BIGARREN
MUNDU
GERRA
AURKIBIDEA
1. Gerrarako bidea ................................................... 5
1.1 Europan ............................................................ 5
1.2 Asian ................................................................ 7
2.1.1 Poloniaren inbasioa ......................................... 8
2. Gerraren garapena ............................................... 8
2.1 1939: Gerraren hasiera Europan ........................... 8
2.1.2 Neguko Gerra .............................................. 10
2.2 1940: Gerraren hedapena .............................. 10
2.2.1 Norvegia eta Danimarkaren inbasioa ............... 10
2.2.2 Frantziako bataila ......................................... 11
2.2.3 Ingalaterrako bataila ..................................... 13
2.2.4 Italiako erasoak ........................................... 14
2.3 1941: Mundu gerra bihurtuta ......................... 14
2.3.1 Ipar Afrikako kanpaina .................................. 14
2.3.2 Balkanetako kanpaina ................................... 15
2.3.3 Sobietar Batasunaren inbasioa ........................ 16
2.3.4 AEBen sarrera .............................................. 17
2.4 1942: Ez aurrera ez atzera ............................. 19
2.4.1 Ipar Afrikako kanpaina .................................. 19
2.4.2 Ekialdeko Frontea ......................................... 20
2.4.3 Ozeano Bareko Frontea ................................. 22
2.5 1944: Amaieraren hasiera .............................. 23
2.5.1 Mendebaldeko Frontea .................................. 23
2.5.2 Ekialdeko Frontea ......................................... 25
2.5.3 Ozeano Bareko Frontea ................................. 26
2.6 1945: Gerraren amaiera ................................. 27
2.6.1 Mendebaldeko Frontea .................................. 27
2.6.2 Ekialdeko Frontea ......................................... 28
2.6.3 Ozeano Bareko Frontea ................................. 29
3. Gerraren ondorioak ............................................ 31
3.1 Suntsipenak eta gehiegikeriak ............................ 31
3.2 Hondamendi ekonomikoa ................................... 32
3.3 Muga berriak .................................................... 33
3.4 Gatazka berriak ................................................ 34
Bigarren Mundu Gerra 1939-1945 urteen artean
mundu osoan hedatu zen gerra izan zen. Gizateriaren
historian hildako gehien eragin duen guda izan da,
munduko biztanleriaren %2 hil baitzen (61 milioi
pertsona inguru) horietako gehienak zibilak. 1939ko
irailaren 1ean hasi zen (nahiz eta Asian 1937tik Japonia
eta Txina gerran zeuden) eta 1945eko irailaren 2an
amaitu zen. Laburbilduz, bi alderdi lehiatu ziren:
Aliatuak eta Ardatza.
Ardatza osatu zuten herrialdeak: Alemania, Italia
eta Japonia. Ardatzari atxiki zitzaizkion beste
herrialdeak: Eslovakia, Finlandia, Hungaria,
Errumania, Bulgaria, Kroazia eta Thailandia.
Aliatuak: Hasiera batean Ardatzaren kontra
aritzeko elkartu ziren bi herrialdeak Frantzia eta
Erresuma Batua izan ziren. Ardatzaren erasoen
ondorioz aliatuei atxiki zitzaizkien herrialdeak
Polonia, Danimarka, Norvegia, Belgika,
Herbehereak, Luxenburgo, Jugoslavia eta Grezia .
Commonwealtheko herrialdeek ere parte hartu
zuten, hala nola Australia, Kanada, Hegoafrika eta
Zeelanda Berria. Ardatzaren Japoniarekin
bategiteak Txinarekin ituna ekarri zuen, eta
Ardatzaren erasoak jasan ondoren Sobietar
Batasuna ere batu zitzaien. Estatu Batuak 1941eko
abenduaren 7an sartu ziren gerran Ardatzaren
kontra Pearl Harboreko erasoaren ondorioz.
Neutralak: Europan herrialde hauek mantendu
ziren neutral: Irlanda, Espainia, Portugal, Suedia,
Suitza eta Turkia.
Bigarren Mundu Gerrak zibilen gainean jarri zuen
sufrimenduen parte handiena: judutar, homosexual,
ijito, eslaviar eta ezinduen kontzentrazio esparrutan
biltzea Alemaniaren aldetik; japoniarren kontzentrazio
esparrutan biltzea Estatu Batuetan; Txinako
biztanleriarengan eragindako sarraskiak Japoniar
soldaduen aldetik; gizakien gaineko esperimentazio
zientifikoak mediku nazi eta japoniarren aldetik; zibilen
kontrako airetiko bonbardaketak, lehenengo Ardatzen
partetik Rotterdam eta Londresen, eta gero aliatuen
partetik Tokyo, Dresde edota Hanburgen, besteak
beste; eta lehenengo aldiz bonba atomikoaren
erabilpena, Estatu Batuen aldetik, Hiroshima eta
Nagasakiren kontra.
1. Gerrarako bidea
Eskuarki, Bigarren Mundu Gerrako azken kausatzat
Alemaniak Polonia inbaditzea eta Japoniak Ozeano
Bareko hainbat puntuari (AEBei eta kolonia britainiar
zein herbeheretarrei) eraso egitea jotzen dira. Nolanahi
ere, gerrara eraman zuen bidea luzeagoa izan zen.
1.1 Europan
Lehen Mundu Gerraren ostean, Versaillesko Itunean,
herrialde garaileek zigor ekonomiko eta politiko larriak
ezarri zituzten herrialde garaituen gainean. Alemanian,
jende askoren ustez bidegabekeriak eta umilgarriak
izan ziren. Weimarko Errepublikako agintariak zigor
horiek arrazoizko egoerara eramaten saiatu ziren arren,
1929ko krakak eragin zuen krisialdia zela medio,
ahalegin horiek guztiak alferrikakoak izan ziren.
Zilegitasun txikiko errepublika horretan, krisialdi
ekonomikoan itota, jende askok sistemaren kontrako
alderdietara jo zuen. Arrakastatsuena Adolf Hitlerren
alderdi nazia (NSDAP) izan zen. Hitlerrek 1933ko
urtarrilaren 30ean hartu zuen boterea Alemanian. Mein
Kampf (Nire borroka) liburuan adierazi zuen bezala,
bere helburua Versaillesko Ituna iraultzeaz gain,
Alemaniarako etorkizun loriatsua eta oparoa lortzea
zen. Horretarako, Alemaniaren inguruko lurraldeak
(Lebensraum - Bizitzeko tokia) konkistatu eta
alemaniar bihurtu nahi zituen.
Versaillesko Itunaren aurkako pausoak eman zituen
ondorengo hiru urtetan: Sarre berriro okupatu zuen
(1935) eta Rhin ondokoa berriz militarizatu zuen
(1936ko martxoan).
Lurralde berriak bereganatzeari ekin zion orduan.
Austria (Anschluss) 1938ko martxoan batu zuen
Alemaniarekin. Bigarrenik, Txekoslovakiako Sudeteetan
bizi ziren 3.000.000 alemaniarrei laguntza eskatu zien
Alemaniarekin bat egiteko. Gerraren beldurrez,
Municheko Konferentzia 1938ko irailean) Erresuma
Batuak eta Frantziak Hitlerren nahien aurrean amore
eman zuten, Alemaniak Europan aldarrikapen
gehiagorik egingo ez zuelakoan. Chamberlain Erresuma
Batuko atzerri aferetarako ministroak ituna "garaiko
bakea" zela adierazi arren, 1938ko urrian gainerako
Txekoslovakiari eraso zion Hitlerrek.
Hitlerren hitza nolakoa zen ikusita, Frantziak eta
Erresuma Batuak 1939an Poloniari laguntza eskaini
zioten Alemaniak eraso eginez gero. AEBek, halere, ez
zuten bat egin, politika isolazionista ohikoari eutsita.
Sobietar Batasunak, nazien jomugan egon arren,
1939ko abuztuaren 23an elkarri ez erasotzeko
hitzarmena sinatu zuen Alemaniarekin.
Poloniaren aurka, eta, behar izanez gero, Erresuma
Batua eta Frantziaren kontra ere egiteko prest,
Hitlerrek 1939ko irailaren 1ean Poloniari eraso egin
zion. Ondorioz, Frantziak eta Erresuma Batuak ere
gerra deklaratu zioten. Erresuma Batuak Britainiar
Inperio osoa zekarren berekin batera, baita
Commonwealtheko kide gehienak ere.
1.2 Asian
Nagasakiko bonba atomikoaren
ondorioz sortutako onddo formako
lainoa 18.000 metroko garaierara iritsi
zen 1945eko abuztuaren 9ko goizean
Versalleseko Hitzarmenean botere
kolonial gisa harturik, Japoniako politiko
eta militar askok Asia konkistatzeko eta
batzeko eskubidea aldarrikatu zuten.
Hori zela eta, Mantxuria 1931n eta
Txina 1937an inbaditu zituen Japoniak.
Bigarren Txina-Japonia Gerra hori 1937ko uztailaren
7an hasi zen hain zuzen ere. 1931tik bere menpe
zegoen Mantxuriatik eraso zuen Japoniak. Lehengo
aurrerapenak Shangai hirian moteldu ziren, nahiz eta
abendurako japoniarren eskuetan erori. Nanjing
hiriburua ere hartuta, txinatar nazionalistek
Chongqingera mugitu zuten gobernua gerra bukatu
arte. Nanking hirian egundoko sarraskia burutu zuten
japoniarrek, hilabetean 300.000 lagun garbitu
baitzituzten.
Ameriketako Estatu Batuen eta Erresuma Batuen
erreakzioa Txinari (Kuomintangi hain zuzen ere)
laguntza ekonomiko eta militarra igortzea izan zen.
1940tik aurrera, Japoniaren aurkako enbargoa ere
ezarri zuten abian.
Enbargoari aurre egiteko, Asia eta Ozeano Barean
lurralde berriak inbaditu zituen Japoniak, Frantziak,
Herbehereak, Erresuma Batuak eta Sobietar Batasunak
Europako gerra beste kezkarik ez zutelakoan, eta
AEBek, gerrarako prest egon gabe, akordioa bilatuko
zutelakoan. Japoniako agintariek adierazi zuten bere
asmoa Ekialdeko Asia Elkarren Kooperazio Gunea
sortzea zela, Europako menpe inperialistatik askea.
AEBak gerran sartzera eraman zituen kausa zuzena
Pearl Harborren erasoa izan zen, 1941eko abenduaren
7an. Lau egun geroago Alemaniak gerra deklaratu zien
AEBei. Sobietar Batasunaren aurka 1939ko udaberrian
baino ez zuen Japoniak jardun. Mongolian egin zuten
topo. Japoniako hazkundea Ekialde Urrunean
mehatxutzat jo zen Moskun. Japoniako erasoa atzera
eraman zuten sobietarrek, Georgi Zhukov jeneralaren
agindupean. Horren ostean, bakeak iraun zuen bi
estatuen artean. Historialari batzuen arabera, bi
fronteko gerraren beldurrak bultzatu zuen Sobietar
Batasuna Alemaniarekin akordioa sinatzera.
2. Gerraren garapena
2.1 1939: Gerraren hasiera Europan
2.1.1 Poloniaren inbasioa
Europan gerra 1939ko irailaren 1ean hasi zen,
Alemaniak Poloniari eraso egitean. Hitlerren asmoak
Danzig hiri askea (non alemaniarrak eta poloniarrak bizi
ziren) menderatzea eta hiri hau Alemaniarekin lotzeko
korridorea lortzea izan ziren. Nazioarteko
komunitatearen aurrean, mugan aldez aurretik
prestatutako gatazka erabili zuen. Irailaren 3an,
Erresuma Batuak zein Frantziak gerra deklaratu zioten
Alemaniari. Erresuma Batuak itsas blokeoa ezarri arren,
ez Londresek ez Parisek ez zuten Alemania inbaditzeko
gogo sendorik erakutsi. Frantzia, motel mugituta,
Sarren burutu zuen eraso txiki bat. Poloniari laguntzeko
troparik ez zuten igorri.
Bitartean, Polonian, armada alemaniarrak Blitzkrieg edo
Tximista Gerra burutu zuen. Estrategia militar horretan,
hegazkineriak gogor bonbardatu ondoren, lurreko
armadak, batez ere gerra-gurdiek, ustekabean egiten
du eraso. Alemaniarrek hiri eta gune estrategikoak
hartuta, armada poloniarrak, lurraldean sakabanatuta
eta elkarrekin bat egin gabe, pixkanaka pixkanaka
amore eman zuen. Varsovia irailaren 27an erori zen,
eta azken tropa poloniarrak urriaren 6an errenditu
ziren.
Irailaren 17an, Alemaniarekin hitzartutako akordioari
eutsita, Sobietar Batasunak ekialdetik eraso zion
Poloniari. Bigarren frontea irekian, Poloniako defentsak
amildu ziren. Hurrengo egunean Poloniako presidenteak
eta aginteko komandanteak herrialdea utzi zuten.
Polonia, berriz, ez zen ofizialki errenditu. Aldameneko
herrialdeetan babestu ziren armadaren apurrak, eta
Polonian barnan, erresistentzia gogorra sortu zen.
Horren ostean, 1939-1940ko neguan Alemaniako
armadak biltzen ziren bitartean, Frantziak eta Erresuma
Batuak ez zuten erasorik egin. Kazetari batzuek
“Phoney war”, “Sitzkrieg” edo Gerra Faltsua deitu
zioten epe horri, hain eskasa zen buruz buruko borroka.
2.1.2 Neguko Gerra
Negu horretan, 1939ko azaroaren 30ean hain zuzen
ere, Sobietar Batasunak Finlandiari eraso zion. Sobietar
Batasuneko armada Finlandiakoa halako lau zen arren,
Armada Gorria lotsagarri gelditu zen aurrera egiteko
orduan. Finlandiako defentsak herrialde osoko inbasioa
saihestu zuen, nahiz eta, azkenean, sobietarrek garaitu
eta Finlandiak Leningrad inguruko eremu estrategikoak
eman behar izan. Nolanahi ere, Armada Gorriaren
ahalmena zalantzan jarri zen Europako kantzelaritza
askotan, tartean Berlinen.
Sobietar Batasunak, Molotov-Ribbentrop itunaren
azpian, 1940ko ekainean Estonia, Letonia eta Lituania
herrialdeak okupatu zituen, baita Errumaniako
Besarabia eta Ipar Bukovina eskualdeak ere.
2.2 1940: Gerraren hedapena
2.2.1 Norvegia eta Danimarkaren inbasioa
1940ko apirilaren 9an hasi zen naziek burututako
Danimarka eta Norvegiaren kontrako erasoa.
Alemaniarrek, alde batetik, Suediako burdin hornidurak
ziurtatu nahi zituen, Alemaniara Narvik portu
norvegiarretik baitzekarten. Baina beste alde batetik,
horrela Norvegia ez aliatuen eskuetara eroriko,
Alemaniako portuen aurkako enbargoa indartzeko
asmoa izanez gero. Danimarkaren balio estrategikoa ez
zen hain handia, baina herrialde horretako kaietatik
aise iristen zen Norvegiara.
Danimarka berehala errenditu zen, armada
alemaniarrari aurre egitea alferrik zelakoan, alferrikako
odol-jarioa saihestu nahi baitzuen. Hori zela eta, nazien
okupazioa arina izan zen, beste herrialdeek nozitu
zutenaren aldean bederen. Danimarkako instituzioek,
hein handi batean, autonomia gorde ahal izan zuten,
eta juduen deportazioa atzeratu zen. Nolanahi ere,
esku zabaleko joera hau 1943an amaitu zen, Stalingrad
eta El Alamein porroten ostean okupazioaren kontrako
protestak eta istiluak hedatu baitziren, eta, nazien
ustez, Danimarkako gobernuak ez zituen behar bezain
gogor itzaltzen.
Norvegiako inbasioa korapilatsuagoa izan zen. Portuak
hiru egunetan okupatu arren, armada norvegiarra
barnealde menditsuan babestu zen, naziei aurre egiteko
prest. Gainera, Erresuma Batuak zein Frantziak hainbat
dibisio igorri zituzten laguntza ematera. Hala ere,
aliatuen egoerak okerrera egin zuen, eta apirilaren
28an, britainiarrek Norvegiaren hegoaldetik alde
egiteko erabaki zuten. Maiatzaren 28an aliatuek Narvik
iparraldeko portua hartu bazuten ere, Frantziako
inbasioarekin batera, aliatuen lehentasunak irauli ziren.
Ekainaren 8an, portuko instalazioak suntsitu ondoren,
Norvegiako iparraldetik atera ziren tropa aliatuak.
Azkenean, Norvegia, ekainaren 10ean, errenditu zen.
2.2.2 Frantziako bataila
Poloniako inbasioa burututakoan, naziak Frantziaren
kontrako borroka prestatzen hasi ziren. Euren
egitasmoa zen Belgika eta Luxenburgo artean dagoen
Ardenak izeneko lurralde oihantsuan armadaren multzo
nagusia kokatzea, gerra gurdiek zeharkatu ezin izango
zutelakoan, zakar defenditu baitzuten aliatuek.
Horretarako, naziek Herbehereak, Belgika eta
Luxenburgo herrialde neutralak inbaditu behar izango
zituzten.
Erasoa 1940ko maiatzaren 10ean hasi zen,
alemaniarrek aurreikusi zuten bezala. Ardenetan
zeharkako ibilaldia sumatu gabe, 12an Mosa ibaian,
Sedandik hurbil, saiatu ziren frantziarrak alferrik
inbaditzaileak geldiarazten. Frantziako iparralde osan
Frantzia garaituta eta Erresuma Batuko armadaren
hornigai eta arma gehienak Dunkerquen galduta,
Hitlerrek uste zuen Erresuma Batua errenditzekoa zela.
Nolanahi ere, Winston Churchill buru zuen gobernu
britainiarrak borrokatzen jarraitzea erabaki zuen,
bakarrik bazen ere. Beraz, alemaniarrak Itsas Lehoi
izenpean Bretainia Handiaren inbasioa prestatzen hasi
ziren. Itsas armada britainiar boteretsua menderatuko
ez zutelakoan, airean nagusitasuna lortzea
ezinbestekotzat jo zen zen, eta, hortaz, hegazkineria
hutsezko Ingalaterrako bataila borrokatu zen.
Ekainaren 5ean, Parisa jo zuten alemaniarrek geldiezin.
Frantziaren porrota saihestezina zela ikusita,
Mussoliniren Italiak probestu zuen ekainaren 10ean
Frantziari gerra deklaratzeko. Ekainaren 14ean Parisen
sartu ziren naziak. Armistizioa ekainaren 22an sinatu
zuten Frantziak eta Alemaniak. Alemaniaren menpean
Frantziako iparraldea eta mendebaldeko kostaldea
geratu zen. Horren hegoaldean, gobernu
kolaboratzailea eratu zen, zeinek Vichy zuen hiriburua
eta Philippe Petain gobernuburua. Haien aurrean,
Charles de Gaulle jenerala zegoen, Erresuma Batuko
herbestetik “Frantzia Askea”ren buruan, Vichyko
gobernua onartu gabe.
2.2.3 Ingalaterrako bataila
Frantzia garaituta eta
Erresuma Batuko armadaren
hornigai eta arma gehienak
Dunkerquen galduta,
Hitlerrek uste zuen Erresuma
Batua errenditzekoa zela.
Nolanahi ere, Winston
Churchill buru zuen gobernu
britainiarrak borrokatzen
jarraitzea erabaki zuen,
bakarrik bazen ere. Beraz,
alemaniarrak Itsas Lehoi
izenpean Bretainia Handiaren
inbasioa prestatzen hasi
ziren. Itsas armada britainiar
boteretsua menderatuko ez
zutelakoan, airean nagusitasuna lortzea ezinbestekotzat
jo zen zen, eta, hortaz, hegazkineria hutsezko
Ingalaterrako bataila borrokatu zen.
(eskubiko argazkian Alemaniako hegazkinek Londres
bonbardatzen zutenean, bertako biztanleek metro-
geltokiak babesleku gisa erabiltzen zituzten.)
1940ko udan burututa, Alemaniako hegazkineria
(Luftwaffe) Britainia Handiko aireportuak eta radar
estazioak bonbardatzen hasi zen. Nolanahi ere,
hegazkineria britainiarra (RAF), pilotu gutxiago edukita
ere, espero baino kementsuago aritu zen. Emaitza
argirik gabe eta Berlinen jasandako bonbardaketei
adinako erantzuna eman nahian, Hitlerrek Londresen
bonbardaketa (Blitz) agindu zuen. Hala ere, RAF
nagusitu zen azkenean, Mantxako kanala kontrolpean
edukita. Irailaren 17an, Erresuma Batuko inbasioa
atzeratu zuen Hitlerrek, eta hasiera batean hurrengo
urterako egitekoa bazen ere, azkenean ez zen berriro
burutu.
2.2.4 Italiako erasoak
Mussolini ere ez zen geldirik geratu. 1940ko irailaren
13an, Libiako kolonia italianarretik Egipto (Erresuma
Batuko kolonia) eraso zuten. Estrategikoki, oso gune
garrantzitsua zen, Suezko kanalari esker ekialdeko
Commonwealtheko herrialdeek (Indiak, Zeelanda
Berriak edo Australiak besteak beste) hornigaiak eta
armak garraiatu ahal izaten zituzten Britainia Handira.
Italiarrek mendebaldeko eskualde txikia okupatu ahal
izan zuten, Sidi Barrani hiri egiptoarrean defentsak
paratuta. Alabaina, abenduaren 9an, britainiarrek
kontraerasoa burutu zuten. Italiarrek El Agheila (Libia)
hirira egin behar izan zuten atzera.
Urriaren 28an, Greziaren kontra jardun zuen Italiak,
Albaniako baseetatik eraso eginda. Hala ere, armada
greziarrak ofentsiba geldiarazteaz gain, kontraerasoa
ere burutu zuen, eta Albaniako hegoaldeko hainbat hiri
hartu zituen. Neguarekin batera, dena den, borroka
gelditu zen.
2.3 1941: Mundu gerra bihurtuta
2.3.1 Ipar Afrikako kanpaina
Italiako armadaren porrota zela medio, Hitlerrek
errefortzuak bidali behar izan zituen ipar Afrikara.
1941eko otsailean, Afrika Korps izenpean lehenengo
tropa alemaniarrak iritsi ziren Libiara, Erwin Rommel
jeneralaren agindupean. Hasiera batean, arerioen
erasoen aurrean egoera gordetzeko agindua baino ez
zeukan Rommelek. Baina erresistentzia ahula jaso
zuela ikusita, erasoari ekin zion, britainiarrak Egiptoko
mugaraino eraman arte. Hainbat alferrikako
kontraerasoren ostean, abenduaren 18an, britainiarrek
Gurutzatu Operazioa (Operation Crusader) burutu
zuten, non udaberrian galdutako lurralde osoa
berreskuratu zuten.
2.3.2 Balkanetako kanpaina
Sobietar Batasunari eraso egin baino lehen, Hitlerrek
uste zuen hegoaldea menpean edukitzea ezinbestekoa
zela. Hau da, Italia eta Greziaren arteko gatazka
bukatu behar zen. 1940-41eko neguan, Hungaria,
Errumania, Bulgaria eta Jugoslaviako gobernuekin
negoziatu zuten alemaniarrek Ardatzarekin bat egiteko.
Alabaina, 1941eko martxoaren 27an, Jugoslavian
Ardatzaren aurkako estatu-kolpe bat burutu zen, eta,
hortaz, Greziaz gain Jugoslavia ere jarri zuten jomugan.
1941eko apirilaren 6an tropa alemaniarrek, italiarrek
eta hungariarrek batera Jugoslavia eta Greziaren kontra
egin zuten. Britainiarrek Greziari laguntza luzatu arren,
Ardatzeko aurrera egitea geldiezina zen. Jugoslavian,
gainera, erresistentzia ez zen oso gogorra izan.
Belgrado, hiriburua, apirilaren 12an hartu zuten, eta
herrialdea apirilaren 17an errenditu zen.
Grezian ere Ardatzeko erasoa azkarra eta eraginkorra
izan zen. Hilabetearen bukaerako, nazien menpea
zegoen jada. Maiatzaren 20an, alemaniarrak Kretaren
aurkako erasoari ekin zioten. Ekainaren 1erako guztiz
okupatuta zegoen. Luftwafferen nagusitasunaren
aurrean, RAF britainiarrak hornigaiak eta pertsonak
Egiptora garraio zituen, hurrengo borroketarako gorde
nahian.
Alemaniarren garaipena bizkorra eta zalantzarik
gabekoa izan arren, Balkanetako kanpainak bost aste
atzeratu zuen Bizargorri Operazioa, Sobietar
Batasunaren inbasioa alegia.
2.3.3 Sobietar Batasunaren inbasioa
1941eko ekainaren 22an, Napoleonek aukeratutako
egun berean, hasi zen Bizargorri Operazioa.
Ustekabean harrapatu zuten Mosku, nahiz eta erasoa
egunen batean espero. Izan ere, Molotov-Ribbentrop
itun sekretua zela eta (1939ko abuztuan sinatua), SESB
eta Alemania aliatuak ziren.
Erasoa hiru frontetan zegoen antolaturik: lehenengoa
iparraldera begira, Leningradera; bigarrena, Moskuko
bidera; eta hirugarrena, Donetsk industria eskualdera
eta Kaukasoko petrolio zelaietara. Adolf Hitlerren
asmoa Armada Gorria Bielorrusia eta Ukrainako
lautadetan ixtea eta azkar garaitzea zen. Gero, Sobietar
Batasunako alde europarra okupatu nahi zuen, Ozeano
Artikotik Kaspiar Itsasoa arte. Horretarako, 140 dibisio
prestatu zituzten alemaniarrek, guztira 3.200.000
soldadu, 625.000 zaldi, 7.100 kainoi, 3.300 gerra-gurdi
eta 2.770 hegazkin. Hainbat aliatuk, Italiak, Hungariak,
Errumaniak edo Bulgariak dibisioak ere erantsi zituzten.
Armada Gorriak, beste aldetik, 134 dibisio zituen:
2.500.000 soldadu, 24.000 gerra-gurdi eta 8.000
hegazkin. Zalantzarik gabe historiak operazio militarrik
handiena.
Estraineko asteetan alemaniarren aurrerapena bizkorra
eta eraginkorra izan zen. Iparraldean, Baltikoko
estatuak okupatuta, Leningradeko setioa irailaren 8an
hasi zen (1944ko urtarrilera arte irautekoa zen).
Erdialdean, Bielorrusia osoa azpiratuta, Smolensk
uztailaren 16an hartu zuten. Hegoaldean, berriz,
Ukrainan zeharkako martxa uste baino motelagoa izan
zen. Hori zela eta, Hitlerrek erdialdeko fronteko tropei
gelditzeko agindu zien, hegoaldekoei lagun ziezaieten.
Jeneral alemaniar gehienak ez zatoz bat egitasmo
horrekin, Mosku jomuga nagusitzat hartzen baitzuten.
Azkenean, behin Kiev hartuta, irailaren 19an,
Moskuraino jarraitzeko agindua eman zen. Nolanahi
ere, ekialdeko frontean eguraldi txarra hasi zen, eta
alemaniarren aurrerapena motelduta suertatu zen.
Gainera, hirira hurbildu ahala, sobietarren erresistentzia
gero eta gogorrago bilakatu zen. Naziak Kremlindik 30
kilometrora iritsi ziren, baina ez haratago. Abenduaren
5ean, Hitlerrek geldialdi orokorra agindu zuen,
hurrengo udaberrian ekitzeko asmotan.
2.3.4 AEBen sarrera
Japonia eta Txinaren arteko
gerrak, 1940rako, ez zuen
ez aurrera ez atzera egiten.
Irailaren 22an, Frantziako
Indotxinaren iparraldeari
eraso zion Japoniak.
Mendebaldeko botereekiko
harremanak gaiztotu ziren
azken urteotan, AEBek,
Erresuma Batuak eta
Herbehereek petrolio eta
beste hornigaien salmentetan enbargoak ezarri
baitzizkioten Japoniari.
Abenduaren 3an, Japoniako Egoitza Nagusiak baimendu
zion Yasuji Okamura jeneralari Ekialdeko Asian gerra
orokorra hedatzeko. Horrela, Hong Kong, Filipinak eta
Britainia Handiko hainbat kolonia (Malaia, Borneo eta
Burma) konkistatu zituzten japoniarrek, petrolio zelaiak
bereganatu nahian. Commonwealtheko herrialdeen
erresistentzia gorabehera, leku horiek guztiak
japoniarren eskuetara erori ziren hilabete gutxiren
buruan. Erresuma Batuko 80.000 kide inguru atxilotuta,
kontzentrazio-zelaietara bidali zituzten. Churchillen
ustetan, Singapurreko porrota historia britainiarraren
umiligarrienetakoa izan zen.
Abenduaren 7an, Thailandia, Malaia eta Hong Kongekin
batera, Japoniak Hawaii irletan kokatutako AEBetako
Pearl Harbor itsas baseari ere eraso egin zion.
Amerikarren galerak gogorrak izan ziren: hildakoen
kopurua 2.400ra hurbiltzen da, gerraontzi asko
kaltetuta suertau ziren eta baseko hegazkineria gehiena
suntsituta. Nolanahi ere, erasoaren jomuga nagusia
izan ziren lau hegazkin-eramaileak salbatu ziren,
basean ez zeudelako. Gainera, Pearl Harborko portuko
kalteak aise konpondu ziren, eta erregai biltegiak,
ezinbestekoak itsas armada hankamotz ez ibiltzeko,
ukitu gabe utzi zuten. Hurrengo egunean, abenduaren
8an, AEBek eta Erresuma Batuak gerra deklaratu zioten
Japoniari. Abenduaren 11n, Alemaniak AEBei deklaratu
zien gerra, nahiz eta Japoniarekin hitzartutako
akordioaren arabera beharrezkoa ez izan. Honela,
mundu gerra bihurtu zen.
(argazkian USS Arizona gerraontzia hondoratzen ari
zela.)
2.4 1942: Ez aurrera ez atzera
2.4.1 Ipar Afrikako kanpaina
Gurutzatu Operazioa zela eta, Afrika Korpsek atzera
egin behar izan ostean, bazirudien alemaniarren
porrota erabatekoa zela. Nolanahi ere, Ekialde
Hurbileko hainbat gatazkak Ipar Afrikatik tropa batzuk
eramatera behartu zituzten britainiarrak. Bitartean,
Ardatzak hornigai bidaltzeari ekin zion berriro Tripolitik.
Rommelek, orduan, 1942ko
urtarrilaren 21ean bigarren
erasoa jarri zuen martxan.
Gazalaraino eraman zituzten
aliatuak, eta horren ostean,
Egiptoraino, non Alam Halfa
bataila burutu zen (uztailaren
1tik 27 arte). Alemaniarren
aurreratzea geldiaraztea lortu
arren, tropa eta mota
guztietako hornigaiak igorri
zituzten aliatuek, porrotak
ekar litzakeen ondorioen
beldurrez.
Gainera Bernard Montgomery (argazkian jeneral
britaniarra.) 8. armada britainiarraren buru izendatu
zuten. Urrian iritsita, soldaduen kopuruaren aldetik
aliatuen nagusitasuna jadanik agerikoa zen. Urriaren
23tik azaroaren 4 arte El Alamein bataila burutu zen,
non aliatuek garaipen osoa eta erabakigarria eskuratu
zuten. Afrika Korpsetik geratzen zen apurra Libia eta
Tunisia aldera abiatu zen ihesean.
Azaroaren 8an
Suziri
Operazioa
(Operation
Torch) burutu
zuten aliatuek
(AEBek eta
Erresuma
Batuak batik
bat) Aljeria eta
Maroko gaineko
kontrola
beregatu
nahian,
Casablancan,
Oranen eta
Aljerian batera
lehorreratuta.
Gainera,
alemaniarrei
erretaguardiati
k eraso egitea
espero zuten,
Ipar Afrikako
kanpainia azkar
amaitzeko.
Aljeria eta Moroko Vichyko
Gobernuaren mendean egon arren,
oso erresistentzia urria erakutsi
zuten, eta berehala Henri Giraud
jeneral frantsesaren aginpean
geratu ziren. Ondorioz, Hitlerrek
Vichy Gobernuko Frantzia okupatu
zuen.
Tunisiako tropa alemaniarrak zein
italiarrak inguratuta geratu ziren
aliatuek mendebaldetik eta
ekialdetik aurrera egiten baitzuten.
Abendurako Ardatzako egoera
larria zen oso, baina eskarmentu
txikiko tropa estatubatuarrak
garaituta (Kasserineko igarobideko
bataila, 1943ko otsailaren 19tik 25
arte), uste baino luzeago iraun
zuen alemaniarren erresistentziak.
Azkenean, aliatuen nagusitasunak,
bai hornigaien aldetik bai
soldaduen aldetik, Ardatzaren
porrota ekarri zuen, eta 1943ko
maiatzaren 13an, 250.000 soldadu
alemaniarrak eta italiarrak
errenditu ziren.
2.4.2 Ekialdeko Frontea
Stalingradeko azken tropa
alemaniarrak 1943ko
otsailaren 2an errenditu ziren.
Alemaniak 6. armada osatzen
zuten 300.000 soldatutik
96.000 besterik ez ziren
Stalingradetik bizirik
atera. Hauxe izan zen
Bigarren Mundu Gerrako
norabidea aldatu zuen
une garrantzitsuenetako
bat. (argazkian
Montecassino
monasterioa.)
Sobietar Batasunak
1943ko hasieran erasoari
ekin zion berriz, Don
ibaitik hurbil. Hasieran
aurrera egitea lortu zuen
Armada Gorriak, harik
eta alemaniarrak
sobietarren armada
hedatuegiaz eta egoera
ahulaz baliatu ziren arte.
Kontraerasoan,
alemaniarrek Kharkov
hiria eta aldameneko
eremua berreskuratu
zituzten. Nazien azken
garaipen inportantea izan
zen.
Udaberrian euriteek
borroketan hastea
galarazi zuten, baina bi
aldeak denboraz probestu
ziren udan etortzekoa
zen bataila prestatzeko.
Erasoaren data behin eta
berriro atzeratu ostean
eta gerra osoko indar
handiena bildu ondoren,
uztailaren 4an ekin zioten
alemaniarrek erasoari
Kursken. Asmo horiek
ezagutua, sobietarrek
lubaki-sare erraldoia
industu zuten
defentsarako. Kurskeko
bataila gerrako tanke-
borroka handiena
bilakatu zen.
Errefortzurik gabe,
alemaniarrek sobietarren
kontraerasoari ezin izan
zioten eutsi.
Porrot honen ostean,
Ekialdeko Frontean eta
gerra bukatu arte
alemaniarrek atzera
egiten zuten sobietarrek
aurrera egin ahala.
Abuzturako Hitlerrek
Dnieperrera itzultzeko
agindu zuen. Baina urrian
Dniper ere ezin izan
zuten defendatu.
Azaroran Kiev
berreskuratu zuten
sobietarrek.
2.4.3 Ozeano Bareko Frontea
Guadalcanal uhartea
hartu ostean, AEBek,
Zeelanda Berriak eta
Australiak Solomon
Uharteak, Ginea Berria
eta Herbeheretako
Ekialdeko Indiak
berreskuratzeari ekin
zioten.
Ekainaren 30ean,
Cartwheel Operazioa
martxan jarri zuten
aliatuek, Ozeano Bareko
hegoaldea eta
hegomendebaldea
menderatzean Japoniako
Rabaul basea isolatu
nahian. Ondoren, uhartez
uharte Japonia arte joan
nahi zuten. Horretarako,
Tulagi eta Santa Cruz
irlak, Ginea Berriko
iparraldeko kosta eta
aipatutako Rabaul basea
helburu nagusiak izan
ziren.
Azaroan, ABEk Tarawako
bataila, Ozeano Barean
lehen anfibio-eraso
ezagutu zuen borroka,
irabazi zuten. Bajen
kopuru handiak protestak
eragin zituen AEBen
barnan, lehen bistadizoan
garrantzi txikiko irla
ñimiño batengatik
horrenbeste hildako
izatea ez ulertuta.
Orduan, aliatuek
japoniarren hainbat
gotorleku inguratu
zituzten hornigaien eta
tropa berrien faltak
Japoniari amore
emanarazi ziolakoan.
(AEBetako B-29
hegazkinak Japonia
bonbardatzen ari direla.)
2.5 1944: Amaieraren hasiera
2.5.1 Mendebaldeko Frontea
Ekialdeko Frontean Alemaniako presioa arintzeko eta
gerraren bukaera lehenago iristeko, 1944ko ekainaren
6an aliatuek Mendebaldeko Europan beste fronte bat
zabaldu zuten Normandiako kostaldean lehorreratze
masiboren bidez. Hiru milioi soldaduk parte hartuta,
historiako tropa lehorreratze handiena izaten jarraitzen
du Overlord Operazioa ezkutuko izena zuen
lehorreratze hark.
Tropa alemaniarren %85-90 Ekialdeko Frontean
zegoen, eta VII. Armada eta Panzer V. Armada besterik
ezin zuen ekialdetik mugitu aliatuen lehorreratzeari
aurre egiteko. Gainera, kostaldean gotorleku andana
eraikita zituzten naziek, baina zenbait tokitan amaitu
gabe zeuden. Dwight D. Eisenhower buru zuten aliatuek
lehorreratzea Calais aldean gertatzekoa zen plana
zabaldu zuten. Horrela, 50.000 soldadu alemaniar baino
ez zeuden Normandia aldean lehorreratzearen egunean.
Nolanahi ere, alemaniarren erresistentzia gogorra zen
oso, hainbat hondartzatan aliatuek egundoko bajen
kopuruak izan baitzituzten. Uztailaren bukaerako
frontea ongi garatuta zegoen. Normandia menderatuta,
Frantzia hartzea erraza izan zen. Abuztuaren 25ean
Parisa sartu ziren aliatuak. Irailerako Belgika eta
Frantziako zati nagusiak aliatuen menpe zeuden
berriro.
Irailean bertan, aliatuek, izugarrizko azpiegituraz
baliturik, ofentsiba zabal bat abiatu zuten
Herbeheretan. Ofentsiba honi, Market Garden
Operazioa deitu zioten, eta helburu gisa herrialdea
zeharkatzea zuen, Rhin ibaira heldu eta Alemaniako
lurretan sartzeko. Aitzitik, operazio honek izaniko
aurrikuspen eta antolakuntza eskasa zela medio,
aliatuek sekulako porrota jasan zuten Holandan, eta
gerraren amaiera ia urte betez luzatu zitzaien.
Abenduan alemaniarrek kontraerasoa burutu zuten,
Bulgeko bataila izenekoa, Antwerp hiria
berreskuratzeko asmotan, zeren, hala gertatuz gero,
aliatuen hornigai-bidaltzea etenda gertatuko litzatekeen
eta aliatuen frontea erdibituko litzatekeen. Hasierako
garaipenak gorabehera, nazien hegazkineria oso
kaltetuta atera zen, eta, urtarrilerako, galdutako
lurraldea berreskuratu zuten aliatuek.
Bitartean, Italian, Anzion lehorreratu ziren aliatuak.
Gustav Marrak pairatu zituen erasoak zirela eta,
alemaniarrek atzera egin behar izan zuten, eta Erroma
1944ko ekainaren 4an hartu zuten aliatuek. Nolanahi
ere, alemaniarrek beste defentsa-fronte bat osatu
zuten, Marra Gotikoa izenekoa, Apeninoetan,
Florentziatik ipar eta ekialdean. Gogor ahaleginduta,
aliatuak mendateak bereganatzen hasi ziren, Po ibaira
jaisteko prest. Alabaina, Frantziaren inbasioak
hainbeste tropa eskatzen zuenez, moteldu zen Italiako
kanpainia. Negurako, Boloniako hegoaldean zeuden
aliatuak.
2.5.2 Ekialdeko Frontea
Sobietarrek fronteko hegoaldean oso azkar egin zuten
aurrera 1943ko irailetik 1944ko maiatza arte, Ukraina
osoa berreskuratu baitzuten, Errumania eta Poloniako
mugetaraino. Fronteko iparraldean, Leningradeko
setioa hautsita, Estonia eta Letonia aldera abiatu ziren.
1941ean Finlandiak hartutako lurraldea ere
berreskuratu zuen SESBk. Ondorioz, Finlandia irailaren
4an errenditu zen. Fronteko erdialdean, Bagration
Operazioan Alemaniako armada suntsiturik suertatu
zen. Sobietar Batasunak 600 km egin zuen aurrera,
Bielorrusia zeharkatuta, Lituania, Polonia eta
Hungariaraino.
Fronteko hegoaldean, Errumaniako armada garaituta,
Karlos II. erregeak bakea eskatu zien sobietarrei.
Horrean aurrean, naziak erregea hiltzen saiatu ziren.
Ekintza horrek Errumania aliatuen aldera eraman zuen,
Alemaniari gerra deklaratuta. Aste baten buruan,
Bulgaria ere aliatuen aldera igaro zen. Sobietarrek
Jugoslaviarantz jo zuten, Belgradera urriaren 15ean
iritsirik. Greziak alemaniarren menpe jarraitzen zuen
arren, isolaturik ez geratzeko, naziek utzi behar izan
zuten.
Polonian, alemaniarren agintearen kontrako matxinada
sortu zen abuztuaren 1ean, Varsovian hain zuzen ere.
Poloniarrek matxinadak egun batzuk irautea espero
zuten, Armada Gorria hirira iritsi arte. Baina Stalinen
asmoa bestelakoa zen, zeren, naziak kanporatuta,
Poloniak gobernu komunista izan zezan nahi zuen, eta
matxinatuak Poloniako herbesteko gobernuaren
aginduetara jarri ziren. Bitartean, alemaniarrek tropa
berriak igorri zituzten hiriaren gaineko kontrola
berreskuratzeko. Honela, urriaren 2an, azken
matxinoak errenditu ziren.
2.5.3 Ozeano Bareko Frontea
Japonia 1944ko martxoaren 8an India, oraindik ere
Erresuma Batuko kolonia, hartzen saiatu zen
Birmaniatik eraso eginda. Imphal setiatzea eta
Kohimarekiko komunikazioa etetea lortu arren, hilabete
batzuen ostean aurrerapenik gabe, japoniarrek atzera
egin zuten hornigaien faltan. Guztira 55.000 hildako
izan zituzten japoniarrek, historiako kopuru okerrena.
Ozeano Barean bertan, Ameriketako Estatu Batuek
aurrera jarraitzen zuten. Marshall uharteak 1944ko
otsailean bereganatuta, ekain eta abuztuaren bitartean
Mariana uharteak eta Saipan konkistatu zituzten.
Saipan uhartea edukitzeak Japonia bera bonbardatzea
ahalbidetu zien AEBei. Japoniako erantzuna Filipinetako
Itsasoko bataila izan zen, non geratzen zitzaien
gerraontzi gehienak erabili zituzten japoniarrek,
AEBetako armada Mariana uhartetatik egotzi nahian.
Garaituta atera ondoren, Japoniako hegazkin-
eramaileak suntsiturik edo larriki kalteturik suertatu
ziren. Ondorioz, urriaren 20an Filipinetako konkista hasi
zen AEBen partez. Borroka horietan, japoniarrek
kamikazeak lehen aldiz erabili zituzten.
2.6 1945: Gerraren amaiera
2.6.1 Mendebaldeko Frontea
Italian aliatuen azken
erasoa 1945eko
apirilaren 9an hasi zen.
Po ibaiko lautada osoa
okupatuta, naziek
Alpeetara jo zuten.
Mussolini, Clara Petacci
amorantearekin,
Milandik Suitzara ihesean joan
zen, baina bidean partisano
italiarrek atzeman zituzten.
Fusilatuta, euren gorpuak Milan
erakutsi zituzten. Italiako
armada alemaniarra 1945eko
maiatzaren 2an errenditu zen.
Frantzian, 1945eko otsailean eta martxoan, aliatuek
Rhin aldera egin zuten aurrera, Herbeheretatik Suitzara
zihoan frontean. Rhin zeharkatuta, apirilean
Alemaniako defentsa amildu zen, eta Rhin eta Elba
ibaien arteko eremua, Iparraldeko Itasotik Alpeetara,
aliatuen mendean geratu zen. Dwight D. Eisenhower
aliatuen buruak Berlinen konkista Armada Gorriaren
esku uztea erabaki zuen. Apirilaren 25ean aliatuen bi
armadak elkartu ziren lehen aldiz.
2.6.2 Ekialdeko Frontea
Vistula ibaian trabaturik geratu ondoren, 1945eko
urtarrilaren 12an Poloniaren kanpainari ekin zion
berriro SESBk. Ordu gutxiren buruan, Alemaniako
defentsa amildu zen, eta harrigarri asko egin zuten
aurrera sobietarrek. Ekialdeko Prusia okupatuta,
milioika alemaniar jatorrizko biztanleek ihes egin zuten,
errusiarren errepresioaren beldurrez. Urtarrilaren 19an
gerraren aurretiko Alemaniako muga zeharkatu zuten.
Oder ibaian, Berlindik 70
kilometrora gelditu ziren
indarrak biltzearren.
Fronteko gainerako
zonaldeetan ere ziztu
bizian egiten zuten
aurrera sobietarrek.
Budapest otsailaren 13an
hartu zen, setio luze
baten ostean. Austrian martxoaren 30ean sartu ziren,
eta Viena apirilaren 13an bereganatu.
Apirilaren 16an Berlinen kontrako azken erasoa hasi
zen iparraldetik, ekialdetik eta hegoaldetik, hiria
inguratzeko asmotan (ikusi, Berlineko bataila).
Defentsa alemaniarra zibilek, horietako asko nerabeek,
osatua zen. Auzoz auzo eta kalez kale, pixkanaka
pixkanaka hiriburua menderatuz joan ziren. Hitlerrek
ihes egiteari uko egin zion, eta, apirilaren 30ean,
sobietarrak kale batzuk haratago zeudela, bere buruaz
beste egin zuen. Berlin maiatzaren 2an erori zen.
Karl Dönitz almiranteak, Hitlerren ondorengoak,
maiatzaren 7an baimendu zuen Jodl jenerala
Alemaniaren baldintzarik gabeko errendizioa onar
zezan. Honela, Europako frontean amaitu zen gerra.
2.6.3 Ozeano Bareko Frontea
Txinako armada lagun, 1944ko bukaeratik Erresuma
Batuak Birmaniaren birkonkistatzeari ekin zion Indiatik
eta herrialdeko hartu gabe zirauten lurraldeetatik eraso
eginda. Mandalay 1945eko martxoaren 20an hartu
zuten, eta Rangun, hiriburua, maiatzaren 2an,
japoniarrak Birmaniatik ateraraziz.
Filipinetan, Luzonera, irla handienera, lehorreratuta,
Manila martxoaren 3an bereganatu zuten aliatuek.
Irletako konkista osoa uztailean bukatu zen. Hori
burutu baino lehen, halere, beste aurrerapauso batuk
eman zituzten estatubatuarrek. Iwo Jima irla
estrategikoki oso garrantzitsua zen, hortik B-29
bonbardatzaileei laguntza eman ahal baitzitzaien. Hor,
japoniarren defentsa bereziki gogorra izan zen, eta
aliatuen hildakoen kopurua oso altua izan zen (ikusi,
Iwo Jimako bataila). Okinawan, hurrengo helburuan
ere, bajen kopurua oso handia izan zen.
Ozeano Barean zehar erresistentzia gune andana
geratu arren, AEBetako komandantziak Japoniako
inbasioa azarorako zeukan aurreikusita. Nolanahi ere,
Iwo Jiman eta Okinawan aurkitutako aurkaritzak beste
plan bat pentsatzera eraman zituen.
Uztailean, Manhattan Proiektuari esker, munduko lehen
bonba atomikoa sortu zen. Harry S. Truman AEBetako
presidente berriak arma berri hori erabiltzeko deliberoa
hartu zuen, Japoniak lehenbailehen amore ematera
behartzeko. Abuztuaren 6an Hiroshima hirian lehertu
zuen asmo belikoak zituen lehen bonba atomikoak.
Hiria erabat txikituta eta 75.000 hildako zituen ondorio.
Abuztuaren 9an Nagasakin, paretsuko hondamendia
eraginda, bigarrenak lehertu zuen.
Abuztuaren 8an, Jaltako Batzarrean hitzartutakoari
eutsita, Sobietar Batasunak gerra deklaratu zion
Japoniari eta Mantxuria inbaditu zuten.
Abuztuaren 15ean, Hirohito Japoniako enperadoreak
irratian herrialdeari errendizioa jakinarazi zion, nahiz
eta gobernuko zati bat borrokan jarraitzearen alde
egon. Irailaren 2an errendizio ofiziala sinatuta amaitu
zen Bigarren Mundu Gerra.
3. Gerraren ondorioak
3.1 Suntsipenak eta gehiegikeriak
Hildakoen kopuruen gaineko estimazio guztiak ez datoz
bat, heriotzen gehiengoa dokumentatu ez zelako, baina
esan daiteke 60 milioi lagun inguru hil zirela gerra
honetan; horietakoak 20 milioi soldaduak eta 40 milioi
zibilak ziren. Zibil guztiak armen ondorioz ez ziren hil,
izurriteaz, goseteaz edo genozidioaz baizik.
Holokaustoko biktimak 12 milioi izatera irits daitezke.
Bigarren Mundu Gerrak zibilen gainean jarri zuen
sufrimenduen parte handiena: judutar, homosexual,
ijito, eslabo eta ezinduen kontzentrazio-esparruetan
biltzea Alemaniaren aldetik; japoniarren konzentrazio-
esparrutan biltzea Estatu Batuetan; Txinako
biztanleriarengan eragindako sarraskiak Japoniar
soldeduen aldetik; gizakien gaineko esperimentazio
zientifikoak mediku nazi eta japoniarren aldetik; zibilen
kontrako airetiko bonbardeaketak, lehenengo Ardatzen
partetik Rotterdam eta Londresen, eta gero Aliatuen
partetik Tokio, Dresden edota Hanburgon, besteak
beste; eta lehenengo aldiz bonba atomikoaren
erabilpena, Estatu Batuen aldetik, Hiroshima eta
Nagasakiren kontra.
Galtzaileen krimenak zigortzeko, 1945tik 1951 arte,
Alemaniako eta Japoniako zenbait ofizial eta
funtzionario epaitu zituzten gerra krimenak leporatuta.
Alemaniakoak Nurembergen eta Japoniakoak Tokion
epaitu ziren. Garaileen sarraskiak, hala nola Dresdeko
bonbardaketa edo bonba atomikoaren jaurtiketak,
nazien adinekoak ez izan arren, ez ziren inon epaitu.
3.2 Hondamendi ekonomikoa
Gatazkan parte hartu zuten herrialde gehienek oso
krisialdi ekonomiko larria pairatu behar izan zuten, hain
ziren handiak gerra ahaleginak. Batzuk, Alemania
esaterako, erabat suntsiturik zegoen.
Europako herrialde
horien ekonomia
berpizteko (eta, bide
batez, matxinada
komunistak
suertatzeko arriskua
uxatzeko), 1947an
Marshall Plana (izena
George Marshall
AEBetako Estatu
Idazkaritik datorkio)
abian jarri zuten
AEBek. Sobietar
Batasunari eta haren aliatuei ere eskaini zitzaien
laguntza, baldin eta erreforma ekonomiko eta politikoak
burutzen baziren. Alabaina, dolarren inperialismoaren
beldurrez errefuxatu zuten. 1948tik 1952 arte
indarrean, garaiko 13 mila milioi dolar banatu ziren
Mendebaldeko Europako herrialde horien artean.
Alemaniak izan ezik, gainerakoek gerra aurreko maila
ekonomikoa berreskuratu zuten 1952rako.
3.3 Muga berriak
Gerraren bukaeran inperio kolonialetako lurralde
frankok, India Erresuma Batutik edo Indonesia
Herbeheretatik esaterako, independentzia aldarrikatu
zuten Asia eta Afrikan zehar batez ere. Horren aurrean,
herrialde inperialisten politikak desberdinak izan ziren.
Frantziak, adi bidez, huts egin zuen Indotxinako
kolonien gaineko kontrola
berreskuratu nahi izan
zuenean.
Baina Europan bertan sortu
ziren muga berriak. Alsazia
eta Lorena Frantziakoak
izatera itzuli ziren. Sarre
ere hartu zuen Frantziak
potektoratu gisa, harik eta
1957an Mendebaldeko
Alemaniari itzuli zion arte.
Poloniako mugak berriz
marraztu ziren, gerra
aurreko Alemaniako zati
batzuk (tartean Ekialdeko Prusia eta Goiko Silesia)
hartuta eta ekialdean batzuk galduta, Molotov-
Ribbentrop itunari jarraituta Sobietar Batasunak
bereganatu zituen gehienak hain zuzen ere. Stalinek
Finlandiako, Alemaniako (Ekialdeko Prusiaren zati bat)
eta Japoniako hainbat lurraldeak ere irabazi zituen.
Alemaniak Austria galdu zuen, 1938ko Anschluss
gertatu baino lehengo mugetara itzuliz. Txekiak eta
Eslovakiak estatu bat osatu zuten berriro, oraingo
honetan alemaniarrik gabeko Sudeteekin. Izan ere,
galdutako lurralde horietatik (Austriatik izan ezik)
alemaniar jatorrizko miloika lagun emigratu ziren
Alemaniara, agintari berrien beldurrez. Halaber,
Alemania okupazioko lau esparrutan zatitu zen,
Frantziak, Erresuma Batuak, AEBek eta SESBk banaren
gaineko kontrola hartuta. Geroago lehenengo hirurak
batu ziren Mendebaldeko Alemania konstituzio-
demokrazioa osatzeko. Laugarrena, Ekialdeko Europako
zati handiena bezala, SESBen influentzia esparruaren
azpian geratu zen, Mendebaldearen isilpeko
onarpenarekin.
3.4 Gatazka berriak
Herrialde guztietan bake iraunkorra ez zen lortu.
Txinan, komunisten eta nazionalisten arteko gatazka
1946an berpiztu zen, Japoniako inbasioak bi etsaiak
batu ostean. Mao Zedongen Alderdi Komunista garaile
atera zen, 1950erako kontinenteko Txina (Hainan irla
barne) mendean baitzeukan. Nazionalistek Taiwan eta
beste irla txikien gaineko kontrola konformatu behar
izan zuten. Oraindik ere bake-hitzarmenik ez da sinatu
bi alderdiren artean, nahiz eta hartu-eman
ekonomikoak sustatu.
Japoniarrek Koreatik alde egitean, Sobietar Batasunak
eta AEBek erabaki zuten, ia-ia korear guztien
oposizioaren gainetik, herrialdea erdibitzea 38.
paraleloan, iparraldeko eremua komunisten menpe eta
hegoaldekoa amerikarren menpe geratuta. Nahiz eta
estatu bakarra eta independientea sortzeko asmoa
adierazi, bi superbotereek lider desberdinak bultzatu
zituzten, eta bi estatuen egoera sortu zen, zeinek
elkarren gaineko autoritatea aldarrikatzen zuten.
Egoera ezegonkor horrek Koreako Gerrara eraman
zuen.
Izan ere gudan sortu ziren superbotere berriak
Ameriketako Estatu Batuak eta SESB izan ziren,
Erresuma Batua munduko botere nagusia izateari utzi
baitzion. Bi superbotereen arteko tirabirek gora egin
zuten gerra bukatutakoan, 1991 arte irautekoa zen
Gerra Hotza izeneko gatazka sortuz. Lehia hainbat
arlotan gertatu zen: ideologian, botere industrialean,
espazioan, ekonomian, armen garapenean... Bien
arteko buruz buruko borroka ez zen inoiz suertatu,
baina ohikoak izan ziren beste herrialdeetan alde
bakoitzak babestutakoen artekoak.
Nolanahi ere, Bigarren Mundu Gerraren gertakari latzen
ostean, diplomaziako bideak hobestu nahi izan zituzten.
Horretarako, Nazio Batuen Erakundea sortu zen,
Nazioen Elkartea ordezkatuta. Izan ere, Nazioen
Elkarteak ezin zuen ezer egin izan gatazka ekiditzeko.
Halaber, 1929ko krakak eragindako pobrezia orokarra
berriro gerta ez zedin, Bretton Woods hitzarmenetan
hainbat instituzio ekonomiko, Mundu Bankua edo
Nazioarteko Diru Funtsa esaterako, sortu ziren.
AMAIERA
ANGELA MEJIA 4.I
Top Related