GEZURRAK HANKA MOTZA
5. GAIA
Zer ikasiko dugu?O LEXIKOA
O AtzizkiakO Animaliak
O KOMUNIKAZIOAO Albistea
O GRAMATIKAO Izenondoa eta IzenlagunaO Sintaxia: Denborazko perpausakO Deklinabidea: NON eta NORENGAN kasuakO Aditza: NOR-NORI-NORK
O ORTOTIPOGRAFIAO Orduak
O KULTURAO Euskalkiak II
O LITERATURAO Alegia
LEXIKOA
AtzizkiakAtzizkia Esanahia Oinarria Adibideak
-ti Izaera, joera,ugaritasuna, adjektibogilea
Izena edo adjektiboa
Lotsati, loti…
-ka adberbiogilea Izena edo aditza Isilka, arrastaka, joka…
-tar (-ar / -dar) Baseak adierazitako tokian jaio dena
Izena Herritar, Bilbotar, mundutar, etxetiar…
-tza Ekintza Aditza Bizitza, jaiotza…
-tasun (-asun) Izen abstraktuak Adjektiboa edo pertsona adierazten duen izena
Itsutasun, amatasun, alaitasun…
Animaliak
Ardi – ahari – arkume – bildotsAhuntz – aker - antxumeBehor – zaldi – zaldikume/moxalaAsteme – astar – astakumeBehi – zezen/idi – txahal – urrixa – bingatxa –
zekor - idisko
KOMUNIKAZIOA
AlbisteaO Zer da albistea?
O Gaurkotasuna duen zerbaiti buruz informazioa ematen duen idazkia.
O Non irakur edo entzun daiteke?O Prentsa idatzian: egunkarietan,
aldizkarietan…O TelebistanO IrratianO Eskuko telefonoan
Egunkarietako sailakO EskelakO PolitikaO IritziaO KirolakO PublizitateaO EkonomiaO Gizartea
O MunduaO Euskal HerriaO AgendaO NazioartekoakO …
AlbisteaO Zer egitura eduki ohi dute albisteek?
O TITULARRA: Gertakizunaren informazioa eta datu esanguratsuenen berri ematen du. Batzuetan, titularrean emandako informazioa osatzeko azpititularra jartzen da.
O INFORMAZIOAREN LABURPENA: Sei galdera nagusiren inguruan egituratzen da: ZER, NOR/NORK, NOIZ, NOLA, ZERGATIK.
O GORPUTZA: Lehen emandako informazioa garatzen da, datuak osatuz.
AlbisteaO Zer eratako hizkuntza erabili ohi da
albisteetan?O Esaldi ARGIAK erabili behar dira,
irakurleak ulertzeko modukoak.O Ideiak ZEHAZTASUNEZ azaldu behar
ditugu. Askotan alferrik erabiltzen ditugun hitz asko. Hobe da hitz egokiak aukeratzea, esan nahi duguna zuzen adierazteko.
O NATURALTASUNA bilatu behar dugu; hitz eta egitura errazak.
O Ezin dugu hitz egiten dugun moduan idatzi.
O Esaldi luzeak eta hitz zailak baztertu egin behar ditugu.
AlbisteaInformazioaren iturria aipatzeko bideak.
OInformazio iturria ezagutzen denean
O-ek adierazi duenez / duO-ek esan duenez / duO-ek kontatu duenez / duO-ek iragarri duO-ek jakinarazi duO-en adierazpenen arabera
O Informazio iturria ezagutzen ez deneanO antza denezO itxura denezO dirudienezO badirudiO diotenezO omen
GRAMATIKA
Izenondoa (izond.)O Gizakia, animalia, gauza… nolakoak
diren aditzera ematen dute.O Izenaren eskuinaldean joaten dira.
O Jentilizioak eta –dun atzizkidunak izan ezik.
Niri sagar gorriak gustatzen zaizkit.
Izenondoa (izond.)
OEsanahia mailakatu egin daiteke:O Izenondoa errepikatuz:
O Niri sagar gorri-gorriak gustatzen zaizkit.
O Maila adberbioak erabiliz:OOso, txit, zeharo, izugarri…
O Gizon hori oso aberatsa da.
O -en, -ago, -egi:O Gorriena, gorriago, gorriegi
Izenlaguna (izlag.)O -EN eta –KO (-GO) deklinabide
atzizkiak hartzen ditu.O Izenaren ezkerraldean joaten dira.O NOREN/ZEREN eta NONGO
deklinabide kasuei erantzuten dieten hitzak dira.Gurasoen baserrian oilategia dago.
Anbotoko Mari ez dut inoiz ikusi.
Denborazko perpausakO Denborazko perpausek ekintza
nagusia denboran kokatzen dute, eta ekintza hori erreferentzi puntua baino lehenago, aldi berean edo ondoren gertatu den esaten dute; berehalakoa izan den, zein maiztasun duen…
NONMugatua
MugagabeaSingularra Plurala
etxean etxeetan etxetan
zuhaitzean zuhaitzetan zuhaitzetan
- - -
- - -
-
Durangon
Beasainen
-
-
NON
Galdetzaileak ErakusleakPertsona
izenordainak
non honetan
horretan
hartan
hauetan
horietan
haietan
NORENGANMugatua
MugagabeaSingularra Plurala
- - -
- - -
txoriarengan txoriengan txorirengan
zezenarengan zezenengan zezenengan
-
-
Garazirengan
Mikelengan
NORENGAN
Galdetzaileak ErakusleakPertsona
izenordainak
norengan honengan ni(re)gan
zeinengan horrengan zu(re)gan
harengan gu(re)gan
hauengan zuengan
horiengan
haiengan
NOR-NORI-NORKOrainaldian
Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik Di(zki)a/nat Di(zki)ot Di(zki)zut
Di(zki)zuet
Di(zki)et
Hik Di(zki)dak/n
Di(zki)ok/n
Di(zki)guk/n
Di(zki)ek/n
Hark Di(zki)t Di(zki)k/n Di(zki)o Di(zki)gu Di(zki)zu Di(zki)zue Di(zki)e
Guk Di(zki)a/nagu Di(zki)ogu
Di(zki)zugu
Di(zki)zuegu
Di(zki)egu
Zuk Di(zki)dazu
Di(zki)ozuDi(zki)guz
uDi(zki)ezu
Zuek Di(zki)dazue
Di(zki)ozue
Di(zki)guzue
Di(zki)ezue
Haiek Di(zki)date
Di(zki)a/nate Di(zki)ote
Di(zki)gute
Di(zki)zute
Di(zki)zuete
Di(zki)ete
NOR-NORI-NORKLehenaldian
Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei
Nik Ni(zki)a/nan Ni(zki)on Ni(zki)zun Ni(zki)zuen Ni(zki)en
Hik Hi(zki)dan Hi(zki)on Hi(zki)gun Hi(zki)en
Hark Zi(zki)dan Zi(zki)a/nan Zi(zki)on Zi(zki)gun Zi(zki)zun Zi(zki)zuen Zi(zki)en
Guk Geni(zki)a/nan Geni(zki)on
Geni(zki)zun
Geni(zki)zuen
Geni(zki)en
Zuk Zeni(zki)dan
Zeni(zki)onZeni(zki)gu
nZeni(zki)en
Zuek Zeni(zki)daten
Zeni(zki)oten
Zeni(zki)guten
Zeni(zki)eten
Haiek Zi(zki)datenZi(zki)a/naten Zi(zki)oten Zi(zki)guten
Zi(zki)zuten
Zi(zki)zueten
Zi(zki)eten
ORTOTIPOGRAFIA
Orduak
1:00 – ordu bata2:00 – ordu biak3:00 – hirurak4:00 – laurak5:00 – bostak6:00 – seiak7:00 – zazpiak8:00 – zortzirak9:00 – bederatziak10:00 – hamarrak11: 00 – hamaikak12:00 – hamabiak
:05 – eta bost:10 – eta hamar:15 – eta laurden:20 – eta hogei:25 – eta hogeita bost:30 – eta erdi:35 – hogeita bost gutxi:40 – hogei gutxi:45 – laurden gutxi:50 – hamar gutxi:55 – bost gutxi
OrduakO Zein ordutan?
O -(e)tan atzizkia erabiltzen da.
Egunaren banaketa
KULTURA
Euskalkiak IIO Aurreko unitatean aipatutako
ezaugarriak kontuan hartuta, euskalkiak sailkatu egin izan dira, eta sailkapen horiek mapetan adierazi dira.
O Azpieuskalkia: Euskalki baten barnean bereizten diren hizkera-multzoetako bakoitza
O Hizkuntzalari eta mapa garrantzitsuenak:
Euskalkiak II
O Louis Lucien Bonaparte
O 1863. urteko sailkapena
O 8 euskalki bereizi zituen.
Euskalkiak IIO R.M. AzkueO Oinarrian Bonaparterena zuen.O 7 euskalki bereizi zituen.
Euskalkiak IIKoldo ZuazoGaur egungo
sailkapena6 euskalki
bereizten ditu: Mendebaldekoa Erdialdekoa Nafarrera Nafar-Lapurtera Ekialdeko Nafarrera Zuberera
Euskalkia IIBONAPARTE AZKUE KOLDO ZUAZO
Bizkaiera Bizkaiera Mendebaldekoa
Gipuzkera Gipuzkera Erdialdekoa
Lapurtera LapurteraNafar-lapurteraMendebaldeko Behe-
Nafarrera Behe nafarreraEkialdeko Behen-
NafarreraEkialdeko nafarrera
Hego goi nafarrera Goi nafarrera
NafarreraIpar goi nafarrera
Zuberera Zuberera Zuberera
Erronkariera
Euskalkiak IIO Badira bi gauza kontuan hartzekoak,
edozein sailkapen hartzen dela ere:O Euskalki baten barruan hizkera
desberdinak daude: azpieuskalkiak. Mendebaldean ez da berdin egiten herri guztietan, ez eta beste euskalkietan.
O Badira bi euskalkiren arteko mugako herrietako hizkerak, bateko eta besteko ezaugarriak dituztenak.
LITERATURA
AlegiaO Alegia helburu didaktikoa duen kontakizun
laburra da, gehienetan hitz neurtuz (bertsoz) idatzia; hala ere, batzuetan hitz lauz ere agertzen dira.
O Pertsona gisa jokatzen duten animaliak izaten dira kontakizunaren protagonistak gehienetan, baina pertsonak ere agertuko zaizkigu.
O Kontakizun horren laguntzaz zerbait azaldu eta irakatsi nahi zaigu.
O Ikasbidea alegiaren bukaeran agertuko da, eta aurreko kontakizunetik ondorioztatutakoa izango da.
AlegiaO Alegien bidez gizakion jarrerak
agerian utzi eta horiek zuzendu nahi dira.
O Agertzen diren jarrerak kontrajarriak izaten dira: alferrak/langile; gezurra/egia; apala/harroa; zuhurra eta zuhurtziagabea…
Alegia
ADI!!! Ez nahasi:
O Alegia : Gipuzkoako udalerriaO alegia = hau da, hotsO alegia: kontakizun laburra
Top Related