UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIAª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O....

Mª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O. asignatura: MATEMÁTICAS

1

UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIA

ASIGNATURA: MATEMÁTICAS CURSO: 1º B E.S.O.

DATA: ABRIL DE 2008 ALUMNA: Mª PAZ LÓPEZ-VIZCAÍNO RUBIO


2

ÍNDICE:

1.- Introdución: Páxinas 3-4 2.- Medidas empregadas na provincia de Lugo: Páx.: 5-17 3.- Medidas empregadas na provincia de Ourense: Páx.:18-29 4.- Medidas empregadas no resto de Galicia: Páx.: 29-30 5.- Conclusión e Bibliografía: Páx.: 31


3

INTRODUCIÓN

Desde que existe o comercio, aínda na súa forma máis rudimentaria (mediante o intercambio de froitos e mercadorías de todo tipo), tense sentido a necesidade de medir e pesar os diversos productos.

Estas medidas esixen a elección dunhas unidades ou patróns permanentes.

Fase antropométrica: estas unidades de medida nacen das propias dimensións do corpo humano, dando lugar ó PÉ, CODO, PUÑO, PALMO, DEDO, PASO, CUARTA, BRAZA, etc., e para as medidas moi pequenas o ancho ou longo dun cereal cultivado en cada zona ("GRAN"), e para os moi grandes, con relación ó corpo humano aparecen unidades como o alcance da voz humana ou a distancia percorrida por unha frecha....

Presentaba como principal vantaxe a permanente dispoñibilidade dos "patróns", e como inconvenientes máis notables "as diferencias individuais", e sobre todo, "a falla dunha relación de multiplicidade simple entre elas."

Fase significativo-funcional: Xa non se trata da lonxitude das partes do corpo humano, senón do resultado dunha acción determinada. Esta fase é de singular importancia, respecto ás medidas das terras de cultivo, respecto á relación de dita superficie cos resultados do labor do agricultor sobre o terreo:

1.- Relación ó tempo de traballo necesario para cultivar dita superficie de terra: Este concepto provén da antiga Roma, estendéndose por toda Europa, e chegando a permanecer nalgúns países durante séculos ("días de bois", en Asturias; ou os "jornais de viñedos" ou a "cavadura" en Galicia).

2.- Cantidade de gran necesario para sementa-la terra.- Xurde posteriormente, anque coexiste coa anterior, e esténdese por toda Europa. Nun principio pensouse en medir a superficie de terra “pola cantidade de gran que produce", pero foi pronto desbotada dadas as grandes oscilacións das colleitas debido á influencia das irregularidades climáticas e substituída pola relación co gran sementado, por ser este constante e independente da colleita obtida.


4

A coincidencia da denominación das unidades de superficie e as de capacidade de áridos é unha proba da orixe funcional daquelas con relación á sementadura. É o caso máis común en Galicia onde se fala de "fanega", "ferrado", "cuartillo", etc. para nomear as medidas de capacidade de gran e ó mesmo tempo a superficie de terra na que se sementan ditas medidas.

Este feito atópase frecuentemente na expresión utilizada nos Interrogatorios do Marqués de la Ensenada (1752-1753) na expresión: "ferrado de centeno en sembradura".

Os grans e sementes en xeral (áridos) adoitan medirse polo seu volume, polas chamadas medidas de capacidade, que non son máis que uns recipientes de formas diversas e construídos con materiais ríxidos, de forma que non se deformen; e como exemplo en Galicia temos o "ferrado” de trigo e centeo ou de millo, consistente nunha caixa de madeira cuxa sección ten forma de trapecio rectángulo e cuxas arestas están reforzadas por listóns de ferro (que dan orixe ó nome da medida).

Os líquidos mídense tamén polo seu volume en relación con determinados recipientes que se toman como unidade. En todo iso a principal característica é que segundo sexa o tipo de sementes, nos áridos, ou segundo se trate nos líquidos, de viño, augardente, aceite,… cambia o tamaño da correspondente unidade, aínda cando teña o mesmo nome.


5

MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO

MEDIDAS LINEAIS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN

dm cm mm BECERREA 1 pulgada 2 5 1 cuarta (9 pulgadas) 2 2 5 1 pie (12 pulgadas) 3 0 1 1 vara 9 0 2 CHANTADA 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 3 1 pie (12 pulgadas) 2 8 4 1 vara 8 5 3 FONSAGRADA 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 1 1 pie (12 pulgadas) 2 8 1 1 vara 8 4 4 LUGO 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 4 1 pie (12 pulgadas) 2 8 5 1 vara 8 5 5 MONDOÑEDO 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 0 1 pie (12 pulgadas) 2 8 0 1 vara 8 4 2 MONFORTE 1 pulgada 2 7 1 cuarta (9 pulgadas) 2 4 0 1 pie (12 pulgadas) 3 2 0 1 vara 9 6 0 QUIROGA 1 pulgada 3 0 1 cuarta (9 pulgadas) 2 6 6 1 pie (12 pulgadas) 3 5 5 1 vara 10 6 6


6


dm cm mm RIBADEO 1 pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 0 1 pie (12 pulgadas 2 8 0 1 vara 8 4 2 SARRIA 1 pulgada 2 9 1 cuarta (9 pulgadas) 2 6 0 1 pie (12 pulgadas) 3 4 7 1 vara 10 4 0 VILALBA 1 pulgada 2 4 1 cuarta (9 pulgadas) 2 1 5 1 pie (12 pulgadas) 2 8 7 1 vara 8 5 9 VIVEIRO 1pulgada 2 3 1 cuarta (9 pulgadas) 2 0 9 1 pie (12 pulgadas) 2 7 9 1 vara 8 3 6 Nota: tamén se usaba a vara castellana 8 3 5

escuadra grafómetro taquímetro


7

MEDIDAS DE SUPERFICIE EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO

As medidas de superficie empregadas nesta provincia eran a fanega e o ferrado, de extensión variable segundo os concellos, coas seguintes equivalencias: CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS

DO FERRADO DA FANEGA dam2 m2 dm2 (área) (centiárea) ABADÍN 5 3 86 4 ALFOZ 7 14 22 4 ANTAS 6 3 70 5 BALEIRA 5 6 86 4 BARREIROS 7 14 17 4 BECERREA 5 78 48 4 BEGONTE 5 25 9 4 BÓVEDA 4 89 11 4 CARBALLEDO 6 28 86 5 CASTRO DE REI 4 96 88 4 CASTROVERDE 4 96 88 4 CAUREL 4 65 32 4 CERVANTES 5 53 23 4 CERVO 7 25 55 4 CORGO 4 36 71 6 COSPEITO 5 25 9 4 CHANTADA 6 28 86 5 FONSAGRADA 5 6 36 4 FOZ 7 14 22 4 FRIOL 4 36 71 6 XERMADE 5 25 9 4 GUNTÍN 4 36 71 6 INCIO 5 53 98 4 XOVE 7 25 55 4 LÁNCARA 6 28 86 4 LOURENZÁ 6 27 89 4 LUGO 4 36 71 6 MEIRA 5 13 91 4 MONDOÑEDO 6 12 19 4 MONFORTE 4 89 11 4


8

CONCELLO EQUIVALENCIAS Nº DE FERRADOS DO FERRADO DA FANEGA

dam2 m2 dm2 (área) (centiárea) MONTERROSO 6 3 70 5 MURAS 5 47 80 4 NAVIA DE SUARNA 6 50 42 4 NEGUEIRA 5 6 86 4 BARALLA 6 10 00 4 AS NOGAIS 6 21 6 4 OUROL 5 47 80 4 OUTEIRO DE REI 4 36 71 6 PALAS DE REI 6 3 70 5 F. DE PANTÓN 4 89 11 4 PARADELA 5 58 98 4 PÁRAMO 5 58 98 4 PASTORIZA 5 3 86 4 PEDRAFITA 5 78 48 4 POL 4 96 88 4 P. DE BROLLÓN 4 65 32 4 PORTOMARÍN 6 70 78 4 QUIROGA 4 65 82 4 RÁBADE 4 36 71 6 RIBADEO 6 12 18 4 RIBAS DE SIL 4 65 82 4 RIBEIRA DE P. 5 13 91 4 VICEDO 5 47 80 4 RIOTORTO 5 3 86 4 SAMOS 5 50 98 4 SARRIA 6 28 86 4 SAVIÑAO 5 58 98 4 SOBER 4 89 11 4 TABOADA 6 3 70 5 TRABADA 6 37 69 4 GUITIRIZ 5 45 72 4 TRIACASTELA 4 29 93 4 VALADOURO 7 14 22 4 VILALBA 5 25 9 4 PONTENOVA 5 3 86 4 VIVEIRO 5 47 80 4 NOTA: Tamén se usaba o cuartillo coa seguintes equivalencias: 1 fanega = 20 ou 24 cuartillos según concellos.


9

MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS PARA LÍQUIDOS NA PROVINCIA DE LUGO:

PARA VIÑO:


Hl L cl BECERREA 1 cuartillo (26 onzas) 84 1 cántaro (24 cuartillos) 20 04 BARALLA 1 cuartillo (26 onzas) 82 1 cántaro (24 cuartillos) 19 66 AS NOGAIS 1 cuartillo (22 onzas) 69 1 cántaro (24 cuartillos) 16 64 PEDRAFITA 1 cuartillo (28 onzas) 88 1 cántaro (24 cuartillos) 21 17 CHANTADA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cántara (36 cuartillos) 22 68 1 cañado (2 cántaras) 45 37 1 moio (4 cañados) 1 81 48 FONSAGRADA 1 cuartillo (23 onzas) 72 1 cañada (8 cuartillos) 31 96 LUGO 1 cuartillo 47 1 cañada (68 cuartillos) 31 96 MONDOÑEDO 1 cuartillo (18 onzas) 57 1 cañado (66 cuartillos) 37 43 1 carga (3 cañados) 1 12 30 MONFORTE 1 cuartillo (16 onzas) 50 1 cántara (36 cuartillos) 13 14 1 cañado (2 cántaras) 36 28 1 moio (4 cañados) 1 81 15


10

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl QUIROGA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 almudera (12 cuartillos) 7 56 1 cañado (6 almuderas) 45 37 1 moio (4 cañados) 1 81 48 RIBADEO 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cañado (72 cuartillos) 45 37 1 carga (3 cañados) 1 36 11 TRABADA 1 cuartillo (27 onzas) 85 1 cañada (9 cuartillos) 7 66 SARRIA 1 cuartillo (20 onzas) 63 1 cañado (63 cuartillos) 42 84 1 moio (4 cañados) 1 71 36 VILALBA 1 cuartillo (34 onzas) 1 08 1 olla (17 cuartillos) 18 36 VIVEIRO 1 cuartillo (18 onzas) 57 1 arroba (25 cuartillos) 14 18

MEDIDAS PARA AUGARDENTE:

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl

EN TODA A PROVINCIA 1 cuartillo (16 onzas) 50 1 cántara ou arroba 16 13 (32 cuartillos) 2 cántaras 32 27 100 cántaras 16 13 30


11

MEDIDAS PARA ACEITES:

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl L cl EN TODA A PROVINCIA 1 cuartillo 50 1 arroba (25 cuartillos) 12 56 2 arrobas 25 13 50 arrobas 6 28 15 100 arrobas 12 56 30 MEDIDAS DE PESO EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO

MEDIDAS EQUIVALENCIA EN Kg. Gr.

1 onza 29 1 libra (20 onzas) 575 1 arroba (25 libras) 14 378 1 quintal (4 arrobas) 57 512


12

MEDIDAS DE CAPACIDADE PARA OS ÁRIDOS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. BECERREA 1 cuartillo 72 1 tego (12 cuartillos) 8 64 1 ferrado (2 tegos) 17 29 1 fanega (4 ferrados 69 16 CERVANTES 1 cuartillo 71 1 tego (12 cuartillos) 8 30 1 ferrado (2 tegos) 16 60 1 fanega (4 ferrados) 66 40 TRIACASTELA 1 cuartillo 74 1 ferrado (20 cuartillos) 14 80 1 fanega (4 ferrados) 59 20 PEDRAFITA 1 cuartillo 79 1 ferrado (24 cuartillos) 19 00 1 fanega (4 ferrados) 76 00 AS NOGAIS 1 cuartillo 70 1 ferrado (24 cuartillos) 16 80 1 fanega (4 ferrados) 67 20 BARALLA 1 cuartillo 71 1 tego (12 cuartillos) 8 70 1 ferrado (2 tegos) 17 41 1 fanega (4 ferrados) 69 64 CHANTADA 1 cuartillo 63 1 cuartal (5 cuartillos) 3 14 1 ferrado (6 cuartales) 18 82 1 fanega (5 ferrados) 94 10 MONTERROSO 1 ferrado (24 cuartillos) 16 62 1 fanega (5 ferrados) 83 10


13

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. PORTOMARÍN 1 ferrado (24 cuartillos) 15 38 1 fanega (5 ferrados) 76 95 FONSAGRADA 1 cuartillo 67 1 tego (12 cuartillos) 7 98 1 ferrado (2 tegos) 15 97 1 fanega (4 ferrados) 63 86 MEIRA 1 ferrado (24 cuartillos) 17 33 1 fanega (4 ferrados) 69 32 LUGO 1 cuartillo 66 1 ferrado (20 cuartillos) 13 20 1 fanega (6 ferrados) 79 20 CASTRO DE REI 1 tego 8 48 1 ferrado (2 tegos) 16 97 CASTROVERDE 1 ferrado (25 cuartillos) 15 94 1 fanega (5 ferrados) 79 70 FRIOL ½ ferrado 6 43 1 ferrado 12 87 1 fanega (6 ferrados) 72 22 OUTEIRO DE REI ½ ferrado 7 07 1 ferrado 14 14 1 fanega (6 ferrados) 84 84 POL 1 tego 8 83 1 ferrado (2 tegos) 17 67 MONDOÑEDO 1 cuartillo 73 1 ferrado (24 cuartillos) 17 52 1 fanega (4 ferrados) 70 06 ALFOZ ½ ferrado 8 97 1 ferrado 17 95 FOZ ½ ferrado 8 89 1 ferrado 17 78


14

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. MONFORTE 1 cuartillo 46 1 cuartal (4 cuartillos) 1 83 1 ferrado (8 cuartales) 14 72 1 fanega (4 ferrados) 58 88 BOVEDA ½ ferrado 7 73 1 ferrado 15 46 QUIROGA 1 cuartillo 74 1 sesto (4 cuartillos) 2 97 1 ferrado (6 sestos) 17 84 1 fanega (4 ferrados) 71 36 CAUREL 1 ferrado 15 55 P. DE BROLLÓN 1 ferrado 15 70 RIBAS DE SIL 1 ferrado 17 48 RIBADEO 1 cuartillo 67 1 ferrado (24 cuartillos) 16 16 1 fanega (4 ferrados) 64 65 SARRIA 1 cuartillo 52 1 cuarta (4 cuartillos) 2 07 1 ferrado (8 cuartas) 16 54 1 fanega (4 ferrados) 66 15 LÁNCARA 1 ferrado 14 50 INCIO 1 ferrado 15 20 PARADELA 1 ferrado 14 99 SAMOS 1 ferrado (25 cuartillos) 9 24 1 tega (2 ferrados) 18 48 1 fanega (2 tegas) 36 96


15

CONCELLO MEDIDAS EQUIVALENCIAS EN Hl. l. cl. VILALBA 1 cuartillo 1 00 1 ferrado (18 cuartillos) 18 04 1 fanega (4 ferrados) 72 18 BEGONTE 1 ferrado 16 21 GUITIRIZ 1 ferrado 16 41 VIVEIRO 1 cuartillo 57 1 ferrado (30 cuartillos) 17 14 1 fanega (4 ferrados) 68 58 MURAS 1 tego 9 22 1 ferrado (2 tegos) 18 45


16

PESO DO FERRADO NOS DISTINTOS CONCELLOS DA PROVINCIA DE LUGO CONCELLO PESO EN Kg.

TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS ABADÍN 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23

ALFOZ 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 ANTAS 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 BALEIRA 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,29 BARREIROS 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 BECERREA 13,50 11,01 13,40 7,91 12,90 14,95 BEGONTE 12,72 10,37 12,63 7,46 12,16 14,10 BÓVEDA 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 CARBALLEDO 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 CASTRO DE R. 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 CASTROVERDE 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 CAUREL 14,00 11,42 13,90 8,21 13,38 15,52 CERVANTES 13,34 10,88 13,24 7,97 12,75 14,79 CERVO 13,74 11,36 13,63 8,05 18,00 15,22 CORGO 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 COSPEITO 14,16 11,55 14,05 8,30 13,55 15,69 CHANTADA 14,84 12,10 14,72 8,69 17,25 16,44 FONSAGRADA 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,89 FOZ 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23 FRIOL 9,93 8,10 9,85 5,82 15,53 11,01 XERMADE 14,16 11,55 14,05 8,30 13,53 15,69 GUNTÍN 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 INCIO 11,93 9,72 11,84 6,99 11,40 13,22 XOVE 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 LÁNCARA 11,38 9,28 11,30 6,67 10,87 12,61 LOURENZÁ 15,54 12,67 15,42 9,11 20,29 17,23 LUGO 10,36 8,57 10,28 6,19 10,02 11,60 MEIRA 13,60 11,09 13,50 7,97 13,00 15,08 MONDOÑEDO 13,75 11,36 13,64 8,21 13,13 15,23

MONFORTE 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81

MONTERROSO 12,34 10,06 12,25 7,23 15,75 13,68 MURAS 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 NAVIA DE S. 12,72 10,37 12,62 7,45 12,15 14,09 NEGUEIRA DE M. 12,53 10,21 12,43 7,34 11,97 13,89 BARALLA 13,67 11,14 13,56 8,01 13,06 15,15 NOGAIS 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 OUROL 13,74 11,20 13,63 8,05 18,00 15,22


17

CONCELLO PESO EN Kg.

TRIGO CEBADA CENTEO AVEA MILLO FEIXÓNS OUTEIRO DE R. 10,26 8,45 10,28 6,07 15,53 11,48 PALAS DE R 10,47 10,98 13,37 7,89 17,25 14,93 F. DE PANTÓN 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 PARADELA 12,55 10,23 12,46 7,36 11,99 13,91 PÁRAMO 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 PASTORIZA 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 PEDRAFITA 14,91 12,16 14,80 8,74 14,25 16,53 POL 10,36 8,57 10,28 6,19 20,29 11,60 P. DE BROLLÓN 14,00 11,42 13,90 8,21 15,53 15,52 PORTOMARÍN 14,84 12,10 14,74 8,69 17,25 16,44 QUIROGA 14,00 11,42 13,90 8,21 13,38 15,52 RÁBADE 10,36 8,57 10,28 6,19 13,53 11,60 RIBADEO 12,69 10,34 12,59 7,43 12,12 14,06 RIBAS DE SIL 13,62 11,19 13,62 8,04 15,53 15,21 VICEDO 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22 RIOTORTO 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 SAMOS 11,36 9,26 11,27 6,66 10,85 12,59 SARRIA 12,98 10,59 12,88 7,61 12,40 14,39 SAVIÑAO 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 SOBER 11,56 9,42 11,47 6,77 13,76 12,81 TABOADA 12,21 9,96 12,12 7,16 15,60 13,54 GUITIRIZ 12,88 10,50 12,78 7,55 12,31 14,28 TRIACASTELA 11,62 9,47 11,53 6,81 11,53 12,88 F. VALADOURO 13,75 11,21 13,64 8,05 13,13 15,23 VILALBA 14,16 11,55 14,01 8,30 13,53 15,69 PONTENOVA 12,25 9,98 12,15 7,18 11,70 13,57 VIVEIRO 13,74 11,20 13,63 8,05 13,12 15,22


18

MEDIDAS EMPREGADAS NA PROVINCIA DE OURENSE:

MEDIDAS DE LONXITUDE NA PROVINCIA DE OURENSE

CUARTA OU PALMO LINEAL: 0,209 metros. É igual en todos os concellos da comarca e coincide co valor do palmo castelán.

PALMO LINEAL DE PONTON: (madeiras): 0,209 metros. Ten valor constante de 0,209 metros en todos os concellos da comarca onde se ten constatado o seu uso, agás en: Beariz, Boborás, Irixo e Maside.-

PÉ LINEAL: 0,2786 metros.

É igual en todos os municipios da comarca e coincide o seu valor co castelán.

PULGADA LINEAL: 0,0232 metros. É igual en todos os municipios da comarca, e coincide no seu valor co castelán.

VARA LINEAL:

En toda a comarca, agás o municipio de Beariz: 6 cuartas ou palmos = 1,254 metros.

En Beariz 4 cuartas ou palmos = 0,836 metros

(Nota: "Das varas de 4, 5 e 6 palmos só se fai uso no tráfico rural de tecidos caseiros, como son os lenzos, picotes, mantas, panos burdos e algunhas trenzas, tráfico que se limita ó sinxelo axuste de mercado, que as súas entidades non están coma os froitos suxeitas a ningunha prestación e que por conseguinte é pouco probable que sexan materia litixiosa; pero para o remoto caso en que cheguen a selo, van expresadas as equivalencias".


19

MEDIDAS DE SUPERFICIE NA PROVINCIA DE OURENSE:

Advertencia previa: o ferrado e a cavadura son equivalentes (1 ferrado = 1 cavadura). Pero normalmente úsase a cavadura nas terras de viñedo e o ferrado nas terras de non viñedo. A fanega e a tega onde se usan equivalen a 5 ferrados. O palmo tabular (ou fragueiro) ten en todas as parroquias da comarca 9 cuartas de largo por 1 pé de ancho, e equivale a 0,52 metros cadrados.

CONCELLO DE BEARIZ

(medidas de terras de non viñedo):

Parroquias Ferrado Áreas Concas Cuartillas Cuartillos Varas

Cadradas Castelás

Todas 1 6,29 12 4 24 900

CONCELLO DE BOBORÁS

(medidas de terras de viñedo):

Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartillos Copelos Varas

Cadradas Castelás

Albarellos, Astureses e Pazos

1 4,37 4 16 24 625

Resto 1 6,29 - - - 900


20

CONCELLO DE BOBORÁS


Parroquias Ferrado Áreas Cuartal

ou Cuartos

Netos, Cuartillos

ou Copelos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Albarellos, Astureses e Pazos

1 4,37 6 24 12 625

Resto 1 6,29 6 24 12 900

CONCELLO DE CARBALLIÑO


Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Varas

Cadradas Castelás

Arcos (San Xoan)

1 4,37 - 5 20 20 625

Carballiño 1 4,37 4 6 24 24 - 625

Partovia e Señorín

1 6,29 - 6 24 24 30 900

Resto 1 6,29 - 6 24 12 900


21

CONCELLO DE CARBALLIÑO


Parroquias Ferrado Áreas Cuartal

ou cuartos

Netos, copelos

ou cuartillos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Longoseiros, Madarnás, Mudelos e Ponteveiga

1 6, 29 6 24 12 900

Partovia e Señorín

1 6,29 6 24 30 900

Resto 1 6,29 6 24 24 900

CONCELLO DE IRIXO


Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos

ou copelos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Campo, Cangues, Espiñeira, Froufe, Loureiro

1 - 6,29 6 24 12 900

Resto 1 1 4,37 4 6 24 12 625


22

CONCELLO DE IRIXO


Parroquias Ferrado Fanega ou tega

Áreas Cuartal

ou cuartos

Copelos, cuartillos ou netos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Cidade, Cusanca, Dadín, Parada de Laviote e Reádigos

1 1/5 4,37 6 24 12 625

Resto 1 1/5 6,29 6 24 12 900

Unha fanega=unha tega=5 ferrados.

CONCELLO DE MASIDE


Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Copelos Maquías Varas

Cadradas Castelás

Garabás 1 4,37 4 5 25 25 625

Louredo 1 4,37 4 5 20 - 625

Maside e Piñeiro

1 - 6,29 - 6 24 30 900

Resto 1 - 6,29 4 6 24 30 900


23

CONCELLO DE MASIDE


Parroquias Ferrado Áreas Fanega

ou Tega

Cuartos ou

Cuartal Copelos Maquías

Cuartillos ou netos

Varas Cadradas Castelás

Garabás 1 6,29 1/5 6 30 30 24 900

Louredo, Maside e Piñeiro

1 6,29 1/5 6 24 30 24 900

Resto 1 6,29 1/5 6 24 24 24 900

CONCELLO DE PIÑOR


Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Copelos

ou cuartillos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Carballeda, Coiras e Torcela

1 4,37 4 5 25 25 625

CONCELLO DE PIÑOR


Parroquias Ferrado Áreas Cuartos Copelos, netos ou cuartillos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Barran e A Canda

1 6,29 6 30 30 900

Resto 1 6,29 6 24 24 900


24

CONCELLO DE PUNXÍN


Parroquias Ferrado Cavadura Áreas Cuartos

ou cuartal

Cuartillos ou

copelos Maquías


Ourantes e Vilela

1 - 6,29 6 24 30 900

Resto - 1 4,37 6 24 24 625

CONCELLO DE PUNXÍN


Parroquias Ferrado Áreas Cuartos

ou cuartal

Copelos, netos ou cuartillos

Maquías Varas

Cadradas Castelás

Todas 1 6,29 6 24 24 900

CONCELLO DE SAN AMARO


Parroquias Cavadura Áreas Cuartas

ou cuartos

Sesma Copelos Varas

Cadradas Castelás

Todas 1 4,37 4 6 24 625


25

CONCELLO DE SAN AMARO


Parroquias Ferrado Áreas Fanega Cuartos

ou sesmas

Copelos ou

cuartillos Maquías


Todas 1 4,37 1/5 6 24 24 625

CONCELLO DE San Cristovo de CEA


Parroquias Cavadura Áreas Cuartas Cuartos Cuartillos Copelos Maquías Varas

Cadradas Castelás

Mandrás e Vilaseco

1 4,37 4 5 20 25 25 625

Resto 1 4,37 4 5 20 20 20 625

CONCELLO DE San Cristovo de CEA


Parroquias Ferrado Áreas Fanega

ou Tega

Cuartos ou

cuartal Copelos Netos Cuartillos Maquías


Mandrás e Vilaseco

1 6,29 1/5 6 30 24 - 30 900

Resto 1 6,29 1/5 6 24 24 24 24 900


26

MEDIDAS DE CAPACIDADE NA PROCINCIA DE OURENSE:

para medir áridos (centeo, millo...).

Advertencia previa: hai que diferenciar entre "medidas colmadas", que se usan principalmente no millo, e "medidas rasas", que se usan sobre todo no centeo.

A fanega, que equivale a 5 ferrados, úsase en Boborás, Carballiño, Irixo, Maside, Piñor e Cea, para medir o centeo.

En Beariz úsase tamén a cuartilla tanto nas medidas colmadas como nas rasas; equivale a 1/4 do ferrado, de xeito que cada ferrado ten 4 cuartillas.

En Punxín emprégase a maquía como medida colmada. Un ferrado ten 30 maquías. E tamén se usa o neto (1 neto = 1 maquía).

En San Amaro úsase a sesma. Un ferrado ten 6 sesmas.

Medidas colmadas (millo)

Concello Parroquia Ferrado Cuartais (cuartal)

Cuartos Cuartillos Copelo Litros

BEARIZ Todas 1 - - 24 - 22,63

BOBORÁS Todas 1 6 - 24 - 26,41

CARBALLIÑO Todas 1 6 - 24 - 25,80

IRIXO Todas 1 6 - 24 - 26,46

MASIDE Todas 1 6 - 24 - 22,28

PIÑOR Todas 1 6 6 24 - 21,88

1 6 6 30 - 21,88

PUNXÍN Todas 1 6 - 24 30 26,14

1 - - 30 - 26,14

SAN AMARO Todas 1 4 - 24 - 28,18

S. C. DE CEA Todas 1 6 6 24 - 21,88


27

Medidas rasas (centeo)

Concello Parroquia Ferrado Cuartais (cuartal)

Cuartos Copelos Maquías Cuartillos ou netos

Litros

BEARIZ Todas 1 - - - - 24 16,06

BOBORÁS Todas 1 6 6 24 12 24 19,11

CARBALLIÑO Todas 1 6 6 24 24 24 16,68

IRIXO Todas 1 6 6 24 12 24 17,98

MASIDE Todas 1 6 6 24 24 24 17,82

PIÑOR Barrán e A Canda

1 6 6 30 30 30 17,58

Resto 1 6 6 24 24 24 17,58

PUNXÍN Todas 1 6 6 24 24 24 19,28

SAN AMARO Todas 1 4 6 24 24 24 18,50

S. C. DE CEA Todas 1 6 6 24 24 24 17,58

MEDIDAS DE CAPACIDADE USADAS NA PROVINCIA DE OURENSE:

para medir líquidos

Moio de viño

Concello Parroquia Moio de

Viño Canados Olas Cuartas Cuartillos Onzas Litros

BOBORÁS Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

CARBALLIÑO Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

IRIXO Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

MASIDE Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

PIÑOR Todas 1 4 8 16 256 5.120 133,12

PUNXÍN Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

SAN AMARO Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92

S. C. DE CEA Todas 1 4 8 16 256 5.120 145,92


28

Ola de viño

Concello Parroquia Cuartas Azumes Cuartillos Onzas Litros

BOBORÁS Todas 2 8 32 640 18,24

CARBALLIÑO Todas 2 8 32 640 18,24

IRIXO Todas - 8 32 640 18,24

MASIDE Todas 2 - 32 640 18,24

PIÑOR Barrán 2 - 32 576 16,64

Resto 2 - 32 576 16,64

PUNXÍN Todas 2 - 32 640 18,24

SAN AMARO Todas 2 8 32 640 18,24

S. C. DE CEA Todas 2 8 32 640 18,24

Complementos:

Un azume = 0,28 litros.

Un cuartillo de aceite = 0,50 litros (úsase en Beariz, Boborás e Carballiño).

Un cuartillo de viño = 0,57 litros, salvo en Piñor onde un cuartillo de viño equivale a 0,52 litros.

En Boborás un neto de viño é o mesmo que un cuartillo e equivale a 0,57 litros.

A ola acabazada de viño en Boborás e Maside ten 34 cuartillos e 680 onzas e equivale a 19,38 litros.

En Beariz un pote de monte de viño ten 32 cuartillos e 640 onzas, polo que é igual a 18,24 litros.


29

MEDIDAS PONDERAIS:

A ARROBA GALEGA en toda a provincia de Ourense ten 25 libras e 500 onzas, equivalen a 14,376 quilogramos.

En toda a provincia de Ourense a LIBRA GALEGA equivale a 0,575 quilogramos. Cada libra ten 20 onzas.

Finalmente a MAQUÍA FARIÑEIRA equivale a 0,575 quilogramos en toda a provincia de Ourense. Chámase "maquía fariñeira" ó pago que se fai ó dono do muíño dunha libra por cada ferrado que se leva a moer.

MEDIDAS EMPREGADAS NO RESTO DE GALICIA

MEDIDAS DE SUPERFICIE E LONXITUDE:

Na provincia da Coruña a equivalencia do ferrado varia entre os 396 m2 no concello de Ordes e os 639 m2 nos concellos de Boquiexón, Cerceda e Santiago entre outros.

En Rianxo, úsase a Cunca, que son 35 m2, o ferrado ten 12

cuncas. En Boiro, o cuartillo, son 22,33 m2.

Na provincia de Pontevedra a variación e aínda máis grande, dende os 64 m2 no concello de Soutomaior ate os 672 m2 no concello de Vilanova de Arousa, aínda que o valor máis repetido é o de 629 m2, empregado en arredor de 20 concellos ( a Estrada, Cuntis, Tomiño, Vilaboa, etc.). No Morrazo e ría de Vigo, úsase moito a Vara, que no Morrazo equivale a 7,37 m2, e en Vigo son 4,57 m2. En Pontevedra, Caldas e Cambados, úsase a cunca, que é a doceava parte dun ferrado e vale 52,40 m2.


30

Na estrada e Lalín úsase o cuartillo, que vale na Estrada 26 m2, e en Lalín 22,34 m2. Tamén se usa o estadal, que equivale a 12 pés, é dicir, 336 cm. En canto as medidas de lonxitude, a vara na provincia da Coruña equivalía xeralmente a 0,843 metros, e a legua tiña 5.572,699 metros. En Ourense, a vara oscilaba entre os 4 e os 6 palmos, a primeira tiña 0,836 metros, e a segunda abranguía 1,254 metros. A máis xeneralizada en Pontevedra era equivalente a 0,8359 metros, nesta provincia tamén se usaba a vara agrimensa ou estadal, que na Lama tiña 10 cuartas (2,0897 metros), en Soutomaior 2,12 metros e en Tui 2,23 metros.

MEDIDAS DE CAPACIDADE: Na Coruña, a cántara equivalía a 15,58 litros para o viño e a 16,43 litros para augardente. A medida máis xeneralizada na provincia de Pontevedra era o canado ou cabazo (32,70 litros); o moio tiña en Caldas de Reis 12 arrobas, cada arroba tiña 25 cuartillos, e cada cuartillo 20 onzas; en Ponteareas, o cabazo comporíase de 29 cuartillos (14,63 litros) e a pipa tiña 34 xacalazos. OUTRAS MEDIDAS: Para a medida da madeira en táboas empregábase en Ourense o palmo fragueiro, que posuía un valor que oscilaba entre os 8 e os 10 cuartos por pe, e dicir, de 0,47 a 0,48 cm2, e tamén a ducia de taugas, que medía 18,12 cuartas (9,43 m2). Tamén existía o choupín equivalente a medio ferrado de gran, usado en Caldas de Reis e o bucio usado na diocese de Tui, a súa equivalencia estaba entre os 2 e os 6 ferrados. En lugares con pendente da Ribeira Sacra, unha cavadura ou home de cava, equivale a 100 cepas ben desenvolvidas. Outra medida usada na zona setentrional (Norte) das provincias da Coruña e Lugo para medi-la lousa destinada a cubri-los edificios era o rumbeiro (40 varas cadradas).


31

CONCLUSIÓN:

Hoxe a ninguén se lle ocorrería pensar en utilizar unidades distintas para medir cantidades dunha mesma magnitude física, polo mero feito de tratarse de distintos productos; pero non debemos esquecer que a conquista do concepto abstracto de magnitude, esixiu moitos centos de anos a través das distintas fases.

BIBLIOGRAFÍA:

- “Interrogatorios do Marqués de la Ensenada” (1752-1753) - “Catastro do Marqués de la Ensenada”. - “Fórmula de Metrología Universal...” de Calvo y Valcárcel. - “Las equivalencias Métricas” de Antonio Valcárcel. - “Publicaciones del Servicio Agronómico, sección de Lugo” (1934) - “Pequenas historias das medidas agrarias desde os primeiros tempos

ata a implantación do sistemas métrico decimal (1880)” de Manuel Torres Campos.

- “Hojas divulgadoras” do Ministerio de Agricultura - “Gran Enciclopedia Galega”.

UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIAª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O....

Documents

Transcript of UNIDADES DE MEDIDA TRADICIONAIS DE GALICIAª Paz López-Vizcaíno Rubio 1º curso B E.S.O....