1

I. A EVOLUCIÓN XEOLÓXICA DO PLANETA TERRA.a) A formación xeolóxica da Terra.

Unidade didáctica 1 Bloque temático II

Natureza e medio natural en España. O relevo.

2

R Fíxate na evolución da Terra da pax. anterior e cubre a táboa cos datos que obteñas desa evolución e do material bibliográficoque manexes.

Evolución da superficie terrestre

Fases: Era xeolox. Mill. anos: Dinámicas: Continentes: Mares:

3

Cuestións:1. Hemisferio e zona térmica do globo na que se enclava: .......................................................................................................................................................................2. Continentes e mares que a rodean: ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3. Coordenadas xeográficas (Latitude e lonxitude): ................................................................................................................................................................................4. ¿A que forma xeométrica se asemella a P. Ibérica?. Compáraa coas outraspenínsulas do Mediterráneo: ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................5. ¿Cal é a súa situación en relación coas terras que a rodean? ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................6. Calcula a súa superficie: .....................................................................................

II. A CONTEXTUALIZACIÓN XEOGRÁFICA DA PENÍNSULA IBÉRICA.R Analiza o mapa e axudándote dun atlas contesta ás cuestións plantexadas

sobre el.

4

III. A FORMACIÓN DA PENÍNSULA IBÉRICA E AS ILLAS BALEARES.R a) Completa o seguinte mapa conceptual sobre a formación xeolóxica e a xénese do releve da Península. Utiliza

información de fontes bibliográficas e de internet.

5

R b) Rellena o mapa da Península con diferentes tramas ou sombreados, sinalando con eles os accidentes xeomorfolóxicosque se formaron en cada era xeolóxica.

6

Grandes Unidades estructurais do releve español

R c) Analiza e comenta este mapa temático sobre as unidades estructuraisdo releve ibérico. Utiliza as normas do CRP.

R d) Define con precisión e encadrándoos no seu contexto xeográfico osconceptos seguintes:

Concepto: Definición:

Oroxenia.

Gondwana.

Transgresiónmariña.

Macizo Hespérico.

7

Informe:.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

R e) A antiguidade da Península Ibérica. Lé con atención esta reseña deprensa e, relacionándoa coas informacións que teñas sobre este aspectodo tema, redacta un informe escrito.

8

IV. A LITOLOXÍA PENINSULAR.R a) Comenta, utilizando as normas do CRP, o mapa das rexións litolóxicas

da Península Ibérica.

R b) Resume neste estadiño as características fundamentais das rexiónslitolóxicas de España.

R. Litolóxicas Rochas Características das rochas

I. Silícea.

I. Calcarea

I. Arxilosa.

R. Volcánica.

9

V. AS UNIDADES MORFOESTRUCTURAIS DA PENÍNSULA IBÉRICA.R a) Rellena o mapa cos principais accidentes xeomorfólóxicos e os principais picos de cada cordilleira. Poñendo o seu

nome e a localización máis precisa posible.

10

A ALTITUDE DO TERRITORIO ESPAÑOL Reelaborado de www.ince.mec.es/prim/spaisaje.htm

Documento 1.“Quizais un dos factores que contribuíu en maior grado a dotar ós Pireneos da súa impresionante paisaxe e

espectacular beleza teña sido a formación especial e orixinal da súa estructura. Xustifícase o vocablo “orixinal” se se tenen conta que quizais é o único macizo montañoso pregado dúas veces ó longo do seu eixe axial por dúas grandes oroxenias.A palabra oroxenia (et imilóxicamente “oro” -montes-, “xénese” -principio- siñifica orixe dos movementos dos montes. Asítemos que na era primaria do noso planeta, cúia duración se sitúa en 270 millóns de anos, entraron en colisión inxentesplacas continentais, provocando numerosos pregamentos e levantamentos en toda Europa. Destes xurdimentos, os máissigni ficati vos son sen dúbida os montes Herz, situados en Alemaña, e que ían dar o seu nome a todas as convulsiónscoetáneas. Precisamente, a este período corresponde a primeira formación da cordilleira cántabro-pirenaica.

A segunda era, coñecida por secundaria, tivo unha duración aproximada de 230 millóns de anos. Tempo estedunha certa calma oroxénica, pero sin que este feito supuxese mengua algunha do intenso traballo da erosión, por múltiplesfactores, ó longo de tantos millóns de anos. Detal xeito incidiu este desgaste na cordilleira que, á chegada dunha nova era-neste caso a terciaria-, a fisonomía dos Pireneos perdera toda a súa forza e estaban moi avellentados. Chegou pois esta era,notablemente máis curta cas anteriores, 65 millóns de anos, e dende os seus primeiros períodos (paleoceno e eoceno) deumostras dunha colosal inquietude.

En efecto, a estructura terres tre iniciou tal dantesca orxía que das súas atormentadas e apocalípticas convulsiónsían xurdir novos pregamentos e levantamentos de terras dando a luz cordilleiras tan impresionantes coma os Alpes, cúioapelativo “alpino” ía ser o xenér ico adoptado polos movementos oroxénicos desta e tapa do noso planeta. E foi precisamenteneste momento, cando sucedeu o insólito. Sobre a mesma liña axial do antigo pregamento carbonífero herciniano da era

(Continua na pax. seguinte)

R b) As características xerais do territorio. Analiza e comenta o mapatemático. Utiliza as normas do CRP.

R c) As orixes das cordilleiras. A contraposición ciencia-mito. O caso dosPireneos.

11

primaria levantouse un novo e potente macizo. En realidade sería esta ciclópea e derradeira formación a que ía determiñara fisonomía actual dos Pireneos.

Quizais a estructura terres tre, exhausta de tanto paroxismo, quixo tomarse un re spiro, un sosego, e despoi s dosxigantescos catacl ismos do anterior período entrou nunha nova era de relativa calma oroxénica coñecida como cuaternaria,de tan só un millón de anos. Neste tempo diferencianse catro períodos duns cen mil anos cada un, que veñen caracteri zadospor intensísimos frios. Foron estes de tal envergadura que os xelos cubriron a maior parte de Europa. Os Pireneos, aindaque de latitude máis ó sur, non se libraron deste fenómeno e vestíronse dun xélido casquete duns 300 kms. de longo por65 de ancho. Por este feito, chámase ó cuaternario a era das grandes glaciacións. O traballo levado a cabo polos xelos eneves durante as ditas glaciacións foi de tal alcance que cando estas iniciaron o seu retroceso, a paisaxe quedara xaperfilada. Na base da montaña e nos vales acumularonse en desorden os restos de materiais (canchais) que a erosión glaciaresgallara das ladeiras. Múltiples crestas transformáronse en fouces ou en lanzais e afiados picos , coma pináculos cinceladospor canteiros medievais nas catedrais.”(PELAZ CERNUDA, Lupe: Geografía Pirenaica. En: Historia y vida. Extra nº 81. Barcelona. 1996. Pax. 6-7)

Documento 2.“Naqueles míticos tempos Iberia estaba gobernada polo rei Túbal. Pero o xigantesco Xerión, que a lenda describe

con tres torsos e tres cabezas, envexaba aquel reino e conquistouno pola forza. Túbal tiña unha filla , de nome Pirene, cúiafermosura era incomparable . Seguramente Xerión quixo facela a súa esposa, en parte pola súa beleza e en parte paralexitimar deste xei to a súa conquista, pero sen dúbida a xoven negouse. Outra s vers ións apuntan a que Xerión intentouasasinar a Pirene para deste xeito cortar de raíz toda posibilidade que algún marido ou fillo da bela xoven puidera recobraro reino.

Fora como fose, o caso é que Pirene fuxiu a unhas montañas do lugar (non eran aínda os Pireneos), seguida decerca por Xerión. Ó ver este que a xoven se agochaba na cordill eira, e que se Pirene non saía de alí nunca a podería coller,optou por incendiar os bosques que cubrían aqueles montes, formándose pronto unha xigantesca fogueira. Díse que eratanto a calor desprendida polas lapas, que incluso xurdiron das montañas auténticos ríos de prata fundida.

Non lonxe de alí, no que hoxe é a Provenza, o heroe Heracles víu o resplandor e achegouse para ver o que ocurría.Ó chegar, aínda se escoitaban os lamentos de Pirene, no cúmio das montañas, rodeada polo lume. Heracles cubríuse entóncoa pel do león de Nemea (que, recordémolo, era invulnerable), e lanzouse montaña arriba ata atopar a Pirene. Atopouna,xa con pouca vida, e tapándoa coa maravillosa pel do felino puido sacala do incendio.

Cando a depos itou no chan, Pirene, a piques de morrer, vendo no seu salvador un heroe milagroso, díxolle quenera ela, e que, como herdeira daquelas terras, danndose conta de que estaba a piques de falecer, prometíalle que serían súasse lograba vencer a Xerión. Uns intres despois a xoven pechaba os ollos para sempre, e Heracles, furioso pola morte dePirene, púxose coma tolo e en pouco tempo enterrouna debaixo dun túmulo tan inmenso, que chegaba do Mediterráneo óMar Cantábrico, e os seus cúmios máis altos estaban perpetuamente nevados: Así xurdiron os Pireneos.”(BACHS, Agust í: Heracles y el mítico origen de los Pirineos. En: Historia y Vida. Extra nº 81. 1996. Paxs. 21-22)

- 1. Localiza no mapa da actividade Va a zona representada no mapa pintándo o espacio.

- 2. Indica as zonas litolóxicas máis antigas e máis modernas: ......................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................-3. Establece as diferencias entre o modelado silíceo e o modelado calcario: ................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................-4. Define: pregamento e manto: ..................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

R d) A estructura xeolóxica das cordilleiras. O caso da CordilleiraCantábrica. Observa o mapa xeolóxico da pax. seguinte e contesta ascuestións do recadro.

12

Unidades xeolóxicas na Cordilleira Cantábrica

Na Rexión de pregamentos e mantos, Cunca carbonífera central, Rexión de mantos e Picos de Europa, predominio de materiaiscalcar ios con alternancias de pizarras, pedras de gra e conglomerados silíceos. Na Rexión Pisuerga-Carrión, alternancia de

mater iais silí ceos e calcarios mesozóicos.

R e) O macizo galaico. No mapa de Galicia localiza as principais unidadesmorfoestructurais do macizo galego.

13

R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características máis importantes da unidade morfoestructuralfundamental do releve da península e as cordilleiras interiores.

Unidademorfoestruc

tural

Era deformación:

Características xerais:Sectores nos que se

divide:Principaisaccidentes:

14

R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características fundamentais das cordilleiras que rodean a meseta.

Unidademorfoestruc

tural

Era deformación:

Características xerais: Sectores nos que se

dividePrincipaisaccidentes:

15

R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características fundamentais das unidades exteriores á meseta.

Unidademorfoestruc

tural

Era deformación:

Características xerais:Sectores nos que se

divide:Principaisaccidentes:

16

VI. AS DEPRESIÓNS E O LITORAL.R a) Sinopse xeral. Debuxa no mapa o espacio ocupado polas dúas principais depresións do territorio penínsular. Divide

o litoral en sectores e localiza en cada sector os principais accidentes costeiros.

17

R b) O vocabulario do litoral. Define con precisión e situándoo no seucontexto xeográfico os conceptos da táboa.

Conceptos: Definicións:

Acantilado.

Rasa litoral

Marisma.

Frecha litoral.

Ría.

Cordón litoral

Tombolo.

Albufeira.

18

Comentario:..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

VII. AS TÉCNICAS DE ANÁLISE DO RELEVE. O PERFIL TOPOGRÁFICO.

R Tomando como base o mapa topografico a escala 1: 25.000 e seguindo asnormas do CRP realiza o perfil topografico do corte A-B.