The Muros Times nº 9 - Xaneiro - 2014
-
Upload
manuel-lago -
Category
Documents
-
view
233 -
download
3
description
Transcript of The Muros Times nº 9 - Xaneiro - 2014
1
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
UNHA FIESTRA EN LIBERDADE
FEITA POR MURADANS
E ADICADA A TODOLOS MURADANS
The Muros
Times Nº 9
XANEIRO—2014
FOTOGRAFIA: NIEVES FORMOSO VIDAL
2
Cadro de Redacción:
Director: Jorge Lago de Pexejo
Director xefe de edición e maquetación:
Manuel Lago Álvarez
Director de edición en área de Lingua:
Henrique Monteagudo
Director de edición en área de Historia e Mar:
Manuel M. Caamaño
Area de Mediciña: María Castiñeira
Area de Poesía: Joaquín Vilar
Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago
Area de Educación: Marisé Luces
Área de Sociedade: Quín Caamaño
Area de Música: Alianza Uhía
Área de Costumes: Manuela Tajes
Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso
Área de Etnografía: Manolo de Lajo
The Muros Times
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.
Depósito legal : C2437-2013
3
Indice: Carta da Redacción Páx. 4
Cruceros de Muros (I) páx. 5
O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos d Pau) páx. 6-7
A Nosa Xente (Ramón Fernández Lestón) páx. 8
A Nosa Xente ( Pepita Fernández) páx. 8
A Nosa Xente (José Marcelino Figueiras García) páx. 9
Anorexia nerviosa (Dra. Castiñeira) páx . 10-11
Unha visita esperada (TMT) páx. 12-13
Entrevista a José F. Maio. (p/ Jorge Lago de Pexejo) páx. 14-17
Os cipreses do Convento de Louro páx. 18-19
EL acoso o bullying (II) (p/ Marisé Luces Tajes) páx. 20-21
A historia da Escola Municipal de Música-ESMU páx. 22-23
As feras (Marcelino García Lariño) páx. 24
A fonte de Baño (p/ Xocas Figueiras) páx. 25
A virandella (p / Antonio Rey) páx. 26
Novas de Onte: O Orfeón Muradano (p/ Manuel Lago Alvarez) páx. 27
Nina Epton en Muros (p/ The Muros Times) páx . 28-30
O tesouro de Monte Louro (p/ Manolo de Lajo) páx. 31
Nos tempos da fame (Antón Lameiro) páx. 32
...E Moi Humanitaria Vila de Muros (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 33
Pregón na XXXIV Cabalgata de Reises (Juan Caamaño) páx. 34-35
Bágoas e figos pasos (p/ Manuel M. Caamaño) páx. 36
A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Antonio Rey) páx. 37
Os soportáis da Vila (p/ Manuel Lago Álvarez) páx. 38- 39
¿Quén sodes? (Marcelino García Lariño) páx. 40
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times Nº 9 - XANEIRO—2014
4
Carta da Redacción:
Neste número de xaneiro-2014, faltounos
espazo para publicar moitos mais artigos
dos colaboradores de TMT, pero como
tempo hai, nos vindeiros meses iremos
dándolle saída a un bo lote de interesan-
tes temas, que de seguro que gustaran a
todos os nosos lectores.
E xa postos en xaneiro, estamos en tempo
de reises; en tempo de escribir a carta os
reis, pero nós, que xa somos un pouco
grandiños, non o vamos a facer, aínda que ganas non nos faltaron, pero o
que podiamos pedir, creemos que xa está concedido. TMT volve ás bibliote-
cas dos Colexios e Institutos, grazas o denodado esforzo da colaboradora Ma-
ría Nieves Formoso Vidal. Grazas a ela, e a súa porfía, TMT está xa a disposi-
ción de escolares e mestres, como tamén está a disposición de todos, na bi-
blioteca municipal de Muros, un tomo composto de mais de duascentas foto-
copias en tamaño A3, de xornais muradáns de principios do século anterior,
que TMT regalou o Concello de Muros co propósito de que a súa presenza na
biblioteca sirva para que poda ser consultado por cantos queiran profundizar
na nosa historia recente.
O fío do anterior, e falando da biblioteca, e de resaltar que son moitos os au-
tores muradáns que teñen publicadas obras, e son tamén moi moitas as
obras publicadas, que dunha ou outra maneira fan referencia a Muros, por
elo non sería mala idea que a nosa biblioteca municipal contase con espazo
que aglutinase estes traballos. O labor non e moi complicado, xa que a biblio-
teca da Universidade de Santiago conta entre os seus fondos coa práctica
totalidade dos libros publicados por muradanos, ou que fan referencia a Mu-
ros.
E así, mes a mes, TMT síntese orgullo de pór na rede, a disposición de to-
dos, a súa revista cultural, e o fai coa ilusión que da sentir que esta iniciativa
cultural e amplamente respaldada por propios e alleos. Namentres forzas te-
ñamos seguiremos adiante. O noso facer non será como unha cantiga perdi-
da na vento. Lembrando o cantar… (Brila no ceo unha estrela, para iluminar
o camiño…), a nós tamén non guía unha grande estrela: o noso pobo e a no-
sa xente ¡¡¡.
5
Cruceros de Muros (I) Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez
Fotografía: José Manuel Formoso Luces
EL DE LA ANTIGUA COLEGIATA. Alzase frente a la actual parroquial de San Pe-
dro, antes Colegiata con el nombre de Santa
María del Campo; su columna es octogonal que
descansa sobre
un bloque tallado
y ésta sobre cua-
tro filas de esca-
leras por tres de
sus lados. El ca-
pitel tiene cuatro
cabezas de ánge-
les en sus lados y
en los ángulos
adornos de folla-
jes y molduras.
La Cruz, que es
cilíndrica con nu-
dos o espinas,
tiene por un lado
la imagen del Re-
dentor y por el
otro la Virgen de
los Dolores que
descansa sobre
una mensulita
que sostiene una
cabeza de ángel.
Es de gran altura
(5metros) su fus-
te y de una pieza.
EL DE LA
CAPILLA DE SAN JOSE. Colocado al
frente de la capilla de su nombre. Data su cons-
trucción de la misma época que la capilla (año
1727) que fue fundada por Pedro Teixido de
Turnes y su mujer Catalina Pérez de Reloba,
padres de María Luisa de Reloba, mujer que fue
de Blas Rodríguez, Familiar del Santo Oficio,
como indican las inscripciones que tiene en su
fachada a ambos lados. Es de poca altura, la
columna es octogonal y descansa sobre un pe-
queño zócalo, el
que a su vez
está asentado
sobre cuatro fi-
las de escaleras
en cuadros con-
céntricos. Sos-
tiene la Cruz un
pequeño capitel
y sobre ella la
imagen del Cru-
cificado sin am-
bas piernas. La
Cruz es biselada
en forma de floro florezada en sus extremos. La
rotura de los miembros, dícese fue ocasionada
por una bala de cañón de las disparada por bu-
ques de la es-
cuadra inglesa
mandada por el
almirante Cal-
der, que éste
destacó en la
Villa a raíz del
combate llama-
do de Finisterre,
22 de julio de
1805,, en la que
la escuadra es-
pañola al mando
de Gravina, uni-
da a la francesa
que mandaba Villenueve, sufriera una derrota
debida a la impericia del almirante francés.
El hecho citado se certifica por un Acta Municipal
de 19 de enero de 1809 al decir: ((y mediante a
que con motivo de haber entrado en esta ría una
fragata inglesa haciendo en este puerto varios
insultos…)) Los insultos se refieren al bombardeo
sufrido en varios edificios y lugares de la Villa)
Nota de la Redacción: En marzo de 1999, un
maestro cantero repuso las piernas al Crucifica-
do.
6
O 28 de Agosto de 1900, obsequiáronnos coa
súa real presenza. SS.MM. e AA., a Raína Re-
xente Dona María Cristina, o Rei Don Alfonso
XIII; a Princesa de Asturias Dona María de las
Mercedes, e a Infanta Dona María Teresa e o
Presidente do Concello de Ministros, Silvela,
visitando ao día seguinte a Igrexa Parroquial
e a Casa do Concello. Na prensa da época
recollíase de esta singular maneira a visita
rexia a Muros.
El día 28 de agosto de 1900, a las cinco de la
tarde hizo su entrada en la bahía el hermoso ya-
te "Giralda", a cuyo bordo venia la real familia
española compuesta por SS. MM. El Rey y la
Reina Regente y sus dos hijas, acompañadas de
alta servidumbre palatina y del Presidente del
Consejo.
El recibimiento que se les dispensó, fue espléndi-
do. La entrada en la ría -cuya anchura no baja de
cinco millas- estaba materialmente cuajada de
embarcaciones hasta un número que no bajaría
de novecientas, las que engalanadas con profu-
sión de banderas, rodearon al buque regio dispa-
rando multitud de bombas. Era de ver el soberbio
espectáculo que ofrecía el yate "Giralda" cuando,
disminuyendo su marcha, atravesó el sinnúmero
de embarcaciones que, puestas en dos filas le
llevaron en medio hasta la bahía, aclamándoles.
Al dar vista a la población fue saludado con 21
cañonazos y por las bandas de música, cuyos
acordes de la Marcha Real, unidos al continuo
repiqueteo de las campanas y a los vivas y pro-
longadas aclamaciones de la multitud que pre-
senciaba la entrada y al continuo subir y bajar de
las banderas de los buques surtos en el puerto,
hacían por todos conceptos, un espectáculo
digno de ser contemplado.
La ilustre Villa, profusamente engalanada sobre
todo a lo largo del amplio frente que da al mar,
lucía multitud de colgaduras. La muchedumbre
era inmensa de todas las cercanías; el ancho
muelle malecón contaba con un pintoresco kios-
co en el desembarcadero, varios arcos de flores
ocupaban la extensión hasta el Ayuntamiento,
llenando los espacios que unos y otros dejaban
entre sí con gallardetes y banderas y farolillos de
mil formas y colores. De los arcos pendían escu-
dos, inscripciones y dibujos alusivos al acto.
Luego de fondear el buque real, fueron las autori-
dades civiles y eclesiásticas a saludar a los Re-
yes, los que después de un cariñoso recibimien-
to, prometieron desembarcar al día siguiente,
agradeciéndoles sus muestras de entusiasmo.
A las ocho de la noche fondeó el resto de la es-
cuadrilla compuesta del crucero "Infanta Isabel",
el cañonero "Vasco Núñez" y el yate "Urania".
Por la noche celebrose en mar y en tierra una
pintoresca iluminación, iluminando sus fachadas
el Ayuntamiento y las casas de la playa, cuya
extensión hacía que luciesen grandemente los
caprichos de luz proyectados. El fuego de mil
clases y colores, alternaba con hermosos globos.
Dos bandas de música y un orfeón hicieron ame-
nísima la velada.
Al día siguiente, a las diez, desembarcó la real
familia y la alta servidumbre, siendo recibidos en
el muelle por las autoridades, las bandas de mú-
sica y una gran muchedumbre. La carretera has-
ta la Colegiata cubríala fuerzas de la Guardia
Civil y una compañía del batallón de Zaragoza. A
su desembarco le fueron entregados ramos de
O Rei Alfonso XIII en Muros (Do Blog Homes de Pedra en Barcos de Pau)
7
flores por varias señoritas. Desde allí se dirigieron a
la Colegiata, la que lucia todo lo más bello que po-
seía. A ambos lados del Altar Mayor había coloca-
dos dos doseles de raso, azul un, granate el otro,
para la real familia, y sillones para la comitiva. Reci-
bioles el señor Cura Arcipreste y el clero afecto a la
parroquia, bajo palio, acompañándoles hasta el Al-
tar Mayor a los acordes de la Marcha Real., ento-
nándose seguidamente a toda orquesta un solem-
ne Te Deum en el Coro alto. Concluida esta cere-
monia regresaron al Ayuntamiento, desde cuyo bal-
cón escucharon múltiples aclamaciones y a un Or-
feón que cantó aires regionales. Poco después vol-
vieron al embarcadero, arrojándoles flores al paso
y, al despedirse del Sr. Alcalde, le manifestaron
que iban altamente agradecidos y satisfechos del
entusiasta recibimiento que les habían dispensado
y muy bien impresionados de la hermosísima pers-
pectiva que la Villa ofrecía mirada desde su amplia
y bella bahía, dejándole una cantidad para los po-
bres y embarcándose en la falúa que los esperaba,
dieron la vuelta al pueblo por su rivera, subiendo
luego al "Giralda" que levó anclas saliendo a las
doce del día, con el resto de la escuadrilla con rum-
bo a Marín, siendo despedidos con los mismos ho-
nores y manifestaciones que a su entrada.
Na acta municipal do concello de Muros do día
tres de setembro de 1900, entre outras cousas
di:
"...A propuesta del Sr. Alcalde se acuerda consig-
nar en acta la satisfacción con que ha visto el pue-
blo muradano la visita con que nos honraron SS.
MM. Y AA., desde las once de la mañana del día
28 de agosto hasta el 29 a las doce, permanecien-
do en el puerto el buque "Giralda" que los conducía
y la flotilla que les acompañaba y mayor aun la aco-
gida cariñosa y entusiasta que esta Villa dispensó a
los Monarcas, cuando desembarcaron y visitaron la
iglesia y la Casa Consistorial... Acuerda así bien la
Corporación por unanimidad, que para perpetuar el
recuerdo de la Visita con que SS. MM. Y Altezas se
dignaron honrarnos, se una a esta acta una rela-
ción sucinta en que consten los nombres de las
Reales Personas y altos dignatarios que les acom-
pañaban así como el de los buques que componían
la escuadrilla, la cual relación se conservará como
memoria y en prueba de la profunda gratitud que
este pueblo siente por la alta honra de que ha sido
objeto...
Lista de los personajes que saltaron a tierra y com-
ponían la comitiva que visitó el 29 de agosto de
1900, la iglesia parroquial y la Casa Ayuntamiento
de esta villa:
S.M. la Reina Regente D.ª María Cristina
S.M. el Rey D. Alfonso XIII
S.A.R. la Princesa de Asturias D.ª María de las
Mercedes.
S.A.R. la Infanta D.ª María Teresa
Excmo. Sr. D. Francisco Silvela, Presidente del
Consejo de Ministros y Ministro de Marina.
El Duque de Sotomayor, Mayordomo de Palacio.
La Duquesa de San Carlos. El Dr. Ledesma. El
Conde de Sepúlveda. El General Echagüe. El Ge-
neral Pacheco. El Capitán de Navío D. José Morga-
do, Ayudante de S.M. y jefe de la escuadrilla. Pro-
fesor de S.M., D. Juan Loriga, Teniente Coronel de
Artillería. Capitán de Fragata D. Federico Campa-
ño, comandante del yacht real "Giralda". Capitán de
Fragata D. Francisco Javier Delgado, Comandante
del Crucero "Infanta Isabel". Capitán de Fragata D.
Jacobo Torón y Campuzano, Comandante del
Yacht "Urania". Teniente de Navío de 1ª, D. Joa-
quín Anglada, Comandante del cañonero "Vasco
Nuñez de Balboa"
8
A NOSA XENTE Ramón Fernández Lestón
Chámase Ramón Fernández, pero todos o coñe-
cemos por Moncho do Manso. Nado no lugar de Alivía fai bastantes anos, a súa vida foi de dedica-
ción total ó mar; e tanta foi a súa pasión polo mar, que se xubilou ós 79 anos. De xóven nave-
gou en barcos mer-cantes, logo fíxose
patrón de gran altu-ra, pero eran tempos difíciles e no ano
1950 volveu nova-mente os mercantes.
Estando enrolado nun deles, desembarcou-
se en Holanda cando encontrou a un mari-
ñeiro valenciano que lle propuxo enrolarse
nun barco sueco, e ingresou no compañía
ARA, e así dende xa-neiro de 1951 ata a súa xubilación no 2003, sem-
pre estivo na mesma compañía navieira.
Logo de navegar varias anos e vendo que os in-
gresos non eran moitos propúxose prosperar co-mo fora, e empezou a estudar coa axuda econó-
mica da Compañía e unha axuda económica do goberno sueco. Non foi moito o que lle deron pero
había que estiralo. Pouco a pouco foi facendo a carreira ata que obtivo o título sueco de piloto,
título que se podía convalidar en calquera país do mundo.
Nos seus moitos anos de navegación atopouse con galegos en todo-los recunchos do mundo.
Cóntame a anécdota de que unha vez que o barco iba cargado de asfalto para unha fábrica de alumi-
nio que hai en Alaska, nun porto que se chama Kitimat (que traducido significa moita neve), nada
mais atracar subiu o barco o capataz do porto, quedóuselle mirando e díxolle: <<cando queiras,
paisano, descargamos>>. Notoulle o momento que era galego. O capataz era un galego que le-
vaba moitos anos en Alaska.
Moncho e un home autodidacta; un muradán que
se fixo asemesmo, loitando sempre por engrande-cer os seus coñecementos. Entre os seus moitos
saberes destaca que escribe, fala, e lee perfecta-mente nos idiomas sueco, inglés, alemán e ita-
liano. Agora, xa xubilado, adica o seu tempo a leer, pasear, navegar por internet, e tamén a car-
pintería, unha das súas grandes pasions, aínda que o seu gran amor sigue sendo o mar.
Pepita Fernández
Charlar con Pepita e un empezar e non saber
cando acabar. Fala con alegría, pero tamén con
autoridade, e entre frase e frase, unha anécdota.
É Pepita de Lacho, unha muradana da parroquia
de Serres onde naceu fai xa setenta e dous anos,
pero lévaos
estupendamen-
te, como si ti-
vera vintecinco.
Ela foi a cuarta
de cinco ir-
máns. Casou
ós 23 anos, no
ano 1965, con
Manuel Sen-
dón, ten tres
fillos e catro
netos, e sigue
coa mesma
ilusión de sem-
pre. Xa criados
os fillos, e con 45 anos, emigrou ós EEUU, onde
residiu durante 19 anos, e durante todo este tem-
po sempre traballou na mesma empresa; unha
empresa de bordados. Custoulle algo o idioma,
xa que os seus compañeiros de traballo eran his-
panos, pero pouco a pouco foi aprendendo, e
hoxe fala fluidamente o inglés. Acerca do idioma
cóntame, que como sole pasar, as primeiras pa-
labras aprendidas foron as habituais palabrotas,
pero todo se foi levando.
Agora está xubilada, pero dime que a voltaria os
EEUU agora mesmo, porque alí pasou uns anos
moi felices e o pais gustáballe e gústalle moito,
que América e o pais onde todo o mundo ten
oportunidades. Dedicada as labores da casa,
coida un xardín precioso, na súa casa de Serres
que está pegadiña a estrada. Algo que non sabe
todo o mundo, e que é unha entusiasta de inter-
net, e que foi unha das primeiras persoas de Mu-
ros en usar as redes sociais. A revista The Mu-
ros Times gústalle moito e que a lee toda enteira.
Ós redactores de TMT pídenos que escribamos
mais sobre a historia e costumes muradanas.
Prométolle que sí, que o faremos, e pídolle que
escriba algo ela para a revista, pero dime que lle
gusta mais falar que escribir.
9
A NOSA XENTE
Rvdo. D. José Marcelino Figueiras García
Neste mes de xaneiro de 2014, cúm-prese un ano do pasamento do noso Pepe de Muros. Dende TMT non podiamos esquencer a este muradan exemplar, home de Deus, afa-ble, cordial, sempre disposto a servir, e sempre
pregoando e louvando a súa Vila natal e as súas xe-ntes, por elo, Pepe estará sempre na nosa memoria. Poñemos aquí un pequeño estracto da súa biografía.
José-Marcelino Figueiras García, hijo de José Figuei-ras Arias y de Manuela García Lariño, nació en Mu-ros en la casa número 33 de la Avenida de Calvo So-telo, hoy Avenida de Cas-telao, el 12 de Febrero de 1952. Fue bautizado en la Colegiata de Muros siendo sus padrinos su tío materno Marcelino García Lariño y su abuela materna Amalia Lariño Formoso.
Ya desde muy niño, desde que tuvo uso de razón, fue
siempre muy aficionado a ir a la iglesia, incluso siendo todavía muy pequeño en su casa, toda-vía no sabía leer, jugaba a decir misa siendo casi siempre el ayudante su tío y padrino o su abuelo.
En una ocasión que su tío fue a La Co-ruña, de casualidad vio en el escaparate de un comercio una campanilla y se la compró. Flaco favor le hizo a la familia pues no paraba de tocarla ni de día ni de noche hasta el punto de que su abuelo llegó a llamarle “Cardenal Campanilla” y cansado y aburrido de tanto con-cierto terminó por escondérsela ya que no se paraba en casa.
A los ocho años, y también en Muros, hizo su Primera Comunión en mayo de 1960 y ya no salía de la iglesia ayudando a misa, to-cando campanas y a lo que hiciera falta; era, como si dijésemos, un monaguillo honorario, muy amigo no sólo del señor cura párroco sino también de los señores coadjutores. Y a los 14
años lo reclamó su padre que había emigrado a los Estados Unidos y se fue para América. Años más tarde también lo hicieron su madre, ya muy enferma, y sus dos hermanos.
En los Estados Unidos tuvo que ir al cole-gio para aprender el idioma, siguió siendo muy religioso y trabajó en varios sitios siendo el último en el Banco American Express. Fue siempre muy patriotero español y gallego, adicto a la Casa de Galicia donde era muy co-nocido y estimado, formó parte de los grupos folklóricos de dicha entidad tocando el bombo y también la gaita. La madre se agra-vó y falleció muy joven, tenía 50 años. La trajeron a enterrar a Muros, José-Marcelino “Pepiño de Muros”, retornó con su pa-dre y sus dos hermanos para la nación americana y entró en el seminario de la Concepción de Broo-klyn. Más tarde dejó el seminario americano para venir al de Santiago de Compostela donde termi-nó los estudios. Fue ordenado presbítero en la catedral compostelana el 14 de Marzo de 1.987 por el Arzobispo Rouco Varela y celebró su pri-mera misa el 19 de marzo de 1987 en la colegia-ta de su Muros natal, su pueblo al que tanto amó.
Estuvo de diácono en las parroquias del Divino Salvador, en Coiro (Cangas de Morrazo) y San Fernando, de Santiago. Desde el año. 1.987 fue párroco de San Martín de Liñaio y San Pedro de Gonte, Capellán del Complejo Hospita-lario Universitario de Santiago de Compostela y confesaba en varios idiomas en la Catedral com-postelana, cargos que ocupo hasta su fallecimien-to el 10 de enero de 2013.
En el año 2001 el Concello de Muros acordó designarlo Cronista Oficial de la Villa sien-do alcalde Don Celestino Formoso Vidal. Y el 5 de Enero del 2002, en la Casa de La Cultura de esta Villa, fue el Pregonero de la Cabalgata de Reyes.
El 13 de Enero del 2013 Se celebró en la iglesia parroquial el funeral de cuerpo presente presido por el señor Arzobispo Julián Barrio que fue concelebrado por más de 150 sacerdotes. Sus restos mortales recibieron sepultura .en el cementerio de la Atalaya de esta villa.
10
p/ Dra. Castiñeira
TRATAMIENTO:
El mayor desafío en el tratamiento de la anorexia nerviosa es ayudarle a la persona a re-conocer que tiene una enfermedad.
Los objetivos del tratamiento son prime-ro restaurar el peso corporal normal y los hábitos alimentarios. Un aumento de peso de 0,5 – 1 Kg por semana se considera una meta segura.
Se han diseñado muchos programas dife-rentes para tratar la anorexia. Algunas veces, la persona puede aumentar de peso:
Incrementando la actividad social.
Disminuyendo la cantidad de actividad físi-ca.
Usando horarios para comer.
Muchos pacientes comienzan con una es-tancia en el hospital y siguen el control con un programa de tratamiento diario.
Se puede necesitar una hospitalización más prolongada si:
La persona ha perdido mucho peso, como estar por debajo del 70% de su peso corporal ideal para su edad y estatura. Para la desnutrición grave y potencial-mente mortal, la persona puede reque-rir alimentación intravenosa o una son-da de alimentación.
La pérdida de peso continúa a pesar del tratamiento.
Se presentan complicaciones médicas, como problemas de frecuencia cardía-ca, confusión o niveles bajos de pota-
sio.
La persona sufre una depresión grave o piensa cometer suicidio.
Los profesionales de la salud que por lo general están involucrados en estos programas incluyen:
Enfermeros profesionales.
Médicos.
Nutricionistas.
Psicólogos y psiquiatras.
El tratamiento a menudo es muy arduo y requiere un trabajo intenso por parte de los pa-cientes y sus familias. Es posible que se ensayen muchas terapias hasta que el paciente logre ven-cer este trastorno.
Se utilizan diferentes tipos de psicoterapia para tratar a las personas con anorexia:
La terapia individual cognitiva conductista, la terapia de grupo y la terapia de fa-milia han sido todas efectivas.
El objetivo de la terapia es cambiar los
ANOREXIA NERVIOSA (IV) (TRATAMIENTO Y PRONÓSTICO)
11
pensamientos o comportamiento de un paciente con el fin de estimularlo a co-mer de un modo más sano. Esta clase de terapia es más útil para tratar a los pacientes más jóvenes que no hayan tenido anorexia durante mucho tiempo.
Si el paciente es joven, la terapia puede involucrar a la familia entera. La familia es vista como parte de la solución, en lugar de ser la causa del trastorno ali-mentario.
Los grupos de apoyo también pueden ser parte del tratamiento. En estos grupos, los pacientes y las familias se reúnen y comparten lo que les ha pasado.
Los medicamentos, como antidepresivos, antipsicóticos y estabilizadores del estado de áni-mo, pueden ayudar a algunos pacientes anoréxi-cos cuando se administran como parte de un pro-grama de tratamiento completo.
Estos medicamentos pueden ayudar a tra-tar la depresión o la ansiedad.
PRONOSTICO:
La anorexia nerviosa es una afección médi-ca grave que puede ser mortal. Puede llevar a la muerte a un 10% de los casos. Los programas de tratamiento con trayectoria pueden ayudar a las personas afectadas a regresar a un peso normal, pero es común que la enfermedad reaparezca.
Las mujeres que desarrollan este trastorno alimentario a temprana edad tiene mayor probabili-dad de recuperación completa. Sin embargo, la mayoría de las personas con esta afección seguirá prefiriendo estar en un peso corporal bajo y estar muy concentrados en los alimentos y las calorías.
El manejo del peso puede ser difícil y es
posible que se requiera un tratamiento a largo pla-zo para permanecer en un peso saludable.
Las posibles COMPLICACIONES
pueden abarcar:
Debilitamiento óseo.
Disminución de los glóbulos blancos que lleva al aumento del riesgo de infección
Niveles bajos de potasio en la sangre, lo cual puede causar ritmos cardíacos pe-ligrosos.
Deshidratación grave.
Convulsiones debido a la pérdida de líquido por la diarrea o el vómito repetitivos.
Caries dental.
Hable con el médico si un ser querido está:
Demasiado preocupado con el peso.
Haciendo demasiado ejercicio.
Restringiendo el alimento que come.
Con muy bajo peso.
Conseguir ayuda médica oportuna antes puede reducir la gravedad de un trastorno alimen-tario.
12
O pasado día 6 de decembro, un bo número de
muradanos residentes en USA tivemos ocasión
de recibir, saudar, e departir unhas horas coa no-
sa alcaldesa Caridad González Cerviño. Aínda
que previamente se sabía que a súa visita a NY
ia ser de carácter privado, moitos foron os mura-
danos que a través das redes sociais intercam-
biaron mensaxes nos que pedían que alguén se
encargase de organizar un acto de benvida e
confraternización, pois ia a ser a primeira vez que
un alcalde muradano visitaba EE.UU., e pese o
privado da visita, por encima da persoa está o
cargo.
O membro do comité da glosa de Casa Galicia, o
lourean Tono Beiro, Ramón Rodríguez e o mem-
bro da directiva Manolo Mayo xunto coa secreta-
ria Noelia Siaba, foron os encargados de organi-
zalo todo e non defraudaron a ninguén. A Casa
Galicia luciu ese día as súas mellores galas para
recibir a nosa alcaldesa.
Os actos deron comezo ás 19,30h, con unha re-
cepción na que Caridad saudou a todos e cada
un dos presentes, alegrándose de ver os seus
veciños e amigos. Logo dunha cea de irmandade,
que foi elaborada polos cociñeiros da Casa Gali-
cia, chegou o momento dos discursos.
O primeiro en intervir foi o vocal-directivo Manolo
Mayo seguido de Tono Beiro e o presidente da
institución Don Marcos Roel, quen dixo que:
"Casa Galicia ten hoxe a honra de deixar de ser
por un día Casa Galicia para converterse na casa
de Muros", e manifestando a ledicia de que os
muradáns recibiran por primeira vez a súa alcal-
desa, e facendo votos para que a visita volva a
repetirse.
O alcalde da cidade veciña de Newark, o honora-
ble Luis Quintana ofreceu de man do seu repre-
sentante no acto, Manuel Lago Romero, a Dona
Caridad González unha proclamación de amizade
e recoñecemento entre esa cidade do estado de
New Jersey e o Concello de Muros.
A Alcaldesa na súa intervención agradeceu o re-
cibimento dando as grazas e considerando unha
honra o poder estar rodeada polos seus veciños e
UNHA VISITA ESPERADA
13
veciñas na diáspora, repartindo palabras de aga-
rimo para os alí presentes e para toda a diáspora
muradana. Tamén se refireu á raiña da Casa Ga-
licia, a muradana Cyndy Rodríguez, a quen felici-
tou pola súa traxectoria. Logo, a alcaldesa mura-
dana e a Casa Galicia intercambiaron regalos
facendo votos para que esta xuntanza volvera a
repetirse, e entre discursos e bos desexos, tam-
pouco se desperdiciou a oportunidade de presen-
tarlle a Dona Caridad de mans de Jorge Lago de
Pexejo e Manolo de Lajo unha copia impresa da
revista dixital The Muros Times como a primeira
do seu xénero na historia do noso pobo, xa que
une a Muros coa súa xente na diáspora.
Como fin de festa o Grupo de Gaitas Nosa Terra
e Danzas Lembranzas Galegas da Casa Galicia
deleitou a todos os presentes co seu mellor facer,
interpretando pezas da Terra, que levantaron os
aplausos de todos.
A noite proseguiu amenizada por música bailable
onde todos os presentes aproveitamos a oportu-
nidade de abrazar vellos amigos, crear novas
amizades e seguir celebrando o xuntanza ata
altas horas da madrugada. Só queda dicir que
Muros na diáspora soubo unha vez máis eviden-
ciar que onde pisamos deixamos marca.
14
ENTREVISTA Entrevista a José F. Maio.
p/Jorge Lago de Pexejo
O entrevistado de hoxe é José F. Maio, outro
produto máis da dispersión muradana. Sen
nacer en Muros é e quere ser muradano e es-
pecialmente da Abelleira o seu pobo por parte
maternae paterna.
J.L._José, cóntanos algo dos teus antepasa-
dos e como foron parar ao principado.
José.- Pos a historia ven de lonxe. Aló po
los finales do século XIX, meu bisavó por
parte de miña nai, Antonio de Chinote que
era de Bornalle, da casa de Xan Pequeno ,
emigrou a Arxentina, alá casou con unha
asturiana, tiveron catro fillas pero a sua
dona enfermou de tuberculosis, así que
voltaron a España , alá polo ano 8 do sécu-
lo XX , estiveron en Asturias , aquí quedou
unha das fillas na casa con dous tios sol-
teiros irmáns de miña bisavoa. O resto da
familia ficou na Pontenova. Alí morreu a
asturiana, e sua filla mais nova, Angelina
(miña avoa) casou co seu curmán Antonio
a que tamén chamaron Chinote. Miña nai é
a segunda filla deste matrimonio. Cando
terminou a guerra civil, aquela irmán de
miña avoa que quedara en Asturias na casa
dos tios , ven a Abelleria coa intención
traer de volta unha sobriña con ela , asi foy
como miña nai ven a Asturias.
J.L_ Nacido en Asturias, ¿Que che fixo volver
a vista cara a Galicia ou polo menos á terra
dos teus antepasados, foi a unha temperá ida-
de, ou posteriormente cando xa eras cons-
ciente de onde procedías?
José._ Pois… penso que nunca deixei de
voltar a vista cara a Galicia, nacín unha no-
tie do Samain mirando cara alá e asi sigo. E
doado de entender. A tía que trouxo a mi-
ña nai a Asturias chamábanlle Macelina la
gallega; miña nai que en Abelleira e Maruja
de Chinote e aquí Maruja la gallega, tardou
en voltar a primeira vez uns 8 anos pero
nunha de aquelas voltas coñeceu a meu
pai que era do Vilar, da casa da Nea, foi ma-
rino mercante… asi que a nosa familia non era
coma as familias dos nosos veciños… nin-
guen tiña seu pai no mar, nos tiñamos un rit-
mo diferente recordábase cando era o Carmen
de Abelleira , cando era San Esteban.. vamos
que Asturias chegaba hasta a porta da casa,
dentro había moito de Galicia. Por outra parte
había moito contacto cos familiares, que visto
o visto todos estaban en Galicia.
Pero a primeira vez que fun consciente de que
Abelleira, Galicia existía foi cando tiven 4 años
e medio que fun alá por primeira vez e curiosa-
mente teño recordos e non poucos..
J.L.- Pois cóntanos algo das túas andanzas xuve-
nís alá pola Abelleira.
José._ Pois non creas, a cousa e complicada
porque estariamos a falar toda unha tarde do
tema. Como dixen fun a Abelleria, a primerira
vez con catro anos, as siguentes fun en anos
alternos, pero asi que tiven nove o dez, pasa-
ba alí todo o verán, pero todo e desde os
primeiros de xuno ata os derradeiros de se-
tembro, asi que estaba nos primeiros anos de
Bachiller, si cadraba xa non esperaba por mi-
ña nai ou por meu irman, xa iba eu diante,
ibanme a buscar a Santiago ou xa collía o cas-
15
tromil e para casa de Chinote. Asi vivín e cre-
cín , en parte en Abelleira, fixen o que facian
todos os rapaces de aquela, pero titiña a sorte
que mentras que eles tiñan que axudar na ca-
sa, eu tiña o tempo libre…Disfrutei como nin-
guén da praia de Mondelo, estiven a mollo ho-
ras e horas, fun a pescar con uns e con outros,
sobre todo con meu curman Tajes, fun a leña,
a roubar peras do Couto, jejeje, as festas non
quedaba unha, alá ibamos todos , andando, na
furgoneta de meu tio Tucho, na ranchera aque-
la que tiña Rañoa, como cadrara…Una vez fo-
mos a Madalena de Louro e fomos a praia de
San Francisco pola manán, formos mozos e
mozas, os dias anteriores foran a pescar e as
mozas encargáronse de amañalo e cocelo,
cando chegou a hora de xantar fixeramos dos
grupos mozos e mozas, e repatiron o menú:
entre outras cousas cada un o seu lombrigan-
te.. había madileños por alí mirando que no
creían o que vían…e pregutaron de donde ato-
paramos aquello. – no mare, señore, no mare..
J.L._ E a tua vida en Asturias lla dedicaches á
vida profesional, mestre por 37 anos.
José._ Pois así foi, Fun un mestre vocacional,
disfrutei, loitei, botei fume algunha que otra
vez e traballei como penso que debía facer.
Estiven en una aldeiña de Villaviciosa , a terra
da sidra, no pobo donde eu nacín, nunha esco-
liña donde estudiei de pequeño, en Cuidillero,
un pobo mariñeiro e tambien en Xixón, done
estiven por moitísmo tempo. Participei en
proxetos innovadores en educación, e durante
moito tempo traballei en relación coa Educa-
ción Especial. Finei a miña vida docente no
Colegio “Asturias” (jejeje) no que tamén fun
xefe de estudios por 12 anos. Gardo centos de
recordos entrañables. Agora esta etapa ce-
rrouse….
JL._ Unha etapa que se pechou, pero abríronse
outras non cabe dúbida.
José._ Supoñíase que se abría unha etapa de
lecer, con moito tempo libre pero que non é
asi… a min o tempo non me dá para nada. Non
digo que non se faghan as cousas mas amodi-
ño pero… un dos obxetivos prioritaros habia
de ser ter tempo pra ir a Abelleira canto qui-
xera, pois estamos nas mesma. A verdá e que
sempre dediquei o tempo que podía a cultura
tradicional e a investigación folclorica , bailei
de novo en grupos de baile, fundarmos un que
se chamaba “La Traina” pero no ano 2000 fun-
douse en Xixón unha compañía de teatro astu-
riano chamada “Rosario Trabanco” en un mo-
mento determinado enroleime con eles e for-
mo parte la plantilla estable de actores, lévase
repertorio con moitas obras, fanse moitas aca-
tuacións e eso rouba moitísimo tempo, disfrú-
tase, pásalo moi ben, vaise a moitos sitios, co-
noces xente… Pero claro tocar e ir a procesión
non o fai máis que o ghaiteriro….
J.L._ Folclorista e actor. Dinos algo sobre qué tipo
de teatro fas.
José._ Pois a miña etapa folcloreira conmezou
alá canto tiña dezasete ou dezaoito anos, des-
pois de un pequeno parón retomeino alá polos
trinta e dirixín un grupo que fundáramos no
pobo donde nacín eu, donde vive miña nai e
donde naceu a miña bisavoa asturiana. O gru-
po chamouse “La Traina” facía referencia a
unha festa de cando se pescaban salmons no
río Nalón con redes de traiña…daquella inves-
16
tigamos moito en bailes e cantos da zona cen-
tro e occidental de Asturias, coñecín a moitos
informantes que hoxe xa son historia. En al-
gúns lugares da zona entre os ríos Nalón e Na-
via están asentados “os vaqueiros”, xentes
con peculiaridades diferentes a o resto dos as-
turianos e que teñen apellidos característicos
entre eles “Mayo” e teño que recoñecer que
alghunha vez deron por certo que tiña orixen
vaqueio que non fixen nada por aclaralo,
(Sempre penso que os nosos “Mayo” debe de
ser “Maio”)…
O teatro foi posterior. No ano 2000 fundouse
en Xixón unha compañía que levou o nome de
unha actriz de moitísimo recoñecemeto en As-
turias, Rosario Trabanco. Ela levou o teatro
asturiano durante toda a posguerra a todos os
rincons de Asturias. Como fixo ela nós tamén
facemos as representación en asturiano. Eu
formo parte do elenco estable da compañía,
temos repertorio e decir que non levamos unha
obra e xa está, nos levamos un varias obras
largas (90 mintutos) xeneralmente tres, dispois
levamos outras sete ou oito de 50 ou 60 mintu-
tos e dispois unha chea de sainetes (Obras
cortiñas de 10 a 20 minutos mais ou menos)
J.L._ Ti e máis eu somos case da mesma idade e
en certo modo vexo en ti a mesma metamorfose
que eu estou a experimentar: Cada vez volvémo-
nos máis muradáns. no meu caso será porque a
distancia é máis tanxible, no teu, donde a distan-
cia no é de moita relevancia, vexo que cada vez
estás máis involucrado nas páxinas e grupos que
teñen que ver con Muros. ¿A que cres que se de-
be tal transformación, son os medios que son pro-
picios ou ti pódelo explicar de outra maneira?
José._Si por nacer e vivir a maior parte da vida
en Asturias se fora asturiano eu seríao, pero
non é así. Miña nai , é da Abelleira de Maruja
de Chinote, en Asturias e Maruja la Gallega,
polo tanto nos somos e seremos sempre re-
coñecidos como galegos, somos galegos. Un-
ha das cousas que ten Asturias , ti eres o que
sexas, nin impone nin obliga. Certo e que esta-
mos feitos de unha pasta diferente os asturia-
nos , eles donde vaian, levan a su terra con
eles, xa faghan xuntaza dos ou douscentos , ali
está Astuiras. Nos inda que sexamos douscen-
tos mil habemos de estar todos mirando a Gali-
za, como os musulmanes a Meca.
Non digo que no teña influencias asturianas…
una d’ellas , eso de llevar o terruño contigo foi
algo que intentamos no posible…Pola ventana
do vertedeiro na casa de miña nai en Asturias
vese un cabeceiro pequeno de pedra que trou-
xemos dalá, pola nosa casa temos pinturas,
obxetos unha chea de cousas de Galicia… non
da resultado , Galicia non está aquí..
Eu síntome de Abelleria, por lo que vivín allí,
por ser unha etapa de vida que todo son des-
cubrimentos e coñecer cousas , polo querido
que me sentín pola miña familia e por toda a
xente que a fin de contas…uns por familia e
otruos por cercanía…eu estaba alí no ceo.
O certo e que chegas a un momento da vida
que tes mais tempo ou polo menos non vas tan
apurado, os fillos xa creceron, tes mais traqui-
lidade e tes tempo a revivir e recordar—e como
sempre a vista volta a Galicia.
As novas tecnoloxias supoñen unha vía para
canalizar os sentimentos dos que estamos fo-
ra. Descubrir páxinas que teñen que ver con
Muros foi un gran momento, Atoparme con” I
love Muros”, que foi a primeira , supuxo un
acercamento total, entérome do que acontece ,
leo opinións e información sobre cousas moi
interesantes actuales ou históricas , descubro
persosas con moitisimos coñecimentos e que
teñen moito que decir e deles aprendo, tamén
supón o reencontro con xente que facia tempo
que no veía.
Ah! que xa me quedaba de lado, dis ti: “segues
17
sendo galego e muradán dun xeito que non dei-
xa de admirarme.” Non é cousa de admirar ,
pode admirarse o esforzo , o valor …. En min
non hai nada de eso, só necesidade de sentir
que fun, son e serei da terra dos meus pais.
J.L._ Qúedome co presentimento de que teriamos
que ter falado un pouco máis extensamente do teu
labor teatral, da túa paixón, pero alégrame ter diva-
gado e coñecer máis facetas túas.
Todo a entrevista transcorreu dun xeito espontá-
neo e máis que entrevista foi unha amena conver-
sación cun Muradano con maiúsculas,
un muradano ao que inevitablemente lle zumega o
asturianismo en cada palabra e expresión, pero
que ao final reclama un legado do que non se quer
desprender.
Volvendo a o teatro e xa para ir concluindo. Vos
facedes representacións o largo e ancho de Astu-
rias e tamén fora dela. Gustaríache se fose posible
que o teu elenco actuara algún día en Muros?
José._ Para min foi unha delicia ter esta con-
versa, estouche moi agradecido a ti e a todos
os que facedes que nos sintamos mais preto de
Muros, ben sexa por medio da revista ou por
medio do Facebook etc. Non se imaxinan os
que están dentro o que agradecemos os que
estamos fora este esforzo que facedes
Pois si, facemos representacións por toda As-
turias, en ocasións saimos fora, a centros astu-
rianos ou similares, estivemos pola zona do
Mediterraneo , León, Valladolid, Madrid. En Ga-
licia estivemos duas ou tres veces en Cervo
(Lugo). En unha ocasión estivemos a piques de
viaxar a Chile e Arxentina pero d’aquela foise
todo o garete co tema da gripe A
Si temos en conta que o teatro e a miña paixón
e que Muros é o telón de fondo na miña vida tal
como se ve dende a praia de Mondelo, actuar
en Muros sería …un soño, e non sei si toda a
compañía con unha obra larga, ou catro ou cin-
co actores con varias obras mais pequeñas,
penso que pódese facer sen dúbida.
J.L._ Ben, pois xa finalizando e como de costume, che deixo o cuestionario de Bernard Pivot onde aínda ningún entrevistado deu a mesma resposta, polo tanto e como diría o propio Pivot: Vive La Différence! E pola miña parte, apertas e vémonos en Muros.
1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita?
José._ Amizade 2. J.L._ Cál é a menos favorita?
José._ Medo 3. J.L._ Qué te emociona?
José._ Moitas cousas. As veces un sorriso, un-ha ollada, un paisaxe, un texto… 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta?
José._ Moitas músicas, escoitar falar con seseo
e gheada cando non o esperas 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas?
José._ Escoitar a xente berrar ou chorar 6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?
José._ O que máis repito e: Coñoooo!!!! 7. J.L._ Qué profesión ademáis da que exerces che gustaría facer?
José._ O mundo da radio pareceme moi máxico e interesante 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer?
José._ Calquera que teña relación direta coa morte 9. J.L._ Se o ceo existe, Qué te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celes-tiais?
José._ Tes unha morea deles esperándote
José._ Graciñas , uha aperta e verémonos, si é
en Muros millor
18
A beira do camiño que conduce o adro da igrexa
do Convento de Louro, hai un grupo de cipreses,
que chaman a atención polo seu porte. Son cin-
co, e ainda que parecen moi comúns, pertencen
a unha variedade coñecida por Ciprés de Monte-
rrey, que parece que foi introducida en Galicia
polos frades franciscanos que evanxelizaron as
terras de California.
Nun traballo publicado pola obra Social de Caixa
Madrid, acerca dos árbores madrileños, cítase
exclusivamente como exemplo, os cipreses de
Louro. Algo deben ter os nosos cipreses, cando
dende tan lonxe se poñen como exemplo. Ahí
vai a referencia que os nosos cipreses fan os
madrileños:
EL CIPRÉS DE MONTERREY
Cupressus macrocarpa
Este árbol puede medir unos 25 a 30 m de altura
en su lugar de origen, pero fuera de su país pue-
de alcanzar los 37 m. El sistema radical es po-
tente. Tiene corte-
za delgada muy
agrietada con pla-
cas de color pardo
grisáceo que se
desprende en fi-
bras longitudina-
les. El tronco es
grueso, está en-
sanchado en la
base y, a veces,
dividido en dos a
partir de cierta al-
tura. La copa es piramidal, abierta, muy ramosa
y densa. La ramificación es ascendente, forman-
do un ángulo de 45° con el tronco. Las ramas
son largas, rugosas y de color marrón purpúreo,
y las ramillas son bastante gruesas, cilíndricas o
subtetrágonas y del mismo color, aunque algo
más claro.
Las hojas son escamiformes, bastante gruesas,
de ápice obtuso no punzante y color verde oscu-
ro. En las ramillas jóvenes suelen aparecer hojas
aciculares de primera edad durante bastante
tiempo. Al frotar las hojas desprenden olor a li-
món o mandarina. Las flores masculinas son
amarillas y las femeninas verdosas, agrupándo-
se en inflorescencias pequeñas sobre el ápice
de los brotes, desde la primavera hasta princi-
pios de verano. Las piñas son globosas, de 25 a
35 mm de diámetro, presentan color marrón roji-
zo y grisáceo a la madurez y están ormadas por
8 a 12 escamas provistas de salientes cortos y
obtusos. Pueden permanecer cerrados en el ár-
bol durante varios años, abriéndose con fuertes
calores o si ocurre algún incendio. Contienen
numerosas semillas, hasta 20 por escama, de 5
OS CIPRESES DO CONVENTO DE LOURO
19
a 6 mm de longitud, con alas estrechas y diminu-
tas ampollas de resina. Un kilo puede contener
alrededor de 140.000 semillas. La maduración es
bienal. El área natural está reducida a localidades
de la bahía de Monterrey en California. Fue des-
cubierto por Lambert en 1838, quien envió semi-
llas en 1839 a Gran Bretaña, desde donde se in-
trodujo al resto de Europa. Se dice que fue intro-
ducido por primera vez en España por Carlos
Adán de Yarza en Lequeitio (Guipúzcoa), a media-
dos del siglo XIX. Existen unos ejemplares de
enorme tamaño en los aledaños del Convento de
San Francisco en la localidad de Louro (Parroquia
de Muros en La Coruña), lo que hace suponer que
también los franciscanos introdujeron esta espe-
cie.
No tolera grandes fríos, pues las heladas inverna-
les le perjudican grandemente. Vive en cualquier
tipo de suelo y
aunque prefie-
re la humedad,
soporta cierta
sequía. Se
desarrolla
muy bien en
las proximida-
des de los lito-
rales, ya que
es capaz de
soportar vien-
tos marinos.
Tiene creci-
miento muy
rápido, de más de 1 m por año en condiciones fa-
vorables. Generalmente puede alcanzar los 200
años de edad. La madera es pesada, fuerte, dura,
duradera y aromática, pero con poco aprovecha-
miento comercial. Es muy empleado como árbol
ornamental, para formar setos y barreras corta-
vientos y presenta diversas variedades de jardine-
ría. Se multiplica por semillas, injertos y estaqui-
llas. El nombre específico macrocarpa, proviene
de la unión de macrós, grande, y karpós fruto. Alu-
de a que entre los cipreses americanos es el que
tiene cono de mayor tamaño, pues el género tiene
especies de conos más grandes fuera de América.
El nombre común hace referencia a su lugar de
origen.
Es frecuente encontrar ejemplares de medianas
dimensiones o en forma de seto en las áreas ver-
des. También se puede observar con frecuencia la
forma de ramillas amarillas, denominada Cupres-
sus macrocarpa lambertiana aurea o ciprés lam-
bertiana
20
p/ Marisé Luces Tajes
Características de los perfiles psicosociales de los principales participantes en el acoso: LOS ACOSADORES : Disponen de más poder que sus víctimas, ya sea por tamaño, fuerza física, status en el grupo, etc… y usan su poder para dominar. Presentan mayor dureza emocional, desprecio por los demás, insensibilidad, etc…, pero desta-can por ser extrovertidos. Baja tolerancia a la frustración.. Por lo general, su agresividad puede alcanzar también a profesores, padres, hermanos… Algunos psicólogos señalan que estos chic@s tiene una buena cognición social para manipular a los otros y ocasionar sufrimiento de una manera sutil, evitando ser descubiertos. Al tratar con el acosador se le debe plantear que piense: Si descubres que tu personalidad es impul-siva, que te cuesta controlarte, seguir las reglas y respetar la autoridad, que te frustras con facilidad y te cuesta ponerte en el lugar del otro…
NECESITAS HACER REFORMAS EN TU VIDA Y APRENDER A NO UTILIZAR LA VIOLENCIA COMO FORMA DE RELACIONARTE. Tus com-pañer@s, la gente de tu entorno admira a las per-sonas que hacen frente a la violencia. A los que actúan con desprecio hacia los otros, se les teme pero no se les respeta ni se les quiere. ¡ SÉ VA-LIENTE, PIDE AYUDA ¡
LAS VÍCTIMAS: Se identifican dos tipos de víctimas: pasivas y provocadoras. Las víctimas pasivas suelen ser niñ@s insegu-ros, personas sensibles, retraídos , con una baja estima y, comúnmente, pobres en habilidades sociales. Es por ello que todo su entorno debe fomentar en ellas un autoconcepto adecuado, de esa manera se estaría aumentando un factor de protección que dificulta la victimización. Víctimas provocadoras. Niños/as, chicos/as beligerantes, descontroladas conductual y emo-cionalmente, irritables, hostiles, con bajo rendi-miento académico. Generalmente provocan al agresor. Son los que se encuentran más insegu-ros en clase, siendo un grupo de alto riesgo.
Mientras que las víctimas pasivas no provo-can y no responden, éstas sí responden a la inti-midación. ¡¡ CUALQUIERA PUEDE SER ACOSADO, EXPRESA TUS SENTIMIENTOS CON LAS PER-SONAS QUE TE QUIEREN . ESO TE AYUDARÁ ¡! OBSERVADORES: Los agresores ejercen sobre ellos una gran influencia, lo que les lleva a no prestar ayuda a las víctimas. En el maltrato entre iguales se produce un contagio que inhibe la ayuda, puede fomentar la participación en la intimidación por parte de otros compañeros/as que conocen el problema. A ve-ces es el miedo a ser víctimas y sufrir agresiones lo que impide que compañeros/as que sienten que deberían hacer algo, no lo hagan.
EDUCACIÓN Y CONVIVENCIA,
EL ACOSO O BULLYING (II)
21
¡ EL MALTRATO SE ALIMENTA CON EL SI-
LENCIO, NO TE QUEDES CALLADO ¡
Experimenta las emociones de los demás co-mo tuyas. ADULTOS: Generalmente desconocen que se están produciendo situaciones de acoso en su entorno. El 50,6% de los padres no saben que sus hijos/as son víctimas o acosadores. Cuando los casos se conocen, las agresiones suelen estar en nive-les de mayor riesgo e intensidad para la víctima. ¿ Cómo descubrir si su hijo/a está siendo acosado/a? En muchas ocasiones la vergüenza y el miedo impiden que los chicos/as hablen de ello con su familia. Si su hijo/a les cuenta lo que les está pa-sando felicítenlo. ¡ tiene mucho valor ¡ Señales de alarma Si le faltan o están rotos libros, su ropa o cual-quier otra cosa que le pertenezca. Si padece cambios de humor. Parece triste, deprimido. Si tiene pocos/ningún amigo en su tiempo libre. Si parece nervioso, irritado. Si tiene problemas para dormir o pesadillas. Si no quiere ir a clase y busca excusas. Si pierde el interés por los estudios y baja su
rendimiento escolar. Todos o alguno de estos síntomas hay que tener-los en cuenta, pero sin olvidar que pueden deber-se a otras causas. Factores de protección y riesgo ante el acoso escolar El contexto familiar tiene una im-portancia fundamental para el aprendizaje de las formas de relación interpersonal. La estructura y dinámica familiar, los estilos edu-cativos de padres y madres, las relaciones con
hermanos, etc… pueden convertirse tanto en fac-tores protectores como en factores de riesgo en la relación de sus hijos con los iguales; para que se conviertan en agresores o víctimas. El comportamiento de los padres con sus hijos y su estado emocional, son elementos importantes
en la aparición de conductas violentas. El afecto y la dedicación al niño por parte de sus padres o de la persona que lo tenga a su cargo le protege, el caso contrario puede ser un factor de riesgo. El grado de permisividad de los padres ante la conducta agresiva del niño (desde la primera infancia), marcarán actitudes futuras. Un compor-tamiento demasiado permisivo de los adultos pue-de llevarle a no conseguir unos aprendizajes co-rrectos. Necesidad de marcarle límites al niño/a, enseñán-dole cuando sus conductas se vuelven agresivas con los demás. Otros factores que pueden influir son. Supervisar las actividades de los chicos/as fuera del colegio o instituto, qué hacen, con quién van…( especialmente en la adolescencia ). Las relaciones entre los adultos de la familia, ( dis-cusiones, conflictos ). Nunca delante de los niños. El uso de los hijos como aliados en las discusio-nes de pareja. Control en el uso y tiempo de la televisión, orde-nador, etc… Debemos de tener en cuenta que una gran parte de los chicos/as de Secundaria creen que la intervención de los adultos es inútil o que empeo-ra las cosas. ¡¡ No les dé la razón ¡! ¡¡ Ocupe su lugar como padre/madre ¡!
( Continuará en el próximo número )
22
A escola municipal de música de Carnota fúnda-
se no ano 1994, froito de interés e empeño da
poboación de que os veciños de Carnota en xe-
ral, e os nenos en particular, poidesen acceder á
aprendizaxe musical; posto que ó ser un conce-
llo pequeno e periférico, non había cerca ningún
lugar onde se puidera cursar este tipo de forma-
ción. Iniciouse naquel momento con menos de
30 alumnos e con 3 mestres.
O que comezou dun xeito tímido foi crecendo
anualmente tanto en alumnos como en profeso-
rado e especialidades musicais, atendendo ás
demandas dos alumnos, sempre que foi posible,
acadando no presente curso 2013/2014 o núme-
ro máximo de especialidades e alumnado. Neste
curso contouse con 113 alumnos atendidos por
5 mestres:
Mestre de linguaxe musical e piano: Alianza
Uhía
Mestre de Inicación musical, canto, orquestra
Orff e coro infantil; Ana Blanco
Mestre de guitarra, baixo, combos e harmo-
nía; Castor Montes
Mestre de percusión e batería, combos e
música moderna; Carlos González.
Mestre de gaita, percusión tradicional, vento
madeira e coral polifónica; Ramón Do-
mínguez.
Debido á demanda, a Escola Municipal de Músi-
ca de Carnota sempre contou co apoio dos polí-
ticos locais, pero contou tamén con poucos re-
cursos económicos materiais e de infraestructu-
ras. Digamos que se foi adaptando ós recursos
cos que se contaba.
2.- O ENSINO NA ESCOLA MUNICIPAL DE
MÚSICA DE CARNOTA
Os contidos que se imparten, son reglados e a
maioría dos alumnos que cursan os 6 cursos
que ofertamos de linguaxe musical, acceden ós
conservatorios de Noia ou Santiago para seguir
cursando o grado medio de música.
Todo isto é posible grazas ó empeño e ilusión de
mestres, pais/nais e alumnado, que con moi
poucos recursos lógrase unha labor educativa
de calidade ó nivel que esixe a lei de educación
(clases de linguaxe musical, 2 horas semanais;
clases individuais de instrumento de ¾ hora á
semana; agrupacións instrumentais; coral; har-
monía; etc).
Impártense as seguintes especialidades: Piano,
acordeón, saxofón, clarinete, frauta traveseira,
frauta de pico, gaita, pandeireta, música tradicio-
nal, harmonía, guitarra, baixo eléctrico, guitarra
eléctrica, batería, congas, linguaxe musical, mú-
sica activa, iniciación e canto.
3.- OUTRAS ACTIVIDADES
Para dar continuidade ó bo traballo realizado nos
últimos anos; e como incentivo para os alumnos,
a directora e o equipo de mestres, amosaron os
resultados acadados a outras escolas de músi-
ca, a través de intercambios e encontros, que
serviron á Escola de Carnota para coñecer ou-
tras experiencias e abrirse a novos estímulos e
vivencias, animando así ós alumnos a seguir
esforzándose, a millorar e a ser conscientes das
A HISTORIA DA ESCOLA MUNICIPAL DE
MÚSICA (ESMU)
23
súas opcións e posibilidades no ámbito musical.
No curso 2008-2009, a Escola Municipal de Músi-
ca de Carnota, foi invitada a participar no I EN-
CONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA,
que se celebrou o 9 de maio, no concello de
Rois.. No curso 2009-2010 xa foi a propia Escola
de Carnota a anfitriona e organizadora do II EN-
CONTRO GALEGO DE ESCOLAS DE MÚSICA.
E así, foi invitada a todos estes Encontros cele-
brados en Galicia, dado os excelentes resultados.
Estes actos pretenden por en contacto as diver-
sas correntes e asignaturas musicais que se tra-
ballan en tódolos centros docentes da nosa co-
munidade.
Ö longo do curso, a escola organiza e oferta para
todo o público, distintas Master Class, como foi a
excepional de acordeón, da man de Manolo de
Fornís (coñecido acordeonista en Galicia) ou a de
guitarra moderna da man do guitarrista de jazz
Castor Montes. Tamén se celebran 2 festivais
anuais, onde os alumnos, rapaces e maiores, lles
presentan a todo o pobo o aprendido no curso. E
durante o ano, a ESMU leva a súa música polos
distintos centros educativos do Concello, sen olvi-
darse da gardería municipal ou o Centro de día
de maiores. E non podemos evitar falar da crea-
ción dunha coral polifónica de adultos, onde se
puxo ó fronte o mestre de gaita e percusión tradi-
cional, cunha excelente batuta.
4.- RECURSOS MATERIAIS
Falando de recursos materiais, foise adquirindo
un piano vertical (había dous elécticos nun princi-
pio), un acordeón, renovouse o material preciso
para formar os combos (micros, soportes, amplifi-
cadores), unha nova batería, gracias á aporta-
cións das cuotas dos alumnos e de pequenas
subvencións. Aínda así, os nosos medios son moi
escasos, contamos cun baixo eléctrico, unha gui-
tarra eléctrica, unha gaita, unha guitarra españo-
la, un piano eléctrico, un teclado, unha pequena
mesa de mezclas, un bombo tradicional, instru-
mentos Orff (xilófonos, metalófonos, carillóns, etc)
unha batería e varias panderetas. O presuposto
non dá para máis.
O local no que estivo a escola a maior parte da
súa vida era un local moi pequeno, con humida-
des e desperfectos tanto no interior coma no ex-
terior, ventanas vellas polas que entra frío e chu-
via, etc, etc. Tal é o seu estado que entre o Con-
cello e a Consellería de Cultura tomouse a deter-
minación de demolelo e construir un novo. Logo
trasladouse a unha casa antiga, de pedra, remo-
delada e acondicionada, pero que tampouco
reunía as condicións axeitadas para ser escola; e
dende hai dous anos, a escola está sita no Pindo,
no edificio colindante ao CEIP desta localidade,
cedido pola Xunta de Galicia, ata que a ESMU
teña edificio propio.
5.- PREVISIÓNS DE FUTURO
A pesar do contexto de crise que estamos vivin-
do, e que no Concello de Carnota aínda é máis
acentuada, a ESMU sobrevive e segue co seu
proxecto adiante.
Goza dunha moi boa saúde, traballando con
máis de cen alumnos, e tendo actividade lectiva
todas as tardes, de luns a venres, dende as catro
da tarde ata as dez da noite.
Segue sendo o buque insigne da cultura en Car-
nota e das escolas de música municipais de toda
a comarca.
Mestres, alumnos adultos, nenos, nenas e pais/
nais forman dende hai moitos anos unha ben uni-
da comunidade, e como eles soen presumir, unha
gran familia.
24
AS FERAS
p/ Marcelino García Lariño
Preto da miña casa hai un recheo feito na
ribeira no que montan as súas carpas os circos.
Un día viñera un que traía moitos animais de catro
patas, pois de dúas xa abondaban os que temos
na poboación, e, aínda que non acudín á función,
soñei, mirade vós que cousas, coas animarías
aquelas.
Pero foi un soño tan raro, tan especial, tan
non sei como, que quedei sorprendido deste –algo
hai que chamarlle– disparatado soño.
Eu estaba gabexando nun alpendre que
temos de fronte a cociña da casa. Comigo atopá-
base “Óliver”, o gato que nunca nos abandona, e
de súpeto, deu un brinco que, en menos dun
amén, desapareceume da vista nunha lostregante
e espaventada fuxida. Cando me revirei co gallo
de decatarme a que se debía a súpeta estarrece-
dora fuga do gatuno, doume de buzos cun furibun-
do e enorme león coas fauces tan abertas, nas
que lucían
uns den-
tes tan
grandes e
afiados,
que xa
coidei que
me engu-
lía. Mal
como puiden, tentei pecha-la porta, e vin detrás
dela un mango dun sacho. Nun arrebato de terror
collino e arremetín con el contra o monstro sal-
vaxe guindando paus a destro e sinistro. O arre-
piante león, en vez de vir cara a min e atacarme,
comezou a ruxir e a recuar, a retroceder acovar-
dado segundo eu avanzaba co cadolo na man, ata
que, atemorizado fuxiu.
Nesto espertei. Pero non espertei de todo,
porque din media volta na cama e, como o león
non me vencera a min senón eu a el, volvín a que-
dar moi satisfeito e profundamente durmido. E
tamén volvín a soñar un soño consecuente e con-
tinuación do anterior.
Soñei que me atopaba nun estudio da Ra-
diotelevisión Galega, onde un xornalista moi sona-
do facíame , nun programa en directo, unha entre-
vista cara a un numeroso público, sobre como es-
pantara e fixera escapulirse á fera que me atacara
no noso alboio, gabando a máis non poder a miña
fazaña e cualificándome de valente, arriscado, he-
roe, semideus, superhome... e non sei cantos elo-
xios máis.
Eu, como quen non era cousa, tiráballe im-
portancia ás loanzas do pulcro e popular xornalis-
ta (que me gustaban abondo) dicíndolle que non
fora valentía, senón máis ben medo, moito medo
(como era certo. Dispensando, cagara por min), e
talvez como eu era tan feo, o felino asustouse da
miña fealdade e fuxiu aterrorizado.
Entón o xornalista preguntoume se algunha
outra vez na vida estivera tan preto dunha fera da
maneira. E..., díxenlle a verdade: contesteille que
si, que xa estivera perante doutra moitísíma peor.
“¿Qué fera era?” inquiriu no intre moi cobizoso o
xornalista.
–Miña sogra –respondinlle.
E espertei. E desta vez si que non volvín a
quedar durmido. Fiquei esperto e moi inquedo;
non fun quen de acougar. E non porque o medo
libre, e non é o mesmo enfrontarse ás garras dun
furioso león embravecido que ás represalias da
nai da miña muller.
25
FONTE DE BAÑO Tipo de ben: Fonte ,
Concello: Muros
Parroquia:Serres (San Xoán)
Lugar:Boa Vista - Rúa Agra de Baño 156
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Século XX ,
Descrición:
Fonte da tipoloxía de “cabaliño”, co frontis
destacado tralo que se encontra a mina de
auga. Dito frontis caracterízase polo dina-
mismo dos seus perfís, con xogos de mol-
duras na parte inferior, coroándose cun
frontón semicircular decorado con dentes
de serra e unha orla ondulada. Flanquéano
dúas pilastras con bandas e parellas de
filetes con gotas. O cano ocupa o lugar da
boca dun mascarón no que se destaca o
alto peiteado formado por lóbulos. Garda
grandes similitudes ca coñecida como
“Fonte da Xesta”.
Propiedade: Pública
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Dato descoñecido
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas: SORALUCE
BLOND, José Ramón e FERNÁNDEZ FER-
NÁNDEZ, Xosé: «Arquitecturas da Provincia da
Coruña, Carnota, Lousame, Muros, Noia, Outes
e Porto do Son».
Artigo de Xokas Figueiras,
recollido en patrimoniogalego.net
26
A virandella P / Antonio Rey
As dúas familias chegamos ao barrio na década dos 40 do século vinte. Agora que o penso, todos na-
céramos noutro país. Sete europeos e máis eu, que dera o meu primeiro berro na outra beira do Río
da Prata.
Miguel, os seus dous irmáns
e máis a súa nai eran belgas
e o seu pai ruso. Na nosa
casa a miña nai era asturia-
na e o meu pai galego. Co-
mo vos digo, chegamos ao
barrio case ao mesmo tem-
po e axiña comezamos a
nosa relación. Non era doa-
do: eles falaban francés e
nós castelán.
Miguel tiña oito anos coma
min. Daquela non había car-
tos para xoguetes para fami-
lias como as nosas, mais o
meu pai sabía facer virandellas de madeira coa súa navalla.
Aproveito que ledes a miña historia para vos aclarar que nunca atopei o termo nun diccionario. A xente
nomea a virandella como trompo, bu-
xaina ou peón, mais o meu pai trouxo
da súa aldea o nome e para min ten
valor de verdade (sempre idealicei a
aldea).
Así pasamos a primeira tempada xo-
gando na beirarrúa, ollando o efecto
xiroscópico das nosas virandellas ata
que o rozamento do aire facía que a
súa velocidade angular diminuira e
sobreviñan as súas derradeiras caí-
das.
Quizais foi unha metáfora da vida, on-
de todo ten o seu tempo e hai que
aproveitalo antes que deixe de xirar.
27
O ORFEON MURADANO
Que os as xentes de Muros cantan e cantan ben, e
algo que ninguén discute, e si o fixeran levarían as
de perder, porque como o movimento se demostra
andando, con oír cantar os muradáns e murada-
nas, a duda quedaría resolta.
Dende sempre Muros contou con grupos corais.
Na actualidade, todas as nosas parroquias contan
con corais mixtas de homes e mulleres e na vila a
hai tamén un coro de voces graves (orfeón), com-
posto de tenores altos, tenores baixos, barítonos e
baixos.
De mais antigo, oubo en Muros un orfeón, aló po-
los anos vinte do século anterior. Non se conser-
van gravacións, pero sí algunhas fotos nas que se
ven a uns muradanos de mediana idade, vestidos
de traxe de calle e boina. Nunha das fotos, datada
no ano 1928, vense os seus compoñentes, xunto o
seu Director. Velaquí a foto, xunto cos nomes dos
seus compoñentes. Si alguén coñece os non iden-
tificados, ou ben non están ben os nomes, agrade-
cería que no lo dixera.
Nomes dos integrantes do Orfeón Muradá de es-
querda a dereita e de arriba abaixo:
1.- Antonio Lojo Bori (Antonio Loxo)
2.- Ignacio García Fiuza (Nacho de Petra)
3.- Eduardo Cerviño Lago ( Sogro de D. Loló)
4.- Ramón González Fernández (Ramón do Ca-
bo irmán de Rosa do Cabo)
5.- Manolo Malvarez (Malcriadiño) das Xanricas
6 .-Eduardo (O Asasino) da familia dos Teno-
rios. 7.- Descoñecido
8.- Santiago Formoso (Jijo) Avó de Formoso ,
xogador do Cosmos en USA
9.- Manuel Pazos (Cochecho) zapateiro e poeta
10.- Guillermo Randaina (Guillermo do rexistro)
11.- Antonio Dubert Díaz ( O Quinteiro)
12.- Juan Lojo Iglesias (Corazón) pai de Uca de
Ventura. 13.- Descoñecido
14.- Joaquin Dubert ( marido de dona Elvira
Froix)
15.- Manuel Fiúza Lariño (Manolo Fiúza “o
Carteiro”) Tío de Pepitiña a das lanas
16.- Bernardo Santiago Beiro ( Pitilan)
17.- Manuel Campelo Lamela ( O Olludo) cuña-
do de Ramón González e
pai de Rosiña , Paquita e
Toñita do cabo
18.- Manuel Luces
(Paletó ) Pai de Paletó,
casado con Juanita da
Xoanera
19.- Euxenio Fernández
(Geniño) tío de Geno da
Chinchina
20.- Descoñecido
21.- Domingo (Mingolos)
22.- Santiago Bermúdez
Otero (Santiago da Calo-
ta), Director e fundador.
NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez
28
NINA EPTON EN MUROS p/ The Muros Times
Nina Consuelo Epton, foi unha escritora de pai in-
glés e nai española que naceu en Hamsptead
(noroeste de Londres) en 1913. Famosa polo seus
libros , escribeu tamén un libro de viaxes, no que
recolle os seus andares pola Galicia dos anos 50.
No 1955 publícase o libro de viaxes da escritora bri-
tánica Nina Epton "Uvas e Granito", onde relata cun-
ha mestura de realidade, "mala uva" e un chisco de
fantasía o seu paso por Muros. Aquí vai o que conta
de Muros:
"Desde Corcubión a Cee, na ría de Muros e
Noia, hai palabras gregas, así como tamén cel-
tas e romanas, que lle dan nome a lugares, ta-
les como Pindo, Ézaro, Lira, Arcadia e Laurisa.
É esta unha parte da costa agradable e acolle-
dora, con invitadoras e anchas praias cun cal-
delo luminoso que non se atopa en Fisterra.
Non resulta sorprendente que os mariños gre-
gos da antigüidade gustasen de se establecer
aquí. Non obstante, a lenda foi un algo lonxe
cando nos quere facer crer que o tipo de beleza
grego pode aínda distinguirse nas faccións das
beldades de Muros. Rosalía de Castro escribiu
líricos versos sobre o seu porte clásico e beleza
de estatua, referíndose a elas como descen-
dentes das mulleres de formas perfectas que
serviron de modelos para o Partenón. ¡Ai!, nin-
gunha "muradana" do século XX poderá aspi-
rar, certamente, ao friso do Partenón; e no to-
cante ao seu paso (unha non pode chamarlle
"porte"), dexenerou agora no escanaveirado
contoneo adoitado polas aldeás de toda Galicia,
que camiñan cos pés moi afastados, as puntas
dos mesmos cara a fóra, e os seus brazos sos-
téñense afastados do corpo tan tesamente co-
mo as aletas dun paxaro bobo. Se pensan que
é este o mellor xeito de acaneo para levar so-
bre as súas cabezas a carga das súas mercas,
roupa de lavar e calquera outra cousa que
acostuman, entón deberán saber o graciosa-
mente que as mulleres da Indonesia camiñan
con cargas semellantes.
Houbo un tempo no que as "muradanas" se
distinguían polo seu atraente traxe local, que
era un dos vistosos de Galicia. Hai vinte anos,
cando foi feito un pedido do Museo costumista
de Madrid, atopáronse en dificultades para re-
unir as varias das que se compón o traxe. Hoxe
sería case imposible. Galicia, que conservou
tantos dos seus costumes, perdeu case todo
interese polo traxe rexional así como tamén
polos seus instrumentos. Os tan nomeados
"traxes galegos" empregados polos Coros de
hoxe, son sinxelamente vertolás creacións das
sociedades folclóricas actuais. As mulleres ga-
legas adoitaban levar altas cofias de encaixe,
mantelas con franxas de veludo e panos de lá
de cores cruzadas sobre o seu abondoso seo.
Os homes levaban chaquetas axustadas de tea
vermella, verde ou acastañada, chalecos bran-
cos ou de cor, calzóns cinguidos e grandes pa-
nos sedáns pendurados dos petos dos mesmos;
pero había variacións locais en case cada val e
cada cidade. Santiago, Lugo, Pontevedra...,
cada unha tiña o seu propio traxe típico.
Pese ao fracaso das mulleres de se igualaren á
reputación grega, eu quedei de cheo enfeitiza-
da de Muros na primeira ollada, e do seu millei-
ro de casiñas brancas e grisallas agrupadas co-
mo pombas ao fondo dunha badía fonda de-
baixo da Costiña. Muros é un antigo porto pes-
queiro, e a gracia dunha antigüidade próspera
rolla nas pintorescas rúas con soportais.
En Santiago atopárame cun poeta de Noia,
Xosé Faveira, que ten un irmán, Xesús, que
vive en Muros, e está no concello como rexis-
29
trador da propiedade. Se ten ao seu cargo o
rexistro de toda a propiedade de Muros, ten que
coñecer entón moito sobre o lugar, pensei; e
fun visítalo tan axiña como tomei café e deixei
a miña maleta na "fonda".
A casa do concello ten a fachada principal no
extremo norte da Rúa do Mar, e está por fronte
dunha casa que ten o impacto dun canonazo no
seu piso superior. Trátase dun vello michazo
que os "muradanos" non esqueceron. En efecto,
diso fíxose unha das exhibicións da vila; lonxe
de tapar o burato, deixárono tal como quedou
despois do canonazo recibido desde o mar du-
rante unha batalla naval entre unidades ingle-
sas e franco-españolas. Colocaron de contado
unha placa conmemorativa debaixo, que di con
amarguexo: "Un agasallo dos ingleses: 22 de
xullo de 1805". Sentíame moi importante cada
vez que pasaba a carón desta casa.
Don Xesús Faveira foi doado de atopar. Non só
resultou ser a primeira persoa que ollei, senón
que case batín con el ao entrar nas pequenas
dependencias, pois estaba sentado diante dun-
ha mesa preto da porta principal, copiando lon-
gas entradas no seu libro maior. Era mozo, del-
gado e de cor aceitunada, e cando ergueu os
ollos recoñecino de seguida: eran os ollos que
unha ve nos xarróns cretenses e etruscos.
Don Xesús, moi cortés, pousou a pluma a unha
beira deixando o traballo da mañá para me con-
ducir a través das retortas calexas de Muros, e
á Colexiata, xunto aos poucos cachenos que
quedan das grosas paredes das que Muros to-
mou o seu nome. Estas murallas, e as dezaoito
torres construídas sobre elas, desapareceron
durante o século XVIII. O pórtico da Colexiata,
do século XII, dise que o encetou un canteiro
anónimo da escola do Mestre Mateo, o inspirado
xenio do "Pórtico da Gloria" de Santiago; pero
as figuras do pequeno pórtico de Muros son
moito máis petrificadas, e de estilo bizantino.
Non poden compararse, nin remotamente, coa
obra mestra compostelá, inda que teñen encan-
to e irradian xenialidade dunha rara calidade
para a igrexa dun pequeno porto pesqueiro. É
certo, xa que logo, que Muros é só unha feble
sombra da súa apoteose do século XV, cando os
seus mariños visitaban con frecuencia as costas
de Portugal, Francia, Inglaterra, Flandres e Ita-
lia. No XVIII chegaron deica as Indias, mentres
a vila prosperaba, pois daquela non dependían
só do mar como hoxe. Había fábricas de curti-
mes e de tecidos na vila, e varios gremios im-
portantes.
A dramática e polícroma imaxe do Cristo Cruci-
ficado da Colexiata pertence á familia das mis-
teriosas imaxes bizantinas ás que xa me referín
(os dous Cristos, de Fisterra e Ourense); pero
este Cristo agoniante de Muros é o máis realista
de todos eles. Unha case sente a dor e o san-
gue que cae pola faciana, e ouve o gorleo de
morte na arreguizante gorxa. Don Xesús díxo-
me que durante os sermóns da Semana Santa,
a xente séntese tan conmovida polo relato da
Paixón epitomada nesta face de sufrimento, que
todos se botan a chorar na igrexa. Créoo since-
ramente.
Tres campas baleiras adoitaban estar a un lado
da Colexiata para recibir os corpos de náufragos
descoñecidos que o mar puidese traer á costa,
pois Muros tivo sempre profunda compaixón
polas víctimas do mar. Para lle engadir ao título
de "La más Noble y Leal Ciudad", que compartía
30
con outras ao longo da costa, o rei Afonso XIII
concedeulle un terceiro no 1906, despois da
grande xenerosidade amosada pola poboación
con cincocentos corenta e catro náufragos. Así
que agora o título do pequeño porto é o de "La
más Noble, Leal y Humanitaria Ciudad de Mu-
ros". O cimo do escudo de Muros é igualmente
interesante. Consiste nunha carabela a flote cun
castelo na popa, un león na proa, e dúas cunchas
de peregrino entre os mastros. Quizais esta cara-
bela tenciona representar a unha das dúas de
Muros, que, segundo se conta, tomaron parte na
conquista de Málaga aos mouros.
En Muros, as singulares Casas de caridade do
século XVI proban que esta cidade era xa huma-
nitaria moito antes de que se lle concedese o tí-
tulo oficial; pero aínda que eran probablemente
axeitadas, quizais resultasen comparativamente
suntuosas nos tempos nos que se construíron
(en 1506), cousa que está lonxe de selo hoxe.
Pasei baixo a entrada abovedada, coa súa fermo-
sa e pequena imaxe da Virxe do século XVI enri-
ba no nicho, para mirar a fileira de quince viven-
das formadas por unha habitación escura no piso
baixo e outra enriba, cada unha habitada por un-
ha familia distinta. Estaban todas ocupadas por
persoas vellas e pobres, agrupadas ao pé dunha
fogueira nun esquinal, onde cociñaban a súa ola
de "caldo". As paredes estaban negras polo fume
de séculos, pois non había cheminea. Non obs-
tante, eran grosas, a leña abondosa, e a munici-
palidade invertira parte dos seus ingresos para
asegurar que pudiesen comer o "caldo" tódolos
días; e non como noutros lugares da costa que
eu vira, onde o lume non se acendía tan regular-
mente. Algúns dos ocupantes máis novos se-
guían a exercer os seus oficios. Unha habitación
situada enriba dun chanzo de escaleira a beira da
entrada, que probablemente fora usada antiga-
mente como posto do sereno, estaba ocupada
agora por un zapateiro, un home de ollos claros
que parecía non ter máis de cincuenta anos.
"¡Suba a ver o meu pazo!", berroume, facendo
un aceno coa man na que tiña unha bota vella
que andaba a arranxar. Subín os empinados
chanzos e mirei o un interior. Había unha cama
de ferro crebada nun recanto, cuberta con ana-
cos de cobertores e outras teas, ningún abondo
longo ou ancho para o tamaño da cama. O re-
mendafoles seguiu os meus ollos segundo estes
percorrían o cubil, e despois botouse a rir dun
xeito histérico, bambeándose cara a adiante e
atrás sobre a vella bota. "Ben, ¿Qué pensa vos-
tede do meu pazo? ¿Non é luxoso?, berrou.
"Algunhas persoas non teñen nin un tellado so-
bre as súas cabezas", respondinlle solermiña-
mente, coa dúbida de que o home fose sarcástico
ou sufrise alucinacións. "O meu tellado está feito
de tellas de ouro, pero pinguea cando chove, e,
¡ai!, chove a miudo en Galicia. ¿Vén vostede de
Madrid, señorita? Se é así, entón saberá vostede
o que di alí a xente sobre nós: din que Galicia é a
despensa de España. ¡Ja, ja, ja!", e o remenda-
foles estourou noutro paroxismo de risa desen-
freada. Don Xesús abalou a cabeza atristurada-
mente cando nos iamos. "Temo que estea des-
contento", observou, dirixindo unha flebe ollada
de zafrañada sobre o ombreiro, cara o zapateiro
remendón. "Quizais teña razón para o estar", su-
xerinlle, pero Don Xesús non parecía estar de
acordo. Inclinábase a crer que é inmoral sentirse
descontento coa sorte que un ten trazada na vi-
da, como se iso significase rebelarse contra o
Todopoderoso que o ordenase. Unha caste de
ricos que ten obriga de dar esmolas como parte
das "boas obras" que facilitarán a súa eventual
entrada no Paraíso, e unha caste de pobres para
recibir as esmolas e bicar as migallas que lles
botan...; este anticuado xeito de pensar váilles
ben aos satisfeitos da vida, e descorazona aos
pobres na súa aspiración de cousas mellores.
Unha vez un estudiante erudito da Universidade
de Salamanca argüíume accidentalmente nunha
tese, que o Paraíso se atopaba no cume do Mon-
te Pindo, preto de Muros. Este monte está situa-
do na parroquia de San Mamede. (Varias locali-
dades de Galicia levan este curioso nome. Pre-
gúntome se non será unha corrupción de
"Mohamed" e un vestixio da invasión árabe).
Poida ser que o monte se usase como santuario
nos tempos pagáns. Hai un pendo chamado "D'a
Moa" no cume, que está cuberto de caracteres
indescifrables.
Nos seus arrampadoiros e nos dun "castro" ato-
páronse interesantes reliquias da Idade do Bron-
ce. Os montes de Galicia están case todos coroa-
dos con penedos de pedra gra luídos polo tempo
(se non con dolmens), de tan impresionantes
formas e grandores que non sorprende ouvir da
veneración relixiosa coa que os consideraban as
xentes. San Martirio de Braga, en Portugal, con-
denou estas prácticas idolátricas nun tratado do
século VI titulado "De correctione rusticorum";
pero os antigos petroglifos con copas, aros e es-
pirais (e aínda rudimentarias formas humanas e
de cervos) seguiron atraendo, polo moito miste-
rio do seu indescifrable simbolismo."
31
p/ Manolo De Lajo
Fronte ó treito de costa abranguido entre a Pun-
ta dos Remedios e Monte Louro, esténdese a un
mínimo de dúas millas da costa e durante tres
millas e medio do surleste ó noroeste unha serie
de baixos que se concentran en tres grupos
principáis, ó norte Meixide e o sur Virullos xunto
con Meán e Ximiela. Tal como contéi noutro re-
lato, en Monte Louro ou nos arredores, hai un
tesouro custodiado por un boi, que brúa nas noi-
tes de temporal. A maioría das persoas consul-
tadas creen que se atopa nos subterráneos
coñecidos como "Os Profundos", sitos no sur-
oeste do monte cara a Pedra de Cón; pero eu
persoalmente descreo de tal versión, xa que
tanto un servidor como centos de persoas antes
ca mín, xa procuraron en dita zona sen nengún
resultado positivo. Contábame meu bisavó Tie-
les, mariñeiro de toda unha vida é coñecedor
dos fondos mariños da nosa costa, que no treito
que vai de Pedra de Cón a Ximiela hai unha pa-
rede que parece ser feita por a man do home,
posiblemente por os romanos para protexer á
antígua cidade de Louro, hoxe afundida na la-
goa. Dahí o ancestral dito ben coñecido entre as
xentes do mar: "Dende a punta de Monte Louro
a Ximiela, hai máis ouro ca terra". Si mal non
recordo ó amigo Manolo do chuvasco ten men-
cionado que despois de remontar o Neixón, proa
a Fisterra, a sonda marca dita parede nún treito
pequeno da súa derrota. ¿Quén non veu unha
foto de Benigno, Quín ou o mesmo Manolo do
Arco da Vella rematando nese punto da costa?.
Pois como ben dí unha lenda celta procedente
de Irlanda, que o final do Arco da Vella hai unha
pota de ouro custodiada por un Leprechaun ou
duende verde. A cal non deixa de ser a mesma
do boi pero disvirtuada depois do paso dos
mouros por a península. Para rematar tamén hai
quén situa dito tesouro na enseada de San
Francisco, exactamente na Bouxa de Fora na
coñecida como "Furna dos Pesos", lugar donde
afundeu no século XVI un bergantín pirata car-
gado de ouro, do cal xa contei a historia.
32
“Nos tempos da fame”
Por Antón Lameiro
Ainda que ata a data non dispoñamos de cifras, se-
gundo a Xunta, que presentará un estudio no
primeiro semestre do 2014, a pobreza infantil en
Galicia é tres puntos inferior a media española. De
calquer xeito o dato non debería alegrarnos moito
xa que esta afecta nada máis e nada menos que a
tres millóns de cidadáns. En España un de cada
catro menores de 16 anos non ten cubertas as suas
necesidades básicas de alimentación ou vivenda.
Máis alarmante ven sendo que esta porcentaxe,
alén de desminuir, o que está é a aumentar, e Cari-
tas xa está a prestar atención diariamente a máis de
1.400.000 persons. “Cada pobre gobérnase como
pode”, díxose sempre, pero para unha familia de
tres membros con un fillo menor de 18 anos, 300
euros o mes non lles pode dar para moito. Por outro
lado, o que resulta ainda moito máis alarmante é o
feito de que o 95% do que o goberno lle da por cha-
mar “salida da crisis” está indo a parar as mans do
1% máis rico. No que vai de ano, o número de es-
pañois con un patrimonio neto por valor de 22.438
millones de euros o superior aumentou nun 8,3%,
mentras que polas ruas das principais cidades un
non pode ignorar o crecente número de indixentes
como resulta de ter perdido o seu traballo ou a sua
casa. Hoxe, por moito que queiramos, xa non pode-
mos distanciarnos nin escusar a miseria dos demáis
con un simple "que vaian traballar”, e a outrora "nin
que estuvéramos nos tempos da fame", para moitos
veciños é desgraciadamente unha realidade.
O longo do ano a Vila de Muros fiel o seu título de
moi leal e moi humanitaria aporta o seu gran de
area con varias actividades. Gracias as aportacións
dunha Cea, do Mercado, e da II Carreira Solidarias
Cáritas poderá seguir atendendo as familias máis
necesitadas. Esta boa labor, non obstante, non de-
bería relaxarnos ante a corrupción e a desigualdade
desta sociedade, non esquenzamos que a verdadei-
ra solución estriba nun mundo máis igualitario, don-
de a caridade non sexa para nada necesaria.
Feliz Ano Novo.
33
p/ Manuel M. Caamaño
Neste mes de Xaneiro, a Asociación Cultural
FALTRIQUEIRA, promoveu , xa por segundo
ano consecutivo, un festival solidário a prol
de Caritas- Muros. E como o ano pasado pe-
díronme a min que fose un dos seus presen-
tadores e conductor desta gala.
Aquí vos queda un dos textos que escribín
como parte do guíon da presentación e que
exalta, como non, o gran humanitarismo que
sempre tivo a gala lucir o noso Concello e as
nosas xentes.
Entre os títulos que ornan o nome da vila de Mu-
ros destaca, e ben se pode comprobar nesta
ocasión que aquí nos congrega, o de MOI HU-
MANITARIA.
A veciñanza desta vila por avatares da súa histo-
ria e pola fonda
vinculación que
ten co mar, tivo
que acubillar infi-
nidade de veces
nas súas casas,
dar de xantar e
arroupar a centos
de desgrazados
náufragos que o
mar inclemente
das nosas costas fixo naufragar. E todo isto
fíxose sempre como “cousa que había que fa-
cer”, nada se pedía nin nada se agardaba. Che-
gaban a terra os coitados: cansos, famentos e
espidos; aturdidos polos acontecementos sufri-
dos e polo terror de haberlle visto a cara a morte
moi de preto e aquí atopaban consolo, un prato
de comida e un acubillo quente para quecer os
seus aterecidos corpos.
Hoxe e aquí, todos. Uns coas súas aportacións
económicas e outros ofrecendo de balde o seu
arte e o seu traballo estades a honrar a sangue
que corre polas vosas veas. Esa sangue que é
herdanza dos nosos antergos e que nos impele a
poñer o corazón na man para socorrer ao necesi-
tado.
Hónrame haber nacido nesta vila, ser fillo e ser
veciño deste Concello e ser tamén depositario na
miña pequena parte desa tradición humanitaria
das xentes de Muros.
Cando a vida nos vai metendo anos sobre o
lombo, a miudo medimos os nosos actos pen-
sando sempre en dar bo exemplo aos nosos fi-
llos e en ser tamén dignos da memoria dos no-
sos pais. Pois ben, aquí e agora amosamos
quen somos e de onde vimos. E facémolo, non
con un mal entendido orgullo, nin gabándonos de
nada. Facémolo así, porque somos de Muros e é
o que nos toca.
… e Moi Humanitaria Vila de Muros
34
Pregón de D. Juan Caamaño Cebreiro, no ano
2000, na XXXIV Cabalgata de Reises de Muros.
Quixera agradecerlle ós organizadores a invitación
feita a miña persoa como pregoeiro do novo milenio.
Denantes de nada, o meu saúdo e a miña gratitude a
tódolos amigos e amigas e coñecidos; é dicir, a esta
xente de ben que aquí representades ó pobo de Mu-
ros, co seu alcalde á cabeza.
Fai anos que agardaba a ocasión que no día de
hoxe se me ofrece, para agradecer a eses magos
que veñen de oriente, algo que ós presentes lles po-
de parecer nimio e menudo, pero que eu sempre
entendín coma un regalo. É o feito de pertencer a
esta Vila; porque, como dicía Samuel Becket, as raí-
ces da terra non só son as nosas: son as dos nosos
fillos e as dos nosos país e avós.
Cando estou en Muros e, sobre todo, alonxado del,
lémbrome do que hai mais de vinte anos fora pre-
goeiro desta festa: o meu pai, que tanto amou e ama
a este pobo. Penso na miña nai, acollida neste solo
muradán, e nos meus antergos, entre os cales, algún
deles, non tiveron a ledicia de poder xacer baixo este
chán. Penso nunha infancia e nunha xuventude for-
zadas de agarimo e sentimentos dispares, que rezu-
man na miña mente cando paseo por estas rúas.
Porque as rúas de Muros son conceptuais: a tristura,
o sufrimento, a amargura e a ledicia están represen-
tadas no noso rueiro; como tamén a nosa propia his-
toria se mestura a pedra sólida e granítica, represen-
tada neses petróglifos dos nosos montes, nas nosas
casas, e nesas rochas coas que gañamos terreo ó
mar; esa mar tan fermosa, da que tanta dependencia
temos.
Por iso digo que agradezo a Deus e os Reis Magos
por pertencer a este pobo. Porque comprendo que
Jovellanos considerara a súa presenza nesta Vila
como unha espera dourada, ou que o noso insigne
historiados Ramón de Artaza, corrixira ós fenicio e
situara no noso contorno as ricas illas Casitérides.
Muros é un referente, e debemos sentirnos fa-
chendosos de ser de aquí. Poucos homes e mulleres
poden presumir de disfrutar desta bahía chea de his-
toria, elixida polo pirata Drake para descansar das
súas tropelías, e na que o Almirante Alvaro de Bazán
fixo fuxir a Armada Francesa. Ou simplemente cami-
ñar e reflexionar polos lugares das súas oito parro-
quias, que fan da natureza un prodixio, e nos que hai
campanas de ouro agachadas, ou profundos nos
que se atopan somerxidos tesouros de insignes cor-
sarios.
Muros, para min son vivenzas. De rúas, de pai-
saxes e tabernas mariñeiras que Puccini puido esco-
ller para representa-la súa <Boheme>. Dunha mar
dura e sinceira que racha contra o meixón, eses pe-
nedos que os cregos consideraban como unha mal-
dade en cernes, un perigo oculto, no que aínda se
poden escoitar cánticos estricados e penetrantes.
De olores diferentes; porque debedes saber que
en Muros hai tres tipos de herbas que ulen de distin-
to xeito. A mariña, presente nos piñeirais de Louro e
o Ancoradoiro, que desprenden un perfume estimu-
lante, froito do contacto coa mar e co arume; a oloro-
sa, esvaiada ó redor dos nosos cemiterios, e que
adopta a fragancia das flores que adornan os cam-
posantos; e a agreste, que se ubica nos recovecos
da costa, alí onde o mar se confunde coa terra. Con-
tábame a miña avoa que esas herbas servían para
namorar. Coa mariña o home elegante; coa olorosa,
o crente; o coa agreste, o duro mariñeiro. Hoxe teño
no meu peto eses tres tipos de herbas, porque dese-
xo que os Reis Magos se namoren da dulzura dos
nosos nenos e nenas, e da boa vontade dos nosos
homes e mulleres. Que nos traian benestar e felici-
dade; pero tamén que repartan entre nos algo que
só os que proveñen de Oriente posúen: a Areté, un
concepto que significa virtude, templanza, sensatez
e prudencia, e que Aristóteles asumía coma o paso
principal para conquerir que o home se fixera exem-
plar, ó entender éste a boa educación, a sinxeleza e
o trato amable cara os demais coma algo propio nas
súas vidas.
Iso faime lembrar unha ensinanza do meu pai,
que quixen facer lei na miña vida, cando me dicía
que <para ter amigos fai falla ter un bo corazón e
35
pouca memoria>.
Deus puxo nas nosas mans unha Vila fermosa;
demasiado fermosa. Un contorno encabezado polos
montes Pedregal, Esti-
vada e Medoña, e pola
simboloxía de Cruz de
Pelos e Monte Louro;
ese Monte Louro, que o
divisalo desde a baixada
de San Xusto, aínda
preto de Compostela, fai
que nos estremezamos
porque sentimos a cha-
mada dos nosos anter-
gos. ¡Quén non obser-
vou a caída do día des-
de ese Monte Louro¡ Se
existe o Paraíso, non creo que poida haber algo tan
parecido. Esas cores añís e crepusculares, que con-
verten o ceo nun espectáculo de luz e tonalidades
dispares; e que ningún pintor, chámese Turner ou
Cunstable, serían capaces de materializalos nun ca-
dro, porque plasmar dita realidade só está o alcance
de Deus, que é quen a expresa a través da natureza.
Por iso , todos nós pedimos ós Magos de Oriente
que nos sigan permitindo disfrutar deses anoiteceres
e amenceres porque é o mellor regalo que nos poden
entregar.
Sei que a xente menuda estas verbas lles poden
parecer que non teñan moito sentido, pero cando me-
dredes levaredes no voso interior o sentimento de
agr4adecemento que debedes ter cara a Deus por
vos dar a oportunidade de pertencer a este entorno.
Nunha etapa como a actual, na que o consumis-
mo cega a mente humana polo afán de posuír e po-
suír, sería bo que reflexionaramos e situaramos as
necesidades reais por riba de tanto valor material.
¡Acaso hai maior regalo que unha posta de sol ou o
sorriso dun neno¡. Sede xenerosos e compartide o
que teñades. Compartide as vosas ledicias e tristu-
ras, porque no e mais feliz o que mais ten, senón
aquel que menos necesita.
Posiblemente haberá rapaces que hoxe non van
a ter ningún regalo, sendo o mais grande día da ilu-
sión e da fantasía. E nos temos a obriga de ter cara a
eles a nosa lembranza e a nosa solidaridade. E
tamén cara a aqueles maiores e pequenos que viven
este día alén de nós e, seguramente hoxe, nas súas
mentes, estará o pasar dos Magos de Oriente polas
rúas desta Vila. Para eles vai o noso recordo e agari-
mo.
Un bo regalo de reis sería que se rematara con
tanta barbarie, con tanto odio e con tanta fame. Sei
que hai moitos nenos que nas súas cartas, a parte
das súas peticións lóxicas, tamén expoñerán ós Reis
Magos estes problemas; e sei tamén, que moitos dos
que estades aquí, cambiariades os vosos regalos e
todo o que posuedes, se con elo se conseguira erradi-
car deste mundo tanta inxustiza e tanta maldade. A
xenerosidade é un deber e o demais só é egoísmo
malintencionado. Por iso, hoxe, mañá e sempre, to-
dos debemos amosar que somos xerosos; xerosos
cos nosos fillos e os nosos pais; xerosos cos nosos
veciños; xerosos con erros dos demais. En fin… xe-
rosos con todos e con todo.
Queridos Magos de Oriente: os nenos e nenas,
os homes e mulleres, os cidadáns de Muros estamos
convosco, e desexamos que cumprimentedes os no-
sos desexos; pero tamén queremos agradecervos o
voso esforzo e a vosa entrega para facer felices a tan-
tos e tantos nenos ano tras ano. Neste día Muros es-
tá pendente de vos; e agardamos que gocedes do
pracer de camiñar polas nosas rúas, e de sentir o áni-
mo que palpita dentro das nosas xentes. Ogallá ma-
ñá, todos vexamos cumpridos os nosos desexos.
Moitas grazas. Unha forte aperta para todos neste día
que nunca esquecerei.
Muros a 5 de xaneiro do ano 2000.
36
p/ Manuel M. Caamaño
Hoxe é dia de Reises, un día de ilusión para os
nenos e os non tan nenos, pero non sempre este
día trouxo ledicia e ilusión para algúns dos veci-
ños da vila, se non escoitade esta historia que
aconteceu en Muros un día de Reises do ano
1910.
Xosé Sestaio , mariñeiro de Muros , saíu co seu
fillo Andrés de nove anos esa mañá cedo da ca-
sa. Baixaron polas empenadas e mal empedra-
das calexas do Carme ao ritmo que marcaban os
seus zocos que resoaban con balbordo nas
rúas aínda escuras e baleiras da vila. Pola Calle
Ancha chegaron a beiramar onde tiñan a canoa
fondeada.
A Andrés custaralle especialmente saír esa mañá
para o mar co seu pai , pois deixaba na casa aos
irmáns pequenos disfrutando dos figos pasos que
os Reises Magos de Oriente deixaran esa noite
nun pratiño de barro ao carón da lareira. O Neno,
a pesar dos seus nove anos, era ben asisado e
guieiro e dábase ben conta de que tiña que ir co
seu pai para o mar a buscar o sustento diario da
familia.
Vogaron até remontar a punta do peirao de Por-
to Piollo onde izaron a vela e puxeron proa do
Son; Sopraba un vendavaliño e na altura do cas-
telo un burleu case lles da un desgusto, Xosé
tomou un par de rizos da vela e co temón firme
na súa man dereita mandou ao neno que se acu-
rrunchase debaixo do banco de proa para que os
salseiros no mollasen.
A última persoa que viu o bote foi o fareiro do
novo faro do Rebordiño , que dixo logo que os
vira no medio da ría con proa de Monte Louro , e
que lle chamou a atención ver un bote esa mañá
no mar, pois había bastante vento e forte marei-
ra.
Nunca mais se soubo de Xosé Sestaio nin do
seu fillo Andrés, os restos do bote esnaquizado
apareceron ao cabo duns días na praia loureá do
Fogareiro.
E todo isto aconteceu o 6 de xaneiro de 1910,
cando os Reises Magos traian a algúns nenos de
Muros, figos pasos mollados en bagoas e salitre.
Tiña nove anos
e un fardel e unhas botas
demasiado grandes para os seus pés.
Mordendo a bágoa rebelde
aprendeu a ser home,
vomitando de medo e de nostalxia
pola nenez.
E logo fíxose amigo da escuma
e do choro do mar.
E sucos de salitre salpicaron a faciana
daquel vello mariñeiro. Cando a morte ruxiu baixo a almofada.
E no seu delirio, din que berraba:
Levádeme ao mar,
levádeme,
que non quero morrer
como un covarde.
Bágoas e figos pasos.
37
A voz dos nosos poetas
Acupuntura en
araña.
p/ Manuel M. Pena Silva
Vén de varada e de proa,
foi rescatada da bruma,
alza pendente e alcuma
bela embalada de loa
libre do abrazo da escuma.
Ben enclavada en clausura,
en cabalete a vendaxe,
metida nave en cintura,
operación maquillaxe:
empaste, chapa, e pintura.
Velaí, fóra do baño,
nun hospital de campaña,
desde o pelexo ata a entraña,
a revisión de secaño:
Acupuntura en araña.
Mañá, regreso ao rabaño.
http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/
LUME
Arde o lume
ilumina os rostros
quenta o ar
cambia as súas cores:
branco, azul, bermello,
móvese e refulxe
Coma no ventre da terra,
debaixo da súa pel de pedras,
a calor e a enerxía latexan
Arde o lume
hipnotiza os meus ollos
esvaece a escena…
Agora eleva o meu pensamento,
xa non son un,
estou irmandado,
un galego mas con morriña,
lonxe da terra amada.
Ollo o lume da queimada.
(Antonio Rey)
38
OS SOPORTAIS DA VILA p/ Manuel Lago Álvarez
Muros atesoura un patrimonio arquitectónico civil e
relixioso que sorprende a cantos forasteiros nos
visitan. Da arquitectura civil merecen especial
atención os soportais, que mirando á baía, ér-
guense nobremente, dándolle a Vila unha fachada
marítima digna dun pobo mariñeiro que tivo e ten
a súa historia pegadiña ó mar.
Son poucas as referencias históricas cas que con-
tamos para datar con exactitude a data de cons-
trución dos antergos soportais, non así dos ac-
tuais, dos que podemos datar o seu nacemento a
raíz do acordo do pleno do noso Concello, de data
catro de maio de 1915, sendo alcalde Don Jacobo
Formoso Porrúa, muradán que fora o propietario
da Fonda La Muradana, que estaba ubicada onde
hoxe está o edificio do Banco Pastor. Dos sopor-
tais primitivos (os que están por baixo do nivel da
estrada, e que algún deles aun existen, hai unha
referencia pictórica do século XVIII, que se con-
serva nun cadro existente no Palacio Real de Ma-
drid. Este cadro e obra do pintor Mariano Ramón
Sánchez, a quen o rei Carlos III, encargou unha
serie de vistas dos principais portos de España.
O artista realizou un total de 118 cadros, dos que
se conservan sete, entre eles o da nosa Vila de
Muros, que sempre foi de recoñecida importancia
entre os principais de España, non só neste sécu-
lo, senón nos anteriores, como no XVI, no que o
rei de Castela Juan II, fixando os portos habilita-
dos das costas galegas para a exportación e im-
portación, fixou o de Muros, entre os sete designa-
dos polo rei.
Daqueles tempos, as casas da rúa do mar (a ac-
tual avenida de Rosalía de Castro), alzábanse ci-
mentadas sobre as areas e pedras da súa praia,
tocando os barcos de altura e pesca, coas súas
proas os soportais, que tamén en días de tempes-
tade, servían de cobixo as embarcacións meno-
res, tal si foran garaxes marítimos. Destes sopor-
tais quedan importantes mostras na parte norte da
Rúa Rosalía. De irregular construción, son vigoro-
39
sos e gardan notable beleza.
Mención aparte merecen os soportais perpendi-
culares a citada rúa, que se conformaban unica-
mente na actual rúa ancha a que dende sempre
se lle coñeceu por ese nome, e elo porque esta-
ba porticada de soportais no seu lado esquerdo.
No acordo do Concello que deu forma legal e re-
glamentaria á construción dos novos soportais,
marcáronse as pautas que había de seguir as
novas construcións porticadas, acordo, que para
aquel tempo, amosou nos gobernantes unha gran
visión de futuro, que se reflexa claramente na
beleza e armonía dos actuais soportais.
Este acordo adoptouse motivado pola constru-
ción da estrada (1910-1914), que deixou baixo o
seu plano ós soportais vellos. No acordo o que
nos referimos pódese ler: <<que cada casa deja-
rá un soportal de tres metros de extensión super-
ficial con inclusión de las columnas o pies de arco
de 60 centímetros. La altura de los pisos sobre el
pavimento de la calle será de cuatro metros con
veinte centímetros>>. Por outra parte engadíase:
<<Que los soportales que constituyen vía pública
sean cedidos a los propietarios de las casas, así
como a los que tengan dicho frente sin portal y
que los soportales se consideren como vía públi-
ca, pero con la prohibición de tránsito rodado>>.
Para rematar destacábase que: <<se fixa en una
cantidad de cinco pesetas el metro cadrado que
adquieran los propietarios para edificaciones nue-
vas, aumentándose el primer año el cinco por
ciento, el segundo año el diez y así sucesivamen-
te>>. De esta paragrafo hai que destacar que
transcorridos case cen anos dende a adopción do
referido acordo, hoxe faríase imposible mercar un
só metro cadrado de estes terreos, xa que a pre-
zo de fai 60 anos, o metro cadrado valería sobre
39400 euros -6.553.600 pesetas das do ano
1941, cando un beneficiario de pensión de invali-
dez cobraba a cantidade de 145 pesetas, ou un
periódico custaba 15 céntimos de peseta.
E así se foi facendo historia. Os nosos devancei-
ros adoptaron un acordo que hoxe fai de Muros,
unha das poucas vilas con unha fachada maríti-
ma única, que polos seus soportais e galerías ten
unha beleza que chama a atención de propios e
alleos. Que os anos a conserven para disfrute
das xeracións futuras.
40
¿Quén sodes?
Eu son Melchor,
Dos tres o mais pequeño,
Que coma eles
No Portal aquí estou.
O meu presente
consiste neste ouro,
Da realeza
Símbolo Señor-
——-
Eu son Gaspar
O das brancas guedellas,
De longa barba
Que aquí me tes, Señor.
O meu presente
Consiste neste incenso
Porque Ti eres, Señor,
O Deus do Amor.
——
Son Baltasar,
Negro coma un chamizo,
Que axeonllado
Adorándote estou.
O meu presente,
Froito da miña terra,
Éche esta mirra
Que coma home che dou.
(Marcelino García Lariño)