Vivencias Y Sucesos Cercanos en Lengua Tenek. Primer Grado.

66
2008 Tenek, Tant’uyik, Veracruz Huasteco de Tantoyuca, Veracruz An t’ilab xechintalab ani xu wat’el Vivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca

description

Libro de texto en lengua Huasteca o Tenek del estado de Veracriz

Transcript of Vivencias Y Sucesos Cercanos en Lengua Tenek. Primer Grado.

  • 1

    2008Tenek, Tantuyik, Veracruz Huasteco de Tantoyuca, Veracruz

    An tilab xechintalab ani xu watelVivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca

    Portada-Tenek-1o.indd 1 03/11/2008 01:06:45 p.m.

  • 1

    2008Tenek, Tant'uyik, Veracruz Huasteco de Tantoyuca, Veracruz

    An t'ilab xechintalab ani xu wat'elVivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 1 03/11/2008 01:08:30 p.m.

  • An t'ilab xechintalab ani xu wat'el (Vivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca), fue elaborado por la Direccin General de Educacin Indgena, perteneciente a la Subsecretara de Educacin Bsica de la Secretara de Educacin Pblica.

    La agradece la participacin de los responsables de educacin indgena en las entidades, jefes de departamento, jefes de zona, supervisores escolares, integrantes de mesas tcnicas y de comisiones dictaminadoras; de directores, docentes y autoridades administrativas; y, especialmente, de los padres y las madres de los nios y las nias indgenas, a quienes va dirigido este libro.

    Secretaria de Educacin PblicaJosefina Vzquez Mota

    Subsecretario de Educacin BsicaJos Fernando Gonzlez Snchez

    Directora General de Educacin IndgenaRosalinda Morales Garza

    EdicinDireccin de Apoyos Educativos

    Coordinacin editorialMarco Julio LinaresGuadalupe Ambriz Rivera

    Cuidado de la edicinngela Morales Vera

    DiagramacinIns Patricia Barrera

    Texto de la presentacin en espaolAlejandro Torrecillas G.

    : 970-742-069-3Primera edicin, 2008Impreso en MxicoDistribucin gratuita/ Prohibida su venta.

    D.R. Secretara de Educacin Pblica, 2008Argentina nm. 28, Centro,06020, Mxico, D.F.

    Reconocimiento especial al trabajo de Martha Flores, quien con sus ilustraciones para portada e interiores pint color a las palabras de las nias y los nios, autores del presente libro.

    Jefe del Departamento de Educacin Indgena del estado de VeracruzValente Velzquez Bernab

    Coordinador del Proyecto en el estado de VeracruzMara Gelacia Santiago del ngelMara Adalberta Hernndez Bautista

    Revisin de textos en lengua huastecaMara Gelacia Santiago del ngelMara Adalberta Hernndez Bautista

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 2 03/11/2008 01:08:33 p.m.

  • Xlk'xtlb ............................................................ 5

    Presentcin ............................................................ 7

    Waydhax ajatlab / Arrullo

    An bechek'tlb....................................................... 9

    An ch'ojontl ........................................................... 9

    Ki wychich........................................................... 10

    An jtlb .............................................................. 10

    An exobl ............................................................... 11

    An ik' ...................................................................... 12

    Lejkidh labidh t'ilab / Poesa

    An j' ...................................................................... 13

    An pkdh' te' lom ................................................ 13

    N'n ..................................................................... 14

    An wich ................................................................. 14

    Xow' nn' u exobnl ......................................... 15

    An tj exoblomtlb .......................................... 16

    An t'ojnl inik ....................................................... 17

    An ko'neltsik xi pebedh ........................................ 18

    An ch'ejwxtlb .................................................. 19

    An chkm xi tnchu' .......................................... 20

    An tenek kwitol .................................................... 21

    Ajtintalab / Cancin

    An chkm kech'................................................... 22

    An k'w' ni n ch'ojol ......................................... 22

    An kwit' ............................................................... 23

    Te' ku chu'uxin ...................................................... 23

    Chkm k'itsj ...................................................... 24

    An chkmtsik ...................................................... 25

    An t'okoxtlb ...................................................... 26

    An t'okox kmblek .............................................. 27

    K'itsj ..................................................................... 28

    An koneltsik .......................................................... 29

    Bn kwentsl elel j' ............................................. 30

    An kimdhlom ...................................................... 31

    An tenektsik .......................................................... 32

    Exlowl .................................................................. 33

    Exolndice

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 3 03/11/2008 01:08:34 p.m.

  • Kwetsotsol bixnel / Ronda

    An ko'neltsik .......................................................... 34

    Ka chalpay janey / Adivinanza .................................... 35

    Dhuk'at t'lab / Trabalenguas

    An dhk t'em ....................................................... 42

    An pk'k ............................................................... 42

    An t'idhidh ............................................................. 43

    An t'idhb kwentsl ............................................. 43

    An pch'lom ........................................................ 44

    An dhikom ty ...................................................... 44

    Ani t'ilab / Cuento

    An tspsm k'l n ut' ......................................... 45

    Jun i tiklb k'l in k'imdhil............................... 46

    An pnil tumin ..................................................... 47

    Chb n pik'o' ....................................................... 48

    An t'ok'tok ni ich'ik'li ....................................... 49

    An belkol j' ........................................................... 50

    An punel ................................................................ 51

    An yejche chn ...................................................... 52

    An koy .................................................................... 53

    An tiyl ut' n tsuts ni ts'itsik koy .................... 54

    An xi'idh inik ni n chemelom........................... 55

    Xantli ne'ech ka t'aja' / Instructivo

    Xnti jlk'un ...................................................... 56

    Yb ti kin tk' ..................................................... 57

    An ko'neltsik .......................................................... 58

    An chpik b ......................................................... 59

    Xntu tk'nl nu kwentsl .................................. 60

    Xi t'ojlab an kawintalab / Glosario .............................. 61

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 4 03/11/2008 01:08:36 p.m.

  • 5Xalk'axtalab

    Jntu ulnl d, noche k'l n kwintl Yb ch'l tm ull tenek k'ij wt'ts ch'xixil ni n kl chmmdh ni lbidh Anchn ne k ch' tm ull k'l kwintl jelti mx t't' ni in t't'tsik, in pulektsik ni in pulektsik, ni ejtl in exlowltsik kin ulu junxk'ij ni nchn jelti mx u junkunl in kwidh kl xi tt' ni n t'ilbtsik k ch'tme' kwidh ni tjx

    Jxtm i le' k ko'oy je n jumtlb, xi t'jdh, xi k'wj dhutsdh k'l n kwintl bl k bijiy k'k'l n k'k'l, j' n j', ik' n ik' ni ich' n ich', bl n ottsik, k lej ch'xk'in, k lej chmnbe' n j' ni n ik'.

    Bn Direccin Generl de Educcin Indgen jxtm i t'jm je n jumtlb, xonti t tolmixin, niy t exobl n ok'tsixltsik, n t't'tsik ni n tiklbtsik xi t kwentsl; i le' k jytsik ni k kulbetn' k'l n exlowltsik ni k'l n kidhtl; ni tu utsl, k junku in chlpil n pkeltsik, k tj' k'l n chlpk'ij n t'ilb, tu t'iltsi x t'jl b n kwentsl ni ki junxn xi le' ki bjw ki t'j'. K'l n t'ojlbil i kulbetnl ki pidhn' it i jumtlb xi dhutsdh k'l n kwintl, bl i chlpyl n k'ejtsik kwintlb xu kwnb bin bitsowil n Lbtom chbl jelti mx i k'ejtsik muklb xi yb w'ch pil kwintlb bl ki bijiy xtkich. K chlpyk'ij mx junwek'ij ybich k w'chin xi yxni' O xi chkni' O xi yxuxul Jnti tm in mulklbil n tom, n te'tsik, n xich', n bleytsik ni n j' xi ln pujl

    K chlpyk'ij jik't mx ybich k wchin n muklbtsik ni ejtl k chu'u jyech'k'ij o yb mukudh Anchn ne k tmun mx k uk'tst xowkich n kwintlb xu kwnb Lbtom Chbl ni xi putl n k'yll!

    Jxtm i t'jm je' n jumtlb, ts'utst n ch'ilbtsik k'l n mukuxtlb ni m ts'utsk k'l n lbidh kwintl, bl k kulbetn', k tel', k ch'' in lbidhtl xi w'ch b n kwintl; bl yb k k'ipchon, bl yb k uk'tst in kwidh ni n muklbtsik ni xin ejtowl kin lbidhmedh' tm junxit' in kwnl K'l jun i kw bl yb k k'ipchon ni ki ejto ok'tsixin k'l i t kidhb , xntu ulnl xtkich k'l n k'ejtsik, kwintlb bn Lbtom chbl; bl ejtl i yentsl ki cho'obn xow' xi yxuxul ni xi m chmml ni xow' j xi le' m yxuxul ni xow' xi k'lpidh yxu'.

    Jxtm i junkum n k'ejtsik dhutslb b je' n chkm jumtlb, xi dhutsdh k'l n kwintl, xi b bitsowil, bl ejtl u lbtomlbtsik, j'ich i kwintl ni bitsowil.

    K jy ni k kulbetn' je n chkm jumtlb, xi t'jdh k'l i kulbetlb, ni dhutsdh k'l in t'ilbil n weje' pkeltsik xi k'l in t'ill n k'k'l, bl k chlpy ku ok'tsixin ww' tu kidhblb, bl k ejto xntu ulnl jumtlb, exlowl k'l ejtl n kwintlb xi Lbtom Chbl.

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 5 03/11/2008 01:08:37 p.m.

  • Tenek-1o(64p)3arev.indd 6 03/11/2008 01:08:37 p.m.

  • 7Presentacin

    Cmo se dice d en tu lengu Cmo se dice noche en tu idiom No hs sentido que cundo lo dices en tu propi lengu el d es ms brillnte y ls noches ms clmds y bonits Esto ps porque si lo express en tu propi lengu es como si tus pps y sus pps, y los buelos de sus buelos, y todos tus migos lo dijern junto contigo, y entonces es como si sus voces se juntrn con l tuy y ls plbrs se oyern ms fuertes y ms clrs

    Por eso hemos querido que tengs este libro, que est escrito con ls plbrs que se usn en tu lengu pr llmr sol l sol, gu l gu, ire l ire y lun l lun, pr que esos stros brillen ms, el gu refresque ms y el ire se ms clro.

    En l Direccin Generl de Educcin Indgen hemos elbordo este libro, en el que prticipste t, tmbin tus comperos, tus profesores, tus pps y ls persons de tu comunidd; desemos que lo les y lo disfrutes con tus migos y tu fmili; l mismo tiempo, te invitmos recopilr los sberes de tus myores, crer tus propis nrrciones, que nos cuentes lo que hces en tu comunidd y comprtir tus sueos. Con ese mteril nos gustr poder entregrte otro libro pensdo y escrito en tu propio idiom, porque creemos que cd lengu que se hbl en cd regin de Mxico es como un color distinto, que no existe en ningun otr lengu, pr nombrr ls coss. Te imgins que de pronto y no existier el verde O el rojo O el zul De qu colores sern el psto, los rboles, l sngre, ls snds o el gu del mr

    Te imgins si de pronto no existiern los colores y todo se vier igul, sin color Pues lgo s es lo que psr si se olvid culquier de ls lengus que se hbln en Mxico y en el mundo!

    Por eso hemos hecho este libro, lleno del color de los dibujos y ms lleno del color de ls plbrs de tu lengu, pr que los disfrutes y te llenes los ojos y los odos con los mtices que hy en tu idiom; pr que no se pierdn, pr que no se olviden los sonidos y los colores que sbe pintr cundo lguien lo hbl En un plbr, pr que sign vivos y podmos ensernos, unos otros como hermnos, cmo se dicen ls coss en cd lengu de Mxico; porque todos necesitmos sber cul es el zul ms fresco y cul es el zul ms verdoso, y cul el zul ms cribeo.

    Por eso hemos recogido muchos reltos en este librito, escritos con ls plbrs de tu lengu, el idiom de tu regin, que tmbin, por ser todos mexicnos, son nuestro idiom y nuestr regin.

    Te invitmos que les y disfrutes este librito, que fue hecho con mucho crio, y est escrito con ls misms viejs plbrs con ls que tus buelos le plticbn l sol, pr que ls recuerdes, y pr que nos ls ensees nosotros tus hermnos, que hblmos otrs lengus mexicns, ver si s tmbin prendemos plticr con l lun y con el sol Pr prender cmo se dice libro, y cmo se dice migo, en tods ls lengus de Mxico.

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 7 03/11/2008 01:08:38 p.m.

  • Tenek-1o(64p)3arev.indd 8 03/11/2008 01:08:41 p.m.

  • 9Waydhax ajatlabArrullo

    An bechek'talab

    U k'wjb' n bechek'tlbbl k wyich nu chkmil jik'tn ik' chmml,in le' ti bechek'u niwkyl k'l u k'ubk.

    U witsel ni u k'lelu witsel ni u k'lel.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    An ch'ojontal

    K'l je' n jtlbxi nn' u jtnlbl nn' in ch'ojontlxontik'ij tu k'nidhln lejwl chkmin uch'l yn n yujbl lbel k pubeyni yb t'ilil k pubey.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 9 03/11/2008 01:08:46 p.m.

  • 10

    Ki waychich

    Jlich ki kw'tey chkm,jlich k'l nn'k liktsi, k liktsibl ki koyo chichk liktsi ki tsich teche' ltjbl xo' klech ne'ech tu koyol.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    An ajatlab

    K'l je' n lbidh jtlbne'ech ki wyichbl jun i lbel tsidhnne'ech ti tsi'dhntsij jun i ubt'lbbl ku k'wjy u kulbeln nnlb u dhbl k'yllne'ech ti uts' bl ki wyichne'ech ti ch'uch'bntsy ni ne'ech ti beletn'.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 10 03/11/2008 01:08:52 p.m.

  • 11

    An exobal

    Tu bl bn Atj exoblomtlbbl k ejto kdhuts nbijbl tm ki pubey yb ne k ch'j t'ojlb t jum.Jl' xo' chkm, wnch tu ubtjl' xo' chkm, wnch tu te'nlchkm kwitol xo' ne k chu'ujnn' ne tu bjw ne'ech k chu'uj.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 11 03/11/2008 01:08:59 p.m.

  • 12

    An ik'

    Wt'ts n ik' tm wkljxtm n chkm u ch'ybelbl wt'ts n ik'mx jik'wxichin ch'ejnl n t'eljney ki uw' bl k wychichne'ech ki jtintsi jun i jtlbbl kin mpuy in ts'itsik wlbl k wychichbl klech.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 12 03/11/2008 01:09:06 p.m.

  • 13

    An ja'

    Yxuxul u ymimil n lw'tlbyb u koyol n ti bolololu ochel u klel n lwtlb,tin wl u lbel n t'yblbbl ki kulbetn' ejtl ti ynil,bl ki ko'oy xi yentsljunx k'l n lw'tlb.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Lejkidh labidh t'ilabPoesa

    An pakdha' te' lom

    Tchn xonti yxuxul n te' yn i ch'chin xontik'ij w'chu kulbel ejtl, juntsiku jt k'e'et u dhubl niyn tin eb in ko'ol in pxjuntsik in ko'olich in t'mwch yn n wich niow tejw lbidh.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 13 03/11/2008 01:09:13 p.m.

  • 14

    Na'na

    Tu le' n'n ni tu k'lyb jik'i' ne'ech tu uk' tsibl tt' tin ok'tsljxtm tu chlpom ech'ek'ij.

    N'n tm in pulekich'yb jik'i in ne'ech kin xe'chin pilu ch'l kin k'wjy k'l tt'ech'ek'ij xont xe'ech.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    An wich

    Bn te'lomtsik u jk'pinl yn n wich,tm n k'k'l k'ijne k chu'uj dhkni',ne k chu'uj chkni',ne k chu'uj mn,xon ti k'wj in k'im' n Jun,ne k chu'uj chkikilbn kwentsl Dhkil.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 14 03/11/2008 01:09:23 p.m.

  • 1515

    Xowa' nana' u exobnal

    An t'ojlb k'l n pch'lbidh u t'jnl n ttin mukyl k'l xowkich n mukuxtlbbl k jilk'on lw'bl ejtl k ch'ytsink'l n ch''umjuntsikil wklich yb u ejtowl ku nujujybich tm ne ku ko'oy n tuminbl ku ch''y n k'pnel.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 15 03/11/2008 01:09:46 p.m.

  • 16

    An ataj exoblomtalab

    An tj exoblomtlbtsudhey, k tsudheyww' i bch'wl n tsubxtlb,n chlp ni n tk'ixtlbxow' in pidhnl n ok'tsixtsudhey k tsudhey.

    An tj exoblomtlb,wn ki k'nidh'bl jj' tu pidhltin chlmil bl ku exoblomch.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 16 03/11/2008 01:09:53 p.m.

  • 17

    An t'ojnal inik

    Nn' u chu'tl lw' n k'pnelxo'w' tokot u k'ibel j'ich n ch''ixtlbyb u ko'ol i tumin bl in ch'ojontlne'ech ku t'y' we' n mybl k k'wjy u kulbel n tiklbni jey ne ku t'y'n idhidhbl ku ko'oy we' n wybl ejtl i kulbeltlb.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 17 03/11/2008 01:10:02 p.m.

  • 18

    An ko'neltsik xi pebedh

    Wt'ey yn n dhk jojni in tmu n ekwetin konoy tm xonti w'ch n k'pnelni in uts': tt' nik'ij t' it kw'j l j'bl ww' yn i k'pnel i ellnchn in jilm n dhbl k'yllbl yb ki wt'n' i k''inbtt' yb w'ch n k'pnel,nchn tx jiln ejtl t'ilil.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    l

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 18 03/11/2008 01:10:08 p.m.

  • 19

    An ch'ejwaxtalab

    Tu pidh' jun i wichu el' tu' bn beljn ti yb ne tu pidh'bl tt' tin wixk'ntsijnu itsich bl ybich kyjbej jxtm nn' tu le' j'ich n ch'ejwlixtlbtu pidh' k t'p' lw'bl yb ti kin uk'tsij.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    1919

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 19 03/11/2008 01:10:16 p.m.

  • 20

    An chakam xi tanchu'

    U le' nu chkmil jelti n dhbl k'ylltm yb tin t'jl ti K'ij in uk'nlbl n chkm tin chu'tlu tsi'el dhik ti kin ch'uch'bytm juni' in t'ilolol k'l jj' in exbylbl n k'e'etsik yb ti kin te'tsikiytm kin wt'ey bin k'im'ni juntl yb ne ki ej'toki chmk' n tiklb.

    Emelia Doroteo SantiagoEscuela Profesor Rafael Ramrez

    Mamey, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    20

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 20 03/11/2008 01:10:28 p.m.

  • 21

    An tenek kwitol

    An chkmtsik tenek jelti n k'i ts'tm tsitsik u ch'kil jik'tAni in tolmiyl in tttsik.Yb u chekeltsik.

    Tm i k'lel ti exobl u kulbeltsikbl in exbyl yn i jumtlbtm ye'jchelich u chekelichjelti n k'its' tm wklechuk'lel ti wyl pilnchn n tenek chkmtsiktm k pubey u k'lel pil ti k'wjil.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    2121

    jil.

    21

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 21 03/11/2008 01:10:44 p.m.

  • 22

    AjtintalabCancin

    An chakam kech'

    Je' n chkm kech' wt'ts tu dhjnlybbel in ejtowl ti bellk ok'tsi ti dhilbl kin ejtoj ti jek'x.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    An k'wa' ani an ch'ojol

    An k'w' ni n ch'ojol yb jyechk'ijn cho'jol yb u belln k'w' u t'iwknl, u t'iwknlt'iwknl, u t'iwknl.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 22 03/11/2008 01:10:52 p.m.

  • 23

    An kwita'

    An kwit' xin k'l n chnub Junu pet'om buklb k'itsj u pet'om jun, chb, ox, che',u pet'om bo', kk ,ni buk.ko, ko, ko, ko, ko, ko.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Te' ku chu'uxin

    Te' ku chu'uxin j'ublbtsikok'onich n exoblchni in kulbel in ne'ech ti tjni ne ku chu'uxin klm ni ne ki onsi tu exoblne ki exl' ejtl n jumtlbxi ku ok'tsin bn tj exoblomtlb.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 23 03/11/2008 01:10:58 p.m.

  • 24

    Chakam k'itsaj

    Chkm k'itsj exomich t klel jel mx ullich tsudhech.

    Ani ow u chu'tln tj exoblomtlb lbel jelti n lbidh wich.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 24 03/11/2008 01:11:18 p.m.

  • 25

    An chakamtsik

    U ko'ol n lwtsikubt'lb k tel'xn tu ch'knlk'yum ti k'yumni junwek'i ne t t'ikwnlejtl ne t pik'il t k'ubkbn jumtlbjun, chb ni oxejtl, ne tx t'kchok'ix bixnelni ix t'ikchok'.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 25 03/11/2008 01:11:33 p.m.

  • 26

    An t'okoxtalab

    U t'kl nu ts'itsik k'ubkni nu chkm wlk'l i j' ni k'l i t'okoxtlbbl kin telxin lw'.

    Abl kin chu'uxin lw',u t'k'l nu ts'itsik wlk'l i j' ni k'l i t'okoxtlb.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 26 03/11/2008 01:11:42 p.m.

  • 27

    An t'okox kamablek

    U t'k'l nu kmbk'l i t'okoxtlb kmblekbl k dlk'nnu k'mbn t'okt chkmtsikko'ol ki ko'oy nits'its'ik kmb t'ok okoltm ku ok'on tu k'pul.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    k'l i t'okoxtlb kmblekbl k dlk'nnu k'mbn t'okt chkmtsikko'ol ki ko'oy nits'its'ik kmb t'ok okoltm ku ok'on tu k'pul.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Ygnacia Flores HernndezYgnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 27 03/11/2008 01:11:54 p.m.

  • 28

    K'itsaj

    Chkm k'itsjit klel teche'it kwetsotsol, kwetsotsol. nuw' it ochel.

    Ani klm ne'echjuni k'ij ki k'wjyk'l nn'.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 28 03/11/2008 01:12:02 p.m.

  • 29

    An koneltsik

    Jl' ne'ech t ubt' k'l nn'nn' u cho'ob bl ne'ech kin kulbetn'in le' ku ch'' xnti in t'jl n mixtumiu miu.

    Jl' kw' tu ubt' k'l nn'nn' u cho'ob bl ne'ech kin kulbetn'in le' kin ch'' xnti u jt n pek'elki ki ri ki, ki ki ri ki.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 29 03/11/2008 01:12:08 p.m.

  • 30

    Ban kwentsal elel ja'

    Bn kwentsl elel j'u el' jun i pk'wk'w.

    Kw, kw, kwjun i pk'wk'w.

    Bn kwentsl, elel j'u el' jun i mixtu.

    Miu, miu, jun mixtu,kw, kw, jun pk'wk'wne ki uluj yn i ko'neltsik.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 30 03/11/2008 01:12:14 p.m.

  • 31

    An kimadhlom

    Bin k'im' xi n uxum in bij t Pzejtl u kulbel tm u t'ojnl bin k'im' n uxum in bij t Pz ejtl u t'ojnl ni ney nn'.

    Anchn in t'jl, nchn in t'jl xu t'ojom bkn.

    Bin k'im' n uxum xin bij t Pzejtl u kulbel tm u t'ojnlbin k'im' xi n uxum in bij t Pzejtl u t'ojnl ni ney nn'nchn in t'jl, nchn in t'jl n t'ojom t'ujub tj.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 31 03/11/2008 01:12:19 p.m.

  • 32

    An tenektsik

    K tel' je' n tenekwtts ti kututul wtts ti kututulne'ech ti nujul.

    Jney in nujwljney in ne'dhljney in ne'edhl bl kin nuju'.

    An tiklbtsik yn i t'u'udh n tsi'dhlt'u'udh u tsi'dhl bl ki nujuybtsik in le'en' ti k'pull ll l ll l ll l.

    (In nujwl: lnx, uch'un, k'weet ni xitkich in le ti nujul).

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 32 03/11/2008 01:12:24 p.m.

  • 3333

    Exlowal

    Wn' ejtl tu ubt'junini' ne ki t'j' juni ubt'lb kwetsotsol.bl ne ku jtin ni ne'ch tu te'nlejtl ne'ech ki kulbetn'.

    Anchn u te'nl n ju'ujum u u u u nchn u te'nl n t'el i i i i nchn u te'nl n kwit' nchn u te'nl n tsitsik mixtu' e e e e nchn u te'nl n che'chem o o o o.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    33

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 33 03/11/2008 01:12:30 p.m.

  • 34

    An ko'neltsik

    Jl' ne'ech tin ubt k'l tt'nn' u cho'ob lejich ne'ech k kulbetn'wn ki ch'' xnti in t'jl n mixtu'u ool tm u kulbel.

    Jl' t ubt' k'l nn'nn' u cho'ob ne'ech k kulbetn'in le' kw' kin ch'' xnti u jt n pek'elki ki ri ki, ki ki ri ki.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Kwetsotsol bixnelRonda

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 34 03/11/2008 01:12:37 p.m.

  • 35

    Ka chalpay janeyAdivinanza

    Wisisil u wisisil,tm ku p'y ti chblmx yb tsi'dhl n chlmch' i ne'ech.Jney u ey

    (An )

    Ti bel in tsi'dhb,ti bel in jilnl,ni putlk'ij ink'wjt.Jney u ey

    (An pojodh)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 35 03/11/2008 01:12:51 p.m.

  • 36

    Pulek jelti tkbmn jelti n lnxin xeket ch'xixiltm yb tokwidh.Jney in ey

    (N k'itsj)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    In chi'ik ni yb in t'inom,mn u ot'ol ni yb in lnxdhkni' u ko'ol lk'idh niyb in k'oyej.Jney u ey

    (An it'dh)

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 36 03/11/2008 01:13:00 p.m.

  • 37

    Bin ok' in junlbin ok' in tsi'dhlyb xit' tu wixk'ntsbbl jj' in beklk.Jney in ey

    (An pml beklek)

    Nn' in dhkni'u wedhmedhl n k'pneltin eynl n ch'ojontl nixi yb' ch'ojontlejtl tin yentsl.Jney u ey

    (An t'em)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    (An pml beklek)

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 37 03/11/2008 01:13:11 p.m.

  • 38

    Tm i k'k'lin jt uolnl bl yejtichn kotelch, n k'k'l chpik blk wyey n kotelb.Jney u ey

    (In ich'ikli')

    Tm k'ij in wyltm kl in jttltsik in chlpylbl in bnlk'ijtltsik in ullbl u chu'tl i y'ul.Jney u ey

    (In ju'jum)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 38 03/11/2008 01:13:19 p.m.

  • 39

    In jumnl jyk'ij n t'ek't beldhxpt'l, in xe'ech u yl nuk'puwl tin tsumtsik n te'jelti n dhum ni n wlilb.Jney u ey

    (An ch'ichin)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    In jtitil, in jtitilu chu'tl exom ti wixchl n te'tsiku k'pl n jodh ni nit'dhte',yb xt' u wll uk'ijidhmedhl n k'ij.Jney u ey

    (In kuku')

    39

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 39 03/11/2008 01:13:26 p.m.

  • 40

    U bubul, u bubuljelti n ts'itsik mulin lonyl xonti w'chn wichlom, wetsik, ti wetsik injunkuwl n chi'ikti n k'im'.Jney in ey

    (An tsptsm)

    U cholk'l n lnxni u cholk'l n it'dhnchn tin k'pulyb xit' ti kin lbn'u wytl u t'jllk'idh bn te'.Jney u ey

    (An che'chem)

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 40 03/11/2008 01:13:34 p.m.

  • 41

    Nn' u cholk'l n te'ni yb in pt'lin jumnl t'ek'tni u xeket milimu ko'ol u kojl chkni'.Jney u ey

    (In che'chem)

    Lucio Morales ngelaEscuela Josefa Ortz de DomnguezLoma Larga, Tantoyuca, Veracruz

    Tm in dhlmnu xi'il chkni'tm in wyneknu xi'il t'unuy.Jney u ey

    (In wy')

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 41 03/11/2008 01:13:43 p.m.

  • 42

    An dhak at'em

    An dhk t'emwt'ts ti ch'pujtin jil' n t'k'tsil,t'ikwnl u t'ikwnln chkm tm ti dhik'pnbl k'dhpin n t'ktsil ink'nl.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Dhuk'at t'labTrabalenguas

    An pak'ak

    An pk'k' xi pkdh'wt'ts ti pukmdh,pukmdh wt'ts xi pkdh' n pk'k,toldh' ni k'otsdh'nin xekel ni in knn pkdh' pk'k'.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 42 03/11/2008 01:13:51 p.m.

  • 43

    An t'idhidh

    An t'idhidh xi chkni'yb in jill n ti bellu k'dhil u p'ilbn pkdh' te'sni bn nkdh' tjfhik'wik'wiil, dhik'wik'wiiltm ynenekich, xontiu xe'chinl ti k'dhidhil.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    An t'idhab kwentsal

    An t'idhb kwentslk'wjt wl ch'enxk'udh k'l n ch'lmxk'udh k'l n ch'enu t'ynl n xk'ubu t'ynl n pk'k'ejtl u t'ojnlbl kin tolmiy tin b'.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 43 03/11/2008 01:13:57 p.m.

  • 44

    An apach'lom

    Tu' ln ch'lm w'chjun boye' n pch'lom,tsitsik ni pkdh't'ek'dh' ni ch'dh'k'otsdh' ni nkdh'dhlm ni yejnek,tj' u dhubl n tsuts,u dhubl u dhubl n tsutstu'bn pch'lom, ln ch'lm.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    An dhikom tay

    Dhkni' dhkni',xlits n dhikom ty,tm u dhikom dhbudhin dhm,k'l jun i dhdh'dhbuxtlb xonti udhutsum,dhububul u dhububuln dhikom tytm in dhymichin dhikxtl,in dhm ybich dhbudh.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 44 03/11/2008 01:14:16 p.m.

  • 45

    An tsapsam k'al an ut'

    An tsptsm dhjwe' in tujwl n ti t'ojnl, in junkuwl n chi'ik bn wichlom, juntsikil u k'lel owdh' ti lim wich, ni nchn in t'jl n wedh' chi'ik.Jun i k'ij jun i ut' xe'ech ti belelel lte', in el' n chi'iik n tsptsm, yb' in chlpy mx lw' xney ne kin tmu, in juxtsij ejtl n ti chi'ik.Ani t'e'pin tm n tsitsik tsptsm ni in tuju juni kin t'j' ti it' n chi'ik, bl jj'tsik yb jiki' u koyol.

    Yb k ko'oy ti kwent mx yb u klel lw' n t'ojlb, wn ki ontsi tu t'ojnl.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Ani t'ilabCuento

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 45 03/11/2008 01:14:23 p.m.

  • 46

    Jun i atiklab k'al in k'imadhil

    Ti owenekich jun i tiklbtsik k'l in tomtl k'l ox in chkmiltsik, jun i k'ij witsiy ti t'ojnl l in lej k'ijye n tiklb, ni kwchij ti wyl junwek'ij yb owey ti wyl tm xo' ti ejech, in chu'u tm jelti mx wt'enek yn i tmub kwjlnekich k'l in weje'tl in k'im' n ybich' in el' in tomtl nibl in chkmiltsik, yb in cho'obn' xonti k'l o jney in tmutsik. Ani in chlpy mx jich kl n ch'en ti wydhj ni ti yejchelbej kwetem n tiklb. Anchn tu t'ilnl ti weje'.

    Celso Jeronimo FlorentinoEscuela Miguel Hidalgo

    Mancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 46 03/11/2008 01:14:29 p.m.

  • 47

    An panil tumin

    Ti weje' i k'ij b jun i kwentsl tenek jun i tiklb in chu'tl u klel n k'ml b jun i chkm ch'en xonti jj' u k'wjil, ni chlpxin tm, in t'iltsi n tiklbtsik ni in chlpy bl ne'ech kin cholk'' n chbl bl kin chu'uj xney w'ch, tm xo' tin xlk'nich in chu'uj n yejche weje' pts ts'utst k'l n weje' tumin xi yn in jlbil. Ani k'l n tumin xin el' in lejkiy n tsubxtlb ni in t'j' in k'im' t'ek't ni lbel k'l i tujub, in ch''y n bell pt'l xu jobl chbl, bl kin t'y' yn n tomlom ni in mpuy jey n pulek chbl ni tm kw'jy ti wiltlb bqn kwentsl. In tolmiy n k'wjiltsik kin wil' n tsubxtlb xi bn kwentsl bl ejtl k belech lw' ni k t'ojon bl jjtsik tin lw'bil.Anchn ti ok'on je' n weje' t'ilb xnti in t'ill n pkeltsik.

    Celso Jeronimo FlorentinoEscuela Miguel Hidalgo

    Mancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 47 03/11/2008 01:14:35 p.m.

  • 48

    Chab an pik'o'

    Chb n ko'neltsik utey tin wl n jool ni in chu'u' tm jun i tumin l n j', in uts' tm n jun: Jchn n tumin nn' ne ku dhbln', yb k tk'!

    Ani n jun in uts': Nn' u k'l ni tm in uluj n jun. Yb'!, nn' ne ku kldh' ok'ox, ni in kwi'n' tm tin b' l n j'. Ani n jun in chu'u' tm xnti u pkwel n tumin bl in kwi'lomtl ich' ni yb' tsubx i tumin k'w'jt bn j'.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 48 03/11/2008 01:14:40 p.m.

  • 49

    An t'ok'tok ani a ich'ik'li

    B jun in k'we'el n te' k'wjt jun i t'ok'tok' k'l ichik'li' ti t'ilolol.N ich'ik'li in uluj. Nn' wt'ts ti lbidh in jt yb jelti tt'.tok'chin n t'ok't'ok' k'l in lwtl: Nn' in jt bl u kulbetnl; bl kin xlk'' xney in ull n ich'ik'li' in tuju tm ti jt kwidh ni owt ni in it'ixbedh' ejtl n ko'neltsik xi tj' ti k'wjt utt ni buk'lntsik.

    Ani n t'ok't'ok' in bel' ti jt xnti jj' in ejtowl ni tm ti n k'e'etsik in ch'' ti jt n t'okt'ok ejtl kulbetsik.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 49 03/11/2008 01:14:47 p.m.

  • 50

    An belkol ja'

    Jun i k'ij jun i uxum k'l in tsidhn ichk' k'l ti ik'tom j' bn wlj', bl k ulich bn wlj' w'ch jun i pulek p'b ni uttich bin wl n wlj' w'ch jun i ch'en ni u xymnl n bel.

    Tm ti n uxum k'l in tsidhn ichk' exomich ti pi'l tin wl n wlj' xon tu tujel ti xymnl n bel in chu'u tm jun i tiklb exom ti tsim, ni in yk'w' tm n bel k'ejtsik, k'ejtsik bl k ulichtsik wl n wlj', n tm xo' ti ulnekixtsik konoxintm jit' in el' n tsim Yb xit' in el', ni n ichklb jik'ey tm bl yb w'ch n bel xonti kin ok'n n tsim.

    An uxum in uts' tm nin ichk' bl yb k jik'ey jchn n ejtlb jch n belkol j' nchnich ti ok'on je n t'ilb.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, VeracruzEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, VeracruzEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 50 03/11/2008 01:14:56 p.m.

  • 51

    An punel

    Ti owenekich, b jun i pulek lelb u dhbl jun i tiklb xin ko'ol yn n tumin, u t'jnl wi'ik yn i tiklbtsik, ni tm k ch'ejkn n k'itsj u koyol bl kin k'k'dh' n bkn xin k'pl.

    Tin wl b jun i pulek tj xon tu t'pb yn xt'kich, n tm xo' tin ch'tsik tl jun i punel ulich kin jpiy n wi'leb ni ochich tm ni in kldh' yn i kitlb, in pltsi n bitsim tyk'ij juni ti k'lej ni n t'ojnl tiklbtsik yb k'uchuntsik lbn bl ltj yb w'ch ni jun i kitlb jelti xin jun'.

    U telx k'i tokot ti k'wjy ni in chlpy kin wewn'tsik n punel ni k'ipchon b jun i p'b wl i wlj' ni n t'ojnl tiklbtsik in t'iltsij in t k'imdhtsik bl nchn in chu'utsik utsn bl kin liy n ltsix bl k illiytsik yb k ywlxtsik bl jchn n telomtlb yb lw'.

    Celso Jeronimo FlorentinoEscuela Miguel Hidalgo

    Mancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, VeracruzMancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 51 03/11/2008 01:15:05 p.m.

  • 52

    An yejche chan

    Ti owenekich u k'wjil jun i ch'ojontl k'imdh bl k k'puch u k'lel kin loniy jun i tomlom xon tin ell xowkich i k'pnel t'ulek b jun i tomlom xin k'l jun i tiklb xin ko'ol yn n tumin u tk'nl bn bitsow in bij Pltn Snchez.An ttlb j'ich u k'lel n ti lim t'u'lek tsudhey k tsudhey bl kin wt'' n k'itsj ni jun i k'ij k'le ti lim n tin k'puwl ni ybich witsiy ni in k'imdhil in oltsi tm n dhbl tomlom bl ni jey k'ptsinekich ti ko'neltsik.In t'll n t'ojnltsik xin k'yl n tomlom bl in chum xon tu xpel n chn in jill n chemnek ko'neltsik xi yb in tll.Ani tm n dhbl tomlom in eyn' n bell pt'l xu lejkix bel bl k jobn n ch'en bl k xlkn n lbx ni lbntsik bl kldhj jun i yejche chn ni n tiklb tjnltsik in tolmixn' kin pok'o n chn ni kldhj putt n k'ipchonel pylomlb lim t'ulek ni chu'tt tm bl tj' lej ti k'wj lin tsukul n lbx.

    Celso Jeronimo FlorentinoEscuela Miguel Hidalgo

    Mancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 52 03/11/2008 01:15:12 p.m.

  • 53

    An koy

    Xe'ech lte' jun i koy ti k'pupul ti tom, ni tm ti kwjln b jun i cholx chbl ni yb in ejtoj k kle in le'n' kin ontsi kin cholk'' n chbl ni yb in ejtoj bl chpik ni wt'ey jun i pik'o' in le'n' kin kldh' bl kin k'puj, in jy n koy ni kwjln xonti k'w'j n koy ni n koy jik'ey in uluj tm yb ti kin k'puj ne tu pidh' ejtl n tumin xi je w'ch bl ki k'wjy lw' ni n pik'o' in konoy n koy. Jnti ne ku kle teche'An koy tok'on: Kit jn chpik bl ki ch'n, wt'ey jun i chitlb in ch'' u j n pik'o' ni in tolmiy k kle k'le dhik tin k'im' ni n chkm in pln' n pik'o' bl k oltsin xonti k'wjt n tumin. Tm ti n chkm in ln' l n jol in chu'uj ch'xixil n tumin, ni k'l kin iki' in tt' ni in kldh' ejtl n tumin.Anchn je' n pylomlb wenk'on ti pulek dhbl tumin. An inik in jun' n chkm koy ni in mpuy l in pt'l kim'. Ani n pik'o' in ontsl kin chu'uj n tj.Yb xit' in cho'ob ne kin kulbetn' n t'ojlb xin tm k'l in t'ojlbil n k'e'et.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tamemas, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 53 03/11/2008 01:15:18 p.m.

  • 54

    An tiyal ut' an tsuts ani ts'itsik koy

    Xe'ech n lte' koy ti k'pul tom, tm xo' ti wt'ey jun i k''ilom tsuts, in le'en' kin k'puj n ts'itsik koy ni ech'ek'ij xe'ech ti dhikbel ti k'pul yb jyk'ij u jilnl ti k'pul,jun i k'ij k'wjt ti k'pul n koytsik ni tm xo' ti utey n tiyl ut', utsn tm: Jnt'oj tx k'pul jik'tTok'chintsik tm n ts'itsik koy. Ech'ek'ij yb tu wlkl n tsuts tu k'pul in le' ti ku k'puj. Yb kix jik'ey utsn k'l n tiyl ut' u cho'obich xnti ne ku dhindh'.Tmxo' ti ulich n tsuts n tiyl ut' in uts' tm. Ybich k ubtn' nu t exlowltsik n ts'itsik koy n tsuts tok'chin. Jitj ne'ech ti kin txkntsi nu chlp Nn', tok'chin tm n tiyl ut' u te'e'el, tt, tok'chin tm n tsuts u te'e'el ni u bolililil k'l i kulbexnix bn tomlom ni in uts' tt' i chipil ni yb ne k ejtoj k'l nn'.Utey tm n tiyl ut' xon ti k'wjt n tsuts ni in wlkntsi tm tin t'x ik'l, jchn tm n k'ij n tsuts yb witsiy kin ubt'n' n ts'itsik koy.

    Alw' ki tolmiy xit' tu yentsl.

    Ygnacia Flores HernndezEl Palmar, San Gabriel, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 54 03/11/2008 01:15:25 p.m.

  • 55

    An xi'idh inik ani an chemelom

    Ti owenekich jun i xi'idh inik u k'wjil tin k'im' wt'ey ti lyb k'l jun i chemelom ni tok'on in tomtl in uts' bl yb te' k'wjt ybk'i' in le'n' kin xlk'' ni lejt n xi'idh inik chink'on tin l n wytlb ni in ulu tm n chemelom: Ne'ech kin witsiy ku liy ni ne ku jun' ni n xi'idh inik in uts' tm in tomtl bl k t'jtsin yn tin ch'inil bl ne'ech ti t'ojnl ow tm k witsiy n cchemelom yb ti kin el ni nchn ne kin lo'ey.

    Ani n xi'idh inik k'lej k'ij ti k'pul yb t'ojon ni witsiy tin k'im' kw'jy ti chlpx bl tm k witsiy n chemelom ne'ech k ln ni ne k junj, ni in uts' tm in tomtl bl ne'ech k kxun olim bl yb k exlj k'l n chemelom ni ne k k'wjy bn koyoch wichlom ti jum uw bl yb k exlj, ni ulich tm n chemelom bn koyoch wichlom yb exlj kulbe' tm n olim inik tm ti chb wt'ey xo' in ul tm n chemelom tin it'ixbedhl je n olim inik bl yb' u el' n xi'idh inik xo' ne'ech ku jun' je' n olim inik nchn ti ok'on n t'ilb.

    Celso Jeronimo FlorentinoEscuela Miguel Hidalgo

    Mancornadero, San Lorenzo, Tantoyuca, Veracruz

    l jun i chemelom n xi'idh

    l jun i chemelom ni

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 55 03/11/2008 01:15:32 p.m.

  • 56

    Xanti jalk'un?

    Je n ubt'intlb in t'jl n exobltsik.Ybich'k'ij in chu'tl bl kin chlpybl ubt' b jun i kwetsotsol xin t'jl jun i kwitol.U tell ok'ox tm ti k'le bl yb ki chu'u jit ne'echin jlk'uy tm in knl n kwitol xi k'le ni kin uluj xit'yb k'wjt xonti kw'jt ok'ox ni nchn ne'ech ki ontsikin t'j' bl kin ejtoj ki chu'u xit' in ejtoj kin uluj lw'.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    Xantli ne'ech ka t'aja'Instructivo

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 56 03/11/2008 01:15:41 p.m.

  • 57

    Yab ti kin taka'

    Je' n ubt'intlb u t'jnl bl ki chu'uj xit' in ejtowl yb k yo'in.

    In knl jun i kwitol xin le' ti ubt' xow' ne'ech ti ykom, in utsl xonti ne'ech ti dhil ni yb ne k k'le bin ubt' chbl.

    Tm kin uluj ejtl chkm tm, chkm tmne'ech k k'l ejtl junini'.

    Ejtl ne'ech k k'le ni mx k'e'et yk'wxin tchn ne'ech k jilk'on kubul yb ne k yo'in bl kin liktsi ti ubt' juntsik i kidhblbtsik ne'ech k wt'ey tin l in ch'ejet n mx k yo'in jj' ne'ech ti kjkol.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tempoal, Veracruz

    57

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 57 03/11/2008 01:15:50 p.m.

  • 58

    An ko'neltsik

    An ts'itsik chkmtsik yejt k kle bn eleb bl kin t'jtsik kwetsotsol n ok'tsix in utsl bl k beley t''l in t'jl n kwetsodh tm ne kin uts' ejtl bl kin och'owiy xnt'om ko'nel ne kin uluj ni n chkmtsik ne kin ch'ilby xnti in t'jl; jelti mx kin ul: pek'el, n chkmtsik ne'ech ti jt jelti n pek'el ni mx kin ul pml beklek: ne kin ch'ilby xnti u dhjnl mx tltsik k uk'pin jj' tm ne k wt'ey ti ok'tsix.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 58 03/11/2008 01:16:00 p.m.

  • 59

    An chapik ab

    Je i ubt'intlb u t'jnl jelti tm u ulel i b bl kin chu'uj ni kin exl' xnti k'wj in t'u'ul.

    T''l wn ki t'j' jun i kwetsodh ni jun ti jun ne'ech k wt'ey ti t'ilom.

    Xi kw'' junx ch'ejel ne'ech kin ts'utsbiy jun tin eb xi k'wjt bn kwetsodh ni n je' tm ne'ech jey kin t'j' xin t'jl xi junx ch'ejel.

    Ani nchn jun ti jun ne'ech kin ejtoj k wt'ey ejtl tm junil k'e'etich ne'ech ku yo'in ni ne'ech ki oln' jun ti eb, mx jun tin eb yb k ts'utsbiyt yb xnti k yo'in ni nchn ne'ech ki ontsi kin t'j' n yo'i'iltlb xi kin k'ipdh' ti ubt'.Ne'ech k kle bn kwetsodh.

    Mara Herlinda Nicols ConstantinoEscuela Licenciado Benito Jurez

    Manantial, Tamemas, Tempoal, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 59 03/11/2008 01:16:07 p.m.

  • 60

    Xantu tak'nal nu kwentsal

    wn tu ubt' ne ki ch'ilby xnti u t'ojnl n wiltlbtsik xi ti kwentsl, wn' ki bijiy n wiltlbtsik. Ne ki bijiy jun i wiltlb k'l n kwentsl juni wiltlb k'l n tj exoblomtlb juni i wiltlb ok'tsix, chb i ok'tsix, jun i wiltlb k'l n tj xonti u chu'tb n y'ultsik, ne kin k'wjb' in bij k'l n pkdh' dhutslb tin tmet ni tm ne k kubey tin tmet n ltj, tm ejtl xi k'e'etsik ne'ech ti tiklbtsik ne'ech kin konoy jney in t'jl n punk'udhtsik, jnt'ok'ij ti bijidh, ni nchnich tm ne'ech n ti kw, jun ti jun xnt'oj in chlpy kin t'j'.

    Mx jun xi bijidh ti wiltlb yb kin ejtoj kin uluj xow' ne kin t'j' ne'ech k p'y ti tiklb, ni xu konox ne k k'dhiy ti wiltlb.

    Teodoro Prez del ngelLas Agujas, Xilozuchil, Tantoyuca, Veracruz

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 60 03/11/2008 01:16:14 p.m.

  • 61

    Xi t'ojlab an kawintalabGlosario

    An t'ilab wat'nel: In exobnl ejtl n wt'nel xi u t'jnl ni xow' xlk'nek.

    An t'ilab: Xow'kich xu t'ilnl.

    Ani t'ilab: J'ich n t'jmstlb xi wt'enek, xi yb tsubx ni xi u chlpybk'ij.

    Dhukat t'ilab: J'ich n dhutslb xi t'ojlb k jy ni k kwn.In t'ilbiltsik i jtiktsik: U t'ilnlk'ij n tsubxtlb ni xi bell u wt'bntsixk'ij.

    Ka chalpay janey: U eynb n chlp bl kin lujuy xin lujtl.

    Kwetsotsol bixnel: Tm ynil u kwentsotsol u jt ni u bixnel.

    Lejkidh labidh t'ilab: Exbdh dhutsdh lbidh t'ilb.

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 61 03/11/2008 01:16:16 p.m.

  • 626262

    Te'endhax t'ilab: An t'ilbtsik xu te'endhx ni xu te'tsikix.

    Tok'ox dhutsadh t'ilab: J'ich i dhutsdh t'jmstlb xu olnb tmetlb ynil tin eb.

    Tsubax t'ilab: J'ich n t'ilb xi yb lujt ne kin uts' jun xit.

    Utsaxtalab: Tu bijtsl xnti ne ki t'j' xtkich.

    Waydhax ajatlab: U jtinsb n tsitsik chkm bl k kijidme' ni k wyich.

    Weje' t'ilab: Xu t'iloxnbk'ij.

    Xan ti uwats: Tm i ull xtkich xnti uwts.

    Xi tamum: Xi wt'nl k'ejtsik n tmnel.

    Xuk'udh lejkidh t'ilab: J'ich n lejkidh dhutslb xu t'jnl k'ejtsik peje' xin olnl i k'nidhxtlb ni chlptsik.

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 62 03/11/2008 01:16:19 p.m.

  • An t'ilab xechintalab ani xu wat'elVivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca

    Tenek, Tnt'uyik, Vercruz / Husteco de Tntoyuc, Vercruz1

    se imprimi por encrgo de lComisin Ncionl de Libros de Texto Grtuitos,

    en los tlleres de xxxCol. xxx

    Delegcin xxxC.P. xxxxx, Mxico, D.F.,en el mes de xxx de 2008.

    El tiro fue de xxx ejemplresms sobrntes pr reposicin.

    Tenek-1o(64p)3arev.indd 63 03/11/2008 01:16:26 p.m.

  • Tenek-1o(64p)3arev.indd 64 03/11/2008 01:16:26 p.m.

  • 1

    2008Tenek, Tantuyik, Veracruz Huasteco de Tantoyuca, Veracruz

    An tilab xechintalab ani xu watelVivencias y sucesos cercanos en lengua huasteca

    Portada-Tenek-1o.indd 1 03/11/2008 01:06:45 p.m.