vt5 - Nanomedicia€¦ · la Nanomedicina tendrá un gran impacto en el diagnóstico precoz y en el...
Transcript of vt5 - Nanomedicia€¦ · la Nanomedicina tendrá un gran impacto en el diagnóstico precoz y en el...
vtJosé Manuel González
Marta López
Gema Ruiz
ww
w.m
adrim
asd.
org
vt5
nano
med
icin
a
informe de vigilancia tecnológica
nanomedicina
CONFEDERACIÓN EMPRESARIALDE MADRID - CEOE
vt
AcciónInnovadora
vtJosé Manuel González
Marta López
Gema Ruiz
informe de vigilancia tecnológica
nanomedicina
ww
w.m
adrim
asd.
org
00. primeras 16/10/06 15:52 Página 1
El Círculo de Innovación en Biotecnología (CIBT) se
enmarca dentro del IV Plan Regional de Investigación
Científica e Innovación Tecnológica (IV PRICIT). El CIBT
es una iniciativa de la Dirección General de
Universidades e Investigación de la Comunidad de Madrid
en el que participan el Consejo Superior de
Investigaciones Científicas (CSIC), la Universidad
Autónoma de Madrid (UAM) y la Universidad Complutense
de Madrid (UCM) que delegan la gestión del mismo en
Parque Científico de Madrid (PCM).
Los autores agradecen la colaboración ofrecida por la
comunidad científica y empresarial en la elaboración del
presente Informe de Vigilancia Tecnológica, en especial a:
· Dr. Ramón Eritja (Institut de Biologia Molecular de
Barcelona, IBMB-CSIC)
· Dra. Laura M. Lechuga (Centro Nacional de
Microelectrónica, IMM-CNM-CSIC)
· Dra. Pilar Calvo (PharmaMar)
© De los textos: Los autores
© De la colección «vt» y de la presente edición: CEIMDirección General de Universidades e Investigación
Diseño: base12 diseño y comunicación s.l.
Ilustraciones: Los autores
Impresión: Elecé Industria Gráfica
Depósito Legal: M-48.596-2006
Colección dirigida por:
José de la Sota Ríus
Colección coordinada por:
Fundación para el conocimiento madri+dCEIM
00. primeras 22/11/06 13:00 Página 2
5 CAPÍTULO 1
Resumen ejecutivo
7 CAPÍTULO 2
Objetivos del Informe
9 CAPÍTULO 3
Metodología empleada y estrategias de búsqueda
11 CAPÍTULO 4
Introducción a la Nanomedicina
15 CAPÍTULO 5
Áreas de aplicación de la Nanomedicina
5.1. Técnicas analíticas y herramientas de diagnóstico (PÁG. 17)
5.2. Liberación de fármacos (PÁG. 23)
5.3. Medicina regenerativa (PÁG. 27)
35 CAPÍTULO 6
Regulación
39 CAPÍTULO 7
Estrategias de comercialización de la Nanomedicina
43 CAPÍTULO 8
Políticas regionales, nacionales y europeasen Nanomedicina
49 CAPÍTULO 9
Principales retos en Nanomedicina
53 CAPÍTULO 10
Perspectivas de desarrollo de la Nanomedicina
59 CAPÍTULO 11
Conclusiones
63 CAPÍTULO 12
Anexos
Anexo I. Entorno empresarial de la Nanomedicinaen España (PÁG. 64)
Anexo II. Nanofármacos en uso clínico o en fasede desarrollo (PÁG. 69)
Anexo III. Patentes en Nanomedicina procedentesde solicitantes españoles (PÁG. 73)
Anexo IV. Cuestionario empleado para el análisis realizadopor expertos (PÁG. 75)
Anexo V. Proyectos españoles relacionadoscon Nanomedicina (PÁG. 79)
Anexo VI. Fichas técnicas correspondientes a gruposde investigación cuya actividad se enmarca dentrodel campo de la Nanomedicina (PÁG. 96)
119 CAPÍTULO 13
Glosario y Referencias
índice
00. primeras 16/10/06 15:52 Página 3
00. primeras 16/10/06 15:52 Página 4
Resumen ejecutivo
CAPÍTULO 1
01. capítulo 01 16/10/06 15:03 Página 5
vt na
nom
edic
ina
6
Los últimos avances en la investigación a escala atómica han supuesto el despertar deuna nueva disciplina conocida como Nanomedicina. Esta disciplina emergente consisteen la aplicación de técnicas procedentes del campo de la Nanotecnología a la saludhumana. La Nanotecnología, por su parte, tiene aplicación en otros campos como laelectrónica, los materiales o la energía, pero es en el caso de su aplicación enbiotecnología y salud donde presenta las expectativas más prometedoras por el impactodirecto que puede tener sobre la vida cotidiana de las sociedades del futuro.
La interacción entre la Nanotecnología y la medicina constituye una oportunidadpara llevar a cabo nuevos tratamientos o mejorar los ya existentes. Las diferentestécnicas que forman parte de la Nanotecnología manipulan átomos y moléculas,produciendo nanoestructuras artificiales que, siendo del mismo tamaño que lasbiomoléculas, pueden interaccionar con células de los seres humanos. Por estemotivo, la Nanomedicina ofrece nuevas soluciones en diagnóstico, tratamientos“inteligentes” y medicina regenerativa, actuando y estimulando los propiosmecanismos controladores y reparadores del cuerpo humano. La medicina realmentepreventiva será una realidad gracias a estas nuevas tecnologías. Haciendo uso detodos estos progresos y del hecho de que cada día se tiene un conocimiento másextenso del cuerpo humano a escala molecular, se puede tener una mayor capacidadde intervenir antes de la aparición de los síntomas de una enfermedad. Por todo ello,la Nanomedicina tendrá un gran impacto en el diagnóstico precoz y en el tratamientode enfermedades como el cáncer, la diabetes, el Alzheimer, el Parkinson y losproblemas cardiovasculares, inflamatorios e infecciosos.
El desarrollo de la Nanomedicina tiene también implicaciones económicas muyimportantes. Para el año 2007, se estima que el mercado mundial de liberación defármacos facture 70 billones €, se espera que el mercado de la regeneración detejidos llegue a 100 billones € para el 2010, y se prevé que en diez años elmercado global del nanodiagnóstico alcance los 22 billones €. En España existeuna intensa actividad científica en Nanomedicina y el entorno empresarial estárepresentado fundamentalmente por la industria farmacéutica y biotecnológica. Elsector farmacéutico español reconoce mayoritariamente las ventajas de estainnovación y es el que mayores iniciativas desarrolla en el sector del diagnóstico yla liberación de fármacos.
01. capítulo 01 16/10/06 15:03 Página 6
Objetivos del informe
CAPÍTULO 2
01. capítulo 02 16/10/06 15:01 Página 7
vt na
nom
edic
ina
8
El propósito del presente informe es analizar y describir la situación actual de laNanomedicina en España, desde los entornos científicos y empresariales hasta las políticasy estrategias de comercialización, para lo cual se han fijado los siguientes objetivos:
· En primer lugar, describir las principales aplicaciones de la Nanomedicina en la saludhumana, destacando las ventajas que estas aplicaciones suponen.
· En segundo lugar, identificar las líneas de investigación prioritarias en el área de laNanomedicina en las políticas científicas regionales, nacionales y europeas.
· En tercer lugar, analizar la legislación existente para la aprobación de nuevosdispositivos, fármacos y terapias y analizar el estado en el que se encuentra sucomercialización.
· En cuarto lugar, detectar la actividad llevada a cabo en Nanomedicina por grupos deinvestigación, empresas y redes en el ámbito nacional, centrándonos en identificarproyectos en curso y patentes solicitadas.
· Y, por último, valorar los retos y perspectivas de las tecnologías clave relacionadascon la Nanomedicina para lo cual se ha recogido información de diversos expertos enla materia por medio de cuestionarios.
01. capítulo 02 16/10/06 15:01 Página 8
Metodología empleada y estrategias de búsqueda
CAPÍTULO 3
01. capítulo 03 16/10/06 15:05 Página 9
vt na
nom
edic
ina
10
La elaboración del presente estudio sectorial ha seguido la metodología propia delCírculo de Innovación en Biotecnología, consistente en una serie de etapas yactividades resumidas como sigue:
· Identificación de fuentes de información adecuadas: bases de datos, páginas web,instituciones, organismos y otros.
· Búsqueda y recogida de información relevante: proyectos I+D, publicaciones,patentes, noticias, legislación vigente, productos en desarrollo y en vías de registro,estudios técnicos y de mercado.
· Identificación de centros públicos de investigación, grupos pertenecientes a losmismos y empresas del sector.
· Contacto con entidades y organizaciones empresariales como forma de obtención dedatos relevantes en I+D.
· Síntesis de información.
· Análisis del informe.
· Formato y edición de la versión final del informe.
Las estrategias de búsqueda empleadas se han centrado en aquellas palabras claverelacionadas con las tecnologías más destacadas en el sector de la Nanomedicina(dendrímeros, micelas, liposomas, quantum dots/puntos cuánticos, nanopartículas,hidrogeles, agentes de contraste, biosensores, nanoesferas, nanocápsulas, molecularimaging) y en sus principales áreas de aplicación en salud humana (liberación defármacos/drug delivery; nanodiagnóstico; medicina regenerativa).
01. capítulo 03 16/10/06 15:05 Página 10
Introducción a la Nanomedicina
CAPÍTULO 4
01. capítulo 04 16/10/06 15:08 Página 11
La Nanomedicina comprende aquellas prácticas médicas, incluyendo la prevención, eldiagnóstico y la terapia, que requieren tecnologías basadas en interacciones entre elcuerpo humano y materiales, estructuras o dispositivos cuyas propiedades se definen aescala nanométrica1. Los procesos nanotecnológicos son capaces de trabajar a estaescala, la escala del nanómetro. El nanómetro equivale a 10-9 metros, es decir, unamilmillonésima parte de un metro. Se puede comprobar en la figura 1 cómo esprecisamente en este rango de tamaños en el que se sitúan ciertas macromoléculasbiológicas básicas en el funcionamiento de todos los seres vivos, como el ADN o lasproteínas. La interacción entre los componentes del cuerpo humano y los materiales,estructuras o dispositivos creados mediante la Nanotecnología abre las puertas anuevas posibilidades en medicina.
Los avances en medicina producidos por la entrada de la Nanotecnología se concretanprincipalmente en mejoras en los métodos diagnósticos, en la liberación defármacos y en la medicina regenerativa. Los métodos diagnósticos son esencialespara poder detectar la presencia de una enfermedad de forma precoz y, a partir deahí, comenzar un tratamiento que pueda combatir la enfermedad causando el menordaño posible al resto del organismo. Mediante el diagnóstico in vitro e in vivo sepuede averiguar de qué enfermedad está afectado un paciente, normalmentemediante el análisis de muestras extraídas al enfermo. Este análisis es ahora mássencillo, rápido y preciso con los nuevos dispositivos de diagnóstico fruto de lainvestigación en Nanomedicina. Una manera paralela de efectuar un diagnóstico esmediante la utilización de técnicas de imagen. Es bien conocido por todos la granrelevancia que tienen para diagnosticar, tratar y seguir la evolución del cáncer,enfermedades cardiovasculares y síndromes neurológicos. Los progresos en eldiagnóstico por imagen permiten un diagnóstico a escala molecular y celular cadavez más temprano, que ofrece mayores posibilidades de curación.
La lucha por combatir una enfermedad comienza una vez efectuado el diagnóstico. Losmedicamentos tienen un papel sobresaliente en esta lucha, si bien conseguir nuevosfármacos eficaces para la lucha contra las enfermedades es una tarea muy difícil. Haymuchos obstáculos que salvar, y la Nanotecnología ofrece alternativas altamentenovedosas como los sistemas de liberación de fármacos dirigidos de forma selectiva asu sitio de acción. Por otra parte estos sistemas pueden proteger al propio fármacofrente a la degradación antes de llegar a su destino. De esta manera las dosis deadministración pueden ser menores pero más efectivas, minimizando los efectossecundarios. Para aquellas sustancias poco solubles o que no pueden ser administradaspor vías convencionales estos sistemas de liberación les otorgan una posibilidad paraconseguir que sean realmente efectivas.
vt na
nom
edic
ina
12
1 Samitier, J. (2005). Presentación del Lanzamiento Público de la Plataforma Española de Nanomedicina(http://www.nanomedspain.net).
01. capítulo 04 16/10/06 15:08 Página 12
No solo es posible emprender una terapia a través de fármacos, el propio cuerpohumano dispone de mecanismos de reparación que en algunos casos no bastan por sisolos. La medicina regenerativa busca potenciar estos mecanismos y, con esepropósito la Nanomedicina emplea terapia génica, terapia celular, ingeniería tisular,biomateriales y moléculas de señalización.
FIGURA 1 Nanoestructuras artificiales y biológicas.
Fuente: adaptado de Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology
for Health. Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
Nanopartículas (nanotubos,fullerenos, puntos cuánticos...)
Microscopia de fuerzasatómicas (AFM)
Microscopio de efectotúnel (STM) Dendrímeros
Fotolitografía
LinfocitoEritrocito
Tamaño (nm)
Nano
estr
uctu
ras
arti
ficia
les
Nano
estr
uctu
ras
biol
ógic
as
Liposomas
10-1 10 101 102 103 104
ADN
HemoglobinaBicapa lipídica
Proteínas Virus
Núcleocelular
Staphylococcus
Fibroblasto
Núcleocelular
Nanotubo de carbonoChris Ewels
Fullereno
Photodisc Inc. Virus ÉbolaDigital Stock
Virus MorburgoH. Oberfeithner
Virus de la GripeRoche
Roche
13
CAPÍTULO 4Introducción a la Nanom
edicina
01. capítulo 04 22/11/06 13:02 Página 13
01. capítulo 04 16/10/06 15:08 Página 14
Áreas de aplicación de la Nanomedicina
CAPÍTULO 5
5.1 Técnicas analíticas y herramientas de diagnóstico (PÁG. 17)
5.2 Liberación de fármacos (PÁG. 23)
5.3 Medicina regenerativa (PÁG. 27)
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 15
Las distintas aplicaciones de la Nanomedicina se han agrupado en el presente informeen tres grandes áreas interrelacionadas entre sí, que son: técnicas analíticas yherramientas de diagnóstico, liberación de fármacos y medicina regenerativa. Estaclasificación coincide a su vez con la propuesta por las Plataformas Europea y Españolade Nanomedicina (sobre las que se hablará con más detalle más adelante).
FIGURA 2 Áreas de aplicación de la Nanomedicina.
Técnicas analíticas yherramientas de diagnóstico
Liberación de fármacos
Medicina regenerativa
Aplicaciones de laNanomedicina
vt na
nom
edic
ina
16
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 16
5.1 Técnicas analíticas y herramientasde diagnóstico
En la actualidad, debido a las limitaciones de la tecnología actual de diagnóstico, eldiagnóstico de determinadas enfermedades sólo es posible cuando la enfermedad seencuentra en un estado demasiado avanzado. El objetivo de la Nanotecnologíaaplicada al diagnóstico es conseguir un diagnóstico temprano, con una sola o muypocas moléculas o células.
Las distintas técnicas analíticas y herramientas de diagnóstico se pueden agrupardentro de dos grandes categorías: los dispositivos de diagnóstico in vitro y eldiagnóstico por imagen. La investigación en este campo es extremadamentemultidisciplinar y hay una estrecha relación entre el área del diagnóstico y las áreastratadas en los siguientes apartados, liberación de fármacos y medicina regenerativa.
La escala de referencia en el área de las técnicas analíticas y herramientas dediagnóstico se encuentra entre 1 y 1000 nm, escala que une lo nano con lo micro. Estehecho puede motivar una falta de consenso en relación a si estas herramientas están ono dentro del rango de la Nanomedicina. Debido a que estos dispositivos se encuentranen el proceso de miniaturización desde la escala micro hasta la escala nanométrica, enel presente informe sí han sido incluidos.
CUADRO 1 Principales técnicas y herramientas de diagnóstico.
5.1.1 Dispositivos de diagnóstico in vitro
La miniaturización de los dispositivos de diagnóstico mediante Nanotecnología y laintegración de diferentes funciones en un mismo dispositivo ha permitido crear unanueva generación de dispositivos más pequeños, más rápidos y más sensibles. El uso
Principales técnicas analíticas y herramientas de diagnóstico
• Dispositivos de diagnóstico in vitro· Biosensores· Microarrays de genes, proteínas, células· Lab-on-a-chip (LOAC)
• Diagnóstico por imagen· Óptica, espectroscopía y fluorescencia· Técnicas de imagen nuclear· Resonancia magnética nuclear· Microscopías de proximidad (STM, AFM)· Microscopía electrónica (SEM, TEM) y tomografía electrónica· Ultrasonidos· Trazadores y agentes de contraste
- Puntos cuánticos- Nanopartículas magnéticas y superparamagnéticas
17
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 17
de estos dispositivos es rutinario en investigación y ha ayudado a conseguir un mejorentendimiento de las bases moleculares de las enfermedades y a identificar nuevasdianas terapéuticas. Entre los dispositivos de diagnóstico in vitro se encuentran losbiosensores, los microarrays o biochips de diferentes elementos: ADN, proteínas océlulas y los dispositivos lab-on-a-chip (LOAC) o “laboratorio en un chip”.
El primero de los dispositivos de diagnóstico, el biosensor, representa una granoportunidad para revolucionar el diagnóstico y es, sin duda, un nanodispositivo de graninterés para la salud humana. Los biosensores pueden reconocer la presencia, actividado concentración de una molécula biológica y son una herramienta esencial en eldiagnóstico in vitro de enfermedades. El empleo de Nanotecnología permite conseguiruna mayor sensibilidad, rapidez y menor cantidad de muestra en los biosensores. Elempleo de menor cantidad de muestra significa que los métodos de extracción demuestras de pacientes son menos invasivos y menos traumáticos. Con el uso de losbiosensores, los profesionales de la salud pueden beneficiarse de medidas simultáneasde múltiples parámetros clínicos usando un test sencillo, efectivo y preciso. Estosdispositivos son a su vez idóneos para realizar barridos de alto rendimiento HTS2, comola búsqueda de una enfermedad en varias muestras o la búsqueda de variasenfermedades en una muestra3.
Otro dispositivo de diagnóstico es el biochip o microarray de ADN, que consiste enuna serie de oligonucleótidos o fragmentos de ADN anclados a un soporte con una altadensidad espacial de fragmentos para permitir el análisis simultáneo de miles de genes.Las principales aplicaciones de los microarrays de ADN en salud humana son elseguimiento de la expresión génica, la búsqueda de compuestos activos, la medicinapersonalizada y la predicción de enfermedades4.
En los microarrays de proteínas se anclan al soporte librerías de anticuerpos parala búsqueda de especificidad en la unión, afinidad y abundancia de proteínas enuna muestra compleja. También es posible el anclaje de proteínas funcionalmenteactivas para la observación global de actividades bioquímicas de miles deproteínas, como las interacciones con otros sustratos: proteínas, ADN y moléculaspequeñas. Esta tecnología tiene un gran potencial para la investigación básica enbiología molecular, la búsqueda de dianas terapéuticas y la identificación demarcadores de enfermedad5.
vt na
nom
edic
ina
18
2 High Throughtput Screening.3 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Health.
Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.4 López, M. et al. (2005). Aplicaciones de los Microrrays y Biochips en Salud Humana. Genoma
España/CIBT-FGUAM.5 Bertone, P. y Snyder, M. (2005). Advances in functional protein microrray technology. FEBS J.,
272 (21): 5400-11.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 18
Dentro de la tecnología de microarrays, el desarrollo más reciente es el de los chipsde células. Las aplicaciones más importantes de estos chips son la identificaciónde marcadores de enfermedades, el análisis toxicológico y la búsqueda de agentespatógenos6.
El último de los dispositivos de diagnóstico in vitro nace de integrar variasfunciones en un mismo dispositivo. Los dispositivos lab-on-a-chip7 (laboratorio enun chip) permiten la integración de la preparación de la muestra, purificación,almacenamiento, mezcla, detección y otras funciones en el interior de un chip. Loslab-on-a-chip se desarrollaron a partir de los avances en las tecnologías demicrosistemas y el campo de los dispositivos microfluídicos, que comprende eldiseño de dispositivos que utilicen volúmenes microscópicos de muestra. Estos chipsutilizan una combinación de fenómenos de presión, electroósmosis, electroforesis yotros mecanismos para mover las muestras y reactivos a través de canales ycapilares microscópicos, algunos tan pequeños como pocas decenas de nanometros.El uso de estos dispositivos aporta beneficios tales como la realización de análisisde muestras con mucha rapidez y en volúmenes muy pequeños, el alto grado deautomatización, el ahorro de costes por el bajo consumo de reactivos y muestras ysu carácter portátil y desechable.
FIGURA 3 Ejemplos de dispositivos de diagnóstico in vitro (de izquierda a derecha: biosensor de
glucosa Accu-Chek®8 Active System, microarray de ADN Amplichip®9, Protein LabChip®10).
19
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
6 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Heath.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
7 También llamados Micro-Total Analysis System (µ-TAS).8 Accu-Chek® Active System, Roche:
http://www.roche-diagnostics.com/products_services/accucheck_active.html.9 Amplichip®, Roche:
http://www.roche.com/home/products/prod_diag.htm10 Protein LabChip®, Agilent/Caliper:
http://www.chem.agilent.com/cag/feature/10-00/feature.html
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 19
5.1.2 Diagnóstico por imagen
Numerosas aplicaciones de la Nanomedicina necesitan el apoyo de las técnicas deimagen, que ayudan a visualizar a escala molecular la morfología de las distintasestructuras del cuerpo humano. La Nanotecnología ha impulsado un nuevo avance enlas técnicas de diagnóstico por imagen, en unos casos desarrollando nuevas técnicas yen otros aumentando la resolución y sensibilidad de las técnicas existentes. A estedesarrollo se une el de los métodos de análisis de imágenes por ordenador, como lasreconstrucciones bi- y tridimensionales. En contraposición al diagnóstico por imagenclásico, el diagnóstico molecular, basado en Nanotecnología, pretende identificar lascausas que producen la enfermedad a escala molecular y no identificar lasconsecuencias que en último término tiene esta enfermedad.
Las principales ventajas de la convergencia de la Nanotecnología con el diagnósticopor imagen son la detección temprana de enfermedades, aumentando enormemente lasposibilidades de curación, el seguimiento de las distintas fases de una enfermedad,como los procesos de metástasis en cáncer, el desarrollo de la medicina personalizada yla valoración en tiempo real de la eficacia de métodos de cirugía y terapia11. Eldiagnóstico por imagen ha ido ganando importancia a través de los años y hoy en díaes una herramienta indispensable para el diagnóstico de numerosas enfermedades comoel cáncer, las enfermedades cardiovasculares y los síndromes neurológicos.
En paralelo al desarrollo de las técnicas de imagen, se ha creado una nueva generaciónde trazadores y agentes de contraste. Los nuevos agentes de contraste, utilizadospara incrementar la sensibilidad y dar mayor contraste en las técnicas de imagen, seráncada vez más complejos, formados por nanopartículas sintéticas y biológicas. Lasnanopartículas sintéticas que pueden usarse con este propósito son, entre otras, lospuntos cuánticos, nanocápsulas y nanopartículas magnéticas y superparamagnéticas.Los agentes de contraste pueden diseñarse para ser dirigidos a alguna diana biológicarelevante para la determinación de enfermedades, consiguiendo un diagnóstico mástemprano, específico y preciso. En la actualidad, alguno de estos agentes de contrastese encuentran disponibles de forma comercial (como los puntos cuánticos). Éstos handemostrado su utilidad en el diagnóstico molecular de cáncer en estadíos tempranos dela enfermedad, debido a su capacidad para localizar específicamente células dianaindividuales asociadas a diferentes tipos de cáncer12.
vt na
nom
edic
ina
20
11 European Science Foundation (2005). ESF Forward Look ok Nanomedicine.12 Lechuga, L.M. y Martínez, A.C. (2006). Nanobiotecnología: avances diagnósticos y terapéuticos. Especial
Nanociencia y Nanotecnología. Revista de Investigación en Gestión de la Ciencia y la Tecnología. M+d. Revistanº 35: Nanociencia y Nanotecnología II.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 20
CUADRO 2 Técnicas de imagen.
Fuente: Elaboración propia.
Principales técnicas de imagen empledas en Nanomedicina
Óptica, espectroscopía y fluorescencia
Se han descrito distintas técnicas de imagen que utilizan la absorción, fluorescencia y bioluminiscenciacomo fuente de contraste. Algunos ejemplos de estas técnicas son la microscopía confocal y lasmicroscopías FRET13, FRAP14, TIRF15 y NIRF16. Estas técnicas han mostrado ser de mucha utilidad eninvestigación biomédica, por ejemplo, en el seguimiento de la expresión de los genes (mecanismo deregulación genética cuyo mal funcionamiento es responsable de ciertas patologías).
Técnicas de imagen nuclear
Las técnicas de imagen nuclear son métodos diagnósticos no invasivos que detectan y analizan ladistribución que adopta en el interior del cuerpo humano un radioisótopo administrado (elemento químicocon un núcleo atómico inestable). La Tomografía por Emisión de Positrones (PET17) es capaz de medir laactividad metabólica de los diferentes tejidos del cuerpo humano y este hecho permite identificar lostumores presentes en el organismo. Además de su aplicación en oncología, la PET tiene aplicaciones encardiología y neurología. Otras técnicas de medicina nuclear son la tomografía SPECT18 y la gammagrafía.
Resonancia magnética nuclear (RMN)
Las imágenes de resonancia magnética nuclear se obtienen mediante la exposición del organismo a uncampo magnético muy potente generado por un electroimán. Cada tejido produce una señal diferentey en el análisis se obtiene información en tres dimensiones de las estructuras del organismo. La resonanciamagnética nuclear puede dar información a escala celular cuando se utilizan agentes de contrasteinteligentes.
Microscopías de proximidad (SPM19)
La microscopía de efecto túnel (STM20) y la microscopía de fuerzas atómicas (AFM21) son técnicasmicroscópicas de proximidad, cuyo principio es la exploración de una superficie con una punta mientrasse registra alguna interacción entre la punta y la superficie. Estas técnicas alcanzan una gran resoluciónespacial que permite visualizar y manipular átomos.
Microscopía electrónica y tomografía electrónica
El microscopio electrónico consigue una imagen aumentada de la muestra a analizar mediante lailuminación con electrones. Hay dos tipos básicos de microscopios electrónicos, el microscopioelectrónico de transmisión (TEM22) y el microscopio electrónico de barrido (SEM23). Una técnica deextraordinario interés es la tomografía electrónica, donde se consigue una reconstrucción tridimensionalde una muestra a partir de una serie de fotografías en dos dimensiones de la muestra, que se hace rotara distintos ángulos.
Ultrasonidos
La ecografía utiliza un emisor de ultrasonidos. Las ondas sonoras reflejadas al ser aplicado el emisor sobreel tejido son recogidas y transformadas en una imagen.
21
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
13 FRET, Fluorescence Resonance Energy Transfer (fluorescencia por transferencia resonante de energía).14 FRAP, Fluorescence Recovery After Photobleaching (recuperación de la señal de fluorescencia tras fotoblanqueo).15 TIRF, Total Internal Reflection Fluorescence (fluorescencia por reflexión total interna).16 NIRF, Near InfraRed Fluorescence (fluorescencia en el infrarrojo próximo).17 PET, Positron Emission Tomography.18 SPECT, Single Photon Emission Computed Tomography (tomografía de emisión computerizada de fotón simple).19 SPM, Scanning Probe Microscopy.20 STM, Scanning Tunneling Microscopy.21 AFM, Atomic Force Microscopy.22 TEM, Transmission Electron Microscope.23 SEM, Scanning Electron Miscroscope.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 21
FIGURA 4 Diagnóstico por imagen: Impacto en la salud humana en el futuro.
Fuente: Adaptado de European Science Foundation (2005). ESF Forward Look on Nanomedicine.
Materialgenético
Mutacionesen el ADN
Desarrollo defirma genética
Primerossíntomas
Progresode la enfermedad
Futuro
Análisis Diagnóstico Tratamiento Seguimiento
MarcadoresespecíficosDiagnósticopor imagenno invasivo
Cirugíamínimamente
invasivaLiberación de
fármacoslocalizadaAnálisis
de tejidos
Diagnósticomolecular
Marcadoresespecíficos
Diagnósticomás temprano
Presente
Análisis Diagnóstico Tratamiento Seguimiento
Diagnósticopor imagenMarcadores
CirugíaRadioterapia
Diagnósticopor imagen
Biopsias
Marcadoresinespecíficos
vt na
nom
edic
ina
22
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 22
5.2 Liberación de fármacosLos sistemas de liberación de fármacos surgen como consecuencia de la imposibilidadde trasladar de forma directa al organismo los principios activos que constituyen losmedicamentos. Estos sistemas de liberación de fármacos están formados por unprincipio activo y un sistema transportador que puede dirigir la liberación del fármacoal sitio adecuado y en la cantidad apropiada. Es decir, los transportadores de fármacosson sistemas cuya función es transportar el fármaco hasta el lugar donde debe serliberado de manera específica. Las características que deben cumplir estos vehículosson baja toxicidad, propiedades óptimas para el transporte y liberación del fármaco yvida media larga24.
FIGURA 5 Características de los vehículos de transporte de medicamentos.
La Nanotecnología permite que la liberación del fármaco sea mínimamente invasiva yaque posibilita la fabricación de dispositivos a escala nanométrica, tamaño que permitea estos dispositivos atravesar poros y membranas celulares. Otra gran ventaja que haaportado la Nanotecnología a la liberación de fármacos es que se ve incrementada laefectividad del medicamento mediante el control preciso de la dosis requerida y deltamaño, la morfología y las propiedades superficiales del compuesto25. Lasnanopartículas, al ser liberadas de forma específica sólo en los órganos, tejidos océlulas dañadas, disminuyen la toxicidad asociada al fármaco. Por otra parte, al serposible la liberación paulatina del medicamento de acuerdo con las necesidades delpaciente, se consiguen disminuir los posibles efectos adversos que puedan producirsecomo consecuencia de la ingesta masiva del fármaco.
Como se comentó al comienzo del presente apartado, existen distintos tipos desistemas de liberación de fármacos. Éstos se diferencian en su composición yestructura, pero todos tienen en común los mismos objetivos: (I) ser capaces de
Baja toxicidad Vida media larga
Vehículos para eltransporte de fármacos
Propiedades óptimas para el transportey la liberación del fármaco
23
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
24 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine, Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
25 Fundación COTEC (2006). Biotecnología en la medicina del futuro. Informe COTEC sobre español de innovación.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 23
transportar fármacos de manera específica y altamente controlada (II) evitar problemasrelacionados con la solubilidad del fármaco, y (III) proporcionar alternativas a las víasde administración tradicionales, mucho más invasivas.
FIGURA 6 Diferentes sistemas de liberación de fármacos.
Fuente: Elaboración propia.
Los principales nanosistemas para el transporte y liberación de fármacos en Nanomedicinason las micelas, los liposomas, los dendrímeros, las nanopartículas, los nanotubos y losconjugados polímericos. Sus características principales se muestran en el cuadro 3.
Liberación de fármacos
Liposomas
Nanotubos
Micelas
Nanopartículas Conjudados poliméricos
Dendrímeros
vt na
nom
edic
ina
24
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 24
CUADRO 3 Nanosistemas para la liberación de fármacos.
Fuente: Elaboración propia.
Nanosistemas para la Liberación de Fármacos
Micelas: agregados moleculares, con forma de esfera, constituidos por moléculas que tienen una partepolar o hidrofílica (afín al agua) y otra apolar o hidrofóbica (que rechaza el agua). En un medio acuoso,las partes apolares tenderán a protegerse del agua y formarán una estructura esférica con un núcleohidrofóbico y una parte exterior hidrofílica. Este tipo de estructuras tiene un tamaño de 50 nmaproximadamente y se utilizan para el transporte y liberación de fármacos que no son solubles en agua.Los fármacos quedan “encerrados” en el interior de la micela, protegidos en el núcleo apolar de la misma.Una característica interesante que presentan estos sistemas es su capacidad para escapar de la acción delos macrófagos26 y por tanto permanecer en el organismo más tiempo del habitual para una partículaextraña circulando por el torrente sanguíneo.
Liposomas: vesículas formadas por bicapas lipídicas, estructuras típicas de las membranas biológicas,formadas por dos filas de lípidos enfrentadas por sus colas hidrofóbicas. En estas estructuras similaresa membranas, se pueden incluir algunas proteínas que actúan como canales por los que el fármaco esliberado de forma específica al mismo tiempo que permanece protegido frente a la posibilidad de sufriruna degradación prematura27.
Dendrímeros: Los dendrímeros son macromoléculas con muchas ramificaciones, cuya forma y tamañopueden ser controladas de forma muy precisa. Los dendrímeros poseen otras características como son sualta estabilidad y la capacidad de funcionalizar su superficie, que los convierten en buenos candidatospara el transporte de fármacos28. Las investigaciones no se limitan al campo de liberación de fármacos,los dendrímeros están siendo estudiados como vectores para la liberación de genes, como agentes decontraste para las diferentes técnicas de imagen molecular y como nano-soportes29. Los agentesbioactivos, que tienen que ser transportados, pueden ser encapsulados en el interior del dendrímeroo pueden unirse a su superficie por medio de interacciones químicas o físicas.
Nanopartículas: partículas esféricas poliméricas. Dentro de esta clasificación se incluyen lasNanocápsulas, que son sistemas vesiculares en los que el fármaco está confinado en una cavidad rodeadade una única membrana polimérica y las Nanoesferas o sistemas matrices en los que el fármaco aparecedisperso en la partícula30.
Nanotubos de carbono: estructuras cilíndricas compuestas por una o varias capas de grafito u otromaterial de carbono enrolladas sobre sí mismas. Los Nanotubos de carbono pueden ser funcionalizadoscon péptidos bioactivos, proteínas, ácidos nucleicos o medicamentos, y pueden liberar su carga de maneraespecífica en células diana. Al funcionalizar su superficie, los nanotubos de carbono muestran una bajatoxicidad y no son inmunogénicos lo que les convierte en buenos sistemas de liberación controlada defármacos31.
Conjugados poliméricos: sistemas de liberación de fármacos que se dividen en dos grandes grupos,conjugados polímero-proteína y conjugados polímero-fármaco. Ambos están constituidos por una partede polímero que consiste en repeticiones de diferentes entidades químicas, como ácidos poliglutámicos,polisacáridos, polietilenglicoles y otros. A estos polímeros se les une de forma covalente lo que será elagente activo, mediante un enlace que debe ser estable durante el transporte pero también debe sercapaz de degradarse una vez alcanzada la diana a la que va dirigido el fármaco32.
25
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
26 Macrófago: Célula sanguínea que forma parte del sistema inmune cuya función consiste en ayudar en lalucha del cuerpo contra bacterias e infecciones aislando y destruyendo organismos invasores.
27 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
28 Huges, G. A. (2005). Nanoestructure-Mediated Drug Delivery. Nanomedicine: Nanotechnology, Biologyand Medicine, 1:23-30.
29 Svenson, S. y Tomalia, D.A. (2005). Dendrimers in biomedical applications - reflections on the field.Advanced Drug Delivery Reviews, 57: 2106-2129.
30 Sáez et al. (2004). Liberación controlada de Fármacos. Micropartículas. Revista iberoamericana depolímeros, 5:2.
31 Bianco, A. et al. (2005). Biomedical applications of functionalised carbon nanotubes. Chem Commun, 5:571-1.32 Tamborero, S. y Vincent, M.J. (2006). Conjugados poliméricos y su utilización como Nanomedicinas
anticancerígenas. Fuente: www.biojournal.net, Marzo 2006.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 25
Mediante el uso de la Nanomedicina se ha conseguido hacer frente a alguno de losproblemas que muestran los fármacos tradicionales. Algunos ejemplos de este tipo deproblemas son: (I) la necesidad de añadir al principio bioactivo del medicamentociertos excipientes que aumenten la solubilidad del fármaco, (II) la naturalezahidrofóbica de ciertos medicamentos hace que éstos puedan precipitar en un medioacuoso, (III) la extravasación involuntaria de medicamentos citotóxicos produce dañoen los tejidos, (IV) algunos medicamentos pueden ser eliminados muy rápidamente porórganos como el hígado, requiriéndose altas dosis del fármaco, (V) otros medicamentostienen distribuciones generalizadas por el organismo y pueden afectar a tejidos sanos,(VI) la distribución del medicamento por tejidos sanos produce efectos colaterales quelimitan la cantidad de medicamento que puede ser liberada y (VII) concentracionesbajas de medicamentos en los tejidos diana producen una disminución de los efectosterapéuticos del fármaco. Frente a todos estos problemas comunes que muestran losfármacos tradicionales, los Nanofármacos plantean una serie de soluciones que sedescriben en el cuadro 4.
CUADRO 4 Problemas de medicamentos tradicionales que pueden ser resueltos por los nuevossistemas de liberación basados en técnicas de Nanotecnología.
Fuente: Allen, T. M. y Cullis, P. R. (2004). Drug Delivery Systems: Entering the Mainstream. Science, 303: 1818-1822.
En la actualidad, ya se encuentra disponible en el mercado una serie de fármacosdesarrollados basándose en los principios de la Nanotecnología, la relacióncorrespondiente a estos nanofármacos se puede consultar en el anexo II delpresente informe.
Problema Efecto del nanosistema de liberación
Baja solubilidad - Sistemas de liberación de fármacos como micelas o liposomas proporcionan al medicamento un ambiente tanto hidrofóbico como hidrofílico, aumentando de esta forma la solubilidad del fármaco.
Daño del tejido - La dispensación regulada de los sistemas de liberación puede disminuiral producirse la o eliminar el daño a los tejidos producido por la extravasación accidental.extravasación
Farmacocinética - Los sistemas de liberación protegen al fármaco frente a la degradacióndesfavorable prematura o pérdida de función, por lo que también se requieren dosis
menores de medicamento.
Baja biodistribución - La especifidad asociada a los sistemas de liberación minimiza el volumen de distribución y ayuda a reducir los efectos secundarios que se puedan producir en órganos sensibles.
Falta de selectividad - Los sistemas de liberación pueden incrementar la concentración delpara tejidos medicamento en el tejido diana.
vt na
nom
edic
ina
26
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 26
5.3 Medicina RegenerativaEl aumento en la esperanza de vida en los países occidentales ha supuesto la aparición deun nuevo tipo de paciente con nuevas necesidades. La Nanomedicina y concretamente laMedicina Regenerativa, permite el desarrollo de terapias novedosas ajustadas a lasnecesidades de estos nuevos pacientes.
La Medicina Regenerativa es una disciplina que busca el mantenimiento, la mejora o larestauración de la función de las células, tejidos y órganos, mediante la aplicación demétodos relacionados principalmente con la Terapia Celular y la Ingeniería Tisular33. Laingeniería tisular aplica los principios propios de la ingeniería y de las ciencias de lavida para conseguir desarrollar órganos completos y funcionales que puedan sustituir asus homólogos naturales34.
La convergencia entre la Nanotecnología y la Ingeniería de tejidos se produce en elmomento en el que se identifica como paso clave en la Ingeniería de Tejidos eldescubrimiento de que un conjunto de células depositadas en un soporte sintético,biodegradable y poroso, podían formar in vivo tejidos vascularizados con una masacelular considerable35. Los recientes avances en la Nanotecnología suponen un impulsopara la Ingeniería de tejidos, ya que facilitan nuevos materiales y nuevas técnicas, quepermiten una integración de los tejidos de forma más eficiente por la posibilidad degenerar microambientes propicios para la regeneración tisular.
FIGURA 7 Principales tecnologías en las que se apoya la Ingeniería de Tejidos – Medicina Regenerativa.
Las principales aportaciones de la Nanotecnología a la Medicina Regenerativa estánrelacionadas con la producción de nuevos materiales y sistemas de soporte, el uso decélulas madre embrionarias y adultas y la producción de moléculas bioactivas que sirvancomo señales de diferenciación celular, aplicaciones que son descritas a continuación.
Moléculasbioactivas deseñalización
BiomaterialesMatrices de
soporte
Célulasprogenitoras
Ingenieríade tejidos
27
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
33 Plataforma Española de Nanomedicina (2005). Estudio preliminar de la situación de las nanotecnologíasaplicadas a la medicina regenerativa en España. (http://www.nanomedspain.net).
34 Nassei et al. (2001). Tissue engineering: An evolving 21st-century science to provide biologicreplacement for reconstruction and transplantation. Surgical Research Review, 130: 781-784.
35 Vacanti, J.P. et al. (2005). Selective cell transplantation using bioabsorbable artificial polymers asmatrices. J. Pediatr. Surg., 23:3-9.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 27
5.3.1 Biomateriales
Se conoce por biomateriales a todos aquellos materiales susceptibles de ser utilizados enel interior de un organismo para su uso médico. Este área es común a varias aplicacionesde la Nanomedicina, la investigación en biomateriales no sólo es importante para laMedicina Regenerativa sino también para el resto de aplicaciones de la Nanomedicina, laliberación controlada de fármacos o los métodos de diagnóstico.
Los primeros biomateriales fueron sintetizados en la década de los sesenta, en estosprimeros pasos en la investigación en biomateriales el reto consistía en conseguirdesarrollar materiales que produjesen la menor respuesta inmune posible al serintroducidos en el cuerpo humano, es decir, que no fueran tóxicos. A partir de losaños 80, comenzó a producirse una segunda generación de biomateriales que, ademásde ser inertes, aportaban nuevas características, como la capacidad de serreabsorbidos o la capacidad de desarrollar acciones controladas en su ambientefisiológico, es decir, ser biológicamente activos. La limitación fundamental de estosbiomateriales de primera y segunda generación era su incapacidad de responderfrente a cambios externos. En los últimos años ha surgido una tercera generación debiomateriales que se caracteriza por producir respuestas celulares específicas a escalamolecular36, estos nuevos materiales son capaces de estimular a determinados genescuya acción está relacionada con la regeneración tisular.
Clasificación de Biomateriales empleados en Nanomedicina
1ª Generación de biomateriales
Tipo de materiales Aplicaciones clínicas Ventajas Inconvenientes
Vitrocerámicas Prótesis dentales Baja toxicidad Vida del implante limitada
Prótesis ortopédicas No reabsorbibles
Inactivos
Falta de respuesta ante cambiosexternos
2ª Generación de biomateriales
Tipo de materiales Aplicaciones clínicas Ventajas Inconvenientes
Cristales bioactivos Prótesis dentales Baja toxicidad Imposibilidad de ser al mismo tiempode silicio
Prótesis ortopédicas Bioactivos obioactivos y biocompatibles
Materiales cerámicos biocompatibles Falta de respuesta ante cambios
Compositesexternos
Hidroxiapatita
vt na
nom
edic
ina
28
36 Hench, L. L. y Polar, J. M. (2002). Third generation Biomedical Materials. Science, 295: 1014 - 1017.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 28
Clasificación de Biomateriales empleados en Nanomedicina Continuación
3ª Generación de biomateriales
Tipo de materiales Aplicaciones clínicas Ventajas Inconvenientes
TABLA 1 Comparación entre las diferentes generaciones de biomateriales.
Fuente: Elaboración propia.
Los materiales de tercera generación, a diferencia de los anteriores, son a la vezbioactivos y biodegradables, lo que supone un gran avance ya que por una parte soncapaces de estimular la regeneración del tejido y al mismo tiempo disminuyen lasnecesidades de cirugía. Uno de los mayores logros de esta nueva generación demateriales es la capacidad de imitar la matriz extracelular37. De esta forma los nuevosbiomateriales constituyen un auténtico soporte, idéntico al que aparece de formanatural en las células, sobre el que podrán crecer las células progenitoras paraposteriormente insertar este implante en el paciente y así reparar o sustituir el órganodañado. Como además se trata de soportes reabsorbibles, con el tiempo el soporte esreemplazado por tejido propio.
29
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
37 Matriz extracelular: cemento macromolecular compuesto de tejido conectivo secretado por los fibroblastosy otras células, constituido por proteínas, polisacáridos y proteoglicanos. Fendersons Dictionary of biological terms.
Nanofibras
Soportes porososy nanofibrosos
Nanoesferas
Nanocomposites
Nanotubos de carbono
Nanohidroxiapatita
Nanozirconia
Necesidad de controlar la estructuradel material a escala nanométrica
Toxicidad cuestionable
Problemas regulatorios
Problemascardiovasculares
Epidermis
Cartílago
Óseos
Alzheimer
Enfermedadesneurodegenerativasderivadas del sistemanervioso central
Diabetes
Cáncer
Baja toxicidad
Bioactivos ybiocompatibles
Capacidad deresponder frente acambios externos
Vida de losimplantes noreabsorbiblesextendida
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 29
FIGURA 8 Tejido desarrollado in vitro para posteriormente ser insertado en el paciente.
Fuente: Laboratorio de Ingeniería Molecular de Tejidos. Universidad de Texas.
(http://www.bme.utexas.edu/faculty/schmidt/research/TissEng/index.html)
Mientras que en la anterior estrategia se pretendía la inserción de biomaterialescon células implantadas in vitro, existe una segunda aproximación in vivo. En estecaso, se desarrolla un soporte sobre el que crecerán las células una vez implantado.Otra forma de afrontar la regeneración del tejido es la denominada regeneración detejidos in situ, para llevarla a cabo, los biomateriales se presentan en forma dedisoluciones, polvo o micropartículas. Estos materiales bioactivos liberancompuestos tales como factores de crecimiento u otras moléculas activas queestimulan la reparación local del tejido38. De estas moléculas activas se hablarácon mayor detalle en el siguiente apartado.
5.3.2 Moléculas bioactivas de señalización
Las moléculas bioactivas de señalización se definen como aquellas moléculas quese encuentran de forma natural en las células y provocan eventos regenerativos enéstas. A esta clase de moléculas pertenecen las citoquinas, los factores decrecimiento, los receptores y los segundos mensajeros.
Implante in vivo
Cultivo in vitro
Células aisladas
Tejido donante
Soporte
vt na
nom
edic
ina
30
38 Hench, L. L. y Polar, J. M. (2002). Third generation Biomedical Materials. Science, 295: 1014-1017.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 30
FIGURA 9 Unión de citoquinas a receptores celulares. Adaptado de Ludwig Institute for Cancer Research(http://www.ludwig.edu.au).
En el proceso de formación de un tejido es necesario que los distintos eventos quetienen lugar se produzcan de una forma ordenada y secuencial, de ahí que el desarrollode tecnologías que permitan la liberación progresiva de estas moléculas de señalizaciónsea un factor crítico para la Ingeniería de tejidos. Esto se ha conseguido gracias a laNanotecnología, mediante el diseño de biomateriales inteligentes que incorporen en suseno moléculas de señalización que, una vez insertadas en el paciente, sean liberadasde forma gradual y activen la regeneración tisular in vivo39.
5.3.3 Células progenitoras
Algunos expertos no consideran las Células progenitoras como parte de la MedicinaRegenerativa enmarcada en el campo de la Nanomedicina. Para el presente Informe, seha decidido incluir un apartado dedicado a las células progenitoras siguiendo las pautasmarcadas por la Plataforma Europea de Nanomedicina en cuyo informe de referenciaEuropean Technology Platform on Nanomedicine – Nanotechnology for Health39,destacan las células progenitoras como parte integrante del ámbito de la Nanomedicina.
El tercer punto clave en la Ingeniería de Tejidos es la existencia de célulasprogenitoras que, depositadas sobre los soportes y en presencia de las moléculas deseñalización, pueden dar lugar a tejidos completos. Las células madre tienen lacapacidad de diferenciarse en todo tipo de tejidos. Las células madre se pueden dividiren dos grandes grupos, células madre embrionarias y células madre adultas. Lasprimeras derivan de embriones en el estado de blástula y poseen la capacidad dediferenciarse en cualquier tipo celular. Las células madre adultas, por su parte,aparecen en tejidos diferenciados de organismos adultos y pueden renovarse ydiferenciarse en todos los tipos celulares especializados propios del tejido del queprovienen40. El papel principal de las células madre adultas en un organismo vivo esmantener y reparar el tejido en que se encuentran.
Citoquina(factor de
crecimiento)
Regióntransmembrana
Espaciointercelular
Uniónde la
citoquinaa su
receptorcelular
Sitio deunión a
citoquinas
Producción de eventosregenerativos
31
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
39 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
40 Institutos Nacionales de la Salud de Estados Unidos. Stem Cell Information. (http://stemcells.nih.gov).
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 31
FIGURA 10 Plasticidad de células madre adultas.
Fuente: NIH (2001). Stem Cells Scientific Progress and Future Directions41.
La Nanotecnología facilitará la consecución de dos objetivos: la identificación desistemas para aprovechar el potencial autocurativo de las células madre endógenasadultas y el desarrollo de sistemas diana eficientes para las terapias con célulasmadre adultas42. En la tabla 2, se muestra un listado de las posibles aplicaciones delas células madre en ingeniería de tejidos. A grandes rasgos, las líneas actuales deinvestigación están encaminadas al uso de células madre adultas como fuente decélulas que son depositadas sobre un soporte constituido por materiales porosos quepermitan la difusión de líquidos y faciliten la vascularización rápida del nuevotejido formado. Tras una fase de cultivo, estos soportes serían implantados en elpaciente y con el tiempo serían reemplazados por tejido endógeno. En últimotérmino el objetivo es conseguir desarrollar materiales inteligentes en los que nohubiese que depositar células madre exógenas al paciente, sino que ellos por símismos fueran capaces de liberar las señales necesarias para inducir el potencialautocurativo de las células madre adultas propias del paciente, llevando a laregeneración del tejido enfermo.
Cerebro
Adipocito
Músculo cardiaco Células gliales
Neuronas
Célula epitelial
Músculoesquelético
Célulassanguíneas
Médulaósea
Célula madredel sistema
nervioso central
Vasosanguíneo
Célula del estromade la médula ósea
Hígado
Hueso
vt na
nom
edic
ina
32
41 Institutos Nacionales de la Salud de Estados Unidos (2001). Stem Cells Scientific Progress andFeature Directions (http://stemcells.nih.gov/staticresources/info/scireport/PDFs/fullrptstem.pdf).
42 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 32
Aplicaciones Clínicas de Células Madre Adultas en Ingeniería de Tejidos
Patología Fuente de Células Madre Objetivo
Osteogénesis Células de la médula ósea Incremento en el contenido totalimperfecta de mineral en huesos
Tirosinemia tipo I Células madre hematopoyéticas Correción de la enfermedadderivadas de médula ósea purificada metabólica del hígado
Hepatitis B o C Células madre derivadas de médula Reducción del número de virus in vivoósea transfectada con Interferón β océlulas madre hematopoyéticasperiféricas
Cirrosis hepática Células madre derivadas de médula Inhibición de la fibrinogénesis y deósea transfectada con HGF o células la apoptosis, resolución de lamadre hematopoyéticas periféricas fibrosis hepática
Infarto de miocardio Células madre hematopoyéticas Reducción del área infartada, aumentoderivadas de médula ósea purificada de la hemodinámica cardiaca
Células madre sanguíneas periféricas Disminución en la zona infartada yen la mortalidad celular, aumento dela hemodinámica
Médula ósea Disminución del tamaño de la zonainfartada, aumento de la funciónventricular y de la perfusión
Angioblastos derivados de células Estimulación de la vascularización ysanguíneas periféricas de la angiogénesis en la zona
infartada
Médula ósea o células sanguíneas Recuperación de la función ventricularperiféricas
Isquemia cardiaca Médula ósea Incremento de la función cardiaca yde la perfusión
Función angiogénica Médula ósea Mejora de la función angiogénicacardiaca dañana cardiacaasociada a la edad
Isquemia periférica Médula ósea Mejora del índice tobillo-brazo,de miembros inferiores disminución del dolor en reposos y
en activo
Isquemia vascular Células sanguíneas periféricas Aumento de la neovascularización dederivadas del progenitor endotelial los tejidos isquémicos
TABLA 2 Aplicaciones clínicas potenciales de células madre adultas en ingeniería de tejidos.
Fuente: Körbling, M. y Estrov, Z. (2003). Adult Stem Cells for Tissue Repair — A New Therapeutic Concept? New
England Journal of Medicine, 349: 5170-582
33
CAPÍTULO 5Áreas de aplicación de la Nanom
edicina
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 33
01. capítulo 05 20/11/06 12:43 Página 34
Regulación
CAPÍTULO 6
01. capítulo 06 16/10/06 15:15 Página 35
Existe una regulación muy estricta para la aprobación de cualquier fármaco o materialpropuesto para uso humano. En Estados Unidos, esta actividad reguladora es llevadaa cabo por la Agencia Estadounidense del Medicamento, la FDA43. Un nuevo productoderivado de la Nanotecnología se enfrentará a ciertas barreras para su aprobación;por un lado, encajar este nuevo producto dentro del sistema de clasificación de laFDA y por otro lado, que la FDA mantenga un nivel adecuado de experiencia científicaen el campo de la Nanomedicina. El CDER44 y el CDRH45 serán los centros principalesde la FDA responsables de la evaluación de los productos nanomédicos. La FDA hademostrado en el pasado una gran capacidad para resolver los problemasanteriormente mencionados en el caso de otras tecnologías como la biotecnología46.
En la Unión Europea la regulación de la industria de los medicamentos y los productossanitarios está basada en directivas y reglamentos comunitarios. Para la aprobaciónde medicamentos existe una agencia reguladora a escala europea, la EMEA, AgenciaEuropea del Medicamento47.
CUADRO 5 Directivas y reglamentos comunitarios sobre medicamentos y productos sanitarios
Fuente: IBERLEX, legislación autonómica, estatal, comunitaria:
(http://www.boe.es/g/es/bases_datos/iberlex.php).
Recientemente se ha presentado una Propuesta de Reglamento del Parlamento Europeoy del Consejo sobre medicamentos de terapia avanzada, por el que se modifican laDirectiva 2001/83/CE y el Reglamento (CE) nº 726/2004, ambos mencionados másatrás. Esta propuesta pretende regular tres tipos de terapias avanzadas, la genoterapia,la terapia celular somática y la ingeniería tisular.
Directivas y reglamentos comunitarios sobre medicamentos y productos sanitarios
• Directiva 2001/83/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 6 de noviembre de 2001, por la que se establece un código comunitario sobre medicamentos para uso humano.
• Reglamento (CE) n° 726/2004 del Parlamento Europeo y del Consejo de 31 de marzo de 2004 por el que se establecen procedimientos comunitarios para la autorización y el control de los medicamentos de uso humano y veterinario y por el que se crea la Agencia Europea de Medicamentos.
• Directiva 2004/23/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 31 de marzo de 2004, relativa al establecimiento de normas de calidad y de seguridad para la donación, la obtención, la evaluación, el procesamiento, la preservación, el almacenamiento y la distribución de células y tejidos humanos.
• Directiva 93/42/CEE del Consejo, de 14 de junio de 1993, relativa a los productos sanitarios.
• Directiva 90/385/CEE del Consejo, de 20 de junio de 1990, relativa a la aproximación de las legislaciones de los Estados miembros sobre los productos sanitarios implantables activos.
• Directiva 98/79/CE del Parlamento Europeo y del Consejo, de 27 de octubre de 1998, sobre productos sanitarios para diagnóstico in vitro.
vt na
nom
edic
ina
36
43 FDA, Food and Drug Administration (http://www.fda.gov).44 CDER, Center for Drug Evaluation and Reasearch (http://www.fda.gov/cder).45 CDRH, Center for Device and Radiological Health (http://www.fda.gov/cdrh).46 Miller, J (2003). Beyond Biotechnology: FDA Regulation of Nanomedicine. The Columbia Science and
Technology Law Review, 4:1-35.47 EMEA, European Medicines Agency (http://www.emea.eu.int/).
01. capítulo 06 16/10/06 15:15 Página 36
Para poder introducir en el mercado algún nuevo producto no solo hay que recurrir a laaprobación por parte de agencias reguladoras sanitarias, sino que el nuevo producto debeestar sujeto a la regulación a lo largo de todo su ciclo de vida, que incluye la etapa deproducción, desarrollo clínico, seguridad del paciente, desecho del producto y seguridadmedioambiental. Desde el año 2003, existe una regulación europea para la evaluaciónde riesgos por exposición a todo tipo de sustancias químicas, lo que incluye también elformato de partículas, REACH48. No existe una distinción de tamaños de partículas para laaplicación de esta legislación y por este motivo el riesgo por exposición a nanopartículastambién podría ser evaluado en el marco de esta legislación, aunque hasta el momentono ha sido aplicado.
La Nanotecnología es clave en uno de los programas específicos del VI Programa Marcode la Unión Europea, como se detallará más adelante. Uno de los objetivos de esteprograma es la realización de estudios de impacto en salud humana y medioambientalde las nanopartículas y en producción industrial de nanopartículas (almacenamiento denanopartículas, suspensiones y fibras).
En España, el proceso de aprobación de un medicamento para su uso en el mercadoespañol es realizado por la Agencia Española de Medicamentos y ProductosSanitarios49. Por otra parte, el Instituto de Salud Carlos III, a través de su Agencia deEvaluación de Tecnologías Sanitarias en coordinación con la Dirección General deCohesión del Sistema Nacional de Salud y Alta Inspección decide sobre la introducciónsistematizada de las nuevas tecnologías en la práctica clínica del Sistema Nacional deSalud. A estos efectos, el referente legal inmediato es el R.D. 63/1995, de 20 deenero, sobre ordenación de prestaciones sanitarias del Sistema Nacional de Salud, queestablece la necesidad de evaluar la seguridad y eficacia clínicas. Para el estudio delos aspectos de regulación y toxicidad relacionados con la Nanomedicina, laPlataforma Española de Nanomedicina50 ha creado un grupo específico de trabajo(más adelante se hablará de la Plataforma Española de Nanomedicina con mayordetalle). Y además, la seguridad es tratada por cada uno de los grupos de trabajoconstituyentes de la plataforma.
37
CAPÍTULO 6Regulación
48 REACH, Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals(http://ec.europa.eu/environment/chemichals/reach.htm).
49 Agencia Española de Medicamentos y Productos Sanitarios (http://www.agemed.es).50 Plataforma Española de Nanomedicina (http://www.nanomedspain.net).
01. capítulo 06 16/10/06 15:15 Página 37
01. capítulo 06 16/10/06 15:15 Página 38
Estrategias de comercialización de la Nanomedicina
CAPÍTULO 7
01. capítulo 07 16/10/06 15:17 Página 39
El mercado de la Nanomedicina es un mercado emergente. La Nanomedicina es sólouna de las diversas áreas de investigación y desarrollo en el campo de laNanotecnología. Existe una gran diferencia entre la comercialización de laNanomedicina y la Nanotecnología en sus otras aplicaciones: la comercialización delos productos fruto de la Nanomedicina está sujeta a la regulación sanitaria. Losprocesos de aprobación para la comercialización de aplicaciones nanotecnológicasen medicina son largos, con un promedio de alrededor de 10 años, y esta restricciónno está presente en el resto de mercados nanotecnológicos, donde está apareciendoun gran número de productos en muy diversos sectores.
El mercado de la Nanomedicina se encuentra en las primeras etapas de sudesarrollo. Existe un gran número de iniciativas y movilización de fondos a escalamundial. Las tasas de crecimiento anuales de las inversiones públicas de 1997 a2003 aumentaron para la Nanotecnología en general, en Europa un 31.5%, enEstados Unidos un 37.2% y en Japón un 37.2%. La NSF51 estima que para el año2015, el mercado global de la Nanotecnología será de 1 trillón de dólares. LosInstitutos Nacionales de la Salud (NIH) de Estados Unidos52 prevén que para el año2010 más del 50% de los avances que se producirán en medicina pertenecerán alsector de la Nanotecnología. Esta misma institución ha destinado 144 millones dedólares para la investigación en Nanomedicina y Cáncer53. También crece larecaudación de empresas biotecnológicas, en Estados Unidos de 9 billones dedólares en 1992 a 28 billones de dólares en 2001, factor a tener en cuenta puestoque las empresas de biotecnología están apostando fuerte por la comercializaciónde productos de Nanotecnología.
Al tratarse de una disciplina emergente, la comercialización de productosprocedentes de Nanomedicina se encuentra en un estadio inicial. Existen distintaslimitaciones que frenan la explotación comercial de resultados de investigación enNanomedicina, entre otras, los altos costes de producción y las dificultades parallevar a cabo una producción a gran escala, el miedo de la sociedad a utilizartecnologías innovadoras sobre todo en temas relacionados con la salud, lainexistencia de regulación específica para Nanomedicina y el largo proceso deaprobación de nuevos materiales para su uso en salud humana por parte de lasagencias reguladoras. A pesar de estos cuellos de botella, existen dos factoresclave que guiarán la comercialización de productos desarrollados medianteNanotecnología para salud humana: la inversión de fondos públicos y la expiraciónde patentes de medicamentos pertenecientes a industrias farmacéuticas. Otrosfactores importantes serán el aumento de la esperanza de vida de la población que
vt na
nom
edic
ina
40
51 The Nacional Science Foundation (http://www.nsf.gov).52 National Institutes of Health (http://www.nih.gov).53 Flynn, T. y Wei C. (2005). The pathway to commercialization for nanomedicine. Nanomedicine:
Nanotechnology, Biology and Medicine, 1:47-51.
01. capítulo 07 16/10/06 15:17 Página 40
supone la necesidad de desarrollar tratamientos novedosos y más eficaces que losactuales y el impacto de la aplicación de técnicas bioinformáticas en lasecuenciación del Genoma Humano54.
Existe un gran número de tecnologías pertenecientes al ámbito de la Nanomedicina quepueden ser protegidas mediante patentes. En el cuadro 6 se muestra una relación detodas estas técnicas susceptibles de patentar.
CUADRO 6 Tecnologías y técnicas de Nanomedicina que pueden ser protegidas con patentes.
Fuente: Adaptado de Bawa, R. et al. (2005). Protecting new ideas and inventions in nanomedicine with patents.
Nanomedicine: Nanotechnology, Biology and Medicine, 1:150-158.
Herramientasde diagnóstico
Pruebas genéticas
Herramientas sensoras
Tecnologías para el marcaje y detección ultrasensibles
Arrays de alto rendimiento y análisis múltiple
Agentes de contraste
Dispositivos de imagen
CirugíaInstrumentos inteligentes
Robots quirúrgicosHerramientas quirúrgicas
Dispositivosimplantables
Dispositivos de diagnóstico
Herramientas sensoras
Sensores implantables
Dispositivos médicos implantables
Implantes de retina
Implantes cocleares
BiofarmacéuticasLiberación de fármacos
Desarrollo de nuevos fármacos
Encapsulación de medicamentos
Transportadores de fármacos funcionales
Materiales óseos
Materialesimplantables
Regeneración ysustitución de tejidos
Materiales paraimplantes estructurales
Recubrimientos de implantes
Soportes para la regeneración de tejidos
Biomateriales reabsorbentes
Biomateriales inteligentes
Tecnologías de Nanomedicina que pueden protegerse con patentes
41
CAPÍTULO 7Estrategias de com
ercializaciónde la Nanom
edicina
54 Bawa, R. et al. (2005). Protecting new ideas and inventions in nanomedicine with patents.Nanomedicine: Nanotechnology, Biology and Medicine, 1:150-158.
01. capítulo 07 16/10/06 15:17 Página 41
En cuanto al número de patentes solicitadas, en Estados Unidos se ha pasado de2160 en 1989 a 7763 en 2002, demostrando la gran actividad que se estáregistrando en Nanomedicina55. En la figura 11 se muestran las tendencias decrecimiento que han experimentado las patentes nanotecnológicas en los últimos 20años en Estados Unidos, siendo los nanotubos de carbono y los puntos cuánticos oquantum dots, las dos tecnologías que muestran un mayor crecimiento en cuanto alnúmero de patentes concedidas.
FIGURA 11 Crecimiento de patentes nanotecnológicas en Estados Unidos de 1985 a 2004.
Fuente: Bawa, R. (2005). Will the nanomedicine “patent land grab” thwart commercialization? Nanomedicine:
Nanotechnology, Biology, and Medicine, 1 (2005) 346– 350.
En el anexo III del presente informe se puede consultar un listado de patentes contitularidad española en el campo de la Nanomedicina. De las patentes con participaciónespañola del campo de la Nanotecnología, un 25% y un 12% corresponden a patentescon aplicaciones en industria médico-farmacéutica y a biotecnología,respectivamente56. En total estas aplicaciones constituyen un tercio del total lo quenos da una idea del grado de importancia de este sector.
Número depatentes de
nanotecnologíaen EE.UU.
0
50
100
150
200
250
´85 ´86 ´87 ´88 ´89 ´90 ´91 ´92 ´93 ´94 ´95 ´96 ´97 ´98 ´99 ´00 ´02´01 ´03 ´04
Fullerenos Nanotubos de carbono Dendrímeros Quantum dots Nanocables
vt na
nom
edic
ina
42
55 Flynn, T. y Wei, C. (2005). The Pathway to commercialization for nanomedicine. Nanomedicine:Nanotechnology, Biology and Medicine, 1 (1): 47-51.
56 Sánchez, J. y Alonso, J. (2006). Nanotecnología en España. Especial Nanociencia y Nanotecnología.Revista de Investigación en Gestión de la Ciencia y la Tecnología. M+d. Revista n°35: Nanociencia yNanotecnología II.
01. capítulo 07 22/11/06 13:05 Página 42
Políticas regionales, nacionales y europeasen Nanomedicina
CAPÍTULO 8
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 43
Existen distintas iniciativas que tienen por objeto promover el sector de la Nanomedicinay que pueden clasificarse en función del ámbito geográfico en el cual se enmarcan asícomo de la administración que los promueve. Según estos criterios, se ha realizado unadivisión entre las iniciativas de políticas regionales, nacionales y europeas, que sedetallarán a continuación.
La política regional de la Comunidad de Madrid en ciencia y tecnología para el periodo2005-2008 se define en el IV Plan Regional de Investigación Científica e InnovaciónTecnológica (IV PRICIT)57, que fue aprobado en abril de 2005. A continuación seenumeran las líneas científico- tecnológicas estratégicas relacionadas con laNanomedicina contempladas en el capítulo VIII del IV PRICIT.
CUADRO 7 Líneas científico-tecnológicas estratégicas relacionadas con la Nanomedicina del IV PRICIT.
Fuente: IV Plan Regional de Investigación Científica e Innovación Tecnológica (IV PRICIT)
(http://www.madrimasd.org/queesmadrimasd/pricit/default.asp).
El Plan Nacional de I+D+I constituye el eje estratégico de la política española deI+D+I (Investigación + Desarrollo + Innovación). A continuación se detallanalgunas de las líneas de investigación prioritarias del Plan Nacional de I+D+I2004-200758 relacionadas con la Nanomedicina. Todas las líneas enumeradaspertenecen al área Ciencias de la Vida, Programa Nacional de Biomedicina yPrograma Nacional de Biotecnología.
Líneas científico-tecnológicas estratégicas relacionadas con Nanomedicina
Área Materiales y Nanotecnología:
• Materiales funcionales avanzados.• Nanomateriales y nanociencias.• Biomateriales.
Área Ciencias de la Salud y Biotecnología:
• Genotipado, microarrays y biochips de ADN.• Ingeniería celular, tisular y de órganos.• Agentes y vectores terapéuticos.• Células madre y precursoras.• Imágenes biomédicas.• Diagnóstico molecular.• Procedimientos terapéuticos asistidos por ordenador y cirugía mínimamente invasiva.
Líneas de investigación de interés especial o aplicación a diferentes áreas:
• Áreas básicas de conocimiento biomédicas: ingeniería biomédica.• Tecnología de sensores: bioinstrumentación, sensores, dispositivos e instrumentos biomédicos.• Genómica, Transcriptómica, Proteómica y Metabolómica.
vt na
nom
edic
ina
44
57 IV Plan Regional de Investigación Científica e Innovación Tecnológica (IV PRICIT)(http://www.madrimasd.org/queesmadrimasd/pricit/default.asp).
58 Plan Nacional de I+D+I 2004-2007 (http://www.mec.es/ciencia/plan_idi).
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 44
CUADRO 8 Líneas del Plan Nacional de I+D+I 2004-2007 en el Área de Ciencias de la Vidarelacionadas con Nanomedicina.
Fuente: Plan Nacional de I+D+I 2004-2007 (http://www.mec.es/ciencia/plan_idi).
En el Plan Nacional también se define una Acción Estratégica de Nanociencia yNanotecnología, donde se propone una actuación específica de coordinación para generaruna infraestructura capaz de dar un mayor impulso a la Nanociencia y Nanotecnología.
Algunas líneas del Plan Nacional de I+D+I 2004-2007en el Área de Ciencias de la Vida relacionadas con nanomedicina
• Cáncer: Desarrollo y aplicación de métodos no invasivos de diagnóstico e investigación del cáncer, favoreciendo nuevas tecnologías y bases de datos de Resonancia Magnética (RM) y Tomografía de Emisión de Positrones (TEP) con repercusión en el diagnóstico, pronóstico y evaluación de la respuesta terapéutica en el cáncer humano y modelos animales. Desarrollo y evaluación de nuevos agentes farmacológicos antitumorales, con especial énfasis en la selección de agentes activos en estados iniciales de desarrollo tumoral, la incorporación de tecnologías de apoyo (por ejemplo, farmacogenómica, proteómica) para el óptimo desarrollo preclínico y clínico de los agentes seleccionados, la individualización del tratamiento farmacológico según factores pronósticos y la vehiculización molecular de fármacos.
• Enfermedades cardiovasculares: Regeneración de tejido vascular y miocárdico por células totipotentes. Desarrollo de vectores específicos de tejido. Desarrollo de bioterapias e ingeniería tisular.
• Enfermedades del sistema nervioso y mentales: Aislamiento y manipulación de células progenitoras orientadas al análisis e intervención del programa de diferenciación hacia tejido nervioso y muscular; modelos experimentales de trasplantes de células y tejidos. Desarrollo de vectores.
• Enfermedades genéticas: Identificar marcadores biológicos para el diagnóstico precoz de enfermedades o de predisposición a las mismas.
• Enfermedades respiratorias: Nanotecnología en patología respiratoria. Monitorización no invasiva de la inflamación pulmonar. Desarrollo de vectores seguros, eficaces y específicos. Nuevas tecnologías en el diagnóstico del cáncer de pulmón. Diagnóstico por la imagen y avances en técnicas de imagen funcional en patología respiratoria.
• Otras enfermedades crónicas e inflamación: Desarrollo de modelos para el estudio de las correlaciones entre eficacia biológica y terapéutica. Desarrollo y aplicación de nuevas tecnologías de bioimagen para el estudio de marcadores precoces de enfermedad y de susceptibilidad al tratamiento. Medicina reparativa con células y moduladores de la respuesta biológica para la prevención y recuperación del daño tisular tras inflamación.
• Investigación farmacéutica: Nuevas formas de vehiculización de principios activos. Diseño de dispositivos para la administración de principios activos. Aplicación de las tecnologías de miniaturización y robotización a las actividades de evaluación de potenciales medicamentos (screening).
• Diseño, desarrollo y mejora de tecnologías para terapia celular e ingeniería de tejidos. Células madre y células somáticas para terapia celular. Optimización de condiciones de cultivo y amplificación ex vivo. Producción de tejidos y órganos humanos (autólogos y alogénicos). Diseño de materiales sintéticos que contengan biomoléculas o células para su aplicación en reparación y regeneración tisular.
• Desarrollo de nuevos métodos genómicos, proteómicos, metabolómicos y bioinformáticos de detección. Aplicación para el diagnóstico molecular, el pronóstico de enfermedades y la respuesta individual a fármacos. Desarrollo de métodos no invasivos de detección precoz y seguimiento de disfunciones y patologías. “Microarrays” y “chips” de ADN, técnicas de genotipación y secuenciación ultrarrápida.
• Desarrollo de agentes terapéuticos de base biotecnológica. Nuevos métodos para la identificación de dianas terapéuticas. RNAs de interferencia, anticuerpos monoclonales y proteínas recombinantes. Sistemas de transporte y liberación de moléculas bioactivas.
• Herramientas de detección, identificación y diagnóstico, especialmente en su vertiente de alto rendimiento y multianalito. Biorreactivos, biosensores, integración con transductores electrónicos y opto-electrónicos.
Prog
ram
a Na
cion
al d
e Bi
otec
nolo
gía
Prog
ram
a Na
cion
al d
e Bi
omed
icin
a
45
CAPÍTULO 8Políticas regionales, nacionales y europeasen Nanom
edicina
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 45
CUADRO 9 Objetivos de la Acción Estratégica en Nanociencia y Nanotecnología del Plan Nacional.
Fuente: Plan Nacional de I+D+I 2004-2007 (http://www.mec.es/ciencia/plan_idi).
Dentro del Plan Nacional de I+D+I 2004-2007 se ha establecido una convocatoriaIngenio 2010, perteneciente al Programa Consolider. El Ministerio de Sanidad yConsumo, a través del Instituto de Salud Carlos III, ha propuesto dentro de estaconvocatoria la creación de los Centros de Investigación Biomédica en Red(CIBER)59 con el objetivo de incrementar la masa crítica y la excelencia investigadora.Una de las áreas temáticas a las que se dirige esta convocatoria es: Bioingeniería,Biomateriales y Nanomedicina que desarrollará actividades de investigación (básica,clínica, epidemiológica y en servicios de salud) y de desarrollo tecnológico.
CUADRO 10 Actividades del CIBER en Bioingeniería, Biomateriales y Nanomedicina.
Fuente: Centros de Investigación Biomédica en Red (CIBER)
(http://www.isciii.es/htdocs/investigacion/convocatorias/convocatoria_CIBER.jsp).
A escala nacional, se ha constituido en 2005 una iniciativa de gran importancia, laPlataforma Española de Nanomedicina60, que nace como plataforma espejo de suequivalente europeo. La Plataforma Española de Nanomedicina es una iniciativa quepretende aglutinar a los principales actores españoles de la investigación, la industria yla administración, con el fin de impulsar una estrategia común en un campo tan
Actividades del CIBER en Bioingeniería, Biomateriales y Nanomedicina
• Telemedicina.
• Técnicas de imagen molecular en medicina.
• Bioingeniería tisular.
• Nanoestructuras y liberación de fármacos.
• Nanopartículas biocompatibles.
• Nanosensores biológicos.
• Nanomáquinas o nano-robots implantables para diagnóstico biomédico.
Objetivos de la Acción Estratégica en Nanociencia y Nanotecnología
• Adquisición de infraestructuras científicas y formación de técnicos de apoyo. Creación de un Centro Virtual de Tecnologías Aplicadas a las Nanociencias, donde diversos grupos de trabajo se coordinen para adquirir y poner a punto las tecnologías que se consideren de mayor interés, poniéndolas a disposición de uso por toda comunidad científica y técnica implicada.
• Demostradores científico-técnicos. En nuestro país existe un alto potencial científico junto a un bajo interés industrial. En necesario fomentar actuaciones que impliquen a la totalidad de los actores del sistema de I+D+i en la consecución de resultados de interés industrial, de modo que se genere el conocimiento mutuo así como el interés empresarial en estas nuevas tecnologías. Su finalidad básica es la creación de una red de relaciones entre los sectores de I+D+i, así como poner en evidencia las capacidades de generar innovación por parte de este nuevo ámbito del conocimiento.
vt na
nom
edic
ina
46
59 Centros de Investigación Biomédica en Red (CIBER)(http://www.isciii.es/htdocs/investigacion/convocatorias/convocatoria_CIBER.jsp).
60 Plataforma Española de Nanomedicina (http://www.nanomedspain.net).
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 46
multidisciplinar como es la Nanomedicina. La Plataforma cuenta actualmente con másde 70 participantes con una gran representación del sector industrial. En estaPlataforma, la industria española del sector biomédico y biotecnológico juega un papelfundamental, apoyada de manera muy activa por numerosos centros tecnológicos,organismos de investigación, universidades, hospitales así como por la administraciónpública española. Los objetivos de la Plataforma son:
CUADRO 11 Objetivos de la Plataforma Española de Nanomedicina.
Fuente: Plataforma Española de Nanomedicina (http://www.nanomedspain.net).
La política europea en materia de ciencia y tecnología se define en el VI ProgramaMarco (VI-PM)61 de la UE. Uno de los ocho programas específicos en el VI-PM tienecomo nombre “Nanotecnología y Nanociencia, materiales multifuncionales basados enel conocimiento y nuevos dispositivos y procesos de producción” y ha sido dotado conmás de 1.000 millones de euros para el periodo 2002-2006.
En el marco de la estrategia comunitaria en Nanotecnología se ha constituido en2005 una Plataforma Tecnológica Europea en Nanomedicina62. La Plataforma estáconstituida por empresas, asociaciones industriales, universidades y centros deinvestigación. Su espejo español participa activamente en la Plataforma y, dada suactiva participación, ha sido elegida para organizar en septiembre de 2006 enBarcelona la Primera Reunión Anual de la Plataforma Europea.
CUADRO 12 Objetivos de la Plataforma Tecnológia Europea en Nanomedicina.
Fuente: Plataforma Tecnológica Europea en Nanomedicina
(http://cordis.europa.eu/nanotechnology/nanomedicine.htm).
Objetivos de la Plataforma Tecnológica Europea en Nanomedicina
• Establecer una visión estratégica de la Nanomedicina para crear una agenda estratégica de investigación.
• Minimizar la fragmentación en la investigación en Nanomedicina.
• Movilizar inversión pública y privada adicional.
• Identificar áreas de prioridad.
• Favorecer la innovación en nanobiotecnología para uso médico.
Objetivos de la Plataforma Española de Nanomedicina
• Crear una “ventanilla única” para los sectores involucrados en la Nanomedicina en España.
• Promover el desarrollo tecnológico y la definición de políticas estratégicas de Nanomedicina.
• Potenciar la participación de la comunidad española de Nanomedicina en iniciativas internacionales, especialmente en la Plataforma Tecnológica Europea de Nanomedicina.
• Dar a conocer a la sociedad los aspectos relativos a la Nanomedicina.
47
CAPÍTULO 8Políticas regionales, nacionales y europeasen Nanom
edicina
61 VI Programa Marco (VI-PM) (http://cordis.europa.eu/fp6/dc/index.cfm).62 Plataforma Tecnológica Europea de Nanomedicina (http://www.cordis.lu/nanotechnology/nanomedicine.htm).
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 47
01. capítulo 08 16/10/06 15:20 Página 48
Principales retos en Nanomedicina
CAPÍTULO 9
01. capítulo 09 16/10/06 15:22 Página 49
La Unión Europea se ha puesto como objetivo para el año 2010 desarrollar una economíainnovadora y competitiva, basada en el conocimiento, y para conseguirlo es fundamentalfortalecer la investigación científica. Dentro de las áreas prioritarias identificadas por laUnión Europea, la Nanomedicina se presenta como un campo con un gran potencial a lahora de transferir conocimientos al sector productivo, pero para conseguirlo es necesarioidentificar los retos y barreras que pueden obstaculizar su desarrollo.
Con objeto de identificar los retos a los que se enfrenta la Nanomedicina y las perspectivasde desarrollo de las diferentes aplicaciones, se realizó una encuesta a expertos quedesarrollan su actividad investigadora en campos cercanos a la Nanomedicina en España.Fruto de dichos cuestionarios se elaboró una serie de fichas correspondientes a losdiferentes grupos de investigación que aparecen en el anexo VI del presente informe.
Los dos retos o barreras a los que los expertos han concedido un mayor grado de importanciason la financiación de proyectos multidisciplinares y el largo proceso de aprobación denuevos materiales para su uso en salud humana por parte de las agencias reguladoras. Elprimer reto forma parte de las políticas científicas y es producto del carácter esencialmentemultidisciplinar de la Nanomedicina. En esta línea, el desarrollo de programasmultidisciplinares de especialización en Nanomedicina y la falta de cooperación entre gruposde investigación de diferentes disciplinas, también han sido identificados como prioritariospor la práctica totalidad de los investigadores consultados. Dentro de este apartado depolíticas científicas, el fomentar las relaciones Universidad-Empresa y facilitar la creación destart-ups han sido remarcados por 11 de los 20 investigadores consultados en la encuesta.
En cuanto al segundo reto, el largo proceso de aprobación de nuevos materiales,supone un problema en cuanto que la investigación avanza más rápido que latransferencia de los resultados de investigación al uso público.
Este reto se encuadra dentro del apartado de Regulación junto con el desarrollo de unaregulación aplicable a las nanopartículas y de test de toxicidad in vitro e in vivo paralas nanopartículas o sus productos de degradación. El hecho de que no exista unaregulación específica para la Nanomedicina y de que exista una falta de difusión de lalegislación vigente aplicable a la Nanomedicina supone un impedimento para lacomercialización de productos procedentes de la investigación.
En el apartado de técnicas, existe una menor unanimidad entre los investigadores paraseñalar un reto tecnológico por encima de los demás, debido a que son retos quepertenecen a campos específicos de la Nanomedicina y que no afectan al conjunto deinvestigadores. Sin embargo, es un área de especial importancia ya que sin eldesarrollo de estas técnicas el avance quedará frenado.
El alto precio de las tecnologías sí que es señalado por la mayoría de los expertosconsultados como barrera clave que puede ralentizar el desarrollo de las distintas
vt na
nom
edic
ina
50
01. capítulo 09 16/10/06 15:22 Página 50
aplicaciones. Por otra parte, ésta es una barrera común a todos los ámbitos de laNanomedicina. Es aquí donde las ayudas institucionales y una buena política deinvestigación traslacional puede dinamizar este aspecto.
Por último, también es importante señalar como barrera en el desarrollo de laNanomedicina la falta de difusión de calidad, realista y sin falsas expectativas, de lanueva disciplina entre el público general. Es necesario realizar esfuerzos encaminados apromocionar la Nanomedicina entre la sociedad, ya que se corre el riesgo de que pordesconocimiento se genere una predisposición negativa de la sociedad que puedaconducir a un retraso en la investigación y en la aplicación de la Nanomedicina.
En la figura 12 se muestra una gráfica que refleja todos los retos identificados porlos expertos, así como la importancia de los mismos. En el anexo correspondiente alas fichas de investigación se puede consultar esta misma información ordenada porgrupo de investigación.
FIGURA 12 Valoración de los diferentes retos a los que se enfrenta la Nanomedicina.
Fuente: Elaboración propia.
1. Alto precio de las tecnologías.2. Estabilidad de las nanopartículas en ambientes biológicos.3. Mayor conocimiento de la plasticidad y potencialidad de células madre adultas.4. Elevada dependencia tecnológica en productos y equipos médicos.5. Desarrollo de software de análisis más potente.6. Desarrollo de formulaciones farmacéuticas que tengan una vida media aceptable.7. Técnicas analíticas de validación para confirmar la identidad, resistencia y estabilidad de las nuevas Nanomedicinas.8. Mayor investigación en farmacocinética y farmacodinámica para identificar nuevas dianas farmocológicas y nuevos sistemas de liberación de fármacos.9. Creación de redes y consorcios de colaboración.10. Desarrollo de programas multidisciplinares de especialización en Nanomedicina.11. Falta de cooperación entre grupos de investigación de diferentes disciplinas.12. Financiación de proyectos multidisciplinares.13. Fomentar las relaciones Universidad - Empresa.14. Facilitar la creación de start-ups.15. Test de toxicidad in vitro e in vivo para las nanopartículas o sus productos de degradación.16. Desarrollo de una regulación aplicable a las nanopartículas.17. Largo proceso de aprobación de nuevos materiales para su uso en salud humana por parte de las agencias reguladoras.18. Desarrollo de nuevos materiales biocompatibles.19. Avances en técnicas de imagen de nanopartículas y células.20. Implicación de la investigación clínica para identificar oportunidades.
Grado deimportancia
Retoso barreras1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
51
CAPÍTULO 9Principales retos en Nanom
edicina
01. capítulo 09 16/10/06 15:22 Página 51
01. capítulo 09 16/10/06 15:22 Página 52
Perspectivas de desarrollo de la Nanomedicina
CAPÍTULO 10
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 53
A diferencia de otras áreas de la Nanotecnología, las diferentes aplicaciones de laNanomedicina comenzarán a tener resultados visibles en los próximos 10–15 años.Esto se debe a que los productos que se desarrollen mediante Nanotecnología parasu aplicación en salud humana deben seguir unos protocolos de ensayo más largosy están sometidos a una regulación más estricta. Los expertos en Nanomedicinaconsultados para la realización de las fichas del anexo VI, coinciden en este dato ysitúan el desarrollo de la mayoría de aplicaciones de la Nanomedicina a medioplazo, en un período de tiempo comprendido entre los próximos 10 y 15 años.
Con el objetivo de realizar un análisis de las perspectivas de implantación de las diferentesaplicaciones de la Nanomedicina, se solicitó a los expertos cuyos grupos de investigaciónaparecen reflejados en las fichas del anexo VI que asignasen un tiempo de desarrollo a lasdiferentes tecnologías.
La tecnología que los expertos sitúan con un desarrollo más próximo, para lospróximos cinco años, es la integración de sistemas en lab-on-a-chip, se trata deuna tecnología más madura que el resto y que ya se encuentra disponible de formacomercial. El desarrollo de nuevos agentes de contraste, la mejora del acceso defármacos a zonas restrictivas y el autoensamblado de materiales son las otrastecnologías cuyo desarrollo se sitúa en un período de tiempo inferior a diez añossegún la mayoría de expertos consultados.
En cuanto a las tecnologías cuyo desarrollo se muestra más lejano, los expertoshan señalado que la construcción de una tomografía intracelular que trabaje atiempo real, el desarrollo de nanosensores capaces de activar y controlar de formaespecífica genes implicados en el crecimiento de tejidos, el desarrollo detratamientos preventivos basados en la activación de genes mediante estímulosbioactivos y los sistemas de liberación de fármacos selectivos y dirigidos de formaespecífica a la célula y órgano en cuestión, necesitan un período de tiempo deunos 15 años para alcanzar un alto grado de desarrollo. Todas estas tecnologíasson más complejas en cuanto a que requieren de una mayor integración de lasdiferentes áreas de la Nanomedicina y no se limitan a una sola área de aplicación,son tecnologías horizontales y que tratan de integrar en un mismo dispositivodiagnóstico y terapia.
En la figura 13 se muestra un esquema de la valoración de las perspectivas realizadapor los expertos:
vt na
nom
edic
ina
54
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 54
55
CAPÍTULO 10Perspectivas de desarrollo de la Nanom
edicina
FIGURA 13 Perspectivas de desarrollo de las diferentes aplicaciones y tecnologías de la Nanomedicina.
Fuente: Elaboración propia.
En cuanto a las enfermedades que más se beneficiarán de los avances enNanotecnología, el cáncer se presenta como una de las principales dianas para losavances científicos que supondrá la aplicación de técnicas de Nanotecnología a lasalud humana. El cáncer es una de las enfermedades con un mayor grado deincidencia en los países desarrollados. Se trata de una enfermedad multifactorialpara la que el desarrollo de nuevas terapias procedentes de la Nanotecnologíasupondrá una mejora en el número de tratamientos con éxito y en la calidad devida de los enfermos. La Nanomedicina permitirá detectar el cáncer en estadios mástempranos de la enfermedad gracias al desarrollo de nanodispositivos de detecciónmás precisos. También será posible el desarrollo de dispositivos capaces de
20062010
20152020
Desarrollo debiomaterialesinteligentesmultifuncionales
Tecnologías para terapiacelular específica desitio mínimamenteinvasiva
Desarrollo de polímerosque cambien suconformación molecularen respuesta a estímulosexternos
Desarrollo de tratamientospreventivos basados enla activación de genesmediante estímulosbioactivos
Medicina Regenerativa
20062010
20152020
Autoensambladode biomateriales
Monitorización dela regeneración tisular
Desarrollo debiomaterialesinteligentesmultifuncionales
Tecnologías para terapiacelular específica desitio mínimamenteinvasiva
Desarrollo de polímerosque cambien suconformación molecularen respuesta a estímulosexternos
Desarrollo de tratamientospreventivos basados enla activación de genesmediante estímulosbioactivos
Desarrollo denanosensores capaces deactivar y controlar deforma específica genesimplicados en el crecimientode tejidos
Medicina Regenerativa
20062010
20152020
Mejora del accesode fármacos azonas restrictivas
Orientación selectivade fármacos anti-cáncer
Integración denanotecnologías yterapia génica
Liberación de fármacosen el cerebro
Sistemas de liberaciónde fármacos semejantesa virus
Liberación de fármacos
20062010
20152020
Integración desistemas enlab-on-a-chip
Nuevos agentesde contraste
Implantación demicroscopías deproximidad enaplicaciones clínicas
Nanodispositivosintegrados dediagnóstico y terapia
Dispositivosimplantables paramedida continua deparámetros clínicos
Combinación deterapia e imagenmédica
Construcción deuna tomografíaintracelular quetrabaje a tiempo real
Nanodiagnóstico
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 55
atravesar las diferentes barreras biológicas para la liberación controlada defármacos de forma precisa. De este modo, al conseguir tratamientos másespecíficos que sólo afecten a las células enfermas y en estadios más tempranos dela enfermedad, se verá aumentada la calidad de vida del paciente. La Nanomedicinajugará también un papel muy importante en el tratamiento de enfermedadesrelacionadas con el sistema cardiovascular. El desarrollo de nanodispositivoscapaces de monitorizar trombos o hemorragias tendrá un gran impacto en eldiagnóstico y el tratamiento de embolias o accidentes cerebrovasculares. Estosdispositivos podrán realizar un diagnóstico temprano de este tipo de lesiones,emitir una señal al organismo y liberar sustancias como anticoagulantes u otrosfármacos en respuesta al estímulo detectado. El resto de enfermedades sobre lasque tendrá un mayor impacto la Nanomedicina serán las enfermedadesneurodegenerativas, diabetes, enfermedades infecciosas, enfermedadesrelacionadas con la sangre y los pulmones y problemas ortopédicos63.
Finalmente, en lo que se refiere a las perspectivas de desarrollo económico, laNanomedicina se presenta como el área de la Nanotecnología con unas mayoresposibilidades de comercialización. Según un estudio realizado por la plataformaNano2life64, las aplicaciones de la Nanomedicina con perspectivas decomercialización más elevadas serían la construcción de tejidos u órganos humanosin vitro, la liberación controlada de fármacos, los dispositivos lab-on-a-chip, eldesarrollo de sondas inteligentes para el diagnóstico in vivo, y el desarrollo denanomáquinas moleculares. Se espera que la producción de nanofármacos aumenteun 12% en los próximos siete años y que la facturación en medicamentos “nano”pase de 40 millones de dólares en 2004 a 92.1 millones de dólares en 201265.
vt na
nom
edic
ina
56
63 Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine, Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
64 Nano2Life (2005). Envisioned Developments in Nanobiotechnology. (2005). (http://www.nano2life.org).65 La Nanotecnología va despacio pero obtendrá los mayores beneficios. Periódico Expansión, 17
diciembre 2005.
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 56
FIGURA 14 a) Crecimiento de la facturación en medicamentos de origen nanotecnológico.b) Aumento de la cuota de mercado.
Fuente: La Nanomedicina va despacio pero obtendrá los mayores beneficios. Periódico Expansión, 17 de
diciembre de 2005.
a) Facturación en medicamentos “nano” en miles de millones de dólares
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120
20
40
60
80
100
4044,4
49,354,7
60,767,4
74,883
92,1
b) % Cuota de mercado
0
1
2
3
4
5
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
0,30,6
0,91,3
1,9
2,6
3,5
4,3
57
CAPÍTULO 10Perspectivas de desarrollo de la Nanom
edicina
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 57
01. capítulo 10 16/10/06 16:05 Página 58
Conclusiones
CAPÍTULO 11
01. capítulo 11 16/10/06 15:28 Página 59
La esperanza de vida en los países desarrollados ha aumentado y sigue aumentando,por ese motivo ahora es más necesario que nunca poner en marcha nuevas terapias omejorar las terapias convencionales. La Nanotecnología proporciona los elementosnecesarios para desarrollar estas terapias, ya que supone una fuente de nuevasherramientas y materiales para la medicina. La implantación de tecnologíasprocedentes de la Nanotecnología supone una mejora en la calidad de vida de losenfermos a diferentes niveles. En primer lugar, el diagnóstico de las enfermedadespuede realizarse en estadios más tempranos de las mismas, lo que supone unincremento en las posibilidades de llevar a cabo tratamientos con éxito. En segundolugar, gracias a la liberación controlada de fármacos, los tratamientos son menosagresivos y los fármacos se dirigen de manera específica sólo a aquellas células quepresenten daños. Por otra parte, la Nanotecnología supone un cambio para la medicinaregenerativa. Los nuevos materiales nanoestructurados sirven como soportes para elcrecimiento de tejidos y aceleran los procesos regenerativos naturales del organismomediante la liberación progresiva de moléculas activas. En último término, laconstrucción de nanomáquinas moleculares o nano-robots supondrá una fuente denuevos materiales y herramientas quirúrgicas capaces de llevar a cabo cirugíamínimamente invasiva.
A continuación se presenta una serie de conclusiones que han podido extraerse a partirde la información recopilada en los anexos del informe, del análisis realizado durante laelaboración del informe y de las opiniones de los expertos consultados.
· Existe una importante actividad investigadora en España en el campo de laNanomedicina. La actividad proviene de grupos de diversas disciplinas como labiología, química, medicina, farmacia, ingeniería y física y es una actividad que,aunque no ha alcanzado la madurez, está en pleno crecimiento.
· Los dispositivos de diagnóstico, sistemas de liberación de fármacos ybiomateriales son los productos mayoritarios en las patentes de solicitantesespañoles. Hay que tener en cuenta que la salida al mercado de estas invenciones nopuede ser inmediata debido al largo proceso que han de experimentar para suaprobación en uso clínico.
· Las empresas españolas son en su mayoría compañías farmacéuticas ybiotecnológicas. Numerosas compañías se han integrado en consorcios deinvestigación y en la Plataforma Española de Nanomedicina, lo que demuestra elvalor estratégico que la Nanomedicina tiene para ellas. El interés de la industriafarmacéutica en Nanomedicina se debe principalmente al impulso que las nuevasaplicaciones pueden suponer para el desarrollo de nuevos medicamentos o la mejorade medicamentos ya existentes que presenten problemas de toxicidad, solubilidad oproblemas relacionados con las vías de administración. A escala europea, existenempresas líderes en técnicas de imagen y producción de agentes de contraste:Bracco SpA, General Electric Healthcare (antes Amersham Biosciences), PhillipsMedical Systems, Siemens Medical Solutions, Schering AG. Sin embargo, en el
vt na
nom
edic
ina
60
01. capítulo 11 16/10/06 15:28 Página 60
diagnóstico in vitro por medio de microarrays de ADN, la empresa que domina elmercado es la empresa americana Affymetrix66. En este sector, las empresas europeastienden a ser empresas proveedoras de servicios que buscan nichos de mercado a losque dirigirse con productos muy específicos67.
· Las tecnologías que pueden implantarse en la práctica clínica en un plazo más cortoson los dispositivos lab-on-a-chip, autoensamblado de materiales, fármacosselectivos, fármacos anticáncer y nuevos agentes de contraste. Por el contrario, lastecnologías que requieren de un plazo mayor para su desarrollo definitivo son latomografía intracelular en tiempo real, nanosensores activadores de genes y sistemasde liberación de fármacos semejantes a virus.
· Aunque existen iniciativas específicas a todos los niveles para financiar la actividadinvestigadora en nanociencias en general, los expertos consultados opinan que seríaimportante incrementar la financiación por tratarse de un área estratégica conmuchas implicaciones en salud humana. Otro factor que potenciaría el desarrollo dela Nanomedicina es la creación de programas educativos multidisciplinares, donde losfuturos profesionales de la Nanomedicina puedan formarse adecuadamente para losrequisitos de este campo.
· Muchos expertos han señalado que sería importante el desarrollo de una regulaciónespecífica y una mayor difusión de la regulación aplicable hoy en día a este campo.Muchos esfuerzos deben invertirse en este sentido.
El sector de la Nanomedicina cuenta con un gran potencial a la hora de transferirconocimientos al sector productivo y con gran capacidad para generar patentes yempresas de nueva creación. La unión de los distintos agentes implicados en eldesarrollo de la Nanomedicina (universidades, empresas, centros tecnológicos, centrosde investigación) en grandes plataformas asegura el clima necesario para poderaprovechar plenamente este potencial. Sin duda, este hecho supone una gran iniciativaestratégica para un crecimiento sostenido y estable de la Nanomedicina en el futuro.
61
CAPÍTULO 11Conclusiones
66 European Science Foundation (2005). ESF Forward Look on Nanomedicine.67 López, M. et al. (2005). Aplicaciones de los Microarrays y Biochips en Salud Humana. Genoma
España/CIBT-FGUAM.
01. capítulo 11 16/10/06 15:28 Página 61
01. capítulo 11 16/10/06 15:28 Página 62
Anexos
CAPÍTULO 12
Anexo I Entorno empresarial de la Nanomedicina en España (PÁG. 64)
Anexo II Nanofármacos en uso clínico o en fase de desarrollo (PÁG. 69)
Anexo III Patentes en Nanomedicina procedentes de solicitantes españoles (PÁG. 73)
Anexo IV Cuestionario empleado para el análisis realizado por expertos (PÁG. 75)
Anexo V Proyectos españoles relacionados con Nanomedicina (PÁG. 79)
Anexo VI Fichas técnicas correspondientes a grupos de investigación cuya actividadse enmarca dentro del campo de la Nanomedicina (PÁG. 96)
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 63
Anexo I Entorno empresarial de laNanomedicina en España
A continuación se muestra un listado de las empresas más importantes que desarrollansu actividad en el ámbito de la Nanomedicina en España (Fuente: Plataforma Españolade Nanomedicina68)
Activery Biotech S.L.
Dirección MATGAS BuildingCampus de la UAB (Universitat Autónoma de Barcelona)08193 Cerdanyola del Vallés,Barcelonahttp://www.activery.com/pages/1/index.htm
Objetivo Activery Biotech SL (Activery) es una compañía de Drug Delivery que utiliza lananotecnología en fluidos supercríticos (SCF) para producir modificaciones enlos principios activos o en su formulación para proteger y mejorar el ciclo devida de los productos farmacéuticos o medicamentos.
Tecnología DELOS ®: Depressurization of an Expanded Liquid Organic Solution.
Advancell
Dirección Advanced in vitro cell technologies, s.l.Parc Científic de BarcelonaBaldiri Reixac, 10-12 08028 Barcelonahttp://www.advancell.net/index.html
Objetivo Obtención de nuevos medicamentos.
Tecnología Fast Track©: Plataforma de tecnologías de nanopartículas para la administraciónde fármacos, vacunas, genes e ingredientes cosméticos.
Almirall
Dirección Almirall Prodesfarma, S.A.General Mitre, 151, 08022 Barcelonahttp://www.almirall.es/almirall/cda/index.jsp
Objetivo Identificar nuevos mecanismos de acción implicados en una diana terapéuticaconcreta con el fin de diseñar y obtener fármacos potentes, selectivos y seguros.
Atos Origin S.A.E.
Dirección Atos OriginAlbarracín, 35, 28037 Madridhttp://www.atosorigin.es/index.htm
Objetivo Consultoría de gestión y tecnologías de la información.
vt na
nom
edic
ina
64
68 Plataforma Española de Nanomedicina (http://www.nanomedspain.net)
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 64
Bexen
Dirección BexenPol. Ibarluce 57 F, 20128 Hernani, Guipúzcoahttp://www.bexen.com/
Objetivo Fabricación y comercialización de material quirúrgico.
Biomedal
Dirección Biomedal, S.L.Av. Américo Vespucio nº 5 - Bloque E · 1ª planta - Módulo 12, 41092, Sevillahttp://www.biomedal.es/espanol/index.htm
Objetivo Producción y purificación de proteínas recombinantes e ingeniería metabólica demicroorganismos. Estas proteínas pueden ser utilizadas para conferir algunabiorreactividad a los desarrollos realizados para Nanomedicina.
Tecnología MICROFLUIDIC FOCUSING: plataforma tecnológica para la producción de micro ynano partículas.
Genómica
Dirección GENOMICA, S.A.U.Alcarria, 7, Pol. Industrial de CosladaCoslada, 28820, Madridhttp://www.genomica.es/
Objetivo Diseño, desarrollo, producción y comercialización de kits para la detección devirus y bacterias relacionados con enfermedades infecciosas humanas, y aquellascon base genética.
Ingeniatrics Tecnologías S.L.
Dirección IngeniatricsAvd. Américo Vespucio 5-4, 1ª p., mód. 12 Sevillahttp://www.ingeniatrics.com
Objetivo Obtención de microarrays fluídicos de micropartículas codificadas con nanocristalesfluorescentes y su aplicación en High-Throughput Screening. Desarrollo de sistemasmultiparticulares estructurados para liberación controlada de biofármacos.Encapsulación de microorganismos probióticos para el desarrollo de nuevosalimentos funcionales.
Tecnología Flow Focusing: producción de micropartículas y microcápsulas.Flow Blurring : producción de gotas a escala micro y nanométrica.Producción de microburbujas.
Italfarmaco
Dirección http://www.itfsp.com/
Objetivo Desarrollo, fabricación y comercialización de especialidades farmacéuticas.Desarrollo de nuevas formulaciones galénicas, nuevas tecnologías deadministración de medicamentos y, finalmente, nuevas entidades químicas.
65
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 65
Merck
Dirección Merck Farma y Química - Laboratorio de Bioinvestigación (LBI)Parc Científic de BarcelonaCampus Diagonal - Universitat de BarcelonaEdifici ModularC/ Josep Samitier 1-508028 Barcelona
Objetivo Desarrollo de productos farmacéuticos innovadores.Desarrollo de nuevas vacunas, modulación farmacológica de los mecanismos deciclo celular y apoptosis, control del crecimiento tumoral mediante la inhibiciónde los procesos de neovascularización o angiogénesis tumoral.
Tecnología Nano-volume Synthesis & Testing: distribución automática de pequeñaspartículas en microplacas que se emplean para la síntesis de bibliotecas desustancias para el screening ultrarrápido en la búsqueda de nuevos principiosactivos farmacéuticos.
NanoBioMatters S.L.
Dirección NanoBioMatters S.L.Avda. Benjamin Franklin 12, E-46980 Paterna Valenciaemail: [email protected]://www.nanobiomatters.com/4497.html
Objetivo Desarrollo de nanoaditivos biocompatibles para implantes de plásticoreabsorbibles y permanentes.
Neuropharma
Dirección Neuropharma S.A.Avda. de la Industria, 52Parque Tecnológico de Madrid, Tres Cantos28760 Madridhttp://www.neuropharma.es/
Objetivo Investigación y desarrollo de fármacos novedosos para el tratamiento yprevención de enfermedades del Sistema Nervioso.
Novartis
Dirección Novartis Farmacéutica S.A.Gran Via Corts Catalanes, 76408013 Barcelonahttp://www.novartis.es
Objetivo Uso de dendrímeros para la prevención de la respuesta inmune en el transplantede órganos.
vt na
nom
edic
ina
66
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 66
Oryzon Genomics
Dirección Oryzon GenomicsParc Científic de BarcelonaC/Josep Samitier 1-5, 08028 Barcelonahttp://www.oryzon.com
Objetivo Desarrollo y aplicación de tecnologías “ómicas” para la mejora de cultivos yla identificación de biomarcadores y dianas en enfermedades neoplásicas yneurodegenerativas.
PharmaMar
Dirección PHARMA MAR, S.A. Sociedad UnipersonalAvda. De los Reyes, 1Pol. Ind. La Mina-Norte28770-Colmenar Viejo, Madrid
Objetivo Tratamiento del paciente con cáncer mediante el descubrimiento y el desarrollode medicamentos innovadores de origen marino.Desarrollo de plataformas nanotecnológicas en el campo de los Sistemas deLiberación de Fármacos (Drug Delivery Systems, DDS).
Progenika
Dirección Progenika Biopharma, S.A.Parque Tecnológico de ZamudioEdificio 80148160 Deriohttp://www.progenika.com/
Objetivo Identificación y validación de genes y proteínas implicados en enfermedadeshumanas, y uso de estos genes y proteínas en el desarrollo de nuevosmedicamentos y herramientas de diagnóstico.
Sener Energía y Sistemas S.A.
Dirección http://www.sener.es
Objetivo Ingeniería, consultoría e integración de sistemas.
Sensia S.L.
Dirección Parque Científico de MadridPolígono Industrial Zona Oeste s/n28760 Tres Cantos (Madrid)http://www.sensia.es
Objetivo Desarrollo de plataformas biosensoras para detección de compuestos químicoscontaminantes en aguas y alimentos.
Tecnología SENSIA β-SPR.Nanobiosensores basados en microcantilevers.
67
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 67
Consorcio Nanofarma
Desarrollo de plataformas nanotecnológicas en el campo de los Sistemas de Liberaciónde Fármacos:
Rovi
Dirección LABORATORIOS FARMACÉUTICOS ROVI, S.A.C/ Julian Camarillo, 35, 28037 Madridhttp://www.rovi.es
Objetivo Investigación, fabricación y comercialización de productos farmacéuticos.
Faes Farma
Dirección Faes FarmaFAES FARMAAlpedrete, 24, 28045 Madridhttp://www.faes.es/
Objetivo Búsqueda de nuevas moléculas con actividad sobre el SNC y para el tratamientode la osteoporosis y el cáncer.
Lipotec
Dirección LIPOTEC S.A.Isaac Peral, 17, Poligon Camí Ral, 08850 Gavà · Barcelonahttp://www.lipotec.es
Objetivo Fabricación, investigación y comercialización de productos farmacéuticos, decosmética y dermofarmacia en base a sus tecnologías de Drug Delivery Systemsy de síntesis de péptidos bioactivos.
Dendrico
Dirección Dendrico S.L.Av. de BarcelóParque Tecnológico de Madrid
Objetivo Desarrollo de complejos dendrímeros carbosilanos con moléculas para la mejorade fármacos.
Zeltia
Dirección Grupo ZeltiaC/ José Abascal, 2, 28003 Madridhttp://www.zeltia.es/
Objetivo Investigación, desarrollo, producción y comercialización de elementosbioactivos y de técnicas, sistemas y equipos de diagnóstico.
vt na
nom
edic
ina
68
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 68
Anexo II Nanofármacos en uso clínicoo en fase de desarrollo
A continuación se muestra un listado correspondiente a los Nanofármacos que seencuentran disponibles comercialmente o en período de desarrollo clínico.
Formulaciones liposómicas
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
AmBisome® Anfotericina B Gilead Infecciones por hongos
Amphotech® Anfotericina B Ben Venue Infecciones por hongosLaboratories, Inc
Doxyl ®/ Caelyx® Doxorubicina liposomal Alza Cáncerpegilada Schering Plough
Daunoxome® Daunorubicina Gilead Sciences Cáncer
Myocet® Doxorrubicina no pegilada Elan Cáncer
Productos basados en Anticuerpos Monoclonales
Anticuerpos terapéuticos
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Rituxan® Anticuerpo monoclonal Genentech, Biogen Artritis reumatoide
Herceptin® Anticuerpo monoclonal Genentech Cáncer de mama
Conjugados anticuerpo - medicamento
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Mylotarg® Gentuzumab ozogamicina Wyeth-Ayerst Leucemia agudamieloblástica
Radioinmunoconjugados
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Tositumomab® Tositumomab unido a 131Iodo GlaxoSmithKline Linfoma no-HodgkinBexxdar®
Zevalin® Ibritumomab unido a Ytrio90 Biogen Linfoma no-Hodgkin
69
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 69
Inmunotoxinas
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
– Ricina bloqueada anti B4 Ricina Linfoma no-Hodgkin
– Anti-Tac(Fv)-PE38 (LMB2) Exotoxina, proteína Enfermedades de fusión de hematológicasPseudomonas
Nanopartículas como transportadores de fármacos y agentes de contraste
Transporte de fármacos
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Abraxane® Paclitaxel American Cáncer de mamaBioScience, Inc.
Agentes para imagen
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Endorem® Nanopartículas de óxido Advanced Agente de contrastede hierro Magnetics Inc. para MRI
Gadomer® (Fase III Dendrímero unido a Gadolinio Schering AG Agente de contrastede ensayos clínicos) cardiovascular para MRI
Conjugados terapéuticos
Medicamentos poliméricos
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Copaxone® Poli (alanina, lisina, ácido Teva Pharmaceutical Esclerosis Múltipleglutámico, tirosina) Industries Ltd
Renagel® Poly(alliylamina) Genzyme Corporation Fallo renal
Emmelle® gel Dextrina-2-sulfato ML Laboratories plc VIH/SIDA
Ampligen® Poly(I):Poly(C) HEMISPHERx Fatiga crónicaBiopharma, Inc
VivaGelTM Dendrímero polilisina Starpharma Pty Enfermedades viralesconteniendo SPL 7013 Limited transmitidas por vía
sexual, formulación engel vaginal
Conjugados polímero-oligonucleótido
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
MacugenTM PEG-aptámero Pfizer; Eyetech Degeneración macularPharmaceuticals asociada a la edad
vt na
nom
edic
ina
70
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 70
Conjugados polímero-proteína
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
Adagen® PEG-adenosina deaminasa Enzon Síndrome deinmunodeficienciasevera combinada
Zinostatin Stimalmer® SMANCS Yamanouchi Cáncer – carcinomahepático
Oncaspar® PEG-L-asparaginasa Enzon Leucemia agudalinfoblástica
PEG-intron™ PEG-a-interferón 2b Schering-Plough Hepatitis C, en desarrolloCorporation clínico para cáncer,
esclerosis múltiple,VIH/SIDA
PEG-Asys® PEG-a-interferón 2a Roche Hepatitis C
Pegvisomant® PEG-hormona de Pfizer Acromegaliacrecimiento humana
Neulasta™ PEG-GCSF Amgen Prevención de laneutropenia asociada ala quimioterapia
CDP870 (Fase III) PEG-anti TNF Fab UCB Pharma Artritis reumatoide yenfermedad de Crohn
Conjugados polímero-medicamento
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
CT-2103, XyotaxTM Poliglutamato. Paclitaxel Cell Therapeutics, Inc Cáncer, especialmente(Fase II/III) de pulmón, ovarios y
oseofageal
PK1; FCE28068 HPMA copolímero-doxorubicina – Cáncer,(Fase II) especialmente de
pulmón y pecho
PK2; FCE 28069 HPMA copolímero-doxorubicina – Cáncer,galactosamina especialmente(Fase I/II) carcinoma hepatocelular
PNU166945 HPMA copolímero - paclitaxel – Cáncer(Fase I)
MAG-CPT / HPMA copolímero-camptothecin – CáncerPNU166148
AP5280 HPMA copolímero-platinate – Cáncer
AP5346 HPMA copolímero-platinate – Cáncer
CT-2106 Poliglutamato - camptothecin – Cáncer
PROTHECANTM PEG - camptothecin – Cáncer
71
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 71
Micelas poliméricas
Nombre comercial Medicamento Compañía Indicaciones
NK911 (Fase I) PEG-aspártico ácido National Cancer Cáncerdoxorubicina Center Research
Institute EastJapón
TABLA 3 Nanofármacos disponibles en el mercado o en proceso de comercialización.
Fuente: European Science Foundation (2005). ESF Forward Look on Nanomedicine.
vt na
nom
edic
ina
72
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 72
Anexo III Patentes en Nanomedicinaprocedentes de solicitantes españoles
Para la realización de la siguiente tabla se realizó una búsqueda por palabras clave en labase de datos europea de patentes esp@cenet69. Las palabras clave utilizadas fueron:
Nanomedicina, nanotecnología, nanopartícula, nanodispositivo, nano*, vehiculización,liberación, fármaco, diagnóstico, medicina regenerativa, terapia, biosensor, microarray,biochip, micela, liposoma, dendrímero, conjugado, bioactivo, marcadores, trazadores,agentes de contraste, biomateriales.
Patentes en Nanomedicina de solicitantes españoles
Número de patente Título Solicitante Año
ES2246695 Composición estimuladora de la Instituto Científico 2006respuesta inmunitaria que comprende y Tecnológico denanopartículas a base de un copolímero Navarra, S.A.de metil vinil éter y anhídrido maleico
ES2232287 Nanopartículas de derivados Universidad de Santiago 2005polioxietilenados de Compostela
ES2226567 Nanopartículas de ácido hialurónico Universidad de Santiago 2005de Compostela
WO2005121754 Device and method for detecting Consejo Superior de 2005changes in the refractive index of a Investigaciones Científicasdielectric medium
WO2005116226 Nanoparticles comprising RNA ligands Consejo Superior de 2005Investigaciones CientíficasMidatech Ltd
ES2243142 Poliuretanos biodegradables no-tóxicos Consejo Superior de 2005para liberación controlada de fármacos y Investigaciones Científicaspara ingeniería de tejidos
ES2197836 Procedimiento para la preparación de Consejo Superior de 2004nano-emulsiones de tipo agua en aceite Investigaciones Científicas(w/o) por métodos de emulsificación decondensación
ES2221530 Nanopartículas para la administración de Universidad de Santiago 2004ingredientes activos, procedimiento para de Compostelala elaboración de dichas partículas ycomposición que las contiene
ES2197787 Material compuesto nanoestructurado Universidad de Zaragoza 2004magnetorresistivo de matriz poliméricacomo elemento activo en sensores ytransductores
73
ANEXOS
69 Oficina Europea de Patentes(http://ep.espacenet.com/search97cgi/s97_cgi.exe?Action=FormGen&Template=ep/EN/home.hts)
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 73
Patentes en Nanomedicina de solicitantes españoles Continuación
Número de patente Título Solicitante Año
EP1439822 Metallothioneine-containing liposomes Universidad Autónoma 2004de Barcelona.Universidad deCopenhague.
AU2004244811 Magnetic nanoparticles linked to a ligand Consejo Superior de 2004Investigaciones Científicas.Midatech Ltd.
ES2208121 Anticuerpos y antígenos inmovilizados Consejo Superior de 2004sobre partículas magnéticas de sílice Investigaciones Científicas.como biosensores
ES2204281 Complejos moleculares polimetálicos Consejo Superior de 2004como agentes de contraste para su uso Investigaciones Científicas.en resonancia magnética de imagen
ES2188343 Producción de nanopartículas magnéticas Universidad de Zaragoza. 2003monodispersas con un tamaño regulableempleando un polímero orgánico
ES2178961 Fabricación de nanopartículas a base Instituto Científico y 2003del copolímero de metil vinil éter y Tecnológico de Navarra,anhídrido maleico para la administración S.A.de fármacos de naturaleza hidrofílica, enparticular de bases púricas y pirimidínicas
ES2194607 Un dispositivo de control de una señal Consejo Superior de 2003de excitación de un elemento oscilador Investigaciones Científicas.mecánico resonante, un dispositivo demedición, un método para controlar laseñal de excitación, un método pararealizar mediciones, un programa deordenador y un dispositivo dealmacenamiento
WO03094173 System and method for detecting the Consejo Superior de 2003displacement of a plurality of micro- Investigaciones Científicas.and nanomechanical elements, such asmicro-cantilevers
P200402045 Espuma de fosfato de calcio autofraguable Universidad Politécnica de 2004e inyectable Cataluña.
ES2161152 Nuevos polímeros portadores en su Consejo Superior de 2001estructura de colorantes dipirrometínicos Investigaciones Científicas.y su utilización como láseres
ES2220227 Método y aparato para la detección de Instituto Nacional de 2004sustancias o analitos a partir del análisis Tecnología Aeroespacial.de una o varias muestras Consejo Superior de
Investigaciones Científicas.Sener Ingeniería ySistemas S.A.
TABLA 4 Patentes procedentes de solicitantes españoles en Nanomedicina.
Fuente: elaboración propia.
vt na
nom
edic
ina
74
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 74
Anexo IV Cuestionario empleadopara el análisis por expertos
Datos de identificación:
Datos de personal e infraestructuras:
Tipo de tecnologías relacionadas con Nanomedicinacon las que trabaja su grupo de investigación
MedicinaRegenerativa
� Biomateriales� Moléculas bioactivas de señalización� Terapia celularOtros:
Liberación deFármacos
� Liposomas� Dendrímeros� Nanopartículas� Sistemas Microelectrónicos (MEMS)� HidrogelesOtros:
Técnicas analíticasy herramientas dediagnóstico
� Nanobiosensores� Microarrays� Lab-on-a-chip� Óptica avanzada y espectroscopía� Técnicas de imagen nuclear con trazadores radiactivos� Resonancia magnética nuclear� Microscopía de Fuerzas atómicas� Ultrasonidos� Pinzas ópticas y magnéticas� Puntos cuánticos� Nanopartículas magnéticas y superparamagnéticasOtros:
Proyectos en curso relacionados con la Nanomedicina
1.
2.
3.
4.
5.
Teléfono: FAX:
Nombre de la institución o empresa:
Persona de contacto:
Cargo en la institución o empresa:
e-mail:
75
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 75
Patentes de su grupo relacionadas con la Nanomedicina (2000 - 2005)
¿Cuáles cree que son las aplicaciones futurasde su actividad investigadora en Nanomedicina?
Áreas de interés de su actividad investigadora en Nanomedicina
MedicinaRegenerativa
� Síntesis de nuevos biomateriales para soportes en Ingeniería de tejidos� Células Madre AdultasOtros:
Liberación deFármacos
� Transporte de fármacos� Métodos de liberación de fármacos� Rutas de administración de fármacosOtros:
Técnicas analíticasy herramientas dediagnóstico
� Métodos de diagnóstico in vitro� Métodos de diagnóstico in vivoOtros:
vt na
nom
edic
ina
76
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 76
Perspectivas de desarrollo de la Nanomedicina:
Valoración de las perspectivas de desarrollo futuro de la Nanomedicina
�
�
�
Otro
s
�
�
�
�
�
�
Desarrollo de tratamientos preventivos basados enla activación de genes mediante estímulos bioactivos
Desarrollo de biomateriales inteligentes multifuncionales
Desarrollo de Nanosensores capaces de activary controlar de forma específica genes implicadosen el crecimiento de tejidos
Monitorización de la regeneración tisular
Tecnologías para terapia celular específica de sitiomínimamente invasiva
Desarrollo de polímeros que cambien su conformaciónmolecular en respuesta a estímulos externos
Autoensamblado de Biomateriales
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
Med
icin
a Re
gene
rati
va
Orientación selectiva de fármacos anti-cáncer
Sistemas de liberación de fármacos semejantes a virus
Mejora del acceso de fármacos a zonas restrictivas
Integración de nanotecnologías y terapia génica
Liberación de fármacos en el cerebro
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
Libe
raci
ón d
e Fá
rmac
os
Integración de sistemas en Lab-on-a-chip
Implantación de microscopías de proximidaden aplicaciones clínicas
Nanodispositivos integrados de diagnóstico y terapia
Dispositivos implantables para medida continuade parámetros clínicos
Combinación de terapia e imagen médica
Nuevos agentes de contraste
Construcción de una tomografía intracelular que trabajea tiempo real
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
Técn
icas
de
Diag
nóst
ico
Corto plazo(5 años)
Medio plazo(10 años)
Largo plazo(15 años)
77
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 77
Retos y barreras:
Utilice este espacio si considera que alguna de las materias debe serampliada o si quiere tratar algún tema que no contemple el cuestionario
Retos y Barreras de la Nanomedicina
Técnicas Alto precio de las tecnologías
Estabilidad de las nanopartículas en ambientes biológicos
Mayor conocimiento de la plasticidad y potencialidad decélulas madre adultas
Elevada dependencia tecnológica en productosy equipos médicos
Desarrollo de software de análisis más potente
Desarrollo de formulaciones farmacéuticas que tenganuna vida media aceptable
Técnicas analíticas de validación para confirmarla identidad, resistencia y estabilidad de las nuevasNanomedicinas
Mayor investigación en farmacocinética y farmacodinámicapara identificar nuevas dianas farmacológicas y nuevossistemas de liberación de fármacos
�
�
�
�
�
�
�
�
Técnicas Alto precio de las tecnologías �
Educación Desarrollo de programas multidisciplinares deespecialización en Nanomedicina
�
Infraestructuras Falta de cooperación entre grupos de investigaciónde diferentes disciplinas
�
PolíticaCientífica
Financiación de proyectos multidisciplinares
Fomentar las relaciones Universidad - Empresa
Facilitar la creación de start-ups
�
�
�
Regulación /Toxicidad
Test de toxicidad in vitro e in vivo para las nanopartículaso sus productos de degradación
Desarrollo de una regulación aplicable a las nanopartículas
Largo proceso de aprobación de nuevos materiales para suuso en salud humana por parte de las agencias reguladoras
�
�
�
Otros �
vt na
nom
edic
ina
78
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 78
Anexo V Proyectos españoles relacionadoscon la Nanomedicina
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
CSIC-UAM, Uso de nanopartículas magnéticas cargadas 2005-2008 NANOCentro Nacional de con citoquinas y quimioquímicas para laBiotecnología inmunoterapia del cáncer.
CSIC-UAM, Centro Estudio de la estructura y función de nanomáquinas – –Nacional de Biotecnología, moleculares.Dpto. de Estructuras Análisis de estructura y función de nanomáquinas 2006-2010 CAMmoleculares, y otros sistemas biológicos y su integración medianteGrupo de Estructura de técnicas de manipulación de moléculas individuales.Agregados Macromoleculares
Synthetic biomimetic nanoengines: A modular – –platform for engineering of nanomechanical actuatorbuilding blocks.
Análisis de la estructura y función de nanomáquinas – –y otros sistemas biológicos y su integración endispositivos nanomecánicos.
CSIC-UAM, Centro Biophysical characterisation of the functional cycle 2004 HumanNacional de Biotecnología, of the eukaryotic cytosolic chaperonin CCT. FrontiersDpto. de Estructuras Scientificmoleculares, Grupo de ProgramEstructura y funcionamiento Genómica estructural: aplicación de la criomicroscopía 2003 –de las chaperonas electrónica y el procesamiento de imagen a lamoleculares determinación de complejos macromoleculares
relacionados con el cáncer.
Determinación estructural de grandes complejos 2004 MECmacromoleculares a alta resolución mediantemicroscopía electrónica y procesamiento de imageny su aplicación en el caso de las chaperoninas.
A multidisciplinary approach to determine the 2003 UEstructures of protein complexes in a model organism.
CSIC, Instituto de Ciencia Sustainable Surface Technology for Multifunctional 2005 UEde Materiales de Barcelona materials.
High performance nanostructured coated conductors 2005 UEby chemical processing.
NANOFAR-Preparación de materiales nanoestructurados 2005-2008 NANObioactivos utilizando fluidos comprimidos.
CSIC, Instituto de Ciencia Proteínas modificadas para la síntesis de nanopartículas 2004-2006 –de los Materiales de Aragón magnéticas con interés científico y tecnológico
(PRONANOMAG).
Propiedades magnéticas y de transporte de 2005-2008 CICYTnanopartículas férricas (hierro, sus óxidos,bioferrofluidos y ferritina).
79
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 79
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
CSIC, Instituto de Nanoestructuras poliméricas como vectores sintéticos 2005-2008 NANONeurociencias en terapia génica: Aplicación a la liberación
intracelular de siRNA. Utilización de modelostransgénicos condicionales.
CSIC, Instituto de Multipurpose Force Tool for Quantitative Nanoscale 2005 UEMicroelectrónica de Madrid Analysis and Manipulation of Biomolecular,
Polymeric and Heterogeneous Materials.
Desarrollo de un dispositivo nanomecánico para 2005-2006 CSICdetección biológica con alta sensibilidad.
Estudio de interacciones intermoleculares mediante 2005-2008 NANOnanopartículas biofuncionales: desarrollo de técnicasdinámicas de AFM en líquidos y de biosensores optomagnéticos.
Nanoestructuras magneto-plasmónicas para biosensores 2005-2008 NANOde alta sensibilidad.
CSIC, Instituto de Development of an Implantable biosensor for Continuos 2006-2010 –Microelectrónica de Madrid, Care and Monitoring System for Diabetic patients.Grupo de Biosensores New molecules for diagnosis and therapy in prostate 2006-2009 Fundación
and breast cancers. Modulation of tumor growth by La Maratóthe chemokine CX3CL1 (fractalkine). de TV3
Nanoestructuras magnetoplasmónicas para biosensores 2006-2009 PNde alta sensibilidad (BIOMAG).
CSIC, Instituto de Ciencia Biosensores basados en compuestos nanoestructurados 2004-2007 PNde los Materiales de Madrid de silicio.
Nanocompuestos magnéticos con aplicaciones 2005-2007 –biomédicas.
CSIC, Instituto de Química Diseño y construcción de micro-chips para análisis 2003-2006 PNOrgánica rápido y sensible de proteínas marcadoras de tumores
cerebrales.
CSIC, Instituto de Gliconanopartículas, monocapas autoensambladas y – –Investigaciones Químicas, microscopía de fuerzas en estudios de reconocimientoGrupo de carbohidratos molecular relacionados con la infección por HIV.
Exploración de las aplicaciones biomédicas de – –gliconanopartículas magnéticas biofuncionales.GLICOBIOMAG.
Gliconanopartículas magnéticas biofuncionales con 2005-2008 NANOaplicaciones en biomedicina. NANOMAG-BIOMED.
Glycogold: Exploration of the nature and potential 2005-2009 UEof Glyco-nano-particles.
CSIC, Instituto Nacional NANOKER Structural Ceramic Nanocomposites for 2005 UEdel Carbón, Dpto. de Química top-end Functional Applications.de los materiales, Grupo denanomaterialesnanoestructurados
vt na
nom
edic
ina
80
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 80
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
CSIC, Instituto de Ciencia Soportes poliméricos para ingeniería de tejidos y 2004-2007 PNy Tecnología de Polímeros dosificación controlada de compuestos bioactivos.
Vectores virales y no virales en terapia génica. 2004-2006 ProyectosAplicación de sistemas poliméricos inteligentes para intramuralesla formación de complejos de baja toxicidad. CSIC
CSIC, Instituto de Biología Precision Chemical Nanoengineering: Integrating 2005 UEMolecular de Barcelona, Top-Down and Bottom-Up Methodologies for theGrupo de Química de Ácidos Fabrication of 3-D Adaptive NanostructuredNucleicos Architectures.
Desarrollo de plataformas nanobio-analíticas basadas 2005-2008 NANOen reconocimiento molecular mediante detecciónóptica y/o electrónica.
CSIC, Instituto de Biología Extracellular Proteases and the Cancer Degradome: 2003 UEMolecular de Barcelona Innovative Diagnostic Markers, Therapeutic Targets
and Tumour Imaging Agents.
CSIC, Instituto de Electronic Immuno-Interfaces and Surface 2003-2007 UEInvestigaciones Químicas Nanobiotechnology: A Heterodoxical Approach.y Ambientales de Barcelona
CSIC, Instituto de Ciencia Novel Therapeutic Strategies for Tissue Engineering 2004-2009 UEy Tecnología de Polímeros of Bone and Cartilage Using Second Generation
Biomimetic Scaffolds.
CSIC, Instituto de Ciencias Adult mesenchymal stem cells engineering for 2003 UECardiovasculares de Barcelona connective tissue disorders. From the bench to the
bed side.
CSIC, Instituto de Diseño, fabricación y caracterización de micro/ 2004-2007 PNMicroelectrónica de Barcelona nanodispositivos para la manipulación, caracterización
y análisis de células individuales y biomoléculas enun chip.
CSIC, Instituto de Desarrollo de plataformas Nanobio-analíticas basadas 2005-2008 NANOInvestigaciones Químicas en reconocimiento molecular mediante detección ópticay Ambientales de Barcelona y/o electrónica.(IIQAB), Applied Molecular ELISHA: Electronic Immuno-Interfaces and Surface 2005 UEReceptors Group Nanobiotechnology: A Heterodoxical Approach.
HINAN: Inmunosensores basados en nanoestructuras – FRAresonantes como dispositivos de alarma frente ahormonas androgénicas.
Nanoestructuras magneto-plasmónicas para biosensores 2005-2008 NANOde alta sensibilidad.
INTRACELL: Micro/nano -objetos para la monitorización 2005 Intramuralde parámetros intracelulares en células vivas. CSIC
SENBIA: Nuevos Microsensores Basados en 2005 IntramuralNanoestructuras Biomiméticas para el Diagnóstico de CSICAlergias.
81
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 81
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
CSIC, Instituto de Física Desarrollo de un sensor de Rayos Gamma para 2004-2007 ProgramaCorpuscular mamografía P.E.T. Nacional de
Diseño yproducción
CSIC-UAM, Instituto de Nanoestructuras poliméricas como vectores sintéticos 2005-2008 NANOInvestigaciones Biomédicas en terapia génica: Aplicación a la liberación intracelularAlberto Sols de siRNA.Evaluación de la interferencia de Snail.
Nuevas gliconanopartículas superparamagnéticas 2005-2008 NANOcomo trazadores no invasivos de la migración celularin vivo mediante imagen por Resonancia Magnética.
CSIC. Instituto de Desarrollo de plataformas nanobio-analíticas basadas 2005-2008 NANOCarboquímica en reconocimiento molecular mediante detección
óptica y/o electrónica.
Univ. León, Dpto. Biología Ingeniería de tejidos: aplicación a la producción de 2000-2003 JCYLCelular y Anatomía cartílagos implantables.
Univ. Valladolid, Dpto. Física Diseño, bioproducción y caracterización físico-química 2004-2007 PNde la Materia Condensada de polímeros proteicos recombinantes multi(bio)-
funcionales conteniendo secuencias de adhesióncelular para ingeniería de tejidos avanzada.
Bioingeniería de tejidos. Desarrollo de nichos 2006-2008 JCYLbiopoliméricos para la expansión ex vivo de célulasmadre y su posterior trasplante a la superficie ocular.
Estudio de las propiedades y de su optimización en 2003-2006 JCYLpolímeros bioelásticos para su utilización comovehículos de dosificación controlada de fármacos.
Nanoestructuras autoensambladas de copolímeros 2005-2008 PNen bloque proteicos obtenidos mediante ingenieríagenética.
Ingeniería de tejidos para la reconstrucción de la – Federaciónsuperficie ocular en la ceguera corneal: trasplante de cajas dede complejos células madre-matrices biopoliméricas. ahorro de
Castilla y León
Diseño, bioproducción y caracterización de polímeros 2004-2007 MCYTrecombinantes multi(bio)funcionales para aplicacionesen ingeniería de tejidos avanzada.
Biotechnological Functionalization of Natural – UEPolymeric Materials.
Engineering advanced polymeric surfaces for smart 2004-2007 UEsystems in biomedicine, biology, material scienceand nanotechnology: a cross-disciplinary approachof biology, chemistry, and physics” (biopolysurf).
Univ. Valladolid Engineering advanced polymeric surfaces for smart 2004-2008 UEsystems in biomedicine, biology, material scienceand nanotecnology: A cross-disciplinary approach ofBiology, Chemistry and Physics.
vt na
nom
edic
ina
82
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 82
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. Valladolid, Instituto Obtención de nanopartículas para uso farmacéutico 2003-2008 PNUniversitario de mediante proceso RESS y GAS.Oftalmobiología Aplicada Terapia génica para el tratamiento de la inflamación 2005 JCYL(IOBA), Facultad de Medicina crónica de la superficie ocular mediante el uso deGrupo de Superficie Ocular nanopartículas.
Desarrollo de nanopartículas bioadhesivas para la 2004-2007 PNliberación de plásmidos en la mucosa ocular.Aplicación en un modelo animal de Síndrome deOjo Seco.
Evaluación del potencial de nuevos sistemas coloidales 2000 CICYTbiodegradables para el transporte y liberación defármacos en la mucosa ocular.
Univ. Castilla-La Mancha, Síntesis y propiedades de nuevos materiales – CICYT-FEDERDpto. Química Inorgánica, dendriméricos.Orgánica y Bioquímica
Univ. Barcelona Nuevas formas de administración de medicamentos – PNantineoplásicos: liposomas y nanopartículas.
Asociación de fármacos antiinflamatorios no – PNesteroides (AINES) a sistemas poliméricosnanoparticulares (nanoesferas, nanocápsulas).
Univ. Barcelona, Diseño, síntesis y bioevaluación de nanólidos derivados – PNDpto. Química Orgánica de anticancerígenos de origen marino.
NANOFAR-Utilización de péptidos para la vectorización 2005-2008 NANOintracelular de nanopartículas.
Nanobiotecnología para la terapia y el diagnóstico – PNde tumores sólidos cancerígenos.
Desarrollo de nuevos nanobiomateriales. Manipulación – PNde la autoagregación y de la conformación de proteínaspara reducir su toxicidad.
Univ. Barcelona, Estudio mediante Microscopia de Fuerza Atómica de las – PNDpto. C. Fisiológicas I propiedades mecánicas de células epiteliales pulmonares
y su alteración en respuesta a la activación inflamatoria.
Univ. Barcelona, Estudio de sistemas nanoestructurados para aplicaciones – PNDpto. Físicoquímica tecnológicamente avanzadas en farmacoterapia.
Univ. Barcelona, Aplicación de las nanopartículas en formas – PNDpto. Farmacia y Tecnología farmacéuticas sólidas.Farmacéutica
Univ. Barcelona, Diseño, fabricación y caracterización de micro/ – PNDpto. Electrónica nanodispositivos para la manipulación, análisis y
caracterización de células individuales y biomoléculasen un chip.
Funcionalización de micro/nanoherramientas para – PNel estudio de células vivas.
Manipulación, separación e inmovilización de células – PN
en microsistemas de silicio. Obtención de biosensoresbasados en la respuesta celular.
83
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 83
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. Barcelona, CellPROM - Cell Programming by Nanoscaled Devices. 2004-2008 UEDpto. Electrónica
Univ. Autónoma de Barcelona, Tecnología de Biosensores basados en partículas 2001-2004 PNDpto. de Ingeniería magnéticas.Electrónica y de Materiales
Univ. Autónoma de Barcelona, Los quantum dots modificados biológicamente como 2004 PNFacultad de Ciencias, bionanoestructuras inteligentes para el desarrollo deDpto. de química nuevos sistemas de detección incluyendo su integración
en un lab-on-a-chip.
Desarrollo de nuevas bionanoestructuras inteligentes 2004-2007 FRApara biosensores moleculares de interés medioambiental.
Simultaneous Detection of Multiple DNA Targets on 2004 UEParamagnetic Beads Packed in Microfluidic Channelsusing Quantum Dots as Electrical Tracers (LACHIP -MULTIPLEXDNA).
NANOBIOSMART. 2004 UE
Univ. Autónoma de Barcelona, Cultivo in vitro de condrocitos a partir de células 2003-2006 PNDpto. de Ingeniería Química madre adultas sobre matrices biocompatibles para
su utilización en trasplantes autólogos mediante artroscopia.
Estudio de la diferenciación cardiogénica de células 2004-2007 PNmadre y desarrollo de matrices biocompatiblescolonizables por precursores cardiacos para laregeneración del miocardio.
Univ. Politécnica de Cataluña, A Systems Approach to Tissue Engineering Processes 2005 UEDpto. Ciencia de los and Products.Materiales e IngenieríaMetalúrgica
Univ. Ramon LLull, Biomateriales. – IQSInstitut Químic de Sarrià Development of new polymeric biomaterials for in 2005 UE
vitro and in vivo liver reconstruction.
Univ. Ramon LLull, Livebiomat Desarrollo de materiales nanoestructurados – UEBarcelona Bioengineering para el crecimiento de células hepáticas.Center, Institut Químic Desarrollo de sistemas de drug delivery nanométricos – UEde Sarrià para péptidos.
Argetinbiomat, Acción integrada con Argentina en el – –ámbito de la Nanomedicina.
Instituto de Investigaciones Desarrollo de los nuevos marcadores con aplicación en – UEBiomédicas August Pi i Sunyer tomografía por emisión de positrones para el
diagnóstico por la imagen de patología inflamatoria.
Diseño, puesta a punto y evaluación de un microarray – –de ADN para la detección de microorganismos causantesde enfermedades infecciosas: un estudio piloto.
Fundacio Privada Institut Nanoestructuras magneto-plasmónicas para biosensores 2005-2008 NANOde Ciencies Fotoniques de alta sensibilidad.
vt na
nom
edic
ina
84
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 84
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. Extremadura, Caracterización físico-química de la adhesión – PNDpto. Física inespecífica de microorganismos a biomateriales.
Univ. Miguel Hernández, Diseño y caracterización de quimosensores y biosensores 2001-2003 GVInstituto de Biología fluorescentes con aplicaciones en medicina yMolecular y Celular medioambiente.
Diseño, síntesis y caracterización de polímeros 2003-2005 PNhíbridos luminiscentes en dispositivos nanosensoriales:determinación de metales pesados en muestrasbiológicas.
Univ. Miguel Hernández, Nanoestructuras poliméricas como vectores sintéticos – PNInstituto de Neurociencias en terapia génica: aplicación a la liberación intracelularde Alicante de siRNA. Utilización de modelos transgénicos
condicionales.
Univ. Miguel Hernández, Obtención de fotorreceptores a partir de células 2004-2006 FUNDALUCEInstituto Bioingeniería pluripotenciales y su posible papel en la terapia de
enfermedades degenerativas de la retina.
Univ. Politécnica de Nanosilicon-based photosynthesis for chemical and 2005 UEValencia, Centro de biomedical applications.Materiales y Tecnologíasde Microfabricación
Hospital Clinic Barcelona, European Molecular Imaging Laboratories. 2004 UEUniv. Politécnica de Madrid
Univ. Autónoma Barcelona, Diagnostic Molecular Imaging. 2005 UEHospital Sant Pau,Instituto de Investigaciones,Biomédicas August Pi iSunyer, Univ. Navarra
Univ. de La Coruña, Facultad Química supramolecular. Preparación de dendrímeros, – –de Ciencias, Dpto. de Química rotaxanos y catenanos (línea de investigación).Fundamental, Grupo de Síntesis de compuestos heterocíclicos con actividad – –Química orgánica farmacológica (línea de investigación).
Univ. de Santiago de Deseño e síntese de inhibidores da biosíntese de 2005-2008 ProxectosCompostela, Dpto. de proteínas con potencial actividade antibiótica. XuntaQuímica Orgánica Diseño y síntesis de péptidos para el reconocimiento 2005-2008 Proxectos
del genoma. Xunta
Deseño e síntese de moléculas biofuncionais non 2005-2008 Proxectosnaturais. Desenrolo de axentes anticáncer e Xuntaantimicrobianos.
Química de péptidos: Nuevas posibilidades sintéticas 2005-2006 PNutilizando metales de transición.
Deseño e preparación de moléculas biofuncionales 2002-2005 Proxectoscon propiedades supramoleculares programadas. XuntaBúsqueda de novos tipos de fármacos pra o tratamentode cánceres y/ou enfermedades infecciosas.
85
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 85
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. de Santiago de Diseño y síntesis de moléculas biofuncionales no 2004-2007 PNCompostela, Dpto. de naturales. Desarrollo de agentes anticáncer y Química Orgánica antimicrobianos.
Nanotubos peptídicos: Desarrollo de nuevos 2004-2007 PNmetodologías sintéticas, Preparación y estudio,agentes antimicrobianos, nanobiomateriales, yotras aplicaciones nanotecnológicas (línea deinvestigación).
Univ. de Santiago de Desenvolvemento de biopartículas nanoadhesivas 2005-2008 ProxectosCompostela, Dpto. de para a liberación de plásmidos na mucosa ocular. XuntaFarmacia y Tecnología Aplicación nun modelo animal de Ollo Seco.Farmacéutica, Grupo de Bioreactive composite scaffold design for improved 2005-2007 ProxectosNanotecnologías Aplicadas vascular conection of tissue-engineered products Xuntaal Diseño de Sistemas de (VASCUPLUG).Liberación de Fármacos
Novas estratexias para o tratamento de tumores: 2005-2007 Proxectosnanopartículas funcionalizadas para a orientación Xuntaselectiva de moléculas activas.
Nanotechnologies for bio-inspired polysaccharides: 2005-2007 UEbiological ‘decoys’ designed as knowledge-basedmultifunctional materials (NANOBIOSACHARIDES).
Bioreactive Composite Scaffold Design for Improved 2005-2008 UEVascular Connexion of Tissue-Engineered Products(VASCUPLUG).
Nuevas estrategias en el tratamiento de tumores: 2004-2007 PNNanopartículas funcionalizadas para la orientaciónselectiva de moléculas activas.
Towards a European PhD in Advanced drug Delivery. 2004-2007 UE
Nanopartículas biodegradables para la vehiculización 2004-2007 Proxectose liberación selectiva de fármacos. Xunta
Nuevas estrategias terapéuticas en enfermedades 2003-2006 PNrespiratorias: Nanopartículas biodegradables para lavehiculización y liberación selectiva de fármacos.
Deseño de novos vehículos sintéticos dirixidos á 2003-2006 Proxectosterapia xénica do cancro: nanopartículas Xuntabiodegradables funcionalizadas.
Micropartículas de polisacaridos e lípidos como 2003-2006 Proxectosvehículos para a administración pulmonar de Xuntamacromoléculas terapeuticas.
Evaluación do potencial de novos sistemas coloidales 2001-2003 Proxectosbiodegradables para a liberacióbn e o transporte de Xuntafármacos a través da mucosa ocular.
Nanopartículas poliméricas como vectores sintéticos 2005-2008 PNen terapia génica: aplicación a la liberación intracelularde RNA interferente.
Desarrollo de nanopartículas bioadhesivas para la 2004-2007 PNliberación de plásmidos en la mucosa ocular. Aplicaciónen un modelo animal de Ojo seco.
vt na
nom
edic
ina
86
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 86
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. de Santiago de Sistemas poliméricos sensibles a estímulos e imprinted 2005-2008 PNCompostela, Dpto. de como formas de liberación selectiva y controlada deFarmacia y Tecnología fármacos.Farmacéutica, Grupo de i+d Hidroxeles sensibles a estímulos para liberación 2002-2008 Proxectosen formas de dosificación controlada de fármacos no aparato dixestivo. Deseño Xuntae sistemas de liberación e formulación en comprimidos.de medicamentos.
Hidrogeles inteligentes como formas de liberación 2001-2006 PNselectiva y controlada de medicamentos.
Univ. de Santiago de Estudio teórico de nanomateriales libres y soportados 2005-2008 PNCompostela, Dpto. de en sustratos.Física da Materia Complexación de biopolímeros (ADN) con ligandos – –Condensada, Grupo de tensioactivos y policatiónicos (línea de investigación).Nanomateriales y Materia
Fullerenos y nanotubos (línea de investigación). – –Blanda
Univ. de Santiago de Nanoestructuras magneto-plasmónicas para biosensores 2005-2008 NANOCompostela, Dpto. de de alta sensibilidad.Física Aplicada, Grupo de Rede de Nanotecnoloxía de Galicia (NanoTec Galicia). 2005-2006 ProxectosMagnetismo de Sólidos Xunta
Multiparameter sensing for high sensitivity diagnostics 2005 UEusing fluorescent and magnetic particles.
Univ. de Vigo, Dpto. de Procesamiento láser para nanotecnología: capas delgadas 2003-2006 MECFísica Aplicada, Grupo de de silicio-germanio-carbono sobre dieléctricos de alto k.Nuevos Materiales Micro- y macro-estructuras bioactivas producidas por 2003-2006 MEC
láser para implantes dentales y ortopédicos.
Recubrimientos nanocristalinos y heteroepitaxiales 2000-2003 MECde silicio-germanio producidos y modificados mediantetécnicas láser.
Rede de nanotecnología de Galicia. 2000-2003 MEC
Univ. de Vigo, Dpto. de Synthesis and Orbital Magnetism of Core-Shell – –Química-física, Grupo de Nanoparticles.Nanopartículas y Propiedades ópticas de nanopartículas metálicas – –Nanoestructuras (línea de investigación).
Univ. de Navarra, Instituto Desarrollo de nuevas formas farmacéuticas. 2003-2004 FundaciónCientífico y Tecnológico de UniversitariaNavarra, Biomedicina y Salud de Navarra
Diseño y evaluación de nuevas formas farmacéuticas 2001-2004 MCyTdestinadas a la administración de alergenos por vía oral.
Utilización de micropartículas como adyuvantes de 2000-2003 MCyTliberación controlada. Desarrollo y evaluación de unavacuna subcelular combinada contra Brucella ySalmonella en ovinos.
Preparación y caracterización de nuevos materiales 2004 –nanoestructurados para la liberación controlada defármacos.
87
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 87
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. de Navarra, Instituto Diseño de vectores poliméricos para mejorar la captura 2004 –Científico y Tecnológico de antigénica e inducir la activación de células dendríticas.Navarra, Biomedicina y Salud Efecto de la naturaleza de superficie y del tipo de
adyudante en la respuesta.
Optimización y evaluación de vacunas frente a la 2004 –Brucelosis ovina. Empleo de nanopartículas ymicropartículas como adyuvantes e inmunomoduladores.
Desarrollo de formulaciones vacunales contra la – Laboratoriosalmonelosis. farmacéutico
Administración de heparinas por vía oral utilizando – Laboratoriovectores poliméricos: nanopartículas y micropartículas. farmacéutico
Microencapsulación de factores neurotróficos: – FundaciónAplicación al tratamiento de la enfermedad de Parkinson. Mapfre
Medicina
Diseño de vectores poliméricos para la liberación – Gobierno decontrolada de factores neurotróficos tipo GDNF en Navarramodelos animales de enfermedad de Parkinson (ratasy primates). Perspectivas terapéuticas.
NanoFarma – Sistemas de Liberación Dirigida de – Ministerio deFármacos Programa CENIT. Industria
Univ. de Navarra, Facultad Nuevas formas farmacéuticas micro y nanoparticulares 2004 Gobierno dede farmacia, Dpto. de aplicadas a la terapia génica del carcinoma hepatocelular. NavarraFarmacia y Tecnología Estudio de la vehiculización de agentes antitumorales 2004-2005 Gobierno deFarmacéutica mediante nuevas formas farmacéuticas de naturaleza Navarra
lipídica y/o polimérica bajo la perspectivafarmacocinética-farmacodinámica: Aplicación al cáncerde colon e hígado.
Diseño de vectores poliméricos para la liberación 2004-2005 Gobierno decontrolada de factores neurotróficos tipo GDNF en Navarramodelos animales de la enfermedad de Parkinson.
NANOFAR–Evaluación farmacológica. 2005-2008 NANO
Diseño y evaluación de nuevas formas farmacéuticas 2001-2004 MCyTdestinadas a la administración de alergenos por vía oral.
Univ. de Navarra, Facultad Evaluación farmacogenética de la respuesta a 2001-2003 FIS de Medicina, Dpto. de derivados de topoisomerasa-II en nanopartículas.Oncología Development of a smart nanorobot for sensor-based 2002-2004 –
handling in a scanning electron microscope.
Univ. del País Vasco, Grupo Microencapsulación de vacunas (línea de investigación). – –de Farmacia, Nutrición, Microencapsulación de células modificadas – –Tecnología y Producción genéticamente (línea de investigación).
Microencapsulación de ADN (línea de investigación). – –
Fundación CIDETEC-Centro Desarrollo de plataformas nanobio-analíticas basadas 2005-2008 NANOde Tecnologías en reconocimiento molecular mediante detecciónElectroquímicas óptica y/o electrónica.
vt na
nom
edic
ina
88
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 88
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. de Alcalá de Henares, Diseño y fabricación mediante ingeniería tisular de 2003-2006 FISDpto. de Cirugía constructos encaminados a la reparación de defectos
cutáneos vasculares usando células madre musculares.
Biomateriales. 2003 –
Terapia celular para reepitelizar defectos tisulares 2003-2004 CAMpor isquemia vascular usando células madre.
Univ. de Alcalá de Henares, Diseño y fabricación mediante ingeniería tisular de 2003-2006 FISDpto. de Especialidades constructos encaminados a la reparación de defectosMédicas cutáneos vasculares usando células madre musculares.
Diseño y fabricación mediante ingeniería tisular de 2003-2004 CAMconstructos encaminados a la reparación de defectoscutáneos vasculares usando células madre musculares.
Univ. de Alcalá de Henares, Single-Cell gene and protein expression profiles in 2002-2005 –Dpto. de Medicina human stem cells and their early CD34+ progeny:
implications for clinical therapy.
Univ. de Alcalá de Henares, Implantación de sistemas miniaturizados de 2005 –Dpto. de Química Analítica electroforesis capilar con detección electroquímicae Ingeniería Química (lab-on-chip) y desarrollo de métodos y estrategias
para compuestos de interés alimentario.
Univ. Complutense de Madrid, Desarrollo de implantes para Cirugía Cardiovascular – –Facultad de Química, Dpto. mediante técnicas de Ingeniería de Tejidos. Estudiosde Bioquímica y Biología de biocompatibilidad de polímeros biodegradablesMolecular, Grupo de (línea de investigación).Biomedicina Aplicaciones de la espectroscopía in vivo por Resonancia – –
Magnética al diagnóstico clínico (línea deinvestigación).
Univ. Complutense de Madrid, Síntesis de microesferas poliméricas biodegradables 2001-2002 CAMFacultad de Medicina, Dpto. por “Spray-Dryer” para la liberación controlada dede Bioquímica y Biología fármaco.molecular III Nuevos hidrogeles poliméricos e interpolímeros y sus – –
aplicaciones.
Liberación controlada de antineoplásicos desde – –hidrogeles de phema.
Univ. Complutense, Facultad Desarrollo de una tecnología de liposomas para 2002-2003 Intalfár-de farmacia, Dpto. de administración tópica de medicamentos. maco, S.A.Química-Física Farmacéutica, Variables fisicoquímicas en el desarrollo de sistemas – CICYTGrupo de Aplicaciones liposómicos para 5-fluorouracilo y adriamicina.Biomédicas de Liposomas
Desarrollo de dos formulaciones liposómicas de 2000-2002 Intalfár-aciclovir para administración tópica e intravenosa. maco, S.A.
Diseño de liposomas con Aciclovir para administración 1998-2000 Intalfár-endovenosa y dérmica. Caracterización físico-química maco, S.A.y evaluación biológica.
Univ. Complutense de Madrid, Biomateriales de 3ª generación y biomateriales 2006-2010 CAMFacultad de Farmacia, Dpto. inteligentes.de Química Inorgánica yBioinorgánica
89
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 89
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. Autónoma de Madrid, Síntesis y caracterización de recubrimientos 2004 CAMFacultad de Ciencias, Dpto. nanoestructurados.de Física aplicada Preparación y caracterización de materiales 2003 MCyT
nanoestructurados para aplicaciones en biosensorese ingeniería de tejidos.
Biosensores basados en compuestos nanoestruturados 2004 CAMde silicio.
Preparación y caracterización de nanoestructuras 2002 MCyTbasadas en silicio poroso para aplicacionesoptoeléctricas.
Síntesis y estudio de materiales nanoestructurados: 2002 MCyTNanotubos de bcn.
Univ. Autónoma de Madrid, Fabricación de sistemas metálicos nasoscópicos y su 2002 MCyTFacultad de Ciencias, Dpto. caracterización a bajas y muy bajas temperaturas. C-2.de Física de la Materia Nanoestructuras magnéticas: fabricación, propiedades 2006-2010 CAMCondensada y aplicaciones biomédicas y tenológicas.
Transporte eléctrico a través de cadenas atómicas y 2004 MCyTmoléculas individuales.
Estudios de biomoléculas individuales mediante 2002 MCyTmicroscopia de fuerzas y microscopia óptica confocal.
DNA based molecular nanowires. 2002 UE
Nanoestructuras auto-organizadas: puntos cuánticos 2002 CAMmagnéticos y superestructuras moleculares.
Quantum magnetic dots model structures for exciting 2002 UEnew applications.
Integrated technologiques for in vivo molecular imaging 2003 UE
Desarrollo de nanobiochips de ADN con tecnología 2004 CICYTmicro/nanoelectrónica.
Univ. Autónoma de Madrid, Microsistemas ópticos sensores. 2006-2010 CAMFacultad de Ciencias, Dpto.de Física de Materiales
Univ. Politécnica de Madrid, Nanoestructuras dendríticas organometálicas homo- y – DGESIDETSII, Dpto. Ingeniería hetero-polimetálicas con actividad redox: aplicacionesQuímica Industrial y del en electrocatálisis, reconocimiento molecular y comoMedio Ambiente sensores.
Aplicaciones de nuevas macromoléculas dendríticas – DGESIDen la construcción de sensores y biosensores.
Instituto de Nanobio- Single protein nanobiosensor grid array-SPONOSED 2003-2006 UEingeniería de Barcelona, Diseño, fabricación y caracterización de plataformas 2005-2008 MECGrupo de Bionanocarac- nanofuncionalizadas que permitan la detección yterización y Manipulación cuantificación de biomoléculas mediante procesos
ópticos y electrónicos.
Diseño de herramientas de nanomanipulación, 2002-2005 MECcaracterización de moléculas individuales y fabricaciónde nanoestructuras para la obtención de dispositivosnanoelectrónicos.
vt na
nom
edic
ina
90
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 90
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Instituto de Nanobio- Single Molecule nanoconductors: an electronic 2003-2004 MECingeniería de Barcelona, noise analysis.Grupo de Bionanocarac-terización y Manipulación
Instituto de Nanobioingeniería Desarrollo de plataformas nanobio-analíticas 2005-2008 NANOde Barcelona, Grupo de basadas en reconocimiento molecular medianteNanofabricación detección óptica y/o electrónica.
CellPROM: Cell Programming by nanoscaled devices. 2004-2008 UE
Design, fabrication and characterization of micro/ 2004-2007 MECnanodevices for the manipulation, characterizationand analysis of single cells and biomolecules on chip.
Instituto de Nanobioingeniería Smart CaP: Injectable macroporous biomaterials based 2005 UEde Barcelona, Grupo de on calcium phosphate cements for bone regeneration.Ingeniería de Tejidos CellPROM: Cell Programming by nanoscaled devices. 2005 UE
STEPS - Systems approach to tissue engineering 2005 UEprocesses and products.
Development of new porous materials for bone 2005 CICYTregeneration: in vivo and in silice studies.
Improvement of the biological response of bioactive 2003 CICYTbiomaterials by means of optimisation of micro andnanostructures.
New materials and new technologies for bone 2002 CICYTregeneration.
Instituto de Nanobio- Proyecto ONCNOSIS: Investigación y desarrollo de 2006-2010 CDTIingeniería de Barcelona, productos y tecnologías de diagnóstico-pronóstico Funding-Grupo de Lab-on-a-chip y aplicaciones terapéuticas en la enfermedad ONCNOSIS
neoplásica. PHARMA A.I.E
Manipulación, análisis y caracterización de células 2004-2007 MECindividuales y biomoléculas en un chip.
Manipulación, separación e inmovilización de células 2001-2004 MECen microsistemas de silicio. Obtención de biosensoresbasados en la respuesta celular.
Univ. de Oviedo, Dpto. Biosensores opticos en flujo continuo para antígenos – –de Química-física y sustratos de interés clínico y/o toxicológico.
Univ. de Zaragoza, Dpto. Oncoterapia inducida mediante nanopartículas – –de Urología magnéticas quimioportadoras y focalizadas hacia
dianas ferromagnéticas intratumorales implantadaspercutáneamente.
Univ. de Zaragoza, Instituto Magnetic Nanoparticles and its adaptability to 2005-2008 DGCyTde Nanociencia de Aragón biomedical applications.
Oncoterapia inducida mediante nanopartículas 2005-2006 Gobierno demagnéticas quimioportadoras y focalizadas hacia Aragóndianas ferromagnéticas intratumorales implantadaspercutáneamente.
Empleo de nanopartículas magnéticas para la 2005-2006 Gobierno dedetección ultrasensible de antibióticos. Aragón
91
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 91
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Univ. de Zaragoza, Instituto Nueva herramienta de diagnóstico in vitro de alta – PROFITde Nanociencia de Aragón sensibilidad basada en la detección cuantitativa de
nanopartículas magnéticas.
Recubrimientos inorgánicos silíceos sobre substratos 2005 Gobierno dede Níquel-Titanio para la liberación controlada de Aragónfármacos en stents.
Univ. del País Vasco, Dpto. Microencapsulación de vacunas (línea de investigación). – –de Farmacia, Nutrición, Microencapsulación de células modificadas genética- – –Tecnología y Producción mente (línea de investigación).
Microencapsulación de ADN (línea de investigación). – –
Univ. Politécnica de Nanofibras de polímeros conductores, hacia el 2004 UniversidadCartagena, ETSII, Centro desarrollo de músculos artificiales y membranas Politécnicade ElectroQuímica y nanoestructuradas. de CartagenaMateriales Inteligentes Smart Microdevices. 2002-2004 Kraft Food
Biocompatibilidad de polímeros conductores con 1999-2000 FIStejido neuronal. Interfases Nerviosas.
Polímeros conductores para músculos artificiales. 2000 DiputaciónForal deGipuzkoa
INASMET, Centro Micro- y macroestructuras bioactivas producidas por 2003 –Tecnológico de Materiales, láser para implantes dentales y ortopédicos.Área de Bioquímica y Nanobiocom. Desarrollo de una matriz de soporte – UEToxicología celular formada por nanocomposites, inteligente
para regeneración de huesos largos.
MATSINOS – Materiales sintéticos para regeneración – Gobiernoósea y dental. Vasco
INASMET, Dpto. de NaPa: Emerging Nanopatterning Methods. 2004-2008 UENanotecnologías Monitorización de marcadores inflamatorios tras la 2005 Dpto.
implantación de lentes en el estroma corneal. SanidadGob. Vasco
Desarrollo de una queratoprótesis bioactiva y modular 2005 MECpara aplicación en desórdenes corneales.
Intelligent Nanocomposite for bone Tissue Repair 2004 UEand Regeneration. NANOBIOCOM.
Desarrollo de métodos de fabricación de nuevos 2004-2006 MECmateriales nanoreforzados.
Síntesis y purificación de nanotubos de carbono. 2004 MEC
Nanotubos. ETORTEK-Nanotecnologías. 2003-2007 GobiernoVasco
NANOFUN-POLY: Nanostructured polymers and 2004-2008 –Nanocomposites.
Desarrollo de materiales sintéticos para 2003-2007 Gobiernoregeneración ósea. ETORTEK. Vasco
Hidrogeles avanzados para aplicación oftalmológica. 2003-2007 GobiernoSAIOTEK. Vasco
vt na
nom
edic
ina
92
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 92
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
INASMET, Dpto. de Sustitutivos biomédicos para la regeneración corneal. 2003-2007 GobiernoNanotecnologías SAIOTEK. Vasco
Materiales para el Diagnóstico Genético: Mejora de 2002 MECla Bioactividad Superficial. MATGEN.
Lente intracorneal biomimética: viabilidad de 2000-2003 MEChidrogeles acrílicos copolímeros de Betalactama.
Tratamientos de implantación iónica para mejorar la 1998-1999 PNintegración ósea de implantes dentales.
Síntesis y sinterizado de nanozirconia para su 2005-2006 Gobiernoaplicación en prótesis. Vasco
Fundación TEKNIKER NAPA Nuevos métodos de Nanoestructuración. – UE
Dispositivos microquirúrgicos y de medicina no – –invasiva (línea de investigación).
Instituto de Biomecánica Intelligent nanocomposite for bone tissue repair 2005 UEde Valencia and regeneration.
Síntesis y validación in vivo de proteínas 2003 PNmorfogenéticas óseas (BMPs) con afinidad por elcolágeno. Estudio biomecánico, histomorfométricoy de modelación computacional.
Univ. de Granada, Facultad Generación de tejidos humanos in vitro mediante – FISde Medicina, Unidad Mixta ingeniería tisular y diferenciación celular inducidade Investigación, Hospital mediante terapia génica.Universitario San Cecilio
Hospital Clínico Lozano Marcaje de células dendríticas con nanopartículas – –Belsa - Zaragoza magnéticas.
Hospital Puerta del Biomateriales dispensadores de medicamentos 2000-2003 FISHierro - Madrid activos frente a la patología sensorineural del
oído interno.
Hospital Marqués De Evaluación prospectiva de la corrección de atenuación 2000 FISValdecilla - Santander por transmisión (gd-153) en el SPECT de perfusión
miocárdica con trazadores tecneciados en el estudiode la cardiopatía isquémica.
Hospital Nuestra Señora Tratamiento de defectos periimplantarios mediante 2000-2002 FISde Covadonga - Oviedo regeneración ósea guiada: estudio comparativo entre
membranas de colágeno y politetrafluoroetilenoexpandido solas o combinadas con sustitutos óseos.
Hospital Clínico Estudio prospectivo de los cambios regionales en el 2000-2002 FISy Provincial de Barcelona flujo sanguíneo cerebral mediante tomografía por
emisión de fotón simple y su correlaciónneuropsicológica en el trastorno bipolar tipo I.
Hospital de Santa Cruz Utilidad del SPECT de neuroreceptores dopaminérgicos 2000-2002 FISy San Pablo - Barcelona D2 en el manejo terapéutico de pacientes esquizofrénicos.
Hospital Valle de Representación tridimensional unificada de la 2000-2003 FISHebrón - Barcelona coronariografía y de la tomogammagrafía miocárdica
de perfusión.
93
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 93
Proyectos de investigación de instituciones españolas relacionados con Nanomedicina Continuación
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Hospital Clínico Validez diagnóstica de la Tomografía por Emisión de 2000-2003 FISSan Carlos - Madrid Positrones (PET) en la sospecha de recidiva en
pacientes operados de cáncer colorrectal. Influenciasobre la supervivencia real.
Utilidad del PET con 18 F-FDG en pacientes con – FISneoplasia de origen desconocido.
Fundación Hospital Diseño y desarrollo de biomateriales plásticos – FISde Alcorcón, Unidad compatibles con el organismo.Multidisciplinar deIngeniería de Tejidos
EMPRESAS
Centro Título del proyecto Periodo Financiación
Advanced In Vitro Cell Estudio de la viabilidad del uso de nanosistemas 2005 PROFITTechnologies, S.L. basados en quitosano para la administración oral
y tópica de fármacos de gran impacto social.
Parc Científic de Barcelona Plataforma Española de Nanomedicina. 2005 PROFIT
Novartis Farmacéutica, S. A. Aplicación de las nanopartículas en formas 2003 PROFITfarmacéuticas sólidas.
Inmunal S.A. Desarrollo de nuevas vacunas moleculares 2003 PROFITliposomiadas para el tratamiento de patologíasalérgicas e infecciosas.
CMP Científica S.L. Investigative Support for the Elucidation of the 2005 UEToxicological Impact of Nanoparticles on HumanHealth and the Environment.
Advancell S.L. Nanotechnologies for Bio-inspired polySaccharides: 2005 UEbiological decoys designed as knowledge-based,multifunctional biomaterials.
Nanotec Electronica S.L. Nucleic Acid Based Nanostructures. 2005 UE
Rovi Consorcio Nanofarma 2005 Cenit
Faes Farma Consorcio Nanofarma 2005 Cenit
Lipotec Consorcio Nanofarma 2005 Cenit
Dendrico Consorcio Nanofarma 2005 Cenit
Zeltia Consorcio Nanofarma 2005 Cenit
TABLA 5 Proyectos de investigación españoles relacionados con Nanomedicina.
Fuente: Elaboración propia.
vt na
nom
edic
ina
94
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 94
Acrónimos utilizados en el Anexo V
PN Plan Nacional
FIS Fondo de Investigaciones Sanitarias
MCyT Ministerio de Ciencia y Tecnología
MEC Ministerio de Educación y Ciencia
CAM Comunidad Autónoma de Madrid
CICYT Comisión Interministerial de Ciencia y Tecnología
UE Unión Europea
JCYL Junta de Castilla y León
FEDER Fondo Europeo de Desarrollo Regional
NANO Acción Estratégica de Nanociencia y Nanotecnología del Plan Nacional
FRA Fundación Ramón Areces
IQS Institut Químic de Sarriá
CSIC Consejo Superior de Investigaciones Científicas
UAM Universidad Autónoma de Madrid
CNB Centro Nacional de Biotecnología
GV Generalitat Valenciana
FUNDALUCE Fundación Lucha contra la Ceguera
CDTI Centro para el Desarrollo Tecnológico Industrial
DGESIC Dirección General de Enseñanza Superior e Investigaciones Científicas
95
ANEXOS
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 95
Anexo VI Fichas técnicas correspondientesa grupos de investigación cuyaactividad se enmarca dentrodel campo de la Nanomedicina
A continuación presentamos una serie de fichas técnicas correspondientes a grupos deinvestigación en Nanomedicina, donde se muestran algunos de los proyectos y líneasde investigación que están desarrollando en la actualidad, así como valoraciones sobreretos y perspectivas de desarrollo de esta disciplina emergente.
vt na
nom
edic
ina
96
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 96
97
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
1
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: CS
IC –
Ins
titu
to d
e Bi
olog
ía M
olec
ular
de
Barc
elon
a. D
pto.
Quí
mic
a de
áci
dos
nucl
éico
sIn
vest
igad
or:
Dr. R
amón
Eri
tja
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• El
evad
a de
pend
enci
a te
cnol
ógic
a en
pro
duct
os y
equ
ipos
méd
icos
• Te
st d
e to
xici
dad
in v
itro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
Pers
onal
:•
3 Do
ctor
es•
1 Be
cario
Form
ació
n:•
Quím
ica
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Auto
ensa
mbl
aje
med
iado
por
ADN
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
• Pr
ecis
sion
che
mic
al n
anoe
ngen
eeri
ng: in
tegr
atin
g to
p-do
wn
and
bott
om-u
p m
etho
dolo
gies
for
the
fabr
icat
ion
of 3
-D a
dapt
ive
nano
stru
ctur
es a
rchi
tect
ures
(Na
no-3
D).
STRE
P, N
MP4
-CT2
005-
0140
06.
• De
sarr
ollo
de
plat
afor
mas
nan
obio
-ana
lític
as b
asad
as e
n re
cono
cim
ient
o m
olec
ular
med
iant
ede
tecc
ión
ópti
ca y
/o e
lect
róni
ca. Di
recc
ión
Gene
ral d
e In
vest
igac
ión,
acc
ión
estr
atég
ica
dena
note
cnol
ogía
, NA
N200
4-09
415-
C05-
03.
• Nu
evos
mét
odos
de
diag
nóst
ico
ya s
ea p
ara
la d
eter
min
ació
n de
la p
rese
ncia
de
un g
en e
npa
rtic
ular
o d
e su
stan
cias
org
ánic
as, ho
rmon
as, et
c.
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
rest
ricti
vas
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Au
toen
sam
blad
o de
bio
mat
eria
les
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
s de
pro
xim
idad
en
aplic
acio
nes
clín
icas
• Di
spos
itiv
os im
plan
tabl
es p
ara
med
ida
cont
inua
de
pará
met
ros
clín
icos
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Nu
evos
age
ntes
de
cont
rast
e•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• De
sarr
ollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de
acti
var
y co
ntro
lar
de f
orm
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en e
l cre
cim
ient
o de
tej
idos
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
io m
ínim
amen
te in
vasi
va•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
ati
empo
rea
l•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
osba
sado
s en
la a
ctiv
ació
n de
gen
es m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 97
vt na
nom
edic
ina
98
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
2
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: CS
IC -
CNB.
Dpt
o. d
e Es
truc
tura
de
mac
rom
oléc
ulas
Gru
po d
e Es
truc
tura
de
agre
gado
s m
acro
mol
ecul
ares
Inve
stig
ador
: Dr
. Jos
é Ló
pez
Carr
asco
sa
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• M
ayor
con
ocim
ient
o de
la p
last
icid
ad y
pot
enci
alid
ad d
e cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Faci
litar
la c
reac
ión
de s
tart
-ups
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
es•
3 Be
cario
s•
1 Té
cnic
o
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Fí
sica
• Bi
olog
ía
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o
• Es
truc
tura
y f
unci
ón d
e m
acro
mol
écul
as•
Biom
edic
ina
• Es
tudi
o de
la e
stru
ctur
a y
func
ión
de n
anom
áqui
nas
mol
ecul
ares
• Sy
nthe
tic
biom
imet
ic na
noen
gine
s: A
mod
ular
pla
tfor
m f
or e
ngin
eeri
ng o
f na
nom
echa
nica
lac
tuat
or b
uild
ing
bloc
ks.
• An
ális
is d
e la
est
ruct
ura
y fu
nció
n de
nan
omáq
uina
s y
otro
s si
stem
as b
ioló
gico
sy
su in
tegr
ació
n en
dis
posi
tivo
s na
nom
ecán
icos
.
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
ad e
n ap
licac
ione
s cl
ínic
as•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
s cl
ínic
os•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
que
tra
baje
a t
iem
po r
eal
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
act
ivac
ión
de g
enes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• De
sarr
ollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de
acti
var
y co
ntro
lar
de f
orm
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en
el c
reci
mie
nto
de t
ejid
os•
Mon
itor
izac
ión
de la
reg
ener
ació
n ti
sula
r
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
siti
o m
ínim
amen
te in
vasi
va
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• M
icro
scop
ía d
e fu
erza
s at
ómic
as•
Pinz
as ó
ptic
as y
mag
néti
cas
• M
icro
scop
ia E
lect
róni
ca•
Trat
amie
nto
Digi
tal d
e Im
agen
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 98
99
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
3
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: CS
IC -
CNB.
Dpt
o. d
e Es
truc
tura
de
mac
rom
oléc
ulas
, Gr
upo
de Es
truc
tura
y f
unci
onam
ient
o de
las
chap
eron
as m
olec
ular
esIn
vest
igad
or:
Dr. J
osé
Mar
ía V
alpu
esta
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mic
rosc
opía
de
Fuer
zas
Atóm
icas
• Pi
nzas
ópt
icas
y m
agné
tica
s
Pers
onal
:•
1 Do
ctor
• 5
Beca
rios
• 2
Técn
icos
Form
ació
n:•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a•
Físi
ca
• Pr
oyec
to d
e la
Hum
an F
ront
iers
Sci
enti
fic P
rogr
am (
RGP6
3/20
04)
“Bio
phys
ical
cha
ract
eris
atio
n of
the
fun
ctio
nal c
ycle
of
the
euka
ryot
ic c
ytos
olic
cha
pero
nin
CCT”
.•
Proy
ecto
Int
egra
do d
e In
vest
igac
ión
de G
enóm
ica
y Pr
oteó
mic
a (G
EN20
03-2
0642
-C09
-06)
. “G
enóm
ica
estr
uctu
ral:
aplic
ació
n de
la c
riom
icro
scop
ía e
lect
róni
ca y
el p
roce
sam
ient
o de
imag
en a
lade
term
inac
ión
de c
ompl
ejos
mac
rom
olec
ular
es r
elac
iona
dos
con
el c
ánce
r”•
Proy
ecto
del
MEC
BFU
2004
-002
32/B
MC.
“De
term
inac
ión
estr
uctu
ral d
e gr
ande
s co
mpl
ejos
mac
rom
olec
ular
es a
alt
a re
solu
ción
med
iant
e m
icro
scop
ía e
lect
róni
ca y
pro
cesa
mie
nto
de im
agen
y s
uap
licac
ión
en e
l cas
o de
las
chap
eron
inas
”•
Proy
ecto
de
la U
nión
Eur
opea
LSH
-200
3-1.
1.2-
3 “A
mul
tidi
scip
linar
y ap
proa
ch t
o de
term
ine
the
stru
ctur
es o
f pr
otei
n co
mpl
exes
in a
mod
el o
rgan
ism
”•
Com
unid
ad A
utón
oma
de M
adrid
. Pr
ogra
mas
de
acti
vida
des
de I
+D e
ntre
gru
pos
de la
Com
unid
ad d
e M
adrid
. (S
-050
5/M
AT/0
283)
“An
ális
is d
e es
truc
tura
y f
unci
ón d
e na
nom
áqui
nas
y ot
ros
sist
emas
bio
lógi
cos
y su
inte
grac
ión
en d
ispo
siti
vos
nano
mec
ánic
os m
edia
nte
técn
icas
de
anál
isis
y m
anip
ulac
ión
de m
oléc
ulas
indi
vidu
ales
”.
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
a in
trac
elul
ar q
ue t
raba
jea
tiem
po r
eal
Med
io p
lazo
(10
años
)La
rgo
plaz
o(1
5 añ
os)
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 99
vt na
nom
edic
ina
100
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
4
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: CS
IC –
IN
CAR.
Dpt
o. d
e Qu
ímic
a de
mat
eria
les,
Gru
po d
e m
ater
iale
s na
noes
truc
tura
dos
Inve
stig
ador
: Dr
. Ram
ón T
orre
cilla
s Sa
n M
illán
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Faci
litar
la c
reac
ión
de s
tart
-ups
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
es•
4 Be
cario
s
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Fí
sica
• In
geni
ería
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
sÁr
eas
de e
xper
ienc
ia:
• M
edic
ina
Rege
nera
tiva
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os b
iom
ater
iale
s pa
ra s
opor
tes
en I
ngen
ierí
a de
tej
idos
•IP
NANO
KER
Str
uctu
ral C
eram
ic N
anoc
ompo
site
s fo
r to
p-en
d Fu
ncti
onal
App
licat
ions
. Co
ntra
ctno
.: N
MP3
-CT-
2005
-515
784.
Six
th F
ram
ewor
k Pr
ogra
mm
e–Pr
iori
ty 3
NM
P: N
anot
echn
olog
ies
and
Nano
-Sci
ence
s, K
now
ledg
e-ba
sed
Mul
tifu
ncti
onal
Mat
eria
ls a
nd n
ew P
rodu
ctio
n Pr
oces
ses
and
Devi
ces
Nuev
os im
plan
tes
con
tiem
pos
de v
ida
supe
riore
s al
tie
mpo
de
vida
med
ia d
e lo
s pa
cien
tes
en lo
ssi
guie
ntes
cam
pos:
cad
era
med
iant
e té
cnic
as d
e re
surf
acin
g, r
odill
a, d
enta
l, vá
lvul
as d
e co
razó
n,su
stit
utos
óse
os c
on p
oror
sida
d gr
adie
nte
y fa
ctor
es d
e cr
ecim
ient
o, e
tc.
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Di
spos
itiv
os i
mpl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
uade
par
ámet
ros
clín
icos
• Nu
evos
age
ntes
de
cont
rast
e•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Mej
ora
del a
cces
o de
fár
mac
os a
zon
as r
estr
icti
vas
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• De
sarr
ollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de
acti
var
y co
ntro
lar
defo
rma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
o de
tej
idos
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
iom
ínim
amen
te in
vasi
va
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Inte
grac
ión
de na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarr
ollo
de
trat
amie
ntos
pre
vent
ivos
bas
ados
en
laac
tiva
ción
de
gene
s m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 100
101
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
5
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: II
Q -
CSIC
Gru
po d
e Ca
rboh
idra
tos
Inve
stig
ador
: Dr
. Jes
ús M
artí
nez
de la
Fue
nte
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Pate
ntes
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
6 Do
ctor
es•
3 Be
cario
s•
1 Té
cnic
o
Form
ació
n:•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a•
Físi
ca
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as
de d
iagn
óstico
:•
Nano
bios
enso
res
• Óp
tica
ava
nzad
a y
espe
ctro
scop
ía•
Nano
part
ícul
as m
agné
ticas
y p
aram
agné
ticas
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Prep
arac
ión
y ca
ract
eriz
ació
n de
Nan
opar
tícu
las
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Mol
écul
as b
ioac
tiva
s de
señ
aliz
ació
n•
Tera
pia
celu
lar
• S.
Pen
ades
, M
. M
arti
n-Lo
mas
, J.
M. de
la F
uent
e an
d T.
W. Ra
dem
ache
r, M
agne
tic
Nano
part
icle
s.(2
003)
WO2
004/
1081
65 A
2
• Gl
icon
anop
artí
cula
s, m
onoc
apas
aut
oens
ambl
adas
y m
icro
scop
ía d
e fu
erza
s en
est
udio
s de
rec
onoc
imie
nto
mol
ecul
ar r
elac
iona
dos
con
la in
fecc
ión
por
HIV
• Ex
plor
ació
n de
las
aplic
acio
nes
biom
édic
as d
e gl
icon
anop
artí
cula
s m
agné
tica
s bi
ofun
cion
ales
.GL
ICOB
IOM
AG•
Glic
onan
opar
tícu
las
mag
nétic
as b
iofu
ncio
nale
s co
n ap
licac
ione
s en
bio
med
icin
a. N
ANOM
AG-B
IOM
ED
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
ad e
n ap
licac
ione
s cl
ínic
as•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
uade
par
ámet
ros
clín
icos
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
r de
form
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en
el c
reci
mie
nto
de t
ejid
os•
Tecn
olog
ías
para
ter
apia
cel
ular
esp
ecíf
ica
de s
itio
mín
imam
ente
inva
siva
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
que
tra
baje
a ti
empo
rea
l•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
acti
vaci
ón d
e ge
nes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
Mon
itor
izac
ión
de la
reg
ener
ació
n ti
sula
r•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s
• Li
bera
ción
de
fárm
acos
de
man
era
espe
cífic
a•
Mej
oras
de
técn
icas
de
diag
nóst
ico
basa
das
en M
RI, bi
osen
sore
s o
fluor
esce
ncia
• Em
pleo
de
supe
rfic
ies
para
inhi
bir
o am
plif
icar
la a
dhes
ión
celu
lar
o ba
cter
iana
• Es
tudi
o de
inte
racc
ione
s do
nde
los
carb
ohid
rato
s es
tán
impl
icad
os p
ara
un m
ejor
ent
endi
mie
nto
de f
enóm
enos
bio
lógi
cos
• Ge
nera
ción
de
vacu
nas
anti
cánc
er
Técn
icas
ana
lític
as y
herram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
vitr
o
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
osbi
omat
eria
les
para
sop
orte
sen
inge
nier
ía d
e te
jidos
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• El
evad
a de
pend
enci
a te
cnol
ógic
a en
pro
duct
os y
equ
ipos
méd
icos
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
farm
acol
ógic
as y
nue
vos
sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os•
Desa
rrol
lo d
e pr
ogra
mas
mul
tidi
scip
linar
es d
e es
peci
aliz
ació
n en
Nan
omed
icin
a•
Falt
a de
coo
pera
ción
ent
re g
rupo
s de
inve
stig
ació
n de
dif
eren
tes
disc
iplin
as
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Fom
enta
r la
s re
laci
ones
Uni
vers
idad
– E
mpr
esa
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
ede
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 101
vt na
nom
edic
ina
102
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
6
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: CS
IC -
Ins
titu
to d
e M
icro
elec
trón
ica.
Cen
tro
Nac
iona
l de
Mic
roel
ectr
ónic
a.
Grup
o de
Bio
sens
ores
. In
vest
igad
or: Dr
a. L
aura
M. L
echu
ga
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
inte
rés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pate
ntes
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
7 Do
ctor
es•
5 Be
cario
s•
2 Té
cnic
os
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Físi
ca•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• M
icro
scop
ía d
e fu
erza
s at
ómic
as•
Mic
roar
rays
• La
b-on
-a-c
hip
• Na
notu
bos
de c
arbo
no
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
vitro
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o
Actu
alm
ente
nue
stra
act
ivid
ad e
n Na
nom
edic
ina
está
cen
trad
a en
el d
esar
rollo
de
nano
sist
emas
de
diag
nóst
ico,
esp
ecia
lmen
te m
icro
/nan
o-bi
osen
sore
s y
su in
tegr
ació
n en
pla
tafo
rmas
lab-
on-a
-chi
py
desa
rrol
lo d
e m
icro
/nan
oarra
ys. L
as a
plic
acio
nes
a la
s qu
e no
s di
rigim
os (
y qu
e ya
está
n fin
anci
adas
) so
n: 1
- Di
agnó
stic
o pr
ecoz
de
cánc
er y
enf
erm
edad
es in
fecc
iosa
s (d
iagn
ósti
co in
-vitr
o). I
deal
men
te c
onsi
guie
ndo
disp
osit
ivos
que
pued
an s
er u
sado
s en
cua
lqui
er e
ntor
no. 2
- Di
agnó
stic
o pr
ecoz
de
enfe
rmed
ades
in-v
ivo
(con
la im
plan
taci
ón d
el b
iose
nsor
den
tro
del c
uerp
ohu
man
o). 3
- De
sarr
ollo
de
técn
icas
de
biof
unci
onal
izac
ión
para
mic
ro/n
anoa
rrays
. 4-
Disp
osit
ivos
lab-
on-a
-chi
ppa
ra a
nális
is d
esce
ntra
lizad
o
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• In
tegr
ació
n de
nan
otec
nolo
gías
y t
erap
iagé
nica
• M
ejor
a de
l acc
eso
de fá
rmac
os a
zon
asre
stric
tiva
s•
Desa
rrollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
sm
ulti
func
iona
les
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
s cl
ínic
os•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• Li
bera
ción
de
fárm
acos
en
el c
ereb
ro•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
act
ivac
ión
de g
enes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
io m
ínim
amen
te in
vasi
va•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
sde
pro
xim
idad
en
aplic
acio
nes
clín
icas
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
ain
trac
elul
ar q
ue t
raba
je a
tie
mpo
rea
l•
Desa
rrollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de a
ctiv
ar y
con
trol
ar d
e fo
rma
espe
cífic
age
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
o de
tej
idos
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
• 1.
Dis
posi
tivo
y m
étod
o pa
ra d
etec
tar
cam
bios
en e
l índ
ice
de re
fracc
ión
de u
n m
edio
die
léct
rico.
N. d
e so
licit
ud: P
CT/E
P200
5/00
6273
• 2.
Can
tile
ver-
base
d de
tect
or d
evic
e an
d m
etho
dof
man
ufac
turi
ng s
uch
a de
vice
.N.
de
solic
itud
: E
P-05
3801
37
• Na
noes
truc
tura
s m
agne
to-p
lasm
ónic
as p
ara
bios
enso
res
de a
lta
sens
ibili
dad
(BIO
MAG
). A
cció
n Es
trat
égic
a en
Nan
ocie
ncia
y N
anot
ecno
logí
a de
l PN
de I
+D+I
. De
l 01/
2006
al 0
1/20
09.
• De
velo
pmen
t of
an
Impl
anta
ble
bios
enso
r for
Con
tinu
os C
are
and
Mon
itor
ing
Syst
em fo
r Dia
betic
pat
ient
s (P
.Cez
anne
). P
roye
cto
Inte
grad
o IS
T-20
05-2
.5.2
. (en
pro
ceso
de
firm
a). D
el 0
6/20
06 a
l 06/
2010
• Ne
w m
olec
ules
for
dia
gnos
is a
nd t
hera
py in
pro
stat
e an
d br
east
can
cers
. M
odul
atio
n of
tum
or g
row
th b
y th
e ch
emok
ine
CX3C
L1 (
frac
talk
ine)
. (N
um R
ef.: 0
5313
0. F
unda
ción
La
Mar
ató
de T
V3.
Del 0
1/20
06 a
l 01
/200
9•
Mic
rosi
stem
as ó
ptic
os s
enso
res
(MIC
ROSE
RES)
. Ay
udas
par
a la
rea
lizac
ión
de p
rogr
amas
de
acti
vida
des
de I
+D c
onju
ntos
ent
re G
rupo
s de
inve
stig
ació
n de
la C
omun
idad
de
Mad
rid.
(S-0
505/
TIC-
0191
). D
el 0
1/20
06 a
l 01/
2009
• Na
noes
truc
tura
s M
agné
tica
s Or
dena
das
con
Aplic
ació
n en
Dis
posi
tivo
s Bi
osen
sore
s Op
tom
agné
tico
s. P
roye
ctos
Int
ram
ural
es d
e Fr
onte
ra d
el C
SIC
(200
5).
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• Té
cnic
as a
nalít
icas
de
valid
ació
n pa
ra c
onfi
rmar
la id
enti
dad,
res
iste
ncia
y e
stab
ilida
d de
las
nuev
as N
anom
edic
inas
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fa
cilit
ar la
cre
ació
n de
sta
rt-u
ps•
Desa
rrol
lo d
e un
a re
gula
ción
apl
icab
le a
las
nano
part
ícul
as•
Larg
o pr
oces
o de
apr
obac
ión
de n
uevo
s m
ater
iale
s pa
ra s
u us
o en
sal
ud h
uman
a po
r pa
rte
de la
s ag
enci
as r
egul
ador
as
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 102
103
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
7
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: In
stit
uto
de C
ienc
ia d
e lo
s m
ater
iale
s de
Ara
gón
Inve
stig
ador
: Dr
a. C
lara
Mar
quin
a
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
2 Do
ctor
es•
1 Té
cnic
o
Form
ació
n:•
Físi
caTé
cnic
as a
nalít
icas
y h
erra
mie
ntas
de
diag
nóst
ico:
• Na
nobi
osen
sore
s•
Reso
nanc
ia M
agné
tica
Nuc
lear
• Na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Prep
arac
ión
y ca
ract
eriz
aciz
ació
nde
nan
omat
eria
les.
• Se
nsor
es m
agne
torr
esis
tivo
s,di
spos
itiv
os m
agne
toel
ectr
ónic
os
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
vitro
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• Pr
epar
ació
n de
nan
opar
tícu
las
mag
néti
cas
para
la p
rodu
cció
n de
fer
roflu
ídos
bio
com
pati
bles
.És
tos
pued
en s
er u
tiliz
ados
tan
to p
ara
tran
spor
te d
e fá
mac
os c
omo
para
la fa
bric
ació
n de
age
ntes
avan
zado
s de
con
tras
te p
ara
Imag
en m
edia
nte
Reso
nanc
ia M
agné
tica
(“M
RI s
mar
t co
ntra
stag
ents
”). E
n am
bos
caso
s la
apl
icac
ión
más
inm
edia
ta e
s el
tra
tam
ient
o y
diag
nóst
ico
del c
ánce
r.•
Desa
rrol
lo d
e te
st in
mun
ocro
mat
ográ
ficos
de
resp
uest
a cu
anti
tati
va, de
apl
icac
ión
en la
det
ecci
ón d
e bi
omol
écul
as (
com
o an
ticu
erpo
s, v
irus
, co
ntam
inan
tes,
ant
ibió
tico
s, e
tc).
Desa
rrol
lo d
e bi
osen
sore
s pa
ra d
etec
ción
in v
itro
de lo
s ag
ente
s an
tes
men
cion
ados
.
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
ad e
n ap
licac
ione
scl
ínic
as•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Nano
disp
osis
tivo
s in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntín
ua d
e pa
rám
etro
scl
ínic
os•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
que
tra
baje
ati
empo
rea
l
• Pr
opie
dade
s m
agné
tica
s y
de t
rans
port
e de
nan
opar
tícu
las
férr
icas
(hi
erro
, su
s óx
idos
, bi
ofer
roflu
ídos
y f
erri
tina
)- N
AN20
04-0
9270
-C03
-03.
ENT
IDAD
FIN
ANCI
ADOR
A: C
ICYT
_CU
ANTÍ
A DE
LA
SUBV
ENCI
ÓN: 26
3.35
0 €
. IN
VEST
IGAD
OR R
ESPO
NSAB
LE: Cl
ara
I. M
arqu
ina
Garc
ía. DU
RACI
ON: 31
/12/
2005
- 3
1/12
/200
8
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 103
vt na
nom
edic
ina
104
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
8
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e Za
rago
za. D
pto.
Uro
logí
aIn
vest
igad
or:
Dr. J
osé
Gabr
iel V
aldi
via
Urí
a
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pate
ntes
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
8 Do
ctor
es•
1 Be
cario
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Fí
sica
• M
edic
ina
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Reso
nanc
ia M
agné
tica
Nuc
lear
• M
icro
scop
ía d
e Fu
erza
s At
ómic
as•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s
Técn
icas
ana
lític
asy
herram
ient
asde
dia
gnós
tico
:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
oin
viv
o
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o•
Ciru
gía
min
imam
ente
inva
siva
• On
colo
gía
• H
emat
olog
ía•
Radi
olog
ía•
Vete
rina
ria
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• Fo
caliz
ació
n se
lect
iva
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
aden
apl
icac
ione
s cl
ínic
as•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
uade
par
ámet
ros
clín
icos
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Tecn
olog
ías
para
ter
apia
cel
ular
esp
ecíf
ica
de s
itio
mín
imam
ente
inva
siva
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
• Si
stem
as d
e de
pura
ción
san
guín
ea
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
osen
la a
ctiv
ació
n de
gen
es m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Desa
rrollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de
acti
var y
con
trol
arde
form
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en
el c
reci
mie
nto
de t
ejid
os
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Desa
rrol
lo d
e un
a re
gula
ción
apl
icab
le a
las
nano
part
ícul
as
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
vitro
Onco
tera
pia
indu
cida
med
iant
e na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas
quim
iopo
rtad
oras
y f
ocal
izad
as h
acia
dian
as f
erro
mag
néti
cas
intr
atum
oral
es im
plan
tada
s pe
rcut
ánea
men
te
SOLI
CITA
NTES
:Jo
sé G
abrie
l Val
divi
a U
ría,
Man
uel R
icar
do I
barr
a C
Mar
quin
aTI
TULO
: Fa
rmac
oter
apia
par
ente
ral f
ocal
izad
a m
edia
nte
el im
plan
te d
e im
anes
per
man
ente
sen
los
órga
nos
dian
a. N
º DE
SOL
ICIT
UD
2003
02
803
La fo
caliz
ació
n se
lect
iva
de fá
rmac
os (
adm
inis
trad
os p
or v
ía s
isté
mic
a) h
acia
pun
tos
dian
a en
órg
anos
prof
undo
s m
ejor
aría
las
posi
bilid
ades
ter
apéu
ticas
en
dete
rmin
adas
enf
erm
edad
es (
tum
oral
es,
infe
ccio
sas,
par
asitar
ias)
al o
bten
erse
in s
itum
uy e
leva
das
conc
entr
acio
nes
de lo
s pr
inci
pios
act
ivos
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de f
árm
acos
• Fo
caliz
ació
nse
lect
iva
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 104
105
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
9
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: In
stit
uto
de N
anoc
ienc
ia d
e Ar
agón
. Dp
to. de
Quí
mic
a Or
gáni
ca y
Quí
mic
a Fí
sica
Inve
stig
ador
: Dr
. Jos
é Lu
is S
erra
no
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
ació
n
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s y
para
mag
néti
cas
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Dend
rím
eros
Pers
onal
:•
1 Do
ctor
• 2
Beca
rios
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• Te
st d
e to
xici
dad
in v
itro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Mej
ora
del a
cces
o de
fár
mac
os a
zon
as r
estr
icti
vas
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
Larg
o pl
azo
(15
años
)
Form
ació
n:•
Quím
ica
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 105
vt na
nom
edic
ina
106
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
10
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e Za
rago
za
Inst
itut
o Un
iver
sita
rio e
n Na
noci
enci
a de
Ara
gón
Inve
stig
ador
: Dr
. Man
uel A
rrue
bo G
ordo
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pate
ntes
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
6 Do
ctor
es•
2 Be
cario
s•
2 Té
cnic
os•
1 FP
II
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a•
Físi
ca•
Bioq
uím
ica
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• Óp
tica
ava
nzad
a y
espe
ctro
scop
ía•
Reso
nanc
ia M
agné
tica
Nuc
lear
• M
icro
scop
ía d
e Fu
erza
s At
ómic
as•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s y
para
mag
néti
cas
• RM
I
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
• M
ater
iale
s m
esop
oros
osna
noes
truc
tura
dos
(MCM
s)
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o•
Hip
erte
rmia
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os m
ater
iale
spa
ra s
opor
tes
en I
ngen
ierí
ade
Tej
idos
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Di
spos
itiv
os im
plan
tabl
es p
ara
med
ida
cont
inua
de
pará
met
ros
clín
icos
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
a in
trac
elul
ar q
ue t
raba
jea
tiem
po r
eal
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarro
llo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
aren
resp
uest
a a
estím
ulos
ext
erno
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
s de
pro
xim
idad
en a
plic
acio
nes
clín
icas
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Nu
evos
age
ntes
de
cont
rast
e•
Mej
ora
del a
cces
o de
fár
mac
os a
zon
as r
estr
icti
vas
•De
sarro
llo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
act
ivac
ión
de g
enes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
iom
ínim
amen
te in
vasi
va
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
rde
form
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en
el c
reci
mie
nto
de t
ejid
os
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
asde
dia
gnós
tico:
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
viv
o•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
• M
agne
tic
Nano
part
icle
s an
d it
s ad
apta
bilit
y to
bio
med
ical
app
licat
ions
.DG
CyT,
NAN
2004
-092
70-C
03-0
1. 2
005-
2008
• On
cote
rapi
a in
duci
da m
edia
nte
nano
part
ícul
as m
agné
ticas
qui
mio
port
ador
as y
foca
lizad
as h
acia
dia
nas
ferro
mag
nétic
as in
trat
umor
ales
impl
anta
das
perc
után
eam
ente
. Gob
iern
o de
Ara
gón,
PM
022.
200
5-20
06.
• Em
pleo
de
nano
part
ícul
as m
agné
tica
s pa
ra la
det
ecci
ón u
ltra
sens
ible
de
anti
biót
icos
. Go
bier
node
Ara
gón,
PM
038.
200
5-20
06.
• Nu
eva
herr
amie
nta
de d
iagn
ósti
co in
vitro
de a
lta
sens
ibili
dad
basa
da e
n la
det
ecci
óncu
anti
tati
va d
e na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas.
PRO
FIT
CIT-
0100
00-2
05-6
7.•
Recu
brim
ient
os in
orgá
nico
s si
líceo
s so
bre
sust
rato
s de
Níq
uel-
Tita
nio
para
la li
bera
ción
cont
rola
da d
e fá
rmac
os e
n st
ents
. Go
bier
no d
e Ar
agón
. PI
P115
/200
5.
• Su
min
istr
o lo
caliz
ado
de f
árm
acos
des
de d
ispo
siti
vos
méd
icos
inse
rtab
les.
Age
ntes
de
cont
rast
e“i
ntel
igen
tes”
par
a M
RI p
ara
el d
iagn
ósti
co d
e tu
mor
es e
n su
s pr
imer
as e
tapa
s de
des
arro
llo.
Sum
inis
tro
loca
lizad
o de
fár
mac
os m
edia
nte
cam
pos
mag
néti
cos
usan
do n
anop
artí
cula
sm
agné
tica
s ca
rgad
as d
e fá
rmac
os. H
iper
term
ia. Di
fusi
ón c
ontr
olad
a de
fár
mac
os d
esde
mat
eria
les
mes
opor
osos
nan
oest
ruct
urad
os.
• Bi
osen
sore
s m
agné
tico
s.
• IN
VENT
ORES
/AS
(p.o
. de
fir
ma)
: M
. Ar
rueb
o, J
. Co
rona
s, C
. Té
llez,
N. Na
vasc
ués,
J. Sa
ntam
aría
.TÍ
TULO
: M
étod
o de
libe
raci
ón c
ontr
olad
a de
fár
mac
os. Nº
DE
SOLI
CITU
D: P
2005
0126
9EN
TIDA
D TI
TULA
R: U
nive
rsid
ad d
e Za
rago
za•
INVE
STIG
ADOR
ES: M
. R.
Iba
rra,
J.G
. Va
ldiv
ia, C.
Mar
quin
aTÍ
TULO
: Fa
rmac
oter
apia
par
enta
l foc
aliz
ada
med
iant
e el
impl
ante
de
iman
es p
erm
anen
tes
en lo
sór
gano
s di
ana.
N
º DE
SOL
ICIT
UD:
200
3 02
803
E
NTID
AD T
ITU
LAR:
Uni
vers
idad
de
Zara
goza
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s
• Es
tabi
lidad
de
las
nano
part
ícul
as e
n am
bien
tes
biol
ógic
os•
May
or c
onoc
imie
nto
de la
pla
stic
idad
y p
oten
cial
idad
de
célu
las
mad
re a
dult
as•
May
or in
vest
igac
ión
en f
arm
acoc
inét
ica
y fa
rmac
odin
ámic
a pa
ra id
enti
ficar
nue
vas
dian
asfa
rmac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fo
men
tar
las
rela
cion
es U
nive
rsid
ad -
Em
pres
a•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
ede
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 106
107
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
11
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: H
ospi
tal C
línic
o Lo
zano
Bel
saSe
rvic
io d
e On
colo
gía
Méd
ica
Inve
stig
ador
: Dr
. Ale
jand
ro T
res
Sánc
hez
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
adin
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Reso
nanc
ia M
agné
tica
Nuc
lear
• Na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas
y pa
ram
agné
tica
s
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
es•
2 Be
cario
s
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
arca
je d
ecél
ulas
den
drít
icas
con
nan
opar
tícu
las
mag
néti
cas
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• M
arca
je in
vitro
de C
élul
as D
endr
ític
as c
on N
anop
artí
cula
s m
agné
tica
s pa
ra s
u po
ster
ior
segu
imie
nto
in v
ivo
med
iant
e RM
N•
Prod
ucci
ón d
e na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas
unid
as a
ant
icue
rpos
que
se
dirig
an c
ontr
a an
tíge
nos
espe
cífic
os d
el c
ánce
r de
man
era
que
se p
ueda
dir
igir
las
nano
part
ícul
as a
l tum
or, ta
nto
para
mej
orar
la lo
caliz
ació
n de
l mis
mo
por
RMN,
par
a ac
opla
r fá
rmac
os a
las
nano
part
ícul
as d
e m
aner
a qu
e se
libe
ren
espe
cífic
amen
te e
n la
zon
a tu
mor
al y
par
a pr
oduc
ir m
edia
nte
cam
pos
mag
néti
cos
aplic
ados
loca
lmen
te s
obre
cale
ntam
ient
o de
la z
ona
dond
e se
enc
uent
ren
las
nano
part
ícul
as m
agné
tica
s
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Mej
ora
del a
cces
o de
fár
mac
os a
zon
as r
estr
icti
vas
Larg
o pl
azo
(15
años
)
Form
ació
n:•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a•
Med
icin
a
• M
ayor
con
ocim
ient
o de
la p
last
icid
ad y
pot
enci
alid
ad d
e cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Cr
eaci
ón d
e re
des
y co
nsor
cios
de
cola
bora
ción
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fo
men
tar
las
rela
cion
es U
nive
rsid
ad –
Em
pres
a•
Desa
rrol
lo d
e un
a re
gula
ción
apl
icab
le a
las
nano
part
ícul
as
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 107
vt na
nom
edic
ina
108
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
12
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e Va
llado
lid. D
pto.
Fís
ica
de la
mat
eria
con
dens
ada
Inve
stig
ador
: Dr
. Jos
é Ca
rlos
Rod
rígu
ez C
abel
lo
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
7 Do
ctor
es•
4 Be
cario
s•
1 Té
cnic
os
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Bi
olog
ía•
Físi
ca
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• M
icro
arra
ys•
Lab-
on-a
-chi
p•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s•
Biot
ecno
logí
a
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
•M
icel
as•
Nano
part
ícul
as•
Hid
roge
les
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os•
Med
icin
a Re
gene
rati
va
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os m
ater
iale
spa
ra s
opor
tes
en I
ngen
ierí
ade
Tej
idos
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
s de
pro
xim
idad
en
aplic
acio
nes
clín
icas
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
s cl
ínic
os•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Inte
grac
ión
de n
anot
ecno
logí
as y
ter
apia
gén
ica
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
osen
la a
ctiv
ació
n de
gen
es m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
rde
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
ode
tej
idos
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
asde
dia
gnós
tico:
• M
étod
os d
e di
agnó
stic
o in
viv
o•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
• Ap
licac
ione
s bi
oméd
icas
: do
sific
ació
n de
fár
mac
os y
med
icin
a re
gene
rati
va
• Bi
oing
enie
ría
de t
ejid
os. De
sarr
ollo
de
nich
os b
iopo
limér
icos
par
a la
exp
ansi
ón e
x vi
vode
cél
ulas
mad
re y
su
post
erio
r tr
aspl
ante
a la
sup
erfic
ie o
cula
r•
Inge
nier
ía d
e te
jidos
par
a la
rec
onst
rucc
ión
de la
sup
erfic
ie o
cula
r en
la c
egue
ra c
orne
al: tr
aspl
ante
de
com
plej
os c
élul
as m
adre
-mat
rices
bio
polim
éric
as•
Engi
neer
ing
adva
nced
pol
ymer
ic s
urfa
ces
for s
mar
t sy
stem
s in
bio
med
icin
e, b
iolo
gy, m
ater
ial s
cien
ce a
nd n
anot
echn
olog
y: a
cro
ss-d
isci
plin
ary
appr
oach
of b
iolo
gy, c
hem
istr
y, a
nd p
hysi
cs”
(bio
poly
surf
)•
Dise
ño, b
iopr
oduc
ción
y c
arac
teriz
ació
n fís
ico-
quím
ica
de p
olím
eros
pro
teic
os re
com
bina
ntes
mul
ti(b
io)f
unci
onal
es c
onte
nien
do s
ecue
ncia
s de
adh
esió
n ce
lula
r pa
ra in
geni
ería
de
tejid
os a
vanz
ada
• Di
seño
, bi
opro
ducc
ión
y ca
ract
eriz
ació
n de
pol
ímer
os r
ecom
bina
ntes
mul
ti(b
io)f
unci
onal
es p
ara
aplic
acio
nes
en in
geni
ería
de
tejid
os a
vanz
ada
• Na
noes
truc
tura
s au
toen
sam
blad
as d
e co
polím
eros
en
bloq
ue p
rote
icos
obt
enid
os m
edia
nte
inge
nier
ía g
enét
ica
• Bi
otec
hnol
ogic
al F
unct
iona
lizat
ion
of N
atur
al P
olym
eric
Mat
eria
ls
• Bi
ofun
ctio
nal S
elf-
orga
nize
d na
no-s
truc
ture
s of
ioni
c/no
n-io
nic
amph
iphi
lic c
opol
ymer
s, b
iopo
lym
ers-
biom
acro
mol
ecul
es a
nd N
anop
arti
cles
: Fr
om b
ioin
spire
d to
bio
inte
grat
ed s
yste
ms
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Mol
écul
as b
ioac
tiva
sde
señ
aliz
ació
n
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• M
ayor
con
ocim
ient
o de
la p
last
icid
ad y
pot
enci
alid
ad d
e cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Faci
litar
la c
reac
ión
de s
tart
-ups
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 108
109
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
13
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e Sa
ntia
go d
e Co
mpo
stel
a. D
ptos
. Fí
sica
Apl
icad
a y
Quím
ica
Físi
caIn
vest
igad
or:
Dr. J
osé
Riva
s y
Dr. M
. A. L
ópez
-Qui
ntel
a
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pate
ntes
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
es•
4 Be
cario
s•
1 Té
cnic
o•
1 FP
II
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Fí
sica
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• Óp
tica
ava
nzad
a y
espe
ctro
scop
ía•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s y
para
mag
néti
cas
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Sínt
esis
de
nano
mat
eria
les
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Nu
evos
age
ntes
de
cont
rast
e•
Mej
ora
del a
cces
o de
fár
mac
os a
zon
as r
estr
icti
vas
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
s de
pro
xim
idad
en
aplic
acio
nes
clín
icas
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarr
ollo
de
trat
amie
ntos
pre
vent
ivos
bas
ados
en
la a
ctiv
ació
n de
gen
esm
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Desa
rrol
lo d
e bi
omat
eria
les
inte
ligen
tes
mul
tifu
ncio
nale
s•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
r de
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
o de
tej
idos
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
io m
ínim
amen
te in
vasi
va
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
epa
rám
etro
s cl
ínic
os•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
que
tra
baje
ati
empo
rea
l
• Pr
ofun
diza
r en
el d
esar
rollo
de
los
nano
mat
eria
les
para
logr
ar b
iose
nsor
es d
e m
ayor
fia
bilid
ad y
sens
ibili
dad,
así
com
o op
tim
izar
las
prop
ieda
des
mag
néti
cas
de lo
s na
nom
ater
iale
s pa
ra s
uóp
tim
a ap
licac
ión
en M
RI y
ter
apia
s m
édic
as
• AU
TORE
S: M
.A. Ló
pez
Quin
tela
y J
. Ri
va; TÍ
TULO
: “P
roce
dim
ient
o pa
ra la
obt
enci
ón d
e cl
úste
res
cuán
tico
s at
ómic
os”;
Nº
SOLI
CITU
D DE
PAT
ENTE
: P2
0050
2041
AÑO:
200
5; E
NTID
AD T
ITU
LAR:
Los
auto
res;
PAI
S: E
spañ
a•
Esta
pat
ente
ha
sido
tra
nsfe
rida
reci
ente
men
te a
la s
pin
off
de la
Uni
vers
idad
de
Sant
iago
de
Com
post
ela,
NAN
OGAP
.
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• Es
tabi
lidad
de
las
nano
part
ícul
as e
n am
bien
tes
biol
ógic
os•
Elev
ada
depe
nden
cia
tecn
ológ
ica
en p
rodu
ctos
y e
quip
os m
édic
os•
Desa
rrol
lo d
e so
ftw
are
de a
nális
is m
ás p
oten
te•
Desa
rrol
lo d
e fo
rmul
acio
nes
farm
acéu
tica
s qu
e te
ngan
una
vid
a m
edia
ace
ptab
le•
Técn
icas
ana
lític
as d
e va
lidac
ión
para
con
firm
ar la
iden
tida
d, r
esis
tenc
ia y
est
abili
dad
de la
snu
evas
Nan
omed
icin
as•
Crea
ción
de
rede
s y
cons
orci
os d
e co
labo
raci
ón•
Desa
rrol
lo d
e pr
ogra
mas
mul
tidi
scip
linar
es d
e es
peci
aliz
ació
n en
Nan
omed
icin
a
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Fom
enta
r la
s re
laci
ones
Uni
vers
idad
- E
mpr
esa
• Fa
cilit
ar la
cre
ació
n de
sta
rt-u
ps•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
ede
las
agen
cias
reg
ulad
oras
• Eu
rope
an P
rogr
amm
e “L
ife
scie
nces
, ge
nom
ics
and
biot
echn
olog
y fo
r he
alth
” “F
P6-2
005-
LIFE
SCIH
EALT
H-6
” Pr
opos
al N
o. 0
3746
5-FL
UOR
OMAG
.Tí
tulo
: Mul
tipar
amet
er s
ensi
ng fo
r hig
h se
nsiti
vity
dia
gnos
tics
usin
g flu
ores
cent
and
mag
netic
par
ticle
s•
Min
iste
rio d
e Ed
ucac
ión
y Ci
enci
a. P
roye
cto:
NAN
2004
-091
95-C
04-0
1.Tí
tulo
: NA
NOES
TRU
CTU
RAS
MAG
NETO
-PLA
SMON
ICAS
PAR
A BI
OSEN
SORE
S DE
ALT
A SE
NSIB
ILID
AD
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 109
vt na
nom
edic
ina
110
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
14
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e Vi
goIn
vest
igad
or:
Dr. L
uis
M. L
iz M
arzá
n
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so e
n N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Técn
icas
ana
lític
as y
herram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
• Óp
tica
ava
nzad
a y
espe
ctro
scop
ía•
Punt
os c
uánt
icos
• Na
nopa
rtíc
ulas
mag
néti
cas
Técn
icas
ana
lític
as y
herram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
Pers
onal
:•
2 Do
ctor
es•
2 Be
cario
s
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Herra
mie
ntas
de
diag
nóst
ico
• Sy
nthe
sis
and
Orbi
tal M
agne
tism
of C
ore-
Shel
l Nan
opar
ticle
s, M
arie
-Cur
ie R
esea
rch
Trai
ning
Net
wor
k•
Bios
enso
res
• Tr
ansp
orta
dore
s de
fár
mac
os•
Mar
card
ores
bas
ados
en
punt
os c
uánt
icos
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
ad e
nap
licac
ione
s cl
ínic
as•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• In
tegr
ació
n de
Nan
otec
nolo
gías
y t
erap
ia g
énic
a
Larg
o pl
azo
(15
años
)
Form
ació
n:•
Quím
ica
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• Es
tabi
lidad
de
las
nano
part
ícul
as e
n am
bien
tes
biol
ógic
os•
Desa
rrol
lo d
e pr
ogra
mas
mul
tidi
scip
linar
es d
e es
peci
aliz
ació
n en
Nan
omed
icin
a•
Falt
a de
coo
pera
ción
ent
re g
rupo
s de
inve
stig
ació
n de
dif
eren
tes
disc
iplin
as•
Fina
ncia
ción
de
proy
ecto
s m
ulti
disc
iplin
ares
• Fo
men
tar
las
rela
cion
es U
nive
rsid
ad –
Em
pres
a•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 110
111
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
15
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: U
nive
rsid
ad d
e N
avar
raIn
vest
igad
or:
Dra.
Mar
ía J
osé
Blan
co-P
riet
o
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pate
ntes
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• M
icel
as•
Lipo
som
as•
Nano
part
ícul
as•
Mic
ropa
rtíc
ulas
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Ru
tas
de a
dmin
istr
ació
n de
fár
mac
os
Pers
onal
:•
Doct
or•
Beca
rio•
2 Té
cnic
os
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os•
Nano
tecn
olog
ías
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s
• Pr
oced
imie
nto
y ap
arat
o pa
ra la
pro
ducc
ión
de m
icro
part
ícul
as p
ara
la li
bera
ción
con
trol
ada
de fá
rmac
os h
idro
solu
bles
y v
ecto
res
vira
les.
Apl
icac
ión
a la
adm
inis
trac
ión
de A
DN p
lasm
ídic
oy
de a
deno
viru
s re
com
bina
ntes
def
ecti
vos.
ES 2
000-
629.
PCT
Int
. App
l. 20
01/0
6805
9 A1
• Fa
bric
ació
n de
nan
opar
tícu
las
a ba
se d
el c
opol
ímer
o de
met
il vi
nil é
ter y
anhí
drid
o m
alei
co p
ara
la a
dmin
istr
ació
n de
fár
mac
os d
e na
tura
leza
hid
rofí
lica
en p
arti
cula
r de
bas
es p
úric
as y
piri
mid
ínic
as. ES
200
1-53
0. P
CT I
nt. Ap
pl. W
O 20
02/0
6993
8•
Com
posi
ción
de
vacu
na f
rent
e a
la b
ruce
losi
s qu
e co
mpr
ende
mic
ropa
rtíc
ulas
de
poli
(e-
capr
olac
tona
) co
mo
adyu
vant
e. E
S 20
01-1
801.
PCT
Int
. App
l. W
O 20
03/0
5938
3•
Com
posi
ción
est
imul
ador
a de
la r
espu
esta
inm
unit
aria
que
com
pren
de n
anop
artí
cula
s a
base
de u
n co
polím
ero
de m
etil
vini
l éte
r y
anhí
drid
o m
alei
co. P2
0040
1022
• Na
nopa
rtíc
ulas
peg
ilada
s P2
0040
1023
• Pr
epar
ació
n y
cara
cter
izac
ión
de n
uevo
s m
ater
iale
s na
noes
truc
tura
dos
para
la li
bera
ción
cont
rola
da d
e fá
rmac
os (
NAN2
004-
0915
9-C0
4-03
). I
nves
tiga
dor
prin
cipa
l: M
aría
J. B
lanc
o Pr
ieto
• Di
seño
de
vect
ores
pol
imér
icos
par
a m
ejor
ar la
cap
tura
ant
igén
ica
e in
duci
r la
acti
vaci
ónde
cél
ulas
den
drít
icas
. Efe
cto
de la
nat
ural
eza
de s
uper
ficie
y d
el t
ipo
de a
dyuv
ante
en
la re
spue
sta
TH1/
TH2
y CT
L in
viv
o. S
AF20
04 -
071
50. IP
: So
corr
o Es
puel
as•
Opti
miz
ació
n y
eval
uaci
ón d
e va
cuna
s fr
ente
a la
Bru
celo
sis
ovin
a. E
mpl
eo d
e na
nopa
rtíc
ulas
y m
icro
part
ícul
as c
omo
adyu
vant
es e
inm
unom
odul
ador
es (
AGL2
004-
0708
8-CO
3-02
/GAN
).IP
: Ju
an M
. Ir
ache
• De
sarr
ollo
de
form
ulac
ione
s va
cuna
les
cont
ra la
sal
mon
elos
is. La
bora
torio
Far
mac
éuti
co.
IP: Ju
an M
. Ir
ache
• Ad
min
istr
ació
n de
hep
arin
as p
or v
ía o
ral u
tiliz
ando
vec
tore
s po
limér
icos
: na
nopa
rtíc
ulas
ym
icro
part
ícul
as. La
bora
torio
Far
mac
éuti
co. IP
: M
aría
J. Bl
anco
Prie
to•
Mic
roen
caps
ulac
ión
de f
acto
res
neur
otró
ficos
: Ap
licac
ión
al t
rata
mie
nto
de la
enf
erm
edad
de P
arki
nson
. Fu
ndac
ión
Map
fre
Med
icin
a. I
P: M
aría
J. Bl
anco
-Prie
to•
Dise
ño d
e ve
ctor
es p
olim
éric
os p
ara
la li
bera
ción
con
trol
ada
de f
acto
res
neur
otró
ficos
tip
o GD
NFen
mod
elos
ani
mal
es d
e en
ferm
edad
de
Park
inso
n (r
atas
y p
rim
ates
). P
ersp
ecti
vas
tera
péut
icas
.Go
bier
no d
e Na
varr
a, d
epar
tam
ento
de
Salu
d. I
P: M
aría
J. Bl
anco
Prie
to•
Nano
Farm
a –
Sist
emas
de
Libe
raci
ón D
irig
ida
de F
árm
acos
Pro
gram
a CE
NIT
– M
inis
terio
de
Indu
stria
. IP
. Ph
arm
amar
• De
sarr
ollo
de
nuev
os a
dyuv
ante
s pa
ra v
acun
ació
n e
inm
unot
erap
ia-
uso
de lo
s nu
evos
ady
uvan
tes
para
la a
dmin
istr
ació
n de
ant
ígen
os s
ubce
lula
res
a tr
avés
de
ruta
s al
tern
ativ
as a
tra
vés
de m
ucos
as (
vías
ora
l, na
sal,
ocul
ar)
• De
sarr
ollo
de
nuev
as f
orm
ulac
ione
s fa
rmac
éuti
cas
para
la a
dmin
istr
ació
n de
qui
mio
terá
pico
s- o
bten
ción
de
med
icam
ento
s m
ás s
egur
os y
efic
iace
s- d
ism
inui
r lo
s ef
ecto
s se
cund
ario
s as
ocia
dos
a tr
atam
ient
os d
e an
tica
ncer
osos
y o
tros
qui
mio
terá
pico
s- p
osib
ilita
r la
adm
inis
trac
ión
oral
de
quim
iote
rápi
cos
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Inte
grac
ión
de na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
Form
ació
n:•
Biol
ogía
• Fa
rmac
ia•
Bioq
uím
ica
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• El
evad
a de
pend
enci
a te
cnol
ógic
a en
pro
duct
os y
equ
ipos
méd
icos
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 111
vt na
nom
edic
ina
112
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
16
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: In
stit
uto
de B
iom
ecán
ica
de V
alen
cia
Inve
stig
ador
: Dr
. Jos
é Lu
is P
eris
Sie
rra
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecc
nolo
gías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
inte
rés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Nano
bios
enso
res
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Mol
écul
as b
ioac
tiva
sde
señ
aliz
ació
n•
Tera
pia
celu
lar
Pers
onal
:•
3 Do
ctor
es•
5 Be
cario
s•
6 Té
cnic
os•
2 FP
II
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Med
icin
a Re
gene
rati
va•
Biom
ecán
ica
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
ivo
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os b
iom
ater
iale
s pa
ra s
opor
tes
de I
ngen
ierí
a de
tej
idos
• Cé
lula
s M
adre
adu
ltas
y e
mbr
iona
rias
• Sí
ntes
is d
e nu
evos
cop
olím
eros
ava
nzad
os p
ara
el t
rata
mie
nto
de d
efec
tos
óseo
s de
tam
año
crít
ico
y en
los
que
se in
corp
oren
cél
ulas
pre
-dif
eren
ciad
as y
fac
tore
s de
cre
cim
ient
o•
Biom
ater
iale
s av
anza
dos
para
su
uso
en p
róte
sis
arti
cula
res
que
mej
oren
por
un
lado
laos
teoi
nteg
raci
ón d
e lo
s vá
stag
os y
, por
otr
o, d
ism
inuy
an e
l des
gast
e en
las
supe
rfic
ies
arti
cula
res
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Desa
rrol
lo d
e bi
omat
eria
les
inte
ligen
tes
mul
tifu
ncio
nale
s•
Mon
itor
izac
ión
de la
reg
ener
ació
n ti
sula
r
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Inte
grac
ión
de na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Desa
rrollo
de
trat
amie
ntos
pre
vent
ivos
bas
ados
en
la a
ctiv
ació
nde
gen
es m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Mon
itor
izac
ión
de la
reg
ener
ació
n ti
sula
r•
Tecn
olog
ías
para
ter
apia
cel
ular
esp
ecíf
ica
de s
itio
mín
imam
ente
inva
siva
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
rde
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
ode
tej
idos
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Biol
ogía
• M
edic
ina
• In
telli
gent
nan
ocom
posi
te f
or b
one
tiss
ue r
epai
r an
d re
gene
rati
on (
Proy
ecto
STR
P eu
rope
o, r
efer
enci
a NM
P3-C
T-20
05-5
1694
3)•
Sínt
esis
y v
alid
ació
n in
viv
ode
pro
teín
as m
orfo
gené
tica
s ós
eas
(BM
Ps)
con
afin
idad
por
el c
olág
eno.
Est
udio
bio
mec
ánic
o, h
isto
mor
fom
étric
o y
de m
odel
ació
n co
mpu
taci
onal
(Pr
oyec
to P
lan
Naci
onal
I+D
, re
fere
ncia
: M
AT20
03-0
7729
-C03
-01)
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• M
ayor
con
ocim
ient
o de
la p
last
icid
ad y
pot
enci
alid
ad d
e cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• El
evad
a de
pend
enci
a te
cnol
ógic
a en
pro
duct
os y
equ
ipos
méd
icos
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 112
113
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
17
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: Ba
rcel
ona
Bioe
ngin
eeri
ng C
ente
r -
Inst
itut
Quí
mic
de
Sarr
iá -
Uni
vers
itat
Ram
on L
lull
Inve
stig
ador
: Dr
. Sal
vado
r Bo
rrós
, Dr.
Carl
os S
emin
oPe
rfil
del g
rupo
de
inve
stig
ació
nTe
cnol
ogía
s co
n la
s qu
e tr
abaj
an
Área
s de
Int
erés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pate
ntes
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
es•
8 Be
cario
s•
1 Té
cnic
o
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mic
rosc
opía
de
Fuer
zas
Atóm
icas
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Na
nopa
rtíc
ulas
• Bi
oela
stóm
eros
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os•
Med
icin
a Re
gene
rati
va
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• De
sarr
ollo
de
plat
afor
mas
com
bina
toria
s pa
ra s
eñal
izac
ión
celu
lar
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
irale
s na
noes
truc
tura
dos
para
inge
nier
ía d
e te
jidos
• Es
tudi
o de
la in
fluen
cia
del f
lujo
san
guín
eo e
n el
des
arro
llo y
dif
eren
ciac
ión
celu
lar
• De
sarr
ollo
de
supe
rfic
ies
inte
ligen
tes
para
cre
cim
ient
o y
adhe
sión
cel
ular
• Li
vebi
omat
, Pr
oyec
to S
TREP
den
tro
del V
I Pr
ogra
ma
Mar
co d
e la
Uni
ón E
urop
ea. De
sarr
ollo
de
mat
eria
les
nano
estr
uctu
rado
s pa
ra e
l cre
cim
ient
o de
cél
ulas
hep
átic
as•
Nano
biop
harm
aceu
tics
Int
egra
ted
Proj
ect
dent
ro d
el V
I Pr
ogra
ma
Mar
co d
e la
Uni
ón E
urop
ea. De
sarr
ollo
de
sist
emas
de
drug
del
iver
y na
nom
étric
os p
ara
pépt
idos
• Ar
geti
nbio
mat
, Ac
ción
inte
grad
a co
n Ar
gent
ina
en e
l ám
bito
de
la N
anom
edic
ina
• M
iem
bros
Fun
dado
res
de la
Pla
tafo
rma
Tecn
ológ
ica
Euro
pea
en N
anom
edic
ina,
y m
iem
bro
de la
Pla
tafo
rma
Tecn
ológ
ica
Espa
ñola
• AU
TORS
/ES:
C. Se
min
o, E
. Ge
nové
, an
d Sh
ugua
ng Z
hang
TÍT
OL: Se
lf-As
sem
blin
g Pe
ptid
e In
corp
orat
ing
Mod
ific
atio
ns a
nd M
etho
ds o
f Us
e Th
ereo
f NÚ
M. DE
REG
ISTR
E: 1
0/87
7,06
8ENT
ITAT
• TI
TULA
R: M
assa
chus
sets
Ins
titu
t of
Te
chno
logy
ANY
: 20
04 P
AÏSO
S: U
SA C
LAU
: E
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Mol
écul
as b
ioac
tiva
sde
señ
aliz
ació
n•
Dife
renc
iaci
ón c
elul
ar•
Bior
reac
tore
s
• Es
tabi
lidad
de
las
nano
part
ícul
as e
n am
bien
tes
biol
ógic
os•
May
or c
onoc
imie
nto
de la
pla
stic
idad
y p
oten
cial
idad
de
célu
las
mad
re a
dult
as•
Técn
icas
ana
lític
as d
e va
lidac
ión
para
con
firm
ar la
iden
tida
d, r
esis
tenc
ia y
est
abili
dad
de la
s nu
evas
Nan
omed
icin
as•
Desa
rrol
lo d
e pr
ogra
mas
mul
tidi
scip
linar
es d
e es
peci
aliz
ació
n en
Nan
omed
icin
a•
Falt
a de
coo
pera
ción
ent
re g
rupo
s de
inve
stig
ació
n de
dif
eren
tes
disc
iplin
as•
Fina
ncia
ción
de
proy
ecto
s m
ulti
disc
iplin
ares
• Te
st d
e to
xici
dad
in v
itro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os b
iom
ater
iale
s pa
ra s
opor
tes
de I
ngen
ierí
a de
tej
idos
• Cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• Bi
orre
acto
res
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
aden
apl
icac
ione
s cl
ínic
as•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Desa
rrol
lo d
e bi
omat
eria
les
inte
ligen
tes
mul
tifu
ncio
nale
s•
Mon
itor
izac
ión
de la
reg
ener
ació
n ti
sula
r•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar e
n re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s•
Tecn
olog
ías
para
ter
apia
cel
ular
esp
ecíf
ica
de s
itio
mín
imam
ente
inva
siva
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Di
spos
itiv
os im
plan
tabl
es p
ara
med
ida
cont
inua
de
pará
met
ros
clín
icos
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
a in
trac
elul
ar q
ue t
raba
je a
tie
mpo
rea
l•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• De
sarr
ollo
de
trat
amie
ntos
pre
vent
ivos
bas
ados
en
la a
ctiv
ació
n de
gen
esm
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
r de
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
o de
tej
idos
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 113
vt na
nom
edic
ina
114
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
18
Nom
bre
de la
Em
pres
a: N
euro
phar
ma.
Dpt
o. D
esar
rollo
Clín
ico
Inve
stig
ador
: Dr
. Jua
n E.
Rie
se
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in V
itro
basa
dos
en E
LISA
y W
este
rn b
lot
• M
icro
arra
ys
Pers
onal
:•
4 do
ctor
es•
2 FP
II
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Técn
icas
ana
lític
as•
Her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Pr
oyec
to C
ENIT
: Co
nsor
cio
Nano
farm
a•
Otro
s pr
oyec
tos
inte
rnos
par
a el
des
arro
llo d
e si
stem
as m
inia
turiz
ados
e in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
• De
sarr
ollo
de
sist
emas
de
dete
cció
n de
mar
cado
res
de A
lzhe
imer
• De
sarr
ollo
de
sist
emas
lab-
on-a
-chi
ppa
ra p
redi
cció
n de
res
pues
ta y
pot
enci
ales
efe
ctos
secu
ndar
ios
a fá
rmac
os m
edia
nte
el u
so d
e te
cnol
ogía
far
mac
ogen
ómic
a y
farm
acop
rote
ómic
aen
enf
erm
edad
es n
euro
dege
nera
tiva
s
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Impl
anta
ción
de
mic
rosc
opía
s de
pro
xim
idad
en
aplic
acio
nes
clín
icas
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Or
ient
ació
n se
lect
iva
de f
árm
acos
ant
i-cá
ncer
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Inte
grac
ión
de na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
acti
vaci
ón d
e ge
nes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífic
a de
sit
iom
ínim
amen
te in
vasi
va
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
scl
ínic
os•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
a in
trac
elul
ar q
ue t
raba
jea
tiem
po r
eal
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• Li
bera
ción
de
fárm
acos
en
el c
ereb
ro•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
rde
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
ode
tej
idos
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
n m
olec
ular
en re
spue
sta
a es
tím
ulos
ext
erno
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s
Form
ació
n:•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a
• M
ayor
con
ocim
ient
o de
la p
last
icid
ad y
pot
enci
alid
ad d
e cé
lula
s m
adre
adu
ltas
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Cr
eaci
ón d
e re
des
y co
nsor
cios
de
cola
bora
ción
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Fom
enta
r la
s re
laci
ones
Uni
vers
idad
- E
mpr
esa
• Fa
cilit
ar la
cre
ació
n de
sta
rt-u
ps•
Desa
rrol
lo d
e un
a re
gula
ción
apl
icab
le a
las
nano
part
ícul
as•
Larg
o pr
oces
o de
apr
obac
ión
de n
uevo
s m
ater
iale
s pa
ra s
u us
o en
sal
ud h
uman
a po
r pa
rte
de la
s ag
enci
as r
egul
ador
as
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Iden
tific
ació
n de
mar
cado
res
• Na
nobi
osen
sore
s•
Lab-
on-a
-chi
p•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s•
Prot
eóm
ica
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 114
115
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
19
Nom
bre
de la
Em
pres
a: P
harm
aMar
. Dpt
o. D
esar
rollo
Far
mac
éuti
coIn
vest
igad
or:
Dra.
Pila
r Ca
lvo
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
4 Do
ctor
esFo
rmac
ión:
• Qu
ímic
a•
Farm
acia
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
asde
dia
gnós
tico:
• Re
sona
ncia
Mag
néti
ca N
ucle
ar•
Nano
part
ícul
as m
agné
tica
s
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• M
icel
as•
Dend
rím
eros
• Na
nopa
rtíc
ulas
• H
idro
gele
s•
Conj
ugad
os
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
ad e
n ap
licac
ione
scl
ínic
as•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Na
nodi
spos
itiv
os in
tegr
ados
de
diag
nóst
ico
y te
rapi
a•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Tecn
olog
ías
para
ter
apia
cel
ular
esp
ecíf
ica
de s
itio
mín
imam
ente
inva
siva
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
nm
olec
ular
en
resp
uest
a a
estí
mul
os e
xter
nos
• Au
toen
sam
blad
o de
Bio
mat
eria
les
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Inte
grac
ión
de s
iste
mas
en
Lab-
on-a
-chi
p•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• M
ejor
a de
l acc
eso
de f
árm
acos
a z
onas
res
tric
tiva
s•
Inte
grac
ión
de na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
osen
la a
ctiv
ació
n de
gen
es m
edia
nte
estí
mul
os b
ioac
tivo
s•
Desa
rrol
lo d
e bi
omat
eria
les
inte
ligen
tes
mul
tifu
ncio
nale
s•
Desa
rrol
lo d
e Na
nose
nsor
es c
apac
es d
e ac
tiva
r y
cont
rola
rde
for
ma
espe
cífic
a ge
nes
impl
icad
os e
n el
cre
cim
ient
ode
tej
idos
• Na
noFa
rma.
CEN
IT 2
005
Est
e pr
oyec
to p
rese
ntad
o po
r el
Con
sorc
io N
anoF
arm
a es
un
proy
ecto
mul
tidi
scip
linar
inte
grad
o en
la v
angu
ardi
a de
la N
anom
edic
ina
con
el o
bjet
ivo
de c
rear
plat
afor
mas
nan
otec
noló
gica
s en
el c
ampo
de
los
Sist
emas
de
Libe
raci
ón d
e Fá
rmac
os (
Drug
Deliv
ery
Syst
ems,
DDS
). S
e de
sarro
llará
n pr
otot
ipos
de
nano
part
ícul
as, d
endr
ímer
os, c
iclo
dext
rinas
,lip
osom
as y
otr
os p
rom
otor
es d
e ab
sorc
ión
asoc
iado
s a
mol
écul
as a
ctiv
as p
ara
faci
litar
su
adm
inis
trac
ión
por
dist
inta
s ví
as
En c
ánce
r la
nec
esid
ad d
e un
a te
rapi
a di
rigid
a y
sele
ctiv
a es
cru
cial
si s
e qu
iere
mej
orar
, no
sol
ola
efe
ctiv
idad
de
los
fárm
acos
sin
o ta
mbi
én la
cal
idad
de
vida
del
pac
ient
e. L
as m
oléc
ulas
nove
dosa
s de
Pha
rmaM
ar s
erán
incl
uida
s en
los
nuev
os s
iste
mas
de
liber
ació
n de
fár
mac
osco
n el
obj
etiv
o, n
o so
lo d
e co
nseg
uir
un m
ejor
pro
duct
o an
titu
mor
al, si
no d
e cr
ear
una
base
de p
oten
cial
es v
ecto
res
y ve
hícu
los
de a
dmin
istr
ació
n de
fár
mac
os f
ruto
de
la n
anot
ecno
logí
ade
l que
pue
dan
bene
ficia
rse
no s
olo
la t
erap
ia d
el c
ánce
r si
no o
tras
ter
apia
s qu
e im
pliq
uese
lect
ivid
ad e
n la
libe
raci
ón d
el f
árm
aco
• De
sarr
ollo
de
form
ulac
ione
s fa
rmac
éuti
cas
que
teng
an u
na v
ida
med
ia a
cept
able
• Té
cnic
as a
nalít
icas
de
valid
ació
n pa
ra c
onfi
rmar
la id
enti
dad,
res
iste
ncia
y e
stab
ilida
d de
las
nuev
as N
anom
edic
inas
• M
ayor
inve
stig
ació
n en
far
mac
ocin
étic
a y
farm
acod
inám
ica
para
iden
tific
ar n
ueva
s di
anas
far
mac
ológ
icas
y n
uevo
s si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Cr
eaci
ón d
e re
des
y co
nsor
cios
de
cola
bora
ción
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fa
lta
de c
oope
raci
ón e
ntre
gru
pos
de in
vest
igac
ión
de d
ifer
ente
s di
scip
linas
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Fom
enta
r la
s re
laci
ones
Uni
vers
idad
- E
mpr
esa
• Fa
cilit
ar la
cre
ació
n de
sta
rt-u
ps•
Test
de
toxi
cida
d in
vitro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
• De
sarr
ollo
de
nuev
os m
ater
iale
s bi
com
pati
bles
• Av
ance
s en
téc
nica
s de
imag
en d
e na
nopa
rtíc
ulas
y c
élul
as•
Impl
icac
ión
de la
inve
stig
ació
n cl
ínic
a pa
ra id
enti
ficar
opo
rtun
idad
es
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Tr
ansp
orte
de
fárm
acos
• M
étod
os d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
• Ru
tas
de a
dmin
istr
ació
nde
fár
mac
os
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
scl
ínic
os•
Cons
truc
ción
de
una
tom
ogra
fía
intr
acel
ular
que
tra
baje
a ti
empo
rea
l•
Sist
emas
de
liber
ació
n de
fár
mac
os s
emej
ante
s a
viru
s•
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os e
n el
cer
ebro
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 115
vt na
nom
edic
ina
116
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
20
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: Fu
ndac
ión
INAS
MET
. D
pto.
Nan
otec
nolo
gías
Inve
stig
ador
: Dr
a. I
sabe
l Obi
eta
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Aplic
acio
nes
futu
ras
de la
act
ivid
ad in
vest
igad
ora
del g
rupo
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Pers
onal
:•
5 Do
ctor
es•
5 Be
cario
s•
2 Té
cnic
os
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Biol
ogía
• Qu
ímic
a•
Físi
ca•
Farm
acia
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
asde
dia
gnós
tico:
• La
b-on
-a-c
hip
• M
icro
scop
ía d
e Fu
erza
s At
ómic
as•
Recu
brim
ient
os in
telig
ente
s
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• M
icel
as•
Hid
roge
les
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Med
icin
a Re
gene
rati
va
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
• Im
plan
taci
ón d
e m
icro
scop
ías
de p
roxi
mid
aden
apl
icac
ione
s cl
ínic
as•
Nuev
os a
gent
es d
e co
ntra
ste
• Na
Pa: Em
ergi
ng N
anop
atte
rnin
g M
etho
ds, Eu
rope
an U
nion
. IP
200
4-20
08•
Mon
itor
izac
ión
de m
arca
dore
s in
flam
ator
ios
tras
la im
plan
taci
ón d
e le
ntes
en
el e
stro
ma
corn
eal.
Dpto
. Sa
nida
d. G
ob. Va
sco
2005
-073
• De
sarr
ollo
de
una
quer
atop
róte
sis
bioa
ctiv
a y
mod
ular
par
a ap
licac
ión
en d
esór
dene
s co
rnea
les.
MEC
: M
AT20
05-0
8251
-C02
-01
• In
telli
gent
Nan
ocom
posi
te f
or b
one
Tiss
ue R
epai
r an
d Re
gene
rati
on. NA
NOBI
OCOM
. Pr
oyec
to E
urop
eo S
TREP
. 20
04-2
0075
• De
sarr
ollo
de
mét
odos
de
fabr
icac
ión
de n
uevo
s m
ater
iale
s na
nore
forz
ados
. M
inis
terio
de
Educ
ació
n y
Cien
cia
(200
4-20
06)
• Sí
ntes
is y
pur
ific
ació
n de
nan
otub
os d
e ca
rbon
o. M
inis
terio
de
Educ
ació
n y
Cien
cia.
200
4•
Nano
tubo
s. E
TORT
EK-N
anot
ecno
logí
as, (B
IOBA
SK G
obie
rno
Vasc
o 20
03-
2007
)•
NANO
FUN-
POLY
: Na
nost
ruct
ured
pol
ymer
s an
d Na
noco
mpo
site
s. N
oE 2
004-
2008
• De
sarr
ollo
de
mat
eria
les
sint
étic
os p
ara
rege
nera
ción
óse
a. E
TORT
EK (
BIOB
ASK
2003
-200
7)•
Hid
roge
les
avan
zado
s pa
ra a
plic
ació
n of
talm
ológ
ica.
Gob
iern
o Va
sco.
SAI
OTEK
(BI
OBAS
K 20
03-2
007)
• Su
stit
utiv
os b
iom
édic
os p
ara
la r
egen
erac
ión
corn
eal.
Gobi
erno
Vas
co. SA
IOTE
K (B
IOBA
SK 2
003-
2007
)•
Mat
eria
les
para
el D
iagn
ósti
co G
enét
ico:
Mej
ora
de la
Bio
acti
vida
d Su
perf
icia
l. M
ATGE
N. M
inis
terio
de
Educ
ació
n y
Cien
cia.
Pro
gram
a Na
cion
al d
e M
ater
iale
s. M
AT20
02-0
4265
-C03
-02
• Le
nte
intr
acor
neal
bio
mim
étic
a: v
iabi
lidad
de
hidr
ogel
es a
críli
cos
copo
límer
os d
e Be
tala
ctam
a. M
inis
terio
de
Educ
ació
n y
Cien
cia.
Pro
gram
a Na
cion
al d
e M
ater
iale
s 20
00-2
003.
Ref
. MAT
2000
-163
7-C0
3-01
• Tr
atam
ient
os d
e im
plan
taci
ón ió
nica
par
a m
ejor
ar la
inte
grac
ión
ósea
de
impl
ante
s de
ntal
es (
Plan
Nac
iona
l I+D
199
8-99
)•
Sínt
esis
y s
inte
riza
do d
e na
nozi
rcon
ia p
ara
su a
plic
ació
n en
pró
tesi
s. G
V Dp
to E
duca
ción
200
5-20
06
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Co
nstr
ucci
ón d
e un
a to
mog
rafí
a in
trac
elul
ar q
ue t
raba
jea
tiem
po r
eal
• De
sarr
ollo
de
Nano
sens
ores
cap
aces
de
acti
var
y co
ntro
lar
de f
orm
a es
pecí
fica
gene
s im
plic
ados
en e
l cre
cim
ient
o de
tej
idos
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os b
iom
ater
iale
s pa
ra s
opor
tes
de I
ngen
ierí
a de
tej
idos
• In
geni
ería
tis
ular
: es
peci
alm
ente
cór
nea
y ós
ea•
Prót
esis
sen
sori
zada
s
• Al
to p
reci
o de
las
tecn
olog
ías
• Té
cnic
as a
nalít
icas
de
valid
ació
n pa
ra c
onfi
rmar
la id
enti
dad,
res
iste
ncia
y e
stab
ilida
d de
las
nuev
as N
anom
edic
inas
• De
sarr
ollo
de
prog
ram
as m
ulti
disc
iplin
ares
de
espe
cial
izac
ión
en N
anom
edic
ina
• Fi
nanc
iaci
ón d
e pr
oyec
tos
mul
tidi
scip
linar
es•
Fom
enta
r la
s re
laci
ones
Uni
vers
idad
- E
mpr
esa
• Te
st d
e to
xici
dad
in v
itro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
• De
sarr
ollo
de
una
regu
laci
ón a
plic
able
a la
s na
nopa
rtíc
ulas
• La
rgo
proc
eso
de a
prob
ació
n de
nue
vos
mat
eria
les
para
su
uso
en s
alud
hum
ana
por
part
e de
las
agen
cias
reg
ulad
oras
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Mol
écul
as b
ioac
tiva
sde
señ
aliz
ació
n•
Nano
fabr
icac
ión
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Disp
osit
ivos
impl
anta
bles
par
a m
edid
a co
ntin
ua d
e pa
rám
etro
s cl
ínic
os•
Com
bina
ción
de
tera
pia
e im
agen
méd
ica
• Si
stem
as d
e lib
erac
ión
de f
árm
acos
sem
ejan
tes
a vi
rus
• In
tegr
ació
n de
na
note
cnol
ogía
s y
tera
pia
géni
ca•
Orie
ntac
ión
sele
ctiv
a de
fár
mac
os a
nti-
cánc
er•
Desa
rrol
lo d
e tr
atam
ient
os p
reve
ntiv
os b
asad
os e
n la
act
ivac
ión
de g
enes
med
iant
e es
tím
ulos
bio
acti
vos
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• De
sarr
ollo
de
polím
eros
que
cam
bien
su
conf
orm
ació
n m
olec
ular
en r
espu
esta
a e
stím
ulos
ext
erno
s•
Auto
ensa
mbl
ado
de B
iom
ater
iale
s
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 116
117
ANEXOS
GRU
PO D
E IN
VEST
IGAC
IÓN
21
Nom
bre
de la
Ins
titu
ción
: Fu
ndac
ión
TEKN
IKER
. Dpt
o. M
icro
y N
anot
ecno
logí
asIn
vest
igad
or:
Dr. S
abin
o Az
cára
te
Perf
il de
l gru
po d
e in
vest
igac
ión
Tecn
olog
ías
con
las
que
trab
ajan
Área
s de
Int
erés
Proy
ecto
s en
cur
so r
elac
iona
dos
con
la N
anom
edic
ina
Pers
pect
ivas
de
desa
rrol
lo d
e la
s di
fere
ntes
apl
icac
ione
s de
la N
anom
edic
ina
Reto
s y
limit
acio
nes
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
asde
dia
gnós
tico:
• M
icro
arry
s•
Lab-
on-a
-chi
p•
Mic
rosc
opía
de
Fuer
zas
Atóm
icas
Pers
onal
:•
2 Do
ctor
es•
2 Té
cnic
os
Área
s de
exp
erie
ncia
:•
Med
icin
a Re
gene
rati
va
Cort
o pl
azo
(5 a
ños)
• In
tegr
ació
n de
sis
tem
as e
n La
b-on
-a-c
hip
Técn
icas
ana
lític
as y
her
ram
ient
as d
e di
agnó
stic
o:•
Mét
odos
de
diag
nóst
ico
in v
itro
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Sínt
esis
de
nuev
os b
iom
ater
iale
s pa
ra s
opor
tes
de I
ngen
ierí
a de
tej
idos
Med
io p
lazo
(10
años
)•
Inte
grac
ión
de n
anot
ecno
logí
as y
ter
apia
gén
ica
• De
sarr
ollo
de
biom
ater
iale
s in
telig
ente
s m
ulti
func
iona
les
• M
onit
oriz
ació
n de
la r
egen
erac
ión
tisu
lar
• Te
cnol
ogía
s pa
ra t
erap
ia c
elul
ar e
spec
ífica
de
sitio
mín
imam
ente
inva
siva
Larg
o pl
azo
(15
años
)•
Nano
disp
osit
ivos
inte
grad
os d
e di
agnó
stic
o y
tera
pia
• Di
spos
itiv
os im
plan
tabl
es p
ara
med
ida
cont
inua
de
pará
met
ros
clín
icos
• Co
mbi
naci
ón d
e te
rapi
a e
imag
en m
édic
a•
Desa
rrol
lo d
e po
límer
os q
ue c
ambi
en s
u co
nfor
mac
ión
mol
ecul
ar en
res
pues
ta a
est
ímul
os e
xter
nos
Form
ació
n:•
Inge
nier
ía•
Quím
ica
• Fí
sica
• Na
Pa: Em
ergi
ng N
anop
atte
rnin
g M
etho
ds, Eu
rope
an U
nion
. IP
200
4-20
08
• Es
tabi
lidad
de
las
nano
part
ícul
as e
n am
bien
tes
biol
ógic
os•
Elev
ada
depe
nden
cia
tecn
ológ
ica
en p
rodu
ctos
y e
quip
os m
édic
os•
Técn
icas
ana
lític
as d
e va
lidac
ión
para
con
firm
ar la
iden
tida
d, r
esis
tenc
ia y
est
abili
dad
de la
s nu
evas
Nan
omed
icin
as•
Crea
ción
de
rede
s y
cons
orci
os d
e co
labo
raci
ón•
Desa
rrol
lo d
e pr
ogra
mas
mul
tidi
scip
linar
es d
e es
peci
aliz
ació
n en
Nan
omed
icin
a•
Falt
a de
coo
pera
ción
ent
re g
rupo
s de
inve
stig
ació
n de
dif
eren
tes
disc
iplin
as•
Fina
ncia
ción
de
proy
ecto
s m
ulti
disc
iplin
ares
• Te
st d
e to
xici
dad
in v
itro
e in
viv
opa
ra la
s na
nopa
rtíc
ulas
o s
us p
rodu
ctos
de
degr
adac
ión
Libe
raci
ón d
e fá
rmac
os:
• Si
stem
as M
icro
elec
trón
icos
(MEM
S)
Med
icin
a Re
gene
rativa
:•
Biom
ater
iale
s•
Tera
pia
celu
lar
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 117
02. Anexos 20/11/06 13:15 Página 118
Glosario y Referencias
CAPÍTULO 13
03. Referencias 20/11/06 13:26 Página 119
vt na
nom
edic
ina
120
GlosarioBiosensor: dispositivo que contiene una molécula de origen biológico capaz de emitir una señalcuantificable en respuesta a un determinado estímulo, cualidad de gran utilidad en el diagnóstico depatologías, entre otros.
Citoquinas: proteínas responsables de la comunicación intercelular, inducen la activación de receptoresespecíficos de membrana, funciones de proliferación y diferenciación celular, quimiotaxis, crecimiento ymodulación de la secreción de inmunoglobulinas.
Dendrímeros: macromoléculas altamente ramificadas, cuya forma y tamaño es controlada de formaprecisa para poder transportar medicamentos tanto en su interior como en su superficie.
Factores de crecimiento: proteínas que inducen el crecimiento y la división celular.
Lab-on-a-chip: dispositivo miniaturizado capaz de integrar múltiples funciones analíticas, imitando unlaboratorio completo en un único chip.
Liposomas: vesículas esféricas formadas por una bicapa lipídica que constituyen un sistema capaz dealmacenar en su interior medicamentos o material genético para su posterior liberación en el organismo.
Matriz extracelular: cemento macromolecular compuesto de tejido conectivo secretado por losfibroblastos y otras células, constituida por proteínas, polisacáridos y proteoglicanos.
Micelas: agregados moleculares con forma esférica con un tamaño aproximado de 50 nm constituídas porlípidos y cuya función es el transporte y liberación controlada de fármacos.
Microarray: conjunto de muestras microscópicas de ADN, proteínas, células o muestras de tejidos, unidascovalentemente a un soporte sólido, que nos permite analizar simultáneamente los perfiles de expresiónde miles de genes.
Nanocápsula: nanopartícula cuya estructura es un sistema vesicular en el que el fármaco se encuentraconfinado en una cavidad rodeada de una única membrana polimérica.
Nanoesfera: nanopartícula estructurada en forma de matriz en la que el fármaco aparece distribuido deforma dispersa.
Nanopartículas: partículas esféricas poliméricas, en función de su estructura se clasifican ennanocápsulas, nanoesferas y puntos cuánticos.
Nanotubos de carbono: estructuras cilíndricas compuestas por una o varias capas de grafito u otromaterial de carbono enrolladas sobre sí mismas.
Puntos cuánticos: nanopartículas de material semiconductor. Contienen sólo una pequeña cantidad deátomos que al excitarlos pueden emitir luz en diferentes longitudes de onda, característica muy útil parasu uso como marcadores moleculares.
Terapia celular: trasplante de células vivas a un organismo con el objetivo de reparar un tejido concretoo de restaurar alguna función perdida.
03. Referencias 20/11/06 13:26 Página 120
121
REFERENCIAS Glosario y Referencias
ReferenciasAllen, T. M. y Cullis, P. R. (2004). Drug Delivery Systems: Entering the Mainstream. Science, 303: 1818-1822.
Bawa, R. et al. (2005). Protecting new ideas and inventions in nanomedicine with patents.Nanomedicine: Nanotechnology, Biology and Medicine, 1:150-158.
Bertone, P. y Snyder, M. (2005). Advances in functional protein microarray technology. FEBS J.,272(21):5400-11.
Bianco, A. et al. (2005). Biomedical applications of functionalised carbon nanotubes. Chem Commun,5:571-7.
Comisión Europea (2005). European Technology Platform on Nanomedicine. Nanotechnology for Health.Vision Paper and Basis for a Strategic Research Agenda for Nanomedicine.
European Science Foundation (2005). ESF Forward Look on Nanomedicine.
Flynn, T. y Wei, C. (2005). The Pathway to commercialization for nanomedicine. Nanomedicine:Nanotechnology, Biology and Medicine, 1(1):47-51.
Fundación COTEC (2006). Biotecnología en la medicina del futuro. Informes COTEC sobre el sistemaespañol de Innovación.
Hench, L. L. y Polar, J. M. (2002). Third generation Biomedical Materials. Science, 295: 1014-1017.
Hughes, G. A. (2005) Nanoestructure-Mediated Drug Delivery. Nanomedicine: Nanotechnology, Biologyand Medicine, 1: 23-30.
Institutos Nacionales de la Salud de Estados Unidos (2001). Stem Cells Scientific Progress and FutureDirections (http://stemcells.nih.gov/staticresources/info/scireport/PDFs/fullrptstem.pdf).
Institutos Nacionales de la Salud de Estados Unidos. Stem Cells Information. (http://stemcells.nih.gov).
Körbling, M. y Estrov, Z. (2003). Adult Stem Cells for Tissue Repair - A New Therapeutic Concept? NewEngland Journal of Medicine, 349: 5170-582.
La Nanotecnología va despacio pero obtendrá los mayores beneficios. Periódico Expansión, 17 diciembre 2005.
Lechuga, L. M. y Martínez, A.C. (2006). Nanobiotecnología: avances diagnósticos y terapéuticos.Especial Nanociencia y Nanotecnología. Revista de Investigación en Gestión de la Cienciay la Tecnología. M+d. Revista nº 35: Nanociencia y Nanotecnología II.
López, M. et al. (2005). Aplicaciones de los Microarrays y Biochips en Salud Humana. GenomaEspaña/CIBT-FGUAM.
Miller, J (2003). Beyond Biotechnology: FDA Regulation of Nanomedicine. The Columbia Scienceand Technology Law Review, 4:1-35.
Nano2Life (2005). Envisioned Developments in Nanobiotechnology. (2005) (http://www.nano2life.org).
03. Referencias 22/11/06 13:07 Página 121
vt bi
ocar
bura
ntes
líqu
idos
:bi
odié
sel y
bio
etan
ol
122
Nasseri et al. (2001). Tissue engineering: An evolving 21 st-century science to provide biologicreplacement for reconstruction and transplantation. Surgical Research Review, 130: 781-784.
Plataforma Española de Nanomedicina (2005). Estudio preliminar de la situación de las nanotecnologíasaplicadas a la medicina regenerativa en España. (http://www.nanomedspain.net).
Sáez et al. (2004). Liberación controlada de Fármacos. Micropartículas. Revista iberoamericanade polímeros, 5:2.
Sánchez, J. y Alonso, J. (2006). Nanotecnología en España. Especial Nanociencia y Nanotecnología.Revista de Investigación en Gestión de la Ciencia y la Tecnología. M+d. Revista nº 35: Nanocienciay Nanotecnología II.
Svenson, S. y Tomalia, D. A. (2005). Dendrimers in biomedical applications - reflections on the field.Advanced Drug Delivery Reviews, 57: 2106-2129.
Tamborero, S. y Vicent, M. J. (2006). Conjugados poliméricos y su utilización como Nanomedicinasanticancerígenas. Fuente: www.biojournal.net, Marzo 2006.
Vacanti, J. P. et al. (2005). Selective cell transplantation using bioabsorbable artificial polymersas matrices. J. Pediatr. Surg., 23: 3-9.
Samitier, J. (2005). Presentación del Lanzamiento Público de la Plataforma Española de Nanomedicina(http://www.nanomedspain.net).
03. Referencias 20/11/06 13:26 Página 122