as augas mate-rias que poidan constituír un alimentopara os peixes, ou a fauna acuática en

196 | carta piloto


xeral, co fin de atraelos ou agrupalos endeterminada área.

Céfiro Vento suave e fresco de Oeste.Cénit Punto, en calquera lugar da Terra,

onde a vertical prolongada por riba doobservador, vai aparentemente, encon-trar a esfera celeste.

Censo Nacional de Caza e Pesca Inven-tario nacional que incluirá en todo casoos datos relativos á distribución xeo-gráfica das especies de caza e pesca, otamaño das súas poboacións e o vo-lume de capturas, así como ás súas res-pectivas tendencias.

Centro de acuicultura Todo tipo de insta-lacións nas que se manteñan vivas es-pecies que habiten ou poidan habitarnas augas continentais, así como os seusovos ou gametos, con fins de produ-ción, comercialización ou consumo, enas que se faga uso das augas continen-tais tanto mediante captación coma me-diante vertedura de efluentes líquidos.

Centro de carena, de impulsión, ou devolume (CC) É o centro de gravidadedo volume da auga desprazado por unnavío. É o punto de aplicación da forzade impulsión. Cando o navío estiveraprumado este punto encóntrase naliña definida pola intersección doplano diametral co plano transversalda embarcación. O centro de carenaestará nun punto desta liña, sempreabaixo da liña de auga. Centro de flo-tación (CF) É o centro de gravidade daárea de flotación dun navío. Para cadaárea de flotación dun navío, defínese oseu centro de flotación. Centro degravidade (CG) Segundo define a me-cánica, centro de gravidade é o puntode aplicación da resultante de todos

os pesos dun corpo calquera. Así, asuma dos momentos de todos os pesosen relación a calquera eixo que pasepor el é igual a cero. Nunha embarca-ción, cando os pesos propios ou enga-didos desta estiveren distribuídosigualmente, nas dúas metades simétri-cas do navío definidas polo seu planodiametral, o centro de gravidade de-berá estar nun punto deste plano. Casoos pesos da mesma embarcación ta-mén estean simetricamente dispostos,ao longo da súa lonxitude, o centro degravidade deberá estar no plano dasección a media-nau. Así sendo, teó-rica ou idealmente o centro de gravi-dade deberá estar colocado na inter-sección do plano diametral co plano dasección de media-nau. A altura en quese encontra este punto depende do pro-xecto de cada navío e na distribucióne movimentación das cargas a bordo.

Centro de descarga de pesca Instalaciónfixa ou desmontábel onde se realizan asdescargas e desde onde se trasladan asespecies aos centros de venda, despoisde se efectuaren os controis oportunos.Centro de expedición de pesca Esta-blecemento dotado dos medios nece-sarios no que se reciben, acondicionan,lavan, clasifican e envasan especies ma-riñas nas condicións sanitarias estabe-lecidas oficialmente para a súa comer-cialización e consumo.

Centro de investigación de cultivos ma-riños Estabelecemento destinado ex-clusivamente ao desenvolvemento dainvestigación podendo versar esta totalou parcialmente sobre as actividadespropias da acuicultura mariña.

centro de investigación de cultivos mariños | 197


CepoBarra perpendicular á hasta que se se-gura no extremo da áncora e que evitaque esta se deite por completo no fondo,antes de uñar.

Cero hidrográfico É o plano de referenciaa partir do cal se define a Altura da Ma-rea e tamén para a contaxe das sondasindicadas nas cartas. Variábel xeografi-camente, normalmente é definido polonivel da máis baixa das baixamares re-xistradas durante un dado período deobservación maregráfica.

Certificado de embarqueDocumento ex-pedido polo capitán do buque que acre-dita o embarque dun/dunha tripulante.Certificado de especialidadeA habili-tación realizada por unha administra-ción marítima conforme ás disposiciónsinternacionais ou nacionais, que facultaá persoa titular para desempeñar deter-minadas funcións e especialidades pre-vistas neste, de acordo co tipo de buquee responsabilidade a bordo.Certificadode rexistro-permiso de navegaciónDocumento integrado, expedido polaAdministración marítima española, queacredita a inscrición da embarcación noRexistro de matrícula de buques. O per-miso de navegación é o documento quesubstitúe a licenza de navegación e quedeben levar todas as embarcacións, deacordo co estabelecido por real decreto.Neste documento figurarán as caracte-rísticas principais da embarcación e osdatos do seu propietario e será exixiblepara as embarcacións sen tripulaciónprofesional. As embarcacións con tri-pulación profesional usarán o modelooficial de rol que lles corresponda deacordo co previsto no Regulamentoaprobado sobre despacho de buques.

Cesto da gabia Plataforma asentada nosvaos dos mastros para espallar os cabosda mastreación. Cesto do xoaneteCesto asentado no xoanete grande(mastro grande).

Champiñón ou cogomelo Áncora sencepo que en vez de brazos ten unha ca-lota esférica na extremidade da hasta. Éusada en amarres fixos.

Chaveta Calquer peza que serve para pren-der unha cavilla ou caravilla.

Chicote 1.Cabo con que se amarra algo.2.Extremidade dos cabos ou das cordas.Chicote de risón o primeiro que selarga na arte do xeito. Chicote da cuaaquel con que se suxeita á proa dobarco o aparello do xeito.

Chirlos-mirlos Chíos ou ruídos leves dasondas do mar que se desfán no areal enborbullas.

Chubasqueiro Impermeábel que se utilizaen borrasca.

ChumaceiraArco de bronce ou ferro gal-vanizado que teñen os botes de bancadasinxela na borda, onde está o punto deapoio ou onde descansa o remo, ou oeixo da hélice, como canoas e baleeiras.

Chumbo Contrapeso para facer afundir unaparello de pesca.

Chusma Tripulación.Chusmar Gabear.Ciclón 1.Movemento xiratorio de grandes

masas de ar, nunha depresión baromé-trica, combinado cun movimento detranslación. 2.Perturbación atmosféricaconstituída pola asociación dunha frentequente, dunha fría e un sector quente in-termediario, tanto no solo como en alti-tude. 3.Torbeliño de vento, furacán.

Cisterna Recipiente con capacidade supe-rior a 450 litros, dotado de dispositivos

198 | cepo


e equipos necesarios para o transporte delíquidos perigosos, cuxa extensión devapor non exceda de tres bares -abso-luta- á temperatura de 50º C; que non es-tea fixado a bordo do buque de formapermanente; que non poida encherse oubaleirarse en tanto o devandito tanquepermaneza a bordo; que se poida encherou baleirar sen necesidade de remover oseu equipo estrutural, e que se poida izare arriar do buque cando estea cargado.

Clamshell ou Grab Equipamento dotadode dúas ou máis garras, que funciona coauxilio do guindastres e destinado aocargamento e descargamento de gra-neis sólidos das embarcacións. As súasgarras péchanse automaticamente ousemi-automaticamente cando collen aporción de graneis.

Clase de idade Denominación que se uti-liza na pesca para os individuos dunhapoboación natural que nacesen nun pe-ríodo determinado.

Cliper Navío de vela de grande tonelaxe,de formas esguías á proa e popa, demoitos mastros e velas, que lle impri-men grande velocidade. Usábanse paracruzar o atlántico.

Coca Volta ou torcedura indesexábel queun cabo toma, en sentido contrario aoda súa cocha, o que acontece con maiorfrecuencia nos cabos novos ou depouco uso.

Codaste Cadaste.Código Acuático Para os efectos de sani-

dade pecuaria, este termo designa o Có-digo Sanitario para os Animais Acuáti-cos da OIE, Organización Mundial paraa Sanidade Animal.

Código CIQ Código internacional para aconstrución e o equipamento de buques

que transporten produtos químicos pe-rigosos a granel.

Coferdán Espazo de separación situadoentre dous tabiques ou cubertas conse-cutivos de aceiro. Pode ser un espazoperdido ou para lastre.

Cogomelo Tipo de áncora que semella unchampiñón.

Coirazado Barco de guerra de grande ta-maño cunha blindaxe externa contra osproxectis.

Colledor Cabo co que se tesa un estai, unovén, etc. e que se fixa nun par de bi-gotas, unha das cales é presa no chicotedo cabo a tesar, e a outra nun puntoapropiado do convés, do costado, dunmastro, etc

Comisión Estatal de Salvamento Marí-timo Órgano de coordinación para fa-cilitar a cooperación e participación dasComunidades Autónomas competentesna materia, así como das cidades deCeuta e Melilla, na planificación dosalvamento da vida humana na mar edos seus programas de desenvolve-mento, e o seguimento dos obxectivoscomprendidos en todos eles.

Compartimento estanco Son espazos nointerior do casco limitados polo chape-ado impermeábel á auga, e que podenser usados para mellorar a flotabilidadedo barco.

Compartimento ou tanques de colisiónSon compartimentos estancos, nalgúnscasos conservados baleiros, localiza-dos nos extremos na popa ou na proado navío.

Compás 1.Agulla náutica chamada tamén,entre a xente de mar, compás magnéticoou náutico ou simplemente compás; abordo é máis usual a voz agulla. 2.Agu-

compás | 199


lla imantada que, posta en equilibrionun soporte, se coloca paralela ao me-ridiano magnético do lugar

Comportas Porta móbel que sustén a augadunha represa, dique, etc.

Confrarías de pescadores Corporaciónsde dereito público, dotadas de persona-lidade xurídica e capacidade de obrarpara o cumprimento dos fins e o exer-cicio das funcións que lles están enco-mendadas, que actúan como órganosde consulta e colaboración coa Admi-nistración na promoción do sector pes-queiro e representan intereses econó-micos e corporativos dos profesionaisdo sector, sen prexuízo da representa-ción que posúen as organizacións deempresarios e traballadores/as da pesca.

Conservación dos recursos vivos do altomar Entenderase por tal o conxunto demedidas que permitan obter un rende-mento óptimo constante destes recur-sos, de maneira que aumente até o má-ximo o abastecemento de alimentos edoutros produtos mariños. Ao formularos programas de conservación teraseen conta a necesidade de asegurar enprimeiro lugar o abastecemento de ali-mentos para o consumo humano.

ConsignatarioA persoa física ou xurídicaque actúa en nome e representación donavieiro ou do propietario do buque.

Contaminación mariña A introdución deresiduos ou outras materias no mar, re-sultante directa ou indirectamente deactividades humanas, que teña ou poidater efectos prexudiciais tales como cau-sar danos aos recursos vivos e aos eco-sistemas mariños, entrañar perigos paraa saúde do ser humano, entorpecer asactividades marítimas, incluídas a pesca

e outros usos lexítimos do mar, dete-riorar a calidade da auga do mar no quese refire á súa utilización e menoscabaras posibilidades de esparexemento.

Contra-adriza É unha nova adriza deapoio á adriza principal.

Contra-amura Cabo con que se facilitanas manobras da amura.

Contra-arco Parte da quilla dun navío,por baixo dos mastros.

Contra-bordo Forro de madeira ou de me-tal que resgarda a carena do navío.

Contrabracear Bracear verga en sentidooposto a aquel en que antes fora bra-ceada.

Contrabrazo Cabo que pousa no peirao.Contracadaste Peza do navío que reforza

interiormente o cadaste.Contra-dique Dique para reforzar outro.Contra-escota Cabo co que se facilitan as

manobras da escota.Contra-estais cabos que serven para re-

forzar os estais.Contramalla Rede de pesca usada no tras-

mallo.Contra-mesana Mastro que fica entre o

mastro grande e o mastro da mesana.Contra-puño Cabo fixo na na punta da

vela e do trinquete para auxiliar a ma-nobra.

Contra-quilla Peza de madeira que revistea quilla por dentro do navío.

Contra-trinqueteMastro que fica entre omastro da proa e o mastro do medio.

Contra-vento Navegación que fai un bu-que con vento de proa.

Contrato Fretamento.Control de avarías Todas aquelas medidas

con vista a reducir os efectos prexudi-ciais que poidan ocasionarse por cal-quera avaría do buque.

200 | compás


Convención sobre o Dereito no Mar AConvención das Nacións Unidas sobreo Dereito do Mar (CNUDM ou UN-CLOS), foi celebrada en Montego Bay,Xamaica, en 1982, e é un tratado mul-tilateral celebrado baixo os auspicios daONU que define conceptos herdados dodereito internacional do mar habituais,como mar territorial, zona económicaexclusiva, plataforma continental e ou-tros, e estabelece os principios xerais daexplotación dos recursos naturais domar, como os recursos vivos, os do soloe os do subsolo. A Convención taméncreou o Tribunal Internacional do De-reito do Mar, competente para xulgar ascontroversias relativas á interpretacióne á aplicación do tratado.

Convenio MARPOLO convenio interna-cional para previr a contaminación dosbuques (1973) e o seu protocolo de1978, na súa versión actualizada.

Convenio SOLAS O Convenio interna-cional para a seguridade da vida hu-mana no mar, 1974, emendado.

Convés 1.Designación común aos pavi-mentos de bordo. 2.O piso deses pavi-mentos, especialmente o dos pavimen-tos descubertos, ou cubertos con toldo.

3.Espazo entre o mastro grande e o dotrinquete, no pavimento superior da em-barcación. Estes espazos tamén podenser denominados cubertas.

Coral, Corais Son pezas que ligan a so-brequilla ao contracadaste e á contra-roda de proa.Coral de roda Forte pezade madeira, curva, que reforza a uniónda roda de proa á quilla, en embarca-ción de casco de madeira.Coral do ca-daste Forte peza de madeira, curva,que reforza a unión do cadaste á quilla,en embarcación de casco de madeira.Curva do cadaste.

Corda 1.Pedazo de cabo ligado ao badalodo sino de bordo. 2.Medida de lonxi-tude usada nas armazóns de atún.

Cornamusa 1.Peza de madeira ou metá-lica, en forma de T, que afirmada en lu-gares adecuados serve para tomar voltaaos cabos. 2.Utensilio que levan as dor-nas e outras embarcacións a ambos os la-dos para a protección do casco do barco.

Coroa Cabo mariño, situado na extremi-dade dun mastro con dúas poleas nasque se introducen unhas sogas para re-forzaren a ovenzadura.

CorvetaAntigo navío de guerra á vela, moilixeiro, con tres mastros, semellante áfragata, mais máis pequeno.

Costado En xeral, a parte lateral do cascodo navío. Especificamente, é a parte docasco por riba da liña de auga. En ar-quitectura naval, durante a construcióndo navío, cando aínda non está trazadaa liña de auga, costado é o revestimentodo casco por riba do boxo. A superficieda carena sumada a superficie do cos-tado, representa a área total da superfi-cie do casco.

costado | 201


Costeira 1.Costa, litoral. 2.Navegación deporto a porto, sen se afastar moito dacosta. Cabotaxe. 3.Época de pesca naque os bancos de peixe se achegan ácosta, como o bonito ou a sardiña.

Costura Traballo feito nos chicotes dedous cabos para os unir definitivamenteou nun cabo unicamente para facer unarranxo. Arranxo.

Cota Tope Captura máxima de pesca per-mitida ao titular dun permiso de explo-tación (persoa ou embarcación) dunhaespecie ou especies mariñas determina-das nunha zona ou banco en particular epor un período determinado de tempo.

Cote Volta que se dá como a lazada, maisdespois, en vez de o chicote ficar na po-sición que permite apertalo, púxase porel na dirección do vivo do cabo, fi-cando así mordido.

Couto de pesca Aqueles acoutados nosque se exerza un especial control sobreo esforzo de pesca, de forma que oaproveitamento se optimice de acordocuns obxectivos de xestión predetermi-nados. Coutos de pesca intensiva:Aqueles acoutados que están someti-dos a un aproveitamento piscícola deforma continuada e nos que se poderárecorrer a repoboacións sucesivos paramanter os niveis de aproveitamento.

Coxía 1.Prancha de madeira presa entreduas bancadas consecutivas de embar-cación miúda, na medianía cunha aber-tura, enora, por onde vai o mastro. 2.Encertas embarcacións, é a prancha queserve para dar pasaxe da proa á popa.

Crepúsculo A claridade na transición dodía para a noite ou da noite para o día,despois do Sol mergullar no horizonteou antes que naza. Así se consideran os

dous crepúsculos: o da tarde ou ves-pertino e o da mañá, ou matutino. Cre-púsculo astronómico Cando, de mañáou de tarde o centro do sol está a 18ºpor baixo do horizonte. Xa non o cha-mamos mañá ou tarde mais si noite,pois a escuridade é total. Crepúsculocivil O crepúsculo que comeza demañá ou o que acaba de tarde, en cal-quera dos casos cando o centro do solestá a 6º por baixo do horizonte. Nestaocasión, o horizonte está ben definidoe son visíbeis as estrelas máis brillan-tes. Crepúsculo náutico O crepúsculoque comeza de mañá ou o que acaba detarde, en calquera dos casos cando ocentro do sol está a 12º por baixo dohorizonte. Nesta ocasión comeza a de-finirse o horizonte.

Croque Vara cun gancho, que serve paraauxiliar nas manobras de atraque e parapuxar e suspender calquera obxecto flo-tante. Bicheiro.

Crucetas Brazos de madeira ou ferro co-locados a babor e estribor das caras la-terais do pau. O mesmo que Vaus.

Cualidades esenciais dunha embarca-ción Características que debe presentaro casco de todo navío: solidez, flotabi-lidade, estanquidade.Cualidades mili-tares Características que deben pre-sentar os navíos de combate potenciaofensiva, protección, velocidade e au-tonomía. Cualidades náuticas Con-xunto de requisitos técnicos que a em-barcación debe ter como garantía dunhanavegación segura e eficiente. Cuali-dades técnicas Nome xenérico queabranxe as calidades esenciais e as ca-lidades náuticas dun navío.

202 | costeira


Cuarta unha das 32 partes en que a rosa-dos-ventos está dividida. Correspondea 11º15’.

Cuberta É calquera espazo abaixo do con-vés principal utilizado para localizar ca-marotes e/ou aloxamentos destinados aabrigar pasaxeiros e/ou tripulación.Cu-berta de traballo En xeral, é a cubertacompleta máis baixa das que fican porenriba da máxima flotación de servizo,desde a cal se realizan as faenas de pesca.Nos buques que teñan dúas ou máis cu-bertas completas a administración marí-tima poderá aceptar como cuberta de tra-ballo unha cuberta inferior, a condiciónde que dita cuberta estea situada por ribada máxima flotación de servizo.

Cultivos mariños As actividades que, le-vadas a cabo por medios técnicos e cien-tíficos, son realizadas para obter e des-envolver especies mariñas nas súasdiversas fases de reprodución, desova,crecemento, preengorde e engorde.Cul-tivomariño extensivoActividade exer-cida en zona marítima ou marítimo-te-rrestre que, por medios técnicos, produceespecies mariñas, sen que sexa necesariaachega de alimento para elas. Cultivomariño intensivo:Actividade exercidaen zona marítima, marítimo-terrestre outerrestre que, por medios técnicos, pro-duce especies mariñas en condicións dealta densidade, con achega de alimentopara elas.

Cuño Peza de metal en forma de bigornaque se fixa nas amuradas do navío, nosturcos, ou nos lugares por onde poidanpasar os cabos de laborar, para darse avolta neles.

cuño | 203


D (DELTA) ( - . . ) D Símbolo designadoDelta. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira de formato rectan-gular atravesada horizontalmente pordúas faixas nas cores amarela e azulno centro. Esta bandeira izada illada-mente significa: “Manteña distancia,estou manobrando con dificuldade”.

Dala Tubo ou canle que partindo dun em-bornal, atravesa o costado na altura doconvés ou baixa polo interior do navíoaté próximo á liña de auga, servindopara escoar augas do convés sen suxaro costado.

Dano de avaría Toda e calquera reduciónde valor que sofre a mercadoría, desdeo recebemento en depósito pola admi-nistración do porto até a estibaxe naembarcación, ou desde a desestiba naembarcación até a súa entrega ao donoou consignatario.

Danos á riqueza piscícola Calquera le-sión, enfermidade, malformación oumortaldade ocasionada ás especies oupoboacións acuáticas en calquera fasedo seu desenvolvemento, así como cal-quera alteración das condicións quími-cas, físicas ou biolóxicas das masas deauga continentais.

Dar bordo Dise cando unha embarcacióntende a inclinarse acentuada e perigo-samente.

Darse por navegado Dise de calqueracousa que saíu dun perigo que se podíatemer, marítimo ou terrestre. DársenaParte resgardada artificialmente nosportos para facilitar a carga e descargade mercadorías.

De bolboretaNavegación á popa utilizandoas dúas velas con amuras opostas.

Demar en/para fóraDise cando se está na-vegando para o alto mar ou mar dentro.

De mar en marDise cando se navega duncontinente a outro ou de lado a lado daterra.

Defensas Son proteccións das embarca-cións, dispostas ao longo do casco nospuntos máis salientes deste, de modo aimpedir que ocorran danos ao mesmo eá súa pintura cando o navío estiver atra-cado. Existen varios tipos de defensas,apropiadas a cada tipo de embarcaciónou mesmo uso.

Deitar carga ao mar Acción de vomitarprovocada polo mareo marítimo.

Depuradora de moluscos bivalvos O es-tablecemento homologado que dispónde estanques alimentados con auga demar limpo de xeito natural ou depu-rada mediante un tratamento ade-

| 205


cuado, nos que se manteñen os molus-cos bivalvos vivos durante o temponecesario para que poidan eliminar acontaminación de orixe microbiana,co fin de convertelos en aptos para oconsumo humano.

Deriva Separación ou desprazamento daderrota do barco, producida pola co-rrente. Aínda que é o mesmo que aba-temento, en xeral aplícase cando esteefecto é producido por unha corrente.Plano de deriva é a posición mergu-llada do plano lonxitudinal do buque.

Derivar 1.Dise cando a embarcación sedesvía da rota previamente estabele-cido, por acción da corrente marítima.2.Acción de navegar ao sabor dos ele-mentos circunstantes como o vento, asvagas e a corrente. Andar á deriva.

Derrelito Buque abandonado ou á deriva,que constitúe un perigo para a navega-ción.

Derrota 1.Rumbo ou dirección que seguenos navíos en viaxe. 2.O informe e iti-nerario dun cruceiro marítimo. 3.Viaxepor mar.

Desacelerador calquera dispositivo utili-zado para retardar o movemento do na-vío durante o lanzamento, coa finali-dade de diminuír o seu percorrido dentroda auga, após deixar a carreira.

Desaparellar Desarmar. Desmastrear onavío.

Desarmar Retirar todo o aparello de ma-nobra do navío, como mastareus, ver-gas, cabos,... porque se deixa de nave-gar por calquer motivo.

Desarborar Acto ou efecto de partir omastro acidentalmente por condiciónsde mal tempo, ocasión en que se debeimprovisar unha mastreación provisoria

coa cal se poida atinxir o ancoradoiromáis próximo.

Desatraque Acto ou efecto de afastar aembarcación do cais ou de calquera lo-cal en que ela estexa atracada. O des-atraque pode ser realizado coa utiliza-ción ou non de remolcadores, de talforma que poida ser manobrada polosseus propios medios.

Desatracar 1.Desatracar é desencostar eafastar a embarcación do peirao ou di-que ou doutro navío a que este esteaatracado. 2.Largar ou desarmar a em-barcación.

Descampar Acto ou efecto de guiar unhaembarcación para o largo.

DescargaAbertura feita no costado da em-barcación para descargar augas dos seusdiferentes servizos, tomando o nomedo servizo a que se destina.

Descarga de container Operación queconsiste na retirada de carga do interiordo colector.

Descargador Equipamento utilizado nadescarga de graneis, como: minaría deferro, carbón, millo, trigo, fertilizantes,etc.

Descochar Destorcer ou desfacer as co-chas dun cabo; separar os cordóns duncabo para o desfacer e para facer cos-turas. Tamén se di Descocar.

Descontaminación Acto de limpar uncompartimento, área ou roupas, de ga-ses venenosos, materiais radioactivosou xermes.

DesembarazoActo ou efecto de retirar ascargas ou facer saír os pasaxeiros dunhaembarcación ou calquera outro veículo.

DesencallarAcción de tirar o navío do lu-gar onde encallou.

206 | depuradora de moluscos bivalvos


Desenrole Entenderase por desenrole a for-malización administrativa do desem-barque.

Desestiba Operación que consiste na des-arrumación da carga da bodega dun na-vío, cando vai se realizar a descarga.

Desfraldar Largar, izar ou hastear vela oubandeiras dun navío expóndoas aovento.

Desgarrar 1.Desviar ou apartar o rumboda embarcación. 2.Desviarse do rumbo,perder o rumbo. Desgarrar do porto:Dise cando a embarcación sae do porto,levantando a áncora.

Despachante Axente que trata do desem-barazo das mercadorías xunto aos ór-ganos alfandegarios.

Despacho de embarcacións O despachoda embarcación é a comprobación, porparte da Administración Marítima, deque os buques e embarcacións civiscumpren con todos os requisitos esixi-dos polas normas legais para poderennavegar.

Desprazamento Peso da auga desprazadapor un navío flotando en augas tranqui-las, sendo que, dacordo co principio deArquimedes, o desprazamento é igualao peso do navío e todo o que el contén,na condición actual de flotación. Con-forme o mesmo principio, considéraseque a densidade da auga, o peso ou des-prazamento da embarcación é igual aovolume submerxido do casco multipli-cado polo peso específico da auga que,en media, na auga do mar, é igual a1.026 toneladas por metro cúbico, a sa-ber: desprazamento = peso do navío =peso da auga desprazada = volume mer-gullado + peso específico da auga. Nosistema métrico inglés, o desprazamento

é expresado en toneladas longas, isto é,cada unha equivalente a 2.240 libras,ou 1.016 quilogramos.

DetectorAparello de radar, sensíbel aos ru-ídos de motores e máquinas, que asinalaa presenza dos submarinos en determi-nadas augas e marca a posición en quese encontran.

Diario de Bordo É o libro onde se anotan erexistan diversos factores que ocorrennunha viaxe: a) porto e hora de largada;b) porto e hora estimada da chegada; c)cantidade de auga e combustíbel a bordo;d) horas de motor; e)millas do conta-mi-llas; f) rol de tripulante.

Diario de navegación Libro destinado aorexistro das ocorrencias normais e ex-traordinarias verificadas durante a na-vegación e atraque a un porto. Tal dia-rio, que ten seu uso regulamentado porlexislación, rexistra alteracións de rota,temporais, avarías e ocorrencias da sin-gradura, podendo mostrar causas deavarías e outros accidentes.

Días de campaña ou de pesca Son aquelesnos que, independentemente do tempo,se utilizan as artes de pesca ou de ma-risqueo co fin de levar a cabo as activi-dades extractivas correspondentes.

Dique 1.Compartimento escavado xunto aportos, á beira do mar, propio para re-cibir embarcacións que necesitan delimpeza ou reparación. 2.Construcióndestinada a represar augas correntes.Dique de construciónDique seco ondeo navío é construído no plano horizon-tal ou reparado, e posto a flota, despoisde ficar acabado ou reparado, por ala-gamento do dique. Dique seco Grandepuntón rectangular, de madeira ou fe-rro, para servizos de limpeza e repara-

dique | 207


ción das embarcacións. É unha cons-trución que altera en forma considerá-bel a súa liña de flotación, levantandoos barcos para carenalos ou reparalos.Dique de evolución Lugar instaladopreviamente nas proximidades do pei-rao, dotado de dimensións e profundi-dades adecuadas, cuxa finalidade é fon-dear e manobrar as embarcacións.

Dereito comercial marítimo Conxunto denormas que regulan a navegación e o co-mercio marítimo e os contratos de trans-portes de mercadorías, e persoas, porvía marítima, fluvial e lacustre, e os de-reitos, deberes e obrigacións do armador,dos capitáns e demais interesados nosservizos de navegación privada, bencomo a situación xurídica dos navíos aseu servizo. Dereito do Mar É aquelconstituido por un corpo de normas deDereito internacional que regula as rela-cións xurídicas entre Estados, e non en-tre particulares. / Dereito marítimo ouDereito da Navegación É un conxuntode normas que regula a actividade na-vegatoria acuática de institucións, su-xeitos, contartos, contratos, responsabi-lidades, etc. Contén normas de Dereitopúblico e de Dereito privado, así comode Dereito nacional e internacional.

Dereitos Denominación dada aos tributosque unha carga estranxeira sofre paraentrar no país. Dereitos de porto De-reitos que un navío paga para poder fa-cer desembarque nun porto.

Disco da borda-libre Disco pintado nocostado das embarcacións mercantes,en ambos os bordos, cuxo diámetro ho-rizontal indica a liña de flotación má-xima de verán. Nos dous extremos desediámetro están pintadas as letras que

designan as sociedades clasificadorasen que o navío foi clasificado. (Exem-plo: LR - Lloyd’s Rexister, BV - BureauVeritas, etc... Ver disco de Plimsoll).

Disco de Plimsoll Círculo atravesado porunha liña, que marca a liña de flotacióna plena carga, pintado sobre o costadodo navío, en ambos os bordos, á media-nau. O mesmo que disco da borda-libre.

Dominio público marítimo-terrestre Sonbens de dominio público marítimo te-rrestre a ribeira do mar e das rías -queinclúe a zona marítimo-terrestre, o marterritorial, as augas interiores co seuleito e subsolo, e os recursos naturais dazona económica e a plataforma conti-nental, todos eles definidos e reguladospola súa lexislación específica. Domi-nio público portuario Considérase do-minio público portuario o dominio pú-blico marítimo-terrestre afecto aosportos e instalacións portuarias.

Dorna 1.Embarcación de pesca providadun só pau onde se enverga unha velalatina. 2.Lancha sen quilla, de formade grande gamela, que se emprega endoados labores marítimos e fluviais.

Dormentes Cada unha das fortes vigas demadeira que van da proa á popa, sobreo extremo dos vaos, un pouco abaixodas falcas, onde asentan as bancadasdos remadores ou os propios vaos.

Draga 1.Aparello co que se tira area, entullo,lodo, etc. do fondo dos ríos ou do mar.2.Aparello que os navíos oceonográficosarrastran no fondo do mar para obter mos-tras de material xeolóxico ou biolóxico.

Duplo Fondo Robusto fondo interior nofondo da carena, ten como fin resistir ápresión da auga no caso de avaría no fo-rro exterior do casco.

208 | dique


E (ECHO) ( . ) E Símbolo designadoEcho. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira dividida nunformato horizontal por dúas faixas,unha azul, superior, e outra vermella.Izada illadamente significa: “Estou vi-rando á dereita”.

Eco Sinal reflectido por un obxecto destinoe que volta á antena de radar ou aomostrador dun ecobatímetro.

Ecobatimetría Medición das profundida-des submarinas co ecobatímetro. Omesmo que Ecosondaxe.

Ecobatímetro Indica a profundidade porbaixo do punto do casco onde está ins-talado o sensor.

Elevación da marea É a altura de auga, enpreamar, por riba do nivel medio.

Embalo 1.Axitación da auga que fai cabe-cear o barco. 2.Procedimento empre-gado sobretodo na pesca da sardiña,consistente en bater na superficie daauga e/ou provocar un grande barullo abordo para tentar que as sardiñas mu-den o seu rumbo e se enmallen na rede.

Embandeirar 1.Rexistrar un navío na res-pectiva capitanía. 2.Izar bandeiras abordo, para a sinalización ou identifica-ción, só no alto dos mastros ou en todaa extensión do plano diametral, de popa

a proa, en forma de arco. 3.Ornamentarcon bandeiras o barco. Abandeirar.

Embandeiramento Acto administrativopolo que, despois da correspondentetramitación prevista regulamentaria-mente, se autoriza que unha embarca-ción enarbore o pavillón do seu país ese inscriba no Rexistro de matrícula debuques da capitanía marítima corres-pondente á súa matrícula.

Embarcación 1.Calquera construción quese destina á navegación marítima, fluvialou lacustre. A embarcación é un navío,barco ou calquera feita en materiaisapropiados de modo a flota cuxa finali-dade é a navegación e a transportar polaauga persoas e cousas. 2.Buque cuxalonxitude de popa a proa sexa inferior a24 metros. Embarcación a motorAquela embarcación na que un ou variosmotores constitúen o modo principal depropulsión.Embarcación a velaAquelaembarcación na que o aparello de velaconstitúe a súa forma principal de pro-pulsión.Embarcación con cubertaBu-que provisto de polo menos unha cu-berta estrutural corrida de proa a popa eestanca á intemperie. Embarcación derecreo Embarcación civil de calqueratipo, con independencia do seu medio depropulsión, cuxo casco teña unha eslora

| 209


comprendida entre 2,5 e 24 metros e es-tea destinada á realización de actividadesde recreo ou ocio sen ánimo de lucro oupara a pesca non profesional. Embar-cación de supervivencia As provistasna embarcación para acoller as persoasque se atopan a bordo se hai que aban-donar o buque; a expresión comprendebotes salvavidas, balsas salvavidas etoda aquela embarcación que fora apro-bada como idónea para a protección e apreservación de persoas en tales cir-cunstancias. Embarcación especial dealta velocidade Consideranse todasaquelas que, ademais de ser capaces deter unha sustentación dinámica, cum-pran algunha das seguintes condicións:a) estean provistas dun equipo propulsorque conste de máis de dous motores, ouque con independencia do número demotores desenvolvan determinadas po-tencias efectivas especificadas regula-mentariamente; b) que pola súa estru-tura, características dos seus motores ourelación desprazamento-potencia efec-tiva, estean diferenciadas claramente dasrestantes embarcacións deportivas e se-xan susceptíbeis de representaren unrisco para a navegación.

Embarcadoiro Lugar destinado ao em-barque de persoas e efectos.

Embarcar Meter efectos nunha embarca-ción. Aplicábel a persoas e á auga quepuidese alcanzar a borda.

Embarque Acto ou efecto de embarcar,lugar onde se embarca.

Embicar 1.Encallar coa proa durante achegada á praia; o mesmo que abicar (v.abicado). 2.Dise cando o casco do na-vío mergulla maior superficie á proado que á popa, debido ao balance lon-xitudinal ou ao exceso de peso a vante;dise tamén afociñar.

Emblema Sinal distintivo, letra ou alego-ría fixada na proa dunha embarcación.

Embocar 1.Meter un chicote por un buraco.2.Facer entrar a embarcación pola fozou embocadura dun río, canal ou barra.

Embornal Buraco feito no convés ou notrinquete por onde escoa a auga.

Embotixar cubrir completamente un cabocun entranzado de fío ou cun merlín.

Empopada cando se velexa con vento a fa-vor, vindo por trás da embarcación.

210 | embarcación

1.Arganeu; 2.Castelo; 3.Carlinga; 4.Bancadas;5.Cadernas; 6.Forquetas ou Gallas; 7.Sobre-quilla; 8.Escoas; 9.Paneiro; 10.Garda-patrón;11.“O can” e 12.Cana do leme.

1.Leme; 2.Quilla de Bolina; 3.Bañeira ou Pozo(cockpit); 4.Escotillas de Entrada; 5.Escotillapara ventilación e iluminación interna; 6.Púlpitode proa; 7.Retranca; 8.Balaustrada; 9.Púlpitode popa.


Empresa estibadora Persoa xurídica dedereito privado que, ainda que non es-texa incluída nunha das categorías deentidades estiba, contrata a execucióndos servizos de estibaxe, fornecendo aman-de-obra e o equipamento esixidopolo servizo. O armador, ou o seuaxente, pode organizar unha entidadeestibadora, ou celebrar contrato coasentidades ou empresas de estiba exis-tentes, non se confundindo, no primeirocaso, a persoa xurídica do armador, ouo seu axente, con entidade estibadora.

Empresa navieira Persoa física ou xurí-dica que, utilizando buques mercantespropios ou alleos, estea dedicado á ex-plotación dos mesmos baixo calqueramodalidade admitida polos usos inter-nacionais, mesmo cando tal non cons-titúa a súa actividade principal.

EmproarAbordar, aportar nalgures. Voltara proa, aproar, prolongarse unha em-barcación con outra, levando as proasao mesmo rumbo.

Empurrador Dise do pequeno navío degrande robustez, e alta potencia, dis-pondo dunha proa de forma e constru-ción especiais, destinado a puxar dunbarco de maior porte ou a empurrarunha barcaza ou conxunto de barcazasque forman un comboi. O mesmo queremolcador.

Encallar 1.Bater a embarcación nun bancode area ou na praia ou chocar con outrosimpedimentos ou obstáculos. 2.Prender ocasco co fondo, inmobilizando a embar-cación. Ese accidente ocorre en xeral porfalta de previsión das baixas de marea,descoñecemento da profundidade local,por perda de control da embarcaciónbaixo condicións climáticas ou por exe-

cución incorrecta das manobras. 3.Comoaccidente de navegación, ten diferentescausas determinantes: colisión con pe-dras, con paus submerxidos, imprudenciado capitán, desgoberno debido ao ventoen lugar de pouca profundidade,… /En-callar de proa O mesmo que embicar. /Encallar de popa Encodar.

Encargado/a de Operacións portuariasPersoa que traballa nunha administra-ción portuaria, responsábel polo super-visación, coordinación, control e fisca-lización da execución das operaciónsprogramadas, cargamento e descarga-mento dunha embarcación, como osservizos de atraque e desatraque, ma-nobra, limpeza dos molles, etc.

Encepar Colocar o cepo perpendicular áhasta fixándoo por medio da chaveta,normalmente nunha áncora do tipo al-mirantado.

EnchenteMovemento ascensional das au-gas, con duración aproximada de seishoras, entre a baixamar e preamar; ocontrario de devalo.

Encher Navegar coas velas inchadas polovento.

Encodar Encallar coa popa dunha embar-cación durante a chegada á praia. Esetermo é o contrario de embicar.

Enora É o orificio por onde entra o pé domastro ou eixo dun cabrestante, tanto namedia-coxía como no convés. O mesmoque a Fura do mastro.

Enque Cabo do navío co que se reforza oestai do trinquete.

Enrole Entenderase por enrole a formali-zación administrativa do embarquenun buque dos membros da tripula-ción e/ou das persoas alleas á tripula-ción e á pasaxe.

enrole | 211


Enseada Recodo de terra que entra no marservindo de abrigo ás embarcacións.

Entena Pau longo e curvo que funcionacomo percha para se envergaren as ve-las latinas.

Entidades colaboradoras as autorizadaspolo Ministerio de Fomento para reali-zar actividades de inspección e controldas embarcacións de recreo, que reúnanas condicións exixidas no artigo 6 doReal decreto 1434/1999, do 10 de se-tembro, polo que se establecen os re-coñecementos e inspeccións das em-barcacións de recreo para garantir aseguranza da vida humana no mar e sedeterminan as condicións que debenreunir as entidades colaboradoras deinspección.

Entreponte Pasaxe construída entre aponte e o convés onde son dirixidas asmanobras do navío.

Enxarcias Son o conxunto de obéns, co-lledores (cabos que terman no poleamefixo para tesaren os obéns), enfrecha-duras (especie de degraos feitos de ca-bos ou madeira que serven para os ma-riñeiros subiren e baixaren), zapatas oubigotas (pezas de poleame fixo).

EPIRBAbreviatura de radiobaliza para lo-calización dos sinistros. Ver radiobaliza.

Equipamento persoal do servizo de navíoÉ o conxunto de homes e mulleres co-locados ás ordes do capitán para aase-gurar polas manobras a marcha regulardo navío. Nos grandes navíos de mar,componse de tres elementos: oficiais,mestranza e mariñeiros. Tripulación.

Equipar 1.Abastecer o navío co necesariopara a manobra, defensa e sustentacióndo persoal. 2.Prover a embarcación donecesario para navegar.

Escada de portalón Dispositivo para em-barque e desembarque no navío, a par-tir de terra ou doutra embarcación. Tendúas pequenas plataformas en cadaunha das súas extremidades.

Escada de quebra-costas: Son escadaspenduradas do lugar que estas dan ac-ceso, con degraos construídos en ma-deira ou metal amarrados por cabos.

Escada vertical Escadas verticais fixas,son escadas colocadas verticalmente nocostado, nunha antepara, nun mastroetc., con degraos construídos en verga-llóns de ferro e sen corrimáns.

Escala de Beaufort Escala que cuantificaa intensidade dos ventos, tendo en contaa súa velocidade e os efectos resultan-tes das ventanias no mar e en terra. Foideseñada polo meteorologo anglo-ir-landés Francis Beaufort no início doséculo XIX. Na década de 1830, a es-cala de Beaufort xa era amplamenteutilizada pola Mariña Real Británica.

Escala de Douglas Escala que cuantifica oestado da mar tendo en conta o tamañodas ondas.

212 | enseada


Escaleres Son embarcacións de pequenoporte coa popa en panel, utilizadascomo equipamentos salvavidas e paraservizos leves no porto.

Esclusa Canal con dúas comportas, quepermite a pasaxe dunha embarcacióndunha represa para outra, situadas a di-ferentes cotas.

Escoas Son pezas grosas ligadas no es-queleto interior do navío, destinadas aconsolidar a unión dos brazos ás ca-dernas. Están pregadas xeralmente en-tre a sobrequilla e o principio do enco-lamento da embarcación.

Escora 1.Poste con que se sustenta un bu-que. 2.Cada un dos paus que se poñená dorna para que non se incline candoestá en seco.

Escorarse Inclinarse un barco cara un lado.Escotas Son cabos usados na manobra das

velas, amarrados no ángulo inferior daproa da vela que suxeita a verga, queserven para lle dar a posición máis con-veniente seguindo a dirección do vento./ Escota da grande Cabo que controlao maior ou menor afastamento da re-tranca da vela grande da liña lonxitudi-nal do barco.

EscotillasAberturas xeralmente rectangu-lares, feitas no convés e nas cubertas,para pasaxe de ar, luz, persoal e carga(p.ex: escotillas das bodegas).

Escotillóns Pequenas aberturas no convésusadas para a pasaxe de persoas. Dedimensións menores que unha escotilla.Nos navíos mercantes as aberturas que

escotillóns | 213

Escala de Beaufort


serven para a pasaxe do persoal chá-manse escotillóns. Tamén se chamanasi as aberturas feitas na parte da proada dorna, patache, etc. que permitenbaixar ao interior da embarcación.

EscovénTubo de chapa de aceiro que servede pasaxe para a amarra e de aloxa-mento para a áncora.

Escuna Antigo navío á vela, de mastrea-ción constituída de bauprés e dous mas-tros: o de vante, mastro de escuna, o calenverga tamén vela latina cadrangular,mentres no mastro de proa costuma tervelas redondas.

Esforzo pesqueiro Calquera medida queindique simultaneamente o grao de ac-tividade pesqueira e o seu efecto nasunidades de poboación. As citadas me-didas poderán combinar datos talescomo número de días de pesca, días decaladoiro, tipos e dimensións das ar-tes, características das embarcacións oucalquera outra circunstancia ou carac-terística que inflúa na efectividade daexplotación pesqueira.

Eslora Lonxitude do navío tomada de proaa popa (de fóra-a-fóra), do extremo daroda ao extremo do cadaste. Eslora en-tre perpendiculares a medida do ex-tremo anterior da roda ao extremo pos-terior do cadaste. Eslora en flotación: amedida nos extremos da liña de flotación.Eslora total (Lt) Distancia medida pa-ralelamente á liña de auga de proxecto,entre dous planos perpendiculares á liñade coxía; un deles que pase pola partemáis saínte a popa do buque, e o outropola parte máis saínte a proa do mesmo.Eslora total para embarcacións de re-creo Distancia medida paralelamente áliña de auga do proxecto, entre dous pla-

nos perpendiculares á liña de coxía; undeles que pase pola parte máis saínte ápopa da embarcación e o outro pola partemáis saínte a proa da embarcación. In-clúense todas as parte estruturais ou in-tegrais como son proas ou popas metáli-cas ou de madeira, amuradas e unións decasco con cuberta. Exclúense todas aspartes desmontábeis que se poidan retirarde forma non destrutiva e sen afectar áintegridade estrutural da embarcación,por exemplo paus ou tangóns, baupreses,e outros extremos da embarcación, ele-mentos de goberno, lemes, motores fó-raborda incluído soportes e reforzos,transmisións de motores dentro/fóra-borda e propulsión jet, plataformas demergullo, plataformas de embarque, ban-das de goma e defensas.

Espadela O mesmo que bolina.Especie alóctona Especie mariña orixina-

ria dunha zona diferente ás augas deGaliza, segundo o acervo científico ecultural, e que non estea adaptada,desde tempo atrás, ao equilibrio ecoló-xico mariño da Galiza. Especie aná-droma Especie acuática que se repro-duce nas augas continentais e reside nomar durante outras fases do seu ciclo vi-tal. Especie autóctona Especie mariñaorixinaria das augas de Galiza, segundoo acervo científico e cultural, ou quesendo introducida polo ser humanotempo atrás voluntaria ou involuntaria-mente, acabe adaptándose sen conse-cuencias negativas ao equilibrio eco-lóxico mariño do noso país. Especiecatádroma Especie acuática que des-ova nas augas continentais mais quevive no río durante outras fases do seuciclo vital. Especie de esteiro Especie

214 | escovén


acuática que pode habitar tanto en au-gas doce como en auga salobre ou sal-gadas. Especie mariñas Aquela per-tencente á fauna e flora que de formapermanente e temporal vive no mar ouque pode ser cultivadas en augas mari-ñas ou salobres. Especie migradoraEspecie que realiza desprazamentos,polo xeral periódicos e regulares, nabusca de masas de auga específicaspara cumprir determinadas fases do seuciclo biolóxico. Especie piscícola con-tinental Peixes que realizan toda ou al-gunha parte do seu ciclo biolóxico nasaugas continentais. Especie residenteEspecie que completa a totalidade doseu ciclo biolóxico nas augas continen-tais. Especie sedentaria Aquela queno período de explotación están inmó-biles no leito do mar ou no seu subsoloou só poden moverse en constante con-tacto físico co leito ou o subsolo.

Espías Cabos que amarran un navío a unpeirao ou dique ou a outro navío. De-ben ser leves, flexíbeis e resistentes átensión; poden ser feitos de aceiro, nai-lon, fibras ou mixtos.

Espicha 1.Pau de madeira que se dispóntransversalmente nunha vela taménchamada de espicha, entre o puño daamura e o puño da pena, para mantelaaberta ao vento. Botavara. 2.Instru-mento para traballar cabos. Úsase paraalargar os cordóns. 3.Peza de madeiraque tapa a cadoira.

Esporón Protuberancia forte e resistenteque certos navíos tiñan na parte exteriorda roda de proa feita para bateren eromperen a carena doutros barcos.

Estabelecemento de acuicultura Estabe-lecemento no que se crían ou conservan

peixes, moluscos ou crustáceos con finsde reprodución, de repoboación ou decomercialización.

Estabelecemento de cultivos mariñosCalquera artefacto flotante, fixo ou defondo, extensións de auga de mar ou sa-lobre e os seus fondos, mergullados eintermareais, que teñan acoutada ou pe-chada parcial ou totalmente por acci-dentes naturais ou procedemento artifi-cial, así como as instalacións en terrafirme cuxa finalidade sexan os culti-vos mariños ou o seu estudo, investi-gación ou experimentación.

Estacha Cabo groso, de cinco polegadasou máis xeralmente utilizado para ama-rres e remolques.

Estai 1.Cabo de aceiro que fixa os mastrose mastareus no sentido de proa á popa.2.Tamén é corrente denominar de estaia vela que enverga neste cabo.

Estaiamento Conxunto de cabos (estais ebrandais) que manteñen o mastro en pé.

Estaleiro: Instalación onde se constrúene/ou reparan embarcacións.

Estanco Sen fendas ou aberturas por ondeentren ou saian líquídos. Convés es-tanco É o convés construído de modoa que este sexa perfeitamente estanco áauga, tanto de riba para baixo, como debaixo para riba.

Estanquidade Calidade de estanco. É apropiedade que debe posuír o casco dobarco de ficar intransponíbel pola augaen que flota, calquera que sexa o estadodesta.

Esteira 1.Bordo inferior da vela desde opuño da amura ao puño da escota. Pu-xame. 2.Sulco que a embarcación deixana auga cando navega. Ronsel.

Esteirar Navegar por algún rumbo.

esteirar | 215


Esteiro A zona de transición na desembo-cadura dun río, entre a auga doce e asaugas costeiras.

Estiba É a colocación conveniente e orde-nada de pesos no buque, para que esteteña a estabilidade máis axeitada, oasento máis idóneo para a clase de na-vegación que se vai efectuar e que asmercadorías incompatíbeis entre sivaian separadas. Conxunto de pesos co-locados a bordo para dar estabilidade aobuque. Arte de colocar a bordo a carga,manobra que se coñece por facer a es-tiba, ben trincada para evitar que semovan, e colocadas na orde inversa doseu uso; isto é, primeiro colócanse asmenos utilizadas, e despois o máisusado, para que estea máis a mao.

Estibador/a Persoa física ou xurídica aocuxo cargo se encontra a operación deestiba, desestiba, carga, descarga, tras-lado, transbordo, recepción, entrega oucalquera outra operación de manipula-ción da mercadoría.

Estingues Son cabos de laborar, que servenpara cargar os puños das escotas aos ex-tremos ou aos terzos das vergas.

Estreito A angostura ou canal por onde secomunican dous mares.

Estribeira Especie de tolete fixado na proada dorna e no que se prende a vela polasúa parte inferior.

Estribor (EB) Lado dereito de quen está naembarcación ollando en dirección áproa. / Luz verde.

Estribos Son cabos fixos que prenden aosterzos das vergas un para cada extre-midade, formando seo, que serven paraos mariñeiros andaren por riba deles, oupara se apoiaren cando dobran o pano.

Estrinca Especie de escotilla por onde saea amarra.

Estrincar 1.Amarrar a vela 2.Subir a velanunha embarcación.

Estrobos 1.Cabos ligados á embarcaciónpor onde esta é izada. Estropos. 2.Ca-bos que se usan para fixar o remo ao to-lete. 3.Conxunto de cordas da xávegacoas que se puxa da rede para terra.

216 | esteiro


F (Foxtrot) (..-.) F Símbolo designadoFoxtrot. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira constituída dunrombo vermello sobre fondo branco.Izada illadamente significa: ”Sufrínavaría. Comuníquese comigo”.

Facho Farol de guía para navíos.Factor de estiba Volume en metros cúbi-

cos ocupado por unha tonelada métricadunha mercadoría, na súa embalaxenormal para embarque. No sistema in-glés de medidas e volumes, en pés cú-bicos ocupados por unha tonelada poloalto mar.

Faena Todo e calquera traballo a bordo.Faina.

Falcaza Traballo feito nos chicotes dos ca-bos para non se desfaceren.

Falcas Son as táboas superiores do cos-tado dos dous bordos que encostan aostrancanís.

Falsa amura Navegación á popa en que aretranca da vela grande vai na mesmaamura en que o barco recibe o vento.

Falúa Embarcación semellante a un bote,con casco de boca larga, popa e proaafiladas, e remos opcionais. É empre-gada, xeralmente, para o transporte depersoas e cargas nos portos.

Faro ou farol Construción notábel nunpunto da costa ou portos con luz na súaparte superior para para aviso e pre-vención á navegación.

Farol de borda Designa un farol verde co-locado a estribor e outro de luz vermellaa babor proxectando luz nun arco de ho-rizonte de 112º30’ colocados de forma amostrar a luz desde a proa até 22º30’para popa do través do bordo respectivo.

Faro de navegación ou alcance As lucesde navegación dunha embarcación. Vi-síbeis de frente, vermello a babor everde a estribor. Branca vista pola popa.

FateixaAncorote, sen corpo, con 4 brazosdotados de patas e uñas. Este ferro énormalmente usado por pescadores poragarrar ben en fondos de rocha. Usansetamén en embarcacións pequenas polofeito de algunhas poderen recoller osbrazos.

Ferro O mesmo que áncora.Fibra de vidro Material que, combinado

con resinas apropiadas, permite a cons-trución de cascos e elementos medianteo seu moldado.

Filame 1.Cabo de armazón. 2.É a lonxitudeda amarra que está sendo usada en de-terminado momento. Vai da proa até aáncora e debe ser de 5 a 7 veces a pro-fundidade do lugar.

| 217


Firme É a parte máis longa ou principaldun cabo ou amarra.

Flotabilidade É a propiedade de poder per-manecer na superficie da auga, mesmocoa súa carga completa. Flotabilidade,reserva deÉ o volume da parte do navíopor riba da superficie da auga e que podeser tornada estanca. Na maioría dos na-víos, é o volume comprendido entre azona de flotación e o convés principal,mais nalgúns refírese tamén ás superes-truturas como o castelo de proa e a tol-dilla, que poden ser estancos. A reservade flotabilidade exprésase en porcentaxedo volume desprazado polo navío. Paraun navío mergullar por completo, é ne-cesario cargalo cun peso igual ao peso daauga necesaria para encher o volume de-finido como a reserva de flotabilidade.

FlotaciónActo ou efecto de flotar. Move-mento oscilatorio, ondulación. Ver Liñade flotación.

Folgar Soltar as escotas para andar máisarribado. Deixar que as velas fiquenmáis soltas cando o vento entra no tra-vés para a popa. O obxectivo é gañarvelocidade.

Folla de asento documento de carácter físicoou electrónico que contén toda a infor-mación relativa á embarcación de quese trate. A folla de asento ábrese co em-bandeiramento da embarcación; anótansenela todas as vicisitudes que a afecten aolongo da súa vida útil e cérrase coa súadesaparición ou desmantelamento.

Fondear O mesmo que ancorar. Largarpara o fondo unha áncora de modo aembarcación ficar segura. Amarrarunha embarcación ao fondo medianteun cabo ou cadea, xa sexa utilizandounha áncora ou un morto.

Fondeo Fixar unha embarcación nun lugarmediante unha áncora. Tamén se deno-mina a acción de deixar caer a áncoraao fondo.

Fondo A parte da códia terrestre cubertapor augas. Segundo sexa a súa compo-sición, selecciónase o tipo de áncoraadecuado.

Forquetas ou forquitas Son pezas de fe-rro ou latón, onde asenta o forro doremo. O mesmo que gallas.

Forrar Cubrir completamente un cabocunha capa de voltas redondas de fío oumerlín.

Fortuna do mar 1.Todo e calquera riscofortuíto que atinxe o navío e as merca-dorías, polas cales o armador debe res-ponder. 2.Todo acontecemento impre-visíbel ou inevitábel que acarreta aperda ou dano dun navío ou da súacarga. 3.Risco marítimo, contra o cal oarmador se prevén facendo o seguromarítimo. 4.Todo acontecemento outodo o feito inerente á navegación ma-rítima susceptíbel, neste particular, decausar dano á expedición marítima.

Foz Boca dun curso de auga; punto ondeun río desauga noutro ou nun lago ounun mar. Desembocadura.

Forzar os mastrosAumentar o número develas, para dar mellor andadura ao navío.

FragataNavío de guerra superior á corveta,mais inferior á nau, xeralmente con dúascubertas e máis de trinta bocas-de-fogo.

Fretador Persoa que dá a embarcación afrete.

Fretamento Contrato polo cal alguén, me-diante prezo axustado, se obriga atransportar nunha embarcación, dunporto para outro, mercadorías ou cou-sas alleas.

218 | firme


Frete 1.Aquilo que se paga polos servizosde transporte de mercadorías, cuxo va-lor é resultante da aplicación dunha ta-rifa. 2.Aluguer dun navío ou calqueraoutro veículo. 3.Prezo pago ao condu-tor polo fretamento ou transporte decousas ou mercadorías, por calqueravía, dun lugar para outro. O frete podeser pago ou a pagar:

Frota Conxunto de embarcacións perten-centes á mesma clase.

Frota de pesca interior Enténdese porfrota de pesca interior as embarcaciónspesqueiras que operan exclusivamentenas augas interiores. / Frota de pescaexterior Enténdese por frota de pescaexterior as embarcacións pesqueirasque operan exclusivamente nas augasexteriores. Ver augas.

Furacán Vento repentino e impetuoso deorixe ciclónica.

furacán | 219


G (GOLFO)(—.) G Símbolo designadoGolf. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira atravesada por seisfaixas verticais, amarelas e azuis, alter-nadamente. Izada illadamente significa:“Preciso dun/dunha piloto”. Izada porun ou máis barcos pesqueiros quere di-cir: “Estou recollendo as redes a bordo”.

Gabarra Embarcación de construción só-lida e fondo plano que se usa paracarga e transporte, de característicasmoi variábeis.

Gabear 1.Subir ao cesto e pau da gabia.2.Subir a un sitio alto empregando asmans e os pés. Chusmar.

Gabia 1.Especie de plataforma situada acerta altura do mastro dun navío. Lugaronde vixía o gaxeiro. 2.Vela imediata-mente superior á vela grande do mas-tareu maior e dos outros dous mastareusdo navío. 3.Cada un dos mastareus co-locados por riba dos tres mastros reais.

Gabia-tope Vela latina que arma no mas-tareu do mesmo nome.

Gabias Son o conxunto de todas as vergas,velas ou mastareus que cruzan por ribados papa-figos. Velas que se envergannas vergas de gabia, as segundas a con-tar desde abaixo.

Gabiaxe Servizo feito nos cestos de gabiaou concernente a eles.

GafetopeNome dado ao mastareu que noncruza vergas de pano redondo e en cuxomastro real arma pano latino de caran-guexa, podendo este contar tamén conretranca. A vela latina que nel envergaadquire idéntica designación, asumindoforma triangular ou cadrangular. Provéndo anglicismo gaff-top, sendo taméneste tipo de pano coñecido como velalatina caranguexa.

Gaio Cabo que aguanta o pau de palanque(ou de spi) de modo a este non subir.

Gaiola Artefacto flotante usado na acuicul-tura, a medias augas ou de fondo, no que,por medio de rede, reixa, barras ou sis-tema de calquera clase, se reteñen espe-cies da fauna mariña para o seu cultivo.

Galear Balance natural da embarcaciónno sentido de popa a proa. Cabecear.

Galeota 1.Pequena embarcación movidaa remos. 2.Barco alongado, empregadoen navegación fluvial, particularmentepara recreo.

Galeón 1.Antigo navío mercante de grandetonelaxe e alto bordo con que se facía ocomercio entre a península e as coló-nias españolas ou portuguesas. Nau deguerra. 2.Aparello de pesca de cercoempregado xunto á costa.

| 221


Galera 1.Barco antigo de vela e remo, condous ou tres mastros e quilla alongadae estreita. movido xeralmente a remos,ou tamén, nas outras veces, a vela. 2.Chámase tamén Galé.

GalernaVento forte e tempestuoso do Esteou Noroeste.

Galla Peza de metal que remata nun dosdous extremos en dúas puntas que for-man un semicírculo no que se engan-chan o remo ou o rastro impedindo queestes caian. Tamén se utiliza nas em-barcacións tradicionais para apoiar omastro e a percha cando non navegan avela. O mesmo que Forquita.

Gallardete Tea ou bandeira longa e es-treita que vai en diminución até acabaren punta e que se pon nos mastros dasembarcacións como adorno ou sinal.

Gamela Pequena embarcación tradicionalde fondo plano, proa larga e afiada epopa plana utilizada para mariscar ouna pesca de baixura. Con estas caracte-rísticas pode ser tamén denominadaChalana.

Garabeta Pau longo provisto nun extremodun gancho usado na pesca do polboou lura.

Garatea O mesmo que fateixa, mais senpatas. Serve para recuperar (“rocegar”)obxectos que se perden no fondo do mar.

Garbino Vento que sopra de Sudoeste.Garda-Costas: 1.Embarcación dotada de

alta velocidade e grande mobilidade,destinada a patrullar augas costeiras.2.Navío destinado a percorrer a costamarítima dunha nación ou estado paraevitar o contrabando. 3.Navío de guerrapara a defensa costeira.

Garda-Mancebos Son cabos fixos exis-tentes no bauprés, paus da buxarrona exiba, que serven para os mariñeiros seaseguraren.

Garda-Patrón É unha táboa colocada debabor a estribor, entre os locais onde sesentan os pasaxeiros e o patrón.

Gardín 1.Cabos ou cadeas que moven oleme. 2.Cabo de manobra do pau decarga. Permite colocar o pau nunha de-terminada prumada. Os gardins sonconstituídos por brazalotes (cabo queliga directamente ao pau de carga e portallas (tallas dos gardins). As tallas per-miten estirar o gardín para manter o paude carga fixo na posición.

Garete Ir ao garete; ir á deriva.GarraCada un dos ganchos do arpeu.Á ga-rra: Estar a barlovento. Navío á mercéda marea, corrente ou vento.

222 | galeón

1.Amurada; 2.Esporón; 3.Foque ou buxarrona;4.Castelo de popa; 5. Castelo de proa; 6. Convés;7.Cesto de gabea; 8.Cesto de xoanete; 9.Ceba-deira; 10.Enxarcia; 11.Escovén da áncora; 12.Es-tai; 13.Gata; 14.Gabea; 15.Bauprés; 16.Xoanetegrande; 17.Xoanete da proa; 18.Leme; 19.Mas-tro grande (ou real); 20.Mastro da mesana;21.Mastro do trinquete; 22.Pavillón; 23.Penol;24.Portiñola; 25.Toldilla ou tombadillo; 26.Velagrande; 27.Vela da mesana; 28.Vela do trinquete;29.Velacho; 30.Verga.


GarrarDise cando a áncora non está presaao fondo do mar ou se teren partido asamarras, e portanto o barco non estarsegurado, sendo este arrastrado polacorrente.Garrar o porto Pasar máis aládo mesmo.

Garruncho Peza de fixación dunha vela aoestai.

Garupa Pau que sobresae da proa. Bauprésou Gurupés.

GataVela redonda que se arma por riba damesana.

Gateira Abertura no convés, por onde aamarra baixa para o paiol da amarra.

Gato de escape Gato no cal o bico rebatee pode soltar rapidamente un cabo ao fi-nal da manobra de remolque ou nunhaemerxencia.

Gato Gancho ou ollal.Gaxeiro Mariñeiro que tiña ao seu coi-

dado un mastro e era o encargado de su-bir (gabear) até a gabia para vixiar.

Gaza Especie de ollo ou anel que se fai nochicote dun cabo e que serve para facerfirme o cabo ou amarrar algo nel. Lazo.

Gobernaduras Pezas semellantes ás do-bradizas que serven para prender oleme ao codaste.

Gobernar Dirixir unha embarcación.GolaCompoñente do escovén; con saliente

do costado, feita en aceiro fundido.Go-leta Buque a vela de dous paus e convergas só no trinquete.

GPS Sistema de navegación que utiliza si-nais emitidos por satélites xeo-estacio-narios, dá lecturas de posición a cal-quera momento, é extremamente precisoe de dimensións bastante reducidas.

Grada Bancada dun estaleiro. Do inglésGlobal Position System (GPS).

Graneleiro o mesmo que Cargueiro.

Grátil Extremo dunha vela. O mesmo quetesta e gurutil.

Grumete Mariñeiro no inicio da súa ca-rreira. Mozo de convés, de bordo, decámara,...

Gualdropes Cabos ou correntes que ac-cionados pola roda de leme movimen-tan a porta do mesmo.

Guincho 1.Pequeno guindastre. 2.Máquinaconstituída por un ou dous tambores pre-sos a un eixo horizontal movido a elec-tricidade ou vapor, empregada a bordopara a manobra de cabos ou amarras.

Guinda ou Guinada/Guiñada 1.É a alturados mastros ou mastareus. 2.Desvío queunha embarcación fai do seu rumbo.

Guindastre Equipamento que é xeral-mente usado para a movimentación decarga xeral. Hai moitos tipos de guin-dastre; estes son divididos en: fixos emóbeis. Alguns deles dispoñen do mo-vemento da lanza vertical e horizontal,outros tan somente vertical, depen-dendo de a que se destinan. Denomí-nanse guindastre de peirao ou molle.Guindastre de bordo (en oposiciónaos de peirao, en terra) Guindastes exis-tentes no propio navío.

Guión Puño polo que se terma o remo.GurupésNos veleiros, mastro que se lanza

do bico da proa para diante, no planolonxitudinal do navío ou embarcación,cunha inclinación de cerca de 35º porriba do plano horizontal. Entre o guru-pés e o mastro do trinquete, en estais,envérganse o foque, a xiba e outras ve-las de proa. Pódese considerar até unmastro real. Os mariñeiros antigos cha-mábanlle a chave da mastreación. Ga-rupa. Bauprés.

Gurutil Ver testa.

gurutil | 223


H (HOTEL) ( . . . . ) H Símbolo designadoHotel. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira dividida en dúas fai-xas verticais iguais: unha branca e ou-tra vermella. Izada illadamente signi-fica: “Teño piloto a bordo”.

Haliéutica Arte da pesca. Todo o relativoá pesca.

Hasta 1.Pau ou ferro, dereito, longo e le-vantado no que se coloca, pendura ouapoia algunha cousa. 2.Parte longa ecentral da áncora entre a cruz e o anete.

Hastear Izar, arborar, facer subir (normal-mente sinais).

Hélice Aparello propulsor do navío quesubstitui as rodas. É en xeral, colocadana popa. Hélice presa Dise cando uncabo, arame, rede etc. enrola na hélice.

Higrómetro Mide a humidade relativa doar.

Hipotermia É o estado do corpo por baixoda súa temperatura normal.

Horas paralizadas Considérase a canti-dade de horas de paralisación verifi-cada durante a operación de embarqueou desembarque das mercadorías noporto. Tal ocorrencia, para fins de con-trol operativo, deberá rexistrar o seumotivo na orde de servizo ou no bole-tín. Horas requeridas Considérase a

cantidade de horas solicitadas polo ar-mador ou quen ocupar o seu posto, ob-xectivando a realización da operaciónde embarque ou desembarque de mer-cadorías no porto. Horas utilizadasRefírese ao sumatorio das horas utili-zadas no mes, por cada tipo de equipa-mento, excluíndose, entretanto, as horasda paralización rexistradas por calqueramotivo.

| 225


I (INDIA) ( . . ) I Símbolo designado Índia.O Código Internacional de Sinais esta-belece a representación desta letra porunha bandeira de fondo amarelo, cuncírculo negro ao medio. A bandeiraizada illadamente significa: ”Estou vi-rando á esquerda”.

IanqueVela latina de proa con puño da es-cota moi alto, envergada cando o marestá quebrando á proa, o que evita aser rasgada a vela.

Iate 1.Navío a vela, de mastreación consti-tuída de bauprés e dous mastros, en xe-ral enteirizos, con velas latinas cadran-gulares e gafetopes. 2.Embarcación avela ou a motor destinada a recreo ou re-gata. 3.Toda embarcación luxosa, paratransporte de persoas en recreo.

IcebergMasa de xelo á deriva procedentedun glaciar.

Idade da marea Intervalo de tempo entreo instante da pasaxe da Lúa polo meri-diano do lugar (en que a Lúa é nova ouchea), e aquel en que se dá a marea demaior amplitude.

Imbricar Proceso de construción que con-siste na sobreposición das chapas docostado en vez de axustalas unha a unha.

Impulsión Presión que acciona normal-mente á superficie emerxida do casco.

Imposto de tonelaxe Imposto pago por unnavío nos portos, en proporción co nú-mero de toneladas que representa.

Incidente marítimo Acontecemento de-bido ás operacións dun buque, ou rela-cionado con elas, a causa do cal o bu-que ou calquera persoa se ve en perigo,ou a causa do cal se producen danos nobuque, na súa estrutura ou no medio.

Incineración no mar A queima de resi-duos ou outras materias a bordo dun bu-que, dunha plataforma ou doutra cons-trución no mar para a súa eliminacióndeliberada por destrución térmica.

Indicador de posiciónUn dos medios uti-lizados para a busca e salvamento. Oscomandantes deben, polo tanto, facer opleno uso dos sistemas e dispositivos deindicación de posición, onde quer queeles existan.

Indicador náutico Instrumento con quese determinan a latitude, a lonxitude ea variación do compás no mar.

Indicativo de matrícula Conxunto alfa-numérico no que, ademais de figurar oporto de matrícula, se identifica e indi-vidualiza todas as embarcacións de re-creo. O indicativo de matrícula deberáfigurar en ambas as dúas amuras.Ex: 3ª Co-1-2455. 3ª.- Refire a Lista ou ac-tividade da embarcación. /Co.- Refire o Dis-

| 227


trito Marítimo da embarcación. / 1.- Refire oporto base da embarcación. / 2455.- Refire orexistro na folla de asento da embarcación.

Índice de rotatividade Relación entre otempo de singradura e o tempo totalgasto nunha viaxe redonda, ou sexa: K= Índice de rotatividade = Tm. Onde:Tm = Tempo total en días feitos no mar(singradura). TP = Tempo total en díasdespendidos nos portos. Tm + TP.

Inmobilización dun buqueA prohibiciónoficial de que un buque se faga ao mardebido á comprobación de deficienciasque, illadamente ou en conxunto, de-terminan que o buque non estea en con-dicións de navegar.

Inscrición É un requisito básico necesariopara utilizar barcos de deporte e recreo.A inscrición pode ser feita nas capita-nías, adminsitracións ou axencias dosportos da circunscrición en que for do-miciliado o propietario do barco ou seurepresentante legal.

Inspección en portos Visita a bordo dobuque para comprobar tanto a validezdos certificados regulamentarios e dou-tros documentos, das condicións do bu-que, do seu equipamento e tripulación,así como as condicións de vida e detraballo da tripulación.

Instalación de alto marCalquera estruturade alto mar, tal como plataforma de per-furación, de produción, etc., que poidarepresentar un perigo á navegación.

Instalacións marítimas Son instalaciónsmarítimas os embarcadoiros marítimos,as instalacións de varada e de repara-ción naval, e outras obras ou instala-cións similares que, ocupando espazosde dominio público marítimo-terrestre,non incluídos nas zonas de servizo dos

portos, destínanse ao transbordo demercadorías, pasaxeiros ou pesca, sem-pre que non cumpran cos requisitos es-tablecidos legalmente para ser consi-derados como portos marítimos.

Instalación portuaria Zona do porto si-tuada dentro dos límites determinadospola Autoridade de protección portuariaxestora do porto no que está situada,onde ten lugar unha interface buque-porto, incluíndo, segundo se considerenecesario, zonas tales como fondeadoi-ros, atracadoiros de espera e accesosdesde o mar.

INTERCO Siglas do Código Internacionalde Sinais.

Iole: Embarcación estreita, leve e rápidausada nos deportes náuticos. Termoadaptado do inglés Yawl.

Ir á Garra (ou Garrar) Arrastrar sen queconsiga uñar. Ir á pique afundirse. Ir áRola Ir ao sabor do vento e do mar…

Isóbaras Liñas imaxinarias que unen pun-tos que nun determinado momento te-ñen igual presión atmosférica. Atópanseindicadas nas cartas meteorolóxicas.

Isóbata Liña que nas cartas hidrográficasune puntos de igual profundidade.

Isobático 1.Relativo a isóbata. 2.De pro-fundidade constante, invariábel.

IsobatimétricaO mesmo que batimétrica,secuencia de curvas de igual profundi-dade, semellante ás curvas de nível.

Isocarenas Dise de dúas ou máis condi-cións de flotación dunha embarcación,que desprazan o mesmo volume deauga. É o caso de flotacións dun navíoque se inclina lateralmente en conse-cuencia dunha movimentación de pesosa bordo, sen ter habido a retirada ou au-mento de peso nengún.

228 | indicativo de matrícula


Isofase cando a duración da luz é igual á daescuridade.

Isotermas Liñas que unen puntos de igualtemperatura.

Izar Facer subir un obxecto, puxando duncabo ou corda no que está suxeito.

izar | 229


J (JULIETT) ( . - - - ) J Símbolo desig-nado Juliet. O Código Internacional deSinais estabelece a representación destaletra por unha bandeira atravesada ho-rizontalmente por dúas faixas azuis eunha faixa branca central. Izada illada-mente a bandeira significa: “Enfrentoun incendio a bordo e transporto pro-dutos perigosos: manteña distancia”.

| 231

JjProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:02 Página 231

K (KILO) ( - . - ) K Símbolo designadoKilo. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira dividida vertical-mente nunha faixa amarela e outra azul.Izada illadamente a bandeira significa:“Desexo comunicarme convosco”.Cando esa transmisión é feita por esta-cións de terra para embarcacións en pe-rigo, significa: “Este é o mellor lugarpara aportar”.

Kapok Fibra resistente á auga que se co-loca dentro dos salvavidas para darlleflotabilidade.

Ketch embarcación de recreo de dous mas-tros en que a roda de leme fica atrás damesana.

Kevlar Moderno material sintético degrande resistencia e pouco peso que seutiliza na filástica da confección develas.

| 233

KkProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:02 Página 233

L (LIMA) ( . - . . ) L Símbolo designadoLima. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira dividida en catro ca-drados, dous amarelos e dous negros. Abandeira, izada illadamente, significa:“Pare imediatamente a súa embarca-ción”. Cando presentada en regata,quere dicir: “Aproximarse ao alcanceda voz” ou “Sígame”.

Lambareiro Gato (gancho) ligado a uncabo para suspender a áncora polasuñas.Úsase para non perder a áncoraen fondos rochosos.

Lampexo Cando nun mesmo período a du-ración da luz é menor do que a obscu-ridade.

Lancha Embarcación de pequeno porte depropulsión a motor usada para navega-ción costeira de recreo, ou no trans-porte de persoas e/ou obxectos e paraoutros servizos dentro dos portos. Amaior das embarcacións miúdas em-pregadas en servizos a bordo dos gran-des navíos, usada para transportar ob-xectos e persoal do navío para o portoe vice-versa, espiar os ferros e outrasactividades. calquera embarcación mi-úda con propulsión a motor.

Lanza 1.As lanzas ou paus de cargas sonvergas de madeira ou de azo instaladas

nos navíos mercantes para a carga edescarga de mercadorías. Ocasional-mente, alguns navíos de guerra taménempregan paus de carga para a manobrade embarcacións, avións, torpedos etc.2.Verga dun guindastre, que ten unhaextremidade apoiada na súa columna ea outra servindo de punto de aplicaciónpara o aparello de izar.

LanzamentoActo de mover o navío do lu-gar de construción do casco, facéndooflotar. O lanzamento pode ser feito pordeslizamento en carreira ou por alaga-mento do dique de construción.

Lanzar a áncora:Acto ou acción de anco-rar unha embarcación.

LargadaActo de largar ao mar a áncora oua rede na pesca.

Largar 1.Afrouxar, soltar pouco a poucounha corda ou cabo dunha embarca-ción. 2.Botar as artes de pesca ao mar.Largar Ferro soltar a áncora e deixalacaír para o fondo ficando ligada aobarco pola amarra.

Largo l.Mar alto. 2.Toda porción de marque está fóra da vista da terra. Dise queunha embarcación nesa situación estáao largo. 3.Cabo de amarre que vai deproa ou popa ao porto.

Largura do Barco Boca ou Manga.

| 235


Lastrar Lastrar ou facer o lastro dun navíoé colocar un certo peso no fondo daembarcación para aumentar a estabili-dade ou traelo á posición de flotacióndereita, mellorando as condicións deestabilidade e inmersión da hélice.

Lastro Todo o que se coloca no fondo dosbodegas dun navío para lle dar estabi-lidade, xeralmente, cando este estivervacío. Lastro é o peso que lastra o na-vío. É común en navíos de carga, queao saíren dun porto leves, usaren lastroa fin de tornalo máis pesado, para me-llorar súa estabilidade.

LatitudeAs liñas de latitude que dividen oglobo horizontalmente desde o ecua-dor até os polos. Cada grao de latituderepresenta 60 millas mariñas. Os bordosverticais das cartas náuticas calíbranseen graos de latitude que, ao ser de valorconstante, se empregan para medir asdistancias. As liñas de lonxitude quedividen o globo en sentido vertical es-tréitanse no polo, así que a súa escalanon pode empregarse como unidade demedida. O seu símbolo é I. / Latitudeestimada A latitude do punto onde seencontra o navío, avión etc., determi-nada pola estimativa feita.

Lazo O mesmo que gaza.Legua marítimaMedida de lonxitude que

entre nós corresponde aproximada-mente a 3,2 millas ou 5,9 km.

Lei de Pesca de Galiza (LPG), Antepro-xecto A pesca é un sector estrutural bá-sico na economía do noso país. Con estapremisa, a LPG é unha norma que pre-tende regular nun único texto legal todoo relacionado coa pesca no noso país na-quilo que temos competencia exclusiva.

Leme É o dispositivo destinado ao gobernodunha embarcación. O leme é constitu-ído, no mínimo, polas seguintes par-tes: madre (parte do leme que encostaao codaste), cabeza ou cachola (parte deriba da madre) e porta do leme (partemáis larga que actúa sobre a auga).Leme amanAparello de goberno máissimple, empregado comunmente nasembarcacións pequenas. Consta da rodado leme, cuxa manobra é feita polo es-forzo muscular do temoneiro, senaxuda do servo-motor. Leme horizon-tal Leme destinado a gobernar o sub-marino en profundidade.

Lestada Vento que sopra forte de Leste.Leva 1.O levantar da áncora para zarpar.

2.Cabo delgado que pasa por unha aber-tura no costado da embarcación e vaiprenderse nunha zapatiña dos arganéusdas portas.

Levante Vento quente e seco que sopra deLeste no Mediterráneo e que chega até oAlgarve principalmente durante o Verao.

Liame 1.Cordame de barco a vela. 2.Ma-deira das curvas con que se ligan e atanas pezas do costado dos navíos.

LibraUnidade de medida inglesa, equiva-lente a 453,6g.

Libre cambio Principio segundo o cal ocomercio internacional debe ser libre,exento de impostos aduaneiros e prohi-bicións para as mercadorías que cons-titúen obxecto de permuta.

Libre a sotavento Significa estar afastadode boias, rochas, costa e demais perigosque estan a sotavento. Ter espazo de ma-nobra suficiente. / Libre pola popa Si-tuación de manobra entre dous barcos,cando un deles, co seu casco e equipa-mento en posición normal, está por ante-

236 | lastrar


popa dunha liña imaxinaria proxectadapolo través do punto máis cara a popa docasco e equipamento en posición normalcon respecto doutro barco.

Libreta de identidade marítima / sea-man bookA Libreta Marítima é un do-cumento oficial que ten unha dobrefunción, por un lado é o documento deidentidade do mariño, aceptado inter-nacionalmente, e por outra, mantén unrexistro dos embarques e desembar-ques do seu posuidor. Libreta de ins-crición marítima Documento persoalindividual, que acredita a inscriciónmarítima do seu titular, expedido polaDirección Xeral da Mariña Mercante,xa sexa a través dos seus órganos cen-trais ou periféricos.

Libro de bordo Rexistro onde se anotancon minuciosamente todas as ocorren-cias diarias a bordo dunha embarcación.

Licenza Documento necesario para o usoda embarcación. Licenza de Estaciónde Barco (LEB) é o documento acre-ditativo que lle permite a un particularou entidade instalar ou explotar unhaestación transmisora conforme as dis-posicións do Regulamento de radioco-municacións da Unión Internacionaldas Telecomunicacións (U.I.T) e as dopaís do cal dependa esa estación. Li-cenza de navegación É un dos docu-mentos específicos comprendidos nadefinición xenérica de rol.

Licenza de pesca 1)Documento adminis-trativo de carácter persoal e intransfe-ríbel, que habilita o seu titular para po-der pescar nas augas continentaisgalegas. 2)Documento expedido polaautoridade pesqueira, polo que se auto-riza ao buque a faenar, determinando a

arte ou modalidade de pesca, as datas,o tipo de captura e/ou o caladoiro. Li-cenza de pesca marítima de recreoOdocumento administrativo, nominal, in-dividual e intransferíbel que autoriza oseu posuidor a practicar esta modali-dade de pesca.

Linga Aparello feito de vara de ferro, co-rrente ou cabo, con que se prenden ob-xectos pesados que se queira izar ouarriar.

Liña Medida de lonxitude que correspon-día a 1/12 polegada, 21mm aproxima-damente.

Liña de auga Liña determinada polo planode flotación, que separa as obras vivas(parte submerxida do barco) das obrasmortas (parte emerxida). Liña de auga étamén a faixa pintada ao longo do casco,indicando até onde el fica submerxido,en condicións normais de cargamento.O mesmo que liña de flotación.

Liña de bolina Dise na vela da liña paraalén da cal non é necesario navegarpara alcanzar un destino á bolina. É ta-mén chamada layline.

Liñas de base Dise en dereito marítimodas liñas a partir de onde se mide o marterritorial, a zona próxima ou contigua,a zona económica exclusiva e a plata-forma continental. Nacen co obxecto dedeterminaren a extensión dos distintosespazos marítimos dun Estado costeiro,xa que é fundamental determinar pre-viamente desde onde se miden estas zo-nas e daí a súa funcionalidade. As augasinteriores son as que se achan no interiordas liñas de base, nas que o Estado ri-beirego goza de soberanía, mentres quenos demais espazos marítimos, os de-mais Estados gozan de certos direitos.

liñas de base | 237


As liñas de base poden ser "normais","rectas" ou "arquipeláxicas". Foron es-tabelecidas na Convención sobre o De-reito do Mar. / Liña de base normal Éa liña de baixamar ao longo da costa queaparece marcada nas cartas recoñecidaspolo Estado ribeirego. / Liña de baserecta No caso de costas moi desmem-bradas, ou cando existen deltas, o marterritorial pode medirse consoante áschamadas liñas de base rectas que unendiversos puntos do continente e das illase illeus próximos do mesmo. Estas liñasnon seguen a a liña da costa senón a di-rección xeral dela. / Liñas de base ar-quipeláxicas Son as liñas de base rectasque poden trazar os Estados arquipelá-xicos que unen os puntos extremos dasillas e recifes emerxentes máis afastadosdo arquipélago.

Liña de costaA liña que segue o contornoxeral da costa, salvo nos casos de abrase baías de menos de 30 millas mariñasde ancho, en que a liña pasará directa-mente a través da abra ou baía para cor-tar o contorno xeral no lado oposto.

Liña de vida Cabo que se fixa ao arnés e aun punto da embarcación de modo a queun tripulante non sexa levado polo mar.

Liña de flotación É a liña que divide asobras vivas das obras mortas. Son as li-ñas en que o navío flota. / Liña de flo-tación, ou simplemente flotación, é a in-tersección da superficie da auga cocontorno exterior do navío. Un navío aplena carga define unha liña de flota-ción cargada ou flotación en plenacarga. Un navío leve define unha flota-ción leve e un navío no desprazamentonormal define unha flotación normal.

Listas de buques Rexistro que refire e ca-racteriza a actividade ou procedenciade cada embarcación. O número total delistas é nove, e son as que seguen:Listaprimeira "Plataforma de extracción(aún no redactado)" Plataformas de ex-tracción, os remolcadores de altura, osbuques de apoio e os que subministranás plataformas e que non estean inscri-tos noutra lista. / Lista segundaOs bu-ques construídos no propio país ou Es-tado, ou os importados dedicados aotransporte de mercadorías, de pasaxeou ambos. / Lista terceira Os buquesconstruídos no propio país ou Estado,ou os importados dedicados á pesca confins comerciais. / Lista cuarta Os bu-ques auxiliares de pesca ou de activida-des de acuicultura. / Lista quinta Re-molcadores, embarcacións e artefactosnavais dedicados a servizos de baías. /Lista sexta Embarcacións de recreo oudeportivas que se exploten con fins lu-crativos. /Lista sétimaOs buques cons-truídos no propio país ou Estado, ou osimportados dedicados á práctica depor-tiva ou a pesca sen ánimo de lucro. /Lista OitavaBuques e embarcacións deorganismos públicos. / Lista Novenaou de Rexistro Provisorio Buques enconstrución, salvo as embarcacións de-portivas construidas en serie.

Liteira Cama para uso en embarcacións.Catre

Longarinas Cada unha das vigas estrutu-rais do casco da embarcación, coloca-das de proa a popa, na parte interna dascadernas, amarrándoas entre si. Vigaslonxitudinais.

Longo cursoDise da navegación que pro-porciona contacto entre países. Por iso,

238 | liñas de base


costúmase dicir: mercadorías de longocurso, tarifas de longo curso, transportede longo curso etc.

Lonxa pesqueira Centro de contratación ecomercialización en primeira venda dasespecies mariñas.

Lonxitude Calquera círculo máximo quepasa polos dous polos. Mídese en graosoeste ou leste, tomando como referen-cia o meridiano de Greenwich cuxa lon-xitude é 0º. O seu símbolo é L. Arco doecuador comprendido entre o meridianoque pasa polo punto considerado e o dereferencia.

Lonxitude do Barco Eslora. Lonxitudede fóra (popa) a fóra (proa).

Lonxitude alagábel É a lonxitude má-xima permitida dun compartimento, demodo que cando este for alagado polaauga, o navío aínda continúe flotandoen seguranza. É unha regra que definea lonxitude máxima dos espazos entreas anteparas transversais estancas, re-gra esta estabelecida polas SociedadesClasificadoras para as embarcaciónsmercantes. Por esa regra a lonxitudealagábel dunha embarcación varía coalonxitude desta.

Lonxitude de roda a roda É a distanciaentre a roda de proa ou codaste da popa,e é medida paralelamente á liña de augade proxecto. Pezas como o leme, candoeste se estender para popa, o bauprés seexistir, ou pezas similares, non seránconsiderados nesta medida.

Lonxitude entre perpendiculares É a dis-tancia medida entre as perpendicularespara proa e para popa. Nesta medida le-vamos en consideración a liña de augade proxecto. Cando nos referirmos álonxitude do navío e non for especifi-

cado como este foi medido, debemosentender esta como a lonxitude entreperpendiculares.

Lonxitude na flotación É a lonxitude naliña de auga, medida en cada nivel deflotación. A lonxitude na flotación va-ría, dependendo se a embarcación esti-ver leve ou cargada. A lonxitude na flo-tación coincide coa lonxitude entreperpendiculares cando, a liña de augade proxecto for a mesma para o nivel deflotación adoptado.

Lonxitude total Esta medida é importantepois se refire á lonxitude máxima donavío, as dimensións necesarias para oconter nun peirao ou dársena ou nun di-que seco. É medido paralelamente áliña de auga de proxecto, das partesmáis salientes do navío, levando enconta as partes submerxidas ou emer-xidas do mesmo.

Lote A cantidade de produtos pesqueirosobtida en circunstancias practicamenteidénticas.

Luces de navegaciónAs regulamentariaspara a navegación. A súa descrición fi-gura no Regulamento Internacionalpara previr as abordaxes no mar. / Lu-ces alternadas ou farol combinadoCando un mesmo farol exibe luces demáis dunha cor. / Luces de situaciónLuces verde e vermella que empreganos buques en navegación, a verde a es-tribor e a vermella a babor.

Lugre Embarcación de vela latina, xeral-mente con tres mastros e que é normal-mente empregada na pesca do bacallau

Luz branca (soa) Buque fondeado ou luzde alcance de buque en marcha. Mano-bramos nós. / Luz vermella (soa) Ba-bor. / Luz verde (soa) Estribor.

luz branca | 239


M (MIKE) ( - - ) Símbolo designado Mike.O Código Internacional de Sinais esta-belece a representación desta letra porunha bandeira cadrada, de fondo azul,cortada en cruz por dúas faixas diago-nais brancas. Izada, illadamente, a ban-deira significa: “Dispoño dun médico abordo”.

Madre do leme Peza do leme onde se fi-xan as gobernaduras e a porta.

Mallete Anaco de ferro atravesado no elodas cadeas, para darlles máis resistenciae impedir que den volta ou fagan torción.

Man ou Manciña Especie de alza nunchicote.

Manga (B) Boca. Largura máxima do bu-que medida na sección media deste, atéa liña de trazado da caderna nos buquesde forro metálico, ou até a superficieexterior do casco nos buques con forrodoutros materiais. A manga (B) medi-rase en metros. Manga máxima(Bmax) É a máxima largura do cascocoas estruturas fixas.

Manilla Peza metálica en forma de “U” encuxos topes abertos pasa unha caravillade forma a poder ser pechada. Servepara unir correntes, etc.

Manobra Todo o traballo desenvolvido abordo quer para a largada, quer paranavegar.

Mar 1.Masa de auga salgada que cubre,aproximadamente, tres cuartos da su-perficie terrestre. 2.Cada unha das gran-des partes en que se dividen os océanos.3.Maresías ou ondulacións elevadasque se moven no mar cos ventos fortesou tempestades. Ao principio, designá-ronse por ‘mar’ todas as grandes ex-tensións de auga salgada. Consagrouse,porén, o uso do termo “océano“ paradesignar as extensións maiores, pa-sando a palabra “mar” a se aplicar, so-bre todo, ás extensións menores de augaque dependen dos océanos... Desde opunto de vista do dereito internacional,distingúense o alto mar, o mar terri-torial,mar litoral ou xurisdicional, eosmares interiores ou pechados (VerAugas). O alto mar non forma parte doterritorio de calquera Estado e a súa li-berdade de navegación é completa paratodos os pobos. Esa liberdade ten sidorespectada, polo menos en tempo depaz. O mar territorial, xurisdicional oulitoral é a porción de mar que cerca o te-rritorio dos Estados. A maior parte dasconvencións internacionais fíxao en tresmillas de distancia da costa, mais Esta-dos diversos teñen proclamado, oca-sionalmente, a súa soberanía sobre ex-tensións ben máis considerábeis de mar.

| 241


Os Estados Marítimos teñen dereito asoberanía e xurisdición sobre o mar te-rritorial. Os mares interiores ou pecha-dos fican encravados no territorio dunEstado e non teñen saída para o océano,como é o caso do mar Aral, situado noterritorio da extinta URSS. Outros ma-res, xeograficamente pechados, bañan,porén, territorios de máis dun Estado,como é o caso do mar Caspio.

Mar alto 1.Punto do mar onde xa non seavista terra. 2.Mar axitado.

Mar baixo Mar que ten pouca profundi-dade

Mar de leite, Mar de rosasO que está se-reno e manso, sen ondas. Mar calmo,Mar bonanzoso, Mar chao O que estácalmo, sosegado, manso.

Mar banceiro Aquel cuxas augas se mo-ven e se axitan branda e vaporosa-mente, sen levantar grandes vagas.

Mar rizado, Mar de vaga curta O quese presenta con ondas de pequena lon-xitude. O que está un tanto axitado erevolto.

Mar groso ou de carneiradaAquel cuxasondulacións se presentan espumantes,semellantes a rebaño de carneiros.

Mar de levaMar axitado, a punto de arras-trar os bañistas ou embarcacións.

Mar de rebentación O que presenta on-dulacións que rebentan contra a praiaou unhas contra as outras.

Mar enorme O que presenta ondulaciónsen dúas direccións contrarias.

Mar encrespado,MarCrespo,Mar enca-pelado,Mar cavadoMar de ondas gran-des, altas, e espazos fondos entre elas.

Mar arborado, Mar Bravo, Mar Picado,MarTeso, Mar de fondo, Mar duroOque está moi axitado, moi tempestuoso.

MarcaTermo xeral para unha marca de au-xilio á navegación, por exemplo, boia,estrutura ou punto topográfico que podaser usado para determinar a posición donavío.

Marcación O ángulo medido pola agullade marear entre a dirección dun destinoe o rumbo da embarcación.

Marcar Observar a dirección do rumbodun obxecto en relación ao navío.Mar-car derrota Indicar na carta marítima orumbo a seguir.

Marcas de borda libre Marcas no cos-tado de navíos mercantes, en ambos osbordos, indicando as liñas de flotaciónmáximas permisíbeis nas varias rexiónsnavegadas. Estas marcas obedecen aoslímites mínimos de borda-libre estabe-lecidos pola convención internacionalde liñas de carga e posúen os símbolosIAN - Inverno no Atlántico Norte; I -Inverno; V - Verán; T - Tropical; AD -Auga Doce; e ADT - Auga Doce Tro-pical. Tamén chamadas de marcas dePlimsoll ou, impropiamente, marcas doseguro.

Marcas de calado Números que son colo-cados en cada bordo do navío, na proa,na popa e algunhas veces, á media-nau,para indicar a distancia da marxe inferiorde número á liña-base ou outro punto dereferencia fixo. No noso sistema mé-trico están en decímetros (dm), isto é, osnúmeros miden dez centímetros de al-tura e están espazados cada dez centí-metros. No sistema inglés de medidas,miden seis polegadas e están espazados,tamén, cada seis polegadas.

Marchar Velocidade progresiva de em-barcación baixo o impulso de remos, dovento ou do maquinismo.

242 | mar


Marea Movemento alternativo de fluxo erefluxo do mar. Mareas-mortas Oco-rren durante os cuartos crecentes e cuar-tos minguantes e caracterízanse porpreamares de fraca elevación e baixa-mares pouco baixas. Mareas-vivasOcorren durante a lúa nova e lua cheae caracterízanse por preamares degrande altura e baixamares moi baixas.

Marear 1.Gobernar e pór en movementoun navío. Manobrar. Gobernar. 2.Pescarno mar. 3.Pór o aparello a un veleiro eorientalo. 4.Enxoar a bordo. Emarear.Marear as velas Regulalas co auxiliodas escotas, de acordo coa dirección dosventos. Un dos factores máis importan-tes para aumentar a velocidade da em-barcación.Agulla de marear Compás.

Mareaxe 1.Conxunto das manobras paradar movemento a un navío. 2.Toda aaparellaxe con que se move o navío.3.Rumbo que segue o navío.

Mareagrafo Aparello para medir a alturado nivel do mar sobre un plano de re-ferencia.

Mareira 1.Leve axitación das ondas.2.Temporal no mar.

Mareiro 1.Dise daquilo que é propio ouprocede do mar como o vento e a chu-via. 2.Vento favorábel que sopra do marpara terra.

Maremoto Axitación violenta das augasdo mar, producindo ás veces ondasenormes, por mor dos movementos tec-tónicos do fondo.

Mareorama 1.Representación óptima dosmares e da navegación. 2.Panoramamarítimo.

Maresía 1.Axitación do mar que provocagrandes ondas e fai ben difícil e peri-gosa a navegación. 2.Cheiro caracte-

rístico da baixamar. Tamén se di Ma-reira, Marullada, Maruxía.

Mareta 1.Onda pequena. Marola. 2.Ondade río.

Marexar 1.Marear. Navegar. 2.Soprar domar.

Mariña 1.Arte de navegar. 2.Profisión demariñeira/o. 3.Administración marí-tima. 4.Conxunto dos navíos e mari-ñeiras/os dun país. /Mariña mercanteConxunto dos navíos e tripulaciónsaplicados ao comercio.

Mariñar 1.Prover os barcos do persoalnáutico. 2.Gobernar a manobra dun na-vío. 3.Saber a arte de navegar, ser ma-riñeira/o. 4.Trepar coas mans e as per-nas como fan as mariñeiras/os. Gabear.Chusmar.

Mariñaría 1.Arte ou profisión de mari-ñeira/o. 2.Conxunto de mariñeiras/os.3.Persoal de bordo, empregado na ma-nobra dun navío. 4.Coñecemento dasmanobras náuticas.

Mariñeira/o 1.Relativo á mariñaría. 2.Quegosta do mar e da vida marítima. 3.Diseda embarcación propia e pronta paranavegar. 4.Muller ou home empregadona manobra dun navío. 5.Aquela ouAquel que coñece a arte de gobernar unnavío. Mareante. Mariñeira/o feitoAquel/Aquela ben desenvolvida e ex-periente na súa profisión.Mariñeira/omatalote aquela ou aquel que é torpe erude polo que fai as cousas de menosimportancia no navío.Mariñeira/o po-pel ou proel o que fai as faenas de popaou de proa.

Mariña/o 1.Do mar ou a el relativo. 2.Quevive no mar. 3.Persoa exercitada nanáutica. 4.Aquel que traballa ou servena mariña.

mariña/o | 243


Marisqueo Modalidade específica depesca consistente na actividade extrac-tiva dirixida á captura de animais in-vertebrados mariños, susceptíbeis decomercialización para o consumo.Ma-risqueo a pé Actividade exercida nazona marítimo-terrestre e na parte dazona marítima na que se poida exercera actividade marisqueira sen necesi-dade de embarcación ou con apoio deembarcación auxiliar dentro dos límitesconsiderados pola lei.

Marítimo 1.Relativo ao mar ou á navega-ción nel. 2.Situado á beira-mar. 3.Quevive no mar ou á beira-mar. 4.Que sededica á navegación. 5.O mesmo quemariñeira/o.

Mastareus 1.Mastro suplementario fixadoao mastro real para aumentarlle aguinda. 2.Cada unha das vergónteasque espigan por riba dos mastros oudoutros mastareus, a través das abertu-ras circulares das asas respectivas. Nosnavíos de tres mastros e pano redondohai os seguintes, a contar desde proa ede abaixo para riba: mastareus de gabia(velacho, gabia e gata), mastareus doxoanete (xoanete de proa, xoanetegrande e sobregata) e mastareus de so-brexoanete (sobrexoanete de proa, so-brexoanete grande e sobregatiña).

Mastreación O conxunto de mastrosdunha embarcación. É o conxunto demastros, mastareus, vergas, cestos dasgábeas, vaos e antenas dun navío. Nosveleiros, os mastros teñen a funciónprimordial de soportar as velas (apare-llo propulsor do navío) e, por iso, cons-titúen partes vitais do navío. Nos navíosde propulsión mecánica, os mastros te-ñen diversas funcións, servindo de so-

porte para: adrizas e vergas de sinais,antenas de radar, paus de carga nos na-víos de carga, instrumentos de controle postos de observación de tiro nos na-víos de guerra.

Mastro Peza de madeira ou metal, de sec-ción circular, colocada no plano diame-tral, en dirección vertical ou un poucoinclinada para a popa, que se arbora nosnavíos. Serve para que nel sexan enver-gadas as velas (nos navíos de propulsióna vela) ou para aguantar as vergas, an-tenas, paus de carga, luces indicadorasde posición ou de marcha, alén de di-versos outros accesorios como bandei-ras ou gallardetes. O mesmo que Pau.

Mastros Reais Son vergonteas fixas queexisten a bordo, colocadas na posiciónaproximadamente vertical, destinadasa aguantaren o impulso das velas, candolargadas ao vento.

Material de Seguridade no Mar É todoaquel material do que teñen de estar pro-visto obrigatoriamente todas as embar-cacións para estaren precavidas peranteas inclemencias do estado do mar. Po-demos referir: 1 compás de goberno coniluminación, Prismáticos, Cartas de Na-vegación, Bucina de neboeiro, Bandeirade Pavillón, Lanterna estanca, Espello desinais, 1 reflector de radar naquelas em-barcacións de casco non metálico, Cha-lecos salvavidas, Boias e aros salvavidascon luz, Foguetes e bengalas, Balde eBomba de achique, unha caixa de ur-xencias e equipamentos de radio-trans-misión e localización vía satélite.

Máxima flotación de servizo É a flotacióncorrespondente ao calado máximo deservizo admisíbel.

244 | marisqueo


Mecha Parte inferior do mastro por onde seencaixa a carlinga.

Media-Coxía É unha táboa fixa xeralmentepara as dúas bancadas de proa cun ori-ficio por onde o pé de mastro entra.

Media Nau É a parte do casco compreen-dida entre a popa e a proa. As palabrasPopa, Proa e Media nau non definenunha parte determinada do casco, maissi unha rexión do mesmo. O mesmoque Medio-Navío.

Media Volta Cabo que circunda unhaúnica vez.

Membro da tripulación Toda persoa con-tratada e enrolada efectivamente paradesempeñar a bordo labores en relaciónco funcionamento ou o servizo do buque,e que debe figurar na lista de tripulantes.

MergulloO feito de manterse baixo a augaco auxilio de aparatos ou técnicas quepermitan o intercambio de ar co exte-rior, ou ben de calquera sistema que fa-cilite a respiración, co obxecto de con-seguir unha permanencia prolongadadentro do medio líquido.

MeridianoUnha liña de lonxitude que pasapor ambos os lados e que corta o ecua-dor en ángulo recto. O meridiano dunastro é o punto máis alto da súa órbita.O meridiano de Greenwich é o punto departida dos cálculos da lonxitude 0º.

MerlínCabo fino, de confección esmerada,empregado nos labores de mariñaríaonde for preciso un bon acabamento.

Mesana 1.O último mastro, cara popa, nosnavios a vela de catro mastros, que en-verga unha vela latina (a mesana), concaranguexa. 2.En navíos de tres mas-tros, o último a contar pola proa, se ar-mar pano redondo (vela da mesana).Tamén se lle chama mezana ou mecena.

Metacentro Punto cuxa posición deter-mina a estabilidade dos corpos flotan-tes. En relación ás embarcacións é ne-cesario definir dous conceptos básicosde metacentro, o Metacentro transver-sal (M) e o Metacentro lonxitudinal(M’), que din respeito, respectivamenteao equilibrio transversal e ao equilibriolonxitudinal dunha embarcación.

Milla náutica Medida de distancia quecorresponde aproximadamente a 1850metros. É a lonxitude do arco de 01(un) minuto do perímetro medio doglobo terrestre. Como a terra non é ri-gorosamente esférica, o seu valor varíase a medida for adoptada nun meri-diano ou no ecuador. A milla náutica éigual a 1.853,55 metros ou 6080 pés,que é a media da medida de 01 (un) mi-nuto no meridiano e 01 (un) minutono ecuador.

MistralVento seco e frío dos cadrantes doNorte que sopra no Sur de Franza. Faisesentir entre esta rexión, as Baleares e aCórsega.

MMSI (Número de identificación doservizo móbil marítimo) Número denove cifras que serve para identificar acada buque para os efectos de radioco-municacións e debe ser programadonos equipos automáticos e as radioba-lizas por satélite, de acordo co previstono Regulamento de Radiocomunica-cións da Unión Internacional das Tele-comunicacións.

Moitón Peza de poleame de laborar, sócunha roldana, por onde desliza un caboempregado en moitos servizos do na-vío. O mesmo que Cadernal.

Molle Zona de embarque para os pasaxei-ros e tamén para a carga dos vultos.

molle | 245


Monzón Vento periódico soprando porlongo período de tempo nas rexións doOcéano Índico.

Mordedor Peza usada para prender adri-zas, amantillos, escotas, etc.

MordenteAparello fixado no convés e co-locado na liña de traballo da amarra, en-tre o cabrestante e o escobén. Ten porfin aguantar ou soster a amarra.

Morder Entalar ou apertar o cabo para im-pedir que corra.

MORSE Combinación internacional desons, escintileos, etc., curtos e longos,para se comunicaren entre reparticiónse buques.

Mortos Bloques de ferro, pedra, cimento,áncoras, etc. que descansan ou estánfirmes no fondo do mar, onde se ama-rran as boias ou balizas.

Mosquetón Peza metálica de abertura rá-pida aplicada nos chicotes dos cabos,para que estes se poidan fixar nos puñosdas velas.

Moto náuticaVehículo acuático de menosde catro metros de eslora que utilizaun motor de combustión interna cunhabomba de chorro de auga como medioprincipal de propulsión e proxectadopara ser manexado por unha ou máispersoas, quen, dado o seu deseño, nonvan acomodadas dentro do seu cascosenón de pé ou sentadas sobre el.

246 | monzón


N (NOVEMBER) ( - . ) N Símbolo desig-nado November. O Código Internacio-nal de Sinais estabelece a representa-ción desta letra por unha bandeira quereúne 16 pequenos cadrados de coresalternadas (oito brancos e oito azuis).Izada illadamente significa a palabra‘non’, dada como resposta a algunhaoutra mensaxe.

Nadir Punto onde a vertical que pasa porun lugar na terra encontra a esfera ce-leste no lado oposto ao cénit.

Nacemento do Sol É xeralmente definidocomo o instante en que o limbo superiordo Sol toca no horizonte do observador.

Nasas Artes de pesca, de fondo, que estánconstruídas en forma de cestos ou gaio-las de diversos materiais que se reco-bren con rede. Están provistas dunha oumáis aberturas ou bocas de extremos li-sos, non punzantes, que permiten a en-trada das distintas especies ao interiordo habitáculo que forma a arte, atraídaspolo cebo colocado dentro del.

Nau ou Nave Expresións anticuadas paradefinir unha construción de grandeporte, feita en materiais apropiados demodo á flotar e destinada a transportarpola auga persoas e cousas.

Naufragar Ir a embarcación a pique. Su-frir naufraxio (os tripulantes e/ou ospasaxeiros).

Naufraxio Acto ou efecto de naufragar.Perda dunha embarcación en virtude deencalle ou de outro accidente marítimo.

NautaAquel que navega; navegador, ma-riñeiro.

NáuticaCiencia e arte da navegación sobrea auga. Náutico: Relativo a náutica ounavegación. Dise do individuo versadoen náutica.

Naval Relativo a navío ou a navegación.Construción Naval Arte ou efecto deconstruír navíos. / Sector Naval Naeconomía do noso país é unha industriaestratéxica que posúe un potencialenorme en todos os campos que abran-gue: deseño, tecnoloxía, investigación,mao de obra cualificada,...

Navegación 1.Acto ou efecto de navegar.Arte de conducir con seguranza unhaembarcación, no mar; en lagos ou la-goas; en ríos ou canais, dun punto a ou-tro da superficie do globo terrestre. 2.Aviaxe que se fai co barco. 3.O tempoque dura unha viaxe. Navegación cos-teira É a que se fai tomando puntos enterra como guía, farois, torres, picos,illas, puntas e outras referencias xeográ-ficas, constantes das cartas náuticas.Na-

| 247


vegación de cabotaxe É a navegaciónmercante realizada en augas costeirasdun só pais, ou en augas marítimas li-mitadas. Navegación exterior É a quese efectua entre portos ou puntos situa-dos en zonas nas que un país ou Estadoten xurisdición e portos ou puntos si-tuados fóra das devanditas zonas. Nave-gación lacustre É a que se fai en lagos,lagoas e represas. Navegación interiorÉ a que se efectúa no interior dos conti-nentes, utilizándose ríos, lagos e canaisinteriores, e compreende a navegaciónfluvial e a navegación lacustre. Permiteo tráfico de pasaxeiros, mercadorías ouexcursións turísticas entre dous puntosdas augas do mesmo porto ou baía, sensaír delas. Navegación extranacionalÉ a que se efectua entre portos e puntossituados fóra das zonas nas que un paísou Estado ten xurisdición. Navegaciónfluvial É a que se fai en ríos e canais in-teriores. Navegación de longo curso Éa navegación mercante realizada en altomar, através dos océanos, unindo portosde diversos países e continentes. Nave-gaciónmarítima É a que se fai nos ma-res e océanos. Navegación marítimainternacional A realizada partindo doámbito territorial interno e que conclúafóra deste ou viceversa. Así mesmo seconsidera navegación marítima interna-cional a realizada por buques afectos ánavegación en alto mar que se dediquenao exercicio dunha actividade industrial,comercial ou pesqueira, distinta do trans-porte, sempre que a duración da nave-gación, sen escala, exceda de corenta eoito horas. Navegación privada de re-creo A realizada mediante a utilizacióndunha embarcación, que non sexa de ti-

tularidade pública, polo seu propietarioou pola persoa que poida utilizala, me-diante arrendamento ou por calquera ou-tro título, para fins non comerciais e, enparticular, para fins distintos do trans-porte de pasaxeiros ou mercadorías ouda prestación de servizos a título one-roso. Navegación próxima á costa Asnavegacións realizadas ao longo da costadentro da zona abranguida entre esta e aliña de 60 millas paralela a esta.

Navegador 1.Que navega. Que sabe nave-gar. Perito ou encargado, nunha aero-nave ou navío, dos cálculos de navega-ción. 2.Dispositivo GPS.

Navegar Percorrer o mar en navío, em-barcación, ou outro veículo apropiado.Navegar de lóNavegar contra o vento,case á bolina. Navegar nas augas deTer un navío o mesmo rumbo doutrobarco, seguir na popa deste.

Naveta Navío ou embarcación pequena.Navío É toda construción náutica, de

grande porte, dotada de medios pro-pios de propulsión, sempre destinada anavegación de longo curso; de grandeou pequena cabotaxe, apropiada aotransporte marítimo ou fluvial.

Nivel medio Plano horizontal que pasapolo punto de altura media dunha seriede Preamares e baixamares sucesivas.

Nó 1.Medida de velocidade equivalente aunha milla marítima (1.853 m) porhora. 2.Operación que se fai cos cabospara axustalos entre si.

Nordés Vento que sopra do NE.Nortada Vento forte e áspero do Norte ou

de direccións próximas, que sopra no li-toral atlántico galego-portugués espe-cialmente durante o Verao.

248 | navegación


Nota de mercadorías perigosas Docu-mento que constitúe unha síntese dadeclaración de mercadorías perigosas edo certificado de arrumazón aos quepode substituír.

Notos Vento do Sur.

notos | 249


O (OSCAR) ( - - - ) O Símbolo designadoOscar. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira cadrada divi-dida en dous triángulos rectángulos, unamarelo e outro vermello. Izada illada-mente transmite o alarma de: “Persoaao mar”.

“O can”Compartimento na popa dunha em-barcación pequena, destinado a gardarmaterial, mantimentos ou levar o can.

Obras Designación xenérica de todos oscabos do aparello fixo e de laborar.Poleame.

Obras mortas parte do casco dunha em-barcación que non está submerxida.

Obras vivas parte submerxida do cascodunha embarcación. Carenas.

Ocaso é xeralmente definido como o ins-tante en que o limbo superior do Soltoca no horizonte do observador.

Oceánico Relativo ao océano.Oceanismo 1.Predominio dos caracteres

oceánicos, como feitos xeográficos.2.Gosto polas cousas marítimas ou oce-ánicas. 3.Visión especial do mundo, to-mando como factor principal os fenó-menos económicos e políticosderivados da existencia dos océanos.

Océano Grande extensión de auga.

Oceanografía Ciencia que estuda e des-cribe o océano e seus animais, produtose vexetais.

OceanólogoO que é perito en oceanoloxía.OdómetroAparello que indica a distancia

aproximada percorrida pola embarca-ción, considerándose as fraccións, uni-dades ou decenas de millas marítimas.Hai dous tipos principais de odómetro:o de fondo, cuxo rexistro se basea napresión hidrostática e hidrodinámicarexistrada no percorrido, e o de super-ficie, con rexistro baseado no move-mento dunha hélice.

Oficiais de náutica Son denominados ofi-ciais de náutica os capitáns de longocurso e de cabotaxe, os primeiro e se-gundo pilotos e os capitáns e pilotosfluviais.

OllalArgola fixa nun punto das vergas doaparello do navío.

Ollo de boi 1.Abertura praticada nun con-vés ou antepara, pechada con vidrogroso, para dar claridade a un compar-timento. 2.Buraco na parte anterior donavío por onde pasan os cabos.

Ollo de PlimsolMarca de Plimsol. Marcaque vai debuxada no costado dos bu-ques mercantes para indicar as profun-didades de carga permisíbeis.

| 251


OMCI. Sigla da Organización Marítimade Consultas Intergobernamentais, ór-gano especializado da ONU, Organiza-ción das Nacións Unidas, para asuntosmarítimos.

O.M.I (Organización Marítima Inter-nacional) A OMI é un organismo es-pecializado das Nacións Unidas quepromove a cooperación entre Estados ea industria de transporte para mellorara seguridade marítima e para previr acontaminación mariña. Recentes ini-ciativas da OMI incluíron reformas aoConvenio Internacional para a Seguri-dade da Vida Humana no Mar (SO-LAS) e ao Convenio Internacional paraprevir a contaminación polos Buques(MARPOL 73/78). Ten a súa sede enLondres, Reino Unido.

Onda 1.Porción de auga do mar, lago ourío, que se eleva e se despraza. 2.Cadaunha das elevacións sucesivas da augado mar, producidas en xeral pola accióndo vento. A parte máis elevada dunhaonda é chamada de crista e a máisbaixa, que se interpón a súas ondas con-secutivas, cavado.Onda-marea: Ondadecorrente do fenómeno xeral da ma-rea, e que en alto mar se despraza deleste para oeste a unha velocidade esti-mada en 864 nós, circundando a terraen 24 horas. Onda-mariñeira Ondamáis alta do mar, en enchente e devalo.

Operador de molle / terminal de merca-dorías perigosas Persoa física que estáprofesionalmente capacitada e baixocuxa dirección a entidade implicadaefectúa a manipulación de mercadoríasperigosas. A súa designación será co-municada previamente en cada caso aodirector e ao capitán do porto.

Orza 1.Peza suplementaria plana que seaxusta na parte baixa central do casco.Serve para dar máis estabilidade, e con-ter a deriva, xeralmente nos buques devela. Pode ser fixa ou móbil. 2.Cabonáutico que sostén a vela, dándolle aoblicuidade conveniente. Bolina. / Orzaa popa cabo con que se leva a popa ocabo da entena.

Orzar 1.Pór o leme a barlovento, obri-gando o navío a aproximarse da liña dovento. 2.Apertar a vela contra o mastro.3.Dirixir o leme na mesma direcciónque a vela.

Osada Conxunto de pezas estruturais quedan forma e resistencia ao casco. Omesmo que esqueleto do navío.

Ovéns Son os cabos que aguantan os mas-tros de babor a estribor e fan parte dasenxarcias. O conxunto de ovéns forma aenxarcia. É o mesmo que os amantillos.

Ovenzadura Conxunto de ovéns.

252 | O.M.C.I.


P (PAPA) ( . - - . ) P Símbolo designadoPapa. O Código Internacional de Sinaisestabelece a representación desta letrapor unha bandeira azul cun pequenorectángulo branco ao centro. Izada illa-damente significa: “Todos a bordo: aembarcación está prestes a saír”.

Paiol Calquera dos compartimentos que sefan en diversos lugares do buque, paraestibar obxectos. Toman cada un a de-nominación de acordo ao que gardan noseu interior: alimentos, bagaxes, armas,aparellos,...

Pairar Flota no mesmo punto, coa áncoralevantada, ás veces co motor parado ouas velas amainadas.

Países terceiros Estados que non sonmembros da Unión Europea.

Palamenta Conxunto de obxectos acceso-rios que son considerados indispensá-beis para a navegación, debendo ter pre-senza obrigatoria a bordo.Abranxe, entreoutras pezas, o leme, a cana-do-leme, asbandeiras e paus de bandeira, os estrobos,os salvavidas, os ancorotes, as defensas,as lanternas e os cabos de atraque.

PaletesDenominación dada a un estrado demadeira usado na movimentación e api-ñamento de mercadorías; taboleiro. Ca-racterízase tamén como un accesorio dedimensións definidas, dotado de dispo-

sitivo de apoio para o garfo das máqui-nas apiñadeiras e conexión cos lingados,utilizado para o acondicionamento dediversos tipos de cargas, posibilitando oseu manexo de forma unitizada.

Palla É a espesura dos mastros, mastareus,verga ou entenas.

Palmear 1.Meter a rede no barco pasándoade man en man. 2.Virar a rede para queseque.

Paneiro Bancada na popa dos barcos pe-quenos destinada á pasaxe.

Panel de Popa É o forro exterior (corte de-reito) que reveste o esqueleto da popa.

Pano 1.Designación xenérica das velasdunha embarcación. 2.Cada unha dastiras de tecidos que, xustapostas e cosi-das, compoñen as velas. A expresión "atodo o pano” quere dicir navegando contodas as velas abertas.

Pantalán Pasarela flotante que permite oacceso aos buques amarrados.

Papa-figos A vela redonda maior do mas-tro do trinquete ou do mastro grande.

Papoilas Son pezas de poleame de laborarsó cunha roldana, sendo a caixa en formaalongada, e son empregadas xunto dosmastros reais dos navíos de vela paradar pasaxe aos cabos da manobra das re-feridas velas.

| 253


Paquete 1.Navío grande, xeralmente mo-vido a vapor, para transporte de pasa-xeiros (turismo), correspondencia emercadorías.O mesmo que Paquebote eTrasatlántico. 2.Antigo veleiro de pe-quenas dimensións que transportabamercadorías, pasaxeiros e, principal-mente, correspondencia.

Paralización Tempo de interrupción daoperación portuaria por un motivo de-terminado. A paralización pode ser:l.por conta do axente: espera de atraque;de camións; espera de carga; de vagóns;abertura e peche de bodegas,...; 2.porconta do porto: retirada de guindastre;defecto no guindastre; na apiñadeira, namáquina apiñadeira de containers; noguindastre baixo rodas; no grab, ...;3.por conta mutua: chuvia; axitacióndas augas; falta de enerxía, etc.

Patache ou PatachoAntigo navío a vela demastreación constituída de bauprés edous mastros, un na popa e outro na proa.

Patarrás Son cabos fixos que serven paraaguantar o bauprés, paus da buxarronae xiba de babor a estribor.

Pasteca/Patesca Peza de poleame de la-borar, só cunha roldana, e cuxa alzaposúe unha abertura para dar entrada aoseo dos cabos. Son moi empregadaspara retornos dos cabos. Roldana.

Patillón Aumento aplicado na quilla paraaumentar a estabilidade e a resistencia aoabatemento nunha embarcación á vela.

Patolas Pezas de aceiro para mellorar asuspensión de cargas.

Patrón Grao outorgado pola AutoridadeNaval, superior ao de temoneiro e infe-rior ao de piloto. Habilita para navegaren ríos e lagos interiores, e até 12 millasde costa en mar aberto.

Pau Mastro. Son os mastros (de madeiraou metálicos) onde se afirman as velasdo buque. Cada un dos elementos da ar-boradura que vai máis ou menos per-pendicularmente á quilla e destinado asoster as vergas. Pau botaló: É unhapequena vergóntea que espiga para fórada popa de algunhas embarcacións, queserve para cazar a escota da vela cha-mada catita. Pau do foque ou buxa-rrona É unha vergóntea correspon-dente ao mastareu da gabia, coadiferenza que espiga para fóra do bau-prés. Pau de palanque Vara ondeamura o spi. Pau de pica-peixe É unhapequena vergóntea colocada na posi-ción vertical, que fica por debaixo dobauprés e que se destina a dar espalloaos estais do foque e da xiba. Pau secodise do buque que ten todas as súas ve-las apagadas. Pau trinquete o que searbora inmediato a proa, diante domaior. Pau maior pau máis alto do bu-que e que sostén a vela principal. Paumesana pau que se arbora a popa domaior. Pau macho o que vai desde asobrequilla até o primeiro mastro me-nor. Pau da xiba É unha vergóntea co-rrespondente ao mastareu do xoanete,coa diferenza que espiga para fóra dopau da buxarrona. Pau de carga Mas-tro semellante a un guindastre, preso aoutro mastro do navío, destinado á ma-nobra de carga e descarga da bodega.Paus de coitelos Son vergonteas queespigan para fóra dos extremidade dasvergas dos navíos redondos, só nospapa-figos e gabias. Paus de voga Sonpezas de madeira que se colocan nascastañas e que serven para os remado-res fixaren os pés cando reman.

254 | paquete


PavillónA bandeira do navío izada no mas-tro da mesana; tamén a insignia do ar-mador izada no alto do mesmo mastro.

Pé 1.Medida linear inglesa usada nos me-dios marítimos aínda hoxe en uso. Ten12 polegadas e equivale aproximada-mente a 30,5 cm. 2.Profundidade daauga en relación coa altura dunha per-soa. Úsase na expresión dar pé ou facerpé. Pé-de-amigo Pau de apoio que sepon debaixo dos bancos das embarca-cións para que non abranden. Pé-de-can Puntal dunha embarcación. A Péde Galo Cando alén dun ferro co queestá fondeado, se bota outro de modo atocar o fondo, pronto a uñar. Pé-de-polo Nó mariñeiro. Pé-da-roda Pezacon que se unen a quilla e roda dunhaembarcación. Pés de Carneiro Son un-has pezas que asentan na sobrequilla eao medio das bancadas, servindo paraas reforzar.

Peaño Quilla e parte inferior do navío.Penol 1.Ponta da verga dos navíos. 2.Án-

gulo superior da vela en que se amarraa verga.

PeiraoMuro construído na beira dun río ouao redor dunha dársena, para que atra-quen os barcos.

Percha 1.Cada unha das molduras coloca-das como enfeite de proa do navío.2.Vigas.

Periscopio Instrumento óptico usado paraobservar a un nivel por enriba do niveldos ollos, normalmente empregado nossubmarinos.

Permiso de actividade Título administra-tivo que recoñece a actividade de postaen funcionamento e explotación dos es-tabelecementos de cultivos mariños eauxiliares a empresas de produtos da

pesca, do marisqueo e da acuicultura enterreos de dominio público ou privadoque non sexan marítimos ou marítimo-terrestre.

Permiso de explotación Título adminis-trativo que recoñece a capacidade paraexercer actividades de explotación aparticulares, sexan persoas físicas ouxurídicas, dos recursos mariños.

Permiso de navegación Documento inte-grado, expedido pola Administraciónmarítima española, que acredita a ins-crición da embarcación no Rexistro dematrícula de buques.

Permiso de pescaDocumento administra-tivo de carácter persoal e intransferíbel,que -ademais da licenza- habilita aoseu titular para poder pescar en tramoacoutado ou sometido a réxime especialde pesca.

Persoa allea á tripulación e á pasaxe Apersoa embarcada legalmente e que fi-gura na lista de tripulantes como per-soal alleo á tripulación por non ser nintripulante nin pasaxeiro.

Pesca con arte de cercoA pesca con artesde cerco é a que se realiza dentro do ca-ladoiro nacional -excluídas as augas in-teriores- con rede de forma rectangularque envolve, mediante rodeo, a pesca eque se pecha en forma de bolsa polaparte inferior para proceder á súa cap-tura. Esta arte nos seus extremos re-mata en puños. Pesca costeira A exer-cida polos titulares das embarcaciónsque reúnan as seguintes características:Ter unha eslora entre perpendicularesinferior a nove metros; estar inscrita nocenso da frota pesqueira operativa e norexistro de buques de pesca comunita-rios; ter unha actividade que represente

pesca con arte de cerco | 255


como mínimo o 60% dos ingresos dopescador ou unha actividade mínimade cen días de pesca por ano. Pesca dealtura A que levan a efecto buques eembarcacións fóra da liña de 60 millase na zona comprendida entre os parale-los 60º N e 35º S e os meridianos 52º Ee 20º W. Pesca de baixura A que seefectúa por pequenas embarcacións nasproximidades da costa. Pesca de arras-tre a remolque / pesca de arrastre defondo A que se exerce por unha ou va-rias embarcacións que remolcan encontacto co fondo, unha arte de rede coobxecto de capturar peixes ou outras es-pecies mariñas. Pesca de grande al-tura A que exercen buques e embarca-cións sen limitación de mares nindistancias á costa fóra das zonas deli-mitadas para outro tipo de pesca. PescalitoralA que efectúan buques e embar-cacións dentro da zona abranguida en-tre o litoral e a liña de 60 millas paralelaa este e entre os paralelos 52º N e 20º N./ Pesca local A que efectuan buques eembarcacións sen afastarse da costamáis de 10 millas. Pesca marítima Aactividade de extraer, con fins comer-ciais ou non, calquera animal mariñonon mamífero, mediante calquera tipode medio. Pesca marítima de recreoAquela que se practica por lecer ou de-porte e sen ánimo de lucro. As capturasobtidas non poden ser obxecto de vendanin transacción, e terán que ser desti-nadas a consumo propio ou entregadaspara fins benéficos. Pesca marítimade recreo desde embarcación É a quese practica utilizando cana, liña ou po-teira a bordo de embarcacións da listasétima (de uso privado). Pesca marí-

tima de recreo desde terra É a que sepractica con cana montada cos seus co-rrespondentes aparellos desde terrafirme, molle, diques e pequenos em-barcadoiros. Pesca marítima de re-creo en superficie A que se practicadesde terra ou desde algunha embarca-ción con calquera instrumento ou artede pesca autorizada, a excepción das ar-tes de redes. Pesca marítima de recreosubmarina 1.A que se practica na-dando ou mergullando, a pulmón libre,sen utilizar equipos de mergulladores,escafandro ou equipos autónomos quepermitan a respiración en inmersión.2.É a que se practica a man ou utili-zando calquera utensilio de pesca debi-damente autorizado, en apnea medianteinmersión ou nadando en superficie. Asúa práctica só pode realizarse a pul-món libre, quedando prohibida a utili-zación de equipos autónomos, semiau-tónomos ou calquera outro sistema quepermita a respiración en inmersión.

Pescador 1.Toda persoa que exerza a súaactividade profesional principal a bordodun buque de pesca marítima en ac-tivo. 2.Persoa que pesca.

Pescante Especie de guindastre de a bordoque se pode virar cara fóra dos costadose que se usa para izar e arriar os botese pesos; polo xeral veñen en pares.

Pescar Sacar ou intentar sacar da auga pei-xes e outros animais acuáticos.

Peso do buque baleiro Enténdese -expre-sado en Tm.- o desprazamento dun bu-que sen carga, combustíbel, aceite lu-bricante, auga de lastre, auga doce,auga de alimentación de caldeiras nostanques nin provisións de consumo, esen pasaxe, tripulantes nin efectos duns

256 | pesca con arte de cerco


e doutros. Peso morto Diferenza enpeso entre o desprazamento máximo eo desprazamento mínimo dun navío deguerra, tales como o peso da munición,do combustíbel, da auga de reserva dascaldeiras, da auga potábel e para bañoe sanitarios; dos mantementos, do ma-terial de consumo e das gornicións e assuas pertenzas.

Pesqueira O exercicio da actividade pes-queira dirixida á captura dunha especieou grupo de especies nunha zona oucaladoiro determinado.

Pesqueiro de Arrastro Navío pesqueiroque opera arrastrando unha rede para acaptura do peixe.

Petroleiro Un buque mercante construídopara o transporte a granel de petróleo eprodutos derivados do petróleo que seutilice para esa finalidade.

Pestana Cada unha das extremidades dosbrazos dunha áncora.

Piano Aparello múltiple que impide unconxunto de cabos de correr.

Picadeiro Conxunto de pezas que servenpara asentar o navío en dique seco.

PilotoGrao outorgado pola Autoridade Na-val, superior ao de patrón. Habilita paranavegar en calquera curso de auga, marou océano.

Piña Especie de cabeza de cordóns entre-lazados xeralmente nos chicotes.

Pique a vento pique; sen vento. Baixar apique; baixar a prumo, verticalmente.Ir a piqueAfundirse o navío.

Piqueiro/aAquela persoa que dirixe a em-barcación desde a proa.

Piquiña Peza de madeira de tres buracosonde se introduce o pau da vela e vaiamarrada a quilla.

Piquiño Cabuchete de proa.

Piscicultura mariña Rama da acuiculturaque atende ao cultivo ou semicultivo depeixes, tanto en augas mariñas comosalobres.

Piscifactorías Instalacións dedicadas aocultivo e/ou recría de peixes e mariscosmariños e continentais.

Pitada curta Son de bucina, sirena, pito,etc., dun segundo de duración aproxi-madamente. Pitada longo Son de bu-cina, sirena, pito, etc., dunha duraciónaproximada de 4 a 6 segundos.

Plan de continxencias das rías Plans des-eñados e elaborados para facer fronte ásverteduras que poidan afectar ás rías eque deben incluír os plans interiores eportuarios.

Plan xeral de ordenación marisqueiraConxunto de normas e orientaciónsdestinadas a regular e programar a ex-tracción de marisco e recolección dealgas con carácter xeral.

Plan territorial de continxencias por con-taminación mariña de Galiza Instru-mento mediante o que a Xunta de Ga-liza determina o protocolo de actuacióndos distintos departamentos da Comu-nidade Autónoma que teñen competen-cia directa en cada unha das actuaciónsque a activación deste plan contempla,así como a intervención ou participaciónque a outras administracións lles co-rresponde neste tipo de sucesos.

Plano de arranxo xeral Plano mostrandoa subdivisión interna do navío, tendopara isto representados todos os pavi-mentos coas subdivisións neles exis-tentes, os nomes dos compartimentos ea localización dos accesos.

Plano de capacidade Plano contendo as in-formacións importantes para a estiba e

plano de capacidade | 257


manexo da carga a bordo, tal como: des-eños mostrando os compartimentos donavío; cubaxe de todos os comparti-mentos de carga e tanques; capacidadede carga no convés; táboa mostrandoos efectos de variacións lonxitudinais depeso sobre o compás; escala de despra-zamento, mostrando no mínimo a inte-rrelación entre calado, desprazamento ecarga bruta; capacidade e arranxo dosaparellos de manuseo de carga.

Plano de flotación Plano horizontal polocal o casco é cortado pola superficie domar. Este plano corta o costado segundounha liña que se chama liña de flotaciónou liña de auga.

Plano inclinado Obra de madeira desti-nada a construción e arranxos de em-barcacións.

Plataforma continental A expresión pla-taforma continental designa: a) o leitodo mar e o subsolo das zonas submari-nas adxacentes ás costas mais situadasfóra da zona do mar territorial, até unhaprofundidade de 200 metros, ou máisalá deste límite até onde a profundidadedas augas supraxacentes permita a ex-plotación dos recursos naturais da de-vandita zona; b) o leito do mar e o sub-solo das rexións submarinas análogas,adxacentes ás costas de illas.

Plataforma de hidrocarburos Calqueraunidade que, ou ben apoiada no fondomariño ou ben flotando sobre o nivel domar, sexa utilizada para fins de perfo-ración ou explotación de depósitos dehidrocarburos líquidos ou gasosos.

Poa Cabo de embarcación pesqueira que seprende nas relingas dunha vela paraamarrar as bolinas.

PozoNunha embarcación de recreo, o des-nível no convés onde habitualmente secomanda o barco.

Polaca Vela latina triangular que se en-verga á proa en ocasións de mal tempo.

Polea Roldana que serve para unir e facercorrer os cabos.

PoleameO poleame é o conxunto de pezasde madeira ou metálicas que, a bordo,serven para a pasaxe dos cabos. Son osque seguen: cadernais, patescas, catri-nas, papoilas, bigotas, zapatas, cazu-los e poleas. Divídese en poleame delaborar e poleame fixo ou xordo. Parafacilitar a utilización, o poleame é al-ceado, isto é, ven provisto de alza decabo ou de metal. Poleame de Labo-rar É todo aquel que posúe roldanas,tales como: cadernais, patescas, catri-nas e papoilas. O poleame de laborarcomponse sempre de tres pezas: caixa,perno e roda; a caixa dispón dunha oumáis aberturas, gornes (gornir un caboé metelo nos gornes do poleame), ondetraballan as rodas en torno de eixos, epernos. A roda ten unha gola ou goiba-dura na periferia, onde labora o cabo.Acaixa ten unha cavidade ou goibadoque a abraza e onde se pasa a alza. Omoitón é poleame dun só gorne e o ca-dernal ten de dous até o máximo de ca-tro. A patesca difire do moitón por terunha abertura lateral, pechada con do-bradiza e chaveta, para recibir o cabopolo seo. Serve, en especial, para re-torno de cabos, isto é, para os desviardunha dirección para outra. PoleameFixo É todo aquel que non posúe rol-danas, tais como: bigotas, zapatas, ca-zulo e poleas.

258 | plano de capacidade


Poleas Son pezas de poleame fixo, aíndaactualmente empregadas en navíos ávela e tamén para suspensión dos toldos.

Polegada Medida de lonxitude que co-rresponde a 2,54 cm. Polés: Son pezasde poleame fixo, aínda actualmente em-pregadas en navíos á vela e tamén parasuspensión dos toldos, tomando estas onome de polé do prigallo.

Polisón Persoa que viaxa clandestinamentenunha embarcación.

Ponente ou Poente Vento de oeste.Popa Parte posterior dunha embarcación.Á popa Navegación a favor do vento.Tamén se aplica na navegación que sefaga recebendo o vento para trás dotravés. En popa redonda: dise do ve-leiro que navega recibindo o ventopola popa.

Pór de capaAmainar o pano e dar ao na-vío unha posición que o faga recibirunha vaga ou onda grande pola amuraa fin de resistir a un temporal. O mesmoque capear.

Portalón Abertura feita na borda ou nocostado do navío por onde entran e saende bordo os pasaxeiros ou a carga.

Porto É o lugar ou zona marítima que re-úne condicións físicas, naturais ou arti-ficiais para a realización de operaciónsde tráfico portuario de buques, inclu-índo os buques de pesca e as embarca-cións de recreo, e que sexa autorizadopara o desenvolvemento destas activi-dades pola Administración competente.

Porto baseAquel desde o cal o buque des-envolve a maior parte das súas activi-dades de inicio das mareas, despacho ecomercialización das capturas. Se o bu-que pesca fóra do caladoiro nacional, oporto base será aquel co que manteña

unha vinculación socioeconómica des-tacábel, de acordo co que se estabelezaregulamentariamente.

Porto complementario ou de refuxioConsidéranse portos complementariosou de refuxio aqueles que sirven de baseo resgardo das frotas pesqueiras locais.

Porto comercial O que en razón das ca-racterísticas do seu tráfico reúne con-dicións técnicas, de seguridade e decontrol administrativo para que neles serealicen actividades comerciais portua-rias, entendendo por tales as operaciónsde estiba, desestiba, carga, descarga,transbordo e almacenamento de mer-cadorías de calquera tipo, en volume ouforma de presentación que xustifiquena utilización de medios mecánicos ouinstalacións especializadas.

Porto de interese xeral Son aqueles queforon clasificados de acordo cos indi-cadores xeográficos de infraestrutura esocioeconómicos, establecidos nos da-tos previos do Plan Especial de Portose que se planifican con base en pro-porcionar os servizos axustados á frotapesqueira e á comercialización dascapturas, e aqueles nos que se realicetráfico de mercadorías e posúan paraisto portos de calado en baixa mar vivoequinoccial igual ou superior a catrometros e zona de depósito destas. Asímesmo poderán ser considerados oscomplementarios, de refuxio ou ou-tros que pola súa vocación, ámbito xe-ográfico ou perspectivas de desenvol-vemento requiran esta clasificación, eos de interese xeral do Estado que se-xan transferidos á Comunidade Autó-noma Galega.

porto de interese xeral | 259


Porto de matrícula Porto onde se atopea capitanía marítima na que se pre-tenda rexistrar ou estea rexistrada aembarcación.

Portulano É unha carta náutica moi deta-llada dun porto.

Pousamastro Pau forte, a modo de cuñasobre a quilla en que descansa o mastroda vela cando está oblícuo.

Poutada 1.Aparello formada por unha pe-dra alargada, perpendicular a unha táboae suxeita a ela entre dúas varas, que seusa como áncora de pequenas embarca-cións. 2.Pedra que se bota ao mar ama-rrada a un cabo ou corda para mover asaugas a fin de producir o balo ou embalopara dirixir o cardume até a rede.

Pozo O mesmo que bañeira ou cockpit.Práctico/a Piloto que toma o goberno das

naves perto da costa polo coñecementoque ten desta e das paraxes marítimaspróximas do porto.

Preamar O maior nivel atinxido polas au-gas no fin da enchente. Tal como nabaixamar os termos preamar inferior epreamar superior aplícanse da mesmaforma.

Proa Parte da frente dunha embarcación.Ten forma de cuña para poder “cortar”a auga.

Produto de acuicultura Todas as espe-cies mariñas obtidas por medios técni-cos e científicos, nas súas fases de re-produción, desova, crecemento,preengorde e engorde, así como as cap-turadas no seu medio natural durante afase de xuvenís e cultivadas até que al-cancen o tamaño comercial apropiadopara o consumo.

Produto da pesca fresco O produto dapesca sen transformar, enteiro ou pre-

parado, incluídos os produtos de at-mosfera modificada, que non se some-tesen a ningún tratamento distinto darefrixeración para garantir a súa con-servación.

Produto da pesca preparadoOs produtosda pesca sen transformar que se some-tesen a unha operación que afecte comoevisceración, descabezado, corte en to-ros, fileteado e picado.

Produto da pesca transformado Produtostransformados resultantes da transfor-mación de produtos da pesca ou doscitados produtos transformados.

Produto pesqueiro conxelado Os produ-tos pesqueiros que fosen sometidos aconxelación até alcanzar unha tempe-ratura no seu interior de polo menos “-18 graos centígrados”, despois da súaestabilización térmica.

Proeiro Mariñeiro que traballa, vixía ourema na proa da embarcación.

Provisións de bordoOs produtos destina-dos exclusivamente ao consumo da tri-pulación e os pasaxeiros.

Púlpito Partes reforzadas e destacadas nabalaustrada de proa ou popa.

Prumada 1.Acción de botar o prumo áauga. 2.Profundidade da auga en de-terminado punto do mar.

Prumo 1. Dispositivo ou aparello usadodestinado a determinar a profundidadedas augas nas que se encontra a embar-cación, bem como, nalgúns casos, a na-tureza do leito mariño. 2.Regra xeral-mente de metal destinada a medir aaltura dun líquido almacenado nun tan-que ou acumulado na bodega do navío.Prumo de mao ou chumbo Disposi-tivo constituído por unha peza dechumbo en cuxa base menor existe unha

260 | porto de matrícula


alza onde se fixa unha liña graduada enmetros ou brazas (liña de prumo), naque se le o punto da graduación da liñaque aflora na auga. Botar ou Largar oprumo Medir a profundidade da augapor medio da liña de prumo. Tamén se diaprumar.

Puño da amura Canto da vela que fica in-feriormente xunto ao mastro ou ao es-tai. Puño da adriza Canto superior davela formado pola testa e pola valuma.Puño da bocaNunha vela cadrangular,é o puño superior situado xunto ao mas-tro. Puño da escota Canto da vela ondefixa a escota. Puño da pena Nas velastriangulares é o puño polo cal é izada avela. Nas cadrangulares é o puño supe-rior e exterior. Puño da testaNas velasredondas fica nos extremos da testa ougrátil.

Puxame Bordo inferior da vela maior fi-xada á botavara. O mesmo que esteira.

puxame | 261


Q (QUEBEC) ( - - . - ) Q 1.Símbolo de-signado Quebec. O Código Internacio-nal de Sinais estabelece a representa-ción desta letra por unha bandeiraamarela que, izada illadamente, signi-fica: “Meu barco está ileso; pido práticalibre”. 2.Letra usada como prefixo nasmensaxes de radio para transmisiónmáis rápida; é introducida como pri-meira letra en cada grupo de tres, a quese reducen os compoñentes da men-saxe abreviada.

Quebra de estiba Espazo da bodega nonocupado pola carga, por ser inadecuadoao tipo de embalaxe, ou por ser nece-saria á ventilación ou á separación dacarga. Dise, tamén, quebra de espazo evaos de carga.

Quebra-mar Chapa ou taboa vertical, oupouco inclinada para vante, colocadasobre o convés, na proa, a fin de dimi-nuír a violencia das augas e impedirsúa pasaxe para popa.

Quebra-xelosNavío aparellado para abrircamiño nos mares glaciais.

Quilla É unha peza de madeira ou de ferro,conforme a construción da embarca-ción, colocada no sentido lonxitudinal,para a posterior fixación do esqueleto.É considerada a peza máis importanteda embarcación. Quilla de balance

Cada unha das pezas lonxitudinais esaíntes da obra viva paralelas á quilla,que serven para amortecer os balances.Quilla de bolina Chapa plana e resis-tente colocada verticalmente baixo daquilla, para reducir a inclinación e oabatemento cando se navega á vela.Quilla limpaDise da medida de lonxi-tude dun buque, contada soamente polasúa quilla. Falsa quilla Reforzo exte-rior da quilla, onde vai fixada a sobre-quilla.Quilla chata Tipo de quilla pre-ferido para os barcos modernos decalquera clase.

Quina Calquera mudanza brusca de direc-ción na superficie externa do casco,nun chapeado, nunha antepara, nunhacaverna ou doutra peza calquera da es-trutura do navío.

Quiñón 1.Reparto, división equitativa dapesca. 2.Anaco de rede que unido a ou-tros iguais forma unha rede de pesca.

| 263


R (ROMEO) ( . - . ) R Símbolo designadoRomeu. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira cadrada verme-lla, cortada en cruz por dúas faixas ama-relas, a partir do medio compremento decada lado. Izada illadamente en regata,esa bandeira significa: “Faga o perco-rrido prescrito polas instrucións de re-gata, mais no sentido inverso”; candoexposta sobre unha marca do percurso,quere dicir: “Faga o percorrido indi-cado, mais no sentido inverso”.

Rabanada Raxada de vento.Rada Baía ou enseada que se usa como

abrigo para os barcos.Radar Técnica, ou equipamento radioe-

léctrico, para localizar obxectos mó-beis ou estacionarios, medirlles a ve-locidade, determinarlles a forma enatureza, e que utiliza a emisión e pul-sos de microondas e a detección e aná-lise do eco reflectido polos obxectos.Proporciona información acerca dedistancia, acimut e/ou elevación deobxectos.

Radiobaliza É un transmisor de radio flo-tante instalado na obra morta, alimen-tada por baterías, e que en caso de si-nistro se activa automaticamente ou deforma manual. Xeralmente, as radio-

balizas van montadas en soportes demaneira que poidan liberarse automati-camente en caso de naufraxio, e actí-vanse ao entraren en contacto coa auga.Non obstante, hai pequenas balizas quese poñen en marcha e sostéñense naman. A maioría de modelos levan, unhaluz piloto que avisa da súa activación e,con frecuencia, tamén do estado dasbaterías. Os tipos principais de equiposque se utilizan e as frecuencias en quetraballan son: EPIRB (Emergency Po-sition Indicating Radio Beacon, é dicirradiobaliza de localización de sinis-tros), para utilizar a bordo dos buques edalgunhas aeronaves; ELBA (Emer-gency Locating Beacon Aircraft, ousexa, radiobaliza da bordo para locali-zación en caso de emerxencia), paraser instalada a bordo das aeronaves;PLB (Personal Locator Beacon, ousexa, radiobaliza de localización per-soal); … As radiobalizas transmiten víasatélite automaticamente sen necesi-dade de que interveña ningún opera-dor, a seguir, o satélite capta os sinais,determina a posición da baliza activadae ponse en andamento o plan de rescate,comunicándose coa estación terrestrede salvamento máis próxima. Normal-mente, as radiobalizas sitúanse na zona

| 265


máis elevada do barco e merecen unhacomprobación periódica, debéndosecambiar tan pronto mostren sinais dedebilidade (a súa duración oscila de 2 a10 anos, segundo os modelos).

Radiofarol Estación transmisora de sinaisespeciais de radiotelegrafía emitidos aintervalos regulares en Código Morse,que axudan os navegantes a determina-ren a posición da embarcación.

Raio de acciónMaior distancia que un na-vío pode navegar coa súa capacidade decombustíbel.

Rafa Raxada de Vento.Rancho Lugar na proa da embarcación

onde dormen os mariñeiros.RaxadaVento que, de cando en cando, so-

pra con maior intensidade.RDT Sistema rexistrador de datos da tra-

vesía instalado no buque a fin de, entreoutros, facilitar a investigación de ac-cidentes e incidentes.

Ré Parte de trás dunha embarcación, entrea popa e o mastro grande. A ré (AR)Expresión usada para definir toda e cal-quera cousa que se sitúe na rexión depopa da embarcación.

Recife Rochedos de constitución areníticaou coralínea, situados a pequena pro-fundidade, perto da costa ou a ela di-rectamente ligados, que constitúen unperigo para a navegación.

Recorrer É a acción de deixar correr nuncabo as voltas dadas sen as desfacer, fol-gándoas ou aliviandoas.

Recrutamento Dise na pesca da achegaperiódica de novos individuos ás uni-dades de poboación ou que sexan sus-ceptíbeis de seren capturados na pri-meira oportunidade polas artes de pescaexistentes.

Recurso pesqueiro Os recursos mariñosvivos, así como os seus esqueletos edemais produtos daqueles, susceptíbeisde aproveitamento.

REDLER Equipamento transportador decorrente, moi utilizado nos portos paraa movimentación de graneis sólidos.

Reembarque Dise do acto ou efecto deembarcar de novo, en calquera veículoou para calquera destino, as mercado-rías que foran descargadas en tránsito.

Refacho Golpe de vento brusco que seproduce debido ao cambio de direcciónou intensidade do vento.

Refrega, refega ou rafega Vento forte defraca duración, menos forte que a raxada.

Refugallos xerados por buques Todos osrefugos, incluídas as augas residuais eos residuos distintos dos de carga, pro-ducidos polo buque e que están regula-dos polo Convenio internacional paraprevir a contaminación ocasionada po-los buques, de 1973, modificado poloseu Protocolo de 1978, na súa versiónvixente (MARPOL 73/78), así como osresiduos relacionados coa carga se-gundo se definen nas directrices para aaplicación do referido convenio. Os re-fugallos xerados por buques considera-ranse residuos no sentido que os de-fine a lexislación específica.

Regala Táboa a xeito de corrimaos que re-mata a parte superior da amurada, sendounha prolongación do casco na cuberta.

Relinga 1.Corda coa que se atan as velasdas embarcacións. 2.Corda que leva avela en toda a súa marxe para maiorconsistencia. Chámase tamén tralla.

Remadoira: O mesmo que chumaceiraRemo Peza de madeira cilíndrica, con parte

plana nun dos seus extremos, que se

266 | radiobaliza


emprega como medio de propulsión nasembarcacións.

Remolcador Embarcación de grande po-tencia que ten como función puxar ouempurrar outros navíos para entrar ousair de porto. Empurrador.

Remos Son pezas de madeira que servenpara dar andamento á embarcación e di-vídense en: pá (parte do remo que mer-gulla na auga), forro (parte do remoque asenta na forqueta ou toleira) epuño (parte do remo onde o remadoragarra cando rema).

Rendemento Cantidade de pesca obtidanun período determinado de tempodunha unidade de poboación ou dunconxunto delas.

Rendemento de equilibrio Dise na pescado rendemento medio obtido dunha uni-dade de poboación ou dun conxunto de-las, cando esta(s) están en equilibrio cunesforzo pesqueiro real dunha determi-nada magnitude e a biomasa media dapoboación non cambia de ano en ano.

Rendemento máximo sostíbel Dise napesca do rendemento de equilibriomaior que se poida obter dun stock paraunhas determinadas condicións am-bientais e de pesca, e que se corres-ponda cun determinado nivel de es-forzo pesqueiro real.

Repique/ Repiquete Salto de vento paraoutro rumbo.

Resaca 1.Refluxo dunha vaga despois dese espraiar ou encontrar un obstáculoque a impede de avanzar libremente.2.Investida vigorosa contra o litoral,das ondas do mar moi axitado.

Reserva piscícola Aquelas masas de augacon ecosistemas, comunidades ou ele-mentos biolóxicos que pola súa rareza,

fraxilidade, importancia ou singulari-dade deban de ser dotadas dunha pro-tección integral.

Retorno Designa calquera peza que servepara mudar a dirección dun cabo senpermitir cambio forte.

Retrancas: Son vergonteas móbeis, exis-tentes a bordo dos navíos ou embarca-cións, colocadas na posición horizontal,onde envergan as esteiras das velas. Asretrancas divídense en boca (partes queencostan aos mastros) e extremidade(extremidades opostas ás bocas).

Rexistro de stock Rexistro que ten por findar unha idea permanente das entradase saídas dos produtos. É un rexistromoi importante nas grandes organiza-cións, de modo que o estoque poida sercontrolado por produtos e valores, polapropia sección de contabilidade, senprexuízo dun outro control de uso dopropio almacén.

Rexistro de matrícula Rexistro de ins-crición obrigatorio para todos os bu-ques e empresas marítimas que ex-plotan buques. O rexistro baséase nunsistema de Listas, de xeito que cadabuque, embarcación ou artefacto navalsó poderá estar matriculado nun únicoRexistro de Matrícula e a súa inscri-ción farase na lista que correspondasegundo sexa a súa actividade ou pro-cedencia. Existe un Rexistro de Ma-trícula en cada Distrito Marítimo e unRexistro Central levado pola Direc-ción Xeral da Mariña Mercante. / Re-xistro de navío Rexistro que debe serfeito por todo propietario/a de navíoque estexa destinado á navegación enalto mar. O referido rexistro é obriga-torio e debe ser feito na Capitanía dos

rexistro de matrícula | 267


Portos en cuxa circunscrición o pro-pietario tiver domicilio.

Rezón/Rizón 1.Áncora pequena de tres oucatro brazos terminados en uñas que sóé segura en chans rochosos. 2.Nó ma-riñeiro. Embulsar o rizón Amarrar uncabo a un dente do rizón para que estese solte facilmente cando queda pren-dido no fondo do mar.

Ría Entrada do mar na terra pola curso dadesembocadura dun río.

Risco marítimo Dise dos perigos a que seachan expostas as embarcacións e mer-cadorías por danos que lles poidan so-brevir, en consecuencia de accidentesno mar. O mesmo que fortuna do mar.

Rizar Reducir o pano das velas.Rize/RizoCordel ou cordeis que van desde

a metade da vela para baixo. Uníndoseentre eles serven para encurtar o tamañoexposto da vela.

Robaletes Son Pezas pregadas exterior-mente no sentido proa-popa na alturado encolamento, servindo para amorte-cer o balance de babor a estribor.

Roda Temón. Leme.Roda de proa ou talla-mar Peza de ma-

deira ou metal que pecha coa quilla aconstrución do navio á proa. Parte quecorta o mar.

RolO rol de despacho e dotación ou, no seucaso, licenza de navegación son os do-cumentos que deben levar os buques, se-gundo a súa clase, de acordo coa regula-ción sobre o despacho de buques e anormativa sobre abandeiramento, matri-culación de buques e rexistro marítimo.

Rondar Puxar o cabo dunha talla ata tirara folga.

Ronsel Esteira que a embarcación deixa nomar após a súa pasaxe.

Rosa-dos-ventos Mostrador da búsola enque aparecen marcados os puntos car-deais (norte, sur, leste, oeste), os puntoscadrantais ou colaterais (nordeste, sud-oeste, noroeste), e os sectores interme-diarios, divididos en cartas e cartos,formando un total de 128 divisións.

Roteiro 1.Publicación voluminosa, congrande cantidade de datos sobre os por-tos, réximes, obstáculos, etc. 2.Rota.Rumbo.

Roza. Á roza Ferro cando pronto para serlanzado para o fondo.

Rumbo 1.Dirección que segue un barco.Rota. Derrota. 2.Abertura no cascodunha embarcación.

268 | rexistro de matrícula


S (SIERRA) ( . . . ) S 1.(Símbolo desig-nado ‘Sierra’.) O Código Internacionalde Sinais estabelece a representacióndesta letra por unha bandeira brancacun rectángulo azul, ao centro; izadailladamente, resume unha mensaxe deatraque: “Vou para trás con toda a forzadas máquinas”. 2.Letra usada comoabreviatura do punto cardeal sur. 3.Se-gundo a Convención Internacional paraa Salvagarda da Vida Humana no Mar,a letra S, cando compón a sinalizaciónde atraque de embarcacións que teñanpersoas en perigo a bordo, significa: ”Éextremamente perigoso o atraque nestelugar”.

Saída de augaAbertura feita na parte máisbaixa da borda falsa, para permitir oescoamento da auga que se acumula noconvés. Algunhas posúen tampas arti-culadas para evitaren a entrada de augado mar, só permitindo a pasaxe de auganun sentido.

Sala da máquina do leme É o comparti-mento onde fican os equipamentos degoberno do navío. A máquina do leme écomandada a distancia polo telemotor doleme. Nos navíos de grande porte, estecompartimento fica por baixo da liña deauga e é protexido por chapa reforzada,debido a importancia vital que repre-

senta este equipamento para a seguranzada embarcación. Sala de máquinasCompartimento onde fican situadas asmáquinas principais e auxiliares.

Salvamento marítimo ou SASEMAR So-ciedade Estatal de Salvamento e Segu-ridade Marítima, SASEMAR ou Sal-vamento Marítimo, entidade estatalcreada para dar resposta a todas asemerxencias que poidan xurdir no mar:rescates, buscas, evacuacións médicas,remolcamentos, loita contra a contami-nación, difusión dos avisos á navega-ción, potenciamento da seguridade dotráfico marítimo e, sobre todo, a recep-ción e a inmediata resposta aos chama-mentos de socorro desde o mar.

Salvavidas 1.Chalecos ou boias de materialflotante, preferibelmente cortiza. Con-forme recomenda o regulamento en sal-vamento marítimo, o salvavidas debeser macizo, nunca granulado ou en fitas;e a súa flotabilidade non debe dependerde compartimentaxe de ar e si do propiomaterial que o constitui. 2.Embarcaciónespecial para operacións de salvamentoe rescate de náufragos. Dispón de caixasde ar e quilla lastrada con chumbo, quelle permiten flotar mesmo chea de augae endireitarse baixo o maior ángulo deinclinación.

| 269


Salseiro 1.Son pingas moi finas ou escumada auga do mar que se forman ao bateras ondas contra as rochas ou contra al-gún obstáculo. 2.Pinguiñas finas do marque se levantan co vento e forman unhaespecie de néboa.

Sarretas Son táboas colocadas por ribado esqueleto do casco e no sentido daproa á popa, que serven tamén paraprotexer, o fondo da embarcación e xe-ralmente son tres por cada bordo. Disetamén serretas.

Sarrillo Tambor horizontal manobrado áman, no cal dan volta as espías para seconservaren collidas e ben acondicio-nadas.

Sat Nav Sistema de navegación que utilizasinais emitidos por satélites. Bastantepreciso e de dimensións reducidas. For-nece lecturas de posición aproximada-mente de hora en hora. Actualmenteestá sendo totalmente substituído poloequipamento GPS.

Sección a Media-nau Sección transversaldo casco tirada a medio lonxitude entreas perpendiculares de proa e de popa.Sección mestraChámase sección mes-tra a maior das seccións transversaisdun casco. A sección mestra sitúasecoincidentemente coa sección a media-nau, ou moi próximo desta, na maioríados navíos modernos, calquera que sexao tipo. Sección transversal Chámasesección transversal calquera sección quesexa determinada por un plano trans-versal no casco dunha embarcación.

Seguridade no mar Conxunto de proce-dementos, coñecementos que se desti-nan a garantir a integridade física dosnavegantes. Comprenden, xenerica-mente, a conservación dun equipa-

mento mínimo a bordo; a práctica demanobras propias para a navegación,en caso de mal tempo, emborcamento,encalle, abalroamento, etc.; os coñe-cementos que antecipan a necesidadede realizar esas manobras, como os quese refiren á meteoroloxía e á previsióndo tempo; a capacidade de determinara propia localización, mediante o usode cartas náuticas, de coñecementosde navegación astronómica etc.; a co-municación, por medio de sinalizaciónóptica e visual e do uso de aparellos ra-diotelegráficos. Esas medidas son re-comendadas ou, simplemente, difun-didas polas autoridades internacionais-xeralmente con base en regulamenta-ción mundial, como a Convención In-ternacional para a Salvagarda da VidaHumana no Mar.

Sentina Partes interiores baixas do barcoonde se deposita a auga que se filtra.

SeoA parte do medio dos cabos.Servidume de protección Zona de cen

metros medida terra dentro desde o lí-mite interior da ribeira do mar. A ex-tensión desta zona poderá ser ampliadapola Administración do Estado, acordecoa Comunidade Autónoma e Concellocorrespondentes, até un máximo dou-tros cen metros, cando sexa necesariopara asegurar a efectividade da servi-dume, en atención ás peculiaridades dotramo de costa de que se trate.

Servidume de tránsito Franxa de seis me-tros, medidos terra dentro a partir do lí-mite interior da ribeira do mar. Estazona deberá deixarse permanentementelibre para o paso público peonil e paraos vehículos de vixilancia e salva-mento, salvo en espazos especialmente

270 | salseiro


protexidos. En lugares de tránsito difí-cil ou perigoso, dita largura poderá am-pliarse no que resulte necesario até unmáximo de vinte metros.

Serviola 1.Cada unha das pezas que sae docastelo de proa e que serven para izar esuspender a áncora, afastándoa do cos-tado do navío. 2.Vixía que pola noite seestabelece perto da serviola.

Servizos básico do porto Son servizos bá-sicos aquelas actividades comerciaisque permiten a realización das opera-cións de tráfico portuario.

Servizo de amarre de buques Enténdesepor servizo de amarre aquel servizoportuario cuxo obxecto é recoller asamarras dun buque, portalas e fixalasaos elementos dispostos para este fin,seguindo as instrucións do capitán dobuque, no sector de amarre designadopola Autoridade portuaria, na orde con-veniente para facilitar as operacións deatraque, desamarre e desatraque. Ser-vizo de desamarre de buques Entén-dese por servizo de desamarre aquelcuxo obxecto é o de largar as amarrasdun buque dos elementos de amarre se-guindo as instrucións do capitán.

Servizo de busca e salvamento Execu-ción, en situacións de socorro, das fun-cións de vixilancia, comunicación, co-ordinación e busca e salvamento,incluída a consulta médica, a asistenciamédica inicial ou a evacuación por ra-zóns de saúde, utilizando recursos pú-blicos e privados, con inclusión das ae-ronaves, buques e outras naves einstalacións que cooperen.

Servizo de practicaxe Enténdese por prac-ticaxe o servizo de asesoramento a ca-pitáns de buques e artefactos flotantes

para facilitar a súa entrada e saída, asmanobras náuticas dentro dos límitesxeográficos da zona de practicaxe encondicións de seguridade e nos termosque se estabelezan legal e regulamenta-riamente. Este servizo prestarase a bordodos buques, incluíndose neste as instru-cións impartidas polos prácticos desde omomento en que partan da estación depracticaxe para prestar o servizo.

Servizo de recepción de residuos xeradospor buques Servizo que inclúe as acti-vidades de recollida de residuos xeradospolos buques e, no seu caso, de alma-cenamento, clasificación e tratamentoprevio dos mesmos na zona de servizodo porto, e o seu traslado a unha insta-lación de tratamento autorizada polaAdministración competente.

Servizo de remolque portuario Enténdesepor servizo de remolque portuario aquelcuxo obxecto é a operación náutica deaxuda aos movementos dun buque, de-nominado remolcado, seguindo as ins-trucións do capitán do buque, medianteo auxilio doutro(s) buque(s), denomi-nados remolcadores, que proporcionana súa forza motora ou, no seu caso, oacompañamento ou a súa posta a dispo-sición dentro dos límites das augas in-cluídas na zona de servizo do porto.

Servizo de sinalización marítima O ser-vizo de sinalización marítima ten comoobxecto a instalación, mantemento,control e inspección dos sistemas des-tinados a mellorar a seguridade da na-vegación polo mar litoral, confirmar aposición de buques en navegación e fa-cilitar os seus movementos. Enténdesepor axuda á navegación marítima o dis-positivo visual, acústico, electrónico ou

servizo de sinalización marítima | 271


radioeléctrico destinado a facilitar a se-guridade da navegación e os seus mo-vementos, permitindo confirmar a po-sición de buques en navegación.

Servizo de tráfico marítimo O que se es-tablece para mellorar a seguridade e aeficacia do tráfico marítimo e para pro-texer o medio mariño, con capacidadede actuar sobre o tráfico e de responderás situacións que en relación con este seformulan na zona.

Servizo xeral do porto Son servizos xeraisdo porto aqueles servizos comúns de ti-tularidade da Autoridade portuaria dosque se benefician o persoal usuario doporto sen necesidade de solicitude.

Servizos portuarios Son servizos portua-rios as actividades de prestación de in-terese xeral que se desenvolven na zonade servizo dos portos, sendo necesa-rias para a correcta explotación destesen condicións de seguridade, eficacia,eficiencia, calidade, regularidade, con-tinuidade e non discriminación.

Servomotor Aparello mecánico gober-nado pola roda do temón e que á súavez acciona a cana do temón nos bu-ques grandes. Servomotor do apa-rato de goberno do buque No casodun aparato de goberno eléctrico, é unmotor eléctrico co seu correspondenteequipo eléctrico; no caso dun aparatode goberno electrohidráulico, é un mo-tor eléctrico co seu correspondenteequipo eléctrico e a bomba á que esteaadaptado; e, no caso doutros tipos deaparato de goberno hidráulico, é o mo-tor impulsor e a bomba á que esteaadaptado.

Setentrión Vento que sopra do Norte.

Sicordas Trabes colocadas de proa a popanun convés ou nunha cuberta, ligandoos vaos entre si.

Simular bandeira Navegar coa bandeiradoutra nacionalidade para gozar dasmesmas vantaxes dos barcos da ban-deira que arbora.

Sinalización Conxunto dos símbolos ousinais e dos equipamentos visuais, so-noros ou electrónicos que os transmi-ten, destinado a vehicular mensaxes in-dicativas de emerxencia, de percorrido,de orientación, de previsións meteoro-lóxicas, etc. que garanten a seguranzada navegación. Comprende boias, ban-deiras, lanternas, farois, radiofarois ebucinas, entre outros elementos.

Sinal Calquera medio que permite aos bar-cos comunicarense entre si ou coa terraa distancia.

Singradura Camiño percorrido nun únicorumbo durante 24 horas.

SirenaAparello do navío, instalado na cha-miné, para a emisión de sinais sonoros.

Sloop:Embarcación dun só mastro e apa-rello latino.

Sobreestadía Demora do navío entre fon-deamento, atraque e saída do porto de-bido a conxestionamento ou problemascon equipamentos.

Sobrequilla É unha peza semellante á qui-lla, colocada en riba desta, e asentadasobre as cadernas. A sobrequilla pro-lóngase de proa a popa, e serve para re-forzar a estrutura do barco unindo as ca-dernas coa quilla.

Sobres Son o conxunto de todas as vergasou velas máis altas que cruzan por ribados xoanetes.

Socar Apertar con forza e ben un nó ouunha volta.

272 | servizo de sinalización marítima


Solidez: 1.Propiedade do navío que debeter toda a estrutura a fin de resistir aosesforzos producidos polas vagas no ba-lance e na arfaxe, polos pesos trans-portados a bordo e pola propulsión.2.Resistencia á quebra e aos embates domar axitado.

Solitaria Dise da navegación na cal a pi-lotaxe dun barco é feita por unha soapersoa, en recreo ou en competición,cumprindo percorrido oceánico.

Soluzar Movemento lonxitudinal da em-barcación ao levantar e mergullar al-ternadamente a proa e a popa. O mesmoque arfar ou cabecear.

SonarDispositivo con que se detectan e lo-calizan, mediante o eco de ultra-sons,obxectos no interior do mar. É consti-tuído por unha fonte de ultra-sons queemite pulsos convenientemente dirixi-dos. O eco da onda sonora é recibido erexistrado, posibilitando a localizacióndo obxecto reflector. O espectro dopulso emitido polo dispositivo está namaior parte na rexión dos ultra-sons,pois en xeral opérase nunha faixa defrecuencia entre 5.000Hz e 50.000Hz.Sonda: Instrumento usado para medir aprofundidade das augas ou recoñecer anatureza do fondo, e que en xeral constadun peso de chumbo preso a unha liña.Sotavento: O punto ou bordo do navíopara onde sopra o vento. O lado opostoao de barlovento. A súa sigla é SV.

Sonda Instrumento usado para medir a pro-fundidade das augas ou recoñecer a na-tureza do fondo, e que en xeral constadun peso de chumbo preso a unha liña./ Sondas de Alarma Sondas electrónicasque avisan cando a profundidade é me-nor da esperada.

SotaventoO punto ou bordo do navío paraonde sopra o vento. O lado oposto ao debarlovento. A súa sigla é SV.

Spi ou spinnakerVela triangular esférica.STCWNormas internacionais que rexen a

formación e titulación da mariñaría.Unha Directiva Comunitaria, a2001/25/CE, amplia estas normasSTCW. Así, cada mariñeiro/a debe sertitular dun certificado de competenciaemitido e autenticado pola autoridadecompetente dun Estado-Membro, quedemostre a súa formación profesional,e que habilita á persoa titular deste aocupar o posto especificado e a exerceras funcións correspondentes ao nivelde responsabilidade determinado.

StockDise na pesca da parte de poboacióndunha especie mariña que por motivosbiolóxicos poida ser ou sexa conside-rada como unha unidade de xestión,desde o punto de vista da súa utilizaciónou potencial.

Subpesca Estado no que se atopa unhapesqueira ou unidade de poboacióncando o esforzo de pesca real exercidonela é inferior a aquel que produce orendemento máximo sostíbel. Os ren-dementos de equilibrio existentes sonpolo tanto inferiores a aquel, mais pó-dense aproximar a el mediante un in-cremento do esforzo de pesca real.

Submarino Embarcación capaz de navegarinteiramente mergullada na auga, e xe-ralmente empregada como arma deguerra, para lanzamento de torpedos,minas, etc.

Sucar Acto ou efecto de cortar as augas,navegando. Sucar.

Suón Vento quente e calmoso soprandoentre leste e sueste.

suón | 273


Superestrutura Construción feita sobre oconvés principal.

Suspender Levantar a áncora traéndoapara riba.

Suspiro 1.Accesorio instalado nunha ca-nalización, compartimento, recipienteou tanque dunha embarcación para per-mitir a drenaxe de ar ou gases. 2.Acce-sorios instalados na parte superior duntanque para permitir a saída do ar,cando o tanque da embarcación é cheocon líquído.

274 | superestrutura


T (TANGO) ( - ) T (Símbolo designado‘Tango’). O Código Internacional deSinais estabelece a representación destaletra por unha bandeira rectangular contres faixas verticais nas cores vermello,branco e azul. Izada illadamente signi-fica: “Mantéñase afastado, estou fa-cendo remolque en paralelo”.

Táboas náuticasTáboas con auxilio das ca-les se calcula a posición do navío no mar,resolvendo determinadas fórmulas trigo-nométricas do triángulo da posición.

Talabardón Cada un dos pranchóns colo-cados de proa a popa sobre o extremodas aposturas do cavername, e queserve de remate dos revestimentos in-terno e externo do casco. Trancanil ouAlcatrate.

Talingar acción de unir a amarra á áncora.TallamarAresta externa da proa do navío

que corta o mar.Tamancas Pezas de aceiro fundido com-

postas de rodetes, usadas na borda falsae dimensionadas de acordo coas espías.

TambucheCaseta que protexe un zapón ououtras partes das embarcacións.

Tangón Percha móbil que se afirma a carade proa do mastro para levar fóra daborda a vela de spinnaker.

Tanques de colisión Compartimentos si-tuados na proa e na popa, limitados po-

las anteparas que lle dan a propiedadede seren estancos, ou sexa, non permi-ten que a auga que talvez veña a inun-dalo, pase para os compartimentos ve-ciños. Estes compartimentos deben serconservados vacíos.

Tanque 1.Compartimento estanco dunhaembarcación destinado a armacenar flu-ídos. 2.Depósito das tinas de baldeación.

Tara Peso correspondente á embalaxedunha mercadoría ou o peso do veículo.

Tarifa portuaria Pauta de prezos pola cala administración do porto cubre os ser-vizos prestados aos usuarios.

TD (Deadweight tonnage) Significa o pesototal ou capacidade de carga que o navíopode desprazar, incluíndo cargas, com-bustíbeis, pasaxeiros, provisións etc.

Telégrafo de bordo Aparello instaladona ponte do mando, en conexión di-recta coa casa de máquinas, para trans-mitir ordes sobre a velocidade a dar ámáquina.

Temón ou roda de leme Peza plana e largaque suxeita ao cadaste en sentido verti-cal na popa das embarcacións permitevirar e gobernar o buque. Acciona oleme, permitindo manobrar a embarca-ción. Pode ter accionamento mecánico,hidráulico ou pneumático. En pequenasembarcacións de recreo ou pesca é, ás

| 275


veces, substituído pola cana de leme queé ligada directamente á madre do leme.

Temoneiro / Temoeiro O tripulante quetraballa co temón. É o responsábel pologoberno do barco.

Tempo atracado Diferenza entre a datade desatraque e a data de atraque daembarcación no porto.

Tempo corrixido Resultado do aumentoou subtración dun intervalo de tempoao tempo real gasto por diferentes em-barcacións para cubrir un mesmo per-corrido de regata, de modo a permitirque o desempeño de cada unha sexaxulgado baixo un único criterio, neu-tralizando as diferenzas técnicas.

Tempo de carga e descarga É o tempoque leva facer as operacións de carga edescarga dunha embarcación.

Tempo de espera Tempo medido entre omomento en que a embarcación entra noporto - data da entrada - e o momento enque ela atraca - data da atraque.

Tempo de estadia total Tempo correspon-dente ao sumatorio dos tempos de es-pera e atracado das embarcacións, istoé, comprende o tempo desde a data daentrada da embarcación no porto até oseu desatraque.

Tempo traballado Espazo de tempo quelevou a operación de embarque ou des-carga das mercadorías.

Temporal Estado de mar con vento e chu-vias de grande forza. Borrasca. / Ca-pear o temporal Aguantar o temporalde proa cara el até que pase. /Correr otemporal Se o temporal é tan forte quenon se pode capear, darase popa oualeta ao mar e correrase o temporal, fa-cendo a manobra rapidamente para evi-tar ficar atravesado, tentando procurar

un abrigo natural, botando unha áncoratipo cogumelo que evita ficarmos atra-vesados e réstanos velocidade,...

Tesar Puxar dunha vela no sentido de au-mentar a tensión.

Testa 1.Nas velas redondas e nas latinas ca-drangulares, o lado superior da vela.2.Nas velas que envergan en estai e nasvelas latinas triangulares clásicas o ladoque se prende ao estai ou ao mastro. Omesmo que Grátil ou Gurutil.

Tifón tempestade ciclónica no Mar daChina, con grandes mares levantadospor ventos de enorme violencia. For-mados xeralmente na rexión das Caro-linas e Marianas.

Tipo de navegación da mercadoría Tipode navegación utilizada para rexistrar acarga. Pode ser de longo curso, de ca-botaxe, fluvial, lacustre e de alto mar. Amercadoría, polo tanto, é caracterizadade acordo coa súa orixe e destino.

Tipo de operación Define a maneira polacal as mercadorías son descargadas ouembarcadas no navío, sendo caracteri-zada polos tipos de equipamentos em-pregados na mesma.

Título profesional É un título profesionalde Mariña Mercante expedido pola Ad-ministración dun Estado que é asinanteda Convención Internacional sobreNormas de formación, titulación egarda de cuartos para a xente do mar(STCW).

Tolda 1.Convés superior. 2.Espazo do con-vés superior entre o mastro grande e apopa, ou o tombadillo, destinado aosoficiais do navío e convidados dehonra.

Toldado Dise do céu cando cuberto.Toldilla Tombadillo.

276 | temón ou roda de leme


Tolete Pau vertical metido na remadoira,onde se coloca o ollado do remo pararemar.

ToleteiraAbertura semicircular onde xiranos remos.

Tombadillo Superestrutura por enriba dazona alta de cuberta. Toldilla.

Tonel Medida de capacidade de cargausada na antiga construción naval.

Tonelada de Arqueación Medida de vo-lume usada na Mariña Mercante fixadaen 100 pés cúbicos, para medir a capa-cidade total dos espazos internos dunbarco mercante.

Tornado Tempestade ciclónica non exce-dendo en xeral unha hora. Fórmase conmáis frecuencia de mediados de Maio amediados de Novembro na costa oci-dental de África, entre o Trópico deCáncer e o Ecuador.

Tornel ou destorcedor Peza formada porun ollal, un parafuso con ollal, porca ci-líndrica e unha caravilla atravesada noeixo para manter no lugar a porca. Oparafuso constitui un eixo en torno docal xira o ollal. Permite á amarra xiraren relación á áncora.

Tráfico portuario As operacións de en-trada, saída, atraque, desatraque, es-tada e reparación de buques en porto eas de transferencia entre estes e terra ououtros medios de transporte, de mer-cadorías de calquera tipo, de pesca, deavituallamentos e de pasaxeiros ou tri-pulantes, así como o almacenamentotemporal das devanditas mercadoríasno espazo portuario.

Traiñeira 1.Aparello para a pesca da sar-diña. Traiña. 2.Embarcación de docebancadas usada na pesca da traiña.3.Embarcación usada nas regatas de-

portivas de remo, de feitura longa e es-treita, de banco fixo, un temoneiro/a etrece remeiros/as.

Tralla 1.Cabo cosido na orla dunha vela,toldo, rede de pesca, etc., para reforzala.2.Cabo cosido nunha bandeira, insig-nia,... por onde se prenden a unha adrizaque permite izalas nun mastro ou verga.

Tramos protexidosDise na pesca daquelestramos nos que polos seus especiais e in-trínsecos valores en relación coa faunaou a flora acuática ou de ribeira, procedea súa catalogación e protección, o esta-blecemento de medidas tendentes a súaconservación e mellora así como a re-gulación daquelas actividades recollidasno correspondente plan de xestión.

Trancanil Fiada de chapas máis próximasaos costados que trancan os vaos entresi e ás cadernas.

Transferencia da titularidade Todo cam-bio na propiedade dunha embarcaciónacreditado documentalmente por cal-quera medio válido en dereito e anotadono rexistro de buques.

Trapa Aparello que serve para manterunha percha en posición baixa.

Trapecio Un sistema feito con alzas deescora que serve para facer contrapesocando o barco navega moi adernado. Otrapecio permite que o proeiro fiqueenteiramente fóra do barco, preso polochaleco salvavidas e apoiando os pésnos bordos.

Traquete Vela redonda que enverga nomastro de proa. O mesmo que trinquete.

Través Rexión que fica a medio navío daembarcación formando coa liña de proaa popa un ángulo de 90° para EB oupara BB, e que é usada para suspender,izar ou arriar as embarcación de bordo.

través | 277


Traveses Cabos de amarre colocados per-pendicularmente ao navío.

Trebello 1.Pequena peza de madeira cunhacanaladura na parte media, por ondeamarra ao chicote dunha tralla, e desti-nada a prender esta a unha alza feita nundos chicotes dunha adriza. 2.En xeralcalquer arranxo ou dispositivo para pren-der un cabo a unha adriza ou outra parte.

Tubo Acústico Sistema de comunicacióninterna constituído por un tubo metálico.

TurcoAparello situado nas bordas do na-vío que serve para suspender, arriarou izar áncoras, embarcacións miúdasauxiliares ou de salvación, así comooutros pesos.

278 | traveses


U (UNIFORM) ( . . - ) U Símbolo desig-nado Uniforma. O código Internacionalde Sinais estabelece a representacióndesta letra por unha bandeira divididaen catro rectángulos, dous brancos edous vermellos. Izada illadamente sig-nifica: “Vostede está navegando en di-rección ao perigo”.

U.I.T, Unión Internacional das Teleco-municacións Entidade que define, noplano técnico e regulamentario, as liñasorientadoras de utilización do espectroradioeléctrico e das comunicacións porsatélite. Abrangue todos os sistemas deseguridade e seguimento marítimo pormedio das telecomunicacións, comopor exemplo: a radionavegación por sa-télite; a harmonización global de faixasde frecuencias para utilización en si-tuacións de protección pública e auxilioa desastres (PPDR); a implementacióndo sistema mundial de socorro e segu-ranza marítima (GMDSS); a revisióndas planificacións dos canais e das fre-cuencias nas faixas do servizo móbilmarítimo, ...

UNCLOSA Convención das Nacións Uni-das sobre o Dereito do mar, MontegoBay, Xamaica, 1982. Ver CONVE-MAR.

Unidade estrutural Subdivisión do cascodo navío adoptada para facilitar a cons-trución de súa estrutura, permitindo queo traballo de montaxe sexa feito en lu-gar abrigado e de fácil aceso.

Uña Vértice superior das patas da áncora.Uñar 1.A acción dunha uña da áncora a en-

terrarse no fondo. 2.Ficar presa a áncoraao fondo pola uña.

Urdir Construír unha piña nun cabo.Uso de aparello de gobernoO aparello de

goberno é un órgano vital do navío, e opersoal encargado debe estudar ben seufuncionamento e conservación. Débeseadestrar ben a tripulación a pasar doleme a motor para o leme a man. En ca-nais ou entradas e saídas de portos, dé-bese determinar que o leme a man estealisto para o uso.

Usuario/a Toda persoa distinta do propie-tario, autorizada por este para o uso egozo da embarcación, sempre que o seuuso ou gozo non se realice baixo cal-quera modalidade de arrendamento dela.

| 279


V (VICTOR) ( . . . - ) V Símbolo desig-nado Victor. O Código Internacional deSinais estabelece a representación destaletra por unha bandeira rectangularbranca atravesada diagonalmente porunha cruz vermella. Izada illadamentesignifica: “Solicito auxilio”.

Vaga 1.O mesmo que onda. 2.Onda grande,propia do mar axitado e producida enxeral pola acción do vento. A súa altura(distancia entre a crista e o cavado) au-menta en proporción directa ao aumentode intensidade do vento, e chega a atin-xir vinte metros. As cristas rebentan enespuma, formando “carneiros”, cando ovento é forte en alto mar ou cando as va-gas se elevan en augas rasas, como é ocaso da rebentación típica das proximi-dades da costa.

Vaivén l.Cabo que se usa para unir unbarco encallado ou acidentado á terraou, en caso de remolque, para unir dúasembarcacións, permitindo o transladode persoas e equipamento leve. 2.Cabopasado transversalmente, pouco porriba do convés, para seguranza da tri-pulación, en caso de mal tempo. 3.Cabopasado entre os amantillos das vergasou xunto ao bauprés e ao pau de ser-viola, para servir de apoio á tripulaciónnas manobras.

Valuma Nunha vela latina cadrangular outriangular é o lado voltado para a popada embarcación.

Vante Metade dianteira da embarcación.Avante.

Vaos/ Vaus Son as vigas curvas de ma-deira ou metal perfilado colocadastransversalmente á quilla de EB a BBen cada caderna, servindo para sosteros chapeados dos conveses e das cu-bertas, formando o esqueleto da em-barcación. O mesmo que balizas. Osvaos son elementos estruturais do na-vío, poden ser enteiros ou divididos entres partes: caderna, brazo e apostura.Vaos dereitos Son os vaos situados nazona do corpo paralelo da embarca-ción e que se desenvolven nun planoperpendicular ao plano diametral.Vao-Mestre É o vao con máis boca e colo-cada a medio da embarcación. Vao re-virado Son os vais situados máis ászonas da proa ou da popa e que non sedesenvolven nun plano perpendicularao plano diametral.

Varadoiro Lugar apropiado para sacar asembarcacións a terra, co obxecto de re-paralas, pintalas, etc. / Varadoiro daáncora Prancha de ferro con que se de-fende o costado do buque no sitio enque descansa a áncora.

| 281


Varenga Peza curva que reforza a base dacaderna.

Vela Peza en lona, brin ou outro tecido na-tural ou sintético apropiado, destinada amover as embarcacións cando recibe osopro do vento.Vela de spi, spinnaker,boxo ou globo Vela triangular, taménchamada spinnaker, de grande superfi-cie para ventos de popa. Normalmentede tecido leve e colorido.Vela de EstaiÉ a vela da proa máis común. Vela dexenoa É un estai maior que ultrapasa omastro.Vela GrandeVela maior dunhaembarcación. É envergada no mastrogrande. Vela Redonda É aquel tipo devela que é envergada transversalmentede babor a estribor ao barco como as ve-las das caravelas. Teñen catro lados: aparte da vela que enverga na verga chá-mase grátil, aos lados son testas e a parteinferior a esteira. Os ángulos das velasredondas (cantos), toman o nome de pu-ños. O papa figos, a gabea, o xoanete ea gata son velas redondas. Velas Lati-nas Son as que se envergan de proa ápopa e poden ser cadrangulares e trian-gulares. As velas cadrangulares enver-gan as testas (lado de proa) nos mastros,o grátil (lado superior) nas carangue-xas, a esteira (lado inferior) nas retran-cas, e a valuma (lado da popa da em-barcación). O trinquete e a mesana sonvelas latinas.

Velacho 1.Mastareu que espiga do mastroreal do trinquete. 2.Verga que cruza nomastareu do velacho. 3.Vela que en-verga na verga do velacho.

Velame É o conxunto de todas as velasexistentes a bordo dun navío e divídeseen dúas clases: redondo e latino.

VeleiroNavío á vela. Embarcacións movi-das pola acción do vento nas súas velas.

Velocidade Distancia percorrida polo na-vío na unidade de tempo. É expresa ennós, que é o número de millas navega-das nunha hora. A velocidade dependeda potencia da máquina propulsora, dodesprazamento do navío e da forma ex-terior do casco; ela permite ao navío deguerra evitar ou procurar o combateconforme a súa conveniencia e, nesteúltimo caso, escoller a posición máis fa-vorábel para o emprego do armamento.É o camiño percorrido polo navío du-rante unha hora.

Vendaval 1.Un vento forte con pesadosaugaceiros e mar alterado. 2.TaménVento do Sur.

Vento 1.Corrente de ar producida na at-mosfera por causas naturais. Os rumbosdos ventos veñen indicados nas rosa-dos-ventos até en cartas. Usado xa po-los gregos o seu número foi sucesiva-mente ampliando, de 2, 4, 8 e 12 até 32.2.Cabos de aceiro que suxeitan o botalópor ambos os costados. Ao vento: po-sición do barco na cal a proa apunta di-rectamente contra o vento. Vento apa-rente Vento resultante do movementoda embarcación e do vento verdadeiro.Vento verdadeiro Vento que se sentecoa embarcación parada.

Verdugos Son pezas de madeira boleadas,colocadas de proa á popa e por debaixodas falcas; serven para protexer o cos-tado da embarcación cando se encontraatracada.

Verga Peza de madeira ou metal, cilíndricaou fusiforme, que cruza nun mastro oumastareu (verga redonda), ou que seprende por un dos extremos nun mastro

282 | varenga


(verga latina ou caranguexa). Verga decebadeiraVerga que cruzaba por baixodo bauprés, e onde envergaba a ceba-deira. Verga de sinais Pequena vergaque aguanta adrizas para izar sinais debandeiras, de marcha, etc. Verga secaVerga de papafigo do mastro real dagata, en navíos de tres mastros, así cha-mada porque nela non se enverga vela,servindo só para prender as amuras davela que lle fica por riba.Vergonteas Ra-mos tenros das árbores.

Vergonteas Ramos tenros das árbores des-tinados á feitura de mastareus, vergas,etc.

Vergueiros Corrente ou cabo de arameque se mete na balaustrada da bordapara resgardo da tripulación.

Vertedura Toda evacuación deliberada nomar de refugallos ou outras materiasfeita desde buques, aeronaves, plata-formas ou outras construcións no mar;todo afundimento deliberado no marde buques, aeronaves, plataformas ououtras construcións no mar; todo alma-cenamento de escouras ou outras mate-rias no leito do mar ou no subsolo destedesde buques, aeronaves, plataformasou outras construcións no mar; e, todoabandono ou derrubamento in situ deplataformas ou outras construcións nomar, co único obxecto de desfacersedeliberadamente delas.

Viñateiras Son cabos fixos aos vergueirosdas vergas con cerca de 0,5m de lonxi-tude, con piña de boza nun dos chico-tes, servindo para os mariñeiros se aga-rraren cando manobran as velas.

Virador Cabo do cabrestante para izarvultos.

Virar 1.Mudar de rumbo. 2.Dar voltas aocabrestante para levantar as áncoras oususpender outras cousas de moito peso.Virar en roda Mudar de bordo cru-zando a liña do vento coa popa.

Viraxe Manobra para mudar de rumbo oudirección.

Viveiro Instalación ou artefacto flotante, amedias augas, de fondo ou de armazónfixa ao fondo, que soporta os elemen-tos necesarios para realizar un cultivomariño.

Viveiro de mariscos Estación en comuni-cación co mar ou alimentada coas súasaugas, dedicada ao mantemento decrustáceos vivos con fins de regulacióncomercial.

VixíasAbertura no costado ou na anteparadunha superstrutura, de forma circular,para dar luz e ventilación a un compar-timento.

Voga Remador situado máis á popa.Vogar 1.Remar. 2.Navegar. 3.Flotar, boiar.

vogar | 283


W (WHISKEY) (. - - ) W Símbolo desig-nado Whiskey. O Código Internacio-nal de Sinais estabelece a representa-ción desta letra por unha bandeira contres rectángulos concéntricos azul,branco e vermello, respectivamente, apartir do maior. Izada illadamente sig-nifica: ‘Solicito asistencia médica’.

| 285

WwProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:02 Página 285

X (XRAY) ( - . . - ) X Símbolo designadoX-ray. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira branca cunhacruz azul. Izada illadamente significa:“Suspenda o que está facendo e ob-serve os meus sinais”.

Xaveco Barco vello e desfigurado.Xávega 1.Rede usada na pesca de arrasto.

2.Barco en que se leva esa rede.Xarouco Vento terral.Xeira Faena.Xeito 1.Sardiñeira, arte de pesca para a sar-

diña. 2.Lancha de pesca para a sardiña.Xenoa ou Xénova Vela foque co puño de

escota máis baixo, puxame máis longoe de maior superficie utilizada con ven-tos frouxos ou moderados.

Xerfa Superficie espumosa no mar que seestende por faixas nas proximidades dacosta por efecto dos escollos.

Xiba Última vela da proa, triangular queenverga ante avante da buxarrona, e se-mellante a esta.

Xoanetes Son o conxunto de todas as ver-gas ou velas que cruzan por riba dasgabias.

Xoula Calor con vento seco.Xusante Baixamar, devalar.

| 287


Y (YANKEE) ( - . - - ) Y Símbolo desig-nado Yankee. O Código Internacionalde Sinais estabelece a representacióndesta letra por unha bandeira cortadapor faixas transversais, altemadamente,amarelas e vermellas. Izada illadamentesignifica:” Miña áncora está garrando”.

Yawl Embarcación deportiva semellanteao ketch, mais con mastro de popa. Omesmo que Iole.

| 289

YyProyecto1:dicionario_CIG 5/12/08 09:02 Página 289

Z(ZULU) ( - - . . ) Z Símbolo designadoZulif. O Código Internacional de Si-nais estabelece a representación destaletra por unha bandeira dividida en ca-tro triángulos, de cores negra, amarela,azul e vermella. Izada illadamente sig-nifica: “Solicito remolcador”.

Zapata 1 Táboa grande que se crava nacara inferior da quilla para protexeladas varadas. Táboa grande compostadunha ou varias pezas, que se afirma áquilla polo seu lado exterior, como re-forzo ou recheo para baixar máis o las-tre. 2.Anaco de madeira que se pon nauña da áncora, para protección doutrosefectos ao estibala.

Zapón Abertura grande, xeralmente rec-tangular, practicada en varios puntosdas cubertas dun buque con obxecto deintroducir e extraer a carga das bode-gas, así como para establecer comuni-cación con algún departamento.

Zarpar Levantar áncora para partir; deixaro porto.

Zona contigua É zona contigua a que se es-tende desde o límite exterior do mar te-rritorial até as vinte e catro millas náu-ticas contadas desde as liñas de basedesde as que se mide a anchura daquela.

Zona de flotaciónÉ a parte das obras vivas,compreendida entre a liña de flotación da

embarcación cargada e a liña de flotaciónda embarcación leve. O desprazamentoda zona de flotación define, en peso, a ca-pacidade total de carga do navío.

Zona de tráfico costeiroDeterminada áreaentre a parte máis próxima da terra dunesquema de separación de tráfico e o li-toral adxacente, destinada ao tráficocosteiro.

Zona franca Área de libre-comercio deexportación e importación que goza deincentivos fiscais especiais, que é esta-belecida coa finalidade de instalar, endeterminados puntos do país, centroscomerciais e industriais.

Zona de navegación Zona limitada a unhadeterminada distancia da costa na calse autoriza a navegar a unha embarca-ción, asignada polo capitán marítimoen función das características da em-barcación e dos equipos de seguridadea bordo destas.

Zona Económica Exclusiva Dacordo coaConvención das Nacións Unidas sobre oDereito do Mar, os países costeiros teñendereito a declarar unha Zona EconómicaExclusiva (ou ZEE) de espazo marítimopara alén das suas augas territoriais, nocal teñen prerrogativas na utilización dosrecursos, tanto vivos como non-vivos, eresponsabilidade na súa xestión. A ZEE

| 291


é delimitada por unha liña imaxinaria si-tuada a 200 millas marítimas da costa. AZEE separa as augas nacionais das augasinternacionais ou comúns. Dentro da súaZEE cada estado goza de dereitos. Al-gúns exemplos: Dereito á explotacióndos recursos marítimos; Dereito á inves-tigación científica; Dereito a controlar apesca por parte de barcos estranxeiros.

Zona estanca do buque Aquela constitu-ída polo casco até a cuberta de traballoe todas as superestruturas pechadas si-tuadas sobre ela.

Zona litoral de servizos É a determinadaen cada caso para executar as opera-cións de carga e descarga, depósito etransporte das mercadorías e circula-ción das persoas e vehículos.

Zona marítima Espazo marítimo com-prendido desde alto mar até a liña debaixamar máxima escorada ou máximaviva equinoccial.

Zona marítimo-terrestre Espazo com-prendido entre a liña de baixamar es-corada ou máxima viva equinoccial e olímite até onde alcanzan as ondas nosmaiores temporais coñecidos ou, candoo supere, o da liña de preamar máximaviva equinoccial.

Zona non vélica Zona dos rumbos posíbeisonde un barco á vela non é capaz de ve-lexar. Aproximadamente un ángulo de90 graos, coa bisectriz indicando a di-rección do vento.

Zona ou liña de separación Zona ou liñaque separa unha vía de tráfico marí-timo dunha zona de tráfico costeiroadxacente.

Zona portuaria É aquela que comprendeas augas do porto e os terreos da zonalitoral de servizo.

Zorra 1.Tipo de carro baixo, con estradolargo asentado en catro rodas, usadopara o transporte de volumes pesados elingados. 2.Pedra cadrangular, de su-perficie plana, que se fai mover sobrearea, en riba do convés da embarca-ción, no alto da baldeación, con auxiliode cabos presos en ollais ou arganéis fi-xos na pedra.

Zunchos Cintas de bronce ou cobre que le-van as pás dos remos para que non separtan.

292 | zona económica exclusiva


Proyecto1:dicionario CIG 5/12/08 09:01 Página 1€¦ · Glosario de termos de prevención, saúde...

Documents

Transcript of Proyecto1:dicionario CIG 5/12/08 09:01 Página 1€¦ · Glosario de termos de prevención, saúde...