ZUZENDARIA: Mendi ingeniaria eta GEEko kide GEEko ... · PDF filebeste produktuen ekoizpenetik...
Transcript of ZUZENDARIA: Mendi ingeniaria eta GEEko kide GEEko ... · PDF filebeste produktuen ekoizpenetik...
ZUZENDARIA: Manex Aranburu (Mendi ingeniaria eta GEEko kide )
PARTEHARTZAILEAK: Lierni Aranburu (Nekazal Ingeniari teknikoa eta GEEko teknikaria)
Joseba Garmendia (Biologian Lizentziatua eta GEEko kidea) Lorena Uriarte (Biologian Lizentziatua)
Leire Oreja (Biologian Lizentziatua) Ibon Tamayo (Biologian Lizentziatua eta GIS aditua)
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
AURKIBIDEA
0. HITZAURREA................................................................................................ 3 1. SARRERA...................................................................................................... 4 2. AURREKARIAK............................................................................................. 6 3. JUSTIFIKAZIOA ............................................................................................ 8 4. HELBURUAK............................................................................................... 12 5. AZTERKETA EREMUAREN DESKRIBAPEN FISIKOA ............................. 14 5.1 ERLEZAINTZAREN APARTEKO IKUSPEGIA ......................................... 16 6. METODOLOGIA .......................................................................................... 24 6.1.ERLATEGIEN ERROLADA ETA KARAKTERIZAZIOA............................ 24 7. EMAITZAK................................................................................................... 27 8. EZTABAIDA ETA ONDORIOAK ................................................................. 40 9. BIBLIOGRAFIA ........................................................................................... 43 I. GEHIGARRIA
2
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
0. HITZAURREA
Gipuzkoako Erlezainen Elkarteak, aurrerantzean GEE, Aranzadi Zientzi Elkartearen
laguntzaz, Gipuzkoako Lurralde Historikoan, erlategi esperimentalen eraginpeko
eremuaren karakterizazio eta polinizazio gaitasunean eragiten dioten gaixotasunen
banaketaren karakterizazioa eta banaketa potentzialaren azterketa egin bide du, honako
hau bere lehen urratsa duelarik.
GEE, 1980.urtean sortzen da, erlezaintzari dagozkion interesak defendatzeko,
antzinako ohiturak eta kultura sendotzeko, erlezaintza eguneratzeko, gai berrietara egokitu
eta zeharkako hainbat onura eta abantailak kaleratzeko. Egun, GEE 515 bazkidek osatzen
dute, eta orotara, Gipuzkoa osoan barreiaturik 7.651 erlauntz daude.
Azken urte hauetan erlezaintza, geroz eta garrantzi handiagoa hartzen ari da.
Gipuzkoako erlezaintza mota trinkoak, ez profesionalak, ikuspegi ekonomiko eta
produktibista batetik urruntzea ekarri du, erlezaintzaren garrantzia, ezti ekoizpenetik eta
beste produktuen ekoizpenetik aldenduz eta landareen garapena eta ingurumen
naturalaren mantenura bideratuz. Hori dela eta, elkartearen eginkizunetariko asko
ingurugiroaren ardatzetik bideratua izan da: bertako erlearen egoeraren azterketan,
berezitasun genetikoan, berreskurapenean, hobekuntza genetikoan,… oinarritu da,
besteak beste. Paraleloki erlezaintzaren gizarteratze eta sentikortze ekimenak burutu izan
ditu, hein handi batean, daukagun landa eremuaren, oreka ekologikoa eta landareen
dibertsitatea eta kontserbazioa, gizakiok kudeatzen ditugun erleen menpe baitago.
Azterketa honekin, erlearen berezko jarduera eta bizi iraupenera lagundu nahi da,
posible den neurrian berezko populazio basatiekin osatzen den lurralde bat izatea bilatuz.
Azken aldi honetan, naturzale eta komunitate zientifikoa ere kezkatzera iritsi den Erlauntza
Hustutzearen Sindromea (EHS), Barroasia, Loke amerikarra, eta abar gaitz eta eragin
fokoek, derrigorrez erlategietako maneiu eta kudeaketaz at, dauden faktore eragileak
aztertzea eskatzen du, beharturik egonda erlauntzetako “gaixotasunenetan” aitzindari
izango bada.
3
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
1. SARRERA
Ondorengo txostenean jasotzen den azterketa, Gipuzkoako Erlezainen Elkarteak,
Eusko Jaurlaritzako, Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saileko Biodibertsitate
Zuzendaritzaren laguntzari esker burutu da.
Jarraian aurkezten den lanaren emaitza, 2007an Gipuzkoako Erlezain Elkarteak
martxan jarri zuen “Erlearen polinizanio-estalduraren azterketa Gipuzkoako lurralde
historikoan ” oinarritu da. Urtez urte datuak eguneratzen joan ahala eta erlezain berrien
erlategiak eta gaitzen presentzia geoerreferentziatzearekin, bere hastapenetan agertzen
den proiektu berri honi aurre egiteko bidea jorratzen da. Jada erronka mahairatua dago.
Bai gizartea, bai erlezain komunitatea geroz eta gehiago kezkatzen duten gaiak
dira, aldaketa klimatikoa, ingurumen kalitatea, bioaniztasunaren urritzea…oro har. Garbi
dagoena, oreka kontzeptuari jarraikiz, hau beti dagoela definizioz aldaketa berri baten
altzoan, eta gizakioi bizitzea dagokigun garai honek ere bere ardura eta seriotasuna
eskatzen duela, aurrera begira irtenbide eta bilakaera arrakastatsu bat ematera begira.
Gutxienez, natur baliabidetzat ditugunak maila berean eta datozen belaunaldientzat
eskuragarri uztea. Horrela, eta mundu mailan egiten diren hainbat azterketen haritik,
kezkatzekoak dira bizitzari aurre egiten dieten hainbat mehatxu, eta honekin etorkizun
beltzaren (ezezagunaren) kezka. Erlezaintzan bere isla daukaten arrisku faktoreak Barroa,
Lokea eta Erlauntza Hustutzearen Sindromea dira nagusien. Hein handi batean oraindik
ezezagunak, asko aztertu badira ere. Ezjakintasun honen barruan zailtasunetako asko
elkarren arteko lotura eragina eta hauek beste aldagarriekiko duten efektuan datza. Joera
hauei argitasun apur bat eman asmotan garatu da ondorengo lana bere lehen fasean.
Gipuzkoako erlategietan osasun-gaixotasunen inguruan ematen ari diren
intzidentziei erantzun bat eta ondoriozko konponbidea aurkitu nahi zaie, posible bada,
erremediorik onena prebentzioa dela jakinik, arrisku egoera edota gune, zein une
potentzialak ekidin nahiko liratekeelarik, gaitz desberdin hauek eman aurretik. Esan
beharrik ez badago ere, gogoratzea ez dago soberan, are gehiago proiektu honetan
lortutako emaitzak ezinbestekoak izan daitezkeela, bai gizarte, zein ekonomi, zein
ingurumen alorretan. Honetarako erle maparen, GIS “Geografi Informazio Sistema”
lanabesaz baliatuz, nitxo ekologikoen modelizazioaren bidez gaixotasunak agertzen diren
guneen karakterizazio bat egin da. Hau garatzen ari den diziplina bat da. Nitxo ekologikoa,
inmigrazioaren beharrik gabe espezie baten populazioak bizi daitezkeeneko ingurugiro
baldintzen multzoari deritzogu. Espezieek berriz, beraien banaketa geografikoa zehazten
duten arau ekologikoak obeditzen dituzte, hau da, espezieen banaketan elkar eragiten
4
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA duten bi gunetan azter daiteke: ekologikoa eta geografikoa. Modelizazioari esker
espeziearentzat egokiak diren inguruneak zehazten dira, hau da, zein ingurugiro baldintzek
determinatzen duten bere presentzia eta ez espeziearen banaketa erreala.
1. Irudia. Nitxo ekologikoen modelaketa eta banaketa geografikoak
Honi esker banaketa geografiko fidagarriak modelatu daitezke datu gutxi batzuekin
eta hipotesi espazialak sor daitezke denboran eta espazioan desberdinak diren eszenatoki
geografikoetan. Dena den, oraindik gainditu beharreko hainbat muga ditu: modeloek ez
dituzte barneratzen espezieen banaketan garrantzitsuak diren hainbat aspektu, hala nola
espezieen barreiadura ahalmena, interakzio biotikoak, oztopo geografikoak…
Dena dela, Iehen fase hau, hasiera pausu bat bezala baino ez da ulertu behar, abia
puntu bat, alegia. Denbora eta konstantziak, datu bilketa eta hauen trataera geroz eta
zehatzagoak, ekarriko du eta egingo, azterketa hau, tresna fidagarri eta Gipuzkoako erle
populazioaren mantenuaren aldeko lanabes bilakatzea helburu izanik.
2. Irudia. Eraikin batean, erlezainen kontrolik gabe, garatu den erlategia.
5
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
2. AURREKARIAK
Goran aipatu den bezala, GEEk ingurumen esparrua jorratzen du. Izan ere, bertako
biodibertsitatearen galerarekin, ezer asko egin dezake erlezainak bere ekonomiari begira,
ezer asko kanpoko erleen inportatzearekin, ezer asko “Varroosiaren” aurka… Ildo
horretatik ezinbestekoa zen bertakoa berreskuratzea, zein egoeratan dagoen ezagutzea,
eta noski horrek, erlearengandik hastea eskatzen zuen. Hori dela eta, erlearen
gaixotasunen karakterizazioaren azterketa egin aurretik, gai honekin loturik dauden beste
hainbat ikerketa egin dira. Hala nola;
Euskal Herriko erle beltzaren berreskurapena eta kontserbazioa ekoetologikoa, non
GEEk, bertako erlearen errustuzidadea eta ingurunearekiko adierazten duen adaptazioa
mantendu nahian plan bat egituratzen duen.
Estudio ecoetológico de las poblaciones de abeja negra local de Oñati-Arantzazu y
Goizueta. Recogida de datos y análisis del polen corbicular recolectado, non Euskal
Herriko erleen populazioaren konportamentu eta ezaugarri espezifikoak aztertu ziren. Erle
autoktonoak, inguruko baliabideak hobetoago erabiltzen dituztela eta ingurura hobetoago
adaptatuak daudela ondorioztatuz.
Puntu honetara iritsirik, Gipuzkoa osoan erlategi desberdinetako laginak hartu eta
berriro genetikoki azaltzen zuten desberdintasun eta urruntasun genetikoa aztertu
zitzaielarik, oro har, Gipuzkoako erleen populazioa kontserbazio-maila goren eta bildua
ikusten zen. Hori 2003 urtean zehar. Azkenik, gaiak zuen garrantziaz jabeturik, 2004ean,
GEEtik gogoeta estrategiko gisa, datozen urteetan elkartearen nondik norakoak markatuko
dituen ildoen azterketa burutzen da Estrategia de Implantación de la Abeja Negra Local,
Como Elemento de Integración del Desarrollo Rutral y la Conservación Medio Ambiental
en Gipuzkoa.
Tartean, erleak betetzen duen ingurumen funtziorik nabarmenenaren azterketa
orokor bat bultzatzen da Importancia de la abeja melífera como agente polinizador en el
medio natural. Bertan, erleak beste izakiekiko azaltzen duen lotura zuzen eta zeharkakoan
aztertzen dira, polinizazioarekin lotura duten beste intsektu eta zabaltasunez, animaliak
betetzen duten funtzioarekin erkatuz.
Erlearen polinizazio estalduraren azterketa Gipuzkoako Lurralde Historikoan.
2007an hasiera izan zuen lan honen helburua, Gipuzkoako erlategien kokaleku zehatza
jakitearena zen, lurralde honetako polinizazio estaldura ezagutzeko asmoarekin.
6
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA Honetarako, alde batetik erlategien kokalekua eta bestetik landaredia aztertu ziren.
Lortutako emaitzak lau parametro ezberdinetan sailkatuz. Landaredi ez potentziala eta
erlezaintza intentsoa, Landaredi potentziala eta erlezaintza intentsoa, Landaredi ez
potentziala eta erlezaintza ez intentsoa eta Landaredi potentziala eta erlezaintza ez
intentsoa.
3. Irudia. Gipuzkoako erlauntzen polinizazio gaitasunari buruz egindako lanaren azken emaitza (Aranburu et al. 2008).
Aipatutako azken lan honetan, gaixotasunak ere izan ziren aztergai, klima,
orientazio eta jatenaren ikuspegitik. Ala eta guztiz ere, erlauntzen hilkortasun tasetan
gaixotasunak duen garrantzia ikusita, GEEk aurrera pauso bat egin nahi izan du,
Gipuzkoako erlategi ezberdinetan erleak hil diren arrazoiak aztertuz eta hauek jarrai
dezaketen antzeko parametroak aurkitu nahiean. Era honetan, azken emaitzak lortu
ondoren, GEEtik erlauntzen lurraldearekiko barreiadura eta erregulazioa ahalbidetuko da,
neurri zuzentzaileak proposatuz, kokapenaren egokitasunaz aholkatuz, eta edo zergatik ez,
galaraziaz. Beti irabaztea datorren erlezainen interes ekonomiko zein osasun eta
bioaniztasunaren ildotik, Gipuzkoako erlategietako hilkortasun tasak murriztu asmoz.
7
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
3. JUSTIFIKAZIOA
Erleak ingurugiroan jokatzen duen giltzarrizko papera ez du inork zalantzan jartzen.
Zehazki bioaniztasunaren aberastasunean duen eraginagatik, ekologian oinarrizko
elikadura kateetako lehen solairuetan jokatzen duen giltzarrizko funtzioagatik da ezaguna
bere eragin positiboa. Hau ordea beste bat litzateke, erlea osasuntsu beharrean, hainbat
gaixotasun eta eragin ezezagunen ondorioz, beren betiko etologia aldatu eta ulergaitz diren
hainbat portaera burutzen baditu. Kakoa beraz, etorkizuneko gogoeta, erle osasuntsu
baten ildotik lantzea ikusten da, honek gizarteari eskaini diezazkiokeen onurak garatze
bidean landuko baitira. Erleak gure ekologian jokatzen duen papera ezagutzen da, eta
horrela jarraitzea nahi da, alegia. Bestea, hauekin aurrera begira gauzatzera iritsi daitekeen
beste erabilerak lirateke, honen eredu bezala zenbait unibertsitatek aztertu eta landutako
proiektuak genituzke, non erlauntzak aire kalitatearen partikulen neurketarako erabili ohi
dituzten, edo pertsonen pairatzen dituzten minen detektore gisa…esate baterako. Garbi
dago beraz, erlauntzen gaixotasunen karakterizazioaren ezagutzak baduela bere
garrantzia, egungo eginkizunetik haratago, potentzialki ere bere baitan jasotzen diren
aukerengatik ere. Eta hau dena, bai erlezainarentzat, bai gizarteko arlo zein
ingurumenerako ere. Hauek ezberdinak izanagatik, badute beren arteko lotura. Jarraian
banan-banan aztertzen dira honako hau jasoaz:
Erlezaintza ikuspegitik: Erleen gaixotasunak noiz emango diren eta hauen
aurrekari izateak, neurri zuzentzaile eta babesleak ezartzea ekarriko luke, erlategi
bakoitzaren hilkortasun kopurua murriztea ekarriz. Lurralde mailako informazio hau
ezinbesteko da gehien mehatxatzen dituzten Varroa jacobsoni, akaro parasitoaren,
Paenibacillus larvae, hau da Loke Amerikarra erleen umeari eragiten dion bakteria eta
umesabiaren huste sindromearen nondik norakoak jakiteko. GIS bezalako tresna eta
honelako proiektu bat erlezainon alde jartzeak, hauen grina, ilusioa eta animuak
sostengatzea ere ekarriko du, ezagutza sakonagoak, inplikazioa eta itxaropena ere alde
edukitzea ekarriaz, etsipena ekidinez.. Arrazoi garbirik gabe erleak galtzeak, jardueren
abandonatzea baitakar kasu askotan, erlezaintza jarduera mantenduko ez balitz, bertako
erleen bizi iraupena arriskuan jarriz.
Nekazaritza ikuspegitik: Lehen sektorean interesgarriak diren hainbat landare
(soro, baratz, eta negutegietan), edota belardietako hainbat belar espezieren ugalketan
eragin positiboa du. Eragin onuragarri hau bereziki nitrogeno atmosferikoaren fixazio lanak
burutzen dituzten lekadunen artean, edota errosazeoen fruitu ekoizpen maila barruan
nabari daiteke batik bat. Honela, hainbat fruta arbolen produkzioan ezinbestekoa da erleen
8
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA bitartekaritza oinarrizko ekoizpena lortzera bidean, hauen ezaugarri nagusia polinizazio
entomofiloa dutenez, bai fruitu zein hazien ugalketarako. Polinizazio mota hau intsektu
askok egin badezakete ere, hala nola, erleak, euliak, tximeletak, liztorrak… hauen artean,
guztietan eraginkorrena, erlea da, baita populazio handiena duena ere. Ekonomi aldetik,
erleak eginiko polinizazioa, beste edozein polinizaziok baino arrakasta handiagoa du,
landareak duten morfologiak sarbidea erraza uzten baitie erleei, nekazariari gastu handirik
suposatu gabe. Bide batez baserri bueltako biodibertsitate-sarea egonkortzera bidean
giltzarrizko papera jokatzen dute.
Ingurumen ikuspegitik: Azken urte hauetan erlezaintza geroz eta garrantzi
handiagoa hartzen ari da. Garrantzi hau, ezti ekoizpenetik eta beste produktuen
ekoizpenetik aldendu egin da eta landaren garapenera hurbildu da, ingurumen naturalaren
mantenura, hein handi batetan, daukagun landa eremua, gizakiok kudeatzen dugun erleen
menpe baitago oreka ekologikoa, eta landareen dibertsitate eta kontserbazioa. Hau da,
erleak, polinizazio-eragile nagusiak izanik, bai ugarienak direlako, bai adaptazio
espezifikoak adierazten dituelako gure natur inguruneen kontserbazio eta garapen
egokirako ezinbesteko elementu dira. Lehen esan bezala landare ugarik polinizazio
entomofiloa dute, eta intsektu bektore desberdinen barruan erleak polinizazio mota honen
%70-80en erantzule direla jotzen denez, Inguruaren kontserbazio eta bilakaeran
giltzarrizko papera jokatzen dute. Landareak kate trofikoaren oinarri izanik, eta gehiengo
batean beren ugaltze prozeduran, polen hazien garraioan, bektore nagusia erlea izanik,
landare hauen hazien garapenean ezin bestekoak dira. Eta honekin, hazi eta fruitu
horiengan elikadura iturri duten fauna populazioan, hauen bizi iraupena, eta ugalketa
arrakasta, zuzenki elikagai eskaera honekin lotua datorrelarik. Zer esanik ez fauna
intsektujaleengan, erle mordoa hegan eskaintza oparoa bilakatzen denez. Hauen eragina
beraz, lurralde batean landareen produkzioa handitzen dute, ekosistemaren sare trofikoa
sendotzen da, tokiko biodibertsitatearen alde eginez, guztiontzat mesedegarri gertatuz.
Orokorrean gizarte-interes ikuspegitik: Goran aipu diren ikuspegietatik at,
nekazarientzat, erlezainentzat eta ingurumenarentzat onuragarriak badira, baita
gizartearentzat ere. Jakina da erleak eginiko zenbait produktu gizakiaren sendagai direla,
hala nola, eztia, propolioa, erregina jalea eta nola ez, beraien hanketako zeldatxoetan
garraiatzen duten polena. Hauek katarroak, eztarriko minak … eta abar luze bat
sendatzeko erabiltzen dira. Egun, oraindik ere senda ezinak diren beste gaixotasun
batzuen aurretikoak ere badira erleek ekoiztutako zenbait produktuetan, minbiziaren
gaitzean adibidez. Inbestigazio mailan, erlearen munduan ez da gehiegi sakondu, nahiz eta
espezie oso aberatsa izan. Aipagarria da, ere, gaurko gizartean gertatzen ari diren zenbait
aldaketa, hots, ohizko sendagaiak garrantzia galtzen joan dira eta jendea sendagai
9
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA alternatiboen bila hasi da. Horren adierazle, geroz eta indar gehiago hartzen ari den
apiterapia da, hau erlearen ziztadetan eta erlearen produktuetan oinarritzen den senda
bide geroz eta onartuagoan bilakatzen ari da.
Ondorengo lerroetan ikusiko den bezala, erleek ekosistemetan dituzten onurak
kontuan izanda, derrigorrezkoa da, Gipuzkoako erleen osasuna ezagutzea. Aipatutakoa
lortu ahal izateko, egungo erlategien kokapena, erle kopurua, hilkortasun tasak eta hauen
arrazoiak kontuan izan behar dira, eta hauei zuzenean eragiten dieten faktoreak definitu.
Behin faktore eragile hauek definiturik, erleen gaixotasunak eta hauek ematearen
arrazoiak aztertu ahal izango ditugu, hauek gerta aurretik erlezaina jakinaren gainean
egonez eta bai bere esku edo albaitariaren esku dagoena eginez, erleak hil edo desagertu
ez daitezen. Bestalde, guneen karakterizazioari esker erleek gaixotasuna izateko EAEko
zein eremuk dute probabilitate handiena jakin ahal izango da eta hau erabilgarria da
erlauntzak jartzerako unean lekua hautatzeko.
Jakina da, naturan bertakoak diren espezieak, hau da, basatiak direnak, besteek
baino probabilitate handiagoa dutela naturan gertatzen ari diren aldaketei aurre egiteko.
Honegatik, garrantzizkoa ikusten dugu, erlezainei bertakoa den erle beltzaren ezagutzan
eta kontserbazioan laguntzea.
3. Irudia. Erleak erlategira sartzen polen eta loreztia bildu ondoren
10
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Beren kabuz, gaixotasunen aurrean dituzten defentsa naturaletan eragitea biolatuz,
eta abar.
Bestalde, erle beltzak polinizatzaile bezala duen garrantzia kontuan izanda
Gipuzkoako Parke Naturaletako landaredia naturalaren kontserbazioan, berebiziko
garrantzia duela ohartarazi behar da. Bertako egurats eta landarediaren erritmo
fenologikora milaka urteetako adaptazioan oinarritua, erle honen gaitasun polinizatzailea
nabarmena da, eta bereziki adierazgarria suertatzen da jarraiera ekologikoan, hastapen
faseetan dauden landare formazioetan (txilardiak, otadi-txilardiak, sastrakadiak, baso
gazteak…). Erlearen presentziak formazio hauetako espezieen hazien bideragarritasuna
emendatzen du, landaredi naturalaren bilakaera ekologikoa modu bizkorra eta
eraginkorrago batean gauzatzea posible eginez.
11
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
4. HELBURUAK
Lan honen xedea eta helburuak modu sailkatuan adierazten dira. Lehenik eta behin
ezinbesteko jotzen delarik Gipuzkoako erlezaintzaren gaixotasunei eragiten dien
faktoreak ezagutzea, aurrera begira erlauntzen hilkortasun tasa ekidin asmoz. Dena den,
datuen eskuragarritasuna kasu guztietan posible izan ezin denez, ezin izan dira bere
osotasunean bete:
Gipuzkoako Parke Naturaletan (Aralar, Aizkorri-Aratz, Pagoeta eta Aiako Harria)
Gipuzkoako Erlezain Elkarteak kokatutako erlategi esperimentalen eraginpean
dauden eremuen karakterizazioa ezaugarri biologiko, klimatiko eta topografikoak
kontuan izanda.
Erlategi hauen jarraipena eta modelizazioa lehentasun handieneko ekimena izanda
ere, lanaren I. fase honetan ezin izan dira gune esperimental bakoitzeko datu
klimatikoak modu zuzenean jaso, estazio metereologikoek energi iturri modura
erabiltzen dituzten eguzki-plakekin izandako arazo teknikoak medio. Hau dela eta,
ezinbestekoa izan da helburu hau hurrengo fase batetarako uztea.
Erlauntzetan biltzen den polena, kopuru erlatiboa, motak… Erlearen polinizazio
gaitasunean eragin zuzena izan dezaketen gaitzen egungo banaketaren
karakterizazioa ezaugarri biologiko, klimatiko eta topografikoak kontuan izanda eta
gaixotasunen egungo banaketaren karakterizazioa kontuan izanik potentzialki izan
dezaketen banaketaren aurreikuspena.
Nitxo ekologikoen modeloa ingurune-aldagai optimoen konbinazioz lortzen den
espezie baten dinamika eta jokamoldearen adierazpena da. Espezie hauek
espazioan duten proiekzioak bere banaketa geografiko potentziala adierazten du.
Bioinformatika modeloak gauzatzeko ezinbesteko lanabesa da, honek ahalbidetzen
baitu biodibertsitatearen ikerketa eta jarraipena. Modelo hauek barrosia eta
Erlauntzaren Huste Sindromea (EHS) gaitzekin erabili dira.
Gaixotasunen kudeaketa edota erradikaziorako proposamenak luzatu.
Honetarako, GEE teknikariek goiko atalean bilduriko datuen analisi eta
balioztapena egingo dute, aurrerantzean gaixotasunen kontrolerako eman
beharreko pausuak eta lehentasunak definituz. Modu honetara laginketa eremu
12
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
potentzialak zehaztu ahalko dira, gaixotasunen presentzia potentziala handiago
duten eremuak adibidez.
13
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
5. AZTERKETA EREMUAREN DESKRIBAPEN FISIKOA
Argitasuna, hezetasuna, tenperatura aldaketak, haizeak, lur motak…faktore asko
dira Gipuzkoako ekosistema ezberdinak bereiztera ematen dituztenak.
Batetik, klimak lotura zuzena du lurraldearen posizio geografikoarekin. Hau
berarekiko jarduten duten atmosfera zirkulazioa, eguzki-irradiazioaren tasa edo ozeano
edo urmaeletarainoko distantziek eraginda aldatzen dira. Klima orokor batetik, lekukora
aldaerak adieraziz, besteak beste, eskualde-klimak eta mikroklimak, non azken hauetan
erliebeak eragin zuzena duen, esposizio eta altuerarekin bat tenperatura eta plubiositatea
aldarazten baititu.
Gipuzkoa, ipar hemisferioko alde leun eta epelean dago, 1300 eta 2000 mm-ren
arteko prezipitazioekin, urtaro hotzak eta beroak tartekatzen diren hemisferioan, alegia.
Golkoko korronte ozeanikoak tenperaturak baretzen ditu. Atmosfera zirkulazioa ipar-
mendebaldetik dator eta Ozeano Atlantikoan sortzen diren hodei fronteak ekartzen ditu.
Azken hamarkadetako bataz besteko tenperatura 16,8ºC eta 10ºC bitartean kokatzen da,
hilabeterik beroena uztaila izanik, eta hotzena urtarrila. FAO – UNESCO sailkapen
bioklimatikoen arabera klima epel beroa negu leunekin litzateke.
Lurzoruaren garapen gradua eta osaera erabakigarriak izaten dira leku batean
landaredia nola garatu den ulertzeko. Gipuzkoako substratuaren jatorria mesozoikoan
dago, kareharri, marga kareharri eta hareharri flyschetan. Kostaldean berriz marga
harearrizko flychak agertzen dira. Flychoide hauek dira orduan substratu azidoa aurkezten
dutenak, hein handi batean, prezipitazio ugarik garbituagatik azaltzen duten pH baxuan
oinarrituta.
Ingurumen aldetik ikusiz gero, lurraldearen gehiengoak polinizazio estaldura
desiragarria aurkezten du, baina kontuan edukitzekoa da, Gipuzkoako orografia.
Mendikateak eta ordeka estuak eta zabalak dira lurralde honen erliebearen ezaugarriak.
Muino eta mendi txiki asko daude, are gehiago mendietatik jaisten diren erreka eta ibaiak,
denak iparreranzko isurialdearekin.
Euskal Autonomi Erkidegoa hedadura txikiko lurraldea da (7.268 km2) beste
herrialde batzuekin konparatuz. Hala ere, Europar Batasunaren mailan flora bereziki
aberatsa dauka. Guztira, 3.000 landare espezie ezagutzen dira Erkidegorako, Alemania,
Ingalaterra eta Holanda bezalako Herrialdeetan baino espezie gehiago naiz eta hedaduraz
14
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA askoz txikiagoa izan. Aberastasun floristiko honen arrazoiak goran aipatutako ezaugarriak
dira (klima, erliebea, lurzoru-motak…). Orokorrean bi klima nagusi dira Erkidegoan: klima
ozeanikoa, EAE iparraldean; eta klima mediterranearra, hegoaldeko muturrean. Bi klima
nagusi hauen artean trantsizio zona bat definitzen da, lurraldearen erdialdean. Bi klima
nagusi hauen eraginpean egoteak Europa iparraldeko eta Mediterraneo aldeko flora-
elementuak eta landaredia uztartzea dakar, berebiziko aberastasun floristikoko eremua
definituz.
Aurretik azaldu den bezala Gipuzkoan klima ozeaniko atlantiarra da nagusi. Klima
mota honen ondorioz, gure lurraldeko landaredi potentziala nagusiki hostogalkorreko
basoak (hariztiak, haltzadiak, pagadiak…) eta hauen jarraiera formazioak (zuhaixkadiak,
sastrakadiak, txilardiak…) dira. Hala ere, klima atlantiarraren eta mediterraniarraren
trantsizio zonaren ertzean egonik (uren banaketa mendiek definitzen duten muga: Aralar,
Aizkorri, Elgea…) kutsu mediterraniarreko elementuak ere baditugu. Elementu hauek
gehienetan kareharrizko substratoari loturik agertzen dira. Honen adibide garbiak dira
hosto iraunkorreko Artadi Kantauriarrak eta hauei lotutako landare-espezieak.
Potentzialki Gipuzkoan bertako basoak nagusi izan beharko balute ere egungo
paisaia oso bestelakoa da. Historian zehar, gizakiak nekazaritza eta abeltzaintzaren bidez
paisaia mota berri bat sortu zuen, landa-eremu atlantiarrari dagokiona. Paisaia honetan
elementu natural eta seminaturalak konbinatzen dira, mosaiko egitura emanez. Honela,
belaze, belardi eta frutarbolak, baso, basotxo, sastrakadi eta heskaiekin uztartzen dira.
Erabilera tradizional honekin basoen eta hauen jarraiera formazioen hedadura murriztu
bazen ere, erlezaintzarako aukera berriak sortzen ziren floristikoki oso erabilgarriak diren
landare formazioen hedadura emendatuz (frutarbolak, heskaiak, basotxoak, sastrakak…).
Azken hamarkadetan aldiz, landa-eremuaren paisaiak bilakaera garrantzitsua izan
zuen eta hein handi batean landaketa exotikoek ordezkatu zuten, bai berezko basoa, zein
belardia eta kanpinak. Ikuspegi ekonomiko soil batetik abiatuta, baso ugariren sinplifikazioa
ekarriz, “basoa” bera landaketa artifizial batetan nekazaritza ezaupideak aplikatuz
kudeatzea eman zuen. Bestalde nekazaritzaren politikak intentsifikazioa, esku lan galera
eta mekanizazio beharrarekin, hainbat elementu ezkor ekarri zituen bertako oreka
ekologikorako, purin banaketak, landare hesien desagerpenak azalera gehiago
aprobetxatzera begira, ongarri kimikoak eta produktu fitosanitarioak, soilik interesgarri diren
ekoizpen landareenganakoak, paisaia osatzen zuten hainbat izakien desagertzea, eta
baliabide naturalen urritze zein potentzialen galerara eman zuen. Honekin batera, garraio
azpiegituren bilakaerak, industriaren hedapen geroz eta zabalagoak, eta herri-guneen
zabaltzeak ere eragin handia izan dute landa-eremuaren murrizketan, eta balio gabetze
15
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA prozeduran. Honek, erlezaintzarako potentzialki aproposak izan daitezkeen eremuen
murrizketa dakar.
5.1 ERLEZAINTZAREN APARTEKO IKUSPEGIA Erlezaintzaren egungo egoera
Aurretik azaldu den bezala, klima eta orografia izan dira Gipuzkoako erlezaintza
mota markatu dutenak. Hori dela eta, ulerkorra da lurralde honek erlezaintza profesional
baterako lekurik ez uztea ezta erlezaintza mugikor baterako ere. Udaberriko euriak eta
baserrietara loturiko lurrak, erlezaintza trinkoa, hots “fijista” batetara bideratzen dute. Hau
erlezain baserritarraren aktibitate gehigarri bat izan da eta bere ekonomian errenta osagarri
bat.
Beraz, Gipuzkoakoa, etxeko erlezaintza bat da, erlategiko dozena bat erle baino
gutxiagoarekin, profesionalki horretara daudenak portzentaje txiki bat ( %0,15) izan
direlarik.
Lurralde osoan ez dago erlezainik edo erlerik ez dagoen udalerririk, eta erlezain
kopuru gehiago edo gutxiago egoteak, baserri kopuru gehiago edo gutxiagoarekin bat
egiten du.
Esan beharra dago, urteak pasa ahala, erlezain eta erlauntza kopurua handitzen ari
dela. Hala eta guztiz ere, lehen esan bezala Gipuzkoan praktikatzen den erlezaintza ez da
profesionala. Gure lurraldean, erlezaintza jarduera ugaria eta modu estentsiboan ematen
baita, landarediaren polinizazioarekiko oreka bat mantenduz lurralde osoan.
Erlearen eragina ekosisteman
Landare-espezie askok dute, hazi eta fruituen garapenerako polinizazio
entomofiloaren beharra, eta ondorioz, espeziearen ugalketa eta hedaketa bermatzeko.
Polinizazio entomofilo hau intsektuen eta landareen arteko sinbiosi batetan datza. Intsektu
fitofago ugarik hartzen dute parte polinizazio prozesuetan, baina hauek ez dira beraien
populazio gazteena elikatzera begira, polen bila joaten, erlearen kasuan gertatzen den
bezala, momentuko gosea asetzeko baizik (Telleria eta Sarasola, 1997). Ulertzekoa da,
beraz, erleak landarediaren kontserbazio eta garapen prozesuan duen garrantzia, bera
baita polinizazio mota honen % 70-80aren bektore arduraduna (Ortega, 1987; Telleria eta
Sarasola, 1997), bai landaredi naturalaren kasuan zein landaketetan.
16
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Elementu inorganikoetatik abiatuz, landareak dira, bestelako bizidun guztion
elikadura organikoaren oinarri. Beraz, ekosistemaren garapen egokia edo urria landareen
ekoizpenaren baitan dago.
4. Irudia. Operkulatutako eta gabeko larbak eta hanketan polena garraiatzen ari den erlea.
Nahitaezkoa gertatzen da, erlearen eraginak, lurralde horren ekoizpena handituko
duela pentsatzea. Honela, kate trofikoen bidez ekosistema osoak etekina lortuz.
Erleak ingurumen naturalen garapenerako azaltzen duten datu eta abantailak
Erlearen zenbait datu: - Erle langile baten abiadura 20 Km/h-a izan ohi da.
- Erleak adaptazio morfologikoak azaltzen dituzte, polen garraiorako oso
aproposak, gorputz hiletsua eta hanketako korbikula parea dira aipagarrien eta
erlastarretatik at, beste intsektu polinizatzaileetatik, gehien bereizten duten ezaugarria.
- Erlauntza batean, ume hazkuntza gehien ematen den garaian, aktibitate handiko
uneetan 30-40.000 erle inguru egon daitezke, hauetariko herenak kanpoan lan egiten
duelarik, lorez lore, nektar eta polen bilketan. Batez beste, erle hauek, bakoitzak, dozena
bat irtenaldi burutzen ditu egunaren bueltan, bidai bakoitzean, mila bat lore bisitatzen
17
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA dituela estimatzen delarik. Beraz, 10.000 erlek egunean 120.000.000 lore bisitatu ditzakete,
lore bakoitza egunean zehar, sarritan bisitatzen delarik, nektarren birkarga burutu ahala.
- Erleak indar handiko animaliak dira, bidai bakoitzean bere pisuaren %80a
garraiatzeko gai direlarik.
- 3 km-tako erradio batean ibili daitezke lanean, ohikoena 1Km barruan ibiltzea
delarik. Izan ere erradio honetatik at, ezti produkziorako ez da egokia, erleak zenbat eta
urrutiago joan nektar bila, orduan eta ezti gutxiagoa ekoizten baitute, nektarren pisua dela
eta, distantzi murritzena onena litzatekeelarik. (P. Jean- Prost, 1995).
- Erleentzako egun oparo batetan, erlauntzaren atakan jarriz gero, 140-160
langile/minutuko sartzen direla ikus daiteke. Langile hauek lorez-lore nektar bila ibiltzean,
loreen lorezilak ukitzen dituzte, polen partikulak beraien gorputzeko hileetan itsasten
direlarik, beraz erleak nahigabe, landareen elementu harra, beste landare batetan uzten
du, konkretuki, landarearen pistiloan. (P. Jean- Prost, 1995).
- Konstantzi flora: landareak nektarra isurtzen du, erlea hurbil dadin, eta honekin
batera beste zenbait sustantzi kimiko ere langilea polinizatu behar den landarean
mantendu dadin. Gainera, aipagarria da baita ere polinizazioa eman ondoren, landare
horrek nektarra isurtzeaz uzten duela, ernaltzeko ez baitu polen gehiagoren beharrik.
Langilea ernaltzeko dauden beste landare batzuetara joanez. (P. Jean- Prost, 1995). Erlearen zenbait abantaila:
- Ikuspuntu botanikotik, erlea landare askoren ugalketaren arduradunak izanik,
floraren biodibertsitatea eta landaredi-estalduraren garapena bermatzen dute. Fruitu eta
hazi gehiago ahalbidetuz landareko.
- Faunaren ikuspegitik, animalia fruitu jaleak batik bat elikagaiez hornitzen dira.
Aipatzekoa da, nitrogeno-eduki handiagokoak diren landare-espezie asko, herbiboroek
gogoko dituztela, eta hauek erleen polinizazioaren menpe daudela (hirustak, txikori-belarra,
...). Fauna intsektiboroak ere askoz eskaintza handiagoa du erlauntza gertu denean.
- Lurraren kontserbazio ikuspegitik, erleek oso gogoko dituzten lekadunak
nitrogeno atmosferikoaren finkapenaren bidez lurra aberasten dute, bestelako landareen
garapena erraztuz. Bestalde, bultzatzen den landarediaren garapen egokiaren bidez hein
handi batean lurraren higadura ekiditen da. Aipatzekoa da alor honetan erleak sarritan
18
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA ibiltzen diren beste familia baten aportazioa: erikazeoak (txilar, ainar, gurbitz, ...). Lur
azidoetarako duten adaptazioa dela eta, leku askotan espezie nagusiak izaten dira, batez
ere, lur txiro eta askeetan.
- Gizakion ekonomia ikuspegitik, polinizazioa optimizatuz, ernalduriko loreen
proportzioa emendatzen da, honela, hazi eta fruituen ekoizpena, zein kalitatea, handituz
eta animalia espezieek eskuragarri izango duten elikagai-kantitatea, handiagoa eta kalitate
hobeagokoa izango da. FAOren arabera, Europako nekazaritzan erlezaintzaren balore
erantsia 6.000 milioi euro baino handiagoa da. Landaketa moten arabera, erlauntzak
egokituriko lur sailetan ekoizpena % 20 eta % 1.000 bitartean gehitzen da.
- Bioaniztasun ikuspegitik zenbait urteetan erlezaintza-jarduera handia egon da, eta
ondorioz sastrakadien ugaritzea eman da. Honela, lurrak kontserbatu eta babestu egin
dira, animalia desberdinei bizi-lekua eskainiz eta basoko fruituak gehituz, hauek
ezinbestekoak izan dira hainbat animalia espezieren elikadura eta ugalketa arrakastarako.
Bertako erlea, ekosistemen polinizaziorako egokiena
Animalia edo landare-espezie bakoitzak bizi den edo jatorrizko eskualdearekiko
adaptazio espezifikoak izan ohi ditu. Erleen kasuan, adaptazio hau erlauntzaren urteko
zikloa eta inguruko ziklo klimatiko eta fenologikoaren arteko sinkronizazioan datzalarik,
populazio hori ingurune horretarako ekotipo optimo bilakatuz.
Beraz, lurralde batean polinizatzaile eraginkorrena bertako erlea dela
ondorioztatzen da, gure lurraldearen kasuan, erle beltza (Apis mellifera mellifera). Honek,
adaptazio morfologiko ezin hobeak aurkezten ditu polinizazio prozesuetarako. Beraien
ohitura sozialak eta kemen edo lanerako grinak, garrantzizkoak izan dira piramide
ekologikoan espezie garrantzitsuenetarikoa kontsideratua izateko (Ortega, 1987; Telleria
eta Sarasola, 1997; Banaszak, 1983; Calatayud eta Simó, 1999).
Erle beltzak, ordea, azken urte hauetan, erosio genetiko bat sufritu du. Erosi honen
arrazoiak, erle basatiaren despopulazioa, “Varroosia” dela eta, kanpoko arrazen sartzearen
eta barreiaduraren kontrolik ez egonagatik hibridazioak emanez (ligustika, kaukasika,
karnika eta beraien hibrido eta polihibridoak), Lokea eta erlauntzen transhumantzia, izan
dira.
19
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
5. Irudia. Erle bat fabazeo batetatik loreztia biltzen.
“Varroasiaren” eragina ekosistemen polinizazioan
Duela 10 urtetik hona erleak “varroasia” deritzon epidemia jasaten ari dira, honek
lehenago ugari ziren basa-erleen desagerpena ekarri duelarik, baina azken urte hauetan
egoerak okerrera jo du.
“Varroasia”, Varroa jacobsoni kanpo akaroak eragindako gaitza da, iberiar
penintsulan 1.985-1.986 urteen artean agertu zen, ar eta langileen kumeei erasoz. Akaro
honek, jarrera parasitikoa aurkezten du eta erlauntzen arteko kolonizazio gaitasuna altua
da, erraz kutsatzen dena, hau, erlamandoak erlauntzaz edo erlategiz aldatzen direlako,
langileak beste erlauntzetara lapurtzera joaten direlako edo eta kutsatutako erlauntza
batetik alde egiten duen erlekumeak bere baitan garraiatzen dutelako, zer esanik ez, lorez
lore dabiltzan erleen arteko kutsadura. Hau guztia dela eta beharrezkoa da hau nolabait
kontrolatzea, horregatik du, bere biziko garrantzia erlezainek burutzen duten lana, hauek
beharrezkoa den tratamendua, behar den moduan jartzen ez badute, segituan kontrola
ezina izango litzatekeen plaga bat sortuko bailitzateke.
6. Irudia. Erlezaina barroaren kontrako tratamendua ezartzen
20
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Basa-erleen desagerpenak beraz, polinizazio-estalduraren mantenuaren kalterako
izan da oso, honela, "polinizaziorik gabeko basamortuak" deritzogun fenomenoaren
agerpena eman da. “Varroosia” agertu aurretik gure ingurune naturalean oreka bat zegoen,
beraz polinizazio-estaldura egoki bat zegoela esan daiteke, egun ordea, estaldura hau
erlezainen lanaren menpe dago hein handi batean.
Orduan, ingurune naturalen polinizazioa bermatzeko erlezainen ekarrera ezin
bestekoa da, basa-erlea desagertu ondoren, bere polinizatzaile-funtzioa "etxeko" erleak
ordezkatu izan beharko du, “Varroosia”-rekiko erresistentziarik lortzen ez den bitartean.
Paenibacillus larvae “Loke Amerikarra”
Mundu mailan zabaldurik dagoen gaixotasun hau, barroarekin batera, erleek
jasaten duten gaixotasunik garrantzitsuena da. Hori dela eta erlauntzetan ematen diren
neurri profilaktiko gehienak hauen aurkako borrokan oinarrituak daude.
Espainiar penintsulan kasu gehiegi ezagutzen ez diren arren, sufritzeko arriskua
etengabea da, zepa barietate ugaria dela eta alde batetik, erlearen salmenta bestetik eta
erlezaintza geroz eta intentsiboago batek dakarren kanpo elikadurak, erlauntzen
zatiketak… erraztu egiten duten gaitza zabaltzeko bidea.
Bakteria honen esporak elikadurarekin batera ahoratzen dute erleen larbak, berain
digestio- hodian ernatuz eta forma begetatiboak emanez. Hauek erle umearen metamorfosi
garaian gorputzaren barnealdera sartzen dira, beraien ehunetara zabalduz eta bakteriaren
ugalketa azkartuz, umetokiaren hiltzea eraginez. Larbak ugaltzeko erabili ondoren,
bakteriak espora bihurtzen dira, milioika espora hildako ume lehorretan geratuz. Garbitzera
joaten diren erleak esporaz beteriko erle hori kanpora ateratzen saiatzen direnean,
erlauntza guztitik zabaltzean ixten da bakteria honen ziklo biologikoa.
Beraz, ikusten den bezala, Loke Amerikarraren birulentzia altua da, nahiz eta
ezberdintasunak egon bakteria berdinak dituen zepa ezberdinetan. Azaldutako prozesu
honek ehunka larbei eragiten badie, erlauntza osoan azkar zabalduko da, hau hilez eta
inguruko erlauntzetara azkar zabalduz.
Hau guztia dela eta, beharrezkoa da erlezainen lana eta ezagutza lehen diagnosia
egiteko eta beharrezkoak diren neurri zuzentzaileak hartzeko garaian, jakina baita,
Lokearen aurka erabiltzen diren botikak ez direla era bat eraginkorrak eta gaixotasunarekin
amaitzeko prebentzioan eta maneiuan dagoela kakoa, erlezainak erabiltzen duen
21
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA materialaren garbiketa egokia, erlea suntsitu ume eta polen koadroak errez, gaixo dauden
erleak osasuntsu dauden erleetatik aldendu, …
7. Irudia. Lokearen aztarnak erlategian.
Melissococcus pluton “Loke Europearra”
Aurretik azaldutako, Loke Amerikarrak baina birulentzia baxuagoa duen bakteria
honek egun gutxiko umeari eragiten dio. Kasu honetan, esporak elikadurarekin batera
irensten dituzte larbak, heste ertainean ugaltzen dira, hemolinfara pasaz eta heriotza
eraginez. Gaixotasun honekin ez da erlauntzaren heriotza ematen baina hau ahuldu egiten
du eta ondorioz ezti ekoizpena murrizten du. Gaixotasun honen prozesuan lagungarri dira,
erregin zaharrak, erlearen garbitasuna, umea berotzeko langile kopuru murritza, proteina
falta larben elikaduran…
Loke Amerikarraren antzera, erlauntzaren barneko eta erlauntzen arteko
barreiadura berbera da, Loke Europearraren kasuan ordea, zenbait kasutan erlauntzaren
sendatzea espontaneoa izan daiteke, nahiz eta ondoren berriro azaltzeko arriskua egon.
Loke Europearraren kasuan ere diagnosi goiztiarra garrantzitsua da, erlezainak
beharrezkoak diren neurriak har ditzan, hala nola, erregin aldaketa, material garbiketa,…
Beraz, kasu honetan ere, beharrezkoa ikusten da erlezainaren presentzia eta
honen maneiu egokiak.
Erlauntza Hustearen Sindromea (EHS)
22
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Fenomeno hau nahiz eta berria iruditu gure artean ez da honela, ez estatuan ezta
mundu mailan ere. Etiologia ezagunik gabeko sindrome hau (oraindik behintzat ez dago
garbi zerk edo zeintzuk diren sindrome honen arrazoi nagusiak), erleen desagerpenarekin
dago lotuta, batzuetan erle gutxitze bat ikusi daiteke desagertu aurretik, bestetan aldiz
erlerik indartsuenak golpetik akabatzeko gai da. Orokorrean udazkena iristean erlauntzak
umea jartzeari uzten dio, populazio pixkanaka murriztu, afekzioa handiagoa izanez hotzak
hastean, erlauntza erregina eta erle gutxi batzuekin eta eztiz beterik, polen erreserba gabe.
Sindrome honen inguruan, abiatutako ikerketak asko izan arren, orain arte gauza
garbirik ez dute aurkitu, soilik sindromearen muinean egon daitezkeen arrazoi hipotetikoak
nabarmendu dira.
EHS-aren atzean egon daitezkeen arrazoien artean, elikadura gabezia dago,
(klima, aldaketa klimatikoak,… polen eta nektar kalitateari eraginez), sobreesplotazioa
(gehiegizko transhumantzia. Honek errekurtsoengatik jasan beharreko estres konpetitiboa
baitakar) dela eta. Pestiziden kutsadura, geroz eta ustiategi gehiago baitira, zenbait
produkturekiko erlearen sentikortasuna kontutan izaten ez dutenak, ondorioz erleak
gaixotuz. Patologi berriak, Nosema ceranae eta birus berriak besteak beste. Barroaren
indartzea, honen aurka merkatuan ditugun sintesizko produktu farmakologikoak gutxi dira
eta gainera gero eta eragin gutxiago egiten diote barroari, zenbait kasuetan erresistentziak
azalduz.
8. Irudia. Erlekumea erlauntza garatzeko leku bila
23
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
6. METODOLOGIA
6.1 ERLATEGIEN ERROLDA ETA KARAKTERIZAZIOA
Oinarrizko informazioa GEEren datu baseetatik atera bada ere, informazioa
osatzeko eta eguneratzeko erlezainen kolaborazioa izan da, galdeketa baten bitartez.
Datuak fitxa modura bildu dira eta bi ataletan banatu: Erlezainari dagozkionak eta
Erlauntzei dagozkienak. Honekin batera, zenbait datuen egiaztatzea ere burutu da,
bertaratu eta datuak erkatuz, inguruko flora eta erle aktibitateari jarraipena eginez. Hau
modu ausazkoan eman da.
• Erlezainaren datuak: GEEko bazkide zenbakia
Izen-abizenak
Adina
Sexua
Helbidea
Telefonoa
• Erlategien datuak: Erlauntz kopurua
Erlauntz mota (Langstroth, Dadant…)
Finkoa ala mugikorra den
Asegurua duen
Aurreko urteko produkzioa Kg-tan
Erlauntzen galera kopurua
Abandonatutako erlauntzen presentzia inguruan
Udalerria
Erlategia kokatzen den gunearen toponimia
UTM datuak
Oharrak
Behin errolda eta karakterizazioa burututa erlategi bakoitzari kode alfanumeriko bat
eman zaio. Kode honek jabearen, kokalekuaren eta erlauntz kopuruaren inguruko
informazio zuzena eskainiko du.
Datu hauek guztiak Access formatuko datu-base modura aurkeztu dira.
Honetarako, hasiera batean entitate bakoitzaren atributuak erabaki dira eta ondoren
24
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA entitateen arteko erlazioak definitu. Sortutako informazioa kontsultatzeko eta zalantza
ugarienak erantzuten lagunduko duten kontsultak sortu dira. Hauek modu erraz batean,
botoi edota combobox eta formulario bitartez edozein erabiltzailek erabili ahal izateko
moduan diseinatu da.
Nitxo ekologikoen modelizazioa egiteko lanabes informatiko eta estatistikoak behar
dira, geoerreferentziatutako espezie eta ingurumen aldagaiak erabiliz gune geografikoaren
gainean espazio ekologikoaren (nitxo) azalpen formalak sortzen dituelarik. Hau egiten
duten hainbat programa informatiko daude, Bioclim, Domain, GARP, MaxEnt… Hauetariko
bat aukeratzeko garaian ikertu nahi diren datu mota (presentzia/ausentzia) eta interesatzen
zaigun emaitza motan oinarritu behar da. Emaitza hau binarioa edota probabilistikoa izan
daiteke. Emaitza binarioak ez du espeziea eta ingurugiro aldagaien arteko harremanen
informaziorik ematen, ez eta ingurugiro aldagaien artekorik ere. Emaitza probabilistoak
aldiz espeziea eta ingurumen aldagaien arteko eta ingurumen aldagaian euren artean
duten harremanen informazioa ematen dute.
Guk MaxEnt programa hautatu dugu. MaxEnt espezieen banaketa geografikoaren
modelizaziorako Entropia Maximoko banaketan oinarritutako programa da. Banaketa
uniforme batetik abiatuz datuak doitzen hasten da Entropia Maximoko banaketara iritsi
arte. Modeloa bukaerako banaketako parametroen doikuntzan oinarritzen da. Horretarako
Gipuzkoan zehar barroa eta EHS gaitzak dituzten lokalitateak eta potentzialki gaitza
sortzen duten espezieen banaketa mugatzen dute ingurugiro parametroak eta jabetzari
dagozkionak erabili dira.
Azterketarako oinarrizko datuak honakoak izan dira:
- GEEko bazkideek euren erlategiei buruz emandako datuak (GEEko
datu basean biltzen direnak). Guztira 328 erlategiri dagozkien datuak hartu dira
aintzakotzat lehen fase honetan, kanpoan geratu dira datu basean UTM-rik edota
jabetzari buruzko daturik ez zuten erlategiak.
o Jabetza.
o Toponimoa.
o UTM koordenatuak.
o Gaitzen presentzia.
o …
- Datu baseko datuetan oinarrituta egun gaitz bakoitzak duen
banaketa finkatu da.
25
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Erabilitako aldagai rasterizatuak honakoak izan dira (200 m-tako sarea erabiliz):
- Datu klimatikoak
(http://opengis.uab.cat/wms/iberia/espanol/es_cartografia.htm):
o Plubiometria: urte osoko prezipitazioa.
o Tenperatura minimoa: urteko tenperatura minimoen batez bestekoa.
o Batez besteko tenperatura: urteko batez besteko tenperatura.
o Tenperatura maximoa: urteko tenperatura maximoen batez
bestekoa.
o Eguzkitiko erradiazioa: urteko eguzkitiko erradiazio potentziala.
- Gaixotasunen barreiapenerako korridoreak (aldagai antropikoak):
o Erlategi guztien banaketako geruza (2.000 m-tako buffer).
o Barroa eta EHS gaitzak jasaten dituzten erlategien afekzio eremuak:
Erle kutsatuen mugikortasuna: 2.000 m-tako bufferra.
Erlamando kutsatuen mugikortasuna: 6.000 m-tako bufferra (4.000-
8.000 m artera arte mugitu badaitezke ere batez besteko balioa adostu
da)
o “Jabe kutsatuen” eraginpeko eremuak:
“Jabe kutsatuen” erlategi gaizdunetako eta osasuntsuetako erleen
mugikortasuna (2.000 m-tako bufferra).
Azterketa honetan, “loke” gaixotasuna ez da kontuan izan, analisiak egiterako
unean gaitz honen presentzia ziurra zuten puntu oso gutxi ezagutzen baitziren.
26
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
7. EMAITZAK
Aurretik azaldu bezala GIS lanabesari esker, Gipuzkoako erlategi berriak kokatu
dira eta 2007 urtean hasi zen “Erlearen polinizazio estalduraren azterketa Gipuzkoako
Lurralde Historikoan“ kokatutako erlategiak eguneratu dira. Datu bilketa egin ondoren
erlezain bakoitzaren fitxa, Access programan egindako datu basean jaso da. Lortutako
datuekin azterketa zehatzagoa bat eginez.
Lan honetan lortutako datuak aztertzean bi faktore nagusi ikusten dira aztergai,
biotikoa eta abiotikoa.
Faktore biotikoetatik hasiz gero, erleari eragiten dieten faktoreez hitz egin behar da,
hots, erlategi inguruan dagoen landaredia (landaredi mota, kalitatea, lore-hautsaren
kalitatea…) eta erleei eragiten dieten fauna (intsektuak, hegaztiak,…).
Gipuzkoako orografia ezagututa, malkar leku eta oro har malda handiz osaturiko
paisaiak, nekazaritzaren azken urteetako bilakaerekin bat, non esku lana urria eta
mekanizazio eskaseko lur eremuek, basogintzari paso eman dioten, eta honen barruan
espezie konifero exotikoei, erlategien kokaleku orok eskasia eta urritasun eskaintza
aurkitzea besterik ez dute beren ingurumarian. Izan ere, pinuteriak basamortu trofikoak
suertatzen dira, fisikoki ere erlearen hegaldian gainditu beharreko oztopo bihurtuz.
Abantaila edo aldekotasun bakarra, espazio hauek dakarten ekonomi bilakaera ezkorra eta
hauen kudeaketa jarraipena baztertzean, non azpian berezko begetazio potentziala nahita
ez indartzera datorren, azken urteetan baso sail masaren azpian elikagai iturriak posible
egiten direlarik, ala nola sasia (Rubus ulmifolius ), arkakatatsa (Rosa canina), zuhandorra
(Cornus sanguinea), astigar arrunta (Acer campestris), akazia (Robinia pseudoacacia),
gaztainondoa (Castanea sativa),… Dena dela ezin baztertu daiteke, pinudiei hainbat
fungizida eta intsektizida erabileragatik zeharrera erleei iristen zaizkien hauen printzipio
aktiboak eta berekiko eragina.
Aurrerago azalduko den bezala, polenaren kalitatea eta kopurua garrantzi handikoa
da, alde batetik umeen elikaduraren oinarri delako eta bestetik zenbait gaitasun ematearen
arrazoi nagusi bezala ikusten delako. Antoni Gomez Pajueloren (Biologo eta erlezain
aditua) esanetan (ikus I gehigarria, Zegaman 2009an emandako hitzaldia) erlearen bizi
iraupena egokia eta osasuntsua izateko, beharrezkoak dira, azukreak eta karbohidratoak,
proteinak %15, lipidoak eta ura.
27
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Azukrearen kasuan, hau erleek eztia eta polenaren bidez lortzen dute, energia eta
erreserbak emanez. Proteinak, bestalde, beharrezkoa duten %15 hori polenaren bidez
lortzen da, honek B eta C bitaminak ematen ditu,besteak beste. Lipidoen kasuan berriz, %
5 polenaren bidez lortzen da. Erreserba hauekin, proteinekin eta azukrearekin, defentsa-
sistema aktibatuz.
Beraz, argi geratzen da polenaren garrantzia handia dela erlauntza barruan, baina
kopuruak bakarrik ez du garrantzia, kalitateak ere. Erlearen fisiologia egokienz gara dadin
eta honela erlearen bizi iraupena luzatu, gaixotasunekiko erresistentzia handiagoa izango
baitu, polenak kalitatearekiko betebehar batzuk ditu. Hori dela eta, gure lurraldeko
landareen polena aztertzean, kalitate baxuenekoetan, hau da, proteina edukiera %20 baina
baxuagoa, Gipuzkoako larreetan hain ugaria den eta erleek hain gustuko duten txikori
belarra (Taraxacum officinale), artea (Quercus ilex) eta artoa (Zea mays) daude. Kalitate
ertain- baxuenetan, hots, polen edukiera %20-25 artean, gaztainondoa (Castanea sativa),
larreetako lekadunak (Leguminosae) eta astakarduak (Cirsium sp.) daude. Eta kalitate
ertain-altuetan, hau da, polen edukiera %25-30 artean, hirusta zuria (Trifolium repens),
fruta-arbolak, hala nola, sagarrondoak, aranondoak, udareondoak, gereziondoak, sasiak,
errosazeoak orohar (Malus silvestris, Pirus cordata, Prunus domestica, Prunus avium,
Rubus ulmifolius hurrenez hurren) eta koltzak (Sinapis arvensis) daude.
Bestalde erleei eragiten dien faunari so egitean, ez dira alde batera utzi behar,
beste intsektuekin jakiarengatik sortzen den lehiakortasuna, beste himenopteroak,
lepidopteroak, koleopteroak, dipteroak, eta abar non lehiakortasuna lore-hautsa edo eta
nektarrarekiko ematen den, ura elementu mugatzaile bezala baztertuta geratzen delarik,
gure lurraldeak azaltzen duen ezaugarri klimatologiak ikusita.
Lehiakortasun hau nolabaiteko eskala batean adierazi beharko bagenu, estimazio
gisa eta espezie bakoitzaren ezaugarri morfologiko eta etologikoei erreparatuz gero, esan
beharko genuke, erlea bera dela erlearentzako lehiakiderik gogorrena. Orden honetan,
hurrengo maila batean erleari gertuenen dagozkion beste himenopteroak genituzke,
erlastarrak, liztorrak, eta urruntzen joan ahala erle bakartiarrak, sozialak, populazio
urrikoak…Jarraian, hainbat lepidoptero eta koleoptero egongo lirateke besteak beste.
28
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
9. Irudia. Intsektu mota desberdinak lore mota desberdinak polinizatzen
Faktore biotikoekin jarraituz gero, hegaztiak daude aztergai, esan beharra dago
ordea, hauek ez dutela jakiarengatik lehiakortasunik sortzen, hauek harrapari lana betetzen
dute. Erlearen ohitura aldaketa, estresa, eta oro har erlauntzaren populazioaren murrizketa
ekartzen dutelarik. Hauen barruan, eraginik handiena izan dezakeena, azken aldian
ikuskatzen hasia den erlatxoria (Merops apiaster) da. Beste maila batean, arrano liztor-
jalea, eskinosoa, antzandobiak eta parido intsektu-jaleak daude besteren artean.
10. Irudia. Erlatxoria erle bat ahoan duela.
Faktore abiotikoetan, berriz, gure lurraldea aztertu ondoren, garrantzi handiena
klimak eta orografiak dute, hein handi batean erlauntzako bizi-zikloa eta erleen aktibitatea
markatzen baitituzte. Kontutan izan behar da, erleei gehien eragiten dieten faktore hauek,
aurretik aipatutako faktore biotikoei ere zuzenean eragingo dietela. Hori dela eta, erleei
gehien eragiten dieten faktoreak dira, lan honen barne aztertzen direnak. Lehen urtea
izanik ezer asko esan daitekeelarik, ondori finko bat lortzera begira, urteetako saiakera bat
eskatzen baitu.
Orain arte azaldutakoak erleen gaixotasunetan zuzenean edo zeharka eragin
handia dute. Baina faktore hauek mugatu beharko balirateke, erleen gaixotasunetan
zuzenean eragiten duten eragile nagusiak, eguraldi desegokia, jatena falta eta erlezainaren
29
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA eskutik jasotzen duen manipulazio okerra dira, jakinik bat bestearekin lotuta egon
daitezkeela edo bata bestearen ondorio izan. Beraz, Gipuzkoako erleei gehien eragiten
dieten gaixotasunak, hots, EHS, barroa eta lokea, banan- banan, faktore hauen
ikuspuntutik aztertuta ondorengo emaitzak lortzen dira:
Erlauntza Hustearen Sindromea “EHS”
Elikadura txarra, eguraldi desegokiarengatik: Erlauntza batek negua ondo igaro
dezan beharrezkoa da udazkenean erreserban nahikoa edukitzea, are eta
garrantzitsuagoa, udako elikadura ez bada egokia izan, gure lurraldeetan gertatu
ohi den bezala. Nahikoa erreserba ez badute negua pasatzeko, ez dute nahiko
jatena eta ez dute udazkenera arte irauten. Udako elikadurak garrantzi handia du,
garai honetan jasoko baitira, udazkeneko umea elikatuko duen polena, hori dela
eta, udako jatena falta honek kalitate txarreko polen edo polen faltsuak (pentsutako
hirinak…) jasotzen dituzte, ondorioz umearen gutxitze edo desagertzea emanez.
Hau guztia dela eta, hotza iristean umearen galera emango da eta ez da
erlauntzean negua igarotzeko nahiko erle geratuko. Hau gerta ez dadin,
beharrezkoa da erlezainak erlategiak kalitate oneko polena duten landareak
dauden lursailetan kokatzea.
Pestiziden hondakinak argizari eta polenetan: Garai batetan, gure aitona-amonak
erleekin lortzen zuten argizariarekin kandelak, pomadak eta abar egiten zituzten.
Egun, erlezainak, erleekin erabiltzen duten argizari birziklatu egiten dute, argizariak
behin eta berriz desegin eta laminatuz, berriro erlauntzera bueltatuz. Jakina da,
zenbait urtetan eta oraindik zonaldetan hondakin handiak uzten dituzten barroaren
aurkako produktuak (batzuetan homologatuak, besteetan homologatu gabeak)
erabiltzen dituztela. Hondakin hauek, berriz, gurinetan disolbagarri dira, beraz
nahiz eta eztiari eraginik ez egin, honek ez baititu gurinak absorbitzen, argizarietan
eta polenean biltegiratuak geratzen dira, ondorioz larben intoxikazioaren jatorri
bihurtuz. Kutsadura honek, sistema inmunea ahultzen du beste gaixotasunen
sarrera ahalbidetuz.
30
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
11. Irudia. Argizari panelak
Baina hauek ez dira erleei eragiten dietan pestizida bakarrak, aurretik
azaldu bezala, nekazaritzan erabiltzen diren zenbait pestizidek ere eragin
negatiboa dute, hauek lanean dauden erleei eragiten diete, produktu hauek zenbait
kasuetan polen eta nektarrean geratzen dira, kontsumitzen duten erleak kutsatuz
eta hilkortasuna areagotuz.
Paenibacillus larvae “Loke Amerikarra” eta Melissococcus pluton “Loque Europearra”
Umearen elikadurarekiko estresa: Gosea, langileen falta edo hotzarengatik
erlauntzaren abandonua dira eragile nagusiak. Hau da, nahiz eta kalitate genetikoa
ona izan, larbak gaixotu daitezke, argizari zaharra, lapurreta eta abarren erruz
gaixotasunaren arriskua eta hedapena handituz. Aurretik azaldu bezala, Lokea oso
kutsakorra den gaixotasuna da, eta berarekin amaitzeko erarik egokiena
erradikazioa da, ala eta guztiz ere, gaixotasun honen kutsadura gutxitzeko guztiz
beharrezkoa eta garrantzitsua da, erlezainak erleak, produkzioaren bidetik bakarrik
ez hautatzea, jarrera higienikoari ere begiratzea. Jarrera egokia badu gaixo dauden
larbak lehenbailehen kanporatuko baititu, gaixotasunarena urrera egitea geldituz
eta kutsakortasuna murriztuz.
Sentikortasun genetikoa: Badaude zenbait erle, beren genotipoan lokearen esporak
ekiditen dituzten zenbait peptido, jeyesina eta abar ekoizteko gai direnak.
Erlezainaren maneiua: Bakteria hau kontrolatu ahal izatea oso zaila da, oso
kutsakorra baita. Zenbait kasuetan gaixotasunaren bektore nagusia erlezaina bera
da, erlategian erabiltzen duen materialarekin. Hau da, gaixorik dagoen erlategi
batetan erabilitako, espatula, ke hauspoa, mozorroa, eskularruak eta abar ondo
desinfektatu gabe, osasuntsu dagoen erlategira eramanez gero, material horretan
itsatsirik geratu diren esporak erlauntza osasuntsura pasa daitezke, ondorioz hau
kutsatuz.
31
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Varroa jacobsoni “Barroasia”
Lapurreta edo pillajea: Udazkena iristean erleek nahi adina jatea ez badute
inguruko erleei lapurtzen diete eztia. Orokorrean lapurretara joaten den erlea
osasuntsu eta indartsu dago, eta erle basatietara edo gaixorik edo ahul dagoen
erlauntzetara joaten da lapurtzera. Honen ondorioz, osasuntsu zegoen erlea,
barroarekin kutsa daiteke, batik bat erle basatien kasuan hauek ez baitute
inolako kontrolik jasaten eta beraz ez dute barroaren aurkako inolako
tratamendurik jasotzen eta erlauntza ahul edo gaixoen kasuan, hauek barroa
kopuru altua dutelako egon daitezke ahul edo gaixorik erle osasuntsuak
lapurretara joaterakoan eztiaz gain parasito hau berarekin emanez.
Erlamandoen infestazioa: Jakina da, erregina ernaltzera ateratzen denean 4-8
km inguruan aurkitzen diren erlemandoak elkartzen direla lan hau burutzeko.
Beraz, kutsatuta dauden erlemandoak besteak kutsatu ditzakete.
Erlezainen maneiua: Erlezainak infestazio honetan ere parte har dezake, alde
batetik erlategira barroarekin kutsatuta dagoen ganadua sartuz, nukleotan,
erlekumeetan,…eta bestetik barroari aurre egiteko beharrezkoak diren
tratamenduak gaizki eginez edo garaiz kanpo edo zenbait kasuetan
tratamendurik ez eginez. Tratamendua egiteak eta behar den garaian egiteak
garrantzia handia du, gaixorik dauden erlauntzak osasuntsu daudenak kutsa ez
ditzaten.
Gaixotasunak banan-banan azaldu dira, baina ez da ahaztu behar zenbait kasutan,
gaixotasun hauek ez dutela erlauntza batetan bakarka eragiten, gaixotasun bat beste baten
erruz eman daiteke. Adibide bezala EHS dago, non, zenbait adituren ustez erleak
desagertzearen arrazoietako bat erlauntzaren barruan barroaren presentzia altuarengatik
izan daitekeen. Honetaz gain, barroak erlea heltzean sortzen duen erlauntza ahultzeak eta
min fisikoak, mikosiei, lokeei, nosemei, eta abarrei pasua errazten diete.
32
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
ZUZENEKO ERAGINA
Erlearen bizia murriztu
Lanak egiterik ez dituzten erleen
jaiotzea
Pestizidekiko tolerantzia gutxitzea
Birusak
Umetokiko gaixotasunen
eragile (mikosia, Loke)
BakteriakAgente patogenoen
sartzea
Hemolinfako proteina kopuru
baxua
ZEHARKAKO ERAGINA
12. Irudia. Barroaren bizi-zikola.
Nitxo ekologikoen modelizazioari esker honako emaitzak lortu dira:
Gaitzen banaketa azaltzen duten modelo prediktiboei dagokienez barrosiarekin eta
EHSarekin egin dira lehen hurbilketak. Hasiera bateko ideia aldagai klimatiko eta
antropikoak uztartzea bazen ere ahaleginak eginda ere, ez da lortu aldagai mota bakoitzari
zegozkion RASTERak bateratzea MaxtEnt softwarean. Honek lortutako emaitzen
esangarritasuna mugatzen du, izan ere aldagai klimatiko eta antropikoak banatuak erabili
behar izan baitira modeloak sortzerakoan.
EHSren eta barroaren datuak MaxEnt programan sartu dira laginaren atalean
(samples) eta ingurumen-geruza atalean (enviromental layers), datu klimatikoak. Hainbat
proba egin dira, EHS nahiz barroarekin, modeloak sortutako emaitzen eta aurretiko
informazioaren artean dagoen erlazioa aztertuz.
Arazoak arazo, barroari dagokionez, ondorengo irudian bost aldagaiek modeloan
duten eragina ikus daiteke. Aldagaien maldek, aldagaia aldatzen den neurrian predikzio
logistikoaren aldaketa azaltzen dute, gainontzeko aldagaien batez besteko balioan
mantenduz. Urteko prezipitazio (pluvio1) eta tenperatura minimoa (tmin1) dira era
33
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA esanguratsuan aldatzen direnak eta erradiazioa ere badirudi nolabaiteko aldakortasuna
erakusten duela.
13. Irudia. Datu klimatikoek barroaren banaketaren modeloarekiko duten harremana adierazten duten grafikoak MaxEnt
programaren bitartez lortuak.
Jacknife testak aldagai bakoitzaren garrantzia azaltzen du. Honen arabera
modeloan pisu handiena duen aldagaia tenperatura minimoa (tmin1) da era isolatuan
erabiltzen denean. Urteko prezipitazioa (pluvio1) kenduz gero, modeloak galduko luke
informazio kopuru handiena, tenperatura minimoarekin batera. Beraz, bi aldagai hauek
erabakiorrak dira modeloa azaltzerako orduan.
14. Irudia. Barroarekiko datu klimatikoek duten garrantzia adierazten duen Jacknife testa MaxEnt programaren bitartez lortua.
Beraz, urteko tenperatura minimoa eta urteko prezipitaziok dira modeloan eragin
handiena azaltzen dutenak. Hau da, egungo banaketa hobekien azaltzen duten aldagai
klimatikoak berauek dira. Beste aldagaien artean erradiazioak eta tenperatura minimoak ez
dute inolako erantzunik erakusten modeloa azaltzerako orduan Jacknife testaren arabera,
eta batez besteko tenperaturak zer edo zer. Era honetara, soilik bi aldagai garrantzitsuenak
aukeratu dira eta Jacknife test-ean honako emaitza lortu da:
34
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
15. Irudia. Barroarekiko datu klimatikoek duten garrantzia adierazten duen Jacknife testa MaxEnt programaren bitartez lortua.
Emaitzak honako mapan islatzen dira:
16. Irudia. Barroa agertzeko probabilitatea erakusten duen irudia aldagai klimatikoen arabera. Non gero eta kolore beroagoek
probabilitate handiagoa adierazten duten.
Erlategi Huste-Sindromearen kasuan dagokienean, ondorengo irudian bost
aldagaiek modeloan duten eragina ikus daiteke. Aldagaien maldek, aldagaia aldatzen den
neurrian predikzio logistikoaren aldaketa azaltzen dute, gainontzeko aldagaien batez
besteko balioan mantenduz. Urteko prezipitazio (pluvio1) eta tenperatura minimoa (tmin1)
dira era esanguratsuan aldatzen direnak.
17. Irudia. Datu klimatikoek EHSren banaketaren modeloarekiko duten harremana adierazten duten grafikoak MaxEnt
programaren bitartez lortuak.
Jacknife testak aldagai bakoitzaren garrantzia azaltzen du. Honen arabera modeloan pisu
35
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA handiena duen aldagaia tenperatura minimoa (tmin1) da era isolatuan erabiltzen denean,
eta urteko prezipitazioa (pluvio1) kenduz gero, modeloak galduko luke informazio kopuru
handiena. Beraz, bi aldagai hauek erabakiorrak dira modeloa azaltzerako orduan.
18. Irudia. EHSrekiko datu klimatikoen duten garrantzia adierazten duen Jacknife testa MaxEnt programaren bitartez lortua.
Beraz, urteko tenperatura minimoa eta urteko prezipitaziok dira modeloan eragin
handiena azaltzen dutenak. Hau da, egungo banaketa hobekien azaltzen duten aldagai
klimatikoak berauek dira. Beste aldagaien artean erradiazioak eta tenperatura minimoak ez
dute inolako erantzunik erakusten modeloa azaltzerako orduan, eta batez besteko
tenperaturak ezer gutxi. Era honetara, soilik bi aldagai garrantzitsuenak aukeratu dira eta
Jacknife test-ean honako emaitza lortu da:
19. Irudia. EHSrekiko datu klimatikoen duten garrantzia adierazten duen Jacknife testa MaxEnt programaren bitartez lortua.
36
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
Emaitzak honako mapan islatzen da:
20. Irudia. EHS agertzeko probabilitatea erakusten duen irudia aldagai klimatikoen arabera. Non gero eta kolore beroagoek
probabilitate handiagoa adierazten duten.
Erabilitako datuen arabera barroa 21 erlategitan detektatu da (12 jabe ezberdinei
dagozkienak). Erle eta erlamandoen batez besteko mugikortasuna kontuan izanik gaitz
honen eraginpean geratzen dira Gipuzkoako erlategien %25,3 (83 erlategi) erleen
mugikortasunaren arabera (2 Km-tako bufferra erlategiko), eta %73,17 (240 erlategi)
erlemandoen mugikortasuna kontuan izanik (6 Km-tako bufferra erlategiko). Bestalde,
gaitza pairatzen duten 12 jabe hauek, gaitza detektatu ez deneko beste 9 erlategiren jabe
dira.
37
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
21. Irudia. Barroa gaitzaren afekzio-eremua Gipuzkoako erlategi guztien banaketaren gainean adierazirik.
Erabilitako datuen arabera EHS gaitza 24 erlategitan detektatu da (20 jabe
ezberdinei dagozkienak). Erle eta erlamandoen batez besteko mugikortasuna kontuan
izanik gaitz honen eraginpean geratzen dira Gipuzkoako erlategien %30,79 (101 erlategi)
erleen mugikortasunaren arabera (2 Km-tako bufferra erlategiko), eta %79,88 (262 erlategi)
erlamandoen mugikortasuna kontuan izanik (6 Km-tako bufferra erlategiko). Bestalde,
gaitza pairatzen duten 20 jabe hauek, gaitza detektatu ez deneko beste 7 erlategiren jabe
dira.
38
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
22. Irudia. EHS gaitzaren afekzio-eremua Gipuzkoako erlategi guztien banaketaren gainean adierazirik.
Erle eta erlamandoen batez besteko mugikortasuna kontuan izanik, aldi berean bi
gaitzen eraginpean geratzen dira Gipuzkoako erlategien %9,15 (30 erlategi) erleen
mugikortasunaren arabera (2 Km-tako bufferra erlategiko); eta %63,41 (208 erlategi)
erlemandoen mugikortasuna kontuan izanik (6 Km-tako bufferra erlategiko).
39
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
8. EZTABAIDA ETA ONDORIOAK
Lehen aldiz Erkidego mailan erle beltzaren kudeaketa eta kontserbaziorako nitxo
ekologikoen modelizaziorako software programak erabili dira, kasu honetan MAXENT
programa. Erle beltzari dagokionean bereziki konplexua da modu honetako sistemak
erabiltzea. Kontuan izan behar baita, lehen fase honetarako erabili den informazioa
erlezainen bitartez lorturikoa dela, hau da, ez da lan egin espeziearen banaketa
“naturalaren” arabera, giza kudeaketaren ondorio den banaketarekin baizik. Honek eragin
nabaria du, nitxo ekologikoen modelizaziorako erabili diren aldagaietan. Modeloa
elikatzeko guztiz enpirikoak diren aldagai naturalez gainera (datu klimatikoak kasu), giza
erabileraren ondorio diren aldagaiak ere erabili dira (potentzialki gaitza barreiatu dezaketen
jabeak kasu). Beharrezkoa egiten da lehen hurbilketa honen emaitzak errealitatearekin
alderatzea eta bereziki, kudeaketaren ondorio diren aldagai antropikoen balioztapena
fintzea. Aurrerantzean, bestelako aldagai batzuk ere erabili ahal izango dira hauen
eraginaren esangarritasuna ezagutu asmoz, esaterako landarediaren erabilera mapa,
antenekiko distantzia, errepide edota azpiegiturekiko distantzia...
Azterketarako erabilitako erlauntzen banaketa giza eraginpean dagoenez, ez du
zentzu gehiegirik modelo hauekin erle beltzaren banaketa potentziala ikertzea. Aldiz,
modelo hauek erlategiei eragiten dieten gaitzen egungo banaketari eta banaketa
potentzialari erantzuteko erabilgarriak izan daitezke. Hala ere, ezer gutxi dakigu gaitz
hauen garapena fabora dezaketen ezaugarri klimatiko edota ekologikoen inguruan
(tenperatura eta prezipitazio tarteak esaterako), eta honek galdera garrantzitsu bat
sortarazten du: gaitz hauen banaketa soilik giza kudeaketaren ondorio da edota badago
Gipuzkoan potentzialki (arrazoi klimatikoengatik adibidez) gaitz hauen presentzia
nabariagoa izango litzatekeen eskualderik? Erantzun zaila duen galdera izanagatik
garrantzi handikoa da, Elkarteak gaixotasun hauei aurre egiteko baliabide eta esfortzuak
eskualde konkretutan indartzea ekarri baitezake, egun garatzen diren prebentzio
kanpainen barruan.
Lehen fase honetan lortu diren emaitzen arabera tenperatura minimoa eta
prezipitazioa dira aldagai klimatiko garrantzitsuenak barroaren banaketa azaltzeko, baita
EHSrena ere. Hala ere, elkarren artean hainbat desberdintasun agertzen dira. Bi gaitzen
kasuan, Jacknife testaren arabera, tenperatura minimoa pisu handiena duen aldagaia den
arren, MaxEnt software-arekin lortutako emaitzen arabera, tenperatura minimoak
garrantzia handiagoa du barroaren banaketan. Barroaren kasuan, nahiz eta
desberdintasun oso txikia eduki, batez besteko tenperaturak garrantzi handiagoa erakusten
du. Emaitza hauen arabera Donostia, Urola kosta, Txingudi-Oarsoaldea eta Oriaren arroa
dira gaitzaren zabalkunderako arrisku nabariena izan dezaketenak. Hau kontuan izanik
40
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA eskualde hauek esfortzu berezia izan beharko lukete gaitzei aurre egiteko kanpainetan.
Hala ere, emaitza hau erabat onartzea ezinezko egiten zaigu lehen fase honetan lortutako
datuen esangarritasuna eskasa medio. Datuen konbinaketarekin izandako arazoez
gainera, beharrezkoa litzateke emaitza hauek baieztatzea eta modeloen efizientzia
emendatu ahalko litzateke.
Garrantzi berezia izan beharko dute gainera, erlategi kaltetuak dituzten erlezainen
erlategi osasuntsuen jarraipenek, giza kudeaketa bera izan baitaiteke transmisioko bektore
garrantzitsua. Ditugun datuen arabera, gaitzen influentzia eremua, gizakiak kudeatzen
dituen erlategien banaketaren araberakoa dela ondorioztatzen da. Erlategi “artifizial”
kutsatu ezagunen banaketaren, hauen erle eta erlamandoen mugikortasunaren eta jabe
“kutsatuen” erlategien araberakoa, alegia. Honenbestez, esfortzuak zentratzerakoan
modelo hauek erabili baino, oraingoz eraginkorragoa litzateke barroaren eta EHSaren kasu
gehienak detektatu diren eskualdeak (Goierri eta Tolosaldea bereziki) eta erlategi gaixoen
nolabaiteko eraginpe potentzialean dauden erlategi sanoetan prebentzio neurriak hartzea.
Hori lortu ahal izateko GEEren proposamenak ondoren azaltzen direnak dira:
Jakina da, nahiz eta geroz eta erlezaintzarekiko gazteen interesa geroz eta
handiagoa izan, oraindik asko direla ikastarorik egin gabe, familiako ohitura
bezala. erlezaintzarekin jarraitu dutenak. Hori dela eta, erlezainentzat,
birziklatzeko ikastaroa eskaintzea interesgarri ikusten da. Ikastaro honen
helburua aspaldi hartutako bizioak aldatzea izango litzateke. Maneiu egokian
oinarrituko litzateke eta bertan .gaixotasunekiko hau da barroa eta Lokearen
detekzio azkarra eta hartu beharreko neurriak ere erakutsiko lirateke..
GEEko Osasun programa, hau da albaitari zerbitzua, 2008.urtetik martxan dago,
Gipuzkoako erlezainei edozein zalantza edo gaixotasun susmoren bat izanez
gero, albaitaria erlategira inguratzen da, beharrezko neurri zuzentzaileak
hartzeko eta ahalik eta eragin txikiena izateko.
Erlezainei barroaren aurkako kanpainaren garrantzia ulertarazi, beharrezko
produktuak erabil ditzaten, batetik hauek erlearentzako dosifikatuak daudelako
eta bestetik argizariaren kutsadurarekin dagoen arazo larria ekiditeko, azken
hau botika ez homologatu edo eta erlearentzako ez diren botikak erabiltzetik
baitator, hauek erlauntzarentzat dosifikatuak ez daudenez eta erabiltzeko era
egokia ez denez, beharrezko kopuruaren gainetik erabiltzen dira, printzipio
aktiboaren kantitate altu bat argizaria geratuz eta urteetan hondakinak
argizarietan geratuz. Tratamenduaren garaia ere azpimarratu behar da,
interesgarri baita udazkenean erlearen ume kopurua gutxitzean tratatu behar
41
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
dela, erle gutxiago egotean tratamenduak eragin handiagoa baitu, eta erlezain
guztiak egun beretan egitea,kontagioak murriztuz….
Dena den hau errealitatearen zati bat baino ez da izango. Alde batetik, gaitza
detektatu gabe ere gaixorik dauden erlategiak egongo direlako susmoa dagoelako, eta
bestetik, ez dugulako daturik Gipuzkoako erlategi basatien banaketaren inguruan (datu
puntualen bat ez bada). Ezezaguna da gainera, erlategi basatien egoera sanitarioa eta
ondorioz erlategi hauek berak gaitzen transmisiorako bektore bihurtu daitezke.
Bestalde, erlategi esperimentalek informazio anitza eta interes handienekoa eskaini
badezakete ere, estazio meteorologikoekin jazotako akatsak zuzentzea ezinbestekoa da
erabilgarriak izango badira. Datu klimatiko eta ekologikoak eta erlategien portaerari
dagozkionak (erlategien pisuan ematen diren aldaketak kontuan izanik), modu egokian
kudeatu eta modelatzeak erle beltzaren ezaugarri eta beharrizan ekologikoei buruzko
informazioa emango digu. Epe motzera GEE duen erronka nagusietariko bat gune
esperimental hauei lotutako informazio guztia modu egokian kudeatzea izan beharko da.
42
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
9. BIBLIOGRAFIA
AIZPURU, I., ASEGINOLAZA, C., URIBE- ECHAVARRÍA, P.M., URRUTIA, P. & ZORRAKIN, I..
2004. “Euskal Herriko Landareak eta ingurunekoak sailkatzeok gako irudidunak”.
Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Vitoria- Gasteiz. 831 orr.
ASEGINOLAZA, C., GÓMEZ, D., LIZAUR, X., MONTSERRAT, G., MORANTE, O.,
SALAVERRÍA, M.R. & URIBE-ECHEBARRÍA, P. M. 1996. “Vegetación de la Comunidad
Autómona del País Vasco”. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
Vitoria-Gasteiz. 361 orr.
URIBE- ECHAVARRÍA, P.M., CAMPOS, J.A., ZORRAKIN, I. & DOMÍNGEZ, A. 2006. Euskal
Autonomi Erkidegoko Flora Baskular Mehatxatua. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen
Zerbitzu Nagusia. Vitoria- Gasteiz. 389 orr.
P. JEAN -PROST, 1995. “Apicultura”. Ed: Mundi – Prensa. 741 orr..
TELLERIA, I, SARASOLA, M, 1997. “Importancia de la abeja melífera como agente
polinizador en el medio natural”
ARANBURU, M, 2003. “Estrategia de implantación de la abeja negra local en
Gipuzkoa”.165 orr.
FITTER, A., 1987. “ Flores silvestres de España y de Europa”. Ed: Omega. 319 orr.
BANASZAK, J., 1983. “ Ecology of bees (Apoidea) of agricultural lanscape” Ed:
Polish Ecological Studies, 9 (4).
CALATAYUD, F., SIMO, E., 1999. “ Importancia de las abejas melíferas y otros
insectos como agentes polinizadores de las plantas cultivadas y silvestres de la
Comunidad Valenciana”.
ORTEGA SADA, J.L., 1987. “ Flora de interés apícola y polinización de cultivos”. Ed:
Mundi – Prensa.
AIZPURUA, M., 1992. “Iturrarango erlategia”. Ed: Gipuzkoako Foru Aldundia. 55orr.
43
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
PUERTA, F., FLORES, J.M., RUIZ, J.M., CAMPANO, F. 2001. “ Enfermedades de las
abejas. Prevención, diagnótico y tratamiento”. Ed: COAG Andalucía. Consejería de
Agricultura y Pesca. Junta de Andalucia. 189 orr.
PAJUELO, A., 2009. “ Manual de buenas prácticas sanitario sen la Actividad apícola”.
Asociación Malagueña de Apicultores. 95 orr.
http://opengis.uab.cat/wms/iberia/espanol/es_cartografia.htm
44
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
45
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
46
ERLE BELTZAREN ERLATEGIEN ERAGINPEKO EREMUAREN KARAKTERIZAZIOA ETA POLINIZAZIO GAITASUNEAN ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUNEN EGUNGO BANAKETAREN KARAKTERIZAZIOA ETA BANAKETA POTENTZIALAREN AURREIKUSPENA GIPUZKOAN. I. FASEA
47