YATIRI

download YATIRI

of 3

Transcript of YATIRI

  • 7/28/2019 YATIRI

    1/3

    1

    Chumsta (resumen)

    El Yatiri es unapersonalidad muy

    respetada en el mundo

    aymara. Su oficio consiste

    en pronosticar sobre

    aspectos como salud,

    trabajo, condicin

    econmica, problemas

    familiares, entre otros

    muchos. Sin embargo su

    trabajo no se reduce a lo

    dicho sino que tambin

    tiene el don de aconsejar y

    curar las enfermedades,

    tanto espirituales como

    fsicas.

    Para cumplir su tarea, el

    Yatiri pide permiso a lasdeidades andinas como la

    Pachamama, los

    Achachilas, las Wakas yotras fuerzas. Asimismo,

    cuenta con el auspicio de

    la coca, que le sirve para

    sus quehaceres como la

    lectura para predecir.

    No cualquiera tiene el don

    de ser yatiri. Es necesario

    ser escogido por las

    deidades. Entre los que

    podemos mencionar estn

    los que fueron llegados

    por el rayo, los que tienen

    ms de cinco dedos, los

    que nacieron de pie, entre

    otros.

    Algunos ingredientes

    empleados por el yatirison: copal, plantas, lanas

    de color, dulces, alcohol,

    grasas, conchas,

    campanilla. Tambin se

    suele emplear animales

    para la curacin (gallo

    rojo, perro negro, llama

    blanca, conejo, fetos, etc.)

    Y A T I R I

    Aymar sarwinak maynit maynikamyatiykiptasipxaanakasataki

    Qil lq.: E li as Reynaldo Ajata Rivera1

    Aymar marka taypinx yatirix wali yqatawa. Jupax mayninakar

    yanaptiriwa, kunayman tuqitw jisktasiraksna: kumar jakaxata,

    irnaqawxata, qullqichawxata, chacha-warmi sarnaqwxata,

    jukampinakata. Yatirin irnaqwipax inalmam uxatas jutir lurwinak

    yatiyaawa. Ukatakix taripx apnaqasipuniwa.

    Janir inalmam unxatkasax yatirix kunayman apunakaruw mayisi:

    Pachamamaru, Achachilanakaru, Wakanakaru ukjamarak jan ujkay

    chamanakarusa. Uk lurx ukjakiw jisktasirir jaysaatak inalmam

    thawtaraki. Yaqhip tuqinx kuka laphin janqu unaqapaw wali

    saraapatakix aski, sapxiwa, ukampirus maysanakanx chiyar

    ajanuparakiw askit utata. Maysa tuqutx, jisktasirix tarinw nayrach

    (qullqi) uskuaparaki, ukax yatirin payllwipaw qhiparux tukxarakini.

    Yatirix janiw inalmam unxataak yatkarakiti, jan ukax kunats m usux

    usti ukjamarak kunjamats qullasispa uk amuyaatakis wali khusawa,

    jupat qullasp jan ukax yaqhacha, uks jisktasirirux sa yatirakiwa.

    Yatirix kunayman ynak apnaqi: alinaka, liki, kupala, millu, qata, waji,

    kunayman samin tarwanaka, muxsa tikanaka, churunaka, alkula2,

    * PARA CITAR: Ajata, Elias (2013). Yatiri [versin digital]. El Alto, Bolivia: KURMI AJAYU.1 Universidad Pblica de El Alto (UPEA)jacha yatxata utan yatiqwinakap tukuyawiyi.

  • 7/28/2019 YATIRI

    2/3

    2

    jiskalla kampana yqh.

    Yamakis jupax ajay usunaks janchi usunaks qullaqarakiwa. Ukatakix, uywanaks

    mayipxarakispawa: wila kanka, chiyar anu, janqu qarwa, sullunaka. Niyak qulla

    tukuyxasax, yanapiriruw apnaqat qullanak m yqat chiqar (chinkna, jawira, piya, kallka,

    wasar chiqanaka) jaqtaniapatak khitharaki.

    Yatiriptaatakix janiw aliq ukjamakkiti, jan ukax pachan ajllitapawa. Ukjampanx qixu

    qixun puritanaka, ispanaka, kayullanaka, suxtallanakakirakiw3 (jan ukax jukamp

    lukananinaka) yatiriptapxaspa. Jichhurunakax jacha markanakanx khithis yatirit sas

    sarnaqxakirakiwa, chiqpach yatirinakax wali thaqhatapxiwa.

    Aru qhanancha

    YATIRI. s. Mdico somtico-espiritual andino.

    QULLQICHWI. s. Economa, manejo econmico.

    KUMARA. qh. Sano.

    TARI. s. Tejido cuadrangular de tamao mediano que sirve para guardar la coca.

    NAYRACHA. s. Moneda que se coloca en el tari para la lectura de coca.

    YANAPTAA. l. ayudar.

    UYWA. s. Animal.

    SULLU. s. Feto abortado.

    2 Yatirinakax taqi aka ynakanipxaspawa jan ukast janiraki. Ukampirus aka ynakax kunatakiy munasch ukatjamarakiwa: quwachataki,phisqkhuqataki, challataki, yqh.3 Janiw akanakax taqpachkiti, jukamp tuqinakatw yatiriptaax utjaraki.

  • 7/28/2019 YATIRI

    3/3

    3

    CHURU. s. Concha.

    KAYULLA. s. Persona cuyos pies han salido antes que la cabeza en su nacimiento.

    Jisktanaka

    1. Kunxats yatirir jisktsna.

    2. Khithinakas yatiripxaspa.

    3. Khithinakarus yatirix janir inalmam uxatkasax mayisi.

    4. Kuna ynaks yatirix apnaqi.

    5. Jumax, yatirin jakwipxatx kuns amuykiptta.

    J a l l a l l a!