Aretxabala errekan bera
129. atala 1707. urtea. Elizaldeko fabrikako liburutik.
Axpurutar Domingo maiordomoak emandako kontuak
DIRU SARRERAK
Lehenengo eta behin 6 erreal eta erdi Ostegun Santuko limosna
Gehi 130 erreal eta laurden Meabetar Juanek ordaindu zuena 54 ikatz zama San Martin baselizako
basoan, zamako 82 marai.
Gehi 170 erreal Castillotar (Gaztelu) Juanek ehun ikatz zamagatik elizako basoetan ateratakoak zamako
58 marai.
Gehi 12 erreal Martirien eguneko limosna
Gehi 79 erreal eta erdi hileta bederatziena eta urteurrena gaitik.
Gehi 126 erreal atabakan.
Gehi 66 erreal San Bartolomeko etxearen errenta
Gehi 10 erreal Makazagatar Josephen zentsua edo urte zorra.
Gehi Solo berrietako artoak 30 erreal eta erdi, anega bi eta erdigatik.
Gehi solo berrietako gariak 22 erreal eta erdi anegako 15 erreal.
Guztiz, 893 erreal eta hiru laurden
GASTUAK
Lehenengo eta behin 296 erreal eta hiru laurden Leginagoikoatar Antoniori eman ziona, arteragoko
maiordomoa izan zenari.
Gehi 175 erreal bost arroa oliogatik.
Gehi 100 erreal kandela nagusi bi argizari beilegigatik.
Gehi 22 libera eta erdigatik ehun eta hirurogeita hamazazpi erreal eta erdi ordaindu zituenak.
Gehi lau erreal libera bat intsentsuagatik.
Gehi sei erreal subsidio eta eskusatu, (errege zerga)
Gehi hamabost erreal bere maiestateari ordaintzea, eliza honi tokatu ziona.
Gehi 19 erreal eta erdi elizako basoetan haritzak landatu eta jorran egiteagatik
Gehi Bilbora olioaren salneurria egokitzen joan zenean 4 erreal
Gehi 27 erreal sakristauari bere soldatagatik
Gehi sei erreal eta erdi hurrengo maiordomoari eman ziona, atabaka eman zionean.
Gehi berrogeita lau erreal krismerak (gantzu edo olio, ontzia) konpontzearren eta binagerari (ardo ontzia)
estalkia jartzeagatik
Gehi lau erreal eta laurden basoka begiztatu zirenean.
Gehi zortzi erreal herriak eskaturiko meza bi eman zirenak Ostegun eta Larunbat Santuan
Gehi erreal bi olio santuak ekartzeagatik.
Gehi 36 erreal Aste Santuko gastuak
Gehi sei erreal eskribau honi lanagatik.
Gehi sei erreal elizako basoetan karkaba batzuk zabaltzeagatik.
Gehi 67 erreal zenbait baseliza erreteilatzearren
Guztiz 1005 erreal, beraz zorretan berrehun eta bat erreal eta laurden
Axpuru leinu etxea,
garai bateko itxura
aldatua, erabil beharrak
eragiten zuenera.
Aurreko ekialde,
atzeko edo kortako
sarrera mendebaldera
begira, beti funtzioaren
mende. Estetikak beste
garai batekoak izaki.
Domingo de Alipazaga, eskribauaren agirietatik, 1706-7. urtea, L, 2752 Ekainak 4. Larreatar Juan Madrilen bizi da. Zornotzako Larrea dorrearen ugazaba zen, bere arreba Larrea
etxe eta baserriaren jabe.
1707. urtea, anega= 84 libera, Alipazaga eskribauaren agirietatik.
Larragoiti eta Urtusaustegitar Agustin Domingo eta Hormaetxetar Mathias Zamudioko
biztanleak adostu zuten Zamudio dorrea eta Arteaga burdinola eta errotaren alokatzea, zeina esandako
Mathias eta Susunagatar Martinek erdi banakoan alokatua bazeukaten, Juan larragoiti zenduak alokatu
ziotena, Gondomar konde jauna bere gorenaren administratzailea zenean eta alokatze berria mila
zazpiehun eta bederatzi garren urtean Santiago egunean beteko zena.
Larragoititar Juanek Matias Hormaetxe Zamudiokoari alokatu zion baita ere Gondomar kondea
del Puerto y Humanes, Montalbo markesa Pedro Sarmiento eta Toledo, erregeren Gaztelako
kamarakoaren Olariaga (Olaboniaga) etxe eta baserria eta Arteaga dorrearen erdia ere.
Anega bat= 84 libera
Zamudio eta Arteaga dorreen eta burdinolaren informazioa
Juan Larragoiti eta Leurak Agustin Domingo Larragoiti eta Urtusaustegirekin erdi banakoan eduki
zuten esandako Zamudio dorre eta Arteaga burdinola. Agirian agertzen baita ere Domingo Larragoitik
Olabuniaga burdinola alokatu zuenekoa, bere lehengusu Juan Larragoitik egin ziona.
Magalartetar Juanek berriz Aresti burdinola eta errota alokatua zuen, hau ere Gondomar
kondearena.
Larrabetzun Hiriko Elexagatar Pedro izan zen Sarrikoleako errotaren zazpi zortzirenak eta lur
soroak alokatuak zituenak, 1703 urtetik aurrera, dakigunez Gondomar kondearenak. Agiri honetan
aitortzen du Pedrok Loroñotar Josephekin adostua zuen falta ziren urte bietarako alokatzea laga egingo
ziola.
Agustin Domingo Larragoitik alokatzen du baita ere Zamudio Elizaldeko hamarrenak, 170 dukat
urteko.
Agiri honetan agertzen besteak beste Plazenzia Hiriaren fundazioa. Diego Lopez de Haro izan zen eta
mila laurehun eta laugarren aroan, hau da 1365. Urtean, Larrabetzu baino hamaika urte lehenago.
Zamudioko Fulla etxearen alokatzea Rotaldetar Thomas Zamudioko biztanleak egin zuen.
Juan Larragoiti eta Leurak Leginatar Alexandro Larrabetzuko Hiriko biztanleari alokatuak ziren
Uribitarte Torrealde eta Zugasti lur soroak, Hiri honen lurraldean zeudenak.
1707. urtea, Alipazagaren agiriak.
Alonso Lainez korrejidorea logikoki arduratua zegoen Gaztelako erregeren alde eta bere
gudarako dirua biltzeko. Horregatik Jaurerri honetako Burdinolei zegokien errentaren zergak ordaindu
ditzaten. Hemen aipatzen zenez hilabeteko 4965 marai ziren, urteko 59.589 marai, (“albala” edo errege
zerga eta burdin eskubidea)
Agiri honetan baita ere aipatzen dira diru agiriak “letra de cambio”, beraz funtzionatzen zuten.
Abuztuak bi, Alipazaga eskribaua.
Isabel Traña Andia Aldekoatar Antonioren legezko emaztea zen. Juan Antonio Dudagoitia eta Traña
Andia Larrabetzuko alkatea izan zen hilburukoetariko bat izan zen.
“juro” betirako jabetza eskubidea. Nolabaiteko betirako pentsio herri errentaren lepo, diru kopuru baten
Mozkinak, zerbitzu batzuen saria edo beste barik emandakoa. Noski erregeren saria zenean nolabaiteko
zerbitzua egin ziolako zalantza gabe.
Antzinako betirako pentsioak edo bizi diren artekoak erregek emandako herri zergaren gainean
eta bereziki gatzagen gainean emandakoak ziren eta beste prestamu deposituak bezala ziren baina
ezberdintasuna edo alkabala ez zuten ordaintzen “juro”ek.
Era bitakoak zeuden “juro de heredad” betirako zirenak, hau da bere ondorengoek ere gozatuko
zutenak eta “vitalicios” edo lehenengo jabeek bizi ziren artekoak.
Askoren uztetan errege katolikoek sortutakoak ei ziren. Honako hau irakur daiteke “coleccion de
documentos ineditos”en. Cisneros´ek Oraneko gudako gastuentzat dirua aurreratu behar izan zuen,
ahaldunei Aita Santuak eskatu zienekoa eta “juro”ak sortuz estatuaren errentaren gainean, lehenago
elizaren errentaren “subsidio” ekin kontatu gabe.
1707. urtea, Korrejimendua, 922/4
Aranguren dar Joseph Bilbo Hiriko biztanlea Eskilatxe printzea eta Ciudad Realeko dukeak Jaurerrian
zituen ondasunen administratzaile zena, Larragoiti eta Urtusaustegitar Agustin Zamudio eta Lezamako
Elizaldeko biztanlearen aurka, epailea korrejidorea, eskribaua Antonio de Fano.
Gorago emana dugu Aramaionako kondea eta Ciudad Real dukearen ondasunak Lezama eta
Larrabetzukoak hain zuzen, beraz demagun agiri hau, Juan Antonio Basurto eta Etxebarria
administratzaileak Agustin Domingo Larrabeitiri alokatu zionekoa zen. Ez omen zuen bere garaian
ordaintzen eta horregatik auzitara eraman zuen Larrabeititarra. Agustin Domingoren aita zenak berrogeita
hamar kintal burdin jarri zituen zorraren fidantzan.
1707. urtea, Korrejimendua, 594/16
Lemoako Martin Gastañagak Larrabetzuko Etxebarriatar Frantziskori mandoa erosi zion hogeita sei
dukatetan. Zati bitan ordaintzeko, sei dukat urte honetako Gabonetan eta beste hogei dukatak datorren
urteko ekainean. Amorebietan eman zen eta lekuko Antonio Burgoa agertzen da, eskribaua Domingo
Leuro eta Agirre.
Etxebarriatarrak Urgoiti parajean esandako mandoa bortzaz kendu zion, horregatik Gastañagak
bere gorenari eskatu zion itzultzera behartu zezala.
Amorebieta Elizalden eskribauak Etxebarriatar Frantziskori eskatu zion deklaratu zezala nola
mandoa bortzaz kendu zion Urgoiti etxe inguruan. Hasieran Larrabetzukoak esan zion hori Larrabetzun
egin behar zuela baina berriro eskatu zion eta bere aitormena eman zuen zin egin ondoren.
Agiriak igarri daiteke Etxebarriak ez ziola beste gabe kendu mandoa, Gastañagak bazuen beste
zor bat ordaindu ezin zuena eta badirudi mando honekin nolabaiteko trukaketa egin nahi zuela, dena dela
agirian eta garaiko eran ematen diren azalpenak ez dira oso argiak gaur egun. Lehenengo eta behin jakin
beharko genuke mandoak garaian zuen garrantzia, eta nola onartzen ziren salmentak epe luzera. Beti esan
dugu oso urria zela eskutan zebilen dirua, gehienetan erosketak etorkizunean lanak emango zion irabazien
mende egiten ziren.
1707. urtea, Antonio de Fanoren agirietatik
Zenbait agiri, Englanderako burdina aipatuz.
Bilbo Hiriko Harategi Zaharra kalean zuen goitik beherako etxea Inigo Jarabeitia larrabetzuko
Burgoatarraren ondorengoak.
Hormaza kapitainak Bilboko San Antonio zeritzon ehun tonako itsasontzian laurehun eta hogei zorro
artile, bederatziehun dozena ahuntz larru, hogeita hamar anega intxaur, zortzi upel ardo eta zortziehun
kintal burdin lasta bezala zeraman.
Urrian Beste bidai bat egin zuen, honetan burdin kopurua berdinean, berrehun eta hogei artile zorro, bi
mila eta bostehun dozena antxume eta artxo larru, ehun anega intxaur eta hurritz, sei mila limoi eta
laranja, eta hiru upel ardo.
Abenduak hogeita bederatzi. Juan Mendieta Bilboko handikietarikoa zen heinean, edozein neskarekin
harremanak edukitzeko arazo handirik ez zuen izango. Honetan aipatzen den Maria Irazabal
Larrabetzukoa zen eta semea izan zuen 1688 urtean. Mendietak ez zuen onartu hasieran bere aitaren
beldur omen zelako. Gero Larrabetzuko apaiz Leginatar Juanen bitartea onartu eta bere esanetan Bilbon
bizi zen Juan Mendieta izenarekin. Juan Bautista-------- Maria Asenzi
Mendieta Arbolantxa
Juan Maria
Mendieta Irazabal
Arbolantxa +
Juan Mendieta
1707. urtea, Korrejimendua, agiria 219/036, eskribaua Domingo de Basaran
Goitiatar Joakin zenduaren aurkako ondasun libreen konkurtsoa, hirugarren zatia.
Gorago aipaturiko Zugasti etxea ( Lezamako Zuestine ), Errotabarriren laurdena eta beste laurden Bolua
errotan. Hemen agiri honetan aipatzen ziren eskribauak honakoa hauek, Antonio de Burgoa 1675 urtean,
Pedro de Basabilbeitia 1673 urtean, Juan de Astobiza 1656 urtean, Gonzalo de Lopategi 1658 urtean,
Lukas de Izagirre 1665 urtean eta Tomas de Agirre 1704 urtean.
1707. urtea, Korrejimendua, agiria 219/8 bis. Martin------------ Mari Otxoa
Goitia Lezama
Basabil
Rodrigo------- Ageda
Goitia Tellaetxe
Joakin; Angela; Ageda--------- Juan Martin ;Maria Bentura----- Jazinto Andres----- Phelipa Juan Antonio
Goitia Goitia Goitia Taborga Goitia Zandoika Gortazar Goitia
+
Badirudi Jazinto Zandoika eta Goikoolea une honetan Lezamako Olazarre etxean bizi zela, burdinolaren
ondoan zegoen etxean hain zuzen eta aipatzen denez bere leinuko ondorengo etxeetara pasatzekotan
zegoen, bai Larrabetzu eta Zamudion zeuzkan etxeetara. Bestalde Joakinen ondasunen zerrenda ere egiten
zen agiri honetan. Honek angela izendatu zuen bere ondorengo eta besteekin konpontzeko nahiko
nahastua zeukan, beraz luze jo zuen eztabaida izan zen. .Zor hartzaile asko zegoen eta denekin adostea
kostatu zitzaion. Joakin gehienbat burdin arloaren hornitzailea izan zen, beraz horretan egin zuen dirurik
gehiena eta zorrak ere. “Dos colchonesy tres colchas y tres cobertores y dos almoadas todos de pluma usados y otras dos almoadas de lana ….
Una cuxa nueba fabricada en Asturias y otras tres cuxas viejas ..clavazones dorados … un bestido entero con calzon y mangas
de tafetan negro y ropilla y capa de baieta negra y un jubon de raso de color una rogilla de felpa negra con sus mangas de raso
liso guarnecidas con encajes negros y unas medias negras de seda de peso y dos corvatas de puntas para el gesquer y un capote
de palometa con forro de sepiterna azul. Mas una cavellera= mas tres cavalgaduras de trabajo con sus bastas y aparejos= mas
quatro cubas de enbasar sidra y mas otra cuba pequeña = mas dos toberas de la ferreria y la mitad de los barquines de ella= mas
quatro partes de manteles usados de mesa= mas ziento y nobenta y ocho quintales y medio de tocho que se pasaron en
treszientas y setenta y un barras que pusieron en la lonja de dha casa=…y todo quedo asi y los bienes ynbentariados quedaron
en la casa de Olazarra sin poner ningun deposito ni haverle encargado a doñ Agueda dhas custodias como esta señora bibe en
dha casa= … de ganados para ynbentariar estan asentados en un memorial y por saber todos quantos son ni estan reducidos a
escrito= Y lo mismo los materiales de bena tenian de la ferreria por no poder saber los quintales que puede haver asta que se
reduzcan a fierro = No esta tanpoco reconocido el libro de quenta y razon ni inbentariado= Y en vista de la dha peticion y
ynbentario con ella presentados por el dho nuestro correjidor admitio el dho concurso y zesion de vienes y mando que todos
acredores contenidos en dha peticion acudiesen con los ynstrumentos … que pusiesen editos conforme a fuero ….. y acudiesen
al dho concurso …= y nombro por dho administrador … a Jazinto de Zandoica quien azetase y otorgase fianzas … = --- que la
dha Agueda presentase el testamento con el que murio don Juaquin su hermano …
= En la casa y solar de Olaburiaga dela anteyglesia de San Martin de Arteaga de Zamudio en 1705 por testimonio de Juan
Antonio de Burgoa escrivano del rey …. Y de numero desta merindad de Urive y villa de Munguia parezieron presentes de la
una parte Juan de Meñaca por si y en nombre de doña Catalina de Domica su mujer vecinos de Meñaca …. Domingo de Goitia
beneficiado en la yglesia de Lezama y en las de la villa y anteyglesia de Larrabezua ….Don Jazinto de Zandoica presento
capitulaciones y autos que presentava se le estavan deviendo 2200 ducados por don Rodrigo de Goitia y su muger difuntos y en
su representazion los bienes del dho don Juaquin= Pidio se le ubiese por opuesto y mandase azer pago antes que a otro …. Las
cargas del matrimonio son grandes hizieron las donaziones y dotaziones siguentes = primeramente los dhos Juan de Zandoica
y doña Maria Ybañez de Goicoolea su lejitima mujer dijeron que donavan al dho don Jazinto su hijo para el matrimonio de con
la dha doña Maria Bentura de Goitia la su casa y solar de Goicoolea con todas sus heredades manzanales y tierras de pan
sembrar castañales robledales xarales y la ochava parte de la ferreria de Goicoolea y la quarta y ochava parte del molino de
Goicoolea que todos ellos son sitos y notorios en la anteyglesia de san Medel y Zeledon de Larravezua en el ynfanzonado deste
mui noble y mui leal señorio de Bizcaia con mas la quarta parte de la ferrteria de Olazarra y la quarta parte del molino de
Olazarra y la casa y solar de Olazarra ………. que todos ellos son sitos y notorios en la anteyglesia de Lezama con mas las que
tiene en la jurisdicion de Zamudio … la casa y caseria de Aguirre con todas sus heredades en Zamudio …. Y los dhos don
Rodrigo de Goitia y doña Agueda de Tellaeche dijeron que donavan y dotaron a la dha doña Maria bentura de Goitia para el
casamiento de con el dho don Jazinto de Zandoica y los hijos que dios…. Dos mill ducientos ducados en dinero pagados los
mill y cien dentro de un año del dho contrato y los otros mill y cien y de alli a año y medio pagados y entregados al dho don
Juan de Zandoica y los quinientos ducados en arreo a`recoado por personas que nombraren ..….”
Juan------------ Maria Ibañez Rodrido-------- Agueda
Zandoika Goikoolea Goitia Tellaetxe
Jazinto-------------------------- Maria Bentura
Zandoika Goitia
Jazinto Zandoika Goikoolea agirian esaten den bezala, oso boteretsua zen bai Larrabetzuko Hirian eta bai
Lezamako Elizalden, hori dela eta Larrabetzuko Belarrinagatar Asensio mehatxatu egin omen zuen,
honengan ei zuen ganadua zela eta.
Bestalde hemen agiri honetan jakin dugu ondasunetan bazegoela erlauntza andana bat ere, halaber
Astobizatar Juan eskribauaren agiri ondorengo izan zela Thomas Elejaga eskribaua.
1707. urtea, korrejimendua, 798/008, Eskribaua Domingo de Alipazaga
Trabuduatar Pedroren ondasunen konkurtsoa zabaldu zuten hartzekodunek. Trabudua etxea.
Obligazio agiria sinatu zuen Trabuduatar Pedrok Antonio Makazaga Larrabetzuko Hirikoaren alde 1701
urtean Elexagatar Tomasen aurrean.
Larrabetzuko Makazagatarrak zentsu hau Pedro Bidaurrazaga Goikoaren alde eman zuen gero.
1707. urtea, Korrejimendua, 359/21
Antonio Maribi Bilbo Hiriko biztanlea eta bertako eskribau zenbakiduna. Agirian hilburukoa dugu eta bertan
dioenez sei hilabete zeraman gaizorik eta laguntza eskatu behar izan ziola Larrabetzu Elizaldeko Goikoolea
eta Zandoikatar Jazinto bere koinatuari, zeren eta bere ofizioan oso diru gutxi egin baitzuen, hainbat diru
aurreratu ziolarik gaizorik zegoen artean. Larrineta nire etxeko basoetan zortziehun ikatz zama atera eta
saltzeko erabakita nago eta horrela eskuratu dezan zor diodana. Hau 1690 urtean eman zuen eta hemen dator
egindakoaren erakusle, Kareagatar Domingo, Karlos …. eta Amezagatar Domingo ni Antonio Maribiren
aurrean. (berak egin zuen eskritura).
Jazinto Zandoikak auzia zuen Antonio Maribi zenduaren amarekin, hau baitzen bere semearen
ondorengotza zuena, mila laurehun eta berrogei errealen kopurua zela eta. Larrineta basoetan ikatza egiten ari
da baina oraindik ez du zorra ez du bete, baina baso horien laurdena bakarrik zegokion Antoniori eta bertan
ez legokeen zor guztia ordaintzeko, beraz Zandoikatarrak beste era batera ordaintzeko eskatzen dio
Antonioren amari. Bestalde Jazintok jakin nahi du ea Frantzisko aitak ondorengoa izendatu ote zuen, agian
bere semea izango zelakoan ondorengotza zuena, kasu honetan basoaren jabetza osoa izan zelakoan edo.
Horretarako dokumentazioa eskatzen du.
Frantzisko Maribi Allenderen hilburukoa.
Pedro Ibañez--------- ………
Larrineta ……….
Juan----------- Mari ibañez
Maribi Larrineta
Martin--------------- Isabel
Maribi Allende
Maria Antonio------------- Frantzisko
Mugaguren Maribi Allende, Bilboko eskribaua, Amorebietako biztanlea
Gillermo-----Ana Maria; Antonio; Bartolome; Gaspar; Tomas
Turpin Maribi Maribi Maribi Maribi Maribi
Goiko sendi zuhaitzean agertzen diren hildakoak denak Amorebietakoak, bere semeak gazteak izan
ziren zendu zenean, beraz ez zuen hautaketa egin, gaineratzen du baita ere, Larrineta baserria bere
emaztearekin eta hark ezkontzara ekarriko ezkonsariaz bat egiten zuela eta etorkizunean hark egingo zuela
hautaketa. Hautaketa egiteko beste lau pertsonaia ere izendatzen zituen, hau da Domingo Zaldua Soberon,
Gaspar Mugaguren eta Juan Maso.
1707. urtea, Korrejimendua, 3382/013, Eskribaua Antonio de Hostendi.
Larrabetzu Hiriko Gerratar Juanen hilburuko izan zen Jazinto Zandoika eta Goikoolea herrikidea.
Agiri honetan ematen dena hartzekodunen konkurtsoaren bigarren zatia dugu. Ondasun konkurtsoaren
artean etxe bat Larrabetzuko Hirian eta Goikooleako burdinola eta errotaren laurdena zituen. Zati honetan
ematen zen hartzaile bakoitzari zegokiona zorrak ordaintzeko. Gerratarra zendu zenean, bere alaba gazteak
jarraitu zuen auzia, Mariana Gerra Olabe ondorengoa eta aita orde bezala Frantzisko Palazio zen. Diego------------ Maria Bentura; Juan------------ Theresa
Jauregizuria Gerra Gerra Olabe Belendiz
Mariana
Gerra Olabe
Auzia Gazteluko Juanek jarria zuen eta aurka irten ziren Theresa Olabe alarguna, Pedro Elexaga
Maria San Juan Herkinigoren emaztea, Mari San Juan Madariaga Juan Barrenetxearen alarguna eta San
Agustin lekaidetxeko priore eta lekaideek, Larrabetzuko Alkate eta errejimendua, Zugastitar on Martin
Larrabetzukoa Elbira Lezamatarraren senarra, Mendietatar on Juan Bautista alde batetik eta bestetik Gerratar
Juan eta bere ondasunak. Belarrinagatar Domingo administratzailea. Lehenengo eta behin Gaztelutar Juani
ordaindu zezatela agindu zen, bigarrenean Mari San Juan Herkinigori Tomas Goikooleak Juan Alonso
Muxika eta Butroien alde fiadore egin zutenekoan egindako zorra 1561 urtean. Hirugarren Jaun Bautista
Mendietari zor ziona, Maria Asenzi Arbolantxa eta Etxabarri bere lehengusu Agustin Etxabarri lizentziatua
Gormazeko artzapez edo apaiz buru eta Kaparroz Hiriko priorea defuntuaren ordez. Zamudiotar Hordoño eta
Gerratar Juanek eskatutako prestamua ei zen hau, Diego Herkinigo Mari Otxoaren aitaren alde emaniko
zorra, Agustin Etxabarri priorearen ama zenaren alde 1470570= 4325 erreal eta zazpi marai. Hau zorra ere
XVI mende azkenerantz sortua Urrestitar Juanen aurrean. Nahastua dago ondorengotza hau eta hor agertzen
diren aipamenak, Mari Otxoa Herkinigotarra, Gerratar Thomas, Leonor Zamudio eta Zugasti Hordoñoren
alabaren artean. Laugarrenean Juan Batista Mendieta, zorra egin zutenak Maria Inigez Burgoatarra
Goikooleatar Thomasen alarguna,Burgoatar Pedro eta Maria Saez Goikoolea bere emaztea, Juan Otxoa
Rotaeta eskribauaren aurrean. Maria Iñigez------ Thomas; Maria Saez---------- Pedro
Burgoa Goikoolea Goikoolea Burgoa
Bosgarrenean, Mari Ibanez Goikoolearen meza kapilautzaren alde, Maria Saez Goikoolea eta bere
seme Tomas Gerratarrak sortutakoa 1612. Urtean. Seigarrenean On Jazinto Zandoika eta Goikoolea
Gaztelutar Juanen ordezko zen aldetik, Gerratar Tomasek Juan Ruiz Sarrikolea eta Loroño eta Pedro Loroño
bere semearen alde 1613 urtean eta ondorengo bezala izan ziren Juan Castillo eta bere amaginarreba Maria
Ibañez Sarrikolea Loroño 1683, Tomas Elejagaren aurrean.
Zenbait aldiz aipatutako leinu
etxea dugu hau. Gerra
Goikooleatarren garrantzia
adierazten du batez ere. Kantoian
zegoen etxea aipatzen dutenean,
etxe honetaz ari gara, halere beste
Plazako etxea aipatzen denean
berriro Kantoi esaten da askotan.
Bitxia da ugazaba beraren etxeak
izatean sortzen den nahasketa.
Azkeneko berreraikitze obratan
desegin zen armarriaren nabarmen
erdiko balkoiaren ate buruko
hutsunean.
Erraza litzateke itxura zaharra
etxe honi berriz ematea.
Mari Saez------- Juan
Goikoolea Gerra
Thomas Antonio Ruiz--------- Teresa Mariana------ Thomas
Gerra, Goikoolea Olabe Belendiz Oka Gerra
Teresa------------------------ Juan
Olabe Gerra
Belendiz
Mariana, Gerra Oka eta Olabe
Zazpigarrenean Larrabetzuko justizia eta errejimenduari 161, herkinigotar Pedrok sortu zuen
kapilautzaren patroi zenagatik, Migel Loroño eta Marina Astoreka eta Goikooleak, Thomas Gerra eta
Goikoolea eskribauaren aurrean. Zortzigarrenean Zugastitar on Martini Elbira Lezama Juliana Isuskiza eta
Butroien biloba zenaren senarra zen aldetik, Rodrigo Lezama, Domingo Sarrikolea eta Thomas Gerra eta
Juan Astobiza denak Sarrikolea burdinolako partaideak Pedro Etxebarria presbiteroaren alde, gehiena
Sarrikolea burdinolaren konponketan erabilitakoa, Juan Gerratarrari zegokion laurdena.
Bederatzigarrenean San Agustin lekaidetxeko, Tomas Gerra Goikooleatarrak sinatutako prestamuagatik 1657
urtean. Ugaldetarrak saldu zioten lekaidetxeari 1683an.
Hamargarrenean Larrabetzuko justizia eta errejimendua, Oleatar Pedro Jaeneko eliz epaile izan
zenak sortu zuen memoria, eskolako maisua ordaintzeko eta udala patroi zen heinean, 200 dukat eskatu zuten
Tomas Gerra eta Mariana Askoeta eta Okaren memoria sortu zutenean, Rodrigo Martinez Gallartzaren
testigantzan.
Hamaikagarrenean Zugastitar on Martini, Elbira Lezama Domingo lezamatarraren ondorengo zen
heinean bere emaztea zenaren alde, 1673 urtean Tomas Gerrak sinatutako prestamua.
Hamabigarrenean Maria San Juan Madariaga Juan Barrenetxearen alargunari zor ziona, Mariana Oka eta
Askoetak eman zuen eskritura 1677 urtean Pedro Basabilbeitia eskribauaren testigantzaz.
Hamahirugarrenean Teresa Olabe Belendiz Gerratar Juanen emazteari ezkontzara eraman zuen bi
mila dukaten ezkonsaria gaitik. Agindua 1692 urteko Urriak 29an eman zen.
Theresa Olabe eta Belendiz alargunak deklaratu zuen urte biko alaba zuela, Mariana gerra eta Oka
deritzona, eta haren interesak kaltetuak izan ez zitezen aitaorde edo “kuradore” bat ezartzea eskatzen zuen.
Frantzisko Palazio proposatzen du horretarako korrejimenduko prokuradorea. Horrela agindu zuen Dionisio
Carnero errege kontseiluko abokatu eta korrejidorearen tenienteak 1696 urtean.
“En la villa de Larrabezua a quatro dias delmes de Septiembre de mill y seiscientos y ochenta y seis años yo Thomas de Elexaga
escrivano real de su magestad en virtud de poder que tengo de Antonio de Ostendi escrivano de su magestad y de numero de la villa
de Vilbao ante quien pasa este concurso y horden de Francisco de Palacio curador ad liten de doña Mariana de Guerra por las costas
causadas en el hice eleccion en la cozina y en el corredor que corresponde a la dha cozina de la casa del Canton y en la porzion del
suelo bazio que esta entre la dha casa y la cruz del Canton que tambien corresponde a la porzion de dha cozina y corredor asta llegar
a la dha cruz y los dhos Domingo de Larrea Amensarri y Bizente de Arrien como maestros carpinteros y Alonso de Ojinaga cantero
peritos nombrados haviendo bisto medido y tanteado la dha cozina y corredor de la dha casa y suelo bazio de enfrente tasaron y
baluaron en setezientos y quarenta y zinco reales de vellon y aplicaron para las dhas costas causadas en este dho pleito y concurso y
las que en adelante se causaren y declararen haver echo bien y fielmente ..
En la villa de Larrabezua el dho dia mes y año dhos eñ dho escrivano Pedro de Elexaga y Herquinigo haviendo echo eleccion de la
heredad de pan sembrar nombrado Bustinzuri para hazer el pago de los ziento y ochenta ducados de los dos zensos principales que
tiene que haver sobre los vienes de don Juan Guerra difunto y quarenta y un ducados de sus reditos corridos asta oy dia de la fecha
los dhos Juan Bautista de Heyzaga Leguina y Bizente de Arrien me dieron la mitad de la dha heredad de Bustinzuri del camino para
abajo y allaron que havia en el setezientos estados de tierra y tasaron cada uno y le dieron de estimazion dos reales de vellon que
importan mill y quatrozientos reales de vellon = y asimismo medieron las heredad de la mitad del caminopara arriba asi lo que esta
rompido para el sembrio como lo que esta de por romper y allaron y midieron en el que havia quinientos y setenta estados de tierra
y cada uno baluaron y tasaron a real y medio de vellon ymportan ochozientos y zinquenta y zinco reales= y asimismo medieron y
tasaron en otra heredad de pan sembrar que esta entrando en las romaras de junto a la casa de Martin de Herquinigo zirujano y
confinante con la heredad de don Martin de Zugasti ochenta y ocho estados de tierra que a rrazon de dos reales de vellon con los
cuales se le pagan y satisfazen a dho Pedro de Elexaga y Herquinigo los dhos dos zensos prinzipales y los dhos reditos corridos de
ellos asta oy dho dia y los dhos Bautista de Heyzaga y Bizente de Arrien declararon haver echo la dha tasazion y valuazion bien y
fielmente sin hazer agravio a ninguna de las partes so cargo del juramento que llevan fecho y firmaron …. Ante Toman de Elexaga.
En la dha villa de Larrabezua a los dhos quatro dias del mes de septiembre de mill y seiszientosy nobenta y seis años los dhos
Alonso de Osinaga , Juan Bautista de Heyzaga , Bizente de Arrien y Domingo de Larrea Amensarri como tales peritos nombrados
por las partes y por eleccion que hizo el dho don Juan Bautista de Mendieta para hazerse cobrado de mill ducados que tiene que
haver sobre los vienes de dho don Juan de Guerra de dos zensos prinzipales de quatrozientos ducados de prinzipales y lo demas de
sus reditos corridos asta este dia de la fecha en la casa del Canton que esta en esta dha villa su guerta y horno y las partidas de tierras
que de yuso tasaron ziento y setenta codos de postes que tiene la dha casa tres reales cada codo que montan quinientos y diez reales
mas tasaron que tiene la dha casa duzientos y treinta y seis codos de frontales a dos reales el codo que montan quatrozientos y
setenta y dos reales. Mas de goyaras y cumbres ziento y quatro codos a dos reales el codo montan duzientos y ocho reales.Mas de
trabeteles duzientos y zinquenta y dos reales.Mas tasaron las solibas que tiene la dha casa en quinientos y veinte reales.Mas los
cabrios que tiene e otros quinientos y veinte reales.Mas siete mill y quinientas tejas a ocho….
Mas sesenta y un estados de rupia tasaron a tres reales el estado que montan ziento y ochenta y tres reales.
Mas treinta y ocho estados y medio de tabla que tiene el primer suelo a quinze reales el estado que montan quinientos y setenta y
siete reales.Mas doze estados de tabla que tiene en el segundo suelo a doze reales cada estado montan ziento y quarenta y quatro
reales.
Mas tiene en zerraduras de tablas biejas diez estados que a los dhos doze reales montan ziento y veinte reales.
Mas en el segundo suelo tiene ziento y veinte codos de solibas a rreal el codo que montan .
Mas zinquenta y quatro codos de resumas tasaron en veinte y siete rerales.
Mas todo el clabo que tiene en zinquenta reales.
Mas siete puertas que tiene a toda costa ochenta reales.
Mas los suelos cumbres puerta y balastres de la baranda setenta y quatro reales.
Mas treinta y quatro estados de pared de dos pies que tiene la dha casa a veinte y quatro reales cada estado que montan ochozientos
y diez y seis reales.
Mas diez y seis estados de zerraduras nuebas de pared a doze reales cada estado montan ziento y nobenta y dos reales.
Mas otros veinte y un estados de zerradura de pared a ocho reales el estado montan ziento y sesenta y ocho reales.
Mas el solar y planta de la dha casa con su canteria digo que esta frente de la dha casa tasaron en seiszientos y sesenta y un reales
Mas el suelo y planta en que esta fabricada la dha casa tasaron en treszientos y zinquenta reales.
Mas tiene la guerta que esta a espaldas de la dha casa tasaron en treszientos y treinta y quatro reales
Mas midieron el horno que tambien esta junto a la dha casa que tiene treinta estados de pared, de dos pies de grueso a veinte y
quatro reales cada estado que montan setezientos yveinte reales.
Mas el dho horno con su tejabana tasaron en ziento y diez reales.
Mas veinte y un estados de tierra que estan en el camino como se ba al dho horno entrando el arbol grande que esta en la esquina de
la calzada tasaron en treinta y un reales.
Mas quarenta y un codos de postes que tiene el dho horno tasaron en ziento y veinte y seis reales.
Mas de goyaras y cumbres tiene treinta y seis codos de madera y tasaron en setenta y dos reales.
Mas veinte y dos codos de frontales a dos reales el codo montan quarenta y quatro reales.
Mas veinte y dos codos de trabeteles veinte y dos reales.
Mas diez y ocho codos de resumas nuebe reales.
Mas duzientios y ochenta y zinco codos de cabrios tasaron ziento y quarenta y dos reales.
Mas otros nuebe codos de postes diez y ocho reales.
Mas dos mill y quatro zientas tejas que tiene el dho horno tasaron veinte ducados.
Mas veinte y dos estados de rupia que tiene tasaron en seis ducados .
Mas seis estados de tabla de trillar en sesenta reales.
Mas la guerta que al lado a el dho horno entre el calze y la agua perdida tiene zinquenta y seis estados a dos reales cada uno montan
ziento y doze reales.
Mas se me dio en el termino de Anchosolo una heredad de pan sembrar que tiene ochozientos y ochenta y siete estados de tierra a
rrazon de dos reales cada estado en que tasaron montan mill setezientos y setenta y quatro reales.
Mas otro pedazo de tierra de sembrio junto al referido de arriba que tiene veinte estados a los dhos dos reales cada uno montan.
Mas otro pedazo de tierra de sembrio en el mismo paraje que tiene treszientos y treinta y ocho estados a dho prezio de dos reales
montan seiszientos y setenta y seis reales.
De la dha casa guerta y horno y demas tierras que menzionan onze mill setezientos y quarenta y zinco reales de vellon de los quales
se bajan setezientos y quarenta y zinco reales por tantos en que se baluaron la cozina y corredor de la dha casa del Canton y la
porzion del suelo bazio que esta en frente de ella correspondiente a ellos y se agrego y aplico para las costas causadas en el dho
concurso para el dho Antonio de Hostendi escrivano de la causa y demas ministros que hubieron trabajado y tubieren que haver y
los onze mill restantes se aplican y agregan al dho Juan Bautista de Mendieta para en pago de los dhos mill ducados que dize tiene
que haver de los dhos dos zensos de quatrozeintos ducados de prinzipal y sus reditos corridos asta oy ocho dias con los quales se le
da y paga enteramente lo que tiene que haver y los dhos maestr0os peritos declararon haver echo la dha tasazion de dhos vienes de
la casa que a cada uno le a tocado bin y fielmente sin haver echo agravio a ninguna de las partes so cargodel juramento que lleban
fecho en que se afirmaron ratificaron y lo firmaron y en fee de todo el dho escrivano …. Tomas de Elexaga
En la villa de Larrabezua a zinco dias del mes de septiembre de 1696 … la dha Maria San Juan de Elexaga haviendo echo eleccion
para hazerse pago del zenso de sesenta y dos de prinzipal y los reditos corridos del asta oy dia de la fecha que tiene que haver sobre
los vienes del dho don Juan de Guerra que ymportan seiszientos y veinte y siete reales que prinzipal y corridos ymportan mill
duzientos y ochenta y siete reales en un pedazo de monte arbolar que esta entre la hermita de Santiago y la torre de Basaraz
jurisdizion de la anteyglesia de Larrabezua como perteneziente al dho difunto y haviendo medido y tanteado por los dhos
Bizente de Arrien y Domingo de Larrea Amensarri agrimensores que de conformidad de las partes quedado para la baluazion de
tierras y montes por ….. mas gastos allan que en el dho pedazo de monte que esta enfrente al que se a de dar a don Martin de
Zugasti ay mill ochozientos y nobenta y ocho estados de tierra que a medio real dada estado montan nobezientos y nobenta y nuebe
reales y asimismo allan que en el dho monte ay sesenta y quatri arboles mayores que a rrazon de quatro reales y medio cada uno en
que tasan y montan duzientos y ochenta y ocho reales que ambas partidas hazen los dhos mill duzientos y ochenta y siete reales con
los se le paga enteramente a la dha Maria San Juan de Elejaga toda la cantidad que tiene que haver sobre dhos vienes … Tomas de
Elexaga
En la dha villa de Larrabezua el dho dia mes y año los dhos Bizente de Arrien y ……. Por la eleccion que don Martin de Zugasti
como marido lexitimo de doña Elbira de Lezama su mujer que hize de diferentes tierras para hazerse pagado de los duzientos y
veinte y zinco ducados de los dos zensos prinzipales y todos sus reditos corridos que tiene que haver sobre los vienes del dho don
Juan de Guerra tasaron los seguientes.
Primeramente tasaron una heredad de pan sembrar que esta junto a la casa de esa altua (Etxe altua) que tiene treszientos y sesenta
y dos estados de tierra a dos reales de vellon cada estado que montan setezientos y veinte y quatro reales.
Mas midieron y tasaron en la heredad de pan sembrar de junto a la romara de la casa de maese Martin y confinante a la que se le
a dado al dho Pedro de Elexaga y Herquinigo ziento y quarenta y ocho estados de tierra a dos reales cda uno que montan duzientos
y nobenta y seis reales.
Mas midieron en otra heredad de sembrio en Ansosolo pegante al que se le a dado al dho don Juan Bautista de Mendieta ziento y
quarenta y quatro estados de tierra que a rrazon de los dhos dos reales montan duzientos y veinte y ocho reales.
Mas tasaron y baluaron un pedazo de monte robledal junto a la dha torre de Basaraz y en el allaron seis mill quatrozientos y setenta
y siete estados que a medio real cada uno montan tres mill duzientos y treinta y ocho reales.
Mas en dho monte y tierra se allan duzientos y ochenta y siete arboles mayores que a rrazon de quatro reales y medio c<d< uno
montan mill duzientos y nobenta y tres reales.
Yten asimismo se allan en el dho paraje veinte arboles menores que a dos reales cada uno montan quarenta reales.
Total …. 5819 reales
En la villa de Vilbao en virtud de su poder haviendo echo ellecion para hazerse cobrado del zenso de duzientos y sesenta ducados
de prinzipal y quarenta y tres ducados de sus reditos en las herdades de la casa y torre de Basaraz los dhos Bizente de Arrien y
Domingo de Larrea Amensarri medieron y tasaron en la dha heredad de pan sembrar asia la parte de Velarrinaga mill y seiszientos
y sesenta y seis estados y medio de tierra que a rrazon de dos reales cada estado ymportan tres mill treszientos y treinta y tres reales
que es la misma cantidad que tenia que haver el dho combento sobre los vienes de dho don Juan de Guerra del dho zenso prinzipal y
dhos sus reditos corridos y con los dhos mill seiszientos y sesenta y seis estados y medio que se … aplicado se le a dado entera
satisfaccion de todo lo que a tenido que haver el dho combento quedando los demas heredades por hazienda de dho don Juan de
Guerra la qual dha tasazion declararon haverla echo bien y fielmente ….. tomas de Elexaga
A la memoria de Pedro de Herquinigo para hazerse cobrado del zenso de zinquenta ducados de prinzipal …… tasaron el monte y
termino que esta debajo de la torre de Basaraz un pedazo en que ay ochozientos y diez estados de tierra que a medio real montan
quatrozientos y zinco reales y mas ay treinta arboles medianos a quatro reales y medio cada uno montan ziento y zinco reales ….
Mas veinte arboles menores que a razon de dos reales cada uno montan quarenta reales …. Los dhos zien ducados …. Otros
setezientos y ochenta estados de tierra a medio real cada estado que montan treszientos y nobenta reales y en el ay quarenta y sinco
arboles medianos que a tres reales y medio cada uno ymportan ziento y zinquenta y siete reales y medio y asimismo ay otros arboles
menores a dos reales cada uno montan sesenta reales y tambien ay otros seis arboles mayores que a quatro reales cada uno montan
veinte y zinco reales todas las dhas quatro partidas ymportan los dhos zinquenta y siete ducados y medio de reditos corridos del dho
zenso montan mill seiszientos y nobenta y ocho reales y medio mas ziento y setenta y ocho arboles pequeños que ay en dho monte a
dos reales cada uno montan mas ay quarenta y dos arboles medianos en dho monte tres reales cada uno montan con las dhas tres
partidas se paga y satisfaze el prinzipal del dho zenso de duzientos ducados y para los dhos reditos pegante y contiguo al dho monte
medieron los dhos peritos tres mill ziento y setenta y nuebe estados de tierra que al respeto del dho medio real por cada estado
montan mill quinmientos y ochenta y nuebe reales.
Mas en los robles que ay en el dho monte y tierra que se a añadido sean tasado setezientos y veinte y un reales….. Tomas de
Elexaga
En la dha villa de Larrabezua el dho dia y … dhos por eleccion del dho señor don Jazinto de Zandoyca como testamentario de Juan
de Castillo difunto los dhos hombres peritos …… del zenso de 150 ducados de prinzipal y sus reditos corridos asta el dia de oy que
ymportan ambos duzientos y ochenta y zinco ducados dieron y recomnozieron la octava parte de la ferreria de Goicooleay la
octava parte de un molino que pertenezian al dho don Juan de Guerra asi el casco de dha ferreria y molino por sus goteras
carbonera antepara calzes presa y todo lo demas que le perteneze y tasaron y baluaron ambas porziones en dos mill y duzientos
reales de vellon mas un pedazo de tierra que esta a las espaldas de la casa nueba del dho Jazinto Zandoica tasaron en ziento y stenta
y tres reales mas el manzanal llamado Urbitarte tasaron en 614 reales + Mas el monte nombrado Mandazubieta sea …..”
Eskerreko etxea Donibane edo
“Casa canpo” bezala ezagutu
genuen azken aldian. Baina kokatua
zegoen tokiaren izena Jaundone
Jakue zen. Bertan izan baitzen izen
horretako baseliza, gorago esan
dugun bezala. Alboko argazkian
ikusten dugun gurutzea etxe horren
horman aurkitua da. Aste Santuko
Hiria eta elizaldeko bidean zeuden
gurutzetariko bat.
1707. urtea, Labairuren lanetik.
Almansako Gazteluko erasoa izan zen eta Austriatar Karlos Artxidukearen aldekoak menperatuak
izan ziren. Bonboiarentzat beraz erabakigarria izan zela uzte du Labairuk, beste historiagile batzuei kasu
egiten badiogu, ez zen izan horrela, baina bai suertatu zela entzutetsua. Gudak beste zazpi urte iraun zuen eta
Austriarren arazoa gehienbat beste bat izan zen. Karlos artxidukea Austriako ondoredun gertatu zenean,
Englandek arriskuago ikusten zuen Austriar inperioa eta Espainiakoa bat egin da, Portugalek ere gauza bera
uzte omen zuen, horregatik Kataluniaren indarrak ia soilik geratu ziren Karlosen alde. Gainera Artxidukeak
ere ez ei zuen ahalegin handirik egin, Austrian erosoago zegoen agian. Labairuk Borboiaren aldeko
propaganda aipatzen du hemen. Aliatuak bost mila baja eta hamabi mila atxilotu, ehun bandera eta kanoidun
taldea izan zituztela.
Bitxikerietan gabiltzala esango digute, Berwick dukea izan zela Almansako irabazle entzutetsua,
baian demagun, bere englandarra zela Frantzia eta Borboien aldeko mariskala eta englandarrak berriz Karlos
Austriarraren alde. Esan behar bestalde, erregeren ezkontzatik kanpo sortutako semea zela, ofizioz gerlari.
Espainian titulua eman zioten Liria eta Lerica dukea, “Grande de España eta Toison de Oro”
Gudaren sostengua zen arazoa ordea, horretarako on Felipe erregek Jaurerriko patronatu guztiak
etenda geratzen zirela agindu eman zuen. Gudarostea eta haren hornidurarako izango zirelarik errenta
guztiak. Jaurerria aurka atera zen, Baina badakigu beti bezala amore emango zuela.
Erregeren ogasunak betetzera behartu nahi zuen Jaurerria eta hirugarrenez agindua eman ondoren,
azkenez erabaki zen errege patronatuak beteko zutela agindua. Halere Ordoño de Barraikua eta Antonio
Salazar Abendaño eta Sarabiatarrak beraien izenean eta beste gehiengoarenean esan zuten obeditu egingo
zutela erregek esandakoa.
Lapur taldeak dio Labairuk ugaldu zirela garai honetan, agian miseriarekin egoerarekin lotu beharko
genuke. Bizkaia ez zen bereziki aberatsa, burdina saldu behar zuen askotan elikadurak lortzeko. Gaztelako
erregek guda bat bestearen atzetik muntatzen zuen, noski ez zuen ezkutatzen bere interesak zirela herriak
defendatu behar zituenak, askotan kristautasunaren zaintzan zela argudiatzen bazuen ere.
Urkiolako San Antonio Santutegian hiru giltzadun kutxa ostu zuten 9723 errealekin, Abadiñoko San
Torkuato elizako atabakak ere ostu zituzten.
Gaztelako erreginak umea izan zuen, Bilboko Udalak zezenketa, printzearen jaiotza ospatu zuen eta
omenez Salamancako zezenak ekarri zituzten, hamazortzi zezen izan ziren, bakoitza 690 erreal ordainduta.
Erosketan tarteko Avilan Atienzatar Maria Josefak egin zuen.
Printzea Abuztuak 25 n jaio zen eta Luis Fernando izena jarri zioten….. Labairuk esana dugunez
jainkoaren izenean jarritako erregeak ez zion kontraesanik sortzen edo hori uzten zuen berak. Jarraian egiten
duen aipamenak aldiz beste zerbait adierazten zuen.
“lehenengo Espainiako Borboiak arrakasta gehiago izango zuen gure artean, oraingoan askorekin oso
emankorra izan delarik, Ekainaren 29 eman zuen dekretua Aragoi eta Valentziako foruak ezabatuz, atzera
bota bazuen.
Berwick dukea, Englandeko
erregeren seme sasi semea, Frantzia
erreinuko Luis XIV aren mariskala,
bere aberriko gudarostearen aurka
egin zuena. Almansako gazteluaren
konkistan printzipalena. Gero ere
bere laguntza eskatu behar izan
zuten Luis eta Felipe erregeek.
Halere, hainbat aldiz kontraesan
sakonak jasan behar izan zituen.
Une batean Englandeko erregetzat
hautatua izango ote zen ere
zalantzak baitzeuden.
1707. urtea, Kontu liburutik, ikustaldi orokorra.
Larrabetzuko Hirian Abuztuak bat, Juan Antonio Dudagoitia eta Traña Andia alkate eta epaile
arrunta, Juan Balcarcel korrejidorearen aginduz ikustaldi orokorra egiteko Elexagatar Tomas eskribauaren
testigantzan, Jaurerriko idazkari eta eskribau zen Juan Bautista Billabasoren faltan.
Kontu liburua ikusi zuen, azken bisitaren ondoren izan ziren kontuak, Alonso Lainez de
Cardenasek egin zituenak hain zuzen. Besteak beste berak agindu zuen Alkate zen bitartean zintzoki bete
eta zainduko zituela ordenantza, pribilejio eta ohitura onak eta ez zuela onartuko lurraldean inolako alper,
ijito edo gaizkilerik. Sinatzaileak, Juan Antonio de Dudagoitia eta Traña Andia, ni Tomas de Elexaga
eskribauaren testigantzan.
1707. urtea, Joseph Antonio Zandoika eta Tellaetxe Hiriko sindikoa izan zenak eman zituen
kontuak. Larrabetzuko Hirian 1708 urteko Abuztuak hogeita bi, ni eskribau honen testigantzan, Zugastitar
Martin nagusia alkate eta epaile arrunta, Zugastitar Martin gaztea eta Meabetar Antonio erregidoreak eta
Olazabalagatar Sebastian sindiko eta prokuradorea eta beste herrikide asko. 1707 urteko Bartolome
egunetik, hurrengo Bartolome egun arteko kontuak.
DIRU SARRERAK.
Lehenengo eta behin bederatziehun eta hirurogeita lau erreal Zarandonatar Domingo arteragoko sindikoak
eman ziona.
Gehi mila eta bederatziehun erreal Lezamatar Manuel zerga errentadoreak.
Gehi mila erreal Atxukarrotar Martinek, ardo eta okela hornitzaileak errentadoreak ordaindu behar ziona.
Gehi mila eta laurehun erreal, Belarrinagatar Domingo eta Leginatar Alejandrok Urkulu burdinola eta
errotaren errentagatik.
Gehi hogei dukat Ubiritxagatar Domingok Artolako errotaren errentagatik.
Gehi hiru dukat Ituñotar Juanek, abazeriaren errentagatik.
Gehi laurogeita zortzi ikatz zama Mendigana basotik atera zirenak, ehun eta laurogeita hamabost erreal.
Gehi bost dukat Beatriz Agirrek Billenena etxearen jabea, Hiri honi zor zion prestamua zela eta.
Gehi hamasei erreal eta erdi Diego Sarrikolea eta Zamudiok, eliza honetan goizaldeko meza memoriari
zor zion errentagatik.
Gehi hamabost dukat Inigo Xarabeitia eta Burgoak, eliza honetan goizaldeko meza memoriari zor
zionagatik, lau erreal bakoitzeko.
Guztiz, bost mila bederatziehun eta berrogeita zortzi eta hiru laurden erreal
GASTUAK.
Lehenengo eta behin berrehun eta hirurogeita hamar erreal Jaurerriko diruzain Sarabiatar Pedrori
errepartimendua gaitik.
Gehi laurogeita hamar erreal ere diruzainari, Batzar Orokorrean erabakita zegoenez laurogeita hamar sute
gaitik Hiri honi zegokiona.
Bazterrean (hemen dago korrejidoreari ordaintzen zaionaren zergatia, hau da ikustaldia egitearren)
Gehi ehun erreal Izagirretar Karlos “saludador”eari (osagile tradizionala) ordaindu zitzaiona eta baserri
guztietatik lagundu zion gizonari.
Gehi ehun erreal alkateari makila eramateagatik urteroko soldata.
Gehi berrehun erreal alkateari birritan Gernikako Batzarrera joan zenagatik.
Gehi hirurehun erreal korrejidoreari, bisita egiten den bakoitzean ordaintzen zena, 240 korrejidoreari eta
beste 60 idazkari laguntzaile biei.
Gehi hirurehun erreal Alzolatar Juan Antonio zirujauari bere soldatagatik.
Gehi hogeita hamar dukat Lezamatar Manuel eskola maisuari.
Gehi hiru dukat eliz bilduari lainoek bedeinkatzeagatik.
Gehi hiru dukat sakristauari lainoei kanpaiak jotzeagatik.
Gehi ehun eta hirurogeita bi erreal zerga enkantea egin zenean apaizei eman zioten kopaua gaitik.
Gehi hogeita lau erreal eta laurden Sarabiatar Pedrori korrejidorearen soldataren herenagatik. Jazinto
Zandoikak bere semearen ordez ordaindu baitzuen.
Gehi hiru dukat builaren banatzaileari.
Gehi ehun erreal Asuatar Martin eta Ubiritxagatar Josephi erdia erlojua zaindu eta atontzearren, beste
erdia aguazilaren makila eramateagatik.
Gehi lau dukat eskribau honi Hiriaren negozioei atontzeagatik.
Gehi berrehun eta lau erreal berrogeita hamar erreal, berrogeita hamaika domekatan goizaldeko meza
esandako kapilautza memorialagatik.
Gehi hirurehun eta hemeretzi erreal eta erdi bederatziren eta errogatibak, Hiri honetako elizan eman
zirenak, Erregeren gudarostea eta erreginaren zorioneko erditzeagatik.
Gehi hamaika dukat Madariagatar Antoniori umezurtza zaintzeagatik.
Gehi berrehun eta hogeita zazpi erreal eta laurden Ubiritxagatar Josephi, berrehun erreal mutil umezurtza
zaintzeagatik eta hogeita zazpi erreal oihalak.
Gehi ehun erreal gobernuko jaunek eta beste herrikideek Zabalatar Juani Lezamako biztanleari bere etxea
erre zitzaionean.
Gehi hirurogeita zortzi erreal Hiri honetan zuten bitan gastatu zirenak, itzaltzen ekin zutenekin.
Gehi zilarrezko eskuda bi ardo eta okela horniketa enkantean agindutakoa.
Gehi hogeita hamahiru erreal zenbait soldadu abade pobreei ospitalean egon zirenak.
Gehi hogeita hamasei erreal ehiztari batzuei harrapatu zituzten lukiek gaitik.
Gehi laurogei erreal danbolinteroari Andra Mari eta Emeteri egunean jotzeagatik.
Gehi berrogeita bi erreal hirurehun eta zazpi haritz landara jorratzeagatik Hiriko basoetan.
Gehi berrehun eta hogeita hamaika erreal hornidurak, zubi eta bide konponketak, Udaletxean eta
Basalarra iturrian.
Gehi hirurogei erreal jaietarako zezenak eta eta barrerak jarri eta kentzeagatik.
Gehi ehun eta hamar erreal San Roke egunean zezen bat hiltzeagatik ordaindu zutena eta okela mozteko
Udaletxean jarri ziren ohol batzuk gaitik.
Gehi mila laurehun eta hirurogeita bederatzi erreal gastatu zirenak auzi baten defentsan korrejidorearen
aurrean, Alkateak Domingo Belarrinaga eta Nikolas Arrigoitik Elizaldeko zelaian izan zuten borrokaldia
epaitzeko zuen gaitasun eta eskubideagatik.
Gehi hirurogei erreal Juan Hortega abokatuarengandik atera zituen kontsulta bigatik. Hiriko hamarrenak
zelan eskuratu ahal ziren jakiteagatik.
Gehi ehun eta berrogeita hamar erreal eskribau honi Urkuluko burdinola eta errotaren ikustaldiagatik eta
beste lan batzuk gaitik.
Gehi laurogeita hamabost erreal alkateari Hiri honen aginduz izan zuen lanagatik. Juan Antonio de
Dudagoitia eta Traña Andia Alkateari hain zuzen.
Guztiaz, bost mila bostehun eta hirurogeita hiru erreal eta hiru laurden. Sindikoa zordun hirurehun eta
laurogeita bost erreal, sinatzaileak, Martin de Zugasti Juan Antonio de Dudagoitia y Traña Andia
Joseph Antonio de Sandoica Jazinto de Sandoica y Goicoolea
Juan de Goicoolea y Castillo Martin de Velarrinaga ni Tomas de Elexaga eskribauaren aurrean.
Basaraz mendixka, erdian Basaraz
erdiko leinu etxe eta baserria erdi
hondatua, eskerrean legoke
(oraindik bertan dago) Basalarre
iturria, Hiriarentzat bere garaian eta
oraintsu arte izan duen garrantzia
izan duena. Hiriko kontuetan zenbait
aldiz aipatzen baita, atontzearen
gastuak ematen zituztenean.
Mendi gainean ikusten dugu
berriz, Hiriko ur horniketaren etxola,
beste garia baten bizi garenaren
adierazle.
Halere komenigarria dela uzte
dugu garai bateko azpiegituraren
aipamena.
1.707. urtea, Korrejimendua, agiria, 471/58
Urteaga eta Iturritar Tomas Zeberiokoa Urrazatar Domingo eta Migel herri berekoen aurka. Domingo------- Frantziska Prudentzio------- Maria
Urraza Arana Arana Gesala
Miguel--------------------------- Frantziska (Arana Areilza baserria)
Urraza Arana
(Urraza etxe eta baserria) (750 dukat)
Uriondo, fogera osoa ,
Gehi 64 dukat Berzuten etxe eta dorreen gain. Anaiak, Pernando, Tomas, Lorenzo, Frantziska eta Maria.
Ezkontza kontratua eta kapitulazioak, "dixo... que mediante.... demandava ..... dueños pribativos de la caseria Iturri de Uriondo y especialmente del termino llamado
Alçaga Arbayçaondo.... castañal y robledal.... y que el dho Domingo de Urraza sus hijos ni otros herederos ni otra persona ...
perturbe .... Domingo de Urraza .... apelacion .... y agrabios echos por el alcalde hordinario de la villa de Miraballes .... (vecino de
Santo Tomas de Olabarrieta, SSº Juan de Urquiza”
Alejandro--- Josepha
Iturri Iturri Larrabide (ez zuten ondorengorik, horregatik ondoretza lortu nahian Tomas Urteaga Iturri eta bere emazte
Maria Asuatarra)
1.707. urtea, korrejimendua, agiria, 474/10
Abando Elizaldeko Manuel Madariaga eta Basave, Arsuetatar Lorenzoren aurka.
Olabeaga n egiten ari ziren itsasontziarentzat erabili ziren ehun eta lau zilarrezko eskudo oholetan. Beraz
Olabeagako ontziola nahiko zaharra zen, ugazabek aldatu arren.
1.707. urtea, Korrejimendua, agiria, 594/16
Larrabetzuko Etxebarriatar Frantzisko, Martin Gastañaga Lemoakoaren aurka, lanerako mando baten
ordainaren erreal batzuengatik.
1708. urtea, Labairuren lanetik.
Labairuren uztez Espainian guda goxatu beharrean areagotu egin zen, bai Karlos III eta aliatuek eta bai Luis
XIV k naziora gudaroste gehiago bidaliz, bakoitzak abantaila lortu nahian. Erreinuak berriz ondoratuak zeuden eta
ogasun ekonomiak ozta ozta betetzen zituen beharrizan larrienak. Horregatik dio Labairuk izango zela Feliperen
jakin-mina, arbi-trioen zenbatekoa errenta edo administrazioan zeuden eta bakoitzaren zenbatekoa, printzipala eta
mozkinak, zein pertsonarengan izen eta tokien kokapena, horretarako gutuna igorri baitzion Jaurerriari. Horretarako
Bizkaiko gobernuak Ekainak hogeita batean errepublika bakoitzari zegokion zerrenda egin zezaten agindua eman
zion.
Elizaren ondasunen gainean aurrezpen bat eragin zen eta Artxidukearen aldeko zaldun eta pertsonen
ondasunen bahiketa ere.
Klemente Aita Santua berriz inperio zaleek inguraturik eta Luis XIV eta Felipe V abandonaturik, Karlos III
Espainiako erregetzat onartzekotan zegoen (naiz eta Borboien aldekoa izan), hortaz on Felipe haserre bizian zegoen
eta elizarenganako harremanetan estutzearren proposamena egin zuen.
1708. urtea. Korrejimendua, agiria, 617/22
Maiatzak 19, Bernaolatar Juan Mendiolatar Inazioren aurka.
Mendiolatar Inazio Bernaolatarraren morroia ei zen eta honen esanetan, Larrabetzu Hiri eta beste
herrietara joan zen ardi aiztur lanean zenbait egunetan eta hortaz gozatzen. Berrogeita hamar dukaten kaltea
zuela eta salatu zuen Nikolas Dentaderen aurrean.
Auzia Elexagatar Tomas eskribau eta komisiodunaren aurrean lekuko bezala Basagurendar Maria
Saez Hiriko biztanle eta Artetxetar Antonioren emaztea aurkeztu zuen. Honek kontatzen digunak garaiko
irudi oso adierazgarria ematen digu. Alde abetatik aipatzen du nola etxean bakarrik zegoela, zeren eta bere
senarra igarotako domekak hamahiru Vitoriara joana zela gari bila eta nola artilea saldua zuten, berarengana
etorri ziren gizon bi esanez Bernaolaren aginduz zetozela ardi aizturrean eta sinestun hala egin ondoren
artilea beraienagan eraman zuten, nagusia alabaren ezkontzaren jardunean zebilela esanez. Entzuna zuenez
gizonetariko bat Mendiolatar Inazio zeritzola ere esan zuen Maria Saezek .
Gizon bi horiek berdina egin ei zuten ugalde baserrian. Bernaolatar Juanek auzia ezarri eta Hirian
espetxeratu zuten Inazio eta Kareagatar Domingo honen aita ordeak askatzeko eskaera egin zuen. Morroiak
aitortzen du hogei urte gutxi gora bera zituela eta ez zekiela bere espetxeratze arrazoia eta mastagile ez zela
bera ibili Maria Saenz Basaguren eta Maria Saenz Kastilloren etxeetan.
1.708. urtea, korrejimendua, agiria, 1104/22
Uriguen baserriaren jabetza eztabaida. Amore-bietan.
Ibarra Zornotzako burdinola ere aipatzen da. Juan---------------------- Katalina
Uriguen Larrea Urrecha
Domingo------------- Rosa; Juan; Martin de---- ...........
Olabarrieta Uriguen Uriguen Uriguen ...........
Diego--------------- Josepha Domingo
Jauregi Olabarrieta eta Uriguen Uriguen
Juan Sainz----------- .............
Zandoica eta............
Goicoolea (Larrª)
Jazinto------------------------------------- Mª Bentura
Zandoika Goitia Telletxe
Miguel ------------ Mª Jazinta; Joseph; Juan Bauptª; Mª Francª
Arteaga 1725 Zandoika Zandoika Zandoika Zandoika
Marzelo Ramon---- Josepha
Uribarri Arteaga Zandoika
1708. urtea, Hiriko kontu liburutik.
Sebastian Olazabalaga sindikoak eman zituen kontuak, 1707 urteko Bartolome egunetik hurrengo urteko
Bartolome egunera arteko kontuak. Tomas Manuel Aretxaga alkate eta epaile arrunta, Amarikatar Juan eta
Belarrinagatar Joseph erregidoreak eta Gallartzatar Tomas sindikoa, Sarriatar Thomas, Aztorekatar Juan,
Zugastitar on Martin nagusia, Belarrinagako Gaztelutar Martin eta beste herrikide askoren aurrean 1708
urteko Azaroan eman zituenak.
DIRU SARRERAK
Lehenengo eta behin hirurehun eta laurogeita bost erreal , iazko sindikoak eman behar zituenak.
Gehi bi mila eta berrogeita hamar erreal ziza zergaren errentadorea zen Lezamatar Manuelek.
Gehi mila eta zazpiehun erreal Leginatar Alejandrok ardo eta okela hornitzaile errentadorea izan zenak.
Gehi mila eta bostehun Leginatar Alejandro eta Belarrinagatar Domingok Urkuluko burdinola eta errotaren
errentagatik.
Gehi hogei dukat Ubiritxagatar Domingok Artolako errotaren errentagatik.
Gehi hiru dukat Ituñotar Juanek Abazerien errentagatik.
Gehi hamasei erreal eta erdi Sarrikolea eta Zamudiotar on Diego errege abokatuak, printzipaleko berrogeita
hamar dukaten errenta, Hiriak ordaindu zituen goizaldeko mezaren memoriari zor zizkion hamasei erreal.
Guztiz, bost mila bederatziehun eta hirurogeita bederatzi erreal eta erdi.
GASTUAK
Lehenengo eta berrehun eta hiru erreal Hiriko eliz batuko apaizei, errogatiba bi, bata erregeren guda
arrakastagatik eta bestea Asturiasko printzearen jaiotza zoriontsuagatik.
Gehi berrehun eta lau erreal Hiriko apaiz eta benefiziaduei memoriako goizaldeko mezak emateagatik.
Gehi Izagirretar Karlos “saludadorea” ari eman zizkionak, sei erreal peoiari baserrietako bisitagatik.
Gehi hogeita hamar erreal Abuztuko Andra Mari eguneko zezenketa ordaintzeko.
Gehi hirurogei erreal danbolinteroari Emeteri eta San Antonio egunean jotzeagatik eta eman zen kopaua.
Gehi hiru zilarrezko eskuda ziza enkante egunean agindutakoa gaitik.
Gehi berrogeita bat erreal Urkuluko estoldan eroritako zapa garbitzen enkantean Asuatar Juanek hartua.
Gehi zazpi erreal Martirien kontsagrazio egunean biztanle guztien izenean eman zen mezagatik.
Gehi bederatziehun eta laurogeita hamar erreal Jaurerriko diruzainari ordaindu zitzaion dohainekoa.
Gehi hirurogei erreal ardo eta okela hornidura eman zenean agindutakoa.
Gehi laurogeita hamazazpi erreal korrejidorearen soldataren lau heren ordaindu zituenak.
Gehi hamazazpi erreal Hiriaren baso baten munarriak ikustatzeagatik.
Gehi ehun eta hogeita hamar erreal Alkate jaunari emanak, Batzarrera joan zenean egun batzuetan.
Gehi beste ehun erreal alkateari makila zerbitzatzeagatik.
Gehi hamabost dukat eliz bilduari zizaren kopaua eta lainoek bedeinkatzeko.
Gehi hiru dukat sakristauari lainoei kanpaiak jotzeagatik.
Gehi lau dukat eskribau honi, Hiri honetako negozioak atontzeagatik.
Gehi hamabost erreal Agilera lekaidetxeko elizgizon bati, lekaimetxea erre zenez eskale zebilenari.
Gehi berrehun erreal Ubiritxagatar Josephi urte bateko ume eta beste umezurtza bat hesitzen ari zenagatik.
Gehi hamaika dukat Madariagatar Antoniori beste umezurtza bat zaintzeagatik.
Gehi ehun erreal erlojua konpondu eta zaintzeagatik eta aguazilaren soldata Joseph Ubiritxaga eta Asuatar
Martini.
Gehi hirurehun erreal Alzolatar Juan Maisu zirujauari urteko soldata.
Gehi Lezamatar Manuel eskola maisuari urteko soldatagatik hogeita hamar dukat.
Gehi hamasei erreal Aste Santu egunean eliz bilduko apaizei eman zien kopaua gaitik.
Gehi berrehun erreal Hiriaren erlojua konpontzeagatik .
Gehi ehun eta hogei erreal danbolinteroari, ehun eta zazpi soldata eta bestea janariagatik.
Gehi laurehun erreal, berrehun bideak konpontzen, ehun eta berrogeita zazpi udaletxean egin zen obra eta
berrogeita hiru erreal lukiek ehizatu zituztenei, eta eman ziren limosnak.
Gehi berrogeita hamaika erreal eta erdi zenbait mezatan biztanleen aginduz eta txiroei limosna batzuk gaitik.
Guztiz, lau mila laurehun eta laurogeita zortzi erreal, beraz sindikoa zorretan geratu zen, mila zazpiehun eta
laurogeita bat erreal eta erdi. Urte honetako Gallartzatar Thomas sindikoari eman beharko zituenak.
Hemendik hirurehun eta laurogeita bat erreal beheratu ziren, Lezamako bati eman zitzaionak bere etxea erre
zelako. Bolonburuko Herkinigotar Pedrori eman zizkionak eta kontuan pasatu ez zirenak. Buila banatu
zuenari eman zitzaionak hiru dukat eta beste berrehun eta berrogeita zortzi erreal ardo eta okelaren hornidura
eskriturak gaitik. Beraz sindikoak 1400 erreal zituen zor. Esan zuten ez zela gehiago dirurik gastatuko
eskrituretan. Sinatzaileak,
Thomas Manuel de Arechaga Juan de Amarica Thomas de Gallarza
Juan de Aztoreca Jazinto de Sandoica y Goicoolea
Ynigo de Xarabeitia Joseph de Macazaga
Martin de Velarrinaga Joan de Goicoolea y Castillo ante mi Tomas de Elexaga
1708. urtea, Korrejimendua, agiria, 3556/8
Askarragatar Katalinak eman zuen informazioa.
Juan Bautista Asturizaga Bilboko eskribaua. Bere agirietan, Ugartetar Migel lizentziatuaren hilburukoa
zabaldu zutela esaten zuen. Bere sendiko neska umezurtzen aldeko urteko bi ezkontzatan eta beste bat arrotza
laguntza memoria bat sortu zuela. Arrotzarentzat ehun eta berrogeita hamar dukaten memoria. Galdakao,
Derio, Zamudio, Lezama, Larrabetzu, Zornotza, Muxika, Gernika, Gerrikaitz eta Gatikako ahaide
zirenentzat, bere anaiaren seme eta ilobentzat, Jazinto Goikoolea lehengusuarentzat. Larrabetzuko
Askarragatar Katalinaren eskaeraz atera zuen Asturizagak trasladoa atera zuen.
Honako galdera hauek aurkeztu zituen Larrabetzuko biztanle zen Askarragatar Katalina
Zarandonatar Martinen alargunak, Ugartetar Migelekin zuen ahaidetasuna aldarrikatuz.
Lehenengo galdera, ea dakiten Isuskizatar Juan eta Agirretar Maria Sanz senar emazte izan ziren eta
Isuskizatar Juan haien seme zen. Juan Isuskiza honek Gallarzatar Mariarekin izan zituen ezkontzatik
kanpoko harremanetatik Isuskizatar Marina jaio zela.
Ea dakiten Katalina honek Zarandonatar Martinekiko ezkontzatik Katalina eta Marina alaba
ezkongaiak izan zituztela. Ea dakiten Isuskizatar Juan gaztea eta Isuskizatar Katalina anaiak izan zirela
Isuskizatar Juan eta Agirretar Maria Saenzen seme alabak. Ea dakiten Katalina Ugartetar Santxorekin
ezkondu zen eta Migel semea izan zutela, memoriaren sortzailea izan zena.
Idazti honetan ere Sarrikolea lizentziatuak parte izan zuen. Hemen Larrabetzukoa zela ere aipatzen
da. Sarrikolea eta Zamudiotar Diego.
Trasladoa aurkeztu zuen Gutierre Laso de Lavega korrejidorearen aurrean. Beste deidun bat egin
zuten ondoren, Xarabeitiatar Migel presbiteroa benefiziadua inkisizioko Ofizio Santuko komisario eta
memoriaren patroietariko bat. Gero beste deidun bat egin zuen Antonio Migel Zaldua eta Ugarte,
patroietariko bat eta Xarabeitiatar Migelek bezala erantzun zuen, lekukoak eskatzen zituzten, bestela ez
zutela onartuko. Gero beste dei bat egin zuen, Juan Urkieta hau ere patroia eta era berean erantzun zuen.
Askarragatar Katalinak lekukotzat Lezamatar Domingo Larrabetzuko biztanlea aurkeztu zuen.
Lehenengo galderari erantzun zion, Ugartetar Migel ezagutu zuela baita Katalina, Xarabeitia, Zaldua Ugarte
eta Urkieta. Baina Enkarnazio lekaimetxeko priorea ez zuela ezagutzen esan zuen. Bigarren galderari,
entzuna zuela Isuskizatar Juan eta Agirretar Maria Saenz ezkonduak izan zirela eta Juan Izuskiza semea.
Hirugarren galderari, entzuna zuela Juan Isuskiza gaztea eta Gallarzatar Mariaren arteko harremanetatik
ezkongabeak zirelarik alaba bat izan zirela, Isuskizatar Marina, baina guraso bezala ezagutuak izan zirela.
Laugarren galderari, ez zuela marina ezagutu baina entzuna zuela elizkizunez eta jaungoikoaren legean
ezkondu zela Askarragatar Pedrorekin eta Katalina alaba izan zutela. Bosgarren galderari, Katalina
Zarandonatar Martinekin ezkondu zela eta Katalina eta Marina Zarandona alabak izan zituztela. Seigarren
galderari, Larrabetzuko Hirian ezaguna zela Juan eta Katalina Isuskiza, Juan Isuskiza nagusia eta eta Maria
Sanz Agirreren semeak zirela. Zazpigarren galderari Katalina eta Santxo Ugarteren seme izan zela Ugartetar
Migel memoria sortzailea. Azkenengo galderari Lezamatar Domingok esandakoa egia zela. Ni Gastetuagatar
Diegoren aurrean.
On Juan----------------------- Maria Saenz
Isuskiza Agirre
Katalina----- Santxo Juan Maria
Isuskiza Ugarte Isuskiza Gallarza
Migel Marina------------ Pedro
Ugarte Isuskiza Askarraga
Katalina--------------------------- Martin
Askarraga Zarandona
Joseph--------Maria Perez Katalina Marina
Erkinigo Zarandona Zarandona Zarandona
Frantzisko--------Marina
Lemona Erkinigo
Maria
Lemona
Joseph-------- Martin Bentura
Erkinigo Jauregi (Larrabetzu eta Etxano)
Magdalena-------- Juan Katalina--------- Domingo
Mendieta Agirre Agirre Erkinigo
(Larrabetzu eta Lemona)
1756
Josepha Erkinigo Maria Manuela Maria Antonia Maria Ursula
1790 urtean izendatua Erkinigo eta Agirre Erkinigo eta Agirre Erkinigo eta Agirre
Pedro Billabasorekin
Josefa Billabaso Maria Josefa eta Dominga Erkinigo ere Ugartetar Migelen
Domingo Ereñorekin memoriako dirua eskuratu nahian, halaber Maria Isabel,
Feliciana, Frantziska eta Balbina Erkinigotar ahizpak ere, 25. orrian.
Maria Antonia Maria Josefa
Ereño Ereño
Beste lekuko bat izan zen Larrabetar Juan Lezamakoa. Beste bat Goiri Estradatar (Estarta) Diego
Lezamakoa. Markos Lukundiz Lezamakoa. Sebastian Egiluz Askarragatar Katalinaren izenean, patroiekin
zuen auziarekin, informazioa eskaintzen ziela. Alabak dohatzea merezi zutelako.
Jarraian Herkinigotar Joseph eta Maria Perez Zarandonaren arteko ezkontza kontratua,
Larrabetzuko Andra Mari Elizako 1688 urteko Ekainak 25. Leginatar Joan presbiteroak Herkinigotar
Josephek eskatuz ezkontza liburuan begiratu zuen.
Larrabetzuko Andra Mari elizako 1685 urteko Azaroak hamar Leginatar Juan, eliz deiak eman zituela eta
Bilboko San Andoneko eta Amorebietako apaizen lizentzia ere hartu zuen Herkinigotar Joseph Juanen eta
Astobizatar Mariaren semea Lezamako biztanlea eta Maria Perez Zarandona, martin eta Katalina
Askarragaren alaba Larrabetzukoa ezkondu zitezkeela. Leginatar Juanek 1698. Urtean ateratako trasladoa.
Herkinigotar Joseph Amorebietakoa, Maria Perez Zarandonatar, Martin eta Askarragatar
Katalinaren alabaren senarra zenak, memoriaren ehun eta hirurogei dukaten dohatzea eskatzen zuen eta
beste ahaideen aurka irten zela.
1708. urtea, Korrejimendua, agiria 84/21
Martin Santorun Arraibi eta Zubiaur zendu zenean, Juliana Lezama alargunak, aitorpenak idatziz eman
zituen, bere egoeraz kezkaturik azalpen batzuk eman zituen. Besteak beste senarra zendu eta
ondorengorik gabe zendu zenean, ez baitzituzten semerik izan eta bera hirurogeita bederatzi urteko
zelarik. Ezkonsaria errekuperatu ezinik aurkitu zen, zeren eta ondasun guztiak hartzedunek eragindako
konkurtsoan trabaturik zeuden. Horregatik erabaki zuen Elexagatar Thomas eskribaua eta bere emazte
Frantziska Otxaita eta Bengolea lobarekin Larrabetzura bizitzera joan zen.
Sendi zuhaitzean ikusi dezakegu Lezama sendia eta Santorun Arraibi eta Zubiaur, ondorengorik
ez zegoenez, hor gelditu baitzen. Halere saiatu ziren batez ere Elexagatarra ezkonsaria eskuratzeko, baina
ez daukagu hortaz daturik, baina bere ondasun urriak Elexaga Otxaitari utzi zien.
Lezamatar Juliana 1703 urteko Azaroak hogeita bost zendu zen. Hemen aipatzen denez Lezamatar
Antonio Madrilen bizi zen. Idaztia Sarrikolea eta Zamudiotar Diegok egin zuen. Lekukoek Elexagatar
Thomas, Argatxatar Andres, Makazagatar Joseph, ni Susunagatar Martinen aurrean.
Martin Santorun Arraibi Zubiaur 1691 urtean hil zen eta gorago eman genuen beste zati batetan
ikusi genuenez hartzedunen arteko eztabaida handia izan zen. Julianaren asmoa berak ezkontzara
eramandako dirua berreskuratzea izan zen. Gero Elexagatarrak bere emaztearen izenean eta ondorengotza
zela eta hartzedun bezala aurkeztu zen Tomas eskribaua.
Dena dela ez dag oso argi, bada alde batetik 1703 urtean zendu zel esaten zen eta bestetik 1705
urtean bizirik zegoen. Rodrigo de-------------- Juliana de
Lezama Isuskiza
Joseph de------- Angela; Juliana---- Martin Santorun
Otxaita Lezama Lezama Arraibi eta Zubiaur
Bengolea
Thomas---------- Frantziska
Elexaga Otxaita
Lezamako dorrea, Isuskizatar
sendiarena dirudienez,
mendetan zehar Butroiko
leinuaz bat egin da. Lezama
abizena eta toponimia ere agian
bertan sortua. Ahaide nagusia
zen Butroitarrak bereganatzean
ospea galdu zuena.
Errotagitxi edo errotabitxi ere
bere menpeko izana gerora
Butroi sendiarena gertatu zen,
horrela agertzen da XVIII
hasierako urteetan.
1708, agiri xorta 2753, eskribaua Alipazaga.
Derioko Aresti burdinola eta errotaren presa berreraiki zeneko agiria dugu hau. Deribai deritzon presa
hain zuzen, Azpimarratzekoa da Deribai edo Derio-ibai deitzen zela. Pentsatzekoa da errekak eman ziola
izena herriari.
1708. urtea, Elizaldeko fabrikaren kontuak
Zarandonatar Antonio maiordomoa izan zenak emandakoak
DIRU SARRERAK
Lehenengo eta behin 197 erreal eta erdi 105 ikatz zama Meabetar Juanek elizako basoetan zamako lau
marai.
Gehi 93 erreal eta erdi hileta, bederatzirenak eta urteurrenak
Gehi 7 erreal Ostegun Santuko limosna
Gehi Zarandona eta Loroñogoitiatar Frantziskok elizaren aldeko zentsua baino saldu zioten basoak
gehiago balio zuengatik 33 erreal.
Gehi 42 erreal lau anega eta laurden arto solo berrietako hamarrena.
Gehi bost libera kandela nagusi bigatik bost libera, 30 erreal
Gehi zilarrezko eskuda erdi Hiriko elizara eraman zituenak = 7 erreal erdi
Gehi 38 erreal Martirien eguneko limosna
Gehi 12 erreal Zarandonatar martini eman zitzaion zuhaitza bere lurrarekin , fabrikaren lurretako mugan
eman zionagatik.
Gehi 66 erreal San Bartolomeko etxearen errenta.
Gehi 30 erreal anega eta erdi gari Solo berrietan.
Gehi 150 erreal Hamarrenen errentadoreak
Gehi 10 erreal Makazagatar Josephek zentsuaren errenta
Gehi 114 erreal atabakan
Guztiz 830 erreal eta erdi
GASTUAK
Lehenengo eta behin berrehun eta bat erreal eta laurden igarotako maiordomoari
Gehi Zilargileari 60 erreal kalizak garbitu eta konpontzeagatik
Gehi hiru dukat haritz landarea jartzeagatik.
Gehi 120 erreal argizari beilegiko bi kandela nagusigatik
Gehi 174 erreal eta laurden argizaria liberako eskuda erdia
Gehi 8 erreal hiru pare korporal atontzeagatik
Gehi libera bat intsentsu lau erreal
Gehi 82 erreal eta erdi kasuila bi eta sakristiako beste gauza batzuk konpontzeagatik
Gehi eskribauari 12 erreal eta hiru laurden zenbait eskritura eta traslado egiteagatik.
Gehi zortzi erreal Ostegun Santuko limosna
Gehi sei erreal baselizetara ornamentuak eraman eta ekartzeagatik
Gehi erreal bi oleoak ekartzeagatik
Gehi 4 erreal eta laurden subsidio eta eskusatua
Gehi ate printzipaleko sarraila eta ezkilaren mihia konpontzeagatik
Gehi intsentsu libera erdi erreal bi
Gehi 27 erreal sakristauari ordaindu ziona
Gehi bederatzi erreal eta erdi ofizial bat eta peoi bi konpontzen
Gehi 175 erreal bost arroa oliogatik
Gehi Zarandonako baseliza erreteilatzeagatik 15 erreal
Gehi sei erreal eskribau honi
Guztiz 945 eta erdi, zorretan 124 erreal
Sinatzaileak Juan de Agirre eta Tomas de Elexaga eskribaua
Top Related