CELESTINO PARDELLAS DE BLAS
Nado en Pontevedra, é profesor de
E.X.B. no Colexio Rosalía de Castro de
O Grove. Ten realizado varios traballos
de investigación sobre aspectos da cul-
tura popular, centrándose principal-
mente na Illa de Ons (Pontevedra),
sobre a que ten publicado máis de 40
artigos xornalísticos. É vicepresidente
da Asociación “Amigos da Illa de Ons”,
adicada a temas culturais e de investiga-
ción.
37~
Por mor das numerosasinvasións que sufríu ólongo dos séculos, a
Illa de Ons, situada á entradada Ría de Pontevedra e enplena Ruta Xacobea Marítima,pasou moito tempo despoboa-da, motivo polo que, cando en1810 a Xunta Provincial deArmamento decide fortificalae construír unhas bateríaspara defende-la entrada da ría,esta atopábase baleira.
Inda que a totalidade dasobras non chegaron a rematar-se por mor da falla de presu-posto, os traballadores que alíacudiron deciden instalarsenela e traer as súas familias,pois non había atranco nin-
Estas primeiras corenta fami-lias pertencentes a distintospuntos da costa cercana(Pen ínsu l a s do Sa lnés ,Morrazo e Barbanza.), van aaportar á nova comunidade os
gún para dispoñer dunhasterras baldeiras, moi producti-vas e contando que as augasque a bañan eran ricas enmaterias primas: peixe, maris-co e sobre todo polbo.
As coplas
dentro do cancioneiro
da illa de Ons
Celestino Pardellas de Blas
MÚSICA POPULAR
O Faro da illa de Ons
38~
particulares costumes da súazona de procedencia que logomesturados e sumados coaillamento e o abandono insti-tucional sufridos nos cásequedous séculos ata os nososdías, trouxo o nacementodunha riquísima cultura popu-lar que, polas súas característi-cas sociais, antropolóxicas,arquitectónicas,..., a conside-raron a Comunidade Etno-gráfico-Mariñeira máis impor-tante do litoral galego.
Pero, se unha das principaiscausas do nacemento desaúnica e rica cultura foi o ailla-mento sufrido, tamén é certo,agás raros e excepcionais tra-
ballos, que por mor das difi-cultades de comunicación eacceso, pola falla de infraes-tructura e o remisos que erancoas poucas persoas que ataalí se achegaban, non come-zou a estudiarse ata finais dosanos setenta, anos nos que xaera total a diáspora veciñalcara terra na procura dunmellor xeito de vida; moi
influenciados polos mediosde comunicación, coa chega-da dos primeiros turistas;... ;nunha cultura moi duramenteconquerida ó longo de dousséculos, está a piques do seuesnaquizamento.
Hoxe non atopamos en Onsquen nos fale do sacro Buracodo Inferno, da Santa Com-paña, dos numerosos naufra-xios ocurridos, dos malosollos, do trasno, dos encanta-mentos, das meigas, doemprego da máis pura medici-ña popular,..., nin escoitare-mos as peculiares coplas óson do pandeiro coas que,argalladas por eles mesmos e
con mínima influencia exte-rior, crearon un feiticeiroCancioneiro Popular.
Cando a partires de 1980comezaron a chegar a Onspersoas con desexo de coñe-cer e investigar esta singularcultura, repararon moito enaspectos de doado estudiocoma os arquitectónicos, eco-
nómicos, pesqueiros e mesmoos relativos ás relacións coaadministración. A carón delesos ecoloxistas que miraban aOns só dende o punto de vistanatural, deixando de ladotodos os aspectos Antropo-lóxico-Etnográficos que eranos que estaban a piques dedesaparecer.
Este foi o motivo de que nin-guén se parara no seu atracti-vo cancioneiro, repleto decoplas que nos falan da súavida, dos seus amores, das loi-tas entre barrios, de fortesdesafíos, de sucesos,...
A raíz dun traballo sobre osnaufraxios acaecidos nasaugas illáns, tiven o primeirocontacto co seu cancioneiro.Contábanme a perda doremolcador da armada “Cíclo-pe” quen encallara nos ban-cos da cercana Illa de Onza.Din que os illáns tentaronachegarse a el, pero foronrexeitados polos soldados quedeixaran de garda na pequenaIlla. A raíz do lance armáronllea copla:
O Cíclope viña de fóraCun barco coma unha eiraE a onde foi a encallarA debaixo da figueira.
Cíclope se chamaba o barco O Comandante Don JuanO Segundo Don ModestoE o Terceiro o Capitán.
Despois de escoitar as coplasdo Cíclope, preguntei se eranun caso illado ou se perten-
A Virxe do Carmo o día da festa.
39~
cían a un costume. Explicá-ronme que hoxe hai aparatospara escoitar música e bailar,pero antes o único xeito dedivertirse era toca-lo pandei-ro, bailar e cantar coplas.
Cada barrio tiña os seu coplei-ros que as argallaban durantea semana para logo, durantesos labores agrícolas, pesquei-
ros e mesmo nas tabernas,aprendelas os demais e saír oSábado e Domingo cantalas enCurro (barrio onde se atopanos bares e onde se reunían osmozos e mozas para bailar ecantar), e alí empezaba edesenrolábase a foilada.
Polo normal principiábasecantando algún feito, evento
ou incidente acontecido nasemana ou cantigas xa coñeci-das, para logo de vagar irmeténdose en fonduras epasar a coplas de amor, loitaentre pandillas, desafío mozas-mozos, e mesmo entre rapa-ces de distintos barrios.
Empregábase indistintamenteo galego e o castelán, mestu-rándoo ás veces para facercoincidi-la rima.
Tal era a afección ás coplas,que para integrarse non feste-xos e poder ter algunha posi-bilidade coas mozas illáns, osmariñeiros doutros lados ouobreiros que na Illa se atopa-ban, tamén preparaban assúas coplas. Así foi o caso dosobreiros que viñeran a arran-xa-lo Faro e que prendidos dabeleza das rapazas illáns, ómarchar cantaba:
Adiós Illa de OnsCon ventanas e vidreirasNon me pesa de máis nada Só das mozas solteiras...
A la salida del muelle Has mirado para atrásAdiós querida del almaYa no te vuelvo a ver más.
Os Sábados as festas armában-se ó son do pandeiro, ondeescomenzaban os eternosdesafíos entre rapaces e rapa-zas:
Desafío, desafío,
Desafío de cuchillo,
Nunca fun a desafío
Contigo cara de grilo.
Os de CANEXOL
Cando van co gando
Espichan a vara
E bailan o tango...
40~
Desafío, desafío,Desafío de cuchillo,Nunca fun a desafíoContigo cara de grilo.
Para que te quero euMiña viña vendimadaPara que te quero eu Si non me vales pa nada.
Queres que te queiran E que che teñan cariñoSe me acaban de dicirQue na túa casa chora oniño.
Anda de ti velentónPresenta tu valentíaAunque soy muchachajovenTambién presento la mía...
Moitas veces xuntábansemozas e mozos dun mesmobarrio contra os doutro:
As gaivotas vento en chuviaOs galos mariños ventoAs mociñas do CUCORNOTodas van para un convento.
Moza que estás na ventáCa punta do pano fóraEu a cara non che vexo O pano xa me namora.
Petei na túa porta Para ver se estabas no fornoA ladra da túa nai Meteume un pau polo ollo.
Hoxe é día do meu santo E te quixera convidarPero ó mirar que son pobreMe mete con calar...
Hainas que falan de incidentese problemáticas. Pasou na Illaque a principios dos anossetenta soltara o ICONA unscabalos para que se desenvol-veran de xeito salvaxe. Osveciños pronto armaron unhaboa xa que os cabalos ían ássúas fincas e destrozaban todoo sembrado. O ICONA veusena obriga de paga-los danos eretira-los cabalos.
Cando nos anos oitenta ungarda forestal tentou traer á
Os de CANEXOLCando van co gandoEspichan a vara E bailan o tango...
Non faltaban as adicadas áVirxe do Carme e ó seupatrón San Xoaquín e que can-taban os días da festa patronal:
Catorce voltas fixemosPara cruza-lo CentuloE quixo a virxe do CarmeQue nos ven traer a Curro.
Esta illaña galegaDefensa da nosa ríaE devota de San Xoaquín O pai da Virxe María...
Merece un apartado importan-te as coplas adicadas ós amo-res e ós problemas que estestraen ós noivos:
En el medio de la mar En el medio de la ríaEn el medio de la marNavega una prenda mía.
Os traballadores
que alí acudiron
deciden instalarse
nela e traer
as súas familias,
pois non había
atranco ningún
para dispoñer dunhas
terras baldeiras,
moi productivas.
41~
Por riba do Monte Louro...
Non faltan as coplas eróticascreadas polos mariñeiros paracantar entre eles:As rapaciñas de agoraCando van a namorarBotan a man ó gatollo E xa queren disparar.
Arrastrácheme o cu polaspallas
E fixécheme a cama no chanE mollácheme a birbirichiñaQue a tiña sequiña doverán...
Hoxe o cancioneiro da Illa deOns está cáseque perdido,cóntanse cos dedos dunhaman as persoas que nospodan achegar a ese rico fol-clore que hai vinte anos indaestaba vivo. De tódolos xeitosinda hai esperanzas, gracias áiniciativa da Asociación deVeciños que tenta recopilar ascoplas e animar ás veciñas demáis idade para que as ense-ñen ós máis novos, xunto coseu toque peculiar do pandei-ro.
Co paso do tempo e a medidaque tiveron embarcacións amotor coas que achegarse avender ás lonxas, foron apren-dendo novas coplas escoita-das nos bares e tabernas dosportos pesqueiros, que logomesturábanse coas illáns oucambiaban algunha das pala-bras para axeitalas á Illa. Tal éo caso de:
Os mariñeiros da Illa Pescan ben o calamarDespois das maruxíasOs collen a reventar.
Vexo Curro, vexo Caño,Tamén vexo Canexol,Vexo as mozas dende o faroQue andan ó mexillón.
Andas de arriba para abai-xoAndas buscando mullerAndas polo moito moitoQuen ten moito non te quer,
Santo Cristo de FisterraTen o carallo de ouroPara lle maxar ós de Muros
Illa un cabalo para os seus des-prazamentos, os veciños, queinda tiñan un mal recordodaquela, non llo deixarondesembarcar, e a raíz deloarmouse a copla:
Ese cabalo é teuBorregón telo mandouNesta Illa de Ons O cabalo non saltou.
O Garda co seu cabaloNa Illa tentou saltarEsperando no muelle esta-mosPara facelo recuar...
Outras coplas recordan o pasodalgúns veciños polo Frentedo Ebro na Guerra Civil. Ó virarmaban algunha copla:
Ó cruza-lo ríoCostou un carallóCostou un carallóCostou un carallóEstaba la PasionariaÓ outro ladó,Ó outro ladó,Ó outro ladó...
Hainas que se encargan deairear algún defectiño dunveciño:
Ten unhas orellas Coma abanicosQue polo verán Espantan os mosquitos...
Os adiantos tamén chegaron á illa.
Top Related