Se-nana Diose nana sa me r catuu nimn n a

El Nuevo Testamento

en el triqui de Copala

La Liga BblicaLas Sagradas Escrituras para Todos

El Nuevo Testamento en el triqui de Copala

La Liga Bblica 8C primera edicin 1987 [trc] La Liga Bblica versin electrnica 2010

Publicado por

La Liga Bblica 1987, 2010

Se permite copiar, distribuir y comunicar pblicamente esta obra bajo las siguientes condiciones:

Reconocimiento. Reconozca a la Liga Bblica los derechos que tiene en la impresin o distribucin de esta obra, deslindndola de responsabilidad alguna por cualquier uso que se le de a la presente publicacin.

No comercial. No puede utilizar esta obra para fines lucrativos.

Sin obras modificadas. No se puede alterar, transformar o generar una obra a partir de sta.

Prefacio para la segunda edicin, 2010Ya ha pasado casi una generacin desde que se public la primera edicin de este Nuevo Testamento en 1987. Durante el transcurso de estos aos la lengua ha cambiado de varias maneras. Por ejemplo, muchas palabras se pronuncian de una forma ms contracta, y en esta nueva edicin se escriben estas formas cortas. Tambin se han corregido algunos errores, y se han usado expresiones ms adecuadas para traducir algunos conceptos. En cuanto al alfabeto, hay solamente dos cambios, los cuales se tratan de los smbolos que indican el tono de las palabras: el uso de vocales subrayadas en lugar de vocales con una raya encima, y la introduccin de un acento circunflejo. Vase las Aclaraciones sobre el alfabeto a continuacin para una descripcin del uso de estos smbolos.

Esta nueva edicin se presenta a las personas que hablan el triqui, tanto las que viven en las muchas comunidades de emigrados ubicadas en varias partes de Mxico y los E.U.A., como a las que viven en la cuna de la raza en el estado de Oaxaca, con la esperanza de que su mensaje sea de gran bendicin para ellas.

Palabras introductorias de la primera edicin, publicada en 1987:

Esta traduccin del Nuevo Testamento en el triqui de Copala fue preparada a base del griego original con la colaboracin de varios hablantes nativos de esta lengua. Se presenta a la gente de Copala con el propsito de enriquecer sus valores culturales por medio del conocimiento de las verdaderas enseanzas de nuestro Seor Jesucristo, que se encuentran en los santos evangelios y en las sagradas epstolas.

Aclaraciones sobre el alfabetoEl alfabeto que se usa en este libro para escribir el triqui es muy semejante al alfabeto del espaol. Las letras se emplean de una forma distinta solamente cuando el triqui tiene sonidos que no se encuentran en espaol.

En cuanto a las consonantes, la x representa siempre el sonido de la x del nhuatl (la sh del ingls), como en el nombre de lugar Xola. Nunca representa el sonido de la x como en las palabras xito o Mxico. La letra x a veces tiene una pronunciacin fuerte, como en xij grande, y a veces tiene una pronunciacin suave, como en xoo comal.

Las combinaciones chr y xr representan sonidos semejantes a la ch y x del triqui, pero se pronuncian con la punta de la lengua ms hacia atrs, como en las palabras chraa tortilla y xruj olla.

El signo () se llama saltillo y representa una ligera oclusin en la garganta; puede presentarse al principio de una palabra, en medio o al final, como en las palabras n maz, cooo plato y ve casa.

En cuanto a las vocales, se emplean vocales dobles para aquellas que duran un poco ms de tiempo que las sencillas. Esta distincin se ve muy claramente en las palabras too leche y to metate.

Cuando una vocal se presenta con acento (), indica que se pronuncia con un tono medio alto, como en vit pauelo, o un tono muy alto, como en scj toro. Cuando solamente la segunda vocal de una vocal doble tiene el acento, esto indica que tiene un tono medio alto, como en yo tenate. Cuando el acento se presenta en las dos vocales, se indica que la palabra tiene un tono muy alto, como en c hueso.

Una vocal subrayada (a) puede significar cualquiera de estos tonos: medio bajo, como en chij siete, muy bajo, como en sa bueno o un desliz que empieza con un tono muy bajo, como en ya verdadero. Cuando solamente la primera vocal de una vocal doble est subrayada, representa un tono bajo que sube a un nivel intermedio, como en la palabra yoo rpido. Cuando solamente la segunda vocal est subrayada, representa un tono intermedio que baja a un tono muy bajo, como en la palabra naa milpa. Cuando las dos vocales estn subrayadas, representa un tono que contina, el cual puede ser medio bajo, como en uun nueve, o muy bajo,

como en yuu agrio.

Cuando una vocal no lleva acento, se indica que se pronuncia con un tono intermedio, que puede ser un tono plano, como en ve casa y chraa tortilla, o un tono que tiene un pequeo desliz hacia abajo, como en chrej camino y too leche. En algunos casos hay dos palabras muy comunes, una con cada tono, y se escribe la palabra con el desliz con un acento circunflejo; compare los siguientes pares de palabras: xtaj venado y xtj pjaro; yaj ceniza y yj flor; uno or y un sembrar.

ndice San Mateo ...............................................................................1San Marcos ...........................................................................97San Lucas ............................................................................155San Juan .............................................................................252Hechos ................................................................................321Romanos .............................................................................406I Corintios ...........................................................................446II Corintios ..........................................................................485Glatas ................................................................................508Efesios .................................................................................523Filipenses ............................................................................536Colosenses ...........................................................................5451 Tesalonicenses .................................................................5542 Tesalonicenses .................................................................5621 Timoteo ...........................................................................5672 Timoteo ...........................................................................578Tit .....................................................................................585Filemn ...............................................................................590Hebreos ...............................................................................593Santiago ..............................................................................6221Pedro ................................................................................6312 Pedro ...............................................................................6421 Juan .................................................................................6482 Juan .................................................................................6573 Juan .................................................................................659Judas...................................................................................661Apocalipsis ..........................................................................665

1

Nana nihnj taj xnaanj che nij xii Jesucrist nij s man gaa na a

1 Yanj nihnj me taj xnaanj che nij xii Jesucrist a. Ve xii Jesucrist me s cunaj David s cane gaa na, ne xii David me s cunaj Abraham s cane gaa na adonj.2

Dan me se s cunaj Abraham me rej s cunaj Isaac, ne Isaac me rej s cunaj Jacob, ne Jacob me rej nij tinuj s cunaj Jud, 3ne Jud me rej s cunaj Fares ga s cunaj Zara, ne chana cunaj Tamar me nii roj so a. Ne Fares me rej s cunaj Esrom, ne Esrom me rej s cunaj Aram, 4ne Aram me rej s cunaj Aminadab, ne Aminadab me rej s cunaj Naasn, ne Naasn me rej s cunaj Salmn, 5ne Salmn me rej s cunaj Booz, ne nii Booz me chana cunaj Rahab a. Ne Booz me rej s cunaj Obed, ne nii Obed me chana cunaj Rut a. Ne Obed me rej s cunaj Isa, 6ne Isa me rej s cunaj David, ne s cunaj David ro, me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit gaa cane so adonj.

Ne David me rej s cunaj Salomn, ne nii Salomn me nica

s cunaj Uras a. 7Ne Salomn me rej s cunaj Roboam, ne Roboam me rej s cunaj Abas, ne Abas me rej s cunaj Asa a. 8Ne Asa me rej s cunaj Josafat, ne Josafat me rej s cunaj Joram, ne Joram me rej s cunaj Uzas a. 9Ne Uzas me rej s cunaj Jotam, ne Jotam me rej s cunaj Acaz, ne Acaz me rej s cunaj Ezequas a. 10Ne Ezequas me rej s cunaj Manass, ne Manass me rej s cunaj Amn, ne Amn me rej s cunaj Josas a. 11

Ne Josas me rej nij tinuj s cunaj Jeconas, ne cayn nij so yo quiyaj canan nij s man Babilonia rihaan nij yuvii israelit, ne caanj nicaj nij so man nij yuvii israelit chihn nij so guun nij yuvii israelit moz rihaan nij so adonj.12

Guun na doj, ne guun Jeconas rej s cunaj Salatiel, ne Salatiel me rej s cunaj Zorobabel, 13ne Zorobabel me rej s cunaj Abiud, ne Abiud me rej s cunaj Eliaquim, ne Eliaquim me rej s cunaj Azor, 14

ne Azor me rej s cunaj Sadoc, ne Sadoc me rej s cunaj Aquim, ne Aquim me rej s cunaj Eliud, 15

ne Eliud me rej s cunaj Eleazar, ne Eleazar me rej s cunaj Matn,

Nihnj me se-nana Jesucrist nana sa cachrn s cunaj Mateo rihaan yanj a

2

ne Matn me rej s cunaj Jacob, 16

ne Jacob me rej s cunaj Jos, ne Jos me s xcaj man chana cunaj Mari, ne no me nii s cunaj Jess, ne s can Diose tinanii man yuvii man rihaan chumii nihnj rihaan sayuun me Jess adonj.17

Dan me se asij s cunaj Abraham ndaa s cunaj David sj xcaanj xii s cunaj Jesucrist a. Ne asij s cunaj David ndaa caanj nicaj nij s man Babilonia man nij yuvii israelit chihn nij so sj yo xcaanj xii s cunaj Jesucrist a. Ne asij caanj nicaj nij s man Babilonia man nij yuvii israelit chihn nij so ndaa cangaa s cunaj Jesucrist, ne sj yo xcaanj nij xii Jesucrist un adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cangaa Jesucrist

rihaan chumii nihnj a18

Ne nihnj me se vaa guun asij rque gaa ataa cangaa Jesucrist a. Dan me se nii Jesucrist me chana cunaj Mari a. Gaa asino yaan guun ya r no ga s cunaj Jos se vaa xcaj tuvi roj so a. Tzaj ne ataa cunuu rcuaaan roj so a. Tzaj ne xcaj no cuent se vaa aj nari no neej quiyaj Nimn Diose a. 19Dan me se s cunaj Jos me s xcaj man chana cunaj Mari, ne xcaj so cuent se vaa aj nu rque no neej a. Che dan nuchruj raa so, ne guun r so se vaa tanj yuve so man no adonj. Dan me se sij vaa nica nimn me so, ne guun r so cataj xnaanj so rihaan nij s nicaj suun, tzaj ne guun vij r so, ne ne cavej r so cuta so cacun xr

chana cunaj Mari rihaan nij s nicaj suun a. 20Dan me se nuchruj raa so daj quiyaj so, gaa ne rej nii camii nej rihaan so a. Dan me se cotoj so, ne naquiyaa rihaan so se vaa cana yoo semoz s nij raa man n, ne cataj semoz s nij raa man n rihaan so a:Cun so camii unj, Jos. O

se tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so adonj. Se cuchuv so xcaj so man chana cunaj Mari ma. Ne tum no cacun ma. Maan se nayn neej rque no quiyaj Nimn Diose adonj. 21

Dan me se cuchruj no neej snoo cunii, ne asa cuchruj no neej, ne Jess tucunj so man neej yo . Danj tucunj soj man so, che se guun so s tinanii man nij tuvi so rihaan chrej chiii uun chij nimn nij so adonj. Danj camii semoz s nij raa man n rihaan s cunaj Jos a.22

Nu nihnj me se vaa quiyaj s nij raa man n a. Quiyaj guee so nu nana cataj xnaanj so gaa na rihaan o s nata senana Diose rihaan yuvii, ne nihnj me nana camii so rihaan s nata senana Diose yo a: 23Queneen soj se vaa quinari o chana yaan neej, ne cuchruj no neej snoo cunii, ne Emanuel cunaj neej adonj. Danj camii s nij raa man n gaa na rihaan s nata senana Diose, ne nana Emanuel taj se vaa cane maan Diose ga n adonj.24

Ve dan, ne quinanu r s cunaj Jos, ne quiyaj so nu ndaa vaa cataj xnaanj semoz s nij raa man n rihaan so, ne xcaj so man chana cunaj Mari a. 25Tzaj ne

San Mateo1

3

ne cotoj so ga no ndaa se quisj cuchruj no neej snoo cunii a. Ne tucunj Jos Jess man neej adonj.

Nana nihnj taj xnaanj che nij s tucuyn ndoo che yati a

2 Dan me se cangaa Jesucrist chuman Beln chuman naj estad Judea, ne s cunaj Herodes me s nicaj suun rey uun chij rihaan chuman rej cangaa Jesucrist a. Quisj cangaa Jesucrist, gaa ne cana nij s tucuyn ndoo che yati chuman cunaj Jerusaln, ne nij s cavii rej sj gii me nij so a. 2Ne xnanj nij so man nij s man Jerusaln, cataj nij so:Neej guun s nicaj suun rey

guun chij rihaan nij yuvii israelit ro, me rej cangaa so ga. Queneen nj yati taj xnaanj yo se vaa cangaa so nanj . Cavii yati yo xta rej sj gii, ne che dan cana nj quinavij nj rihaan so adonj

taj nij s tucuyn ndoo che yati a.

3Gaa ne cuchi nana rihaan s

nicaj suun rey cunaj Herodes se vaa xnanj ndoo nij s tucuyn ndoo che yati me rej cangaa neej yo, gaa ne cuchuvi ndoo so se vaa cachij neej yo, ne canee neej yo sesuun so raa so vaa gii, r so a. Ne cuchuvi ndoo nij s man chuman Jerusaln se vaa caxrii yuvaa Herodes man maan nij so a. 4Ve dan, ne cunuu chre taran nij xrej ata suun nocoo doj cunuu chre nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii cunuu chre rihaan so, quiyaj so, ne xnanj Herodes man nij so me

rej cangaa s canej Diose tinanii man yuvii man rihaan chumii rihaan sayuun a. 5Gaa ne cataj nij so rihaan Herodes a:Cangaa so chuman Beln

chuman naj estad Judea a taj nij so rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes a.

Danj camii nij so che nana nihnj nana cachrn s nata senana Diose rihaan yanj a: 6Ne man so, chuman Beln chuman naj estad Judea ro, chuman sa ndoo nij raa man tuvi chuman naj estad Judea m so . Dan me se vaa s guun chihanj mn so, ne guun chij uxr so, ne uxr cutum so man nij yuvii israelit yuvii cun unj canoco manj a. Nihnj me nana cachrn s nata senana Diose rihaan yanj gaa na a.7

Cuno s nicaj suun Herodes nana camii nij so, gaa ne can yuve so nana rihaan nij s tucuyn ndoo che yati se vaa cana nij so rihaan Herodes a. Gaa ne xnanj Herodes man nij so me yavii curuvi naca yati taj xnaanj che neej yo, taj Herodes a. Gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan Herodes a. 8Gaa ne can Herodes man nij so caanj nij so chuman Beln, ne cane Herodes suun rihaan nij so, ne cataj Herodes:Nano uxr soj man neej yo,

ne asa nari soj man neej, ne cataj xnaanj soj rihanj me rej ne neej yo, gaa ne caanj maanj quinavij maanj rihaan neej yo adonj taj Herodes rihaan nij s tucuyn ndoo che yati, camii ne so rihaan nij s tucuyn ndoo che yati a.

San Mateo1 , 2

4

9Quisj cuno nij so nana cataj

xnaanj s nicaj suun rey rihaan nij so, gaa ne curihanj nij so, caanj nij so, gaa ne queneen un nij so man yati yo a. Yati aj queneen nij so rej sj gii me yati yo, ne dan me se vaj yati yo, ne yoo canoco nij so man yati yo, ndaa se canicun yati yo rej xta rej yanj neej yo a. 10Gaa queneen nij so man yati yo, gaa ne uxr guun niha r nij so, 11gaa ne catj nij so r ve rej canicun yati xta, gaa ne nari nij so man neej ga nii neej chana cunaj Mari, gaa ne canicun ruj nij so, ne quinavj nij so rihaan neej yo a. Ve dan, gaa ne nuxra nij so sechrunj nij so, gaa ne rqu ndoo nij so rasuun sa rihaan neej yo a. Dan me se aga or m do, squ cunaj incienso do, squ cunaj mirra do, rqu uun nij so rihaan neej yo a. 12Ne rej nii camii nej rihaan nij so, ne cataj xnaanj Diose rihaan nij so se vaa se canicaj un nij so caanj nij so rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes, taj nej rihaan nij so a. Che dan yo chrej canicaj nij so quinan nij so chihn nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj nicaj Jos ga Mari man Jesucrist rej cunaj Egipt a

13Quisj quinan nij s tucuyn

ndoo che yati, gaa ne rej nii camii nej rihaan s cunaj Jos a. Dan me se naquiyaa yoo semoz s nij raa man n rihaan so, ne cataj semoz s nij raa man n rihaan so a:Naxagaa so, ne nicaj so man roj

nii neej, ne cunanj so caanj so rej

cunaj Egipt, ne cayn so Egipt ndaa gii camii un unj rihaan so . O se nano ndoo s nicaj suun rey cunaj Herodes man neej, ne ticavi so man neej yo vaa taj so adonj taj semoz s nij raa man n rihaan s cunaj Jos a.14

Gaa ne naxagaa s cunaj Jos, ne nicaj so man roj nii neej, ne rej nii cavii nij so caanj nij rej so Egipt, 15ne cane nij so Egipt yo ndaa se cavi s nicaj suun rey cunaj Herodes a.

Dan me se quisj ya nu nana ndaa vaa cataj xnaanj s nij raa man n rihaan o s nata senana Diose gaa na, se vaa cataj so: Canacn unj man tanj se vaa cavii so Egipt cana so adonj. Danj taj Diose gaa na che tan so Jesucrist adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi ndoo neej man chuman Beln, quiyaj s

nicaj suun cunaj Herodes a16

Quisj caanj nij rej Jesucrist rej cunaj Egipt, gaa ne xcaj s nicaj suun rey cunaj Herodes cuent se vaa aj tiha yuunj nij s tucuyn che yati man so, gaa ne camaan ndoo r so, ne che dan cane so suun rihaan tanuu se vaa ticavi tanuu man nu neej snoo cunii yanj nu anicaj chuman Beln a. Neej vaj vij yo rej rque ro, cavi, taj so a. Danj quiyaj so, gaa ne cavi neej camii yati che taj nij s tucuyn che yati rihaan so, r so a.17

Danj quiyaj so, ne quisj ya nu nana cataj xnaanj s nata senana Diose gaa na s cunaj Jeremas,

San Mateo2

5

se vaa cataj so: 18Cuno nii tavee ndoo chana man chuman cunaj Ram a. Ase vaa chana cunaj Raquel chana cane gaa na gaa nij chana, tavee ndoo nij no che tan nij no a. Ne se cavej uxr r nij chana naquiyaj niha no nimn no, che se navij tan nij no cavi nanj adonj. Danj camii s cunaj Jeremas gaa na a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa curihanj un nij rej Jesucrist

rej cunaj Egipt, caanj nij so chuman Nazaret a

19Gaa quisj cavi s nicaj

suun rey cunaj Herodes, gaa ne naquiyaa un yoo semoz s nij raa man n rihaan s cunaj Jos gaa yn so Egipt gaa otoj so rej nii a. 20Ne cataj xnaanj semoz s nij raa man n rihaan Jos a:

Naxagaa so, ne nicaj so roj nii neej, ne caanj so rej cunaj Israel . O se yaj me se cavi nij s me r ticavi man neej yaj nanj adonj taj semoz s nij raa man n rihaan s cunaj Jos a.21

Gaa ne naxagaa s cunaj Jos, ne nicaj un so roj nii neej caanj so rej cunaj Israel a. 22Ne cuchi nana rihaan so se vaa s cunaj Arquelao guun s nicaj suun rey uun chij rihaan estad Judea a. Dan me se nayn s cunaj Arquelao rihaan rej so s cunaj Herodes a. Che dan cuchuvi ndoo s cunaj Jos caanj so estad Judea, gaa ne camii nej rihaan un so se vaa se caanj so estad Judea ma. Che dan caanj so estad Galilea, 23ne cuchi so chuman Nazaret, ne cayn so

chuman yo a. Dan me se cayn nij so chuman Nazaret, ne quisj ya nu nana cataj nij s nata senana Diose gaa na, se vaa s cavii Nazaret me s canej Diose tinanii man yuvii rihaan sayuun adonj. Inanj danj camii nij s nata senana Diose gaa na yo a.

Nana nihnj taj xnaanj daj vaa camii natj s cunaj Juan s cuta ne yuvii a

3 Dan me se yoo yn Jesucrist chuman Nazaret, ne cavii s cunaj Juan tacaan estad Judea, ne camii natj ndoo so, 2

cataj so:Nuchran nimn soj, ne tanj soj

chrej chiii ei. O se nichrun guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj taj so, amii natj so a.3

S nata senana Diose rihaan yuvii gaa na s cunaj Isaas ro, cataj xnaanj che s cunaj Juan, cataj so: Nucuaj ndoo camii natj o so rej tacaan, ne cataj so se vaa nuchrannimn yuvii, ne ve camii nij yuvii ga s nij raa man n asa cana so a, taj s cunaj Isaas gaa na a.4

Dan me se s cunaj Juan me se nuu so yatzj nuj xcuu camell ne nij catuun so merque nuj, ne ch so inanj rqu, ne catzi xtaan man quij coo so adonj. 5Ne curihanj ndoo yuvii man chuman Jerusaln do, yuvii man nu estad Judea do, yuvii man nij chuman naj tuva chr cunaj Jordn do, cana rihaan s cunaj Juan, 6gaa ne cata ne nij yuvii r chr cunaj Jordn, quiyaj Juan a. Dan me se

San Mateo2 , 3

6

nata ya nij yuvii che nu cacun tum nij yuvii, gaa ne cata ne nij yuvii adonj.

7Gaa ne queneen s cunaj Juan

se vaa cana ndoo nij s fariseo do, nij s saduceo do, me r nij so cuta ne Juan man nij so a. Gaa ne camii natj so rihaan nij so, cataj so:Ase vaa xcu yuvaa vaa soj .

Me s cataj xnaanj rihaan soj cunanj soj, ne quinanii soj rihaan sayuun quiyaj Diose ga. Asa cavee quinanii soj rihaan sayuun, quiyaj inanj na cata ne soj ga. 8

Sese ya cunuu sa nimn soj, ne caanj soj quiyaj soj ndaa vaa yaj yuvii cunuu sa nimn . 9Ne tad soj sese quisij r soj cataj soj se vaa tan tanij sino s cunaj Abraham s cane gaa na me soj, ne ne tum soj cacun, cataj soj . Se camii soj daj chihaa mj danj ma. Maan se cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa nuve se yaanj tiha tan tanij sino s cunaj Abraham me soj a ma. Maan se sese Diose r, ne cavee nicaj Diose n guun yahij naj rihaan yo nihnj, ne quiyaj Diose man o tan tanij sino s cunaj Abraham adonj. Che dan canoco ya soj man Diose .10

O se nichrun quiyaj Diose sayuun man nij s navej r cuno rihaan so nanj . Ase vaa s oro aga ane chruun, ne oro so aga cane so chruun ro, danj vaa Diose cuano ei. Che dan ase vaa yaj nii man chruun ro, tanga danj quiyaj Diose man nij s ne uno rihaan so a. Dan me se ane nii chruun nuvi chruj sa raa, ne araa nii man chruun yo rihaan yaan a. Tanga

danj quiyaj Diose man nij s navej r canoco chrej sa adonj.11

Unj nihnj me s cuta ne uun man soj sij nuchran nimn canoco chrej sa a. Tzaj ne vaa yo s cana, ne sij sca doj guun so rihanj a. Che dan me aj ne n xcnj nachej nuj corre nij tacanj so ma. Ne cana so, ne cana Nimn Diose ga so, ne caxrii yaan so man soj sij navej r cuno rihaan Diose, ne cacaa soj adonj. 12Dan me se ase vaa s oro chruun pal vaa so cuano adonj. Dan me se s nicaj chruun pal ro, rii nu n trig naj rihaan yo, ne naquiyaj chre so man n trig sa, ne araa so man n trig sa r ve, ne anicaj so araa so squj niya xr trig rihaan yaan a. Ne ase vaa s nicaj pal man cuano ro, danj quiyaj s cana, ne naquiyaj chre so man cunudanj nij s cunuu sa nimn, ne caraa so man nij s chiii rihaan yaan, ne cacaa nij so nu cavii nu caanj, ne daj chihaa mj se quinaj yaan yo a man adonj. Danj camii s cunaj Juan rihaan nij yuvii yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cata ne Jesucrist a

13Gaa ne curihanj Jesucrist

estad Galilea caanj so chr cunaj Jordn rihaan s cunaj Juan, ne cuta ne Juan man Jesucrist, r so a. Dan me se cuchi Jesucrist rihaan s cunaj Juan, 14tzaj ne ve dan me se ne cavej r s cunaj Juan cuta ne so man Jesucrist ma. Maan se cataj s cunaj Juan rihaan Jesucrist a:Me che n so cuta ne unj

mn so ga. Tananj man so me

San Mateo3

7

s vaa che cuta ne man maanj nanj . Tzaj ne xa unj me se ne n xcn unj cuta nej mn so ma taj s cunaj Juan rihaan Jesucrist a.15

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a:Cavej so cuta ne so manj ei.

Danj quiyaj n, che se no xcn n quiyaj n nu se vaa me r Diose quiyaj n adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Juan, gaa ne cavej r so, gaa ne cuta ne so man Jesucrist a.16

Quisj cata ne Jesucrist, gaa ne curihanj so r na, gaa ne taj niyn naxra rej xta, ne queneen so se vaa nanij Nimn Diose rej xta, ne ase vaa chaaan ro, vaa Nimn Diose, curuvi yo rej xta nanij yo raa Jesucrist a. 17Gaa ne rej xta camii Diose rihaan Jesucrist, ne cuno nij s nicun ga Jesucrist nana camii Diose, ne dan me se cataj Diose a:Tan unj s ee ndoo raj

man m so, ne niha ndoo raj niyaj unj mn so adonj taj nana cavii rej xta camii Diose rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun ndoo r s chree tiha yuunj

s chree man Jesucrist a

4 Gaa ne caanj Jesucrist rej tacaan, quiyaj Nimn Diose, che rej cavee guun r s chree tiha yuunj s chree man Jesucrist a. 2Ne vij chihaa ya gii quisj Jesucrist toco Jesucrist xnaa man maan so che se arj guee so rihaan Diose, gaa ne quinaaan ndoo rque Jesucrist a.

3Dan me se cuchi s chree rihaan

Jesucrist, gaa ne guun r so tiha yuunj so man Jesucrist, che se guun r so canoco Jesucrist man so adonj. Che dan cataj so rihaan Jesucrist, ne:Sese ya ya tanij Diose m so, ne

cataj so rihaan yahij nihnj se vaa guun yo rachrn cha so taj s chree rihaan Jesucrist a.4

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s chree a:Tzaj ne danj Diose taj: Nuve

inanj se ch me se achiin rihaan yuvii, ne cavee cayn sa yuvii ma. Tananj achiin cunudanj senana Diose cuno yuvii, ne ve cayn yuvii ei. Inanj danj taj danj Diose taj Jesucrist rihaan s chree yo a.5

Gaa ne caanj nicaj s chree man Jesucrist chuman guee chuman Jerusaln, ne tacavii so man Jesucrist raa nuvi nocoo, 6ne cataj so rihaan so:Sese ya tanij Diose m so, ne

gej so, ne nanij guee so rihaan yo . O se danj Diose taj: Yoo ane Diose suun rihaan nij semoz so se vaa cutum nij so mn so, ne carn raa nij so mn so, se gaa nanj caco che so yahij a. Inanj danj amii danj Diose taj s chree rihaan Jesucrist adonj.7

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a:Tzaj ne ne n xcnj quiyj

danj ma. O se taj un danj Diose: Se guun quiriyunj so man Diose s nij raa man n ne tih so man so ma. Inanj danj amii danj Diose rihaan n adonj taj Jesucrist rihaan s chree a.

San Mateo3 , 4

8

8Gaa ne nicaj s chree man

Jesucrist caanj so raa o quij xcaan ndoo un a. Ne tihaan so man nu chuman man rihaan cunu chumii rihaan Jesucrist, ne tihaan so rihaan Jesucrist se vaa ve ndoo vaa nu chuman yo adonj. 9Dan me se cataj un s chree rihaan Jesucrist a:Guun chij so rihaan cunudanj

chuman naj rihaan chumii, quiy unj, sese canicun ruj so quinavij so rihaan unj taj s chree yo rihaan Jesucrist a.10

Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan s chree a:Naxuun yanj so mn

so, Satans. O se danj Diose taj: Rihaan orn Diose s nij raa man n canicun ruj so, ne a rihaan tuv so se cavee navij so ma. Danj taj danj Diose adonj taj Jesucrist rihaan s chree yo a.11

Gaa ne tanj s chree man so, caanj s chree yo, gaa ne cuchi nij semoz Diose rihaan Jesucrist, rqu nij so me maan se cachiin rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist estad cunaj Galilea a12

Cuchi nana rihaan Jesucrist se vaa quitaaa nij tanuu man s cunaj Juan, caxrj tanuu taga man so, ne che dan caanj Jesucrist estad Galilea, 13tzaj ne ne cayn so chuman Nazaret ma. Cavii so chuman Nazaret yo, ne caanj so cayn so chuman Capernaum chuman naj tuva na lacuan a. Chuman yo naj rihaan to nij tan tanij sino s cunaj Zabuln do, s cunaj Neftal do, s man gaa na yo a.

14Dan me se danj quiyaj

Jesucrist caanj so rej yo, gaa ne guun ya nu ndaa vaa cataj s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na se vaa cataj so: 15To nij tan tanij sino Zabuln do, to nij tan tanij sino Neftal do, me yo naj tuva na lacuan rej rnej tuva chr cunaj Jordn, ne estad Galilea estad yanj nij s yanj me un yo a. 16Ne nij s man rej yo ro, guun queee yo ne queneen uxr nij so rasuun che Diose ma. Maan se ase vaa yuvii ne rej rmi ro, danj vaa nij so ne nij so nanj adonj. O se vaa gii, ne cavi uun nij so, ne danj uun maan, r nij so adonj. Tzaj ne cana o yaan, ne cuchuguun rej yanj nij so, quiyaj yaan yo, ne ve ndoo xcaj nij so cuent adonj. Yo me se vaa cataj s cunaj Isaas gaa na a.17

Gaa ne guun chee Jesucrist camii natj so rihaan yuvii, ne cataj so:Nuchran nimn soj ei. O se

nichrun quisij gii cana Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj. Inanj danj camii natj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan

caanj s rii xcuaj se vaa canoco nij so man Jesucrist a

18O gii cachn Jesucrist tuva

na lacuan cunaj na Galilea, ne queneen so man roj tinuj roj so a. Yoo so me s cunaj Simn, ne Pedr cunaj yo sechuvii s cunaj Simn yo a. Ne tin so me s cunaj Andrs a. Dan me se gaa

San Mateo4

9

queneen Jesucrist man roj so, ne nicun roj so tuva na lacuan, ne tiguj roj so nanj rque na, ne dan me se s rii xcuaj me roj so a. 19Ne cataj Jesucrist rihaan roj so a:Canoco roj soj manj . O se

s naquiyaj chre xcuaj me roj soj, tzaj ne rej rihaan n me se guun roj soj s naquiyaj chre yuvii, quiyj, ne canoco nij yuvii manj a taj Jesucrist rihaan roj tinuj roj so a.

20Ne nu canicaj roj so tanj roj

so xnnj roj so, ne canoco roj so man Jesucrist caanj roj so nanj adonj.21

Ve dan, ne cach nij so doj, ne queneen Jesucrist man yavj roj tinuj roj so a. Yoo so me s cunaj Jacobo, ne tin so me s cunaj Juan, ne tan s cunaj Zebedeo me roj tinuj roj so a. Dan me se nuu roj so rque rihoo ch rihaan na ga rej roj so s cunaj Zebedeo, ne naquiyaj sa nij so nanj rii xcuaj, ne canacn Jesucrist man roj tinuj roj so canoco roj so man Jesucrist a. 22Ve dan, ne canicaj roj so tanj roj so rihoo do, rej roj so do, ne canoco roj so man Jesucrist caanj roj so nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun ndoo yuvii,

quiyaj Jesucrist a23

Ve dan, ne cach Jesucrist nu estad Galilea, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii nuu chre r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii natj so nana sa rihaan nij yuvii che yan guun chij Diose rihaan chumii nihnj me nana sa camii natj so a. Ne

nahuun cunudanj nij yuvii ran do, cunudanj nij yuvii ninaj do, quiyaj so a. 24Ne cuchi nana che so nu estad Siria, gaa ne nicaj ndoo nij yuvii tuvi nij yuvii s ran ndoo, caanj nij yuvii rej vaj Jesucrist a. Dan me se nij yuvii ran ndoo quiyaj chiii do, nij yuvii angaj ndoo c man do, nij yuvii nuu nana chree nimn do, nij yuvii sn quiyaj yavii do, nij yuvii navee cachee do, cuchi rihaan Jesucrist, quiyaj tuvi nij yuvii, ne nahuun cunudanj nij so, quiyaj Jesucrist nanj adonj. 25Ve dan, ne canoco queee ndoo yuvii man so, ne dan me se yuvii man estad Galilea do, yuvii man rej cunaj Chi Chuman do, yuvii man chuman Jerusaln do, yuvii man estad Judea do, yuvii man ndaa rnej tuva chr cunaj Jordn do, canoco man so nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii Jesucrist raa quij ga nij yuvii, ne

nago so chrej man nij yuvii a

5 Queneen Jesucrist man ndoo yuvii nu anicaj xn so, ne che dan cavii so caanj so raa o quij, ne ndaa dan caanj cayn so, gaa ne cuchi nij s tucuyn senana so rihaan so a.

Nana nihnj taj xnaanj me yuvii cavii sa doj a

2Gaa ne guun chee Jesucrist

tucuyn Jesucrist rihaan nij so, cataj so:

3Cavii sa taran nij s vaa nica

nimn adonj. O se nij so me s cayn ga Diose gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj.

San Mateo4 , 5

10

4Cavii sa taran nij s nan

ndoo r adonj. O se guun niha nimn maan nij so, quiyaj Diose vaa gii adonj.

5Cavii sa taran nij s niyanj

amii adonj. O se guun to maan nij so man nu chumii vaa gii adonj.

6Cavii sa taran nij s me ndoo

r cunuu sa nimn adonj. O se cunuu sa maan nij so vaa gii, quiyaj Diose adonj.7

Cavii sa taran nij s ee r man tuvi adonj. O se cunuu ee r Diose man maan nij so, ne taj sayuun quiran nij so, quiyaj Diose a man adonj.

8Cavii sa taran nij s vaa sa

nimn adonj. O se queneen maan nij so man Diose vaa gii adonj.

9Cavii sa taran nij s nacaj man

s me r cunu adonj. O se ase vaa Diose ro, danj gaa maan nij so vaa gii adonj.10

Cavii sa taran nij s ran sayuun yaj tuvi che se ve yaj sa nij so adonj. O se cayn maan nij so ga Diose gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj.11

Ne cavii sa ndoo soj sese camii yuvii nana nij rihaan soj do, sese quiyaj yuvii sayuun man soj do, sese camii ne yuvii cataj yuvii se vaa tum ndoo soj cacun do, che se me soj s noco mn unj adonj. Ne queneen soj se vaa ya cavii sa soj adonj. 12Gaa ne no xcn soj guun niha uxr r soj, che se uxr naruvee Diose rihaan soj asa nucui soj rej xta adonj. O se ase vaa yaj nii sayuun man soj ro, tanga danj quiyaj nii sayuun

man nij s nata senana Diose rihaan yuvii gaa na un adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa yaan do, ase vaa yaan

chuguun do, danj vaa n a13

Ase vaa yaan ga chraa ro, danj vaa soj ga chumii nihnj ei. Dan me se sese ne ne ch yaan yo, gaa ne taj se quiy cunuu sa yaan gaa a ma. Taj se gn man yaan yo gaa ma. Maan se quiriij nii man yaan yo xe, ne cachee uun yuvii xr yaan yo nanj ei. Ne danj vaa un soj ei. Sese taj se gn man soj rihaan chumii nihnj, ne daj chihaa mj se cavii sa soj a man adonj.14

Ne ase vaa yaan vaa soj chuguun soj rihaan chumii nihnj a. Neen soj se vaa sese naj o chuman raa tacaan, ne queneen cunudanj yuvii naj chuman yo raa tacaan ei. 15Ne gaa rmi, ne a yuvii uta yaan raa aga yaan ne axrj yuve nij so rque o chrn ma. Sese rmi, ne achrn nii yaan raa aga yaan ne uta nii aga yo rej xta, ne daj a nij yuvii atj r ve ro, chuguun niyaj nij so adonj. 16Ne ve danj vaa guee soj, ne ase vaa aga yaan ro, vaa soj rihaan chumii nihnj, ne sese sa quiyaj soj, ne sa doj xcaj yuvii cuent, quiyaj soj ei. Che dan se guun naaj soj queneen yuvii daj vaa yaj soj ma. Tananj guun niha r soj queneen yuvii se vaa ve yaj soj, ne che dan danj nanj ve camii nij yuvii che Rej n Diose, quiyaj soj nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn ndoo n cuno

n se-nana Jesucrist a17

Se guun r soj se vaa can unj tir unj setucuanj Moiss

San Mateo5

11

tucun cuchruj so gaa na ma. Se guun r soj se vaa can unj tir unj nana camii natj nij s nata senana Diose gaa na ma. Nuve chee yo canaj ma. Tananj canaj che rej quinavij quisij nu tucun yo, gaa ne nari nu soj daj me r Diose quiyaj soj adonj. 18Ya uxr cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa gaa ataa navij chumii nihnj do, gaa ataa navij xta nihnj do, ne quiyaj Diose nu se vaa me r Diose quiyaj Diose rihaan chumii nihnj, ne che dan se tanj xco n a nana rqu Diose rihaan n canoco n ma. 19Dan me se me maan o s tiri o nana leej amij nihnj ne ino vaa nana tihaan so man nij tuvi so, ne asa guun chij Diose, ne guun so s leej uxr rihaan Diose nanj adonj. Tzaj ne sese me maan o s yaj ya ndaa vaa taj unj nihnj ne tihaan ya so man tuvi so ndaa vaa taj unj nihnj, ne s nihnj ro, me s guun s chij rej guun chij Diose vaa gii adonj.20

O se cataj xnaanj unj rihaan soj, ne sese nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii ga nij s fariseo me se yaj sa nij so rihaan yuvii, r nij so, tzaj ne sese se quiyaj sa soj doj rihaan nij yuvii ndaa vaa yaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss ga nij s fariseo, gaa ne daj chihaa mj se cayn soj ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a man adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese axrj yuvaa n man tuvi

n, ne tum n cacun a21

Aj neen soj nana nihnj nana cana rihaan nij s man gaa na

ei: Se ticavi soj man yuvii ma. Dan me se quiyaj Diose sayuun man cunudanj yuvii ticavi tuvi adonj, me nana cana rihaan nij so a. 22Tzaj ne unj nihnj me se cataj xnaanj unj, ne a me maan o s camaan r niyaj man tin, ne aj tum so cacun rihaan Diose, ne ve danj quiyaj Diose sayuun man so un adonj. Ne a me maan s cataj rihaan tuvi: S sn rmaan m so ei, cataj so rihaan tin so, ne aj tum ndoo so cacun rihaan Diose nanj adonj. Ne a me maan o s cataj rihaan tuvi se vaa mayn tuvi so me se vaa che caanj maan so rihaan yaan cacaa so nanj adonj.23

Che dan me sese caanj nicaj so rasuun rihaan chraan altar, rque so rasuun guee rihaan Diose, r so, ne sese ninuj r so se vaa quiy so cacun man tin so, 24ne se guun go so rasuun yo rihaan Diose ma. Maan se cuchruj so rasuun yo rihaan yo, ne caanj so rej yanj tin so, gaa ne namii sa so ga so, gaa ne canicaj so rej naj siy so, gaa ne rque so siy so rihaan Diose adonj.25

Ne so me se sese vaa s taj se vaa nij quiy so rihaan so, ne gaa tihaj vaj so chrej ga so, ne ve camii so ga so, cataj so rihaan so se vaa: Cane r so, ne se cut so cacun xrj ma, cataj so, ne ve camii so ga so . Ne sese se quiy so danj ve camii so ga so gaa tihaj vaj roj soj chrej rihaan chumii nihnj, ne nicaj so mn so caanj so rihaan cuese, ne cuese yo ro, tacuachn mn so raa s tum taga, ne so me s caxrii taga mn

San Mateo5

12

so, 26ne yo me se guun raan ndoo so, ne ndaa navij naruvee so nu cacun quiy so, gaa ne curihanj so taga nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tum n man n se quiyaj n cacun ga yo chana a

27Aj neen soj nana nihnj a:

Orn nica soj cotoj ga soj , me nana cana rihaan soj gaa na a. 28

Ne cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa naj guun s niyaj niyaj man yo chana, ne che rej guun ndoo r so cotoj so ga no ro, ase vaa nimn s otoj ga yo chana ro, tanga danj vaa nimn s niyaj ndoo man yo chana yo nanj adonj. Ne tum ya so cacun adonj. 29Danj nanj un, ne sese o rlij rihaan so rej nuva so me r quiyaj cacun, ne t a se quirii so man yo, ne taj se yaj ma. Cavee a doj quiri orn yo ne se cacaa nu nee mn so ma. 30Danj nanj un, ne sese o ra so rej nuva so me r quiyaj cacun, ne t a se cane so man yo, ne taj se yaj ma. Cavee a doj caanj niya orn yo ne se caanj niya cunudanj nee man man so ma.

Nana nihnj taj xnaanj che s me r quiriij nica a

31Ne gaa na me se cana

nana nihnj a: Sese me r yoo so quiriij so nica so, ne naxcaj so o yanj cataj xnaanj se vaa ya quirij so nica so . Danj vaa nana cana rihaan nij yuvii ei. 32Ne cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa sese quiriij yoo so man nica so, ne sese nuvi cacun tum no se vaa

cotoj no ga yo chii, ne maan s rij man no quiyaj tum no cacun gaa ei. Ne che se quirij nica chana man no, che dan xcaj no yo sno, ne ase vaa chana otoj ga naj guun sno ro, danj gaa maan no, quiyaj s quirij man no adonj. Ne s xcaj man chana quirij nica me se ase vaa s otoj ga nica yo sno ro, vaa un so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii ya n a

33Ne aj neen soj nana nihnj nana

cana rihaan nij s man gaa na adonj: Sese cata tuv so rihaan s nij raa man n se vaa quiy so, ne se cane r so quiy so danj ma. Maan se ya quiy so nu se vaa cataj xnaanj so rihaan so, gaa ne cavee nanj adonj. 34Ne cuano nihnj ro, cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa asa camii soj o nana guun ya ya r soj, ne daj chihaa mj se cuta soj raa xta ma. O se xta ro, nicun maan Diose ya ya nanj adonj. 35Ne raa chumii se cuta soj ma. O se chumii nihnj me rej taj tac Diose nanj adonj. Ne raa chuman Jerusaln se cuta soj ma. se chuman yo ne maan Diose s nicaj yuunj man n nanj adonj. 36Ne raa maan soj se cuta soj ma. O se se guun nucuaj soj naquiyaj catzii soj yoo yuv raa soj, ne se guun nucuaj soj naquiyaj maruu soj yoo yuv raa soj ma. 37Ve dan, ne sese ya amii soj, r soj, ne cataj soj:

Ya ei. Ne sese ne ya vaa o nana, r soj, ne cataj soj: Ne ya ma, cataj soj . Inanj danj camii soj ei. Sese nano soj yo nana, ne chiii vaa nimn soj nanj adonj.

San Mateo5

13

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n rihaan yuvii yaj chiii rihaan n a38

Aj neen soj nana nihnj nana cana gaa na a: Sese curihanj rlij rihaan so quiyaj tuv so, ne cavee quirii so rlij rihaan tuv so . Ne sese curihanj c yn so, quiyaj tuv so, ne cavee quirii so c yan tuv so . Danj vaa nana cana rihaan yuvii nanj adonj. 39

Tzaj ne cuano nihnj ro, cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa se quiyaj soj sayuun man s yaj sayuun man soj ma. Tananj sese vaa s coxro nichrej xru so, gaa ne cane r so coxro so nchrej xru so un ei. 40Ne sese me r yoo so cuta so cacun xr so rihaan cuese canee so coto nuu so, ne go uun so coto yo do, ndaa seroto so do, go so man so ei. 41Ne sese cane yoo so suun rihaan so caanj tanj so siyaj so yoo kilmetro, ne cavej so caanj tanj so siyaj so ndaa vij kilmetro ei. 42Sese achn yoo so rasuun mn so, ne go so se achiin man so ei. Ne sese me r yoo so racuj so saanj man so, ne se cataj so se vaa taj vaj saanj ma. Racuj so man so ei.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa ee r n man nij s taj riyunj man n a

43Aj neen soj nana nihnj nana

cana gaa na a: Gaa ee r so man tuv so, tzaj ne se guun gaa ee r so man nij s taj riyunj mn so ma. Danj vaa nana cana gaa na nanj adonj. 44Tzaj ne cuano nihnj me cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa no xcn soj cunuu ee r

soj niyaj soj man nij s taj riyunj man soj, ne cachinj niyaj soj rihaan Diose che nij s yaj sayuun man soj . 45Gaa ne guun soj tan Rej soj Diose s nicun xta ei. O se Diose yaj sj gii, ne o nan rihaan to nij s chiii do, rihaan to nij s sa do, yaj Diose, ne aman rihaan to nij s yaj sa do, rihaan to nij s yaj chiii do, yaj un Diose adonj. 46O se sese ee r soj man inanj nij s ee r man soj, gaa ne me che naruvee Diose rihaan soj, r soj ga. O se neen soj se vaa ndaa nij s tiha yuunj man soj che puext ro, ee r nij so man tuvi maan nij so adonj. 47

Che dan, sese ve amii soj ga inanj tin soj, ne sa doj vaa soj rihaan yo nij yuvii, r soj na. Taj ma. Ne ndaa nij s ne neen daj vaa Diose ro, neen soj se vaa ee r nij so man tuvi maan nij so nanj . 48Che dan sese nuve sij tiha yuunj do, sij yanj do, me soj, ne no xcn soj guun soj s vaa sa inanj nimn adonj. Ne ase vaa s sa inanj me Diose ro, danj gaa maan soj, s sa inanj guun soj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa rque n saanj

man nij s nique a

6 Ne cutum soj man soj gaa yaj soj se sa do, se luj do . Se guun r soj queneen yuvii man soj ne cataj nij yuvii che soj se vaa s sa inanj me soj ma. Sese danj quiyaj soj, ne daj chihaa mj se rqu Rej soj s nicun xta a doj rasuun sa man soj a man adonj. 2

Che dan sese me r so rque so

San Mateo5 , 6

14

saanj man nij s nique, ne se guun r so cayanj nii chruun aynj quiy so, ne niyaj yuvii go so saanj man s nique, ne cataj nij yuvii se vaa ve quiy so ma. O se inanj danj yaj nij s nucui r gaa vaj nij so r ve tucuyn n setucuanj Moiss do, rihaan nij call do, ne uno cunudanj yuvii, yaj nij so adonj. Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa aj ve camii yuvii che nij so, tzaj ne a rasuun se quiri un nij so a ma. A xco se naruvee Diose rihaan nij so man adonj. 3Tzaj ne so ro, sese me r so rque so saanj man nij s nique, ne se nat so rihaan yuvii daj y so ma. Dan me se daj chihaa mj se cataj xnaanj so rihaan ra so rej nichrun so se vaa rqu ra so rej nuva so ma. 4

Asa quisj rqu yuve so saanj yo, gaa ne orn R so Diose me s queneen daj quiyaj yuve so, gaa ne so me s naruvee rihaan so queneen cunudanj yuvii nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa achn niyaj n rihaan Diose a5

Ne gaa achn niyaj soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj se vaa yaj nij s nucui r ma. O se niha r nij so canicun nij so r ve tucuyn yuvii setucuanj Moiss, ne niha r nij so canicun nij so rej nun tuvi chrej caaan nocoo, ne achn niyaj nij so rihaan Diose, tzaj ne inanj me r nij so queneen yuvii man nij so, ne ve camii yuvii che nij so, r nij so adonj. Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa aj ve camii yuvii che nij so, ne aj navij quiri nij

so tuvee nij so vaa, ne a xco se naruvee un Diose rihaan nij so a ma. 6Tzaj ne so ro, gaa me r so cachinj niy so rihaan Diose, ne asino catuu so r ve, gaa ne carn so tayaa, gaa ne cachinj niyaj yuve so rihaan Rej n Diose . Ne Rej n Diose me s neen se vaa achn niyaj niganj so rihaan so, ne naruvee so rihaan so adonj. 7Ne gaa achn niyaj soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj se vaa yaj nij s ne neen daj vaa Diose ma. Dan me se amii rmaan ndoo nij so nana, tzaj ne ne neen nij so me taj nana yo ma. Maan che se amii amii nij so, che dan guun niha r Diose ne cuno Diose nu nana amii nij so, r nij so nanj adonj. 8Che dan se quiyaj soj danj ma. O se asij ataa cachinj niyaj soj rihaan Rej soj Diose, ne aj neen so nu se vaa achiin man soj nanj adonj.

9Che dan asa achn niyaj

soj, ne nihnj cataj soj : Ataj Chij s nicun xta, me r nj xcaj yuvii cuent se vaa inanj sa y so a. 10

Ne me r nj quisij gii guun chij so rihaan chumii nihnj, ne me r nj quiyaj yuvii nu se vaa me r so quiyaj yuvii a. Dan me se ase vaa yaj nij s man xta nu se vaa me r so quiyaj nij so ro, danj gaa quiyaj nj sij man rihaan chumii nihnj nu se vaa me r so quiyaj nj, r nj a. 11Ne rque so nu rasuun achiin rihaan nj cha nj cuan . 12Ne caraa xnaa so che xcn taj xr nj rihaan so . Dan me se ase vaa quiyaj nj carj xnaa nj che cacun quiyaj tuvi nj rihaan nj ro, tanga danj quiy so che maan nj caraa

San Mateo6

15

xnaa so rihaan nj . 13Dan me se carn ra so xr nj rihaan chrej chiii . Ne tinanii so man nj se guun quiyaj nj cacun a. Inanj danj camii soj cachinj niyaj soj rihaan Diose adonj. 14O se sese caraa xnaa soj che cacun quiyaj tuvi soj rihaan soj, ne danj quiyaj un Rej soj s nicun xta, ne caraa xnaa so rihaan soj un adonj. 15

Tzaj ne sese se cavej r soj caraa xnaa soj che cacun quiyaj tuvi soj rihaan soj, ne daj chihaa mj se tinavij Rej soj Diose cacun tum maan soj a man adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa caraa guee n rihaan Diose a16

Ne gaa toco soj xnaa man soj che se arj guee soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj ndaa vaa yaj nij s nucui r ma. Dan me se gaa arj guee nij so, ne ase vaa rihaan s nan ndoo r ro, vaa rihaan nij so, yaj nij so, ne an ndoo nacaj rihaan nij so, yaj un nij so, ne me inanj r nij so queneen yuvii man nij so daj yaj nij so gaa ne xcaj nij yuvii cuent se vaa arj guee nij so rihaan Diose, r nij so nanj adonj. Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj cuano se vaa aj quiri nij so tuvee nij so vaa, se aj ve camii yuvii che nij so nanj adonj. Ne a rasuun se quiri nij so rihaan Diose a ma. 17Tzaj ne soj ro, ino quiyaj soj . Gaa toco soj xnaa man maan soj che se arj guee soj rihaan Diose, ne canaan soj rihaan soj ne caxrii soj cast raa soj . 18Dan me se se guun r soj queneen yuvii se vaa arj guee soj a ma. Ne cavee se taj vaj

yuvii queneen man soj arj guee soj, tzaj ne queneen Rej soj Diose daj yaj soj, ne so me s naruvee rihaan soj nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun n che yan

cuman siyaj n rej xta a19

Se quiyaj suun soj cuman ndoo siyaj soj rihaan chumii nihnj ma. O se rihaan chumii nihnj mn ndoo xcuu xl xj rasuun do, tacunj yoo do, ch siyaj yuvii nihnj a. Ne vaa s ituu atj r ve ne yaj ituu siyaj tuvi un a. 20O se taj che naquiyaj ruvee soj man soj nihnj ma. Tananj quiyaj suun ndoo soj che yan cuman siyaj soj rej xta . Dan me se xta ro, taj se cha siyaj soj ma. Ne taj s quiyaj ituu siyaj soj man adonj. 21Ne sese inanj che rasuun man rihaan chumii nihnj quiyaj suun soj, gaa ne ve maan rihaan chumii nihnj quinaj nimn soj gaa nanj adonj. Ne sese inanj che rasuun man xta ro, quiyaj suun soj, gaa ne ve rej xta ro, caanj nimn soj nanj adonj. Me rej maan araa sa soj rasuun, ne ve rej danj vaj nimn soj nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n xcaj n cuent daj quiyaj n a

22Rlij rihaan n me yaan nicaj

yuunj man n ei. Dan me se sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne nuu sa r yo, gaa ne nu nee man n ro, sa vaa, ne adi se chuguun aga yaan ro, danj chuguun man n gaa sa rihaan n adonj. 23Tzaj ne sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne

San Mateo6

16

inanj uun chiii r yo, gaa ne nu nee man n ro, uun chiii r, gaa ne adi s nicun yan rmi ne cunudanj man so ro, rmi, ne danj vaa s uun chiii r, ne rmi uxr nu man so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se guun nucuaj n canej nucuaj

n nimn n quiyaj suun n se-suun Diose, sese me r n quiyaj suun n che saanj a

24Taj vaj s guun nucuaj quiyaj

suun sa rihaan vij ruvee ma. Sese quiyaj suun o so rihaan vij ruvee, ne nachri so niyaj so man o ruvee yo, ne caran r so niyaj so man yo ruvee yo a. Se guun nucuaj so caran r so niyaj so man vij ruvee ma. Ne xa soj, tzaj ne se cavee quiyaj suun soj che Diose ne quiyaj suun soj che nij rasuun man rihaan chumii nihnj a ma.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n nano ndoo r n che se cha n do, che

yatzj cunu n do a25

Che dan cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa taj che nano ndoo r soj che soj ma. Ne che dan se nan r soj che se cha soj do, che yan quiri soj se carn xr soj do, se nan r soj ma. Dan me se aj neen soj vaa ina soj, quiyaj Diose, ne se guun nucuaj Diose rque Diose se cha soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se cha soj ei. Ne Diose me s quiyaj nee man soj, ne se guun nucuaj Diose rque Diose yatzj

carn xr soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se carn xr soj ei.26

Xcaj soj cuent daj yaj nij xtj vaj xta, ne ne un nij xo n, ne ne rii nij xo naa, ne ne araa nij xo tan r cuchruu, tzaj ne Rej soj s nicun xta ro, avee rqu se ch nij xo ei. Ne t a soj, ne sa doj vaa soj rihaan xtj neen Diose a adonj. Ya sa doj vaa soj chuguanj. 27Ne nda se nan ndoo r soj che yan chre vaa soj, tzaj ne a xco se guun nucuaj soj cachij xcaan soj doj quiyaj maan soj ma. Maan Diose ro, me s neen daj gaa cachij soj, ne che dan taj che nano r soj a ma.28

Ne me che nan r soj che yatzj carn xr soj ga. O se xcaj soj cuent niyaj soj nij yj man tacaan se vaa ve ndoo vaa nij yj man tacaan ei. Ne yaj suun nij yj, tzaj ne maan Diose ro, me s sa ndoo vaa quiyaj man nij yj adonj. Ne ne rii nij yj yuvej ma. 29Tzaj ne adi se vaa s ruvee ne sa uxr vaa sagan so ro, vaa nij yatzj nuu nij yj adonj. Dan me se cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa s cunaj Salomn s cane gaa na, ne ve uxr vaa yatzj nuu so, quiyaj cunudanj saanj vaa rihaan so, tzaj ne nij doj vaa yatzj nuu so rihaan nij yj man tacaan yo, quiyaj Diose adonj. 30Dan me se danj nanj nij yj man tacaan yo, tzaj ne sa uxr vaa nij yatzj nuu nij yj yo, yaj Diose, ne cuan ro, mn nij yj tacaan, tzaj ne ayuj ne cane nii man nu coj do, yj do, man tacaan, ne caraa nii man yo

San Mateo6

17

rihaan yaan, ne cacaa nu nij yj yo nanj adonj. Ne a doj yuvee taj n yj yo a ma. T a soj yuvii, ne se nan r soj ma. Diose me s rque sagan soj adonj. Tzaj ne ne guun ya sa r soj se vaa Diose me s racuj ya man soj man adonj.

31Dan me se se nan ndoo r

soj cataj soj: Me se cha n ga. Me se coo n ga. Me se carn xr n ga. Se guun r soj danj ma. 32

O se nij s ne neen daj vaa Diose ro, inanj yaj suun ndoo nij so che rasuun man rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne nu rasuun achiin man soj ro, aj neen Rej soj s nicun xta se vaa achiin nu rasuun yo man soj adonj. 33Che dan nano soj rej daj quiyaj soj ne guun chij Diose nimn soj ne cunuu sa nimn soj, gaa ne rque Diose nu rasuun yo man soj ei. 34Che dan se nan r soj che se vaa cachiin rihaan soj ayuj ma. O se vaa sayuun na daj a o o gii adonj. Che dan xcaj soj cuent daj quiyaj soj gii cuan, ne se nan r soj che se vaa quiyaj soj gii ayuj ma.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa camii n ga tin n che cacun tum tin n a

7 Se guun niha r soj cuta soj cacun xr tin soj, gaa ne taj cacun cuta Diose xr maan soj man adonj. 2Dan me se sese guun niha r soj cuta soj cacun xr tin soj, ne cuta Diose cacun yo xr maan soj ei. Ne sese se cuta soj cacun xr tin soj, ne cunuu ee r Diose man maan soj un nanj adonj. 3Me che

guun chree r so niyaj so niya nuu rihaan tin so ga. Ne ne niyaj so chruun manj nuu rihaan man so a. 4Asa cavee cataj so rihaan tin so, rque so rihaan so quirii unj niya . Se guun a doj cataj so danj tih so man tin so ma. O se niyaj so, ne chruun manj vaa guee nu rihaan so ei. 5

S nucui r m so ei. Asino quirii so chruun manj nuu rihaan so, gaa ne cavee quirii so niya nuu rihaan tin so adonj. Dan me se ase vaa arn niya rihaan yuvii ro, danj vaa arn rihaan yuvii yaj cacun ata yuvii adonj.

6Tzaj ne neen soj se vaa ne

n xcn soj go soj rasuun guee man chuvee ma. Ne se caraa soj chruj perl tuvee ndoo rihaan xc ma. O se chuvee yo ro, canicaj ne cha man soj, ne xc yo ro, tuguj che xc man se sa yo, ne quinavij nu yo xtun, quiyaj xc nanj adonj. Ne se sa yo me chrej noco n adonj. Che dan sese navej uxr r yuvii cuno yuvii chrej nago soj rihaan nij yuvii, ne ase vaa xc do, ase vaa chuvee do, danj vaa nij yuvii ei. Ne se nago soj doj chrej sa man nij yuvii yaj danj a ma.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cachinj niyaj n rihaan

Diose che rasuun achiin man n ei7

Cachinj soj se vaa achiin man soj rihaan Diose, ne so me s rque man soj, ne nano soj rasuun achiin man soj, ne nari soj rasuun yo, ne ase vaa yaj s ticamii tayaa tucu tuvi ro, danj quiyaj soj ga Diose, ne canuu Diose tayaa yo,

San Mateo6 , 7

18

ne rque Diose rasuun achiin man soj adonj. 8O se s achn rasuun rihaan Diose ro, quiri so rasuun achiin man so, ne s nano rasuun achiin man ro, quiri so rasuun yo, ne s ticamii tayaa rej yanj Diose ro, canuu Diose tayaa, ne quiri s ticamii tayaa rasuun achiin man so adonj. 9Xcaj soj cuent se vaa maan soj, nanj yuvii me soj, tzaj ne sese achn tan yoo soj chraa cha yo man soj, ne se cavee nano soj yahij ne caxrii soj ston yo ma. 10

Ne sese achn tan soj nee xcuaj cha yo man soj, ne se cavee nano soj xcu ne caxrii soj ston so ma. 11

Dan me se danj nanj soj, ne s chiii nimn me soj, tzaj ne neen soj rque soj se sa cha tan soj ei. Che dan t a Rej soj s nicun xta, ne sij sa inanj me so, ne so me s rque ya rasuun sa man nij s achn rasuun man so nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n rihaan tuvi n a

12Dan me se daj se uun r soj

quiyaj sa yuvii rihaan soj ro, tanga danj quiyaj sa soj rihaan tuvi soj . Sese danj quiyaj soj rihaan tuvi soj, ne s uno nu setucuanj Moiss me soj, ne s uno nu senana nij s nata senana Diose gaa na me un soj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj che vij chrej a

13Ase vaa vij chrej vaa rej

vaa rihaan soj, ne dan me se chrej caaan me yoo chrej yo, ne caxra ndoo vaa rej nayn yuvii, ne rihaan yaan ro, vaj chrej yo nanj adonj. Ne man uxr yuvii vaj

chrej yo ei. Se caanj soj chrej yo ma. Nanj vaa chrej caanj soj ei. Chrej catuun me chrej caanj soj, 14

ne chruj vaa rej nayn yuvii a. Sayuun ndoo vaa vaj yuvii chrej yo, tzaj ne vaj chrej yo rej gaa ina yuvii cayn yuvii ga Diose nu cavii nu caanj adonj. Tzaj ne doj nij yuvii nari chrej catuun nanj ei.

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa quiyaj n queneen n

daj vaa nimn yuvii a15

Vaa yuvii taj se vaa me nij so s nata senana Diose, tzaj ne ne ya amii nij so ma. Cutum soj man soj, se gaa nanj quiyaj nij so sayuun man soj . Dan me se vaa gii cuchi nij so rihaan soj, ne ase vaa matzinj ro, danj gaa nij so cuchi nij so rihaan soj, ne niyanj ndoo camii nij so rihaan soj, tzaj ne nimn nij so ro, ase vaa nimn xcayanj canu ro, gaa nimn nij so, guun r nij so quiyaj nij so sayuun man soj nanj adonj. 16

Che dan xcaj soj cuent niyaj soj man nij so daj quiyaj nij so, gaa ne queneen nij soj daj vaa nimn nij so ei. Uta nii chruj ch raa chruun tanj, r soj na. Taj ma. Ne uta nii chruj ch raa coj yj yaaa, r soj na. Taj ma. 17Dan me se chruun sa ro, mn chruj ch raa a. Ne chruun tanj ro, man chruj xnaj raa un a. Sese cuchruu chruun, ne se cumn chruj sa raa chruun yo a ma. 18Chruun sa ro, se guun cuman chruj nij raa ma. Ne chruun nij ro, se guun cuman chruj sa raa ma. Ase vaa chruun yo ro, danj vaa nimn yuvii, ne ase vaa chruj yo ro, danj vaa rasuun yaj

San Mateo7

19

yuvii adonj. 19Ne sese nuvi chruj sa raa o chruun, ne ane nii man chruun yo, ne axrj yaan nii man chruun yo nanj adonj. Ne ase vaa ran chruun yo ro, tanga danj quiran un nij yuvii yaj se chiii nanj adonj. 20Dan me se sese xcaj soj cuent niyaj soj man yuvii, gaa ne queneen soj daj vaa nimn nij yuvii, gaa ne queneen soj daj yuvii me nij so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj me s cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

21Neen soj se vaa man ndoo

yuvii taj rihanj se vaa uno nij so rihanj, tzaj ne tuva rmaan taaj nij so nanj . Nuve cunudanj nij s taj neen manj caanj cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma. Tananj orn me se inanj nij s uno rihaan R unj s nicun xta me s cayn ga so nanj adonj. 22Ne gii cane unj cacun che yuvii me se cuman ndoo yuvii cataj rihaan unj: S uno rihaan so me nj, Seor. Aj nata nj nana rqu so man nj rihaan yuvii . Ne cata tuva nj sechuvi so, ne quirii nj nana chree nimn yuvii . Ne quiyaj suun ndoo nj suun sa che so adonj. Danj camii nij yuvii yo rihaan unj vaa gii nanj adonj. 23Gaa ne cataj y unj rihaan nij yuvii a: A gii ne nen unj man soj ma. Maan s yaj inanj cacun me soj nanj adonj. Naxuun soj man soj rihanj . Danj cataj unj rihaan nij s yaj cacun vaa gii nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij s uno rihaan Jesucrist do, nij s ne uno rihaan Jesucrist do a24

Dan me se a me maan s uno sa nana nihnj nana cataj xnaanj unj rihaan soj ne yaj so ndaa vaa taj unj, ne ase vaa o s cune ve tucu rihaan yuvej vaa so ei. S cune ve yo me se s acaj ndoo cuent me so, ne cune so ve yo rihaan o yuvej adonj. 25

Gaa ne cana maan, ne go ndoo maan raa ve, ne cavii niyoj chr, ne cana go tac ve, ne cana uxr nana yuvaa, ne go rihaan ve yo a. Tzaj ne ne canee ve yo a ma. O se raan inanj ne ve yo rihaan yuvej nanj adonj. 26Tzaj ne s navej r cuno nana nihnj nana cataj xnaanj unj rihaan soj me se ase vaa s cune ve rihaan yo vaa so adonj. Ne s niyon rmii me so, ne cune so ve rihaan yo chruu, 27ne ve dan, gaa cana uxr maan yuvaa go yo xr ve, ne cavii niyoj chr, ne cana na xee go na xee tac ve, ne cana uxr nana yuvaa ne go xr ve yo a. Ve dan, ne canee nu ve tucu s niyon yo nanj adonj. Che dan xcaj soj cuent, ne ve cuno soj nana nihnj, ne se quiran soj sayuun ma. Inanj nana nihnj camii Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.28

Ve dan, ne quisj tucuyn Jesucrist nu nana nihnj rihaan nij yuvii, gaa ne caryaanj ndoo nij yuvii noco man so che nana nihnj, nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so a. 29O se xcaj nij yuvii cuent se vaa ase vaa

San Mateo7

20

amii o s nicaj suun avii tuva ro, vaa amii Jesucrist, r nij so a. Ne cuu doj vaa senana so ga senana nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, r nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj daj vaa nahuun sa o s ran luj riyuj, quiyaj Jesucrist a

8 Gaa ne nanij Jesucrist quij yo, ne cach ndoo yuvii ga so a.2

Dan me se cuchi yoo s ran luj riyuj rihaan Jesucrist, ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne cataj so:Sese me r so, ne cavee canee

so chiii xrj, Seor taj so rihaan Jesucrist a.

3Gaa ne cuta Jesucrist raa

Jesucrist raa s ran, ne cataj Jesucrist:Me raj quiyj danj ei. Nahun

so, quiyj adonj taj Jesucrist rihaan so a.

Nu danj cataj Jesucrist, ne nu quinavij luj xr s ran a. 4Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a:Cutum so mn so se cataj

xnaanj so rihaan yuvii che se quiy unj che so ma. Maan se cuchi so rihaan xrej, ne tihan so mn so rihaan xrej se vaa nahun so, ne rque so rihaan Diose se vaa cataj s cunaj Moiss gaa na ndaa vaa no xcn so rque so rihaan Diose . Gaa ne xcaj nij xrej cuent se vaa nahun so quiyj adonj taj Jesucrist rihaan s nahuun yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun se-moz yoo tanuu capitn, quiyaj Jesucrist a

5Dan me se cuchi Jesucrist

chuman Capernaum, ne catj so

chuman yo, ne cuchi yoo tanuu capitn rihaan so a. Ne so ro, me s rii tanga rihaan o cient tanuu adonj. Dan me se cachn niyaj so rihaan Jesucrist, 6cataj so:Can chiii man semoz

unj, Seor. Ne ne nasqui so ma. O se yoo naj so r ve, ne ran uxr so sayuun, yaj chiii nanj taj tanuu capitn yo rihaan Jesucrist a.

7Ne cataj Jesucrist rihaan so:

Caanj n, gaa ne nahuun so, quiyj taj Jesucrist a.

8Gaa ne cataj un tanuu capitn

yo:O se nuve sij sa m unj ma.

Ne n xcn unj catuu so r ve tucuaj quiyj a ma. Maan se cane uun so suun se vaa nahuun semoz unj, gaa ne nahuun maan so adonj. 9O se vaa s rii tanga rihaan unj, ne rii tang unj rihaan tanuu, ne taj xnaanj unj rihaan tanuu se vaa caanj nij so, ne anj nij so, ne taj xnaanj unj rihaan nij so se vaa cana nij so, ne na nij so rihaan unj, ne taj xnaanj unj daj quiyaj nij so, ne ve danj yaj tanuu adonj. Ne nen unj se vaa ase vaa rii tang unj rihaan nij tanuu noco manj ro, danj rii tanga guee so rihaan chiii an man yuvii nanj taj tanuu capitn yo rihaan Jesucrist a.10

Dan me se, gaa cuno Jesucrist nana camii tanuu capitn yo, ne caanj r Jesucrist, ne cataj so rihaan nij s noco rej xco so a:Ya ya cataj xnaanj unj rihaan

soj se vaa taj vaj a rej ne narij man yoo s israelit s cuchumn

San Mateo7 , 8

21

ndoo r nana amii unj ndaa vaa amn r tanuu capitn nihnj a ma. 11

Ne cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj ro, cana ndoo yuvii man cunu chumii, ne cayn nij so rihaan semesa Diose, ne cha nij so chraa ga s cunaj Abraham do, ga s cunaj Isaac do, ga s cunaj Jacob do, adonj. 12Ne nij s israelit ro, no xcn nij so cuchuman r nij so niyaj nij so manj, ne sese cuchuman r nij so niyaj nij so manj, ne cavee cane nij so un ga Diose nanj . Tzaj ne navej r nij so a man adonj. Che se navej r nij so quiyaj nij so danj, che dan quiriij gan ndoo nii man nij so rej rmi, ne tavee uxr nij so, ne ndaa cha ruj maan nij so c yan nij so nanj adonj. Danj quiran nij so che se navej r nij so cuchuman r nij so niyaj nij so manj nanj taj Jesucrist rihaan nij yuvii canoco man so a.13

Canicaj un Jesucrist cataj Jesucrist rihaan tanuu capitn:Cavee caanj so yaj a. Ya

cuchumn r so se vaa nahuun semoz so quiyj a. Ne nahuun so ei taj Jesucrist rihaan so a.

Ne ve maan or yo ro, nahuun semoz tanuu capitn yo, quiyaj Jesucrist adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist, nahuun nii

chej Pedr do, queee uxr yo yuvii do, quiyaj Jesucrist a

14Gaa ne caanj Jesucrist tucu

s cunaj Pedr, ne queneen so se vaa naj nii chej Pedr ran no, ne caxrj uxr cachi man no a. 15Ne

quitaaa Jesucrist raa no, gaa ne ve maan or dan nahuun no, quiyaj Jesucrist, ne naxagaa no, ne quiyaj chuvii no cha nij so nanj adonj.16

Rej caanj gii cuchi yuvii rihaan Jesucrist a. Dan me se nicaj nij yuvii man queee uxr s nuu nana chree nimn, cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist, ne cataj xnaanj uun Jesucrist rihaan nij nana chree se vaa naxuun nij so man nij so, gaa ne, ve dan, ne curihanj nij nana chree nimn nij yuvii, gaa ne cunuu sa nimn nij yuvii yo cuaj nanj adonj. Ne quinahuun sa cunudanj nij s ran, quiyaj un Jesucrist a.17

Dan me se quisj ya nu nana nihnj nana camii s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na, se vaa cataj so: Ninaj n, ne can chiii man n, tzaj ne nahuun n, quiyaj s cana vaa gii nanj adonj, taj s cunaj Isaas gaa nata so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan vij s tihaj

guun r canoco man so a18

Queneen Jesucrist se vaa man ndoo yuvii anicaj rej nicun so niyaj man so a. Che dan cane so suun rihaan nij s tucuyn senana so se vaa caanj nij so ga so ndaa rnej na lacuan cunaj Galilea a.19

Gaa ne cuchi yoo so rihaan Jesucrist a. So ro, me s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii adonj. Ne cataj so rihaan Jesucrist a:Canoc unj mn so daj rej

maan vaj so, maestro cataj so rihaan Jesucrist a.

San Mateo8

22

20Gaa ne cataj ya Jesucrist se

vaa ran so ch so a:O se nij chunee ro, otoj sa nij

xo r yuuj taj rque yo, ne nij xtj ch xta ro, vaa saca nij xo a. Ne xa unj sij can Diose nicaj yuunj man yuvii, tzaj ne taj a rej quin unj cotoj unj a ma taj Jesucrist rihaan so a.

21Ne vaa yo s tucuyn senana

Jesucrist cuchi rihaan so, ne cataj so:Cavej so nanj tucuaj, ne ndaa

cavi rj, gaa ne cachin unj man rj, gaa ne canoc unj mn so, Seor taj yo so a.22

Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so a:Cane r so cachin maan nij s

cavi nimn man tuvi so xnang . Tzaj ne cuano nihnj ro, no xcn so yoo canoc so manj adonj taj Jesucrist rihaan yo so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Jesucrist suun rihaan na do, rihaan

nana do, se vaa canicun yo a23

Gaa ne catj Jesucrist rque rihoo ch rihaan na, gaa ne catj nij s tucuyn senana so rque rihoo ga so a. 24Ve dan, ne nasqui nucuaj ndoo rihaan na lacuan, ne me ndoo r na yo guun nucuaj yo carn yo xr rihoo a. Ne ve dan vaj Jesucrist, ne cotoj so adonj. 25Gaa ne caanj nij s tucuyn senana Jesucrist rej naj so cotoj so, ne narii nij so nej rihaan so, ne cataj nij so:Tinanii so man n se cavi nu

n, man Seor taj nij so rihaan Jesucrist a.

26Dan me se maan Jesucrist

cataj, ne:

Me che chuvi ndoo nimn soj ga. Yo me rej ataa cuchuman sa r soj niyaj soj manj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

Gaa ne canicun caya so, ne caxrj yuvaa so man na do, man nana do a. Gaa ne canicun dnj uxr rihaan na lacuan yo, quiyaj Jesucrist nanj adonj.

27Ne cuchuvi nij sno yo niyaj

nij so man Jesucrist, cataj nij so:Daj sij me s nihnj ga. O se

ndaa nana ndaa na uno amii so ason taj nij so rihaan tuvi nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij nana chree nimn vij sno a

28Gaa ne cuchi Jesucrist ndaa

rnej na lacuan yo rej ne nij s man chuman cunaj Gadara a. Ne vaa yuuj yuvej, rej cachin nij yuvii xnang a. Dan me se cavii vij sno yuuj yuvej yo, ne cuchi roj so rihaan Jesucrist a. Roj so me s nuu nana chree nimn, ne yuvaa ndoo roj so adonj. Che roj so navee cachen yuvii rej yo a ma. 29

Dan me se caguj roj so rihaan Jesucrist, cataj roj so:Ve neen nj se vaa tanij Diose

m so . Me che can so rej ne nj ga. Can so quiy so sayuun man nj na. O se ataa doj quisij gii quiy so sayuun man nj adonj taj roj so rihaan Jesucrist a.

30Dan me se rej xco roj so ro, vaj

queee xc ch coj man tacaan a. 31

Ne nij nana chree nuu nimn roj sno yo ro, cachn niyaj nij so rihaan Jesucrist, cataj nij so:

San Mateo8

23

Sese quirii so man nj nimn roj sno nihnj, ne quiy so se ndoo canej so man nj, catuu nj nimn xc yo ruguanj taj nij nana chree yo rihaan Jesucrist a.32

Caanj soj cuaj taj Jesucrist rihaan nij so a.

Gaa ne caanj nij so catj nij so nimn xc yo, ne dan me se ruvaa uxr tacaan nicun tuva na lacuan rej vaj nij xc yo, ne gaa catj nij nana chree nimn nij xc yo me se cunnj ndoo nij xo caanj xo, ne ve danj vaj nij xo, ne quinij cunudanj nij xo rque na, ne can xr nij xo, quiyaj na nanj adonj. 33

Ne nij s tum xc yo ro, cunnj nij so caanj nij so ndaa chuman, ne catj nij so chuman, ne cataj xnaanj nij so rihaan nij s man chuman yo nu se vaa quiran roj sno do, nij xc do a. 34Gaa ne curihanj cunudanj nij s man chuman yo, guun r nij so nari nij so man Jesucrist a. Dan me se queneen nij so man so, ne cachn niyaj nij so rihaan so se vaa curihanj so rej yanj nij so caanj so rej yanj a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s navee cachee, quiyaj Jesucrist a

9 Gaa ne cavii Jesucrist rihoo ch rihaan na, ne caanj so chuman cayn so, ne catj so chuman yo a. 2Ne ve nicaj nii man o s navee cachee t rihaan yuv, ne cana nii rihaan Jesucrist a. Ne queneen Jesucrist se vaa cuchumn uxr r nij yuvii se vaa nahuun sa s navee cachee yo quiyaj so a.

Che dan cataj so rihaan s ran yo a:No xcn so guun niha r so

che se navij cacun xr so, nanj tinuj taj Jesucrist rihaan s navee cachee yo a.3

Dan me se cane doj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii r ve ga Jesucrist, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so a:Nij vaa nana camii s nihnj

rihaan Diose . O se orn Diose no xcn cataj se vaa navij cacun xr yuvii taj nij s tucuyn setucuanj Moiss niyaj nij so man Jesucrist a.

4Ne queneen Jesucrist me nana

guun r nij so camii nij so, ne che dan cataj so:Me che avii ndoo nana chiii

raa soj ga. 5Tuva ruman unj se vaa navij cacun xr s nihnj, r soj a na. Cavee cataj uun n navij cacun xr s nihnj na. Ase cavee doj cataj n naxagaa so, ne cachee so cuaj, cataj n xa. 6Dan me se me r unj xcaj soj cuent se vaa s can Diose nicaj yuunj man yuvii mej ne no xcn unj tinav unj cacun xr nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

Dan me se cataj Jesucrist rihaan s navee cachee a:Nacue so tuv so, ne nan so

tucu so taj Jesucrist rihaan s naj rihaan yuv yo a.7

Gaa ne naxagaa so, ne cavii so, ne quinan so tucu so adonj. 8

Ne queneen nij yuvii se vaa nahuun sa so, quiyaj Jesucrist, ne che dan cuchuvi nimn nij so, queneen nij so Jesucrist, ne ve

San Mateo8 , 9

24

ndoo camii nij so che Diose, se vaa guun nucuaj Jesucrist racuj ndoo Jesucrist man yuvii, quiyaj Diose adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist

rihaan s cunaj Mateo se vaa canoco so man Jesucrist a

9Gaa ne cavii Jesucrist rej yo,

ne queneen so man yoo s yanj o ve anj nii puext man yuvii a. Mateo cunaj s ne rej yo a.

Dan me se cataj Jesucrist rihaan so, ne:Canoc so manj, caanj n

taj Jesucrist rihaan so a.Gaa ne naxumaan so, ne canoco

so man Jesucrist, caanj so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Jesucrist racuj so

man nij s tum cacun a10

Dan me se o gii cayn Jesucrist r ve, ne cana ndoo tuvi so s anj puext do, yo nij s tum ndoo cacun do, ne catj nij so r ve, ne caanj cayn nij so ga Jesucrist, ne dan me se man rcuaaan nij s tucuyn senana Jesucrist do, ne ch cunudanj nij so chraa a. 11Ne queneen nij s fariseo se vaa ch Jesucrist chraa ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum ndoo cacun do, ne xnanj nij so man nij s tucuyn senana Jesucrist, cataj nij so:S tucuyn nana rihaan soj ro,

me che ch so chraa ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum ndoo cacun do, r nj a taj nij s fariseo rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist a.

12Ne cuno Jesucrist nana camii

nij so, ne cataj so rihaan nij so a:S vaa nucuaj ro, ne nano nij

so man doctor ma. Maan s ran ro, me s nano man doctor adonj. Gaa ne ase vaa s ran ro, danj vaa nij s nihnj adonj. 13O se vaa che caanj soj tucuyn soj daj taj nana nihnj nana no rihaan danj Diose : Ne uun niha r unj niyaj unj yuvii nago xcuu rihaan unj ma. Tananj uun niha r unj niyaj unj yuvii ee r man tuvi adonj. Inanj danj me senana Diose nana tucuyn soj . Dan me se xcaj soj cuent se vaa ne cana unj canacunj unj man s sa ma. Che nij s tum cacun canaj se vaa canoco nij so senanaj adonj. Tzaj ne sese s sa me soj, r soj, ne nuve sij canacunj unj man me soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj me che ne toco nij s tucuyn se-nana

Jesucrist xnaa man maan nij so a14

Gaa ne nij s tucuyn senana s cunaj Juan cuchi rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man so, cataj nij so:Me che, ne toco nj xnaa man

maan nj che se arj guee nj rihaan Diose, ne toco nij s fariseo xnaa man maan nij so un, tzaj ne nij s tucuyn senana so me se ne toco nij so xnaa man maan nij so ga taj nij so rihaan Jesucrist a.15

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a:Ase vaa s cuchruj saanj vaa unj,

ne asa cavee toco nij s man gaj xnaa man maan nij so, r soj ga. Ase vaa s cataj xcaj man chana ne man tuvi so

San Mateo9

25

do, danj vaa nij s man nihnj cuano, ne anu ndoo chaanj man nij so, ne se cavee toco nij so xnaa man maan nij so ma. Tzaj ne vaa gii, ne guun yanj unj rihaan nij so quiyaj yuvii, gaa ne nano r nij s nihnj, gaa ne toco nij so xnaa man maan nij so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s noco tucun nga ro, se guun nucuaj

nij so cuno nij so se-nana Jesucrist ma16

Tzaj ne ase vaa yatzj sin vaa tucun nga noco soj, ne se guun nanej n mant naca man yatzj nga yo ma. O se sese quiyaj n danj, ne gii quinanj yuvii yatzj yo, gaa ne nagej mant naca yo, ne sese cuxuun yuvii man yatzj yo, ne quisin yo, gaa ne cunuu xij doj yuuj aj taj man yatzj nga yo nanj adonj. 17Ne dan me se ase vaa nuj nga nuj araa nii na vin vaa un soj a. Ne se cavee tucuyn unj setucuanj unj rihaan soj ma. O se ase vaa na vin naca vaa nana tucuyn unj, ne se guun caraa yuvii na vin naca rque nuj nga ma. Sese danj quiyaj yuvii, ne cuyanj na vin cunuu xee na vin, ne se cacu nuj nga ma. Che dan canuu yo, ne cayanj na vin rihaan yo a. Che dan araa nii na vin naca rque nuj naca, ne o mn sa na vin rque nuj yo a. Che dan inanj rihaan s naca s ne noco tucun nga tucuyn unj senanaj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana s cunaj Juan yo a.

Nana nihnj taj xnaanj che chala cunii do, che chana chij do,

nahuun sa, quiyaj Jesucrist a18

Asij camii Jesucrist nana yo rihaan nij s tucuyn senana s

cunaj Juan, ne cuchi o s nicaj suun rihaan Jesucrist, ne canicun ruj so, cachn niyaj so rihaan Jesucrist, cataj so:Cuano cavi tanj chala cunii a.

Tzaj ne quiy so se ndoo, caanj n, ne cuta so ra so xr no, ne cunuu ina un no nanj ruguanj taj so, cachn niyaj so rihaan Jesucrist a.19

Gaa ne naxumaan Jesucrist, ne canoco so do, nij s tucuyn senana so do, man s nicaj suun yo a.

20Gaa ne cana o chana rej xco

Jesucrist, ne quisj o chuvij yo xra ton man chana yo, ne can raa no doj tuva sagan Jesucrist a. 21

O se: Sese cano raaj sagan Jesucrist, ne nahuun sa unj nanj adonj, guun r no a.22

Gaa ne canicaj Jesucrist queneen Jesucrist man no, ne cataj so:No xcn so guun niha r

so, nocoj. O se che se amn r so niyaj so manj ro, che dan nahuun sa so taj Jesucrist rihaan chana yo a.

Ne ve maan or dan nahuun sa chana yo adonj.

23Gaa ne caanj Jesucrist ve

tucu s nicaj suun yo, ne catj so r ve, ne queneen so se vaa man s o chra man rihuu flauta, ne queneen so se vaa man ndoo yuvii r ve, ne nan ndoo r nij yuvii che se cavi chala cunii yo adonj. 24

Gaa ne cataj so:Curihanj soj xe . O se ne cavi

chala cunii nihnj ma. Maan se otoj uun no nanj taj Jesucrist rihaan nij yuvii man r ve yo a.

San Mateo9

26

Gaa ne canga nacoo nij yuvii niyaj nij so man Jesucrist a.25

Gaa quisj quirii Jesucrist man cunudanj nij yuvii xe, ne catj Jesucrist rej t chala cunii yo, ne quitaaa so raa no, ne cunuu ina un chala cunii, ne naxagaa no adonj. 26Ne cuchi nana rihaan cunudanj nij yuvii man rej yo che se vaa quiyaj Jesucrist, se vaa cunuu ina chala cunii yo quiyaj so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan vij s

tuchrii, quiyaj Jesucrist a27

Dan me se gaa cavii Jesucrist tucu s nicaj suun yo, ne canoco vij s tuchrii man so a. Ne caguj roj so, cataj roj so:Neen rj se vaa tuvi s cunaj

David s cane gaa na m so . Che dan cunuu ee r so man rj ruguanj taj roj so, caguj roj so a.28

Dan me se catj Jesucrist r ve, ne cuchi roj s tuchrii yo rihaan so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so:Amn r roj soj se vaa guun

nucuj naxra rihaan roj soj quiyj na taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man roj so a.Amn r rj, Seor taj roj so

rihaan Jesucrist a.29

Gaa ne cuta raa Jesucrist rihaan roj so, ne cataj Jesucrist:Che se amn r roj soj, ne

che dan naxra rihaan roj soj adonj taj Jesucrist a.30

Ve dan, ne naxra rihaan roj so nanj adonj.

Gaa ne caxrj yuvaa Jesucrist rihaan roj so, ne cataj Jesucrist rihaan roj so a:Cutum uxr roj soj man roj soj,

ne a yuvii se cuno se vaa quiy unj che roj soj . Dan me se nucuaj ndoo camii Jesucrist nana yo rihaan roj so a.

31Tzaj ne curihanj roj so caanj

roj so, ne uxr nata roj so rihaan cunudanj nij yuvii man rej yo che yan quiyaj sa Jesucrist che roj so nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee camii o s

yamii, quiyaj Jesucrist a32

Dan me se tanj roj so man Jesucrist, gaa ne caanj Jesucrist, gaa ne cuchi yuvii rihaan so a. Dan me se nicaj nij yuvii man o s yamii cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist a. S yamii yo me se nana chree nu nimn so, ne che dan ne camii so, quiyaj nana chree yo a. 33Dan me se quirii Jesucrist man nana chree yo nimn so, gaa ne guun chee s yamii camii so nanj adonj. Ve dan queneen nij yuvii, ne caryaanj uxr nij yuvii, ne cataj nij so:Xa n sij israelit, tzaj ne a

s yaj danj ne queneen n ma taj nij yuvii che Jesucrist a.34

Tzaj ne nij s fariseo cataj me se:Guun nucuaj so quirii so man

nana chree, che se amii so ga maan s chree uun chij adonj taj nij s fariseo, camii ne nij so che Jesucrist a.

San Mateo9

27

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa cunuu ee

ndoo r so man nij yuvii a35

Gaa ne caanj Jesucrist nu nij chuman nocoo nu nij chuman cunii nu, ne tucuyn so rihaan nij yuvii man r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii natj so nana sa che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne nahuun sa taran nij s ran do, nij s ninaj do, quiyaj un so adonj. 36Ne queneen so man cunudanj nij yuvii, ne cunuu ee r so man nij yuvii yo a. O se queneen so se vaa ase vaa matzinj vaj maan vaa nij yuvii, nuvi s tum man nij so, ne aj quiran ndoo nij so sayuun, ne ninaj ndoo nij so adonj. 37Gaa ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a:Ya uxr, ne vaa ndoo suun

rihaan n, ne nij s yaj suun me se doj nij so nanj adonj. 38Ne cachinj niyaj n doj nij s quiyaj suun rihaan Diose s uun chij nij raa suun, gaa ne canej so doj yuvii quiyaj suun sesuun so adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Jesucrist man chuvij

nij s tucuyn se-nana so caanj camii natj nij so a

10 Gaa ne canacn Jesucrist man chuvij nij s tucuyn senana so, ne cuchi nij so rihaan so, ne go so rej nucuaj man nij so, gaa ne cavee quiyaj canan nij so rihaan nij nana chree a. Dan me se guun nucuaj nij so quirii nij so

man nij nana chree nimn yuvii, ne guun nucuaj nij so nahuun sa yuvii ran do, yuvii ninaj do, quiyaj un nij so a.2

Ne nihnj me sechuvii chuvij nij apstol cune Jesucrist man nata rihaan yuvii che so a. Yoo so me s cunaj Simn, ne Pedr cunaj yo sechuvii s cunaj Simn a. Ne yo so me tin Simn, s cunaj Andrs a. Ne yo so me s cunaj Jacobo, ne tan s cunaj Zebedeo me so a. Ne yo so me tin Jacobo, s cunaj Juan a. 3Ne vaa s cunaj Felip vaa s cunaj Bartolom vaa s cunaj Toms vaa a. Ne yo so me s cunaj Mateo s canj puext man yuvii a. Ne yo so me s cunaj Jacobo un, ne tan s cunaj Alfeo me so a. Ne yo so me s cunaj Lebeo, ne Tadeo cunaj yo sechuvii s cunaj Lebeo a. 4Ne yo so me s cunaj Simn un, ne so me tuvi nij s me r cunu ga gobiern man Rom a. Ne yo so me s cunaj Judas Iscariote, ne so me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a.

5Dan me se can Jesucrist man

chuvij nij sno yo, ne cataj xnaanj so rihaan nij so daj quiyaj nij so a:Se caanj nij soj rej man nij s

yanj ma. Se caanj soj chihn nij yuvii samaritana ma. 6Rihaan orn nij yuvii israelit caanj soj . O se ase vaa dan Diose matzinj vaa nij so, tzaj ne caanj niya nij so, ne ne noco sa nij so man Diose ma. 7

Dan me se caanj soj, ne camii natj soj rihaan nij so, cataj soj:

Nichrun quisij gii guun chij Diose

San Mateo9 , 10

28

rihaan chumii nihnj adonj. Danj cataj soj . 8Nahuun sa nij s ran, quiyaj soj, ne cunuu ina un nij s cavi, quiyaj soj, ne nahuun sa nij s ran luj riyuj, quiyaj un soj, ne quirii soj man nij nana chree nimn nij yuvii . Cuano nihnj me rquej rej nucuaj man soj quiyaj soj danj a. Che dan nihnj me cataj xnaanj unj rihaan soj se canj soj saanj man nij yuvii ma.

9Se nano soj aga or m do,

aga plat catzii do, naj guun saanj do, caraa soj rque secaxran soj a ma. 10Se nicaj soj xnnj soj ma. Se caanj vij coto ga soj ma. Se quinij tac soj canj ma. Ne chruun garrot se coro soj cachee soj ma. Maan se gaa uun soj caanj soj . O se no xcn yuvii rque yuvii chraa cha soj che suun sa yaj suun soj nanj adonj. 11Asa catj soj chuman nocoo do, chuman raa do, ne xnaanj soj man nij yuvii me s ne chuman yo me s sa, gaa ne cuchi soj tucu s sa yo, ne cayn soj tucu so ndaa se cavii un soj caanj soj . 12Asa cuchi soj tucu s sa yo, ne ve camii soj nana sa rihaan nij s tucua yo, cataj soj se vaa dnj gaa cuman nij so . 13Ne sese ya s sa me nij s tucua yo, ne ya dnj gaa cuman nij so, quiyj a. Tzaj ne sese nuve sij sa me nij so, ne canicaj un nana sa camii soj rihaan maan soj, quiyj, tzaj ne se cavii sa nij s tucua yo a ma. 14Ne naj guun yuvii se camii sa ga soj do, naj guun yuvii se cavej r cuno nana amii soj do, cavii soj ve tucu so cavii soj chihn so cavii soj, ne nacunan soj tac soj tucuayuu

soj yo tachruu avii chuman yo rihaan yo, ne ndaa dan, gaa ne queneen yuvii se vaa s man chuman yo tum cacun se vaa ne uno nij so rihaan Diose ma. 15Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa gii cane unj cacun che nij yuvii, gaa ne quiran yuvii man chuman yo doj sayuun rihaan nij s chiii man chuman Sodoma do, rihaan yuvii man chuman Gomorra do adonj.

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist rihaan nij s

tucuyn se-nana so daj gaa sayuun quiran nij so a

16Dan me se canej unj man soj

rej man s me r quiyaj sayuun man soj a. Ase vaa matzinj vaj rej man xcayanj canu ro, danj gaa soj adonj. Che dan gaa cuu raa soj . Ase cacuij raa xtaa ro, danj cacuij gaa raa soj . Tzaj ne ase vaa taj vaj cacun tum chaaan ro, danj gaa soj, se cutum soj cacun ma. 17

Cutum ndoo soj man soj se quiyaj yuvii sayuun man soj ma. Dan me se caanj nicaj nij yuvii man soj rihaan cuese, ne go ndoo nij so var xr soj r ve tucuyn nij so setucuanj Moiss a. 18Ne caanj nicaj nij yuvii man soj rihaan s nicaj suun do, rihaan s nicaj suun rey do, che se me soj s noco manj a. Ne cataj xnaanj soj rihaan nij s nicaj suun do, rihaan nij s yanj do, cheej a. 19Asa tacuachn nij so man soj rihaan nij s nicaj suun, ne se nan r soj daj camii soj rihaan nij so ma. Maan Nimn Diose rque nu nana camii soj maan or yo nanj adonj. 20O

San Mateo10

29

se nuve maan soj me nij s camii rihaan nij so ma. O se Nimn Rej n me s rque nana camii soj nanj adonj.21

Dan me se caanj nicaj sno man tin sno rihaan yuvii, ne ticavi nii man tin sno yo, quiyaj maan so nanj adonj. Ne caanj nicaj sno man tan sno rihaan yuvii, ne ticavi nii man tan sno yo, quiyaj so ei. Ne cunu xnii ga rej xnii, ne caanj nicaj xnii man rej xnii rihaan yuvii, ne ticavi nii man rej xnii yo, quiyaj xnii ei. 22Ne quitaj riyunj cunudanj yuvii man soj che se me soj s noco manj a. Tzaj ne s yoo canoco manj ndaa se quisij nu sayuun yo ro, ve cavii sa so rihaan Diose adonj. 23Ne sese quiyaj nij s man yoo chuman sayuun man soj, ne cunanj soj caanj soj yo chuman . Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa se can cunudanj nij chuman man nij yuvii israelit caanj soj, ne cana un unj sij can Diose nicaj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj.24

Dan me se tucuyn unj senanaj rihaan soj, ne noco soj senanaj a. Ne ase vaa uno moz rihaan seruvee moz ro, danj vaa uno soj rihanj nanj . Ne neen soj se vaa ase vaa yaj yuvii man s tucuyn nana rihaan tuvi ro, danj quiyaj un nij yuvii man s noco nana yo a. Ne ase vaa yaj yuvii man nij ruvee ro, danj quiyaj un nij yuvii man semoz ruvee yo a. 25

Dan me se neen s noco nana neen moz neen daj quiyaj yuvii man maan so, tzaj ne me inanj r

so guun so ndaa vaa s tucuyn nana man so do, ndaa vaa seruvee so do a. Dan me se tucunj nij yuvii Beelzeb manj, cataj nij yuvii se vaa s chree mej a. Ne ase vaa rej soj vaa unj a. Che dan danj camii nij yuvii nana vaa danj che maan soj nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuchuvi n queneen n yuvii ma26

Che dan se cuchuvi soj niyaj soj yuvii me r quiyaj sayuun man soj ma. O se nu nana camii yuve nij yuvii do, nu se vaa quiyaj yuve nij yuvii do, nu yo ro, nurihanj queneen cunudanj yuvii vaa gii adonj. 27Nana amii yuve unj rihaan soj cuano ro, camii ranga soj . Ne nu se vaa amii unj xr soj ro, cavii soj rej queneen yuvii man soj, ne camii natj soj nana yo .28

Ne se cuchuvi soj queneen soj nij s guun nucuaj ticavi man inanj nee man soj ma. O se se guun nucuaj nij so ticavi nij so man nimn soj a ma. Tzaj ne vaa che cuchuvi soj niyaj soj Diose nanj . O se so me s guun nucuaj quiyaj cacaa nimn soj cacaa nee man soj cacaa rihaan yaan adonj.29

Neen soj daj vaa nij xtj chrin se vaa vij un yo n yoo saanj nii cuart a. Tzaj ne se guun cavi yoo xo quinij xo rihaan yo, sese navej Rej soj s nicun xta cavi yoo xo ma. 30Ne Diose me se vaa cuent yuv raa soj yaj so, ne neen so me daj yuv raa soj, 31ne che dan se cuchuvi soj che sayuun quiyaj yuvii man soj ma. O se uxr vaa yuvee doj

San Mateo10

30

n soj rihaan xtj chrin yo, yaj Diose adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cataj xnaanj n

rihaan yuvii che Jesucrist a32

Che se tum Diose man soj, che dan no xcn soj nata ya soj rihaan yuvii se vaa me soj s noco manj, ne nu s yaj danj ro, vaa gii, ne nata unj rihaan R unj s nicun xta se vaa sij noco manj me so a. 33Ne s taj xnaanj rihaan yuvii se vaa ne noco so manj ro, vaa gii, ne cataj xnaanj unj rihaan R unj s nicun xta se vaa nuve sij noco manj me so a ma.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunu ndoo yuvii ga tuvi

yuvii che Jesucrist a34

Se guun r soj se vaa can unj rihaan chumii nihnj che rej dnj doj cayn nij yuvii man rihaan chumii nihnj ga tuvi yuvii ma. Ne quiyj danj ma. O se che se can unj rihaan chumii nihnj, che dan cunu ndoo yuvii ga tuvi yuvii adonj. 35O se can unj che rej nata unj senanaj rihaan yuvii, tzaj ne se cuno cunudanj nij yuvii rihanj ma. Che dan cunu sno ga rej maan so, ne xa chana, tzaj ne cunu no ga nii no do, ga nii chej no do, cheej a. 36Ne nij tuvi yuvii s man r ve tucu yuvii cunu ga yuvii nanj . 37Sese guun r yoo so se vaa sa doj vaa rej so do, nii so do, rihanj, ne taj che cataj so se vaa sij noco manj me so ma. Ne sese guun r yoo so se vaa sa doj

vaa tan so rihanj, ne taj che cataj so se vaa sij noco manj me so ma. 38Ne s navej r quiran sayuun che se me so s noco manj ro, taj che cataj so se vaa me so s noco manj ma. 39S cavii sa nimn rihaan chumii nihnj ro, cavi nu so a. Ne s cavi che se noco so manj ro, so me s gaa ina nimn nu cavii nu caanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij yuvii racuj man nij

s yaj suun rihaan Diose a40

Sese amii sa yoo so ga soj, ne sij amii sa gaj me so adonj. Ne sese amii sa so gaj, ne sij amii sa ga s can manj rihaan chumii nihnj me un so adonj. 41Sese amii sa yoo so ga o s nata senana Diose, che se ve yaj so nata so senana Diose, ne r se vaa maan s nata senana Diose vaa so un adonj. Dan me se o cuyaan naruvee Diose rihaan so ga maan s nata senana Diose ei. Ne sese amii sa yoo so ga yoo s sa yaj, ne naruvee Diose rihaan so un adonj. O cuyaan naruvee Diose rihaan so ga maan s sa yaj ei. 42Dan me se a me maan yoo s rqu doj na acoj coo yoo nij s noco uun nihnj che sechuvi unj, ne ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa daj chihaa mj se quinavij se sa naruvee Diose rihaan s rqu doj na yo ma.

11 Dan me se quisj nana yo nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan chuvij nij s tucuyn senana so, ne curihanj Jesucrist rej yo, ne caanj so

San Mateo10 , 11

31

chihn nij yuvii israelit tucuyn so rihaan nij so ne camii natj so rihaan nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist che s cunaj

Juan s cuta ne man yuvii a2

Dan me se nij s cunaj Juan s cuta ne man yuvii taga, ne cuchi nana rihaan so che nu se vaa quiyaj Jesucrist a. Che dan can so vij tuvi nij s tucuyn senana so rihaan Jesucrist a. 3Ne nana nihnj ro, xnanj roj so man Jesucrist, quiyaj s cunaj Juan a:So me s cana tinanii man

yuvii rihaan sayuun na. Ase navij n cana yo so xa. Dan me nana me r s cunaj Juan xnaanj roj so man Jesucrist a.4

Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so a:Cavii roj soj cuchi un roj soj

rihaan s cunaj Juan, ne cataj xnaanj roj soj rihaan so nu nana cuno roj soj do, nu se vaa queneen roj soj do . 5Dan me se nij s tuchrii ro, naxra rihaan, ne nij s navee cachee ro, ch nij so, ne nij s ran luj riyuj ro, nahuun sa, ne nij s soo ro, nachuguun xr nij so, ne nij s cavi ro, cunuu ina un, ne nij s nique ro, uno nij so nana sa a. Nu nihnj cataj xnaanj roj soj rihaan s cunaj Juan yo . 6Ne cataj un roj soj rihaan s cunaj Juan se vaa cavii sa so quiyaj Diose, sese se guun naaj so niyaj so manj a. Danj camii roj soj rihaan s cunaj Juan yo taj Jesucrist rihaan roj s tucuyn senana Juan yo a.7

Dan me se caanj roj so, gaa ne guun chee Jesucrist camii so

rihaan cunudanj nij yuvii che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a:Asij caanj soj rej tacaan

queneen soj man s cunaj Juan ro, ne daj gaa so queneen soj, r soj ga. Ase vaa yoo rcoo naan ndoo yaj nana vaa so, r soj na. Guun vij nimn so che tucun noco so, r soj na. Taj ma. 8Maan se daj gaa so r soj, asij caanj soj queneen soj man so ga. Sij nuu yatzj laruu ndoo me so, r soj na. Taj ma. O se nij s nuu yatzj laruu ro, yanj r ve tucu s nicaj suun rey adonj. 9Maan se daj gaa s cunaj Juan r soj, asij caanj soj queneen soj man so ga. Sij nata senana Diose me so, r soj na. Ya uxr ei. Ne cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa sa doj vaa so rihaan cunudanj nij s nata senana Diose adonj.10

O se nana nihnj nana no rihaan danj Diose ro, taj xnaanj che s cunaj Juan a: Vaa s caanj suun che unj, ne canej unj man so quitaj yaan so rihaan so, ne nuchran nimn yuvii ve camii nij yuvii ga so, quiyaj so a. Danj taj danj Diose che s cunaj Juan se vaa nuchran nimn yuvii ve camii nij yuvii ga s cana tinanii man nij yuvii rihaan sayuun, quiyaj s cunaj Juan, taj danj Diose, ne danj quiyaj so adonj.11

Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj cuano se vaa sij sa doj rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a. A yuvii ne vaa sa doj rihaan so ma. Tzaj ne cuano ro, uun chij Diose nimn yuvii man rihaan chumii nihnj, ne naj guun

San Mateo11

32

yuvii uun chij Diose nimn ro, me s sa doj rihaan s cunaj Juan a. 12

Dan me se asij tucuyn s cunaj Juan rihaan yuvii ndaa cuano me se naquiyaj ino ndoo yuvii senana Diose se vaa guun chij so rihaan chumii nihnj, ne vaa s sca ndoo s me inanj r cataj daj quiyaj Diose asa guun chij Diose adonj. 13O se nij s nata senana Diose rihaan yuvii gaa na do, nu setucuanj Moi