ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
1
Izenburua: Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeak. Berdintasun politika publikoetarako
lan‐ildoak zehazteko diagnostiko parte‐hartzailea
Egilea: Leire Milikua Larramendi
Talde‐saioetako laguntzaileak: Idoia Legarreta Solatxi eta Leticia Urretabizkaia Gil
Data: 2018ko abendua
Sustatzaileak: Elorrioko Udala eta Abadiñoko Udala, elkarlan‐hitzarmen baten bidez.
Babeslea: EMAKUNDE, 2018ko ekitaldian EAEko udalerriei emakume eta gizonen berdintasunari
buruzko diagnostikoak egiteko laguntza teknikoa ahalbidetzeko diru‐laguntza bidez.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
2
Aurkibidea
1. Sarrera ................................................................................................................................... 3
Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen diagnostikoa .............................................. 3
Landa‐eremuko emakumeak ..................................................................................................... 3
Xede taldea ................................................................................................................................ 5
1. Testuinguru orokorra ..........................................................................................................7
1. Egungo berdintasun politiken markoa .............................................................................7
2. Egungo dokumentu eta ikerketak .................................................................................. 9
2. Testuinguru kokatua ........................................................................................................ 38
Abadiño eta Elorrio .............................................................................................................. 49
Abadiño ............................................................................................................................... 50
Elorrio .................................................................................................................................. 52
Egilekideak eta esker onak ...................................................................................................... 108
Bibliografia .............................................................................................................................. 110
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
3
1. Sarrera
Abadiño eta Elorrioko landa-eremuko emakumeen diagnostikoa
Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen diagnostikoa fase bitan gauzatu da:
Batetik, aurrediagnostiko fasea. 2018ko otsaila eta ekaina bitartean gauzatu zen. Lan hau kokatzen
deneko marko teorikoa eta bigarren mailako datuen ustiapena egin ziren, egungo dokumentuen
araberako landa‐eremuko emakumeen argazki ahalik eta osatuena eratzeko. Gainera, landa‐
eremuko emakumeekin lotura duten erakunde eta elkarteetako pertsona gakoak elkarrizketatu
ziren, kolektibo horren inguruan zuten ezagutza eta usteak jasotzeko. Horrez gain, bi udalerrietako
6 emakume elkarrizketatu ziren banaka, marko teorikoak jasotakoak frogatu (argazki hura Abadiño
eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeekin bat al zetorren?) eta emakume horien ezagutza eta
bizipenekin osatzeko. Banakako elkarrizketen emaitzak eta hasierako ondorio eta proposamenak
jaso ziren dokumentu horretan.
Bestetik, diagnostikoa. 2018ko uztaila eta abendua bitartean gauzatu zen. Bertan, beste 12
banakako elkarrizketa egin ziren bi udalerrietako landa‐eremuko emakumeekin, aurrediagnostiko
faseko elkarrizketa‐gidoia doitu ondoren. Banakako elkarrizketetan erdigunean ageri ziren gaiak
ardatz hartuta, talde‐lansaio bi gauzatu ziren: lehenengoa, gai horien inguruko ekarpenak jasotzeko
eta taldean lantzeko; eta, bigarrena, etorkizuneko udal politika publikoek garatu litzaketen ildo
edota ekimen zehatzak modu kolektiboan definitzeko.
Aurrean duzuen dokumentu hau behin betiko diagnostikoari dagokiona da, aurrediagnostikoko
lanak oinarri hartuta.
Landa-eremuko emakumeak
Azken hamarkadetan gizon eta emakumeen berdintasunaren aldeko bidean urrats garrantzitsuak
eman dira maila ezberdinetan (erakundeetan, mugimendu sozialetan...); legediaren inguruan,
Emakumeen aurkako indarkeriaren kontrako nazioarteko hitzarmen garrantzitsuenetakoa da
CEDAW (Convention on the Elimination of All Forms os Discrimination against Women). 1979an
onartu zen Nazio Batuen Batzar Nagusian, emakumearen aurkako bereizkeria eragiten zuten lege,
ohitura, araumendu eta praktikak ezabatzeko; 1981eko irailaren 3an hasi zen indarrean Nazioarteko
Itun gisa.
Itun horretako 14. Artikulua landa‐eremuko emakumeari eskaintzen zaio, eta dokumentu horretako
xeheenetarikoa da. Bertan, landa‐eremuko emakumeen egoera berezia onartzen da, eta itunaren
parte diren Estatuek emakume hauen onarpen, sustapen eta babesarekin lotutako betebehar
espezifikoak nabarmentzen dira. 2016ko martxoaren 7an argitaratutako landa‐eremuko
emakumeen eskubideen inguruko 34. Gomendio Orokorrak eguneratu du berariazko artikulu hori.
2015‐2020 tarterako Landa Garapenerako Programak (LGP) EAEko lurralde‐azaleraren % 85 (eta
udalerrien % 85) Mendi Nekazaritzarako Gunetzat jotzen du. Azken hamarkadetan goitik behera
aldatu da landa eremuko biztanleriaren profila, eta diagnostiko, ikerketa eta plan ezberdinen
jomuga izan da. Lan honen azterketa‐eremura eskalan gehien hurbiltzen den txostena genero
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
4
indarkeriaren ingurukoa da, Bizkaian1. Azterlan horietan, landa eremuko emakumeak (mujer rural
erdaraz) herriguneetatik kanpoko auzoetako bizilagunak izaten dira, eremu geografiko jakin bat
partekatzen dutenak; aldiz, beraien mundu‐ikuskera, idiosinkrasia eta eguneroko bizipenek ez dute
zerikusi asko izaten orokorrean, lehenago ez bezala.
Azken urteetako garraio‐azpiegituren garapenak eta mugikortasun motorizatuaren hedapenak
nekez uzten du eraikinik herrigune batetik 20 minutu baino gehiagoko auto‐ibilbidetik kanpo, eta
horrek landa‐exodoaren oinordekoetako asko landa‐eremura bueltatzea ekarri du, bizimodua
hirigunean egiten jarraitu arren natura, lasaitasuna eta bestelako faktoreek erakarrita. Esan beharra
dago, gainera, desurbanizazio fenomeno horretako protagonistak profil jakin bati erantzun izan
diotela: bikote heterosexuala, goi mailako ikasketekin, ongi ordaindutako lanpostuekin… (Torres,
2007). Eta bitartean, nekazaritza jarduerari eta nekazari‐kulturari lotutako bizimoduak behera egin
dute, gelditu gabe. Krisi ekonomikoak joera hau leundu duen arren, landa‐eremuan azken urteetan
jazo den dinamikarik azpimarragarriena hori dela esan daiteke.
Egitate horrek errotikako aldaketa ekarri du landa‐eremuen ohiko funtzionamendu eta logikei
dagokienez. Azken hamarkadei begiratuta, industrializazioak ekarri zuen eraginik nabarmenena:
baserritik eskulan ugari hiri eta herriguneetara joan zen, fabrikara lanera. Baserrietan gelditu
zirenetatik askok ekoizpenak moldatu zituzten beraien lurralde‐oinarria kudeatzen jarraitzeko
eskulan behar baxuagoarekin (landaketa‐basoak, haragitarako abeltzaintza...), orokorrean
gizonezkoak izanik fabrikara lanera joaten zirenak. Baserriko lanekin jarraitu zutenek eredua
aldatzeko babesa jaso zuten erakundeen aldetik, Europa mailan hartutako erabakien tokiko
irakurketen ondorioz: eredu intentsifikatuagoa, mekanizatuagoa, produktibistagoa. Eta aldaketa
horiek guztiak, kasu gehienetan, gizon aurpegia zeramaten. Bitartean, kasu gehienetan ere,
emakumeak izan dira hazien eta ohituren gordailu, eskala txikiko eredu dibertsoen zaindari.
Aipatutako sasoiotan aldaketa nabarmenak jazo ziren, baina landa‐eremua bera oinarri hartuta
eman ziren moldaketak. 80. hamarkadatik aurrera jaiotakoen artean, ordea, ordura arte ezagutu
gabeko fenomeno bat eman zen: belaunaldi‐haustura. Jada ez zen lurralde‐oinarria intentsitate
baxuagoarekin aprobetxatzea kontua; kontua lurralde‐oinarriarekiko eta izaera landatarrarekiko
banaketa izan zen. Ordura arte belaunaldiz belaunaldi transmititutako ezagutza, ohitura eta
praktikek ez zuten jarraipenik izan, pertsona transmititzaileak berak propio hartutako erabakia
izanik, bere ondorengoei bestelako etorkizun bat opa baitzien. Ondorengo horiek, bizimodu
hiritartuan murgilduta, ez zuten faltan bota aurrekoen ezagutzarik, eta horrela, ordura arte landa‐
eremuarenak propio ziren kode eta jakintzak kinka larrian aurkitzen dira.
Egoera horrek eskaintzen digun argazkia konplexua da. Biztanleriaren gehiengoaren iruditerian
landa‐eremuaz hitz egiterakoan baserritarrak bururatzen zaizkigun bitartean, gaur egun, landa
eremuko biztanleen ehunekorik handienak ez du nekazari‐jarduerarekin harremanik. Azterketa
honen xede diren landa‐eremuko emakumeen kasuan, EAEn %582 dira lurrarekin harremanik ez
dutenak. Gainerako %42tik %3k bere diru‐sarrera guztiak nekazaritzatik jasotzen ditu, beste %3k
gehiengoa, %7k zati bat eta %30ak autokontsumorako ekoizten du. Bizkaian, %47koa da
nekazaritzarekin lotura duten landa‐eremuko emakumeen kasua.
Hortaz, iruditeria orokorrari erantzungo lioketen landa‐eremuko emakumeak, elikagai ekoizle edo
baserritarrak, %12 lirateke EAEn, datu ofizialen arabera beraien diru‐sarreren zatiren bat bertatik
jasotzen duten guztiak batuz, 10 emakumeetatik 1 gutxi gorabehera. Bere diru‐sarrera guztiak edo
1 Bizkaiko landa‐ingurunean genero‐indarkeriaren biktimak diren emakumeek laguntza, arreta eta justizia zerbitzu zein prestazioetarako benetako sarbidea izateko dituzten beharrizanak eta oztopoak identifikatzea
2 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016. Ekonomiaren Garapen eta Azpiegiturak Saila. Eusko Jaurlaritza.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
5
gehiengoa soilik kontuan hartuz gero, %6 (erdia). Horrek esan nahi du landa‐eremuan bizi diren
emakumeen ehuneko handiena, iruditeria orokorrean eremu horrekin lotzen ez diren emakumeek
osatzen dutela.
Lan honen baliabide‐ eta denbora‐irismena kontuan hartuta, arreta berezia eskaini zaio
diagnostikoaren xede taldearen diseinuari, landa‐eremuko emakumeen heterogeneotasuna ahalik
eta modu zabalenean zeharkatuko duen ezaugarriaren arabera.
Xede taldea
Mendeetan zehar, landa‐eremuko ardatz‐egituratzailea lurraldearekin eta nekazari‐
aktibitatearekin izandako harremana izan da. Egun, hain da gizarte lagin heterogeneoa, lehengo
harremantze‐moduek ez dietela gaur egungo gizarte‐ereduari erantzuten, eta adinekoenentzako
oraindik sozializazio‐espazioak diren arren desagertze bidean daude (elizkizunak, azokak,
auzoetako zenbait ospakizun...). Harremanen atomizazioa da nagusi, eta salbuespenak salbuespen,
intentsitate baxuko harremanak izaten dituzte beraien artean.
Testuinguru horretan, partekatzen duten eremu geografikoarenak propio diren ezaugarriez gain
(garraiobideak, telekomunikazio eta datu zerbitzuak, azpiegiturak...), landa‐eremuko ahalik eta
emakume gehien erlazionatu ditzakeen zeharkako parametro moduan landa‐lurra bera identifikatu
da; lehen ere izan den moduan, baina desberdin. Adin, arraza eta klase ezberdinen intersekzioa izan
daiteke emakume bakoitzak nekazaritza ekoizpenarekin duen harremana, izan nekazari
profesionalak direlako, denbora partzialeko nekazaritzara dedikatzen direlako, edota
autokontsumorako ekoizpena dutelako.
Gainera, aspektu hau bereziki interesgarria suertatzen da ondorengo arrazoiengatik:
Gero eta ingurune landatar isolatuagoak, orduan eta handiagoa izango da gizonezkoen presentzia3;
bizimodu hiritartuarekin nahastutako landa‐eremuen kasuan, parekoa da emakume eta gizonen
kopurua. EAEn landa‐eremuan bizi diren emakumeen ehunekoa biztanleriaren % 48 da; hiri‐
eremuan % 51tik gora4 . Lehen sektoreari dagokionean, aldiz, sektore maskulinizatu argi bat
aurkituko dugu, itxuraz eta estatistiken arabera gutxienez. Landa‐eremuko emakumeak egoera
berezian dauden kolektibotzat joz gero, lehen sektorera dedikatzen direnena are delikatuagoa da.
Emakume hauek diskriminazio hirukoitza pairatzen dute (De Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:60).
1. Mundu patriarkalean emakume izateagatik.
2. Elikadura‐eskubidea bezalako oinarrizko eskubide baten urraketa, egun
salgai bezala kontsideratua giza‐garapenerako bitarteko bezala
kontsideratu ordez.
3. Elikadura‐eskubidearen bermatzaile diren heinean, elikagai sortzaile
izateagatik; baserritar‐moldeen gutxiespen orokortua mekanizazio,
intentsifikazio eta pozoitze‐praktiken alde.
3 Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural dokumentuak adierazten du emakumeek landa‐eremuetatik emigratzeko joera handiagoa dutela.
4 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016. Ekonomiaren Garapen eta Azpiegiturak Saila. Eusko Jaurlaritza.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
6
Landa‐eremuko bizilagun guztientzako aplikagarria izan arren, landa‐ingurunean bizitzeak
dakarren balizko isolamendua (espaziala eta soziala) ere gehitu dakioke zailtasun bezala bertako
emakumeen egoerari.
Gainera, aipatu da ugariak direla landa emakumeen inguruko lanak, baina ez ordea landa eremuan
nekazaritzarekin lotura dutenenak. 2012an Emakundek argitaratutako La evaluación de impacto en
función del género en Desarrollo Rural y Agricultura, eta 2016an HAZI fundazioak kaleratutako Las
mujeres en el sector agrario vasco: agricultoras dira eskalan eta denboran gertuen ditugun lanak.
Emakundek 2012an argitaratu zuen Las mujeres baserritarras: análisis y perspectivas de futuro desde
la Soberanía Alimentaria. Incidencia y políticas públicas en el marco de la actividad agraria y el
desarrollo rural. Emakume baserritarren jardunean eragina duten politiken azterketa zehatza egiten
da liburuaren lehen zatian, eta bigarrenean Hego Euskal Herrian zehar inzidentzia politiko handiko
emakumeekin izandako lansaioen ondorioak aurkezten dira. Emakume baserritarrak izateaz gain,
antolatutako eta diskurtso politiko landuko emakumeak izan ziren horiek ordea.
Lan honek, xede taldea hautatzerako orduan, orain arte aurkeztutakoen inguruko ahalik eta
erantzunik osatuenak bilatzea du helburu, bidean xede taldea ahalik eta gehien kohesionatzeko
modua bilatuz. Hortaz, honakoa da planteamendua:
Aurrez esan bezala, Bizkaiko landa‐eremuan bizi diren emakumeen %47k nolabaiteko lotura dute
bizi direneko lurraldearekin, lurrarekin, nekazaritzaren jardunaren bitartez; ia‐ia emakumeen erdia
da hori. Ez da identifikatzen emakumeak elkarren artean modu konstante eta errazean5 erlazionatu
ditzakeen halako beste aspekturik, eta bizi diren inguruaren berariazkotasuna islatzen duenik.
Gainera, emakume horien barruan kokatzen dira emakume baserritarrak; euren egoeraren berri
izatea funtsezkotzat jotzen da beraien espezifikotasuna ezagutu eta aintzat hartzeko, eta aipatu
berri den bezala, diskriminazio hirukoitzaren jomuga direlako. Orain arte jaso ez den ikuspegi bat
eskaini dezake lan honek zentzu horretan6, EAEko herrietako askotan aplikagarria izango
litzatekeena.
Baina, horrez gain, bereziki zaurgarria den beste kolektibo batean ere jarriko da arreta. Landa‐
eremuetako auzoetan, salbuespenak salbuespen, adinduen pisu espezifikoa handia da. Horrek,
zaintza lanen behar argia adierazten du. Landa‐eremuko emakumeek, mundu patriarkalean
emakume izateagatik, beregain hartzen dituzte zaintzen (eta etxeko lanen) arduretako asko, baina
zer gertatzen da klasearen dimentsioa txertatzen baldin bada? Eta etnia edo arrazarena? Diru‐
sarrera gehien dituztenek zaintza lanak besterenganatu ditzakete, kasu gehienetan kontratatzen
den langilea baliabide gutxiagoko beste emakume bat izaten delarik. Zaintzen kate feminizatuan
egiten da aurrera. Etxeko lanak eta zaintza lanak egiten dituzten langileen artean ere, badago talde
bereziki delikatu bat: lan egiten duten etxeetan bertan bizi diren emakume etorkinena. Emakume
horien detekzioan arreta berezia jarri da.
Hortaz, ondorengo profilak dituzten emakumeak hautatu dira testuinguru kokatua beraien
ikuspegiekin osatzeko:
5 Badira emakume horiek erlazionatu ditzaketen beste alderdi batzuk, baina bizitzako momentu zehatzen araberako intentsitatea dutenak: lanbide zehatz bat izatea, amatasuna, adineko pertsonen kargu egotea… Edota emakume izatearen berezkoak direnak (hilekoa, menopausia…) baina sozialki modu irekian elkarbanatzen ez direnak (oraindik).
6 EAEko emakume baserritarren inguruko bi lan esanguratsuenek aztergai dugun taldea partzialki ordezkatzen dutela kontsideratzen da. Batetik, HAZIk 2016an egindako EAEko emakume baserritarren argazkia xehatu beharra dago, probintzia bakoitzean egindako eztabaida talde banarekin egin baitzen, bakoitzean ekoizpen orientazio ezberdinetako 4 edo 5 emakumek osatuta. Emakundek 2012an kaleratutako liburuan, profil jakin bat aztertu zen, emakume baserritarrak izateaz gain, antolatutako eta diskurtso politiko landuko emakumeena.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
7
○ Nekazaritzarekin nolabaiteko lotura izatea (nekazaritza jardun nagusi bezala
dutenetatik hasi eta autokontsumoko baratze bat dutenenganaino)
○ 20 eta 70 urte bitartean edukitzea
○ Pertsona parte‐hartzaileak izatea, arduratsuak (auzokoen berri dutenak)
Lurrarekin duten loturak mundu‐ikuskera ezberdinen topalekua izan daiteke, etorkizuneko ekimen
kolektiboak egituratzeko.
20 eta 70 urte bitarteko emakumeek, gazteago eta nagusiagoen berri eskaini ahalko dute, eta adin‐
tarte ezberdinen berezitasunak helarazi. Saio‐kolektiboetan 70 urtetik gorako emakumeek ere
hartu zuten parte, eta ederra izan zen. Printzipioz, adin‐muga hori ezarri zen normalean ez dutelako
funtzionatzen adin horretatik goragoko emakumeekin gazteagoen parte‐hartze eta engaiatzea
modu errazean ahalbidetzen duten dinamikak; lengoaia eta kodeak ezberdinak dira, beste modu
batzuk behar dira.
Lehen fasean elkarrizketatzeko, auzoan gertatzen direnen berri zekiten emakumeak hautatu ziren,
eta bizi direneko inguruarekin arduratsuak.
Emakume horien bitartez jaso ziren bizi direneko landa‐eremuaren errealitatea interpretatzeko
hasierako gakoak.
1. Testuinguru orokorra
Ondorengo puntuetan, landa‐eremuko emakumeen diagnostiko hau kokatzen deneko testuinguru
orokorra eraikiko da, hurrengo atalean testuinguru kokatua aurkezteko.
1. Egungo berdintasun politiken markoa
Dokumentu honetan aztertzen den landa‐eremuko emakumeen kolektiboa, eta horren baitan
kokatu daitekeen emakume nekazariena, gizonen eta emakumeen arteko berdintasunaren aldeko
bidean lege eta arau ugariren xede izan da. Jarraian, esanguratsuenak jasotzen dira, nazioartetik
hasi eta erkidego mailaraino.
Landa-eremuko emakumeen inguruan garatutako legedi eguneratua
Nazioartea
○ Emakumeen kontrako diskriminazio‐era guztiak kentzeari buruzko Konbentzioa,
Nazio Batuek 1979an hartutakoa.
○ Nazio Batuen 41/ 128 Ebazpena, Garapenerako Eskubideari buruzkoa (1986).
○ Rioko Adierazpena, Lurrari buruzko Mundu‐mailako Gailurraren barrukoa (1992).
○ Genovako Adierazpena, Landa‐eremuko Emakumeei buruzkoa (1992).
○ Nazio Batuen Kontseiluaren 135/2000 Ebazpena, emakumea, bakea eta
segurtasunaren ingurukoa (2000).
○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiak onartutako ebazpena bortxaketak eta bestelako
sexu‐indarkeriak bere adiera guztietan ezabatzeko, batez ere gatazka egoeretan
eta antzekoetan(2008).
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
8
○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiak onartutako ebazpena emakumearen aurkako
indarkeria forma guztiak ezabatzeko esfortzuak areagotzearen aldekoa (2010).
○ Nazio Batuen Batzorde Nagusiaren Hirugarren Komisioak Baserritarren eta Landa‐
Eremuetan lan egiten duten bestelako pertsonen Eskubideen Adierazpenaren
onarpena (2018).
Europa
○ Kontseiluaren (EB) 1698 zenbakidun Erregelamendua, 2005eko irailaren 20koa,
Landa Garapenerako Nekazaritzako Europar Funtsaren bitartez nekazaritza‐
garapenerako ematen den laguntzari buruzkoa.
○ Kohesiorako zuzentarau estrategikoak ezartzen dituen Kontseiluaren
2006/702/EEE Erabakia.
○ Landa‐garapeneko erkidegoko zuzentarau estrategikoak ezartzen dituen
Kontseiluaren 2006/144/EEE Erabakia.
○ Tokiko bizitzan emakumeen eta gizonen berdintasuna lortzeko Europako Gutuna.
Europako Udalerrien eta Eskualdeen Kontseilua (EUEK).
○ Estokolmoko Programa: “Biztanleriaren zerbitzura egongo den eta berau
babestuko duen Europa ireki eta segurua” (2010).
○ Europar Parlamentuko Ebazpena, 2016ko otsailaren 3koa, genero berdintasunaren
eta Europako emakumeen eskubideen estrategia berrirako 2015 ondoren
[2016/2526(RSP)].
○ Genero berdintasunaren aldeko konpromiso estrategikoa (2016‐2019).
○ Genero berdintasunaren aldeko Europako Hitzarmena (2011‐2020).
Estatua
○ 3/2007 Legea, martxoaren 22koa, Emakumeen eta Gizonen artean Benetako
Berdintasuna lortzekoa.
○ 35/2011 Legea, urriaren 4koa, Nekazaritza‐ustiategien Titulartasun Partekatuari
buruzkoa.
○ Landa Garapenerako Programa Nazionala (2014‐2020).
○ Landa‐eremuko emakumeak sustatzeko plana (2015‐2018).
○ Aukera‐berdintasunaren Plan Estrategikoa (2018‐2021).
Euskal Autonomia Erkidegoa
○ 4/2005 Legea, otsailaren 18koa, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa.
○ Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Politikaren Legea. 17/2008 Legea,
abenduaren 23koa, Nekazaritza eta Elikagaigintza Politikakoa.
○ 8/2015 Legea, urriaren 15ekoa, Emakume Nekazarien Estatutuari buruzkoa.
○ Euskadiko Landa Garapeneko Programa (2015‐2020).
○ Euskal Autonomia Erkidegoko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VII.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
9
Eskualdea
○ Durangaldean emakumeen kontrako indarkeriaren aurrean jarduteko eta
koordinatzeko II. protokoloa7
Landa‐eremuen berariazko aipamena egiten ez duten arren, egungo berdintasun‐politiken markoa
mintzagai hartuz gero nabarmentzekoa da bai Abadiñok bai Elorriok Berdintasunerako Planak
idatzi izana. Elorriok kaleratu berri du Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako IV. Plana (2017‐
2023), eta Abadiñon Abadiñoko Emakume eta Gizonen Berdintasunerako II. Plana (2008‐2011) izan
da azkena. 2019an zehar Abadiñoko Emakume eta Gizonen Berdintasunerako III. Plana idazteko
lanak abiatzea da asmoa.
2. Egungo dokumentu eta ikerketak
Datuak
Ikerketa eta diagnostikoak genero‐ikuspegiarekin gauzatzeko, behar‐beharrezkoa da estatistika
eta datuak sexuen arabera bereizita egotea.
Pixkanaka datuon lorpenaren bidean pausuak ematen ari direnaren seinale, Euskal Estatistika
Erakundeak (EUSTAT) Baliabide Estatistikoak atalean Emakume eta Gizonen arteko Berdintasunaren
Atala dauka propio, ondoko helburuekin:
1. Euskal Estatistika Antolakundean sortutako informaziorik jakingarriena biltzea, genero‐
ikuspuntutik.
2. Aukeratutako estatistika informazioaren mantentzea eta gaurkotzea, hura ulertzea
erraztuko duten lotutako elementuak baita ere.
Gizarte‐Azturak azpiatalean, Emakumeak landa‐ingurunean da jasotzen den estatistika‐blokeetako
bat.
Emakumeak landa-eremuan
Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Sailak, laginketa bidezko inkesta baten
bitartez, berariazko galdeketetatik abiatuta Landa eremuko emakumeen argazkia gauzatzen du 4
urtean behin. Horren emaitza da Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlana.
Lan hori gauzatzeko EAEko udalerrien % 49 jo da landako udalerritzat, azaleraren % 59rekin.
Guztizko biztanleriaren % 4,7a bizi da bertan, eta emakumeen kasuan zenbateko horrek % 4,4ra
egiten du behera.
7 Landa‐eremua aldagai bezala azaltzen da.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
10
Azterlan horren arabera, landa‐eremuan bizi diren emakumeen ehunekoa biztanleriaren % 48 da;
hiri‐eremuan % 51tik gora. Hortaz, landa‐eremua hiri‐eremua baino maskulinizatuago dela dio
lanak, eta ez dela ia aldaketarik egon 2012an egindako inkestatik.
Bertako hainbat emaitza ekarri dira lan honetara, eta beste datu batzuekin osatu, erkidego mailako
argazkitik hasi eta lanaren amaiera partean Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen
irudiarekin amaitzeko.
Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural dokumentuak adierazten du emakumeek
landa‐eremuetatik emigratzeko joera handiagoa dutela. Horrela izendatzen ditu arrazoiak Landa‐
Garapena eta Nekazaritza. Generoaren araberako Eraginaren Ebaluazioa lanak:
Normalean horren arrazoitzat jotzen da haientzat urria izatea lan‐aukera eta beste aldagai
batzuen eragina, hala nola: oraindik esleitzen zaizkien estereotipoak, besteak zaintzeko
beharra, lanaldi luzeak, gizarte‐presioa, kasu gehienetan partekatzen ez diren etxeko
ardurak eta emakumeen lana ekonomikoki, profesionalki eta sozialki aitortua ez izatea eta
haien bizilagunak, gizonezkoak, hain eboluzionatuak eta irekiak ez izatea.
Adina
EUSTATeko datuen arabera, zahartzea ere EAEko guztizkoa baino handiagoa dela landa‐
ingurunean. EAEko landa‐eremuko emakumeen %27k ditu 65 urtetik gora, eta Bizkaikoen %29k.
EAEko landa‐eremuko 55 urtetik gorako emakumeek, aldiz, emakume horien %43a osatzen dute,
eta %45 Bizkaian.
15‐25 urte
Euskal AE
4.734
%
10
Bizkaia
1.816
%
9
26‐39 urte 8.240 18 3.621 18
40‐54 urte 13.403 29 5.553 28
55‐64 urte 7.274 16 3.200 16
65 gehiago 12.178 27 5.670 29
Guztira 45.827 100 19.860 100 1 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak adin taldearen eta lurraldearen arabera (zenbakia eta %), 2016.
Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Emakundek 2012an argitaratutako Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena
eta nekazaritza dokumentuak beste datu interesgarri bat gehitzen dio aspektu horri:
Adinen arabera, gizon gehiago daude 65 urteko talderaino, hau da, adin horretatik beherago
landa‐eremuetan gizon gehiago daude, emakumeak baino, adin‐tarte guztietan. Eta, aitzitik,
65 urtetik gora, zenbat eta zaharrago, orduan eta emakume gehiago.
Aipatutako lan hori Emakumeak landa‐ingurunean 2011 azterlanean oinarritzen da emakume horiek
nortzuekin bizi direnaren inguruan ondokoa baieztatzeko:
ohikoena ez da hiru belaunaldi batera bizitzea etxe berean, eta, aitzitik, bakarrik bizi diren 65
urtetik gorako emakumeen kopurua nabarmentzen da: guztietatik, % 13 bakarrik bizi da. Eta
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
11
bakarrik bizi diren 65 urtetik gorako emakumeen ia % 25 biztanle‐gunetatik kanpo bizi da,
horrek dakarren isolamendu handiagorekin.
Esku artean dugun lan honen helburuei jarraiki, oso garrantzitsua da baieztapen horrek adierazten
duen bidea. Dokumentu honen xedeetako bat da imajinario kolektiboan ditugun usteak
egiaztatzea, eta lanaren hasieran deskribatutako kolektibo berezi horren inguruko argazki
eguneratua aurkeztea etorkizuneko udal politika publikoak errealitate horrekin bat etortzeko.
Jatorria
Testuinguru orokorrarekin jarraituz, jatorriari dagokionez, Bizkaiko landa‐eremuko emakumeen
%89ak EAEn du jatorria, %83ak probintzian bertan du.
EAE (%) Bizkaia (%)
Araba 20
Gipuzkoa 21 5
Bizkaia 42 83
Espainia 11 4
Beste herrialdeak 6 7 2 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak jatorriaren eta lurralde historikoaren arabera, 2016. (%).
Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanaren arabera, landa‐ingurunean bizi diren
emakumeen % 62 nekazaritza‐sektorean aritu den familia batetik dator, eta ehuneko hori % 77raino
hazten da 65 urtetik gorako emakumeetan; kontuan izan behar da emakume horiek jaio zirenean
orain baino askoz ere familia gehiago bizi zirela nekazaritzatik. Familian nekazaritako aurrekariak
dituzten emakumeen artean, nekazaritzarekiko lotura % 52raino hazten da, batezbestekoa baino
10 puntu gehiago.
Nekazaritzarekin harremana duten emakumeen kasura gerturatze aldera, Generoaren araberako
eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena eta nekazaritza lanak nekazaritza‐jardueraren bat garatzen
duten emakumeen % 83 nekazari‐familia batetik datorrela dio. Gainera, nekazari‐familia batetik ez
datozenetatik, % 32 landa‐eremutik omen dator, eta gainerakoak hiri‐eremutik.
Datu horiek garatuz: nekazaritza‐jardueraren bat garatzen duten emakumeen %83a nekazari‐
familia batetik dator, %5,44a landa‐eremutik, eta % 11,56a hiri‐eremutik.
Hizkuntza
Hizkuntzari dagokionez, EAEko landa‐eremuko emakumeen %48ak erabiltzen du euskara etxean,
izan bakarrik zein gaztelaniarekin.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak jasotako datuen arabera, ehuneko hori
altua da erkidegoko beste eremu batzuekin alderatuz gero. Euskararen erabilera %21ekoa omen da
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
12
batez beste EAEn, eta %15ekoa Bizkaian. Landa‐eremuan, aldiz, %48 eta %62ko erabilerak jaso
ziren, hurrenez hurren8.
Dokumentu horrek arreta eskaintzen dio bi hizkuntza horiez gain, etxeen % 3ak duten beste
komunikazio‐hizkuntza nagusi horiei. Azpimarratzen du garrantzitsua dela ezagutzea zerbitzuak
nola egokitzen diren komunikazio‐premia horietara. Informazio hori lortzeko gauzatutako inkestan
ea arreta bere ohiko komunikazio‐hizkuntzan jaso izan ez zuten egoerarik pairatu zuten galdetu
zitzaien parte‐hartzaileei, eta, hala izanez gero, bere hizkuntzan jasotzea nahiago al zuten. Horrela,
bere ohiko hizkuntzan komunikatzeko arazoak izan dituzten emakumeen ehunekoa 6 ehuneko‐
puntu jaitsi da 2012tik 2016ra (% 17tik %11ra). Adinaren arabera, batez ere 40 eta 64 urte arteko
emakumeek jakinarazi dituzte horrelako egoerak. Modu egokian, dokumentu horrek zera
adierazten du:
Nolanahi ere, gizarte honetako hizkuntza‐aniztasunak beharrezkoa egiten du politika jakin
batzuk ezartzea, hain zuzen ere, batetik, bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko aukera
emateko, eta, bestetik, beste hizkuntza batzuk erabili ohi dituztenei ere komunikazioa
errazteko, edo euskara nahiz gaztelania ikasteko tresnak eta bitartekoak eskaintzeko.
Prestakuntza
Landa‐inguruneko emakumeen ikasketa‐mailari dagokionez, ondorengo datuak nabarmenduko
dira Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentutik.
Hasteko, ez dago ia desberdintasunik Euskadi osoko datuekin alderatuta.
Ikasketarik ez duten emakumeen gehiengoa, % 80, adin‐tarterik handienean dago, hots, 65 urtetik
gorakoetan.
1 Grafikoa: Prestakuntza‐maila arloaren eta sexuaren arabera EAE %. Esparru orokorra EAE: Eustat, Hezkuntzari buruzko udal‐estatistika, 2015. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016.
Unibertsitateko ikasketei dagokienez, inon baino emakume unibertsitario gehien aurkitzen dira
landa‐eremuan, % 28 (EAEko % 25en eta euskal gizonen % 22ren aldean). Ondorengo irudiak
lanbide‐heziketa eta unibertsitate‐ikasketak gauzatzen dituzten landa‐eremuko emakumeak adin‐
tarteka multzokatzen ditu.
8 2015eko datuak.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
13
2 Grafikoa: Landa‐inguruneko emakumeek egindako lanbide‐heziketa eta unibertsitate‐ikasketak EAE %. Esparru orokorra EAE: EUSTAT, Hezkuntzari buruzko udal‐estatistika, 2015. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016.
Lehen sektoreari dagokionez, landa‐eremuko emakumeen %2 inguruk hautatu ditu
nekazaritzakoak diren ikasketak (izan Lanbide Heziketan zein unibertsitatean).
Denboraren banaketa
Diagnostiko honi dagokionez, gai garrantzitsua da denboraren banaketarena. Bertan sumatzen da
egiturazko inertzien isla, generoaren arabera. Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016
dokumentuak adierazten duen bezala,
Banaketa ez‐parekideak berekin dakar emakumeek eta gizonek bizitzaren hainbat alorretan
aukerak galtzea, desoreka sozialak, egunerokoak eta indibidualak sortzen baitira.
Lan honen gakoetako bat da landa‐eremuko eta batez ere lurrarekin nolabaiteko lotura duten
emakumeen diagnostiko bat egitea. Horretarako, Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016
dokumentuak egiten duen ariketa jasotzen da, EAEko emakume baten eguna eta landa‐eremuko
batena alderatzen dituena:
3 Grafikoa: Emakumeen zereginen banaketa egunean zehar, EAEn 2013an (ezkerreko zutabeak) eta landa‐ ingurunean 2016an (eskuineko zutabeak). Ordu eguneko. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Batak eta besteak eguneko jarduera bakoitzean ematen duen denbora aldatu egiten da bizi diren
tokiaren arabera. Irakurketa hau egiten du dokumentuak:
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
14
Landa‐inguruneko emakumeek, EAEkoen aldean, denbora gutxiago ematen dute bere behar
fisiologikoetan (jaten, lotan...) eta ordaindutako lanean edo prestakuntzan. Bestalde, landa‐
ingurunean ia denbora bikoitza ematen dute etxeko eta zaintzako lanetan; aisian ere apur
bat gehiago ematen dute, eta, lehen aipatu den moduan, joan‐etorrietan emandako denbora
EAEko batezbestekoa baino txikiagoa da.
Garrantzitsutzat jotzen da dokumentu horrek egiten duen ohar hau jasotzea: datu horiek
denboraren neurketa linealetik eratortzen dira, jarduerak bata bestearen atzetik gauzatuko balira
bezala. Hortaz,
horrek ez du errealitatea islatzen, non zereginak bata besteari gainjartzen zaizkion, bereziki
etxeko eta zaintzako lanak; horrenbestez, benetan zaila da lan bakoitzean emandako
denbora erreala kuantifikatzea.
Goian jorratutako aspektu bakoitzari atal zabalago bat eskaintzen dio dokumentuak (joan‐etorriak,
gizarte bizitza, aisialdi pasiboa, aisialdi aktiboa, etxeko pertsonen ardura, etxeko lanak,
ordaindutako lana eta formazioa eta behar fisiologikoak). Jarraian, laburpen bat jasoko da:
15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <
Orduak % Orduak % Orduak % Orduak % Orduak % Orduak %
Behar fisiologikoak 70 42 72 43 67 40 67 40 67 40 74 44
Ordaindutako lana eta prestakuntza 19 11 30 18 25 15 24 14 18 11 4 2
Etxeko lanak 25 15 15 9 20 12 23 14 29 17 32 19
Etxeko pertsonen zainketa 9 5 4 2 18 11 13 8 6 4 5 3
Aisialdi aktiboa eta kirolak 8 5 8 5 7 4 7 4 10 6 9 5
Aisialdi pasiboa 18 11 15 9 13 8 17 10 19 11 25 15
Gizarte bizitza 13 8 17 10 12 7 11 7 14 8 15 9
Joan etorriak 6 3 7 4 6 4 6 4 5 3 5 3
Guztira 168 100 168 100 168 100 168 100 168 100 168 100
3 Taula: EAEko landa eremuko emakumeak, astean erabilitako batez besteko denbora jarduera‐motaren eta adin‐taldearen arabera, 2016 (orduak eta %) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Mendeko pertsonak etxean
Denbora‐banaketarekin lotura zuzena duen aspektua da hau, eta emakumeen bizimoduan eragin
zuzena duena9.
Landa‐inguruneko etxeen % 45 baino gehiagotan mendeko pertsonak edo haurrak bizi dira.
Landa‐inguruneko etxeen herena baino gutxiagotan mendeko adingabeak bizi dira (%29).
Ohikoena etxe bakoitzeko bi seme‐alaba (% 44) edo bakarra (% 41) izatea da. Etxeen % 14an
hiru adingabe edo gehiago bizi dira.
9 Emakumeak Euskal Landa ingurunean 2016 dokumentutik jasoa.
Guztira
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
15
Mendeko helduak dituzten etxe guztietatik, bi herenetan mendekoa 65 urtetik gorakoa da,
eta gainerakoetan 18 eta 65 urte artekoa.
Orokorrean, emakumeek diote batez beste 9 ordu ematen dituztela beste pertsonak zaintzen,
baina mendeko adingabeak nahiz helduak dauden etxeetan batez bateko hori bikoiztu egiten
da, eta pertsona horiek zaintzen asteko 19 ordu ematera heltzen dira; zaintza horrek lan‐
karga fisiko nahiz psikologiko handia eragiten du, eta sarritan ondoriozko osasun‐arazoak
sortzen dira.
Zahartzaroa
Testuinguru orokorreko datuak aztertuta, landa‐eremuarekin harreman estua du zahartzaroak.
Hori dela eta, Eusko Jaurlaritzako Enplegu eta Gizarte Sailak 2011ko martxoan argitaratutako Euskal
Autonomia Erkidegoko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana dokumentuko hainbat
datu jasoko dira.
ELKARBIZITZA
3 Taula: Elkarbizitza moduak adinaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, Eusko Jaurlaritza.
Euskadiko 60 urte edo gehiagoko pertsonen % 36,9 bikotekidearekin bizi da, % 35 bere etxean
belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan, eta % 22,3, ostera, pertsona bakarreko etxekoen unitate
batean; soilik % 2,7 bizi da seme edo alabaren baten jabetzako etxean belaunaldi anitzeko etxekoen
unitate batean, eta % 3,2, azkenik, bestelako etxekoen unitate batean.
Adineko gazteenen artean, belaunaldi anitzeko etxekoen unitateak dira nagusi, etxea beraiena
izanik.
70‐79 urteko tartean, bikote‐bizitza nabarmentzen da. Urte gehiago dituzten pertsonak, hots,
laurogei urte edo gehiagokoak, mota guztietako etxekoen unitateetan egon ohi dira, baina pertsona
bakarreko etxekoen unitateen gorakada da nabarmentzekoa (alarguntzeak ere gora egon ohi baitu
adin horretan), eta baita adinekoak sostengatzaile nagusia izateari uzten dion etxekoen unitateena
ere (horrelako kasuetan, adinekoa seme edo alabaren baten etxera joan ohi da bizitzera).
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
16
Landa‐ingurunean bizi diren 60 urtetik gorako pertsonen gehiengoa bikotekidearekin bizi da, %38.
Kopuru antzekoa, baina gutxixeago, dira bere etxean belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan bizi
direnak, %33,3. 60 urtetik gorakoen bostena pasatxo bakarrik bizi da, %21,6. Gutxiengoak dira
bestelako etxekoen unitate batean edo seme edo alabaren baten jabetzako etxean belaunaldi
anitzeko etxekoen unitate batean bizi direnak, %4,7 eta %2,3 hurrenez hurren.
4 Taula: Elkarbizitza moduak, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
FAMILIA-SAREAK
5 Grafikoa: Harremana seme‐alabekin, sexu eta adinaren arabera. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzen azterlana.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
17
Azterketaren arabera, seme‐alabak dituzten adinekoen % 78ren hitzetan, egunero edota ia egunero
ikusten dituzte seme‐alabak, eta % 17,6k, berriz, astean behin edo bitan; horrenbestez, adineko 10
pertsonatik 9k beraiekin bizi ez diren seme‐alabetako batekin gutxienez astean behin dute
harremana (maiztasun handienez ikusten duten seme edo alabarekiko harremana baino ez da
zenbatu). Pertsona horiek 2,56 seme‐alaba dituzte batez beste.
Urte gehien dituzten pertsonen artean, eguneroko harremanak behera egin ohi du, baina astean
behingo maiztasunari eusten jarraitu ohi zio. Adineko emakumeek gizonek baino maiztasun
handiagoz izan ohi dute harremana seme‐alabekin, baina ez dago alde handirik.
Adinekoek seme‐alabekin harremanak maiztasun handienez (egunero) izan ohi dituzten etxekoen
unitateak belaunaldi anitzekoak dira, adinekoa sostengatzaile nagusia den kasuetan (% 93,2
egunero edo ia egunero) nahiz adinekoa seme edo alabaren etxean bizi den kasuan (% 85,7, egunero
edo ia egunero). Maiztasun handiko harreman hori etxebizitza berean bizi diren seme‐alabekin izan
ohi dute, eta horren ondorioz, hainbat belaunaldiz osatutako etxekoen unitate horietan, familia‐
harremanak intentsitate handikoak izaten dira.
Aitzitik, bakarrik bizi diren pertsonek maiztasun txikiagoz izan ohi dituzte harremanak seme‐
alabekin.
5 Taula: Harremana seme‐alabekin, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
18
Azterlan horrek honela jasotzen du:
Habitata ere, bestalde, familia‐harremanen intentsitatean eragina duen aldagarria da,
dirudienez. Hiri‐habitatetan bizi diren pertsonek maiztasun handiagoz izan ohi dituzte
harremanak seme‐alabekin.
Adierazitakoak eragin handiagoa izate horren arrazoietako bat, beharbada, zera da, 60ko
eta 70eko hamarkadetan menditik hirira lan bila joan ziren belaunaldiek gure herrialdean
gauzatutako landa‐exodoa, hain zuzen ere. Belaunaldi horien gurasoek, gaurko adinekoen
seme‐alabak, –gaur egun aiton‐amonak eta birraitonak eta birramonak direnek– landa‐
inguruneetan bizitzen jarraitzen dute, betiere osasuntsu badaude.
ETXEBIZITZA ETA INGURUNEA
6 Grafikoa: Etxebizitza zein ingurune motatan kokatuta dagoen, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.
Dokumentuak jasotakoaren arabera, Euskadiko adinekoak bizi diren inguruneak urbanizatuak izan
ohi dira batez ere. % 95,1 mota horretako inguruneetan bizi da, eta soilik % 3,7 bizi da isolatutako
etxe batean, bizilagunik gabe inguruan.
Hala ere, hitzez hitz honela jasotzen du:
Ehuneko hori txikia bada ere, funtsezko garrantzia du zerbitzu‐hornikuntzen eta horietarako
irisgarritasunaren ikuspegitik. Adinekoen bizitokia alderdi garrantzitsua da gizarte‐
politiketan eta arretaren plangintzan. Hirietan, adineko pertsona ugari egoteak baliabideen
antolamendu eta sarbide errazagoa ahalbidetzen die erabiltzaileei. Landa‐ingurunean,
adineko pertsonak nukleo txiki eta urrunetan sakabanatuta egoteak zerbitzuak ematea
zailtzen eta garestitzen du. Gai hori antolatzea zaila da landa‐eskualdeetan. Zenbait
gunetan, teknologia berrien erabilera sustatzen ari dira, eta baita etxeko eta gertuko
baliabideak bultzatzen ere, arazo hori arintzeko formula berri eta sortzaileen bitartez.
Dokumentu berberaren arabera, landa‐eremuek zahartze‐indize handiagoa badute ere (edo beste
modu batean esanda, biztanleria‐ehuneko handiagoak dituzte bertan gazte gutxi bizi direnez
adinekoen garrantzi erlatiboak gora egin ohi duelako), urte gehieneko pertsona gehienak hiri
handietan bizi dira. Banaketa horrek biztanleriaren banaketa‐eredu orokorrari jarraitzen dio, izan
ere, eredu orokor horretan hiri‐biztanleriak landa‐biztanleriak baino gero eta pisu handiagoa dauka.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
19
7 Grafikoa: Etxebizitza zein ingurune motatan kokatuta dagoen, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.
IRISGARRITASUNA
Hurrengo taulan irisgarritasun‐arazoak dituzten pertsonen profilak jasotzen dira, dagozkien
ehunekoekin. Erreferentziazko azterlanaren arabera, irisgarritasun‐arazo horiek ohikoagoak dira
ahultasun‐ eta mendetasun‐profilekin lotutako pertsonen artean: seme edo alabaren etxean
belaunaldi anitzeko etxekoen unitateetan bizi diren emakumeak, edota landa‐habitatetan bizi diren
pertsonak, osasun‐egoera txarragoa aitortu dutenak, edo eguneroko bizitzako jarduerak egiteko
laguntza behar dutela aitortu duten pertsonak.
6 Taula: Irisgarritasun‐arazoak dituzten pertsonen ehunekoa, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐ baldintzei buruzko azterlana, EJ.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
20
MENDEKOTASUNA
8 Grafikoa: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, sexuaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
Dokumentuak berak ere nabarmentzen du mendetasun‐egoeren eraginean genero‐
desberdintasunak daudela. 60 urte edo gehiagoko emakumeen %27,5ak behar du laguntza
eguneroko bizitzako jarduerak gauzatzeko; gizonen artean, ehuneko hori % 16,6ra jaisten da. Esan
beharra dago, desberdintasun handiak daudela adineko biztanleriaren egitura demografikoaren
osaeran, adinak gora egin ahala emakumeak gizonak baino gehiago baitira. Eta ondorengo
grafikoan ageri den bezala, 80 urtetik gorakoek dute bai eguneroko bizitzako jarduera
instrumentalak (EBJI) zein eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak (EBOJ) egiteko laguntza behar
gehien.
9 Grafikoa: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, adinaren arabera, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
Hurrengo taulan ageri den bezala, berriz ere habitataren eragina nabari daiteke mendetasun‐
egoeretan: hiri‐inguruneetan bizi direnak dira laguntza behar baxuenak dituztenak, eta tarteko
ingurunea da oro har behar handieneko jendea duena. Dokumentuak zera jasotzen du: “zalantzarik
gabe, landa‐inguruneetan geratzen diren adinekoen taldea hiri‐inguruneetan kokatutakoena baino
askoz ere zaharragoa da”.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
21
7 Taula: Eguneroko bizitzako jarduerak egiteko laguntza behar izatea, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
ZAINTZAK
2011ko azterlanak honela jasotzen du:
Elkarrekikotasun‐printzipioak, familia‐eremuan zaintzak besterenganatuz, oso garrantzi
handia du gure kulturan. (…) Familia da oraindik ere adinekoentzako erreferentzia‐unitatea,
bai zaintzak jasotzeko garaian, bai haien elkartasunaren xede izaterakoan ere (Abellán, Puga
eta Sancho, 2006).
Ukaezina da adinekoek beste etxekoen unitateei edo familiako kideei ematen dieten laguntzaren
garrantzia. Dokumentuak jasotzen du, bilobak dituzten Euskadiko adinekoen artean (% 72), % 45,6k
adierazi duela biloben eguneroko zaintzan laguntzen dietela seme‐alabei (% 56,7 da 60‐69 urtekoen
kasuan). Laguntzeko ekintza hori familia‐ eta lan‐bizitza uztartzeko premiei erantzuteko familiak
erabili duen gaitasunetako bat da. Aitona‐amona zaintzaile guztien artetik % 52,8 emakumeak dira
eta % 47,2 gizonak, 10etik 9 60‐79 urtekoak dira, eta ia erdia (% 48,4) bikotekidearekin bizi diren
adinekoak dira.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
22
8 Taula: Bilobak zaintzea, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
9 Taula: Laguntza informala ematea beste ahaide batzuei, 2010. Iturria: EAEko 60 urtetik gorakoen bizi‐baldintzei buruzko azterlana, EJ.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
23
Lanaldi ordaindua
Emakumeen eta gizonen jarduera‐tasa %52koa da EAEn eta %56koa landa‐eremuan; okupazio‐
tasa %45ekoa EAEn eta %46koa landa‐eremuan; eta langabezia‐tasa %14 EAEn eta %13 landa‐
eremuan10.
Landa‐eremuko emakumeen lanbide‐egoera ehunekoetan, eta adin tarteka, hau da:
Guztira (%) 15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <
Enpresariak eta autonomoak 10 5 9 15 16 4
Soldatapeko langileak eta kooperatibistak 35 33 56 51 31 9
Langabeak 10 6 17 12 16
Jubilatuak 27 8 10 20 72
Ikasleak 8 55 5 5 2
Bestelakoak 9 5 7 14 15
10 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak lanbide‐egoeraren eta adin‐taldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Soldatapeko langile eta kooperatibistena da landa‐eremuko emakumeen lanbide‐egoera
hedatuena (%35). Jubilatuena da hurrengoa (%27). Ia ehuneko horren herena pasatxo dira
enpresariak edo autonomoak, eta beste hainbeste langabeak. Kopuru bertsuetan daude ikasleak
(%8) eta bestelakoak (%9). Langabezia‐tasa altuena 26 eta 39 urte arteko adin‐tarteak dauka.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlana egiteko, landa‐eremuko emakumeen lanaldi‐
mota aztertu zen, informazio hori oso baliotsua (eta beharrezkoa) delako generoaren ikuspegitik.
Lanaldi mota hau izaten da askorentzat alderdi profesionala eta familia uztartzeko egindako hautua,
inkesta egindakoen erdiek ematen dute arrazoi hori (etxeko lanak egitea edo beste pertsonak
zaintzea). Amatasunarekin batera hedatzen den fenomenoa izaten da gainera. Baina kontuan hartu
behar da lan mota horrek soldata‐murrizketa bat dakarrela, erosmen‐ahalmena jaitsiz. Emakumeak
dira lanaldi‐mota horretan dabiltzan gehienak: 2016an 20 eta 64 urte bitarteko lan ordaindua zuten
emakumeen ia herenak (%31,4) halako lanaldi bat zuen EU‐28an; gizonezkoen ehunekoa baino
askoz altuagoa (%8,2)11. Aipatutako 2016ko azterlanak Bizkaian lan ordaindua zuten landa‐
eremuko emakumeen %83ak lanaldi osoa zuela erantzun zuela jasotzen du, eta %17ak zati
baterakoa.
10 Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak dio berau gauzatzeko egindako inkesten emaitzak eta EUSTATek urte berean biztanleria jardueraren arabera sailkatzeko egindakoak oso antzekoak direla. Datuak 2016koak dira.
11 EUROSTAT, 2017.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
24
Adin tartea
Guztira 15‐25 26‐39 40‐54 55‐64 65 <
Lehen sektorea 4 5 3 3 8 4
Industria 4 6 10 4 2
Zerbitzuak 34 32 53 51 24 10
Etxeko lanak 44 5 28 32 52 79
Besteren bat 14 52 5 10 14 8
11 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak jarduera nagusiaren eta adin taldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Landa‐eremuko emakumeen jarduera nagusiari erreparatuz gero, ia erdiak etxekoandre bezala
azaltzen direla ikus daiteke (%44). Ehuneko hau 65 urtetik gorako emakumeek loditzen dute, baina
datuen arabera 26‐39 eta 40‐54 adin‐tarteen erdi inguruak du jarduera nagusitzat, eta 55‐64 adin‐
tartekoen erdiak pasatxo. Emakumeen lanaren ikusezintasunarekin lotura zuzena izan dezakete
datu hauek, emakume horiek estatistika ofizialek jasotzen ez dituzten lan produktiboak ere egingo
dituztelako ziurrenik. Aurrerago aztertuko da horren adibide argi bat, lehen sektorearekin lotuta.
Zerbitzuen sektorea litzateke hurrengoa, atzetik (%34), gainerako sektoreekiko alde handiarekin.
Nekazaritza
Analisi honetan, arreta berezia eskainiko zaie nekazaritzarekin lotura duten landa‐eremuko
emakumeen inguruko datuei, aurrez aipatutako zapalkuntza anizkuna dela eta. Landa‐eremuarena
propio den ezaugarri honi erantzuten dioten emakumeen argazki zehatza jasoko da.
Guztira (%) 15‐25 urte 26‐39 urte 40‐54 urte 55‐64 urte 65 urte <
EAE 42 39 32 31 43 61
Araba 33 35 19 23 58 37
Gipuzkoa 41 48 36 23 42 61
Bizkaia 50 38 39 42 31 78
12 Taula:EAEko landa eremuko emakumeak, nekazal sektoreari lotutakoak, adin taldearen eta lurraldearen arabera, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Bizkaian, EAEko batez bestekoa baino emakume gehiago dago lehen sektoreari lotuta. Lotura hori
gehiago tokiratzeko, Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak horren inguruan esaten
duena jasoko da:
EAE mailan, galdeketa egin zaien emakumeen %42k azaltzen du nolabaiteko harremana
duela nekazaritza edota abeltzaintzarekin, intentsitate‐maila ezberdinarekin
(autokontsumotik hasi eta diru‐iturri nagusiak bertatik lortzeraino). Bizkaiko kasuan,
%50ekoa da harreman hori duten emakumeen zenbatekoa.
Ehuneko hori xehatuz gero, honela banatzen da harreman hori:
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
25
10 Grafikoa: Nekazaritzarekiko lotura duten etxeen nekazaritzako sarreren jatorria %. Egileak moldatua. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Bizkaian, diru‐sarrera gehienak edo guztiak nekazaritza jatorrikoak dituzten etxeak %8 dira.
Ardura eta ustiapenean egindako lana
Ondoko grafikoa jarduera nagusia nekazaritzako ustiapena dela dioten emakumeei dagokio,
diru‐sarrera guztiak edo gehiengoa ustiapenean egindako jardueretatik lortzen dituztenei.
11 Grafikoa: Nekazaritza‐ustiategian egindako lanak. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Bertan ikus daiteke azterlanaren xede izandako emakume guztiek (%100) egiten dituztela
nekazaritza edota abeltzaintza jarduerei dagozkien lanak. %70 bueltan ustiapeneko kontuez
arduratzen da, eta %60 inguru horren kudeaketaz. Gainera, 26 eta 39 urte arteko adin‐tartean
%100ek aurretik aipatutako jarduera guztiak egiten dituzte.
Elkarrizketatutako emakumeen %42ak hartzen du parte kooperatiba, sindikatu eta bestelakoekin
egiten diren bileretan, erdiak baino gutxiagok. Lehen sektorearen arloko erabaki‐organoen eta
ordezkaritza‐organoen osaketan argi gelditzen da emakumeek izan duten (eta duten) presentzia
baxua. Grafikoaren arabera emakume horiek ustiapenaren barne‐eginkizunetan duten parte‐hartze
maila altua ez dator bat kanpora begira duten ordezkaritza eta ikusgarritasun mailarekin (askoz
baxuagoa). Altua da ustiapenen alderdi publikoaren maskulinizazio maila.
Hainbat dira arrazoiak. Batetik, datu estatistika ofizialak gauzatzeko tresnek dituzten mugak
errealitatea jasotzeko. Espainiako Estatistika Institutuak (INE) eta gainerako estatistika institutu
ofizialek erabiltzen dituzten tresna estatistikoek nekazal‐ustiategietan emakumeen lana
gizonezkoena baino txikiagoa dela kontsideratzen dute. Hori ez dator bat bestelako azterlan
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
26
kualitatiboagoekin, edo denboraren erabileran inguruko inkestekin, non emakumeen benetako
lanaldia eta lanaldi globala orokorrean gizonezkoena baino handiagoa dela egiaztatzen den (De
Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:45).
Bestetik, egiturazko hainbat desberdinkeria lan hori gutxiesteko: aurrerago azalduko den “familia‐
laguntza”, landa‐inguruan ohikoak diren usteak, estereotipo eta rolak...
Ardurei dagokienez, dokumentu horrek zera dio: nekazaritzarekin lotura duten etxeetan,
emakumeek bertan lan egiten dutenean, etxeen % 14an nekazaritzako lanen ardura emakumeek
dute, % 25ean ardura beste pertsona batekin partekatzen da, eta, gelditzen den % 61ean, zuzenean
beste pertsonak dauka. Aipatutakoaz gain, diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritzatik
datozenean, ehunekoak aldatu egiten direla ere jasotzen du: etxeen % 18an ustiapenen ardura
emakumeena da, % 47an emakumearen eta beste pertsona batzuen artean partekatua, eta
gelditzen den % 35ean beste pertsona batena.
12 Grafikoa: Nekazaritzako lanen ardura emakumeek bertan lan egiten dutenean (%). Egileak egina.Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Titulartasuna
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak jasotzen duen bezala, ustiapenean egiten den
lanaz gain, oso garrantzitsua da emakume langile horiek ustiapenarekiko duten legezko egoera zein
den jakitea, hots, nekazaritzako ustiapenaren titulartasunean partaidetzarik duten.
Titular/titularkide EAE (%) Bizkaia (%)
Bai 40 28
Ez 60 72
13 Taula:EAEko nekazal‐sektorean lanean diharduten emakume titular/titularkideak, 2016. Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Euskal nekazaritza‐munduko ia 20.000 etxek nolabaiteko lotura dute nekazaritzarekin, eta horien
erdietan emakumeak nekazaritzako langile aktiboak dira. Etxe horietatik guztietatik, % 40an
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
27
emakumeak titular edo titularkide gisa agertzen dira. Bizkaian, aldiz, %28ra mugatzen da kopuru
hori.
Diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritza‐sektoretik datozen etxeak aztertzen baditugu,
titulartasuna edo titularkidetasuna nekazaritzako ustiapenen % 66ra heltzen da EAEn. Bizkaian,
erdia baino gutxiago: %32.
Emakumeek lan egiten duteneko edo lan egin izan duteneko ustiategiko titular edo titularkide
izateak garrantzia handia du errekonozimenduari dagokionez (bai soziala, baita egoera horrekin bat
datorren ofizialtasuna ere, etorkizuneko balizko erretiro‐pentsioak kobratzerako orduan).
Etxaldeko Emakumeek 2018an argitaratutako txostenean, hala azaltzen da:
Emakumea nekazaritza sektorean ez onartzearen eta nekazaritza eta abere ustiategien
titular ez izanaren ondorioetako bat, norberaren konturako langile gisa nekazaritzako gizarte
segurantzan alta ematerik eduki ez izana da. Hala ere, emakume horiek urteak eta urteak
eman dituzte lanean, eta ez dute inolako babes sozialik izan, eta seguru aski, ez dute erretiro‐
pentsiorik ere izango.
“Familia‐laguntza” izan da desberdinkeria horri nolabait euskarria eskaini dion figura. Kontzeptu
horrek pertsona “laguntzailearen” jarduna gutxietsi du urteetan zehar, ustiapenaren titularraren
ezkontideak edo izatezko bikoteak egindako lana irentsiz. Lehen, bizikidetza eta egindako
lanagatik ordainsaririk ez jasotzea ziren baldintzak; egun, ordainsaririk jasotzen ez duten senideak
sartzen dira multzo horretan.
Nekazal‐ustiapenetan titulartasun partekatua garatzeak “familia‐laguntza” kontzeptua alde batera
uztea eta titularraren bikoteen lana eta kudeaketa‐ardurak erabat aitortzea dakar. Lana
partekatzeaz gain, administrazioarekiko kudeaketa ere partekatzea ahalbidetzen du, segurtasun
sozialera kotizatzeko eskubidea eskaintzearekin batera.
MAPAMA12k zera jasotzen du titulartasun partekatuaren inguruan:
Emakumeen jarduna nekazaritzan beti izan da intentsua; hala ere, beraien lanak ikusezina
izatea izan du ezaugarri, nahikoa aitorpen juridiko, ekonomiko eta sozial ez izateagatik. (...)
Emakume nekazari gehienek beraien bikoteen nekazal‐ustiapenetako jarduerak partekatu
arren, beraien etxekok lanen edota zaintza lanen luzapen bezala hautematen dira‐ rol
erreproduktiboa‐. (...) Nekazal‐sektorean landa‐eremuko emakume hauen lana
ezberdinkeria eta ikusezintasun egoeran mantentzeak ondorio negatiboak ditu beraientzat
bereziki, eta gizarte osoarentzat oro har.
Titulartasun Partekatuari buruzko 35/2011 Legea aurrerapauso handia izan da erregulazio horretan;
hala ere, Legeari atxiki zaizkion emakumeen ia erdiak ez lioke beste emakume bati gomendatuko,
Legea onartu zenetik sei urte igaro direnean, CERES‐Confederación de Asociaciones de Mujeres del
Medio Rural elkarteak legearen ondorioei buruzko azterketa kritikoaren arabera.
CERESen arabera, zabalkundea koordinazio eta antolamendu gutxirekin egin da xede‐
publikoa zein den balioesteko. Nekazaritzako lanbidearen jardunean halako
desberdintasunak daudela jakinaraztea mesedegarria den arren, are eraginkorragoa da
informazioa lantzea, landa‐eremuko emakumeengana zer komunikazio‐bideetatik eta nola
12 Ministerio de Agricultura y Pesca, Alimentación y Medio Ambiente.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
28
iristen den aztertuz, alde batetik, haiengan eskubide ekonomikoekin bizi izateak duen
garrantziari buruzko gogoeta eragiteko eta emakumeek horri uko egitea normaltasunez
onartzeko patriarkatuak eragin duen akatsa salatzeko; eta bestetik, figura hori erabili ahal
izateko arauzko betekizunei buruzko eduki praktikoak helarazteko13.
Gainera, gai honek lotura zuzena dauka jardueragatik jaso ditzaketen laguntzekin. Emakumeek
gizonek baino askoz neurri txikiagoan jaso ditzakete NPB (gaztelaniaz, PAC) funtsetatik datozen
laguntzak, eta jasotzen dituztenean, gizonek baino kantitate txikiagoak jasotzen dituzte. Gizonen
eskuetan dauden laguntzen kontzentrazio hori ulertzeko, kontu bi hartu behar dira kontuan.
Batetik, landa‐ zein nekazal‐eremuan emakumeek duten maila sozial eta ekonomikoa dago.
Bestetik, europar funts horretatik datozen laguntzak jaso ahal izateko beharrezkoak diren
“ordainketa eskubideak” lortzen dituzten pertsonak ustiapenaren titularrak, edo titularkideak dira
(De Gonzalo eta Urretabizkaia, 2012:39).
Berriro ere lotzen dira egiturazko desberdinkeria eta egungo egoeran dituen eragin argiak.
Emakume Baserritarren Estatutuak 17. Artikuluan jasotzen du Emakumeak Gizarte Segurantzan
afiliatzera bultzatzea.
Etxeko lanak
Etxeko langileei dagokienez, 2011an Eusko Jaurlaritzako Enpleguko eta Gizarte Gaietarako Sailak
Estudio de Situación Laboral de las Personas Empleadas en Servicio Doméstico de la CAPV lana
gauzatu zuen, inoiz argitaratu ez zena. 36 orriko aurkezpen bat aurkitu da sareetan, eta azterketaren
emaitzak jasotzen dituen hainbat albiste: ez da erreferentziarik aurkitu landa‐ eremuko etxeko
langileen inguruan.
Hori da erakundeen aldetik etxeko langileen egoeraren inguruan dagoen lan ofizial gertukoena, bai
denboraren zein geografia eremuaren arabera. 2017ko otsailean Eusko Jaurlaritzak 2011ko
dokumentuaren eguneraketa bat enkargatu ei zuen, baina lan hau idazteko momentuan ez da
horren berririk izan.
Hala ere, badago lan bat berariaz emakume etorkinen diskriminazio anizkunaren berri ematen
duena etxe‐zerbitzu eta zaintzei dagokienean, 2015ean EMAKUNDEk argitaratutako La
discriminación múltiple de las mujeres inmigrantes trabajadoras en servicios domésticos y de cuidado
en la Comunidad Autónoma de Euskadi, Julia Nogueira Domínguez eta Joseba Zalakain Hernándezek
idatzia.
Bertan, etxe‐barruko langileen inguruan zera jasotzen da:
De acuerdo a Martín y Rogero (2012) quienes trabajan como internas son, debido a su extensa
dedicación a cuidado y a sus grandes limitaciones temporales para desarrollar otras
actividades, las trabajadoras más vulnerables del sector. La situación de las internas se
caracteriza por la dificultad de separar el tiempo efectivo de trabajo y el tiempo libre o de
presencia, y la duración de las jornadas, sin que muchas veces ello se traduzca en
retribuciones más elevadas, especialmente si las tareas están asociadas al cuidado de
personas muy dependientes. (Nogueira eta Zalakain, 2015:56)
13 Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik, 2018. Etxaldeko Emakumeak.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
29
Lan horrek aipatzen du etxean bertan bizi diren eta ez diren emakume zaintzaileak kaltetzen dituen
desberdintasun handiak daudela, etxean bizi direnak bereziki, beraien lantokia beraien bizitokia
delako aldi berean. Emakume horiei isolamendu hirukoitz batek eragiten die: (1) espaziala, zaintzek
etxe barruko konfinamendu‐maila altua dakartelako beraiekin; (2) soziala, bere ingurua eta
jendearekin harremanak izateko aukerak zaindutako pertsonara eta horrek etxean jaso ditzakeen
bisitetara mugatuta daudelako; (3) norberarena, maila pertsonalean garatzeko nahikoa askatasun
ez izateagatik (Nogueira eta Zalakain, 2015:255).
Etxeko lanetan jarduten duten emakume etorkinen inguruan Emakundek argitaratutako ikerketa
lanean aurkitu dezakegu landa‐eremuaren inguruko aipamen bakarra:
En ocasiones se ha afirmado que en el ámbito rural se buscan a mujeres del este, o la
preferencia de mujeres marroquíes para el trabajo en la agricultura. (Nogueira eta Zalakain,
2015:205).
Hala ere, jasotako datuekin eta lan honi dagokionez, landa‐eremuan bizitzeak etxe barruetan bizi
diren emakume etorkinen isolamendu hirukoitzari gehitu dakioken laugarren isolamendu geruza
bat suposatu dezake zenbait kasutan, eta arreta berezia eskaini beharreko faktorea litzateke.
EAEko 6 etxeetatik batean etxeko langile bat dagoela kalkulatzen da. Gehienak kanpo‐langileak
dira, batez ere etxeko jardunez arduratzen direnak; etxeetan lo egiten duten langileen kasuan,
jardun nagusia pertsonen zaintza izaten da, nagusiak eta menpekotasundunak batez ere. Bereziki
emakumezkoena den sektorea da, eta egon daitezkeen usteen kontra ez nagusiki atzerritarrena.
Izatez, etxeetan lo egiten duten langile gehienek jatorri atzerritarra duten arren, ordukako lanak
bertako emakumeek egiten dituzte gehienbat. Azken urteetako aldaketarik nagusienetarikoa
2012ko urtarrilaren 1ean indarrean sartu zen araudia izan zen: lan egiten zuten ordu kopurua bereiz
utzita, etxeko langile guztiak segurtasun sozialean alta emateko derrigortasuna ezarri zuen. Eragin
oso positiboa izan omen du horrek, afiliazioen kopurua bikoiztu egin baita14.
Azterketa horretatik ondorioztatzen da baita orduko ordainsaria lan egindako orduen alderantziz
proportzionala dela, eta jatorri atzerritarra ez duten langileak hobeto ordainduta daudela.
Sektoreko langileen %7,5 omen da etxe barruko langilea (lan egiten duen etxean bertan bizi dena),
eta horietatik bi heren atzerritarrak dira. Bestalde, etxe barruko langileen erdia baino gutxiago
omen zeuden garai hartan segurtasun sozialean afiliatuta (lege‐haustea zelarik). Dokumentu
horretan etorkinek jasandako bereizkeria nabarmentzen da, segurtasun sozialean altan ematen ez
dituzten etxeetako buruak guztien %34 baitira (jatorri atzerritarra ez dutenen kasuan baino 14 puntu
gehiago). Azpimarratu behar da baita jatorri atzerritarra duten etxeko langileen %11,8k ezin duela
kotizatu ez duelako lan‐baimenik; hori dela eta, diru‐sarreran eduki nahi izatekotan derrigorrezkoa
dute ezkutuko ekonomian murgiltzea15.
14 Atxutegi, A. (2017‐02‐19). El Parlamento Vasco pide un estudio sobre el sector de las empleadas de hogar. Deia. Hemendik jasoa: http://www.deia.eus/2017/02/19/bizkaia/el‐parlamento‐vasco‐pide‐un‐estudio‐sobre‐el‐sector‐ de‐las‐empleadas‐de‐hogar
15 Allende, J.L. (2011‐07‐10). En Euskadi hay 90.000 empleadas de hogar, que cobran 7,30 euros la hora. Diario Vasco. Hemendik jasoa: http://www.diariovasco.com/v/20110710/al‐dia‐sociedad/euskadi‐empleadas‐hogar‐ cobran‐20110710.html
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
30
Bestalde, Bizkaiko Etxeko Langileen Elkarteak (ATH‐ELE) astero Bilboko bulegoan eskaintzen duen
aholkularitza zerbitzutik estatistikak ateratzen dituzte urtero. 2017ko dokumentuan ez da landa‐
eremuaren inongo espezifikotasunik jaso16.
○ Asteko lanaldiak
Etxeko lanen inguruko legeak 60 orduko zerbitzu‐eskaintza aurreikusten du gehienez, astean.
Lanaldiak eta atsedenak aztertuz, bai aste bitartean zein asteburuan, etxeetan bizi diren langileen
%71,56ak asteko 60 ordu horiek gainditzen dituztela ondorioztatzen da.
○ Atsedenak
Egunekoak Legeak ez du atseden zehatz bat ezartzen egunero, etxetik kanpora irten daitekeen denbora libre
bezala ulertuta; hala ere, berau izateko eskubidea asteko lanaldiaren muga legaletatik
ondorioztatzen da (60 ordu). ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen %29,36ak
ez du baimenik egunero etxetik irteteko.
Asterokoak Etxeko lanen inguruko legeak ezartzen du, astean, gutxienez, 36 ordu jarraituko derrigorrezko
atsedena. ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen %21,56ak ez du inolako
asteroko atsedenik.
Gauekoak Legearen arabera, lanaldien arteko atsedenak 12 ordukoa beharko luke izan, gutxienez. Posiblea da
atseden hori 10 ordutakoa izatea adostea, beti ere gainerako bi orduak beste une batzuetako
atsedenarekin orekatzen badira. ATH‐ELEren aholkularitza zerbitzua jaso duten pertsonen
%33,49ak ez dituzte 10 ordu horiek deskantsatzen, eta %3,21ak bakarrik dute 12 ordu edo
gehiagoko atseden jarraitua. %5,96ak, gauetan, 8 ordukoa baino atseden laburragoa du.
○ Egitekoak
Jasotako datuetatik, etxeetan lo egiten duten etxeko langileen %88,53ak zaintza lanak gauzatzen
dituzte nagusiki. Jardun nagusi legez zaintza lanak gauzatzen dituzten horien arteko %3,27ak
haurrak zaintzen ditu; gainerako %95,63ak menpekotasun egoeran dauden pertsonak zaintzen
dituzte, izan adinagatik, aniztasun funtzionalagatik edo gaixotasunagatik. Gainera, zaintza beharra
duten pertsona gehienak emakumezkoak direla hauteman da. Jardun nagusi legez zaintza lanak
gauzatzen dituzten etxeko langile horien %85,63a bakarrik bizi da zainduak diren pertsonekin. Kasu
horietan guztietan, zaintzaileek etxeko lanak ere egiten dituzte.
○ Oporrak
Legearen arabera, ordaindutako 30 opor‐egun izateko eskubidea dute etxeko langileek.
Aztertutako datuen arabera, etxe barruko langileen %17,43ak ez du inongo oporraldirik.
16 ATH‐ELE (2017). http://ath‐ele.com/eu/estatistikak/
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
31
Landa eremuko bizimodua
IKT
13 Grafikoa: Interneten eta posta elektronikoaren eskuragarritasuna, adin‐tartearen arabera (%). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Landa‐eremuko emakumeen %75ak dio etxean internet eskuragarri duela, eta %61ak posta
elektronikoa erabiltzen duela.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentutik zenbaki hauen atzean dauden ondorengo
zehaztapenak jasoko dira:
Landa‐inguruneko emakumeek gehien erabiltzen dituzten interneteko zerbitzuak hauek dira:
posta elektronikoa, ondasun eta zerbitzuei buruzko informazioa lortzeko baliabideak, eta
hedabideak (prentsa, irratia...); aldiz, gutxien erabiltzen dituztenak museo birtualak, lan‐
aukerak bilatzeko ikastaroak eta lana bilatzeko baliabideak dira. Internet bidezko norberaren
ondasunen salmentak ez du arrakasta handirik landa‐eremuko emakumeen artean.
Interneten askotariko erabilerak adinaren aldagaiarekin erlazionatuta daude, bai eta
adinaren araberako beharrizanekin ere.
Adinka, nabarmentzekoa da gazteenek (15‐25 urte) sare sozialetarako eta jokoak eta musika
jaisteko erabiltzen dutela internet. 26 urtetik aurrera dituztenen artean areagotu egin da
internet bidezko banku elektronikoaren, erosketen eta bidaiak erreserbatzeko baliabideen
erabilera. 40 urte bete ondoren, administrazioetako informazioa lortzeko erabiltzen da. 55
urterekin sare sozialen erabilera eta jokoen eta musikaren deskargak murriztu egiten dira, eta
osasun arazoei lotutako bilaketak ugaritu.
Bestalde, etxean internet eskuragarri ez dutela dioten emakumeen arrazoiak ere jaso ditu lanak.
% 70ek dio ez duela behar, ez eta nahi ere; % 11k aitortzen du ez dakiela nola erabiltzen den,
% 8k bere etxea ez den beste toki batetik erabiltzen duela, eta gainerakoek diote konexio
faltagatik edo instalazioa oso garestia delako ez dutela internetik.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
32
14 Grafikoa: Internet etxean eskuragarri ez izatearen arrazoiak landa‐eremuko emakumeen kasuan. Egileak egina. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Datuok erakusten dute etxean internet ez duten gehiengoaren kasuan borondatezko egoera dela.
Hala ere, landa‐eremuko emakumeekin komunikazio‐bide hori irekitzeko erabiltzen ez dakien %11
horri zuzendutako formakuntza eskaintzea interesgarria litzateke. Konexioarekin arazoak dituen
beste %11 horri begira, udal mailan telekomunikazio azpiegituren inguruko lanketa egin ahalko
litzateke. Etxetik kanpo internet erabiltzen duen %8ak komunikazio bide hori irekita duela
suposatzen da.
Ekipamendu eta zerbitzuak
Ingurune batean dauden ekipamenduak eta zerbitzuak oinarrizkoak dira biztanleria mantentzeko.
Horietako batzuk funtsezkoak dira, esaterako, osasun‐alorrekoak, hezkuntzakoak edo garraio
publikokoak; beste batzuk, berriz, aurrera egiten, ikasten eta norberaren ingurunean hazten
laguntzen dute, esaterako, kultur eta kirol zentroak, dendak, ostalaritza...
15 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, ekipamendu eta zerbitzuen faltaren arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
33
Arloka multzokatu dira landa‐eremuko emakumeek identifikatutako premiak. Premia horiek,
harreman zuzena daukate emakumeek egunerokotasunean jarduera zehatzei eskainitako denbora‐
distantziekin. Hurrengo taulan jasotzen da jarduera horiek herrian edo 15 minutu baino gutxiagora,
edota 15 minutu baino gehiagora gauzatzen dituzten:
16 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, jardueren eta distantzien arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Horrela, osasun arloan, anbulantzia medikalizatua da galdetutako emakumeen artean gehien
errepikatu den premia (%25), eta gertutik jarraitzen die gizarte zerbitzuek (%22). Lehen mailako
arretari dagokionez, ia emakume guztiek (%83) herrian bertan edo etxetik 15 minutura daukatela
diote17.
Hezkuntza‐beharrei dagokionez, azpimarragarria da galdetutako emakumeen %77k herrian bertan
edota 15 minututik beherako distantzia batean kokatuta dagoen zentro batera daramatzala
haurrak, eta eskolaz kanpoko ekintzak ere zentro horietan edo gertu gauzatzen dira. Emakumeak
Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuan jasotzen da landa‐eremuko biztanleria gustura
dagoela haur‐hezkuntzako eta lehen hezkuntzako ikastetxeekin. Dokumentu horrek jasotzen du
baita galdetutako emakumeen % 80k baino gehiagok dioela haurrak bere inguruneko
ikastetxeetara eramateko beraien beharrizanetara egokitutako eskola‐garraioko zerbitzua dutela.
Bigarren Hezkuntzatik aurrera mugikortasuna handitu egiten da, landa‐ingurunean Bigarren
Hezkuntzako ikastetxe gutxi baitaude.
Bestelako eta askotariko premien artean, banda zabaleko konexioa da galdetutako emakumeen
artean gehien errepikatu dena, ia laurdenak (%23). Galdetutakoen ia bostenak (%16k) azpimarratu
du janari denda espezializatu eta supermerkatuen beharra landa‐eremuetan (2016ko galdeketen
arabera, emakumeen % 43k 15 minutu baino gehiago ematen du bere etxetik erosketak egitera
joaten). Adinaren arabera, 65 urtetik gorakoek bere hurbileko ingurunean denda gehiago
ezartzea eskatzen dute, eta hori zuzenean lotuta dago emakume horien % 60k gidabaimenik
ez izatearekin, eta mugitzeko beste pertsonen edo garraio publikoaren mende egotearekin.
17 Denbora‐tarte hori ibilgailu motorizatuan izango dela suposatzen da, baina ez dago horren baieztapenik.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
34
Ikerketa horrek jasotzen du emakumeen % 60k baino gehiagok janaria herrian bertan edo
inguruan erosten duela.
Garraio publikoaren premiei dagokienez, 2016an egindako galdeketan gutxien baloratutako garraio
mota lineako autobusa da, eta hobekuntza gehien behar duena; galdetutako emakumeek azken
urteotan zerbitzua hobetu dela dioten arren, maiztasuna, prezioa eta ordutegiak dira hobetzeko
behar handiena duten alderdiak, landa‐eremuko biztanleen beharretara egokitzeko.
17 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeak, garraio publikoan hobetu behar denaren arabera, 2016. (%) Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuak jasotzen du batez ere, gidatzen duten eta
ibilgailua daukaten emakumeek eskatzen dituztela hobekuntzak garraio publikoan; horrenbestez,
pentsa daitekeela horiek hobetuz gero, erabilera areagotu egingo litzatekeela, eta norberaren
ibilgailua gutxiago erabiliko luketela.
2016an egindako galdeketatik dator hurrengo datua ere: emakumeen % 60k baino gehiagok du
gidabaimena eta ibilgailua, eta 26 eta 54 urte arteko emakumeetan ia % 80raino heltzen da. Oro har
65 urtetik gorakoak daude garraio publikoaren (% 40) edo familiako edo lagunarteko norbaiten
(% 60) mende herritik kanpora joateko.
Herriak aurrera egin dezan
Herria hobetzeko beharrezkotzat jotzen diren ekimenen artean, puntu gehien jaso duena herriko
biztanle berriak herritarren parte aktibo modura bertakotzea da, bizitza sozialean parte hartuz
eta ez lotarako bakarrik etorriz (7,3/10). Oso gertutik jarraitzen diote nekazaritzako jarduerak
bultzatzea, landa‐ingurunea aldatzeko eragile gisa, eta garraio publikoa hobetzea, aurretik jaso den
bezala (7,2/10).
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
35
18 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeen balorazioa, bere herria aurreratzearen aldeko ekimenen arabera, 2016. (1etik 10era). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
Orokorreko balorazio horretaz gain, interesgarria da adin‐tarteka dauden balorazioak ere islatzea.
Ondorengo taulan jaso dira.
Interesgarria da sumatzea adin‐tarteka herria hobetzeko proposamenak nola aldatzen diren. 55
urtetik gorakoak dira landa‐eremu eta baserri‐giroarekin lotuago dauden gaiei garrantzi gehien
ematen dietenak (nekazaritza bultzatu; errepide eta bideak hobetu; baserri‐giroko edo nekazaritza
turismoa sustatu). Etxebizitza eta elikadura‐eskuragarritasunean, bertsu daude adin tarte guztiak
(etxebizitza eskuratzeko erraztasunak, denda gehiago zabaltzea). Zerbitzuei dagokienez 15‐55 urte
artekoak dira buru, gehienetan 26‐39 tartekoak direlarik buru (ekipamendu eta gizarte zerbitzuak,
garraio publikoa hobetzea, kirol‐, kultura‐ eta hezkuntza‐ekipamenduak). Aipamen berezia eskaini
nahi zaie bi gairi: batetik, lantegi edo lantegiren bat jartzeko ekimenaren emaitzei; 65 urtetik
gorakoak dira nagusi, herriren aurrerapena industriaren oparotasunarekin lotzen dutela
ondorioztatu daiteke, beraiek bizi izan dutenaren logikari jarraiki. Bestetik, udaleko informazio eta
kontaktua internet bidez jasotzeari erreparatu nahi zaio, 10etik 6 eta 7 puntu artean eman baitiote
65 urtetik beherako adin‐tarte guztiek.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
36
19 Grafikoa: Bizkaiko landa eremuko emakumeen balorazioa, bere herria aurreratzearen aldeko ekimenen eta adin‐tartearen arabera, 2016. (1etik 10era). Egileak egina. Iturria: Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
37
E¦kartegintza, parte–hartze po¦itikoa eta aisia¦diko jarduerak
20 Grafikoa: Parte‐hartze publikoa EAEn 2008 ‐ 2012 ‐ 2016, adin‐tarteka % Egileak moldatua. Iturria: Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentua.
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 azterlanak jasotzen du EAEko probintzietatik parte‐
hartze tasa baxuena duena dela Bizkaia (Araban eta Gipuzkoan %43, eta Bizkaian %40). Interes
handia du parte‐hartzearen eboluzioa ikusi ahal izatea landa‐inguruko emakumeen inguruan lau
urtetik behin egiten diren azterlanetako emaitzak alderatuz. Adin‐tarte guztietan egin du gora
parte‐hartzeak 65 urtetik gorakoetan salbu. 2008an beraiena zen parte‐hartzerik handiena (ia %50)
eta 15‐25 urte bitartekoena baxuena. Egun, alderantzizkoa da egoera; 15‐25 urte bitartekoen ia
erdiak hartzen du parte publikoki, eta 65 urtetik gorakoen artean ez da herenera iristen (%31).
Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016 dokumentuaren arabera, mendeko pertsonen ardura
badute, are mugatuago daude jarduera publikoetan parte hartzeko; horrenbestez, horietatik % 15ek
soilik egiten du. Bere ardurapean adingabeak dituzten emakumeen parte‐hartzea 6 puntu igo da
2012tik.
Oro har, ez parte hartzeko arrazoi nagusiak interes‐ eta denbora‐falta direla dio 2016ko
azterlanak, baina eragina izan dezakete parte‐hartze publikoa ahalbidetzen zuten eta ohiturazkoak
ziren moduen gainbeherak (herrietako azokak, auzoetako ospakizunak...) eta parte‐hartze modu
berrien gorakadak.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
38
2. Testuinguru kokatua
Testuinguru orokorrak Euskal Autonomia Erkidegoko landa‐eremuko emakumeen inguruan aurrez
egindako diagnostiko eta ikerketak jaso eta dokumentu hau tokitzen deneko eremua irudikatu du,
gehien ere Bizkaia mailara gerturatuz.
Testuinguru kokatuak, aldiz, Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuak marraztuko ditu, bertako
emakumeak begirada ezberdinen bitartez zehaztu.
Errealitatea osotasun bat bezala hautematen du bakoitzak (izan norbanakoa, elkartea,
erakundea...), baina ikuspegi guztiak barne hartzen dituen hori da erreala. Bakoitzaren ikuspegiak
angelu, kolore, ezaugarri... ezberdinak izan ditzake, eta ekarpen guztiak garrantzitsuak izango dira
egitate edo “errealitate” bat aztertzerako orduan.
Diagnostiko honen egikaritzean, norbanako, erakunde, ordezkari... ezberdinen ikuspegiak jaso dira,
gaur egungo egoera ahalik eta modu osatuenean jasotzeko, eta berau ulertzeko.
1 Irudia: Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen adierazpena. Egileak egina.
Hartara, testuinguru kokatu honek ondoko ikuspegiak jaso ditu:
○ Bi udalerriei dagokienez, EUSTATek argitaratutako datuak
○ Bi udalerriei dagokienez, Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza sailak helarazitako
datuak
○ Bi udalerriei dagokienez, Segurtasun Sozialak helarazitako datuak
○ Landa‐eremuarekin harremana duten eskualdeko erakundeak (2)
○ Bi udalerrietako berdintasun teknikariak (2)
○ Bi udalerrietako beste arloetako teknikariak (1)
○ Bi udalerrietako berdintasun‐arloko eta landa‐eremuetako zinegotziak (5)
○ Bi udalerrietako landa‐eremuko emakumeak (18)
Zergatik hautatu dira ahots hauek?
Alde batetik, Abadiño eta Elorrioko udalerrien inguruko datuak jaso dira: EUSTATek argitaratutako
datu estatistikoak, eta lehen sektoreko jarduerari dagokionez Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
39
Sailak eta Segurtasun Sozialak helarazitakoak. Testuinguru orokorrarekin alderatuta, bi udalerrien
inguruko datu zehatzak daude bertan.
Bestetik, berebizikoa kontsideratu da landa‐eremua langai duten eskualdeko erakundeekin
elkarrizketatzea. Bi udalerriok eskualdean kokatuta egonik, ikuspegi hori testuinguru orokorreko
Bizkaiko eskalatik gutxikako hurbilketa izan da. Ondoren, udalerri eskalara egin da salto. Landa‐
eremuko emakumeen inguruko erabaki‐organo gertukoena kontsideratzen da udala, eta bere
baitako egituran arlo honekin lotura estuena izan dezaketen sailetako ordezkari politiko zein
teknikarien (aurre)iritziak jaso nahi izan dira. Erabakitze mahaietan beraiek dira landa‐eremuko
emakumeen ahotsa kontuan hartzeko arduradunak, eta garrantzitsua da beraiek ondo informatuta
egotea, zuzenki proportzionala izango baita hartuko dituzten erabakien egokitasun eta
eraginkortasuna. Azkenik, landa‐eremuko zenbait emakume banaka elkarrizketatu dira, lehen
pertsonako testigantzekin osatzeko analisia.
Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen kanpotiko eta barrutiko ikuspegiek gaur egungo
errealitatea ulertzeko hainbat gako eskaintzen dituzte.
Landa–eremuarekin harremana duten eskua¦deko erakundeak
Gertuagoko eskala batera hurbilduz, ondorengo eragileak kontaktatu dira landa‐eremuko
emakumeen inguruko beraien ikuspegia jasotzeko:
○ Urkiola Landa Garapenerako Alkartea (Berriz)
○ EHNE Bizkaia sindikatua (Abadiño)
○ ENBA sindikatua (Zornotza)
○ Landa XXI, landa‐eremuko emakumeen elkartea (Zornotza)
Atal hau Urkiola LGA eta EHNE Bizkaiako ordezkariekin izandako elkarrizketetan oinarritzen da.
ENBA eta Landa XXIeri ere elkarrizketa bana eskatu zitzaien, baina biak ordezkatzeko pertsona
bakarra izan zen izendatua, ENBAko lege‐aholkulari eta Landa XXIeko teknikari lanetan ari dena.
Hala ere, hainbat saiakeraren ondoren, ezin izan zen elkarrizketa gauzatu (ez presentzialki ez posta
elektronikoz), eta ez da elkarte horien inguruan eskatutako informaziorik jaso.
Bestalde, SASKIA ekimena hauteman da lan honen gauzatze‐prozesuan. Ez da elkarte bezala
detektatu bi arrazoi nagusirengatik: hala eratuta ez egotearren, eta barne aldaketa eta
birmoldaketa aro bat zeharkatzen egoteagatik. Honako definizioa aurkitu da HAZIko webgunean:
SASKIA Bizkaiko Landa Garapen Alkarteek bultzatzen duten ekimen bat da bertan HAZIk
proiektu horren asistentzia teknikoa eramaten du eta Bizkaiko Foru Aldundiko Gizarte
Ekintza Sailaren finantziazioren laguntza dauka. Ekimen honen helburua emakumeen eta
gizonen berdintasuna sustatzea da, genero ikuspegia kontutan izanda emakume talde hauen
beharrizanei erantzuten duten proiektuak sustatu eta bideratzeko.
Bai Abadiñon zein Elorrion, ekimen honekin bat egiten duten emakumeak aurkitu dira, eta ekimena
elkarte moduan sendotzeaz gain, Bizkaitik EAEko eskalara salto egitea dute jomugan 2019rako.
Proposamen berria aurkeztean beraien jarduerak ikusgarritasuna irabaztea espero da.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
40
ESTEREOTIPOAK ETA ROLAK
Estereotipo eta rolek landa‐eremuan pisurik al duten galdetuta, baiezkoa erantzun dute bi
erakundeetako ordezkariek. Norabide bietara ematen diela adierazi du elkarrizketatuetako batek.
Herriguneetan bizi direnek landa‐eremuetako biztanleekiko dituzten aurreiritziak izaten omen dira
mintzagai, baina landa‐eremuko biztanleek herriguneetako biztanleekiko dituztenak ere
nabarmendu ditu. Landa‐eremu batera kanpotik bizitzera doanak ere ez omen dauka erraz. Izan
daiteke beste udalerri batetik bertara joateagatik, edota herri‐ edo hiri‐eremuetakoa izateagatik.
Ahalegin handia egin behar omen da bertan onartua izateko, eta batzuetan onarpen hori ez da
sekula iristen.
Elkarrizketatutako beste ordezkaria ere bat dator estereotipo eta rol horiek norabide ezberdinetan
jazotzen direnarekin, “barrutik kanpora eta alderantziz. Pisu asko dute, eta ez da errealitatea ondo
ezagutzen”.
NEKAZAL-MUNDUA GIZONEN ERREINU?
Lehen sektorea gizonen sektore gisa jo izan denaren inguruan galdetuta, baiezkoa erantzun dute
ordezkariek. Kuriosoa omen da usteen eta egitateen arteko aldea: “Baserri baten lehenetsi behar
bazen etxean nor gelditu eta kalera lanera nor joan, argi zegoen. Emakumea izan da baserrien
euskarri, baina subjektibotasuna objektibotasunaren gainetik kokatu da”. Uste horietan zerikusi
zuzena du “erakundeen espazioak gizonezkoenak izan direla”. Elkarrizketatutako beste ordezkaria
ere bat dator: “oso sektore maskulinizatua izan da etxeetako ateetatik kanpora, baina barrura ez;
baserrietako benetako jarduna emakumeek mantendu dute”.
Gaur egun ere ea hala kontsideratzen den galdetuta, aurreiritzi hori mantentzen dela adierazi dute,
instalazio berrien kasuan aldatuz doan arren.
LANDA-EREMUKO EMAKUMEAK ETA LEHEN SEKTOREA
Landa‐eremuko emakumeen eta lehen sektorearen beraien diagnostikoa zein den galdetzean, eta
ea bi aspektu horien artean loturarik ikusten duten, elkarrizketatutako ordezkarietako batek
adierazi du lurrari lotutako nekazaritza eredu jakin bat mantendu dutenak emakumezkoak izan
direla, ez bakarrik autokontsumoari begira, artzaintzan eta abar ere bai. Halakoetan, eredua
ezberdina izan da, artalde txikiagoak, eta larrearekiko lotura gehiagorekin. Pertsona bakoitzaren
izaerak zerikusia duen arren, gizonezkoek eredu intentsiboetarako joera izan dutela erakusten
duten zantzuak badaudela adierazi du. Horren atzean zer egon daitekeenaren inguruan hausnartuz,
diru kontuak emakumezkoek eramaten zituztela eta errealitatea zein zen bazekitela dio; eta
gizonek ez zekitela, edo ez zutela ikusi nahi. Nekazaritza eredu txiki eta dibertsoagoak inbertsio
gutxien behar zituztenak ziren, eta inbertsio‐etekin ekuazioan errentagarritasun handiena zutenak.
Are gehiago ondo kudeatutako lurralde oinarri bat izanez gero. Egitate horri muzin eginda, gizon
asko, rolen aginduak jarraiki, estatus bila mugitu omen izan da halako eredu aldaketa handiak
gauzatzerakoan, ikusgarritasuna irabazteko, aurrerapenaren eta modernizazioaren ikur. Zalantzan
jartzen du autoestimua nork falta duen benetan. Emakume horiek aldaketari ezezkoa argi bat eman
ez arren, dudarik gabe ustiapenarekiko ikuspegi kokatuago bat zuten.
Erakunde bietako ordezkariak bat datoz emakumeak direla nagusi dibertsifikatuago dauden
profiletan, bietako batek hori baieztatzeko datu zehatzak falta direla adierazi duen arren.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
41
Durangaldean, baserriekin lotutako emakumeek hirugarren sektorearekin loturak eraiki dituzte,
nekazalturismoa eta landa‐etxeak... Nabarmentzekoa da kasu askotan emakume horiek beraiek
jarduera osagarritzat jotzen dutela, lan‐karga nabaria izanagatik ere. Bide osagarri eta berritzaile
horiek emakumeen ekimenak izan dira gehienetan, eta ardura horiek ere emakumeek hartu dituzte.
Elkarrizketatutako ordezkarietako batek, landa‐eremua eta lehen sektoreak bat egiten duteneko
elkargune horretan, gizon eta emakumeen artean aldea badagoela uste dutela adierazi du:
“Emakume dezente daude ahaldundu gabe; beraien etxeetan ere ez daude maila berean sarri, eta
hori, azkenean, kanpoko harremanetan islatzen da”.
PROFESIONALTASUNA
Alde batetik, hauek dira Nekazaritza eta Elikagaigintza Politikako 17/2008 Legeak, abenduaren
23koak, nekazari “profesional”en inguruan dituen definizioak:
14.– Nagusiki nekazari: nekazari profesionala, pertsona fisikoa izanik, errenta totalaren %
50, gutxienez, bere ustiategian egindako nekazaritza‐jardueratik ateratzen duena, eta
urtean lanean emandako denboraren erdia edo gehiago zuzenean nekazaritzarekin lotutako
jardueretan ematen duena.
Pertsona juridiko batek nagusiki nekazaritzan jarduten duela ulertuko da, baldin eta
bazkideen % 50, bakoitza bere aldetik, nagusiki nekazaritzat jo badaitezke lehen adierazitako
baldintzak betetzen dituztelako. Sozietateak badira –forma juridikoa sozietate zibila bada
salbu–, adierazitakoaz gainera, bazkideen partaidetzek edo akzioek izendunak izan beharko
dute. Edonola ere, estatutuetan edo bazkideen batzar orokorraren erabakian, ezarrita egon
beharko du lehen adierazitako baldintzak betetzea bermatuko dela, bazkideen artean
tituluak eskualdatuz gero ere.
15.– Lanaldi partzialeko nekazari: bere ustiategian egindako nekazaritza‐jardueratik urteko
errentaren % 50 baino gutxiago lortzen duen pertsona fisikoa.
Nor den “nekazari” eta nor ez zehazterako orduan ere, genero gaiak pisu handia hartzen duela
adierazi du elkarrizketatuetako batek. Adibidez, bikote batean senarrak baserritik kanpo lan egiten
badu eta emazteak etxean, baserriko kontuetan, emakume hori ez da “nekazari profesional”
figurarekin lotzen modu argi batean; batzuek hala hautemango dute, eta beste batzuek ez.
Kanpoan lan egiten duena emaztea den kasuetan, ordea, eta gizonezkoak etxean baratza edo
ganadua izanez gero (aurreko kasuko emakumearen modu berdin‐berdinean), orduan ingurukoen
artean ez dago zalantzarik gizon hori nekazari bezala hautemateko.
Desberdinkeria nabarmen bat hauteman da emakume baserritarrei buruzko lan batean:
Zehazki zer erregimenetan dauden kontuan hartu gabe (nekazaritzakoa, orokorra edo
autonomoena), titularrak diren edo titulartasuna partekatzen duten emakumeen % 74k dio
Gizarte Segurantzan «kotizatzen» duela. Inkestan lortutako ehunekoak ez datoz bat gizarte‐
segurantzako afiliazio‐estatistikekin. Horrenbestez, baliteke informazio okerra edukitzea
gizarte‐segurantzan afiliatzeak dakartzan eskubide eta betebeharrei buruz: baliteke osasun‐
laguntza jasotzeko eskubide hutsarekin nahastea, edo familia‐eskubideak sortzen dituela
uste izatea; alegia, pentsatzea gizonak kotizatuz gero, emakumeak eskubide berak dituela,
berak kotizatu izan balu bezala. (Emakunde, 2012:12)
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
42
Emakumeen partetiko ezjakintasun hori ea identifikatzen duten galdetzean, baiezkoa erantzun
dute ordezkari biek.
Ordezkarietako baten arabera, ez dago kotizazioen inguruko daturik baserri munduko emakumeen
bilakaera balioztatzeko. 80. hamarkadan lortu omen zen emakumeak segurtasun sozialera
gehitzea. Kanpaina handiak egin omen ziren, baina zalantzak ditu ea horrek benetan jendeari
erretiroa jasotzeko aukerarik eman dion. Baserri munduan nagusitu den kultura gizonak
kotizatzearena izan omen da, eta emakumeak ordaindu beharko lukeen hori beste gauza
batzuetarako erabili (pisuak erosteko, adibidez); lehenengo “kentzen” omen zena, emakumeen
segurtasun sozialaren ordainketa ei zen.
Honi gehitu behar zaio, lan honen gauzatzean gai honekin lotuta hauteman den beste eskubide‐
urraketa bat: elkarrizketatutako emakumeetako baten aita eta nebak lehen sektorean jarduten
zuten, bietako bakoitzak ustiapen ezberdin bat zuen arren. Momentu jakin batean, emakume honi
bere aitak esan zion eskaintzen zion laguntzagatik bera ere nekazaritzako erregimenean alta
ematera joateko, kotizatu zezan etorkizunean berari zegokion erretiroa kobratu ahal izateko.
Eskualdeko nekazaritza bulegora joan zen, eta bertan zegoen langileak18 esan zion ezin zela altan
eman, aitaren jarduna hori zelako. Askorik ulertu gabe, etxera bueltatu zen, eta aitak ere ondoegi
ulertu ez zuen arren, hala gelditu zen kontua. Urte asko beranduago, auzoko emakume batzuen
artean gaia irten zen, eta bertan jabetu zen, zenbait emakume berdina egitera joan eta ezetza jaso
zutenean Bilboko bulegora bertaratu zirela; han inongo arazorik gabe eman zituzten altan. Bizitza
osoan lanean eman ondoren, bera bezala, eskualdean egun erretirorik kobratzen ez duten
emakume asko egon daitezkeela ohartarazi zuen, ziurrenik, lotsa medio, beraien egoeraren berri
emango ez dutenak.
KOLEKTIBOA (?)
Ea emakume baserritarrek kolektibo izaerarik duten galdetuta, bi erakundeek iritzi antzekoa dute,
ezberdin adierazi arren. Horietako baten ustez, “nebulosa bat eratzen dute. Eskualdean ez dira
masa indartsu bat, ez dira hala bistaratzen behintzat. Kolektibo bat osatzen duteneko kontzientzia
hori ez dute”. Emakume horiek, auzoetan, beti egon dira lan egiteko antolatuta. “Eliza eta ermitetan
gertatzen dena adibide ona izan daiteke: nork mantentzen ditu? Emakumeek. Eta hori ikusten al
da?”
Elkarrizketatutako bigarren erakundeko ordezkariaren ustez, “badu kolektibo izaera, baina aldi
berean oso sakabanatuta dagoen kolektiboa da errealitate ezberdinek zeharkatzen dutelako”.
Beraien burua kolektibo bat eratuko ez balute bezala adierazten dutela uste du, baina beraien baitan
badakitela zerbait handiagoaren parte direla. Hala ere, ez dira elkarrekin klabe horietan
erlazionatzen.
BELAUNALDI-ETENA; JAKINTZAK
Belaunaldi‐etenak emakumearen egoera, izaera eta papera ulertzeko gako asko eraman ditu
berekin. Belaunaldien arteko transmisio falta nabaria da, elkarrekiko erlazioa. Landa‐eremuarenak
18 Gizonezkoa.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
43
propio kontsideratzen diren jakintza asko emakumeek mantendu dute, hor kapitalizatu da
(haziak...). “Hor, aberastasun handia galtzen gabiltza”.
FEMINISMOA
Elkarrizketatutako ordezkari baten arabera, “landa‐eremuan, badago feminismoaren inguruko
kontzientziazio bat ematen; baina, aldi berean, garatu behar da feminismo hori nola helarazten den
baserri mundura eta nola landu. Feminismo urbano bezala ikusten da, errealitate ezberdin batetik
datorrena”.
LANDA-EREMUA UZTEKO JOERA
Gizarte‐zerbitzuak herriguneetan kontzentratzeak, baserri inguru eta auzoak bereiz itxita, lehenago
landa‐eremuan bizi ziren batzuek beraien bizitokia zerbitzudun toki horietara aldatzea ekarri omen
du. Pertsona horiek, orokorrean, ez ziren lehen sektoretik bizi, eta lekualdaketak baserri auzoetan
eduki ezin diren zerbitzuen inguruan izan dira.
Gainera, elkarrizketatutako ordezkari baten arabera, “gizon zein emakumeentzako irisgarritasun
eta mugikortasunaren bidean ez da pausorik eman”, eta horrek ere bultzatzen omen du
herriguneetara lekualdatzeko joera. “Borondate ona”rekin egin direla, baina “eraginkortasunaren
gaineko zalantzak” dituela adierazi du. Neurrietan integraltasun falta nabarmendu du. Adibide bat
jartzearren, eskola‐autobusak aipatu ditu. Gurasoek haurrak beraien kabuz eskolara bidali behar ez
izateko, zerbitzu bat eskaintzen da, baina 3 edo 6 ume jasotzeko autobus handi bat jartzen da.
Zergatik ez furgoneta bat jarri, adibidez, eta zerbitzu hori haurrek zein helduek erabili ahal izatea?
AUKERAK
Landa‐eremuak beste ezer ez, baina espazioa, behintzat, eskaintzen du. “Baserri guztietan kristoren
lokalak, txokoak eta abar daude ez direnak aprobetxatzen aste bitartean ekimenak martxan
jartzeko. Kohesionatzea falta da. Zergatik ez 4 etxebizitza egin ahal baserrian? Hortik bakarra biziko
da agian baserritik, hortaz, ez litzateke zertan lurra banatu. Etxebizitza politiken inguruan hitz
egiterakoan herrigunera mugatzen gara”. Horrez gain, zera dio: “baserri munduan lurraren
kudeaketa oso garrantzitsua da, baina oso zaila izango da norbait lurra dagoen tokira bizitzen joatea
etxebizitzaren kontuari irtenbide bat eman gabe. Aukera bakarra al da horretarako familia
bakarreko etxebizitza bat propio egitea? Nekazaritzan, baserria, eraikin moduan egitura aldatzen
doa; egun, korta bat behar izatekotan, kanpoan egin behar da. Metro asko dituzten eraikinak dira,
eta izugarrizko diru pila da konpontzea.”19
19 Gai honen inguruan, elkarrizketatutako emakumeetako batek adierazi du behar‐beharrezkoa dela egungo araudia aldatzea, baserri‐eraikinetan baimendutako etxebizitza‐kopurua handitzeko; batetik, landa‐eremuetako biztanleria finkatzen lagunduko luke, eta bestetik, mantentze‐kostu handiengatik hondatzen dabiltzan eraikinak mantentzen.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
44
ERAKUNDEEI DAGOKIENEZ
EGUN DAUDEN TRESNEN EZAGUTZA
Bi erakundeek dute Landa Emakumeen Batzordea existitzen denaren ezagutza, eta bietako batek
ordezkaritza dauka bertan Mendineten bitartez. Beste erakundeko ordezkariak nabarmentzen du
praktikan eraginkortasun baxua duela, ez baita proposamenik egiten, ez da ezer mugitzen.
Atentzioa ematen dio Emakume Baserritarren Estatutuaren inguruko eztabaidarik sustatu ez izana,
adibidez.
Bi erakundeek dute Landa Emakumeen Elkarteen berri. Bien artean aipatutakoak: Landa XXI,
Etxaldeko Emakumeak, Arabako emakumeena, EBEL eta Hitzez. Ez dute elkarlan‐lerrorik finkatuta,
elkarteetako batek ekimenak egin izan dituzten arren elkarte horietako zenbaitekin.
Bi erakundeek dute Emakume Baserritarraren Estatutuaren berri. Ez dute uste emakume
baserritarrek ezagutzen dutenik. Agian batzuek jakingo dute onartu zela, non mugitzen direnaren
arabera. Baina edukiaren inguruko ezagutzarik izango dutenik ez dute uste. Elkarte batek ere ez du
berariazko ekimenik egin ezagutarazteko. Ordezkarietako batek esan du bere erakundearen
helburuetako bat dela dokumentua xehatzea eta sozializatzea.
Titulartasun partekatuaren legea ere biek ezagutzen dute. Sektorean lege hori bai ezagutzen dutela
uste dute. Erakundeetako batek ez du legea ezagutarazteko lanketa berezirik egin, baserritarrek
egin beharreko izapidetzen bitartez harremana dutelako administrazioarekin, eta bertan
informatzen baitituzte halakoen inguruan. Beste erakundeak aldizkariaren bitartez eman zuten
legearen berri, baina ez dute berariaz lanketarik egin. Emakume Baserritarren Estatutuarekin batera
sozializatu ahalko litzateke. Horretarako, baliabide mugatuak dituzte erakunde biek; giza
baliabideak, materialak eta denbora.
RETICOM 20 ‐agatik galdetuta, elkarrizketatutako pertsonek ez dute bere funtzionamenduaren
inguruko informazio zehatzik.
BERAIEN EKIMENAK
Ea beraien ekimenetan genero ikuspegia jasotzen duten eta formaziorik eskaintzen duten
galdetuta, Durangaldeko Landa Garapenerako Programak adibidez bere oinarrietan jasotzen du.
Urkiola LGAk formazioa HAZIren bitartez eskaintzen du. EHNE Bizkaiaren kasuan, modu
zeharkakoan planteatzen da generoaren gaia. Formazioa eskaintzen dute.
Nekazarien lan‐arriskuak prebenitzeko planifikazio edo formakuntzarik ez dute espresuki
eskaintzen, hortaz, emakumeentzako propio den prebentzio‐formakuntzarik ezta21.
20 Bere egunean, MARM‐eko (Ministerio de Medio Ambiente, Medio Rural y Marino de España) garapen iraunkorreko zuzendaritza orokorrak nekazal‐ustiapenen titulartasun partekatuaren erregistro bat sortu zuen, RETICOM izenekoa bere gaztelaniazko siglengatik (Registro de Titularidad Compartida de Explotaciones Agrarias). Bertan, titulartasun partekatuko adierazpenak jasotzen dira, baita hauen aldakuntzak ere.
21 Guía práctica de prevención de riesgos laborales de agricultoras y ganaderas (Castilla y Leongo Junta, 2007) dokumentuak dio lan‐arriskuak prebenitze aldera, arreta gizonen osasunari kalte egin diezaioketen kontuetan jarri dela, eta ondoren haien ondorioak guztientzat orokortu, emakume zein gizonentzat. Horrela jokatzeak, ordea, kasu askotan ekar dezake proposatutako neurri eta material prebentiboek ez erantzutea emakumeen benetako premiei.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
45
Ordezkarietako batek dio nekazaritza eredu batzuek beste batzuek baino izaera prebentiboagoa
dutela, eta bere ustez emakumeek prebentzioa presenteago dutela; baserri munduan istripu
gehienak konfiantza gehiegikeriagatik omen datoz.
ORDEZKARITZA
Hau da elkarrizketatutako bi erakundeetan emakumeek duten ordezkaritza. EHNE Bizkaia:
Zuzendaritza ‐batzordea
14 Taula: EHNE Bizkaiako zuzendaritza‐batzordearen analisia.Egileak egina.Iturria: EHNE Bizkaia.
EHNE Bizkaiako zuzendaritza‐batzordea 8 pertsonek osatzen dute gaur egun: 5 gizonek eta 3
emakumek. 2018ko kongresutik aurrera, 4 gizon eta 4 emakume izango dira22.
Urkiola Landa Garapenerako Elkartea:
Nekazaritza‐arloan lan egiten duten emakumeek, oro har, murriztua dute lan‐arriskuak prebenitzeari buruzko informaziorako sarbidea, haietatik askok ez baitu parte hartzen informazio hori jasotzeko moduko eremuetan. Izan ere, kooperatibetan eta sindikatuetan partaidetza txikiagoa dute, eta prestakuntza gutxi jasotzen dute langile gisa hobetzeko.
22 Puntu honetan esan beharra dago, Emakume Baserritarren estatutuak nekazaritza sektoreko emakumeen ordezkaritza orekatua eskatzen duela erakunde publikoetan, ebaluazio‐mahaietan eta laguntza eta diru‐laguntzei buruzko batzordeetan eta sektore publikoak parte hartzen duen erakundeetako zuzendaritza organoetan (18. Artikulua). Emakumeen presentzia orekatua bultzatzen du erakunde profesionaletan, enpresa eta sindikatuen elkarteetan, eta esaten da ez zaiola laguntzarik emango hori betetzen ez dutenei, justifikatuta baldin badago izan ezik (19. Artikulua). Eta justifikatuta egongo da emakume bazkidetuen kopurua presentzia orekatua izateko ordezkaritza organoetan izan beharko luketenaren bikoitza baino txikiagoa denean. Gainera, nekazaritza gaietan eskumena duten euskal administrazioek sinatutako hitzarmenetako klausuletan konpromiso bat jasoko da emakumeen parte‐hartzea sustatzeko, bai sinatzen duten erakundeen jarduera‐eremuan bai haien erabakitze‐ organoetan.
Etxaldeko Emakumeak taldeak Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik dokumentua kaleratu du 2018an. Bertan, Hiru lege eta lege‐marko aztertu dituzte: NBEn baitan, Baserritarren Eskubideen Adierazpenerako negoziazioetan gauzatzen ari diren prozesua, Espainiako estatuko Titulartasun Partekatuari buruzko legea eta Eusko Jaurlaritzaren Emakume Baserritarren Estatutua. Hemen eskuragarri: https://issuu.com/elikaherriaelikaduraburujabetza/docs/leyes.
Gizonak Emakumeak Sex‐ratioa Genero‐arraila
Kopurua
5
%
63
Kopurua
3
%
38 1,7 ‐25%
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
46
15 Taula:Genero‐ikuspegiaren analisia Durangaldeko Landa Garapen Programan. Iturria: Durangaldeko LGP 2015‐ 2020.
KOMUNIKAZIOA
Elkarrizketatutako bi erakundeek komunikaziorako bide ezberdinak erabiltzen dituzte. Batak,
proiektuka egiten ditu komunikazio‐lanak. Eraginkorrena telefono deia dela dio. Eskutitzak ere
bidaltzen dituzte, eta ongi funtzionatzen omen dute. Udalen izenean argitaratutako bandoak ere
eraginkorrak omen dira.
Beste erakundeak hileroko aldizkari bat erabiltzen du komunikabide nagusi bezala, beraien nondik
norakoen berri emateko. Idazkeran, genero ikuspegitik azken 8 urteetan izugarrizko aldaketa egon
dela azpimarratzen du. Aldaketa hori emateko ez da soilik idazketaren forma izan, erabaki horren
atzetik dagoena helaraztea nekosoa izan da. Batez ere, gaztelaniaz. “Komunikazioak izugarrizko
garrantzia du. Kontraesanen murrizketa da helburua”. Aldizkari hori postaz bidaltzen dute, eta
sarean ere badago eskuragarri.
Deialdiak luzatzerakoan, erakundeetako batek adierazi du ez dela lanketa berezirik egiten
emakumeengana zuzentzeko. Besteak, aldiz, emakumeei bereziki indarra eman nahi izan zaienean,
deialdiak telefono‐deiekin indartu ditu. Baina emakumearen gaia emakumeengana murriztu behar
ez dela uste du, zeharkakoa dela, eta garrantzitsua dela denei heltzea eta hala ikustaraztea.
PARTE HARTZEA
Bi ordezkariek adierazi dute bileren ordu‐aldaketak emakumeen parte hartze gehiago ekarri duela.
Horietako batek zehaztu du emakumeen parte hartzea “prozesu bezala hartuz gero, goranzkoa da
adierazpideetan eta interbentzioetan”.
Emakumeen partaidetza nola balioztatzen duten galdetzean, deialdietara bertaratu diren
emakumeak liderrak izan direla adierazi du ordezkarietako batek, pertsona konprometituak.
Ehuneko txikia direla dio. Normalean, bilera bat deitzen denean, ez datoz emakumeak nahiz eta
titularrak izan; gizonak dira bertaratzen direnak.
Beste ordezkariak zera adierazten du: “Erakundeok ere funtzionatzeko era aldatu behar dugu, ez da
kontu numeriko bat. Ez bada aldatzen, agian ez duzu errazten parte hartzea, eta orduan ez dute
parte hartuko. Horrelako eztabaidak egoten dira beti kongresu edo biltzarren atarietan, diskurtso
politikoki zuzenak; zenbaki bat lortzeko bultzatu egiten da jendea zuzendaritza batean sartzeko.
Gero, babesik eskaintzen ez bazaio edo ez bada jarraipenik egiten, pertsona horrek utzi egingo du,
frustratuta. Atzerapauso handiak ekar ditzake horrek. Epe ertain luzerako lanak behar dira, eta ez
hainbeste epe laburrerakoak, kuotak betetzeko”.
Hala ere, onartzen du baserri munduan eragin positiboa duela gizarte mailan ematen ari den
kontzientziazioak. Mobilizazio inportanteek aje positibo bat uzten dutela dio. Momentu
puntualetara mugatzea da agian izan dezakeen beldurra.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
47
Pertsona horrek ordezkatzen duen erakundean emakume asko omen daude, eta horrek ere
sektorea beste begirada batekin hautematea ekarri duela uste du.
Ikastaroetan emakumeen parte hartzeak goranzko joera omen du, eta horretan, ematen dituzten
ikastaro‐motek ere zerikusia izan dezakeela uste du.
Udaletako landa- eta berdintasun-gaietako zinegotziak
“Landa‐eremua” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako erantzunak jaso
dira:
Animaliak, Baserria, Behiak (x2), Belarra, Eguraldia, Euskal nortasuna, Fruitua, Janaria,
Lana, Lehen sektorea, Lurra(k) (x2), Mendia, Natura, Nekazaritza, Ortua, Zaila
“Landa‐eremuko emakumea” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako
erantzunak jaso dira:
Autoekoizpena, Bakardadea, Baserritarra, Doako lana, Elikadura sanoa, Euskalduna,
Ezkutatua, Garrantzitsua, Gogorra, Jatorra, Lan gogorra, Langilea (x2), Nagusia/zaharra
(x2), Nekea/nekatua , x2), Transmisorea, Zaintzailea, Zapaldua
“Emakume baserritarra” entzutean bururatzen zaien lehen 3 hitzengatik galdetuta, honako
erantzunak jaso dira:
Atsedenik ez, Etxekoandre‐ortukoandre, Jasankorra, Langilea (x2), Tradizioa
>> Gainerako guztiak aurreko puntuko adierazpenak mantentzen dituzte.
Honako hausnarketak jaso dira:
“Landa‐eremua” entzutean, baserri‐ingurua, lurraren lanketa eta lehen sektorea bururatu zaizkie
gehiengo handi bati, eta kontzeptu horien ingurukoak izan dira izendatutako hitzak.
“Landa‐eremuko emakumea” entzutean, aurreko erantzunen ildotik, emakume baserritarra izan
dute buruan hitzen inspirazio‐iturri.
“Emakume baserritarra” entzutean ohartu dira aurreko bi kontzeptuak definitzeko buruan izan
duten erreferentzia hori izan dela.
Ordezkarietako baten arabera, “orokortutako irudia folklorismoarekin lotu da zenbait
sektoreetatik. Jendeak uste du landa eremuan baserritarrak eta baserritarren eredua dagoela, baina
errealitatea beste bat izaten da askotan”.
Gehienak bat datoz honakoarekin: “pertzepzioa ezberdina da adinaren arabera, eta jatorriaren
arabera. Kaletarra bada, zailagoa izango da landa eremuaren, lehen sektorearen eta bertako
biztanleen errealitatea ezagutzea, ezagutzeak ez baitu esan nahi bertatik paseatzea edota
baserritar ezagunak izatea; horren atzean zer dagoen jakitea baizik”. Orokorrean, landa‐eremuko
emakume asko ezagutzen dituzte, baina baserritarrak ez.
Adinaren kontura bueltatuz, landa eremutik oso gertu egon arren udalerriotako ia edozein leku, 20
urteko gazte batek ez omen du inongo loturarik sentitzen, ezta gertutasunik ere, “oso hurbil baina
oso urrun” aipatu da. Ez omen du horrekin konektatzen, ez du ezagutzen. Aldiz, aurreko
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
48
belaunaldiek bai, aurreko belaunaldiek (gazte horren gurasoek) landa‐eremuarekiko gertutasun
hori beste era batean bizi izan ei dute. Lehen sektorearen atzeko lan gaitasuna eta lan kargaren
kontzientzia dute, elikagaien sortze prozesuena, barazkigintza eta abeltzaintzaren nondik norakoak
ezagutu dituzte beraiek ekoizle izan ez arren; bestelako gizarte harremanak ematen ziren orduan.
Galdetutako guztiek egiten dute bat buruan duten landa‐eremuko pertsona adinekoa dela, nagusia.
Landa‐eremuko biztanleak imajinatzean, lehen kolpean, ez dute pertsona gazte bat irudikatzen.
Gainera, landa‐eremuko emakumeen inguruan galdetuta, emakume baserritarraren inguruan
galdetutako erantzun berdinak eskaintzen dituzte. Beraien iruditerian landa‐eremuko emakumea
emakume baserritarra da, baina, errealitatean, diru‐sarrera gehienak edo guztiak nekazaritza
jatorrikoak dituzten etxeak %8 baino ez dira Bizkaian.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
49
Abadiño eta Elorrio
Hau da bi udalerriek batera eskaintzen duten argazkia:
Guztira
Abadiño + Elorrio 14997 7453 7544 0,99 2973 9033 2991 162 633
% 49,7 50,3 20 60,2 19,9 1,1 4,2
16 Taula:Abadiño eta Elorrioko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Abadiño eta Elorriok ia 15.000 pertsonako biztanleria‐masa osatzen dute. Ia‐ia emakume adina
gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira,
eta gainerakoak berdin banatzen dira gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%20na).
Biztanleriaren %5,3k du jatorri atzerritarra, eta horietatik gehienek (%80) Europatik kanpo.
Txori‐begizko perspektibaz, ondorengoa litzateke Abadiño eta Elorrioko udalerrien irudia:
2 Irudia: Abadiño eta Elorrioko udalerriak txori‐begizko perspektibaz, auzoen mugekin. Egileak egina.
Irudi horrek argi uzten du bi udalerriotan landa‐eremuak duen presentzia fisikoa. Jarraian adierazten
dira bi udalerrien auzoak. Letra larriz eta tamaina txikiagoan ageri direnak populazio‐dentsitate
handienak jasotzen dituzten auzoak dira, herriguneak eratzen dituztenak. Abadiñon: Traña‐
Matiena, Abadiño‐Zelaieta eta Muntsaratz. Elorrion: Elorrioko herrigunea.
Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak Atzerritarrak
Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
50
3 Irudia: Abadiño eta Elorrioko udalerriak txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.
Abadiño
4 Irudia: Abadiño txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
51
EUSTATeko datuek hainbat bateraketa gauzatzen dituzte. Horrela, Amaitermin, Astola, Irazola,
Lebario, Murueta eta Sagasta auzo‐multzo handiagoen barruan sartuta daude. Herrigune eta landa‐
eremuen arteko bereizketa egiteko banaketa hori baliagarria suertatzen da, eta, hala, sexu, jatorri,
eta adin‐taldeen araberako datu bateratuak daude eskuragarri.
Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak (%) Atzerritarrak (%)
Abadiño Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste
Abadiño‐Zelaieta 1444 719 725 0,99 25,6 59,0 15,4 1,6 4,2
Gaztelua 114 50 64 0,78 16,7 53,5 29,8 0,0 0,0
Gerediaga 142 75 67 1,12 16,9 56,3 26,8 0,7 0,7
Traña‐Matiena 3999 1963 2036 0,96 17,2 59,0 23,7 1,3 4,0
Mendiola 135 68 67 1,01 17,8 57,8 24,4 2,2 0,0
Muntsaratz 1754 891 863 1,03 24,9 69,4 5,8 1,5 2,8
Urkiola 32 17 15 1,13 6,3 53,1 40,6 0,0 0,0
Biztanleak guztira 7620 3783 3837 0,99 1563 4666 1391 103 269
% 100 49,6 50,4 20,5 61,2 18,3 1,4 3,5
17 Taula:Abadiñoko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Abadiño osoa kontuan hartuta, ia‐ia emakume adina gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen
arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira (%61,2), eta gainerakoak antzera banatzen dira
gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%20,5 eta %18,3 hurrenez hurren). Biztanleriaren %4,9k du
jatorri atzerritarra, eta horietatik gehienek (%71) Europatik kanpo.
Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak (%) Atzerritarrak (%)
Abadiño Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste
Gaztelua 114 50 64 0,78 16,7 53,5 29,8 0,0 0,0
Gerediaga 142 75 67 1,12 16,9 56,3 26,8 0,7 0,7
Mendiola 135 68 67 1,01 17,8 57,8 24,4 2,2 0,0
Urkiola 32 17 15 1,13 6,3 53,1 40,6 0,0 0,0
Guztira
423 210 213 0,99 69 236 118 4 1
% 49,6 50,4 16,3 55,8 27,9 0,9 0,2
18 Taula:Abadiñoko landa‐auzoetako biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Landa‐eremuko auzoei erreparatuta, berdin‐berdina da horietako eta udalerri osoko gizon eta
emakumeen portzentaia eta sexu‐ratioa (0,99); ia‐ia emakume adina gizon daude, 3 gutxiago. Hala
ere, ezberdina da auzo bakoitzaren egoera: Gazteluan, adibidez, 0,78koa da sexu‐ratioa; Urkiola eta
Gerediagan 1,13 eta 1,12 hurrenez hurren.
Adin‐taldeei dagokienez, argazkia dezente aldatzen da. 20‐64 adin‐tarteak jarraitzen du nagusi
izaten, baina 5 puntu baino gehiago jaisten da udalerri osoarekiko (%61,2tik %55,8ra). 65 urtetik
gorakoen tartea da hurrengoa, landa‐eremuko biztanleriaren %27,9 jasoz (udalerri osoko
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
52
portzentajea baino ia 10 puntu gehiago, %18,3tik %27,9ra). Azkenik, gazteen adin‐tartea dago,
udalerri osoko batezbestekoaren azpitik (%20,5etik %16,3ra). Puntu honetan azpimarratu beharra
dago auzoen arteko aldea: Mendiola da gazteen eta adinekoen arteko oreka handiena daukana
(gazteak biztanleriaren %17,8a dira, eta adinekoak %24,4); Urkiola, aldiz, desorekatuena. Urkiola
da adinekoen portzentaje handiena duen landa‐auzoa, biztanleen %40,6ak 65 urtetik gora ditu. 19
urtetik beherakoak, ordea, bertako biztanleen %6,3a baino ez dira.
Espainiar estatutik kanpoko jatorriak jasotzen dira EUSTATeko estatistiketan. Abadiñoko landa‐
eremuak herriguneek baino jatorri horretako biztanle gutxiago jasotzen ditu: udalerriko
biztanleriaren %4,9a osatzen dute, eta landa‐eremuko biztanleen % 1,1a. Jatorriaren aldetik ere,
aldaketak daude: udalerri mailan, pertsona horien %71ak EB27tik kanpoko jatorria du, eta landa‐
eremuan %18a dira. Landa eremuko atzerritarren %82ak Europan du jatorria.
Elorrio
5 Irudia: Elorrio txori‐begizko perspektibaz: auzoen izenak eta mugak. Egileak egina.
EUSTATeko datuek hainbat bateraketa gauzatzen dituzte. Horrela, Arabio, Urkizuaran eta Zenita
auzo‐multzo handiagoen barruan sartuta daude. Herrigune eta landa‐eremuen arteko bereizketa
egiteko banaketa hori baliagarria suertatzen da, eta, hala, sexu, jatorri, eta adin‐taldeen araberako
datu bateratuak daude eskuragarri.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
53
Elorrio Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste
Berrio‐Aldape 100 53 47 1,13 24,0 59,0 17,0 1,0 0,0
Berriozabaleta‐Aramiño 37 22 15 1,47 29,7 62,2 8,1 2,7 5,4
Elorrio 6776 3366 3410 0,99 18,7 59,4 21,9 0,8 5,2
Gazeta 90 44 46 0,96 23,3 56,7 20,0 0,0 2,2
Gaztañeta 21 9 12 0,75 19,0 61,9 19,0 0,0 0,0
Iguria 75 40 35 1,14 32,0 56,0 12,0 0,0 1,3
Leiz‐Miñota 74 40 34 1,18 16,2 50,0 33,8 0,0 0,0
Lekeriketa 53 25 28 0,89 18,9 58,5 22,6 1,9 0,0
Mendraka 57 27 30 0,90 35,1 56,1 8,8 0,0 5,3
San Agustin 94 44 50 0,88 17,0 55,3 27,7 0,0 1,1
Biztanleak guztira 7377 3670 3707 0,99 1410 4367 1600 59 364
% 100 49,7 50,3 19,1 59,2 21,7 0,8 4,9
19 Taula:Elorrioko biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Elorrio osoa kontuan hartuta, ia‐ia emakume adina gizon daude (sexu‐ratioa 0,99). Adin‐taldearen
arabera, gehienak 20‐64 adin‐tartean kokatzen dira (%59,2), eta gainerakoak antzera banatzen dira
gazteagoen eta zaharragoen tarteetan (%19,1 eta %21,7 hurrenez hurren). Biztanleriaren %5,7k du
jatorri atzerritarra, eta horietatik gehiengo handi batek (%86) Europatik kanpo.
Elorrio Guztira Giz Emak Sex ratio 0‐19 20‐64 >=65 EB‐27 Beste
Berrio‐Aldape 100 53 47 1,13 24,0 59,0 17,0 1,0 0,0
Berriozabaleta‐Aramiño 37 22 15 1,47 29,7 62,2 8,1 2,7 5,4
Gazeta 90 44 46 0,96 23,3 56,7 20,0 0,0 2,2
Gaztañeta 21 9 12 0,75 19,0 61,9 19,0 0,0 0,0
Iguria 75 40 35 1,14 32,0 56,0 12,0 0,0 1,3
Leiz‐Miñota 74 40 34 1,18 16,2 50,0 33,8 0,0 0,0
Lekeriketa 53 25 28 0,89 18,9 58,5 22,6 1,9 0,0
Mendraka 57 27 30 0,90 35,1 56,1 8,8 0,0 5,3
San Agustin 94 44 50 0,88 17,0 55,3 27,7 0,0 1,1
Guztira 601 304 297 1,02 142 340 119 3 9
% 50,6 49,4 23,6 56,6 19,8 0,5 1,5
20 Taula: Elorrioko landa‐auzoetako biztanleria sexuaren, adin‐taldearen eta jatorriaren arabera. 2017/01/01 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Landa‐eremuko auzoei erreparatuta, udalerri‐mailako sexu‐ratioa 0,99 zen artean, hemen 1,02koa
da; ia‐ia gizon adina emakume daude, 5 gutxiago. Hala ere, ezberdina da auzo bakoitzaren egoera:
Gaztañetan, adibidez, 0,75ekoa da sexu‐ratioa; Berriozabaleta‐Aramiñon 1,47.
Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak (%) Atzerritarrak (%)
Biztanleria Sexuaren arabera Adin‐taldeak (%) Atzerritarrak (%)
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
54
Adin‐taldeei dagokienez, argazkia dezente aldatzen da. 20‐64 adin‐tarteak jarraitzen du nagusi
izaten, baina ia 3 puntu jaisten da udalerri osoarekiko (%59,2tik %56,6ra). Abadiñoko landa‐
eremuan ez bezala, 19 urtetik beherakoen tartea da hurrengoa, landa‐eremuko biztanleriaren
%23,6 jasoz (udalerri osoko ehunekoa baino ia 4,5 puntu gehiago, %19,1tik %23,6ra). Azkenik,
adinekoen adin‐tartea dago, udalerri osoko batezbestekoaren azpitik (%21,7etik %19,8ra).
Elorrioko landa‐eremuan auzo gehienetan gazteen adin‐tartea adinekoena baino handiagoa da: 5
auzotan da nagusi, batean berdin, eta 2tan adinekoen azpitik. Gazeta da 3 adin‐tarteen arteko oreka
handiena daukana, %23,3, %56,7 eta %20, hurrenez hurren. Gaztañeta da gazteen eta adinekoen
arteko oreka handiena daukana, bi adin‐tarteek ehuneko berdina baitute (%19). Mendraka da
gazteen eta adinekoen arteko desoreka handiena duena, gazteen alde (%35,1 dira gazteak, eta %8,8
adinekoak). Aldiz, Leiz‐Miñota da adinekoen ehuneko handiena duen auzoa, bertako biztanleriaren
% 33,8 (gazteak %16,2 eta 20‐65 artekoak %50).
Landa‐eremu izaera bere horretan gehien mantendu duten auzoak, aldaketa gutxien jaso
dituztenak, dira nagusi eta gizon kopuru handiena dutenak.
Espainiar estatutik kanpoko jatorriak jasotzen dira EUSTATeko estatistiketan. Elorrioko landa‐
eremuak herriguneek baino jatorri horretako biztanle gutxiago jasotzen ditu: udalerriko
biztanleriaren %5,7a osatzen dute, eta landa‐eremuko biztanleen % 2,1a. Jatorriaren aldetik ere,
ildo berbera jarraitzen du: udalerri mailan, pertsona horien %86ak EB27tik kanpoko jatorria du, eta
landa‐eremuan %71a dira.
Tokiko begiradak (eta ahotsak)
Testuinguru kokatu hau gauzatzeko bigarren mailako datuak landu dira batetik, testuinguru
orokorrean bezala, eta landa‐eremu horietan bizi diren emakumeei egindako elkarrizketak bestetik.
18 emakumeren ikuspegiak jaso dira guztira, 9 herri bakoitzean.
Hainbat irizpide erabili dira profil osagarriak lortzeko: auzo ezberdinetakoak izatea, adin‐tarte
ezberdinetakoak, lanbide ezberdinetakoak...
Honela, Abadiñon Amaitermin (mapan, Urkiola), Gaztelu, Gerediaga, Mendiola eta Sagastako
(mapan, Mendiola) emakumeak elkarrizketatu dira; Elorrion Berrio, Berriozabaleta, Gazeta, Iguria,
Leiz‐Miñota, Mendraka, San Agustin eta Zenitakoak (mapan, Berrio‐Aldape). 40 urtetik beherako
bi emakume elkarrizketatu dira (%11,11), 41‐54 arteko sei (%33,33), 55‐65 arteko zortzi (%44,44),
eta 65etik gorako bi (%11,11).
Lanbideei dagokienez, lehen sektorean dihardute lauk (%22,22), bai lehengaien ekoizpenean zein
eraldaketan, Nekazaritzako Norbere Konturako langileen Sistema berezian alta emanda.
Zerbitzuen sektorean egiten dute lan bostek (%27,78): hiruk irakaskuntzan, soldatapeko langile
bezala; batek ostalaritzan, eta beste batek garbiketa‐enpresa batean, azken horiek soldatapeko
langileak dituzten enpresari bezala, gizarte segurantzako autonomoen erregimenean. Langabezian
daude lau (%22,22), bati lanerako ezintasuna onartu zioten (%5,56), eta gainerakoak lauak
erretiratuta daude (%22,22). Zerbitzuen sektorean aritu izan dira. Horietatik bat, zaintza‐lanetan
aritu da, pertsona nagusien egoitza batean. Beste bat supermerkatu batean, saltzaile bezala.
Hirugarren bat irakaskuntzan ibili da lan‐bizitzaren zatirik handienean, erretiroa hartu aurreko
urteetan lehen sektorearekin lotutako jardunean aritu den arren. Azkena etxekoandrea izan da,
zerrenda ofizialen arabera. Bera elkarrizketatu ondoren lan‐sektore guztietatik pasatu dela esan
daiteke (aldi berean batzuk), etxeaz, etxekoez, etxe‐inguruaz eta bestelako kontuez arduratzeaz
gain.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
55
Jatorriari dagokionez, beraien jaiotetxean bizi dira bi (%11,11); auzoan bertan dute jatorria beste bik
(%11,11); udalerrian hiruk (%16,67); Durangaldeko gainerako herrietan zazpik (%38,89); EAEko
beste probintzietan bik (%11,11); eta Europar Batasunetik kanpo beste bik (%11,11).
BIGARREN MAILAKO DATUAK: LEHEN SEKTOREA
Dokumentu honetan zehar ikusi da landa‐eremua aipatzean lehen sektoreko jardunarekin lotzen
dela iruditerian. Bizkaiko Foru Aldundiko datuak aztertuta, ikusiko da ea zein den bi udalerriotako
egungo argazkia nekazari‐jarduerei dagokienean.
Abadiño eta Elorrio artean, 384 dira guztira erregistratuta dauden ustiapenak: 179 Abadiñon eta 205
Elorrion.
Erregistratutako ustiapenak
Guztira Abadiño Elorrio 384 179 205
21 Taula:Abadiño eta Elorrion erregistratutako nekazari‐ustiapenak, 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
Horietatik, 254etan (%66) gizonezkoen izenean ageri dira, eta 122 (%32) emakumezkoen izenean.
Gainerako 8 ustiapenen kasuan (%2) ez da sexua zehazten, hutsik ageri da informazio hori.
21 Grafikoa: Abadiño eta Elorrion erregistratutako nekazal‐ustiapenak sexuaren eta adin‐tarteen arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA. ATP= Nekazaritza Ogibide Nagusia, gaztelaniazko Agricultor a Título Principal sigletatik.
Adin‐tarteari dagokionez, 65 urtetik gorakoa da jendetsuena gizon zein emakumeen partetik.
Aurrerago azalduko da horren zergati posiblea. Gainerako adin‐tarteetan, orokorreko zifretan
bezala, ezberdintasun handia dago gizonezko eta emakumezkoen artean. Esan beharra dago
ustiategi batek titular bat baino gehiago baldin baditu, zerrendetan bietako baten datuak azaltzen
direla, gizonezkoarenak orokorrean.
Gainera, arreta ematen duen datu bat nabarmendu nahi da. Guztira erregistratuta dauden 384
ustiapenetatik, 248k (%65) ez dute azalerarik aitortuta.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
56
Azalerarik gabe
Guztira Abadiño Elorrio 248 109 139
22 Taula:Abadiño eta Elorrion azalerarik gabeko nekazal‐ustiapenak, 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
Hainbat arrazoi egon daitezke horren atzean. Bizkaiko Foru Aldundiko nekazaritzako eta
abeltzaintzako azpisailetan bi udalerrietan erregistratuta dauden ustiapenen zerrenda erabili da
oinarri.
Batetik, derrigorrean azalerarik aitortu behar ez duten kasuak daude: etxe ingurua garbitzeko
animali bat edo bi dituztenak (animalia bakarra izan arren abeltzaintzako zerrendan erregistratuta
egon behar den arren), aisialdirako animaliak dituztenak (eskualdeko zalditegi batean norbanakoen
izenean egon daitezkeen zaldiak), erlauntzak...
Bestetik, posiblea da oinordetzaz ere aurretik erregistratutako ustiapen horiekin jarraitzea,
lehenago izapidetze hori ez baitzen derrigorra. Eta gaur egun agian desagertuta dago jarduna, hori
dela eta ez da informazio hutsune hori berrituko duen eguneratzerik egin. Deigarria da, ordea, ATP
figuradun ustiapenak ere aurkitzea aitortutako azalerarik gabekoen artean, hala nola txakolin‐
mahastiak edo negutegiak.
0 ha
Emakumeak % ATP % Gizonak % ATP %
62 51 1 11 180 71 5 23
23 Taula:Abadiño eta Elorrion azalerarik gabeko nekazari‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
Aitortutako azalerarik ez duten gizonezkoen ustiapen‐kopurua (180) emakumezkoenen hirukoitza
da ia (62); hala ere, gizonezkoen ustiapenen %71a ordezkatzen dute, eta emakumeen ustiapenen
%51. Mota honetako ustiapenen artean, Nekazaritza Ogibide Nagusia duen emakume bat ageri da,
eta 5 gizon: ATP emakumeen %11 eta gizonek %23 daude horrela.
< 5 ha
Emakumeak % ATP % Gizonak % ATP %
39 32 5 56 42 17 4 18
24 Taula:Abadiño eta Elorrion 5 ha baino gutxiagoko nekazari‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
5 hektareatik beherako aitortutako azaleradun ustiapenetan, gizon eta emakumeen kopurua oso
antzekoa da (42 gizon eta 39 emakume), baina ehunekoetan alde nabarmena dago: emakumezkoen
izenean dauden ustiapenen ia herenak kokatzen dira bertan (%32), eta ATP emakumeen
(erregistroen arabera profesionalki lehen sektorean jarduten dutenen) %56. Gizonezkoen izenean
dauden ustiapenen bostena baino gutxiago kokatzen dira bertan (%17), eta ATP daudenen %18
(kopuruaren aldetik emakumeen aldean pertsona bakarra gutxiago den arren). Emakumeen
ustiapenetako ATP gehienak azalera‐tarte horretan kokatzen dira.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
57
5‐20 ha
Emakumeak % ATP % Gizonak % ATP %
19 16 3 33 21 8 5 23
25 Taula:Abadiño eta Elorrion 5‐20 ha arteko nekazal‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
5 eta 20 hektarea arteko aitortutako azaleradun ustiapenetan ere, gizon eta emakumeen kopurua
oso antzekoa da, aurreko tartean bezala (21 gizon eta 19 emakume). Emakumezkoen izenean
dauden ustiapenen %16, eta ATP emakumeen %33 kokatzen dira bertan. Aldiz, gizonezkoen
izenean dauden ustiapenen %8, eta ATP daudenen %23 (emakumeen ustiapenetan baino ATP
gehiago egon arren).
>20 ha
Emakumeak % ATP % Gizonak % ATP %
2 2 0 0 11 4 8 36
26 Taula:Abadiño eta Elorrion 20 hektareatik gorako nekazal‐ustiapenak sexuaren eta ATP kopuruaren arabera 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
20 hektareatik gorako aitortutako azaleradun ustiapenetan, guztira emakume eta gizonen arteko
aldea 9 pertsonakoa izan arren (11 gizon eta 2 emakume), jardunaren egiturazko datu
garrantzitsuak eskaintzen ditu. Ez dago ATP emakumerik, eta 4 gizon daude. Gainera, gizonezkoen
ustiategien ATPen % 36a dira; gizonezkoen ustiapenetako ATP gehienak azalera‐tarte horretan
kokatzen dira.
GIZONAK EMAKUMEAK
ABADIÑO 11 8
ELORRIO 15 9
27 Taula:Nekazaritzan dabiltzan Norberaren Konturako Langileen Araubide Berezian afiliatutako pertsona kopurua 2018ko martxoaren 31an. Egileak egina. Iturria: Enplegu eta Gizarte‐Segurantzako Ministerioa.
Testuinguru orokorrean azaldu da Segurtasun Sozialean alta emanda egotearen garrantzia; gaur
egun, Abadiñon 8 emakume daude altan emanda, eta Elorrion 9. Kasu honetan ez da gertatzen foru
aldundiko datuekin bezalako desitxuraketa (non ustiapena gizonezko baten izenean bakarrik azaldu
arren, posiblea zen bikotea titularkidea izatea). Gizarte Segurantzako afiliazioa ez da ustiapeneko,
pertsonako baizik.
Kopurua Pertsona Ondasun Sozietate Kooperatiba
Elkartea Sozietate
fisikoa erkidegoa zibila elkarteak mugatua
Emakumeak 122 120 0 0 1 0 1
Gizonak 254 245 2 2 3 1 1
28 Taula:Abadiño eta Elorrion nekazal‐ustiategiek duten figura juridikoa 2018. Egileak egina. Iturria: BFA.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
58
Ustiapenaren figura juridikoari dagokionez, pertsona fisikoa da nagusia (banakakoa): emakumeen
%98 eta gizonen % 96. Emakumeen izeneko ustiapen bik baino ez dute figura kolektibo bat
(kooperatiba elkarte bat eta sozietate mugatu bat). Gizonezkoen izeneko 3 ustiapen daude
kooperatiba elkarte bezala, 2 sozietate zibil, 2 ondasun erkidego, elkarte bat eta sozietate mugatu
bat.
Lehenago ere adierazi den arren, ez dago soberan berriz errepikatzea. Dokumentu honen
aurreragoko atalean elkarrizketatutako landa‐eremuko emakumeetako bat ondasun erkidego
baten parte da bere bazkidearekin batera (bazkidea gizonezkoa da). Foru Aldundiak helarazitako
datuen arabera ustiapen hori gizonezko baten izenean dago, gainerako titularrak, titularkideak, ez
baitira jasotzen. Zaila da desdoikuntza hori kalkulatzea, eta egungo datu‐baseetan genero
ikuspegia txertatzeko dagoen beharra baizik ez du nabarmentzen. Datu horien eguneraketa fidelak
behar dira egoeren kalitatezko analisia gauzatzeko.
HIZKUNTZA
Lan honen xedeetako bat landa‐eremuko emakumeekin komunikatzeko bide egokiak finkatzea
denez, hizkuntzari erreparatzea ezinbestekoa da.
Etxean erabiltzen den hizkuntzari dagokionez, hauek dira udalerri‐mailako datuak:
Guztira Gizonak % Emakum %
Euskara 1882 25 2008 27
Gaztelania 4099 56 4059 54
Biak 1220 17 1304 17
Beste bat 180 2 145 2
29 Taula:Abadiño eta Elorrioko bizilagunek etxean erabiltzen duten hizkuntza. 2016 Egileak egina. Iturria: EUSTAT.
Bi udalerrietan gaztelania da etxeetan gehien erabiltzen den hizkuntza, biztanleriaren erdiak baino
gehiago (%56 gizonen kasuan, eta %54 emakumeenean). Jarraian euskara da nagusi, biztanleriaren
laurdenak pasatxo erabiltzen du etxean (gizonen %25ak eta emakumeen %27ak). Biak erabiltzen
dituztenak biztanleriaren bostena baina gutxixeago dira (%17), eta %2ak ez euskara ez erdara ez
den beste hizkuntza bat erabiltzen du etxean (EUSTATeko datuen arabera, 325 pertsonek).
Landa‐eremuan, ordea, elkarrizketatutako emakumeen %83,3ak dio gehienetan euskara erabiltzen
dutela etxean, eta % 16,7ak euskara eta gaztelania.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
59
Landa-eremuko emakume elkarrizketatuak
JARDUERA
Elkarrizketatutako emakumeen ia herena langile autonomoa da (%27,78), bosten bat pasatxo
jubilatua (%22,22), beste hainbeste langabetuak (%22,22), %16,67 soldatapeko langilea, %5,55
soldatapeko langiledun enpresaria, eta % 5,55ek bestelakoa (lan egiten zuen kooperatibak
ordaintzen dio jubilatu arteko soldata).
Lan‐ordaindua dutenen artean (10 pertsona), bakarrak (%10) du zati baterako lanaldia, gainerakoek
(%90) osoa duten artean.
Puntu honetan adierazi nahi da, landa‐eremuan bizi diren eta lurrarekin (nekazaritza zein
abeltzaintzarekin) lotura duten emakumeen kasuetan, lanaldiak lanaldi osoak baino gehiagokoak
direla beraien hitzetan, ordu guztiak baitituzte beteak, eta egunak ordu gehiago izango balitu,
gehiago lirateke.
LEHEN SEKTOREAREKIN HARREMANA
Elkarrizketatutako 18 emakumeetatik 14 datoz nekazari eta abeltzainen familietatik (%78);
horietatik gutxi batzuek eredu mistoan aritu ziren. Gizonak izaten ziren baserriko lanarekin
fabrikako lana uztartzen zutenak. Normalean, emakumeek ez zuten etxetik kanpoko lanaldi
ordaindurik, lan ugari egin arren: baserrikoak, merkaturatzeari zegozkienak, zaintzak...
Elkarrizketatutako emakume baten aita, industriaren gorakada izan zenean, paper‐fabrika batean
hasi zela lanean; baina lan guztietara ezin iritsi eta bat hautatu behar izan zuenean, baserriko lanen
aldeko apustua egin zuela lotura emozionalagatik. Elkarrizketatutako emakume baten gurasoak
kenduta, gainerakoek lurrarekiko harremana mantendu zuten baserrian bizi ez arren.
Elkarrizketatutako emakumeen etxe guztietan (%100) mantentzen da nekazaritza edo
abeltzaintzako jarduna, autokontsumorako ortua besterik ez bada; etxe guztietan ekoizten da
autokontsumorako. Kasu bitan (%11,11), beraiek ez diren beste batzuen ogibidea da. Beste hiru
kasutan (%16,67), emakume elkarrizketatuena. Beste kasu bitan (%11,11), elkarrizketatutako
emakumearen etorkizuneko jarduna izango da.
Testuinguru orokorra landu den atalean ikusi den bezala, elkarrizketatutako emakume gehienek
(%94,4) egiten dituzte nekazaritza edota abeltzaintza jarduerei dagozkien lanak (bakarraren kasuan
etxeko autokontsumoko ortuaren ardura senide batena da, eta berak oso momentu puntualetan
hartzen du parte, ez modu jarraian). Elkarrizketatutako emakumeen %61,11ak eraldatzen dituzte
nekazal‐produktuak, ia herenak (%27,78) egiten dituzte erakunde ezberdinekin kontaktu‐lanak
(kooperatibak, eskualdeetako nekazaritza bulegoak...), bostenak pasatxo (%22,22) egiten dituzte
kontuak eta hartzen dute parte kudeaketan, eta %16,67k dihardute merkaturatze‐lanetan.
Azpimarratu behar da elkarrizketatutako emakumeen %16,67k bakarrik diharduela lehen sektorean
modu profesionalean; hortaz, emakumeek ematen duten laguntza nekazaritza eta abeltzaintzako
berezko jardunetatik haratagokoa dela agerian gelditzen da.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
60
22 Grafikoa: Abadiño eta Elorrion elkarrizketatutako landa‐eremuko emakumeek gauzatutako nekazal‐jardunak. Egileak egina.
Testuinguru orokorrean jasotako datuekin alderatuta, egindako lanen ehunekoak baxuagoak dira,
nekazaritza‐ eta eraldaketa‐lanak gertu egon arren. Ezberdintasuna zera da: datu haiek jarduera
nagusia nekazaritzako ustiapena dela dioten eta diru‐sarrera guztiak edo gehiengoa
ustiapenean egindako jardueretatik lortzen dituzten emakumeei galdetuta bildu direla; kasu
honetan, aldiz, elkarrizketatutako emakume guztiei galdetu zaie, izan beraien jardun nagusia
nekazari‐jarduna edo ez. Hori dela eta, etxekotasunean kokatu daitezkeen jardunak dira
antzera daudenak (autohornikuntzarako baratzearekin eta etxerako kontserbak egitearekin
batera), eta, aldiz, jardun profesionalarekin lotuago daudenekin (kudeaketa, kontuak,
gestioak...) aldea handiagoa da.
Nekazal‐jardueraren eguneroko funtzionamendua nork daraman galdetuta emakume
elkarrizketatuen %44,44k beste pertsona batzuk daramatela erantzun du, %38,89k dio berak eta
beste pertsona batzuk daramatela, eta %16,67k dio batez ere berak daramala.
23 Grafikoa: Nekazari‐jardunen eguneroko funtzionamendua. Egileak egina.
Erregistro ofizialetan, elkarrizketatutako emakumeen %55,56 ageri dira ustiategiaren titular edo
titularkide bezala. Testuinguru orokorrean aipatu da nekazaritzarekin nolabaiteko lotura duten
etxeen % 40an emakumeak titular edo titularkide gisa agertzen dira EAEn. Bizkaian, aldiz, %28ra
mugatzen da kopuru hori. Aldiz, diru‐sarrera guztiak edo gehienak nekazaritza‐sektoretik datozen
etxeak aztertzen badira, titulartasuna edo titularkidetasuna nekazaritzako ustiapenen % 66ra
heltzen da EAEn. Bizkaian, erdia baino gutxiago: %32.
Datu horiekin alderatuta, Abadiño eta Elorrion aztertutako laginen emaitzak onuragarriak dira.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
61
Puntu honetan azpimarratu behar da ustiategiko titularrak bat baino gehiago direnean,
administrazioetako zerrendetan bakarra azaltzen dela. Elkarrizketatutako pertsona bati oztopoak
jarri izan dizkiote izapideak egiterakoan, bulegoko langilearen ordenagailuan bere kide gizonaren
izena azaltzen zelako bakarrik. Arrazoi horregatik, bera joan izan da beti paperak egitera militantzia
eta ikusgarritasunaren aldeko ariketa bezala. Beretzat biak titularrak dira, ez du titularkide
izendapena ondo ikusten.
ETXEKO LANAK ETA ZAINTZAK
Elkarrizketatutako emakume biren etxeetara joaten da soldatapeko pertsona bat etxeko lanak egin
edota menpeko pertsonak zaintzera (%11,11); zazpiren etxeetan soldatarik gabeko senide edo
lagunek hartzen dute parte (%38,89); hamarren etxeetan hartzen dute parte elkarrizketatutako
emakumeen bikoteek (%55,56), eta etxe guztietan hartzen dute parte pertsona elkarrizketatuek
(%100).
24 Grafikoa: Galdetutako emakumeen etxeetan etxeko lanetan parte hartzen duten pertsonak etxe‐kanpoko
lanak barne. Egileak egina.
Galdetutako emakumeek, etxeko lanen barruan sartzen dituzte etxetik kanpo egin beharrekoak ere:
sutarako egurra moztu, etxe ingurua atondu, ganadua jagon, ortuko lanak... Lan horiek kanpo
mantenduko balirateke, honakoa litzateke grafikoa:
25 Grafikoa: Galdetutako emakumeen etxeetan etxeko lanetan parte hartzen duten pertsonak etxe‐kanpoko lanak barne sartu gabe. Egileak egina.
Elkarrizketatutako emakume bi bakarrik bizi dira, eta bat alaba nerabeekin. Etxe kanpoko lanak
kontuan hartu gabe, etxe barruko lanetan desoreka handiak antzeman dira: 90/10 ehunekoak edo
okerragoak aipatu dira 7 kasutan (%38,89). Gainerakoak lanen banaketa “nahiko orekatua” dutela
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
62
erantzun dute, baina eginbeharren balantza emakumearen aldera erortzen dan kasu gehienetan.
“Nahiko orekatua” da bakarrik bizi den bikote heterosexual batean 70/30 ehunekoa: “gehiago izan
zitekeen, baina ez naiz kexu, konforme nago”; edota seme nerabeekin bizi den bikote heterosexual
bateko 50/30/10/10. Etxe kanpoko lanak barne hartzean, banaketa orekatua dela sumatzen dute
emakume gehienek. Barruko lanetan 70/30 edota 60/40 ehunekoak maneiatzen dituzte, eta
kanpoko lanetan alderantziz. Baina, berriz ere badaude kasuak non “orekatua” sumatzen duten,
lanen osotasuna kontuan hartuta, etxe barruko lanetan 95/5 banaketa, eta kanpokoetan 30/70.
Bikotekidearekin bizi diren kasu guztietan batean salbu etxe barruko lanetan emakumeak aritzen
dira gehienbat, eta kanpokoetan gizonak. Salbuespena elkarrizketatutako emakume bat izan da,
bere bikotea ere emakumea dena. Kasu horretan barru‐kanporen arteko banaketa‐patroia
mantentzen da bere ogibidea ere badelako nekazaritza, eta kanpoko lanak eta profesioa nahasten
baitira. Hala ere, bere bikotea da lan erreproduktiboen ardura nagusia daramana, eta etxeko
barruko lanez arduratzen dena.
Ardurei dagokienez, elkarrizketatutako emakume guztiek bik salbu dute etxeko lanen ardura
nagusia: bataren kasuan bere bikote emakumeak du, eta bestearen kasuan ardura partekatua da
amaginarrebarekin. Etxeko lanen arduren %100a emakumeen gain dagoela erakusten du horrek.
Momentu honetan, elkarrizketatutako emakume bat menpekotasun egoeran dago, tarteka. Kasu
horretan, bere bikote gizonak zaintzen du. Emakumeen herenak dute etxean zaintza behardun
adingaberen bat. Beste lau etxetan pertsona adinduak bizi dira, horietako bakarra delarik
menpekoa. Kasu horretan, elkarrizketatutako emakumearen bikote gizonezkoak lanaldi murriztua
dauka, bere amaren kargu egiteko. Aldunditik laguntza jasotzen dute bere kargu egitearren, eta
ekonomikoki horrekin osatzen dute lanaldi murriztua. Hiru etxetan daude menpeko adingabeak eta
pertsona nagusiak, aldi berean; zaintza beharra duen pertsona nagusi bakarra dago.
ISOLAMENDUAREN AURKA, HARREMAN-BIDEAK
Elkarrizketatutako emakume guztiek dute gidabaimena eta telefono mugikorra (%100). Batek
salbu, gainerakoek motordun ibilgailu bat eskuragarri eta posta elektronikoa dute (%94,4); bik23
kenduta, guztiek dute internet etxean (%88,9). Elementu hauek izateak edo ez izateak eguneroko
bizitzan edo bizi‐kalitatean duen eragina ezberdina dela kontsideratzen da herrigunean edo landa‐
eremuan bizita. Eta harreman zuzena du emakume horien autonomiarekin, nola ez.
Elkarrizketatutako emakumeen %100a bat dator adierazpen horrekin.
Autonomia-elementuak
Beraien autonomia handitzeko elementu berriez galdetuak izatean, emakumeetako batek
hizkuntza azpimarratu du, euskara ikastea, horrek harreman‐bide berriak ireki baitizkio. Beste
batek aurrezki‐libreta bere izenean edukitzea beretzako autonomia‐ikur dela aipatu du. Beste
emakume batek aipatu du makineria konpontzen jakitea. Bera lehen sektorera dedikatzen da, eta
horrek landa‐eremuan bizi duen egunerokotasunerako zein bere lanbiderako autonomia gehituko
lioke. Garraio publikoaren geraleku bat gertu izatea azpimarratu du beste emakume batek, bai bere
auzotik herrigunera joateko eta bueltatzeko, zein beste herrietara. Emakume batek baino gehiagok
azpimarratu dute espaloia: beraiei autonomia gehituko lieke auzotik modu seguruan oinez ibiltzeko
23 Ez dute nahi edo ez dute behar.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
63
espaloi bat izango balukete, auzotik gehiago ibiliko lirateke, auzokideen arteko harremanak
sendotuko liratekeela uste dute.
Landa‐ingurunearen berezkoa den problematika ere azalarazi da. Elkarrizketatutako emakumeen
herenak oso kalitate baxuko internet‐konexioa daukate, oso mantsoa eta ezegonkorra.
Auzo-taxia
Elkarrizketatuko emakume bik erabiltzen dute auzo‐taxi zerbitzua, eta oso balorazio ona egiten
dute. Batek ezgaitasuna du, eta besteak ez du kotxea hartzen, beldurra dio. Erabiltzen ez dutenei
ere galdetu zaie zerbitzu horri buruz duten iritziaren inguruan: oso beharrezkotzat jotzen dute,
baina funtzionamenduaren gaineko iritzi ezberdinak daude. Abadiñon zerbitzuaren inguruko
informazio falta hauteman da auzo batzuetan, auzo jakin batzuetarako bakarrik zela
pentsatzeraino. Ezberdintasun nabari bat dago bi udalerrien artean gainera. Abadiñon baldintza
zehatz batzuk bete behar dituzte zerbitzua erabili nahi dutenek, hortik kanpo geldituz gainerako
profilak. Elorrion, ordea, zerbitzu hori edonork erabili dezake, baina profilen araberakoa da prezioa.
Mugikortasuna
Landa‐eremuan bizita, mugikortasunaren inguruko beraien balorazioa eskatzean, adinaren eta
autonomia‐mailaren araberako bereizketa egiten dute. Ezberdina da motordun ibilgailu bat
erabiltzeko adinik ez duen gazte baten kasua, bere kasa motordun ibilgailua hartzeko zaharregia
den pertsonaren kasua, edota menpekotasun egoera batean bizi denarena. Mugikortasuna
zuzenean lotzen dute gidabaimena eta motordun ibilgailu bat eskuragarri izatearekin, adinarekin
baino gehiago. Autonomoa eta motordun ibilgailuduna izanez, ez diote berebiziko arazorik
aurkitzen landa‐eremuan bizitzeari, beraien sozializazio‐une batzuekiko harremanean salbu
(alkohola hartzeak gidatzearekin duen bateraezintasuna). Gainerako kasuetan, autoa duen beste
pertsona batekiko menpekotasun handia dago. Pasadizo moduan, elkarrizketatuetako bat
hirigunean bizi izan da beti, eta gogoratzen du jendeari esaten ziola berak ez zuela gidabaimena
izatearen beharrik sentitzen. Landa‐eremura bizitzera joan zenean atera zuen, eta argi dio landa‐
eremuan bizi‐kalitate hobea izateko behar dela. “Norbere ibilgailuaren edo beste norbaiten
ibilgailuaren menpe bizi gara, ez dago beste aukerarik”. Seme‐alabak dituzten emakumeek, lana
bilatzerako orduan faktore horrek eragin handia duela diote, denek landa‐eremuan bizitzearen
parte bezala onartzen duten arren, bestelako onura batzuekin konpentsatzen dena. Emakumeak
izaten dira normalean menpeko pertsonak hara eta hona darabiltzaten “autodunak”, eta
adingabekoen kasuan beraiek beste motordun ibilgailu bat izan artekoa izaten da menpekotasun
hori. Ezin dira edozein ordutan herrira jaitsi edo igo, adin berberarekin herrigunean egin ahalko
luketen bezala. Eta horregatik auzo‐taxi edo bestelako formulen garrantzia, behar denetan B plan
bat izateko %100eko menpekotasun hori malgutzeko.
Adinean aurrera egiteak landa‐eremuan bizitzea zailtzen duela dakiten arren, elkarrizketatutako
emakume gehienei gustatuko litzaieke beraien bizitokian jarraitzea. Bizi diren tokiarekiko lotura
berezirik izan ezean, adinean aurrera egin ahala landa‐eremua uzten dutenak gero eta gehiago
omen dira (ikus Testuinguru Orokorrean Zahartzaroari dagokion azpiatala). Espaloien,
bidegorrien... garrantzia azpimarratzen dute, landagune/herrigune komunikazioa berebizikoa den
arren, landaguneetan bertan modu seguruan paseatzeko eta elkartzeko espazioak aldarrikatzen
dituzte. Mugitzeko menpekotasun egoeran daudenak auzoko errepide ertzetatik paseoan joan
ahalko lirateke horrela; “bestela, etxe inguruko bideetatik ibili behar dira, landetatik, eta urteko
sasoi parte handienean oinak bustita” edo “errepide ertzetik, autoekin batera. Adinean aurrera egin
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
64
ahala norbere arintasunean konfiantza galtzen da, eta autoen parean ibiltzea ekiditen da”. Beraien
kabuz hara eta hona ibili ezin diren emakume horien bakardadea ere azpimarratu da, batez ere
bakarrik edota beste adineko pertsona batekin bizi direnean. Lehen ondorengoak etxean izaten
zituzten, eta familiak handiak ziren, beti egoten zen norbait baserrian. Orain hori aldatu egin da, eta
bertatik bere kasara mugitzeko aukerarik ez duenaren bizi‐kalitatea zuzenean lotuta dago
hirugarren pertsonen laguntza‐gaitasunarekin, edota etxera hurbiltzen zaizkion bisitekin.
Garraio publikoa eta oinezbideak
Elkarrizketatutako emakumeetako bakarrak du garraio publiko zerbitzu eraginkor bat bere etxetik
gertu pasatzen dena eta bere mugikortasun beharrei hein batean erantzuten diena. Sei emakumek
herrigune bat etxetik oinez joateko bezala daukate 20‐30 minutuko tartean, baina errepide ertzetik,
espaloirik gabe. Gainerakoek askoz urrunago dute, eta ez dute aukera bezala planteatzen.
ELKARTEAK, ELKARTZEAK
Elkarrizketatutako emakumeen %83,33ak du auzo‐elkarte bat, hau da, auzokideak antolatzeko
egitura bat; gehienek, ez dute espazio fisiko bat ordea. Auzo‐elkarte bat duten auzoetan bizi diren
emakumeen %60a da bere auzoko elkarteko kide. Elkarte horiek honako ezaugarriak dituzte:
auzotarrak elkartu, beraien ardura eragiten duten gaiak landu (auzo‐mailako funtzionamendua,
udalari eskaerak...), horiei erantzuteko ekimenak antolatu, auzoko jaiak, auzokideentzako
ekimenak antolatu (irteerak, hitzaldiak...)... Batzuek ezaugarri guztiak betetzen dituzte, beste
batzuek horietatik zenbait. Toki fisikoa duten elkarteek txoko edo elkarte gastronomiko bezala ere
funtzionatzen dute gainera. Egun, denak dira mistoak baina gehienek onartzen dute ohituraz
“gizonen kontua” izan dela. Txokoetako batean sortzaile guztiak gizonak izan ziren,
emakumeentzako debekurik inoiz egon ez den arren. Bazkide bezala sartu ziren lehenengo
emakumeak alargunak izan ziren, gero horien alabak... Adinari erreparatuz gero, adineko parte‐
hartzaileen artean gizonezkoak dira nagusi, baina gazteen artean parte hartze parekoa hautematen
da. Lehenago emakumeak etxeko lanak egiten gelditzen zirela komentatu zuten zenbaitek, eta
gizonak joaten zirela bileretara, edo txokora... Orokorrean, espazio fisikorik ez duten elkarteetan
pertsona gutxi batzuk ei dira gainerakoei tira egiten dietenak, ardurak hartzen dituztenak; ezer
zehatza denean azaltzen dira gehiago. Elkarte batzuek auzolanak antolatzen dituzte, eta kasu
horietan batzuek lanera joaten dira goizean, eta beste batzuek ondorengo bazkari edo mokadutxoa
egiteaz arduratzen dira; bigarren talde horretako parte‐hartzaile gehienak emakumeak izaten dira.
Auzo-elkarteak
Auzo‐elkarteen balorazio oso positiboa egiten da, topaketa‐gune baitira eta auzoko hainbat
ekimenen motor. Elkarterik ez dagoen auzoetako bitan tabernatxo bana zegoen lehen. Itxi egin
zuten eta auzoan falta handia nabari omen da, bertan elkartzen zirelako, bertan izaten zuten
gainerakoen berri... Horietako batean, elkarterik ez dagoenez auzoan, ez dira auzokideak ikusten
momentu jakinetan edo arrazoi zehatzengatik ez bada. Adinekoentzako ere onura litzateke, jokoan
egitera hurbildu ahalko liratekeelako, adibidez.
Auzora bizitzera kanpotik etorri direnen kasuan, elkarte horiek oso baliagarriak izan dira gainerako
auzokideekin saretzeko eta harremanetan jartzeko. Agian txoko bezala funtzionatzen ez duten
elkarteen kasuan errazagoa dela hauteman da, bazkidetza eredua ezberdina delako. Kasu bat
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
65
identifikatu da non kanpotik etorritako pertsona batek auzoan 12 urte eraman arren bertakoekin ez
duen halako hurreratzerik lortu; ez dago modu naturalean elkar aurkitzeko espaziorik txokotik
kanpo, eta auzoko jaien antolaketa ere bertan gauzatzen denez, eremu horretatik kanpo sentitzen
da. Berari bestela izatea gustatuko litzaioke.
Besterik?
Auzo‐elkartea ez den beste elkarteren bateko kide diren galdetzean, emakumeen ia hiru laurdenak
baietz erantzun dute (%72,22). Mota ugaritakoak dira elkarte horiek: beraien jarduera‐
sektorearekin lotutako elkarteak, jubilatuen elkarteak, guraso‐elkarteak, antzerki taldeak,
abesbatzak, mendi‐taldeak, hazkuntzarekin lotutakoak, kontsumoarekin, elkarte politikoak,
sozialak... Mistoak dira guztiak, baina talde guztietan gehiengoa emakumeak dira. Horietako
batzuetan, gainera, aldea ikusten dute taldearen eguneroko funtzionamenduaren eta jarduera
publikoaren artean: inurri‐lana emakumeek egin arren, argazkietan azaltzen diren gizonen
ehunekoa handia da. Elkarrizketatuetako bat emakumeen berdintasunaren aldeko elkarte batean
egon zen, bere lan‐sektoreari lotutakoa, baina utzi egin zuen ez baitzuen ez erantzunik ez babesik
aurkitu. Datu deigarria da hori.
Ez batean ez bestean
Elkarte bateko kide ez diren pertsonen arrazoi nagusia beraien interesekoak ez direla da.
IKASTAROAK
Elkarrizketatutako emakumeen erdiak hartzen du parte ikastaro baten. Bere etorkizuneko
jardunaren inguruan formatzen dabiltza bi, lehen sektorean. Online ikastaroak gauzatzen ditu beste
batek, bere lan‐arloaren inguruan, hezkuntza eta irakaskuntza. Eta laugarren bat zenbait urtez ibili
da bere lanarentzako erabilgarriak izan zaizkion informatika ikastaroetara joaten gau eskolan.
Emakumeek parte hartzen duten ikastaroan ondorengoen ingurukoak dira: eskulanak, hizkuntzak
(ingelesa), dantzak, yoga, gimnasia, xaboi eta ukendu naturalak, sendabelarrak, jabekuntza
ikastaroak, irakurle kluba...
Taldeak mistoak izan arren, lehen sektorearekin lotura dutenetan gizonezkoak nagusitzen dira;
gainerakoetan, emakumeak.
Ikastaroetan parte hartzen ez duten emakumeen bi herenen (%66,67) arrazoi nagusia denbora falta
da; atzetik dator ordutegien egokitasun eza (%22,22). Aipatuak izan dira baita ere interes falta,
zaintzapeko pertsonak norekin utzi ez izatea eta nola joan ez izatea. Ekimenak gauzatzen direneko
tokiak ere badu eragina zenbaitetan, distantziak.
AUZOKO JAIAK
Auzoko jaiak ospatzen ez dituzten auzo bi antzeman dira. Elkarrizketatutako emakumeen ia erdiak
(%44,44) hartzen du parte jai horien antolaketan, auzoan jaiak dituzten emakume guztiak
bertaratzen direlarik, bat salbu. Lehen erromeria eta dena egoten zen bere auzoan, orain apenas ez
da ezer egiten... eta nahiago du pare bat ordu libre izanez gero siestara joan. Auzo bakoitzean
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
66
baliabide, engaiamendu eta intentsitate ezberdinarekin ospatzen dira jaiak. Auzo batzuetan urtean
zehar ospakizun bat baino gehiago izaten dituzte gainera, horietako bat izaten delarik nagusia.
Santu zehatzik ospatzen ez duten auzo batean, San Juan egunean elkartzen dira eta batera afaltzen
dute auzokideek, bakoitzak afari zati bat eramanez.
Herriguneetako jaien antolakuntzan, aldiz, ez du inork parte hartzen, eta gehienak (%83,33) jaietan
zehar bertaratzen diren arren, ez dute lotura berezirik sentitzen; askoz ilusio handiagoa egiten diete
auzoko jaiek.
AUZOKO GAINERAKO EMAKUMEAK
Elkarrizketatutako emakume guztiek ezagutzen dituzte beraien auzoetako emakume gehienak.
Batzuek harreman asko dute beraiekin, beste batzuek noizean behin, eta zenbaitek momentu
puntualetan bakarrik. Elkarrizketatutako emakumeen artean ez dago auzoko emakumeekin
harremanik ez duenik.
Hautematen dira zaintzekin lotutako detaileak gainera: elkarrekin zuten irteera batera auzoko
emakume bat falta izan zela ohartu zen elkarrizketatutako emakumeetako bat, eta ea nola zegoen
galdetzeko deitu zion. Beste emakume bat bere lan‐intentsitatea baxuagoa den hilabeteetan
auzoko emakume nagusiengana hurbiltzen da, haien etxera, berriketaldi bat izateko.
AUZOKO EMAKUMEEN TOPAGUNEA
Gaur egun, ez dago espresuki emakumeen topagunea den espazio fisikorik elkarrizketatutako
emakumeen auzoetan. Auzoetako batean elkarteak bete lezake funtzio hori, auzoko emakume
gazte asko inguratu baitira azken aldian. Bestela, auzoko jaiak lirateke topagunea, edota auzo‐
elkarteak antolatutako ekimenak: auzo batean badago, adibidez, emakumeen briska lehiaketa.
Adinekoen artean naturaltasun handiagoz hurbiltzen dira beste emakume baten baserrira bertan
berriketaldi bat izateko, baina adinean gora joan ahala mugikortasun eta irisgarritasun arazoak
medio beraien etxeetan gelditzen bukatzen dute apurnaka, nork eraman eta ekarriko izan ezean.
Gazteagoen artean ez dago ohiturarik ondokoaren etxera joateko, lehen bezala; lehen, baserriko
lanek beraiek elkartzen zuten jendea, eskulan beharra baitzegoen, eta sarean funtzionatzen zuten
sarri. Etxe guztietako ateak irekita egoten ziren, eta ez zegoen hesirik. Akaso beste garai horiek bizi
eta ezagutu izanagatik jarraitzen dute emakume gutxi batzuek ingurukoen etxeen aurreetara
hurbildu eta elkarrekin elkartzen.
Bizi direneko auzoan bertan edota inguruko landa‐eremuren baten jatorria duten emakume ez hain
adinduek alde handia nabari dute beraien gaztaroarekin alderatuta. Alde batetik, baserriko lanak
elkarri lagunduta egiten zirelako ezagutzen zituzten auzokideak, eta horrek auzo eta komunitate
sena eraikitzen zituen; baina, bestetik, toki guztietara oinez mugitzen zirelako ere ezagutzen zuten
elkar. Oso ohikoa zen etxetik irtetean edo bueltan auzokoren batekin topo egitea, bidea zatiren bat,
bederen, partekatzea edota kontuak trukatzea. Auzoan norbera baino goragoko etxeetan bizi
zirenak ezagutzen ziren, norbere etxe aurretik pasatu beharra baitzuten edonora joateko, oinez; eta
norbere etxea baino beheragokoen etxe aurretik pasatzen zen bat. Oinez gurutzatzeak ez du
zerikusirik bata oinez eta bestea autoz gurutzatzearekin, eta gutxiago biak auto barruan joanda
gurutzatzearekin. Oinez joatea topaketarako denbora eta gertutasun aukera gehien eskaintzen
dituena da. Egun, denak motordun ibilgailuetan joateak eragin nagusi bi ditu gainera: batetik,
topaketaren arintasuna, atzetik beste ibilgailuren bat baldin badator mugitu beharra; eta, bestetik,
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
67
ibilgailuek bideak beraienganatzen dituztela, oinezkoak espaloi zein bazterbiderik gabeko bide
ertzetan konfinatuz. Errepide erditik joateko hautua eginez gero, trebe eta adi ibili beharra dago
ezusteko txarrik ez izateko, eta ez da hori landa‐eremuan bizi diren emakume nagusien egoera.
Hau guztiori dela eta, etxeetatik kanpo eta modu inprobisatuan izaten dira beraien arteko topaketa
gehienak, postontzien aurrean edota zaborrak biltzeko edukiontzietan nagusiki, eta paseorako
aukera eskaini dezaketen auzoetan paseoan ere batzuetan. Xelebrea da auzo batean hauteman dela
bertako hainbat gizon modu “inprobisatuan” elkartzen direla postontzien bueltan egunero
eguerdiko ordu bata eta ordu biak artean: euria egiten badu gertu duten autobus markesina azpira
joaten dira, eta han egiten dute egonaldia elkarri kontuak kontatuta. Gero, ordu biak aldera etxera,
emazteek prestatutako bazkaria jatera. Deigarria nola halako topaketa eta kontu‐kontaketak
emakumeekin lotzen dituen iruditeria kolektiboak, baita gizon horien abilezia ere topaketa espazio
eta sareak josteko.
Auzoetako batean, kanpotik etorritako eta lehen sektorean diharduen emakume batek dio
errazagoa egin zaiola auzoko gizon eta mutikoak ezagutzea emakumeak baino. Bere jarduna dela‐
eta ezagutu ditu; aldiz, emakumeekin harremana beti izan da zeharkakoagoa. Eta beste auzoetan
ere antzeman da, intentsitate‐maila ezberdinetan, banaketa bat bizi guztian bertan bizi izan diren
emakumeen eta azken urteetan bertara bizitzera gerturatu direnen artean; kanpotar bezala
sentitzen dituzte, eta irudi hori jasotzen dute kanpotik etorritakoek.
Elkarrizketatutako emakume gehienek diote auzoko gainerako emakumeekin duten tratua ona
dela, kidetasun maila ezberdinak izan arren batzuekin eta bestekin. Badira hilabetean behin auzoko
beste emakumeekin afariak edo topaketak antolatzen dituztenak, harremanak lantzeko.
Lehen?
Esan beharra dago emakume batzuk bertakoak direla, bertan jaioak, eta beste batzuk kanpotik
etorriak bertara bizitzen; baina guztiek izan dute interesa auzoko funtzionamenduaren inguruan
galdetzeko, bertako berri izateko. Lehenago auzoko emakumeen topagune zein zen
galdetzerakoan, gehien errepikatutako topalekua, igandetako mezaren bueltakoa izan da. Zein
auzotakoak zirenaren arabera, auzoan bertan, herrian, edota ondoko herri baten entzuten zuten
meza. Meza aurrekoak eta ostekoak (kuadrillan egiten zituzten mezatara joan‐etorriak distantzia
luzeenetara joaten zirenak) izaten ziren gainerako auzokideekin erlazionatzeko paradak. Auzo
batean, bertako ermitan izaten zen meza igandero, eta elkartea irekita egoten zen meza ondoren:
salda, txorizoa... ematen zituzten. Topagune garrantzitsua zen hori, gizon eta emakume denak
joaten baitziren tabernara. Errosariorako ere elkartzen ziren batzuk. Auzo jakin bateko emakumeak
ez omen ziren mezatara joaten, distantzia handiagatik.
Tabernak edota taberna‐denda funtzioa betetzen zuten baserriak ere egoten ziren auzo batzuetan,
eta horiek topaleku ezinbestekoak izaten ziren auzokideen artean.
Horrez gain, latsarrien inguruan ere elkartzen ziren emakumeak arropak garbitzeko, auzo
gehienetan zeuden.
Elorrion, liñupotzuak izaten ziren (liho‐putzuak), eta horiek ere emakumeen topaleku izaten ziren,
emakumeek gauzatzen baitzituzten lan horiek.
Beste auzo batean, emakumeak igande arratsaldetan elkartzen omen ziren, berriketan egiteko
auzoan zegoen aska baten inguruan. Eta iturriak ere topagune ziren.
Lehenago, baserriko lanak ere elkarri lagunduta egiten ziren, eta horrek auzo eta komunitate sena
eraikitzen zituen.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
68
Eta bata bestearen etxeetan topatzea ere ohikoa zen, gertuko harremana izaten baitzen kasu
gehienetan, eta ezer falta izanez gero, modu naturalean jotzen baitzioten atea elkarri (“egun
auzokoari ezer eskatu aurretik kotxea hartu eta herrigunera jaisten gara”).
Erromeriak ere topaleku garrantzitsu bat ziren; taldean joaten ziren gainera, batera eta bestera.
EMAKUMEEN ARTEKO TOPAKETAK
Emakume guztiek jotzen dute positibotzat beste emakume batzuekin elkartzea. Beharrizan bat
dela kontsideratzen dute batzuek, elkarrekin egon eta hitz egiteko; faltan botatzen du beste batek,
duen bizimoduagatik gutxiegi egoten delako beste emakume batzuekin; eta familiako, sektoreko
edota lagun‐taldeko emakumeez gain, adineko emakumeekin elkartzeak eta haien istorioak
entzuteaz elikatu egiten dela esan du hirugarren batek, hazi. Eman diezaioketen indar hori guztiori
interesatzen zaio, eta gehiago landu beharreko zerbait dela kontsideratzen du. Elkarrizketatutako
emakume baten iritziz, “funtsezkoa da gure artean ezagutu eta saretzea, elkar laguntzea, ze
gizonak kanpora doaz lanera eta gu gelditzen gara hemen. Beleak baratzea izorratzen dabiltzala‐
eta laguntza eskatzetik hasita, mila egoera daude laguntza beharrekoak. Guk bizi duguna ez da
isolamendua, utzikeria da: herriguneetatik landaguneetara”. Gainera, landa‐eremuan bizitzeak
ikuspegi eta arazo komunak izatea ekar lezakeela uste dute batzuek, eta posiblea dela baita hortik
gaindi interes eta ardura komunak partekatzea; hori jakiteko, elkartu beharra dago. Aldiz, kontuan
hartu behar da batzuetan familia‐istorioek edota arbasoek auzoko beste bizilagun batzuekin
izandako liskarrek gauzak zailtzen dituztela.
Ekimenekin ados, baina...
Elkar ezagutzeko eta saretzeko ekimenekin ados egon arren, gehienek uste dute elkartzerako
orduan denen intereseko den helburu bat egon beharko litzatekeela, “ze behin kafe bat hartu
zenezake, baina beti hori bada plana... zerbaitetarako izan dadila”. Lotura minimo bat izan beharko
luke, komuneko puntu bat, ezagutzen ez dituen emakume horiekin gelditzeko. Halako ezer
planteatuko balitz, gehiengo zabal batek emango lioke aukera bat (%88,89).
Desabantailarik?
Beste emakume batzuekin elkartzeari ea desabantailarik topatzen dioten galdetuta, denek
erantzun dute ezetz. Hala ere, elkarrizketatutako emakume batzuek aipatu dute kasu batzuetan
onuragarria beharrean kaltegarria izan daitekeela elkartutakoan auzoko trapu zikinak ateratzeko
baldin bada, planteamendu konstruktibo batetik suntsitzaile edo toxiko batera pasatuz; esamesek
atzera botatzen dituzte... Elkarrizketatutako emakume batek beste desabantaila posible bat
identifikatu du, sortu litekeen balizko morrontzarena alegia. Borondatezko jarraitasun bat egon ahal
izateko, kidetasun bat beharrezkoa da, komunean gauzak izatea. “Bestela, agian beste zereginik
izan ezean joan zaitezke, baina gogoko beste zerbait duzunean konpromiso hori lotura izan
daiteke”. Elkarretaratzeen maiztasuna ere beste gai bat litzateke.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
69
Ordutegia
Galdetutako emakume gehienek nahiago dute arratsaldean gelditzea “goiza lanerako aprobetxatzeko”: 17:00etatik aurrera.
AUZOA
Bizi direneko auzoaren inguruan galdetuta, toki oso berezia da gehienentzat, oso garrantzitsua, bai
pertsonei zein lekuei dagokienez. Lasaitasuna azpimarratzen dute, eta ikuspegiak, edertasuna.
“Jakinduria eta lasaitasun askoko espazioa”, “magikoa”, “terapeutikoa”, “auzo potentea”...
“Zibilizaziotik urruntxo” egoteak batzuetan arazoak sortzen dizkie, baina gehiengoak dio oso
gustura dagoela, eta moldatzen dela. Bitartekoak izanez gero (berotze‐sistema, etxea termikoki
ondo isolatuta...) neguak hain luzeak ez direla esan dute zenbaitek.
Elkarrizketatutako emakume batek aipatu du bizi deneko auzoa autentikoa dela, benetakoa. Oso
interesgarria iruditzen zaio auzokide zaharrenek duten lurrarekiko ezagutza eta lotura, kutsu ia
indigena hartzen dio zentzu onean, testuinguruan azalduta. Gotorleku bat bailitzan esentzia garbia
mantentzen duela dio, bere gauza on eta ez hain onekin; sozialki, zail samarra suertatzen omen da
kanpotik baldin bazatoz, urbanita bezala lurra lantzetik zure ogibidea egiteko hautua egiten
baduzu, heteroarauaren kanpoko bizitza eta familia hautua egiten baldin baduzu...
Beste emakume baten ustez “ez dira ez baserriak ez auzoak; bakardadea da”. Autoarekin irteten
dira etxeetatik, eta auto barruan bueltatzen dira etxe barrura, harremanen galera ikaragarria
sumatzen du. Topalekuak ez egotea eta bizitasun falta azpimarratu dute, eta oso tristea dela auzoan
umerik ez ikustea, nagusiak gorantza doazela eta atzetik ez datorrela etorkizunik. Auzo askotan ez
ikusteaz gain, auzo horietan ez dago umerik.
Auzo bakoitzaren arabera aldatzen da argazkia, eta emakume batek adierazi du bere auzoa trinkoa
sumatzen duela, modu positiboan: “nahiz eta etxebizitzak barreiatuta egon eta bakoitza berera
ibiltzen den, beharra dagoenean auzoa trinkotu egiten da; giro ona dago, laguntasuna, eta zerbait
gertatzen baldin bada erantzuna dago”.
Abegikortasuna
Gehienek uste dute gizon zein emakumeentzat abegikortasun maila berdina duela auzoak
(%88,89), eta gainerakoek uste dute bere auzoan bizitzea abegikorragoa dela gizonentzat
emakumeentzat baino. Baieztapen hori egin duen emakumeetako batek hala azaldu zuen: “Batez
ere, kanpora gehiago mugitzeko eta besteekin harremanak izateko aukera gehiago izan
dituztelako. Auzoko emakumeek ez dute autorik izan, eta etxera bisitan hurbiltzen zirenekin
erlazionatzen ziren, beraien artean harremanik izan ezean”. Gainerakoekin harremanetan jartzeak
duen garrantzia ikusita, horregatik dio gizonezkoa izatea errazagoa izan dela auzoan. Iritzi hori duen
beste emakume batek honako hausnarketa egiten du: berak hamarkada batetik gora darama
auzoan lanean eta bizitzen, eta kostatzen zaio sinestea gizon bat izango balitz sasoi honetarako ez
litzatekeenik egongo txokoan gainerakoekin poteatzen. Auzoa gizon zein emakumeentzako berdin
hautematen zuela esan zuen emakume batek onartu zuen berak bere lekua irabazi duela, ez
gazteagoak direnekin, nagusiagoekin baizik. Auzoko lan eta arduretan, oso zehaztuta izan dituzte
gizonei eta emakumeei zegozkien lanak, eta hori aldatzeko inertzia apurketa bat behar izan da.
Horrez gain, auzoa gizon zein emakumeentzako berdina dela erantzun duen emakume batek
baieztapen bitxi bat egin zuen: bere ustez emakumeak hobeto daude dena egiteko gai direlako, eta
gizonek, ordea, beraien ondoan beste pertsona bat behar dute eguneroko gauzak egin
diezazkieten.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
70
Jendea etorri edo joan egiten al da?
Auzoetara hurbildu izan den jende berria eraikuntza partikularren edota lehenagoko baserrien
zaharberritzearen bitartez izan da. Eraikitze aukeretan eragin zezakeen legedia dezente aldatu da
azken hamarkadetan jazotako gehiegikeria ugariei erantzunez, eta Bizkaiko Foru Aldundiak
argitaratutako Landaguneen Zerrendak eragina du landa‐eremuetako auzo askotan.
Ez da biztanleria erakartzera edo finkatzera bideratutako etxebizitza politikarik existitzen landa‐
eremuetan. Ekimen partikularrak dira aukera berriak planteatzen dituztenak, horien helmena oso
puntuala eta mugatua izanik: baserrietan apartamentua atera eta alokatu... Egun dauden
eraikinetan, duten azalera dutela, horien birgaikuntzan ezin dira bi etxebizitza baino gehiago atera;
hori arazo bezala ikusten dute elkarrizketatutako emakume batzuek. Hutsik gelditzen diren etxeak
asko izan ez arren, banaka horietan aukerak egon daitezkeela ikusten dute, jende berria etortzeko.
Azken urteetan auzoetara jende berria ere etorri den arren, gehiago dira joateko hautua egin
dutenak; eta etorri direnen hurrengo belaunaldiek kalerako joera dute. Arrazoi nagusien artean
dago auzoan dagoen etxebizitza aukera eskasa, edota etxeetan modu legalean bi etxebizitza baino
gehiago ezin ateratzearena. Birgaitze lanetarako dirua ez du edonork, eta hainbat familia‐
unitateren artean egin ahalko balitz, mugimendu gehiago egongo litzatekeela uste dute: etxe
gehiago birgaituko lirateke eta biztanle berriak etorri.
Aldaketak auzoan
Auzo horietan urte dezente daramatzaten emakumeek aldaketa ugari antzematen dituzte.
Landutako lurren galera da horietako bat. Lehen auzoan bazegoen lehen sektoretik bizi zen jende
dezente, eta kanpoan lan egiten zutenek ere gero etxean jarraitzen zuten baserriko lanekin. Orain
ez.
Animalia‐espezieen desagertzea ere nabarmendu du emakume batek; bere gaztaroan askoz
intsektu gehiago ikusten zituen, tximeletak eta abar, eta orain ez. Landaketa berrietan intsektizidak
erabiltzearekin harremana izan dezakeela uste du.
Etxeak orokorrean nahiko ondo ikusten diren arren, utzikeriarako joera nabari dute emakume
batzuek, bai administrazioen aldetik zein zenbait lur‐jaberen aldetik. Uste dute bakoitzak bere etxe
inguruan zer egin dezakeen goitik araututa egon beharko litzatekeela, auzokideen arteko talkak
ekiditeko, eta ezin dezakeela bakoitzak nahi duena egin: ondokoaren etxea itzaletan utziko duen
baso‐landaketa bat egin, auzokideentzako sute‐ eta izurrite‐arriskuak sortu ditzakeen
utzikeriagatiko sasitzak izan... Goitik datozen arau horiek aurrez lur‐jabe eta auzokideekin adostuak
izan beharko lirateke, hori bai.
Basoen egoera ere azpimarragarria jotzen dute, lehen etxerako behar zituzten lehengai asko handik
hartzen zituztenez zainduak egoten baitziren, eta egun aldiz asko negargarri omen daude. Ez dute
atzetik horiek garbitzera joateko asmorik duen jenderik ikusten.
Landa-eremuko eta herriguneetako emakumeak. Ezberdintasunik?
Landa‐eremuko eta herriguneetako emakumeen ezaugarrien artean ezberdintasunik ikusten duten
galdetuta, elkarrizketatutako emakumeen ia herenak (%27,78) ez du alderik ikusten, herenak
(%33,33) ezberdin ikusten ditu argi eta garbi, eta %38,89ak ñabardurak sumatzen ditu. Emakume
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
71
guztiak bat datoz lehenagoko ezberdintasunak handiagoak zirela. Lehen, bi eremuetako biztanleen
arteko banaketa argiagoa zen, bakoitzak bere eremuan egiten zuen bizitza, eta momentu
puntualetan nahasten ziren. “Kalekoek” landa‐eremuko biztanleak arlotetzat zituzten, eta burla
egiten zieten sarri erromeriara edota eskolara joatean. Adin batetik gorakoen artean zenbaitek
konplexu hori mantentzen dutela uste dute. Egun, bai landa‐eremuan zein herriguneetan profil
askotarikoagoak daudela kontsideratzen dute, eta askoz harreman handiagoa dutela. Ezberdin
hautematen dituztenek esan dituztenetako batzuk jasoko dira ondoren: landa‐eremuko
emakumeak “naturalagoak eta etxekoagoa”k omen dira, eta “egunero herriko plazan ez egoteak
ezberdin egiten zaitu” nolabait. Bizitza beste begi batzuekin ikusten dute, “ez hain gainazalekoa, ez
hain apaindua”. Mundu‐ikuskera ezberdina daukate, “lurrarekin eta heriotzarekin beste harreman
bat”. “Hizkuntza ezberdinak” darabiltzate, lengoaiatik haratago. Espazio jakin bat eta jokaera jakin
bat esleitu dien “mikrogizarte moduko bati egin behar diote aurre”, zeinak presio sozial bitartez
erakusten dizun zer den egin beharrekoa eta zer den egokitzat jotzen dena. Kalean jaio izango balira
baino “lan gehiago egin” beharko dute, eta gauza askotara egokitzea tokatuko zaie. Eguneko
orduak nola betetzen dituzten eta nola kudeatzen dituzten ezberdina da: batetik, “aktibagoak” dira,
gauza asko egiten dituzte; eta, bestetik, hartutako erabakiek “denboraren antolaketa” bat
suposatzen dute, egun pasa bat egiterakoan, adibidez; “lanak aurreratuta utzi behar dituzte, eta
gero ordu jakin batean etorri” animaliak jagoteko. “Kalean etxeko atea itxi eta eginda dago”.
Beraienean ez, beste ardura batzuk dituzte. “Herriguneetakoek baino izaera gogorragoa” dutela
uste dute, batez ere landa‐eremuan bakarrik bizi denak, “denbora asko duelako bere buruari bueltak
emateko”.
Kontrol soziala vs. Babes soziala
Elkarrizketatutako emakumeen herenak (%33,33) uste du landa‐eremuetan herriguneetan baino
kontrol sozial gehiago dagoela, eta bi herenak uste du ezetz (%66,67). Herriguneetan, leihoan jarri
eta auzokideak kontrolatuago izan ditzakeen jendea dagoela uste dute hainbatek, auzokide guztiek
zer egiten duten dakitenak. “Hemen pisu batean baino askeago sentitzen naiz”. Jendea orain bere
airerago dabilela uste dute, “bakardadean bakarrik; auzokoez arduragabetu gara”. Hori penaz ere
hartzen du inork, orain lehen baino elkar‐zaintza maila baxuagoa sumatzen duelako. Kontrol hori
badagoela uste dutenen artean, elkarrizketatuetako batek erantzun du bere ustez auzoak familia
handi bat bailitzan funtzionatzen duelako dela, eta harriduraz hartzen duela “ batzuetan auzokideek
nire joan‐etorrien inguruan duten informazio zehatzaren berri izaten dudanean”.
Elkarrizketatutako emakume bakarrak bizi du aspektu hori negatiboki, auzokoek bere nondik
norako denak zeintzuk diren dakizkitelako eta ez duelako sentitzen kontuan hartzen dutenik. Erdiek
positiboki bizi dute, zainduta eta babestuta sentitzen direlako. Gainerakoek ez positiboki ez
negatiboki. Gehienek duten sentipena da bakoitzak bere bizitza egiten duela baina behar denean
gainerakoak hor daudela laguntzeko. Kontrol sozial beharrean, babes sozial bezala jasotzen dute,
eta kontrola izango balitz ere berdin izango litzaieke, beraiek nahi dutena egiteko askatasuna
sentitzen dutela baitiote.
Zer pentsatzen dute besteek?
Auzoan norberaren inguruan besteek esan edo pentsatu ditzaketenek pisua handia al daukaten
galdetuta, erdiek baiezkoa erantzun dute, eta beste erdiek ezezkoa. Baiezkoa erantzun dutenek
zehaztasunak gehitu dituzte: gehienbat barregarri gelditzearen beldurra dela uste du batek, eta,
agian, horrekin lotuta egon daitekeela duten izaera gogorra. Auzora bizitzera kanpotik etorri den
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
72
batek dio lanaren kulturaren inguruan duela aspektu horrek isla handia. Berak inoiz atsedenak etxe
kanpoan egiten ditu, gerizpetan, eta hori batzuen aldetik gaizki ikusia egon daitekeela sumatzen
du, “lan egin behar duzu”. Eta agian pertsona horiek ere atsedenak egiten dituzte, baina beraien
etxeko lau hormen barruan. Elkarrizketatutako beste emakume batek zeresan hori familia
bakoitzak beregain duen “motxila”rekin lotzen du. Auzoan bizi izan direnen artean izandako
liskarrek, ondorengoengan eragina izaten dute sarri, eta horregatik dena egoki eta zuzen
egitearena, auzoko horiek beraietaz gaizki esatekorik izan ez dezaten. Beste batzuetan, motxila hori
izan daiteke baita “ohorearena”. Familia jakin batekoa izanik, aurreko arbaso guztiengatik erantzun
beharko bazenu bezala da, haien ohoreak norbere ekintzekin harreman zuzena izango balu bezala.
“X etxekoak Y egin du... Zk burua altxatuko balu”. Besteek zer pentsatuko dutenaren kontua
belaunaldi kontua dela uste dute askok, landagune/herrigune kontua baino.
AUZOKO EMAKUMEEN ARGAZKIA
Argazkia hau 3 bloketan banatuta egiteko eskatu zitzaien: beraiek auzoko 30 urtetik beherako
emakumeen egoeraren inguruan egiten zuten irakurketa, 30‐60 urte bitarteko emakumeena eta 60
urtetik gorakoena.
30 urtetik beherako emakumeak
Lehenengo blokeari dagokionez, elkarrizketatutako emakume guztiek esan zuten auzoan oso
presentzia txikia dutela. Ume‐umetan oso gustura egoten omen dira, baina gero joera
herrigunerakoa da. Adin nagusitasuna lortu bezain laster gidabaimena ateratzen dute, baina kasu
horretan ere eskuragarri duten auto bat behar dute. Auzo batzuetan oso neska gazte gutxi daude,
eta adin‐tarte horretako neskak daudenetan neska horiek ez dira auzoan egoten. Kalean egiten dute
bizitza, edota auzoan baldin badaude etxe barruan daude: “beste mundu batean bizi dira, ez dute
inguruarekin harremanik”. Udan ikusten dira gehien, eguraldi onarekin etxe‐kanpotik baitabiltza.
Elkarrizketatutako emakume baten auzoan saiatu ziren bertako ama gazteak beraien seme‐alaben
bizitza nolabait auzoan artikulatzen, auzoarekiko lotura garatu zezaten, elkartea erdigunean
zegoelarik ekintzak antolatuz. Baina adin batetik aurrera, horiek ere herrigunean garatzen dituzte
beraien harremanak. 30 urte inguruko batzuk amak dira, eta orokorrean bakoitza bere etxe‐bueltan
egoten dela diote, “oso‐oso arraroa da denok elkarrizketa bat partekatzea”.
30-60 urte bitarteko emakumeak
Bigarren adin‐tarteari dagokionez (30‐60), beraien presentzia handiagoa da auzoan, orokorrean
sare‐artikulatu bat sortzen ez duten arren. Kanpoan eta etxean lan egiten dute askok, eta seme‐
alaben mugikortasun beharrei oso lotuta daude. Kotxean mugitzen dira normalean, eta paseoan
ikusten diren adin‐tarte horietako emakumeak auzotik kanpokoak izaten dira normalean.
Adinekoenek, beraiek adin‐tarte horretan izan zuten bizimoduarekin alderatuta, oso ondo bizi
direla uste dute. “Ez dago konplexurik ibiltzeko. Agian etxeko lanak bukatu gabe dituzte, baina
paseoan ateratzen dira. Lehenago pentsaezina litzateke hori”. Auzo batzuetan bereziki emakume
aktiboak dira: irekiak, arduratsuak, eta auzo‐ikuspegidunak.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
73
60 urtetik gorako emakumeak
Hirugarren adin‐tarteari dagokionez (60<), hauek ere oso presentzia baxua dutela diote. Beraien
etxe‐inguruan egiten dute bizimodua, eta orokorrean ondo zainduta daudela uste dute. Auzo bitan
hauteman dira bakarrik bizi diren emakume bana. Bakarrik bizi diren gizon‐emazte nagusien kasua
ugariagoa da. Auzoen artean aldea dago, baina orokorrean adinekoen pisu espezifikoa handia da
landa‐eremuan. Kasu gehienetan, senideak etortzen zaizkie laguntzera: seme‐alabak, lobak... Hor
nabari dute kalearekin ezberdintasun handiena, adindua izan eta autoa gidatzeko gai ez zarenean.
Elkarrizketatutako emakume batek dio jakintza handia dagoela emakume horiengan, eta egun ez
dela transmisio‐lan egokirik egiten... asko bakar‐bakarrik daude, eta norbait bisitan joateko
desiratzen berriketaldi bat izateko. “Emakume horiek ez dira oparia, altxorra dira; beraiek
galtzerakoan gauza asko galduko dira”.
Adinekoen zaintza
Adineko pertsonen zaintza‐lanetan dabiltzan hamaika pertsona hauteman dira, hamar emakume
eta gizon bat. Esan beharra dago emakume elkarrizketatuek erraztutako informaziotik eratorria
dela ezagutza hau, beraiek auzoaz eta auzokideez duten jakintzatik; hortaz, datu batzuen inguruko
zehaztasunak falta dira. Beste hurreratze bat beharrezkoa litzateke argazki zehatza izateko, baina
hasierako hurbilketa bat da hau. Horrez gain, auzoan bertan bertako zaintza‐beharren, horien
ikusgarritasunaren eta horren inguruko jakintzaren hurrerapen interesgarri bat dela kontsideratzen
da. Hautemandako pertsonetatik sei (%54) lan egiten duten etxeetan bizi dira, lauk (%36) 20‐40
ordu bitartean igarotzen dituzte astean lan egiten duten etxean, eta gainerakoak 20 ordu baino
gutxiago (%9). Jatorriaren arabera, zaintzaileetako bat herrikoa da (%9), beste bat eskualdekoa
(%9), seik (%54) Europar Batasunetik kanpoko jatorria dute, eta gainerako hiruren jatorria
ezezaguna dugu. Adinaren arabera, 40 urtetik beherakoak dira lau (%36), eta ez dugu gainerakoen
adina ezagutzen. Bakarrik bizi diren emakumeak zaintzen dituzte gehienak (%63), batek bakarrik
bizi den gizon bat (%9), beste batek adineko bikote bat eta desgaitasun fisikoa duen bere semea
(%9), eta gainerako bik ez dakigu nor zaintzen duten (%18), etxeen erreferentzia jaso delako soilik.
BERDINTASUN SAILA
Elkarrizketatutako emakume guztiek batek salbu dakite beraien udalerrietan Berdintasun Sail bat
dagoela (%94), baina askok ez dute antolatzen diren ekimenen berri izaten. Elkarrizketatutako
emakumeen herenak kaleetako kartelen bitartez izaten dute Sailak antolatutakoen berri, eta hori
da biderik eraginkorrena gaur egun. Tokiko komunikabideetan azaldutakoak ere irakurtzen dituzte.
Gainerako bideak ez dira horren eraginkorrak. Harrigarria da postaz bidalitako informazioaren berri
ez dutela izan emakumeek. Egia da postontzirik gabeko auzo bat hauteman dela, eta kasu horretan
informazio gabezia muturrekoa izan dela; baina gainerako kasuetan, etxean jasotzen dituztenei
askotan erreparatzen ez dietela onartu dute emakumeek.
Komunikazio-bideak
Auzoko emakumeengana iristeko komunikazio‐biderik eraginkorrena auzoan jarritako kartelen
bitartez dela diote denek. Baserri‐auzoetan postontzi‐taldeak daude, eta horietako batzuetan
iragarki‐ edo informazio‐taulak. Bertan jarritako informazioa denek irakurtzen dutela diote, eta
halako taulak ez dituzten auzoetan faltan botatzen dute erreferentziazko toki bat non auzoan
bertan jaso ditzaketen jakinarazpenak; auzotarren artekoak ere: “hau edo beste aurkitu da”, “txakur
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
74
bat galdu da...”. Autobus markesinak ere udal‐mailako informazioa jartzeko toki aproposa dela
diote, eta horretarako aprobetxatu daitezkeela. Mugikor adimenduna izanez gero, telefonoetan
instala daitezkeen bat‐bateko mezularitza aplikazioak edota e‐posta dira beraientzat modurik
zuzenena, baina onartzen dute auzoetan hainbat direla halakorik erabiltzen ez dutenak. Horregatik
iruditzen zaie demokratikoagoa iragarki taulena.
Komunikazio-hizkuntza
Komunikazio‐hizkuntzari dagokionean, elebiduna izan beharko litzatekeela uste dute denengana
heldu ahal izateko, eta ahozko komunikazioan lehenengo hitza euskaraz izan beharko litzatekeela
azpimarratzen dute. Pertsona nagusiak euskaraz moldatzen dira hobeto ahozko komunikazioan,
eta idatzizko testuak ulertzeko erdaraz edo bizkaieraz. Ez da hauteman auzoetan bi hizkuntza hauez
gain hirugarren batean komunikazioa jasotzea beharko lukeen emakumerik.
BERDINTASUN SAILETIK SUSTATUTAKO EKIMENAK
Berdintasun sailetik sustatutako ze ekimenen berri duten galdetzean, elkarrizketatu batek inolako
informaziorik jasotzen ez duela azaldu du, hortaz, ez duela inolako ekimenen berririk. Emakume
gehienek ezagutzen duten ekimena martxoaren 8ko kanpaina da, Emakumeen Nazioarteko
Egunekoa; atzetik jarraitzen dio azaroaren 25eko kanpainak, Emakumeenganako Indarkeriaren
Aurkako Nazioarteko Eguna; eta, ondoren, ekainaren 28koak, Askapen sexualerako Nazioarteko
Eguna. Maiatzaren 17koa ez zuten duela gutxi arte ezagutzen, baina haurrek eskolan landu dutela‐
eta jarri diote arreta LGTBI+fobiaren aurkako egunari. Emakumeen jabekuntza eskolaren ikastaro
eta ekimenak dira aipatutako kanpainen ondoren emakumeen artean gehien zabaldutakoak.
Elkarrizketatutako emakumeen herenak inguru du Durangaldean Emakumeen kontrako indarkeria
kasuetan jarduteko eta koordinatzeko II Protokoloaren eta jai parekideak eraikitzeko prozesu parte‐
hartzaileen berri. Sailak antolatutako gainerako ekimenak elkarrizketatutako emakumeen
bostenak baino gutxiagok ezagutzen zituen: Abadiñon emakume migratuentzako dagoen
alfabetzatze eta ahalduntze taldea, Abadiño Sex, Abadiñoko Berdintasunerako Udal Ordenantza,
Abadiño Lagunkoia proiektua, Elorrion Udal dinamikan genero ikuspegia txertatzeko ekimenak,
Elorrion Berdintasunerako IV. plana sustatzeko egiturak, Elorrion Emakume migratuen ahalduntze
indibiduala eta kolektiboa sustatzeko programa, Elorrion hezkidetza programa, Amatasun
bizipenak partekatzeko taldea, Beldur Barik.
Elkarrizketatutako emakumeen ia hiru laurdenak hartu izan du parte sailak antolatutako ekintzaren
batean.
JABEKUNTZA ESKOLA
Elkarrizketatutako emakumeen hiru laurdenek irakurtzen dute jabekuntza eskolaren programazioa.
Irakurtzen dutenen gehienei (%75) interesgarria iruditzen zaie. Programa irakurtzen dutenen
emakumeen bosten bat joaten da jabekuntza eskolak antolatutako ikastaro eta ekimenetara.
Ekimenetara ez joatearen arrazoi nagusiak interes eta denbora falta dira (%50 eta %33,3, hurrenez
hurren); hori dela eta, beste gauza batzuk lehenesten dituzte.
Emakumeen erdiei erakargarriagoak suertatuko litzaizkioke ekimenok beraien auzoan egingo
balira. Baieztapen hori egiten dutenen %73ak bere auzoan gauzak antolatzeko aukera ikusten du
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
75
(“elkartean, norbaiten etxean...”). Ikastaroetara joateko taxi zerbitzua erabili ahal izatekotan, bi
herenek (%66,66) erabiliko lukete.
INDARKERIA MATXISTA
Elkarrizketatutako emakume gehienek batek ezik indarkeria matxistaren kontrako kanpaina bat
gutxienez ezagutzen du.
Halako indarkeria kasu baten aurrean zer egin edo nora jo jakingo ote luketen galdetzean,
elkarrizketatutako emakumeek intuizioz jardungo lukete, ez jarraitu beharreko protokoloren bat
buruan dutelako; emakume bik ,ordea, ez lukete jakingo zer egin.
Ea tratu txar kasuak salatzen diren uste duten galdetuta, 1etik 5erako eskala batean (1 inoiz ez eta
5 beti) emakume batek 4 erantzun du (%5,56), zazpik erantzun dute 3 (%38,39), seik 2 (%33,33) eta
lauk 1 (%22,22).
Egoera horiek ez salatzeko arrazoi nagusitzat, beldurra eta lotsa jotzen dituzte. Dependentzia
ekonomikoa ere nabarmendu dute hainbatek, baita seme‐alabak galtzeko beldurra ere. Eta
menpekotasun psikologikoa, libre ez izatearen sentipena.
Horren inguruan nabarmendu dute halako egoera batean dagoen pertsona egoera ikusteko eta
onartzeko prest egon behar dela, hortik atera ahal izateko. Bestela, alferrik direla ingurukoen
laguntza eta babesa. Bikotea “aldatuko da” pentsatzea ere halako egoerak iraunarazten laguntzen
duela uste dute. Indar falta eta norbere buruarengan segurtasun falta ere izaten dira arrazoiak, baita
seme‐alaba eta senideek zer esango dutenaren beldurra; kasu horietan uzten joaten da bat, dena
“pasatzen”, eta gero latzagoa izaten da. Gaur egun lehen baino laguntza gehiago eskaintzen dela
uste duten arren, kasu askotan artatzen dituzten pertsonen partetik eraginkortasun eta trebetasun
falta nabarmendu dute; ondorioak lotsa baino haragokoak izan daitezke halako kasuetan. Landa‐
eremuko esparru zehatzaren inguruan, isolamenduaz beharrean hermetismoaz hitz egin behar dela
uste du batek, “etxeko kontuak etxekoen kontuak” direla‐eta.
Indarkeria matxista mintzagai
Elkarrizketatutako emakume gehienek izaten dute indarkeria matxista mintzagai. Gai hori
mintzagai darabilten guztiek hitz egiten dute senitartekoekin (%100), askok lagunekin (%80),
batzuek lankideekin (%26) eta auzokideekin bostenak (%20). Maiztasunari dagokionez, gehienak
albistegietan irteten den bakoitzean darabilte gaia; hau da, ia egunero. Laurdenak (%25), nahiko
sarri, eta gainerakoak noizean behin. Prentsan edota hedabideetan halako albisteak agertzeak
mintzagai izatea errazten duela adierazi dute askok, “gaia mahai gainean jartzen dutela”. Aldiz,
beste emakume batzuek nekatuta ere ageri dira komunikabideetan gaiari ematen zaion
trataerarekin, zifren eta jazoera konkretuen inguruan arinkeriaz eta azalkeriaz asko hitz egiten
delako egiturazko gaien inguruko benetako eztabaidari heldu gabe.
Indarkeria-motak eta -esparruak
Emakumeek jasaten dituzten indarkeria mota ezberdinen inguruan galdetuta, emakume guztiek
ezagutzen zituzten ondorengoak: indarkeria fisikoa, indarkeria sexuala, kontrol‐bidezko indarkeria
psikologikoa, indarkeria psikologiko emozionala, indarkeria ekonomikoa eta indarkeria soziala.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
76
Emakumeek indarkeria mota horiek pairatu ditzaketen esparruen inguruan galdetuta, emakume
guztiek identifikatu zituzten ondorengoak indarkeria matxista eman daitekeeneko esparru bezala:
bikotekideak edo bikotekide ohiak eragindakoa, familia‐eremuko indarkeria, lan‐eremuko
indarkeria, sexuagatiko jazarpena, jazarpen sexuala, eremu sozialeko edo erkidegoko indarkeria,
hezkuntza‐eremuko indarkeria, IKTetako indarkeria edo genero‐ziberdelinkunentzia (Informazio
eta Komunikaziorako Teknologiak).
LANDA-EREMUAZ EGITEN DUTEN IRAKURKETA
Indarkeria matxistari dagokionean landa‐eremuaz egiten duten irakurketaren inguruan galdetu
zaie, ea eremu hiritartuekiko ezberdintasunik sumatzen al duten. Erdiak baino gehiagok (%60)
erantzun du ez duela ezberdintasunik sumatzen landa‐ eta hiri‐eremuen artean. Pertsona batek
adierazi du landa‐eremuan baino indarkeria gehiago herriguneetan dagoela uste duela.
Gainerakoek, aldiz, ondorengo ekarpenak egiten dituzte: aurrez aipatutako kontrol‐sozial horren
baitan, “landa‐eremuan historia bat daukazu, etxe jakin batekoa zara. Horregatik, birritan
pentsatzen da sarri egiten den guztia”. Beste batek ere hor ikusten du askatasun falta posible bat,
gauzak “badaezpada” egin edo ez egitekoa. Betiko auzoek daukaten alde negatiboa hori dela uste
du, esparru itxiak direnean eta denak ezagunak direnean. Badago “arbasoei fideltasuna zor zaien
sentipen bat, izen ona ez zikintzearena”. Hori landa‐eremuko ezberdintasun bat dela uste dute.
Baserrietan bakarrik bizi izan diren emakumeak lotsarazi izan dituztela ere aipatu da: “beraien
atzetik joan, jarraitu, gehiagora joaten saiatu. Emakumeak bakarrik bizi izan diren tokietan nabaria
izan da hori”. Gainera, halako egoera bat jaso den kasuen inguruko ondorengo hausnarketa luzatu
zuen emakumeetako batek: “landa‐munduan emakumeen kontrakoa gizona izan dela da ideia
zabalduena, baina egoera zailetan, auzoko emakumeek egoera zaildu izan dute askotan lagundu
beharrean, seinalatu, eta kulpa sentsazioa handiagotu”.
Landa–eremua: alde ala kontra?
Halako egoera bat pairatzen duen pertsonari dagokionez, landa‐eremuaren izaerak pertsona horren
kontra egiten duela dio elkarrizketatuen ia erdiak (%47). Elkarrizketatuetako emakumeen %41ak
herriguneekin alderatuta berezitasunik ez dagoela pentsatzen dute, eta gainerakoek (%12) landa‐
eremuaren izaerak pertsona horren alde egiten duela zaintza eta babesa emanez.
Ezkutatu eta garrantzia kendu
Ea halako kasuak ezkutatzeko edo garrantzia kentzeko joera dagoen galdetuta, denek uste dute
baietz, iritzi ezberdinak dituzten arren. Lehen kasu hauek askoz gehiago isiltzen zirela uste dute, eta
etxeetan gertatzen zena denek zekitela, baita auzokideek ere. Gero eta gutxiago ezkutatzen omen
da, baina oraindik bai, izan landa‐ zein hiri‐eremuan. Elkarrizketatutako emakumeetako batek dio
pentsatu nahiko lukeela gaur egun irekiago dagoela kontua, eta samurragoa izan beharko
litzatekeela kasu horiek salatzea. Lehen indarkeria matxista, batez ere fisikoa, normalizatuago
hartzen zela uste du beste emakume batek, “normaltasun baten barruan”. “Emakumeak beti jakin
du non egon”, eta halako egoeretan, batez ere emakume nagusiek, hortik ateratzea planteatu ere
ez zutela egiten uste dute. Lehen ingurukoek halako egoera baten aurrean zeudela jakin arren
(batez ere ebidentzia fisikoak zeudenean), beste alde batera begiratzea ohikoagoa zela uste dute
zenbaitek; egun, ez.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
77
Presentzia
Elkarrizketatutako emakumeetatik askok uste dute presentzia handiagoa izan beharko lukeen gaia
dela, asko dagoela horren inguruan egiteko. Baina, beste batzuek, presentzia kontuaz haratagoko
sakontasun bat duela uste dute, eta ez datoz bat egungo enfokearekin; presentzia hori askotan
kalterako dela uste dute. Nabarmentzen dute baita ere hezkuntzaren papera, eta egungo mutil
nerabeek daukaten erreferentzia eta erreferenteen falta; neskei argi esaten zaie zein den beraien
bidea beraien burua errespetatzeko eta zaintzeko, eta nork irakasten eta erakusten die mutil horiei
zein den beraiena beraien buruak ere errespetatu eta zaintzeko? Gaizki ulertutako diskurtso asko
omen dago.
Landa-eremuko lansaio kolektiboak
Puntu honetara arte, diagnostiko mailan, bi udalerrietan izandako banakako elkarrizketen
irakurketa bateratua gauzatu da. Bi udalerrietako landa‐eremuen ezaugarri sozioekonomiko,
politiko eta kulturalak oso‐oso antzekoak izateak ahalbidetu du hori; ezberdintasun nabariagoak
aurkitu daitezke udalerri beraren barruko auzo biren artean, udalerri bateko eta besteko auzo
batzuen artean baino.
Prozedura hori baliagarria izan da testuinguru mardula osatzeko, eta emakume horien bizimoduak,
ardurak, beharrak eta nahiak zeintzuk diren jakiteko. Udalerri bakoitzeko berdintasunerako
politika‐publikoetako ildo zehatzak garatzeko orduan, ordea, toki bakoitzeko egoera eta
kasuistikan sakondu beharra dago.
Horretarako, talde‐lansaio bi antolatu ziren udalerri bakoitzean: lehenengoan banakako
elkarrizketetan identifikatutako gai nagusiak landu eta osatu ziren bertaratutako emakumeekin;
bigarrenean, lehen saiotik eratorritako ekintza zehatzak aztertu, osatu eta balioztatu ziren.
Jarraian, udalerri bakoitzeko lanketak jasoko dira.
ABADIÑO
Esan bezala, banakako elkarrizketen bitartez osatu da testuinguru kokatuaren lehen hurrerapena,
dokumentu ezberdinetan azaldutakoak Abadiño eta Elorrioko kasuetan hala diren edo ez
egiaztatzeko eta tokiko ezaugarriekin osatzeko.
Ondoren, banakako elkarrizketekin osatutako tokiko begirada auzoetako gainerako emakumeen
ikuspegiekin aberastu nahi izan da.
Lehen saio kolektiboa
Urriaren 15ean24 gauzatu zen lehenengo saioa, Mendiola auzoko Errekatxo elkartean. 12 emakume
bertaratu ziren, erdiak aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Hortaz, sei emakume berriren
ekarpenak jaso zituzten egun horretan landutakoek.
24 Landa‐eremuko Emakumeen Nazioarteko Eguna.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
78
Emakume horietatik laurdena (%25) 41‐54 urte bitartekoa zen, beste laurdena (%25) 65 urtetik
gorakoa, eta erdia (%50) 55‐65 urte bitartekoa. Gaztelutik emakume bat etorri zen, Amaiterminetik
beste bat, Gerediagatik bi, eta gainerakoak (%66,67) Mendiolatik. Jatorriari dagokionez, herrian
bertan dute jatorria zazpik (%58), eta horietatik bostek (%71) bizi diren auzoan bertan. Gainerako
emakumeek eskualdeko beste herrietan dute jatorria (%42). Emakumeen laurdenak (%25) 5‐20 urte
bitarteko tartea darama auzoan bizitzen, eta gainerakoek (%75) 20 urtetik gora.
Bost gai planteatzen dira horien inguruan taldean hausnartzeko eta proposamenak egiteko.
Horietako bakoitzaren azalpen hedatua aurreko atalean aurkitu daiteke.
1– AUZOEN ZAHARTZEA
Bildutako emakumeen ustez, beharrezkoa da auzoak gaztetzea, biztanle gazteak jasotzea. Landa‐
eremuko eraikinetan etxebizitza gehiago ateratzeko aukera egon beharko litzateke, “gazteak
erakartzeko”. Baserrietan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera egongo balitz, gazteak geldituko
liratekeela uste dute, nahiko luketela gelditu, baina “juntos, pero no revueltos”. Auzoei bizi gehiago
emango lioketela uste dute, eta konponketa beharra duten eraikinentzako aukera on bat izango
litzatekeela gehiagoren artean ordaindu ahalko zelako obra. “Eraikinak eginda daude, eta bizikide
berriek horien mantenuan lagunduko lukete”. Gainera, adinean gora doazenentzako ere
onuragarria izango litzatekeela uste dute, hala, eraikinean bertan izango bailituzke bizitzen agian
seme‐alabak, eta berak bere etxean bizitzen jarraitu ahalko luke.
Uste dute garrantzitsua litzatekeela bizikide berrien eta jada existitzen diren jardueren arteko
bizikidetza, baina ez dute egoki ikusten lehenago existitzen diren jarduerak izatea lekuz aldatu
beharrekoak biztanle berriengatik; beste toki batzuetan animalien usainek, makineriaren zaratek...
kexak sortu dituzte, abeltzain eta nekazarien kalterako.
Hesien inguruko hausnarketa ere mahaigaineratu dute emakumeek: hesi eta heskaien atzean
ezkutatzen diren bizilagun berriak beste mundu batean biziko balira bezala dela diote, beraien
munduan; “ez daude auzora begira”.
Inori ezer egitera behartu gabe, aspektu horien guztien gaineko gogoeta kolektiboa beharrezkoa
dela uste dute.
Proposamen zehatz bezala, bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria prestatzeko
zerbitzua izatea ondo legokeela planteatu du emakume batek.
2– MUGIKORTASUNA
Mugikortasunaren gaia planteatzerakoan, alderdi nagusi bi hartu behar dira kontuan: emakumeek
egindako mugitzeko hautua (oinez, bizikletaz, motordun ibilgailuz), eta auzo bakoitzak dituen
ezaugarriak.
Motordun ibilgailu batekin ibiltzeko hautua eginez gero, auzoak ondo komunikatuta daudela esan
daiteke, eta ez dagoela landa‐eremuko etxebizitzetara iristeko arazorik. Hala ere, alde handia dago
errepideen ezaugarriak kontuan hartuta. Jakina da errepide‐sailkapen ezberdinari dagozkion bideak
daudela udalerri barruan, baina bidaiarien segurtasunarentzat arriskutsuak izan daitezkeen
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
79
zatiak identifikatu dira: bazterbide eta argiteriarik ez izateaz gain, bi auto gurutzatzeko
aurreikusitako espaziorik ez duten bideak daude, eta bide ertzetako landaredia bidera irteten da
gainera ikusgarritasuna zailduz. “Auzokoak badakigu nola moldatu baina kanpoko norbait etortzen
denean arazo bat izaten da, arriskutsu dago”.
Bizikletaz mugitzeko hautua ez du inork egiten, ez baitago horretarako baldintza egokirik.
Eta batzuek oinez ibiltzen dira, baina kexu dira oso toki gutxitan dagoelako segurtasunez eta
arriskurik gabe ibiltzeko aukera, espaloi bat edota bestelako trataera bat emanda erraz konpondu
litekeen kontua izanik.
Udaletxera bideratutako eskaera jakin batzuk identifikatu dira gai horiekin lotutakoak:
Bai Gerediagako Hamabi Harri auzo‐elkartearen bitartez zein norbanako bezala eskatuta,
Gerediaga auzoaren parte bat eta Matiena oinezbide batekin lotzeko proposamena egin zen, N‐
634arekiko paraleloan.
Mendiolan, Atxarteko harrobitik hasitako bidegorri eta oinezbide baten proiektua omen zegoen.
Auzokoek guztiz baliagarria litzatekeela diote, bai beraiek zein kanpotik paseoan etortzen den
jende andanak erabiltzeko (ikastetxeetako haur eta gazteak barne); egun, erreitik ibiltzen dira.
Mendiolako auzoetako batzuetan ez dago bi auto gurutzatzeko tokirik; auzokideak udaletxera joanda
daude autoak gurutzatzeko tokiak ahalbidetzea eskatzeko.
Mugikortasunaren gaiarekin jarraituz, emakume guztiak datoz bat espaloiek landa‐eremuan duten
garrantziarekin. Lehen oinez joateak jendearekin sozializatzea ahalbidetzen zuela diote, eta
espaloiek paseora gonbidatzen dutela segurtasuna ematen dietelako. Aitzaki horrekin emakume
nagusi batzuek beraien etxeetatik paseoan ateratzea posible ikusten dute, eta beraiek ere
paseorako erabiliko lukete. “Badirudi landa eremuan gaudenok zelaiak ditugula paseatzeko, baina
hori ez da horrela. Neguan euriarekin, lokatzarekin, izotzarekin... ezin da. Oinak bustitzeaz gain,
irristatzeko arrisku handia dago, eta jende nagusia ez da etxetik irteten non ibili ez duelako”.
Gainera, autoan doazelarik oinez dabiltzanak ere hobeto ikusiko lituzkete.
Mendiolako galtzadaren egoera kaskarra ere aipatu zen.
Auzotaxia
Erabilera irizpideen inguruko gaizki‐ulertu asko eta informazio‐falta antzeman dira: batzuek ez
zuten oso argi zertarako den, beste batzuek uste zuten astean behin bakarrik erabili zitekeela, beste
batek landa‐eremuko auzo batzuetarako bakarrik zela uste zuen berea kanpoan gelditzen zelarik,
eta gehienek ez zuten argi zein baldintzapean lortu zitekeen txartela.
Oso positiboki baloratzen dute zerbitzu hau izatea, baina erabilera baldintzen inguruan honakoak
adierazi dituzte: “cuando estás mal o tienes cierta edad, dependes de alguien. Lo negativo del
auzotaxi es que no está de noche y el fin de semana”; “nire amak 80 urte inguru ditu eta asteburuetan
jubilatuen tabernara jokora jaisteko ez du aukerarik”. Auzo‐taxi ordutegia, egutegia eta
erabiltzaileen profila zabaltzea proposatzen dute.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
80
3‐ ELKARGUNEAK
Diagnostikoan aipatutako elkarguneez gain, oroitzapen bereziki ona zuten hainbat emakumek
agrariak antolatzen zituen ekimenen inguruan. Mendiolaren kasuan, eskola zaharretan hitzaldi eta
tailerrak antolatzen zituzten urtean hainbat alditan landa‐eremuetako emakumeei zuzenduta,
beraien intereseko gaiei buruz (nola izoztu elikagaiak, kontserbak egiteko teknikak...).
Durangaldeko hainbat landa‐eremuko auzoetan antolatzen omen ziren halakoak.
Parte hartzea handia izaten zen. “Guzti horren atzean Bego zegoen. Agrarian egiten zuen lan, orain
erretiroa hartuta dago, eta berak antolatzen zituen. Oso alaia zen eta asko animatzen zituen
emakumeak. Guk denetan hartzen genuen parte, nire ama oso pozik etortzen zen”.
Ekimenen atzean erreferentziazko pertsonak izatearen garrantzia aipatu zuten, jendea elkartzeko
eta animatzeko gaitasuna daukana. Bego pertsona horietako bat izan zela argi dute. Behin
bertaratuta oso gustura egoten dira, baina bultzadatxo hori emateko norbait atzetik egotea izaten
da gakoa inertziak sortu arte.
Beraien artean elkartzeko ekintzek eta espazioek paper funtsezko bat jokatu dezaketela uste zuten
askok. “Asko egiten dute halako gauzek” (hitzaldiek eta abar). “Guk horregatik sortu genuen txoko
hau, bestela jaietan baino ez ginen elkartzen eta (Mendiolan)”. “Gaztelun ere ermitaren bueltan hasi
gara mobilizatzen, tertuliak antolatzen eta gero pikoteoa edo bazkariren bat”.
Auzo batzuek badituzte urtean zehar auzokideak elkartzen dituzten ekimen zehatzak, auzoko jaiez
gain. Baina ez da hori joera nagusia.
Lansaiora bertaratutako emakumeek argi ikusten dute elkartzearen onura, baina ideia hori
zehazten hasterakoan kosta egiten zaie; hau da, teorian, ondo ikusten dute intereseko gairen baten
inguruan elkartzea, baina “urtean behin edo”. “Ez dute denborarik” adibidez hilabetean behin
zerbait elkarrekin egiteko, ez dute konpromiso‐maila hori hartu nahi. Eta aipatu dute data hurbildu
ahala norbaitek gogorarazi beharko lietekeela eguna eta ordua.
Horrez gain, interesgarriak suertatu liezazkieketen gaien inguruko hurrerapen bat gauzatu da:
○ Lore eta landareen ingurukoak: nola eta noiz landatu, espezie bakoitzaren
ezaugarriak...
○ Norbere burua zaintzearen ingurukoak
○ Adineko pertsonak zaintzearen ingurukoak
Gizon eta emakumeen arteko berdintasunarekin lotutako gaiez galdetuta, nekea adierazi du batek:
“Berdintasunarekin gabiltza bueltaka eta ez dugu lortu ezer. Ni gai honekin nekatuta nago,
erakunde eta politikariek galoiak ipintzeko baizik ez du balio”.
4‐ KOMUNIKAZIOA
Telefono adimendua izan eta bat‐bateko mezularitzarako aplikazioak dituztenentzako udaletik zein
berdintasun sailetik antolatzen diren ekimenen berri izateko biderik zuzenena hori da, onartzen
duten arren auzoko emakume askok bide hori erabiltzen ez dutela.
Posta elektronikoa ez da bide segurua etxean daudenean ekimenez jabetzeko, estaldura eskasa
baita auzo gehienetan.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
81
Eta, gezurra badirudi ere, ahoz ahokoak ez du funtzionatzen gehienak autoetan mugitzen direlako
eta oso gutxitan elkartzen direlako (autoa eta autonomia dutenen kasuetan), eta nagusiak ez
direlako beraien etxeetatik asko irteten eta (berriz) modu naturalean elkartzeko tokirik ez dutelako.
Gauzatzen diren ekintzen inguruan landa‐eremuko emakumeak informatzeko modurik aproposena
toki egokietan panelak jartzea dela iruditzen zaie. “Panelak buzoiak dauden tokietan, autobus
markesinen ondoan… jarri daitezke. Oso leku gutxitan daude”. Egun, panel horiek dauden
lekuetako batzuk egokiak ez direla uste dute. Beraiek autoz pasatzen dira normalean, eta autoa
gelditu eta panela begiratzeko toki batean jarri beharko liratekeela uste dute. “Guk kurba‐kurban
daukagu, eta oso txarto dago kotxearekin gelditzeko”. Normalean ez dira oinez pasatzen, eta ez
dute jartzen duena irakurtzen; batetik, kotxearekin gelditzeko gaizki dutelako, eta bestetik, beraien
interesekoa izango ez dela uste dutelako. “Guk auzokoen artean komunikatuta eta informatuta
egoteko balioko digun zerbait behar dugu”. Buzoien ondoan panel bat jartzea iruditzen zaie onena
bertan ekimenen berri emateko, kotxearekin buzoi‐parean gelditzen direlako posta jasotzera, eta
bide batez irakurriko luketelako panelekoa. Hori bai, denbora nahikoarekin iragarri beharko lirateke
ekimenak, batzuek astean behin bakarrik begiratzen baitute buzoia.
Gainera, paradoxikoki, eraginkorragoa izango omen litzateke paneleko kartela beraien postontzian
jasotako liburuxka edo esku orria baino, propaganda ofiziala diren gauzak zuzenean ez baitituzte
irakurtzen gehienek. Beraien esanetan, kartela jarrita egongo balitz hori bai begiratuko lukete:
eskelak, auzo‐ eta udal‐mailako ekimenak, auzokideen oharrak...
5‐ TRANSMISIOA
Ea auzoko emakumeen artean jakintzen transmisiorik ematen den galdetuta, izan lurrarekiko
ezagutzak zein auzo edo herriaren ingurukoak, hau erantzun du batek: “Eman nahi bai, baina nork
hartu nahi du? Gaur egungo gazteek ez dute denborarik”.
Lurrarekiko harremanarekin lotuta, egun auzoetara etorri direnetako askok dute interesa
eskarmentu handiagokoengandik ikasteko. Aldiz, ez dira hurbiltzen galdetzera, batez ere emakume
nagusi askoren baratze eta loreak miresten dituzten arren. “Egon ziur emakume horiek desiratzen
daudela norbait beraien ortura hurbiltzeko, batez ere txarto zer egiten duten esateko” (barreak).
Beraienganaino nolabaiteko informazio truke bat eman dela uste dute, baina ez beraien aurrekoen
bezainbeste. “Nik uste dut nire amaren ezagutza asko ez direla transmititu. Nik uste dut belaunaldiz
belaunaldi beti doazela galtzen ezagutzak. Belaunaldi bakoitzaren bizipenekin doa, zer ezagutzea
tokatu zaizun: idiak ezagutu baldin badituzu, laiekin lantzea lurrak…”. “Lehen kontu eta istorioak
aitita‐amamek kontatzen zituzten. Familiak handiagoak ziren lehen, etxe berean asko bizi ginen;
orain txikiagoak dira, eta jende gutxiago dago istorio horiek kontatzeko”. Gainera, auzo‐bide
gehienak galtzen dabiltzala azpimarratu dute. Lehen ez ziren oraingo itxiturak existitzen, eta
lursailetatik zehar igarotzen ziren bideak. Orain itxita daude horietako asko, eta erabiltzen ez
direnez, galtzen.
GEHIGARRIA
Era nabarian adierazi zen administrazioen partetik landa‐eremuko auzoekiko sumatzen zuten
utzikeria. “Nik badakit denera ezin dela iritsi, baina gure auzoan 20 urtean ez da ezer aldatu”.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
82
Horrez gain, bide ertzak garbitzeko edota azpiegiturak egoki mantentzeko eskaera egiten dutenean
udaletik “beti esaten dute horrelako gauzetarako dirurik ez dagoela”. Emakume batek proposatu
zuen agian udalerrian laguntzak jasotzen dituzten pertsonak enplegatu litezkeela halako
lanetarako.
Bigarren saio kolektiboa
Azaroaren 5ean gauzatu zen bigarren saioa, Mendiola auzoko Errekatxo elkartean. 10 emakume
bertaratu ziren, erdiak aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Gainerakoen artean, hiru lehenengo
lansaio kolektibora etorri ziren, eta bi ez. Bi emakume berriren ekarpenak jaso zituzten egun
horretan landutakoek.
Emakume horietatik bi (%20) 41‐54 urte bitartekoak ziren, %30 65 urtetik gorakoa, eta erdia (%50)
55‐ 65 urte bitartekoa. Gaztelutik emakume bat etorri zen, Gerediagatik bi, Sagastatik bat eta
gainerakoak (%60) Mendiolatik. Jatorriari dagokionez, erdiek herrian bertan dute jatorria (%50), eta
horietatik bik (%40) bizi diren auzoan bertan. Gainerako emakumeek eskualdeko beste herrietan
dute jatorria (%50). Emakumeen bostenak (%20) 5‐20 urte bitarteko tartea darama auzoan bizitzen,
eta gainerakoek (%80) 20 urtetik gora.
Lehen lansaioan landutako gaien inguruan jasotakoetatik, ekintza zehatzen proposamenak aztertu
ziren horiek osatu, balioztatu edo ezeztatzeko. Horrez gain, ekintza horien gauzatzea noren
eskumena zen aztertu zen, eta zein denbora‐tartetan egin ahalko liratekeen.
Ondorengo irudian laburbiltzen da:
6 Irudia: Diagnostikoko ekintzak garatzeko eskumena, eta denbora‐aurreikuspena. Bigarren saio kolektiboa.
Jarraian, zenbaki bakoitzari dagokion diagnostikoko ekintza bakoitza jasoko da, bere
azalpenarekin. Goiko irudiko ekintzak, taldean balioztatu ondoren, adostasunez kokatu dira.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
83
GAUR ardatzean kokatutako ekintzak, borondate politikoa egonez gero, momentuan bertan
martxan jarri daitezkeela kontsideratzen direnak dira; badago bat “atzorako” zena, buzoiak etxe‐
multzo guztiei jartzearena.
Emaitzen grafikoan Udalaren eta BFAren arteko marran kokatu da 11 ekintza, udaletik edota
mankomunitatetik nondik bideratu zitekeen zalantza izan baitute. Udalaren eta Aldundiaren arteko
punturen bat da hori, denak barne.
3 ekintza udalaren esku ez dagoela dakiten arren, udalaren gain jartzen dute egingarria izateko prozedurei ekitea; horregatik jarri dute marratik hain gertu.
Orokorrean, kontziente dira ekimen batzuk irudian kokatzen diren denbora tartea baino handiagoa
igaroko dela gauzatu orduko, baina hala jasota gelditzea nahi zuten, “gauzek atzeratzeko joera
dutenez, urgentzia adierazteko”.
Denboran gehien luzatuko direnen izapidetze asko gaurdanik hasi daitezkeela uste dute, eta hori
eskatzen dute.
KOMUNIKAZIOA
Landa‐eremuko emakumeek udaletik, eta bereziki berdintasun sailetik, antolatutako ekimenen
berri izatea funtsezkotzat jotzen da beraien interes eta onurarako izan daitezkeen jardueren berri
izateko. Maila pertsonalean beraien bizitza hobetzeko, edota gainerako emakumeekin elkartu eta
saretzeko aukerak eskaini diezazkiekete ekimen horiek. Konexio horietatik beraien autonomia eta
zaintzarako bidean aliantza berriak topatu ditzakete.
1. Buzoiak jarri etxe‐multzo guztietan.
Amaiterminen postontzirik gabeko etxe‐multzoa identifikatu da; “atzorako” izan beharko
litzatekeela diote emakumeek. Beste auzo batzuetan ere buzoien egungo kokapena
birpentsatu beharko litzatekeela planteatu zuten, eskuragarritasunaren ikuspegitik
begiratuta.
2. Buzoiak dauden tokietan auzo‐mailako erabilerarako panelak jarri (edo udaletxekoak
erabiltzeko aukera izan).
Neurri hori kontsideratzen dute landa‐eremuko emakumeek udal‐mailako zein auzoko
ekimenen berri izateko modurik eraginkorrena.
Lansaioan zehar, Abadiñoko Udalak duen telefono mugikorren whatsapp aplikazio bidezko
informazio zerbitzuaren berri eman zitzaien. Bertaratutako emakume gehienek ez zuten
ezagutzen, interes handiz jaso zuten.
MUGIKORTASUNA
Mugikortasuna genero ikuspegiarekin aztertuz gero, herriguneetan gizon eta emakumeen artean
aldea dagoela argi dago: emakumeek mugikortasun eredu konplexuagoak jarraitzen dituzte,
intermodalagoak. Gizonak baino gehiago mugitzen dira garraio publikoz zein oinez eguneko
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
84
momentu ezberdinetan. Ez dira ibilbide linealak izaten, joan‐etorriak oraindik askok beregain duten
rol sozialari dagozkion gainerako jarduerekin osatzen baitituzte (lanera joan bitartean haurrak
eskolan utzi, beraien kargu duten adinekoa medikuarenera lagundu ondoren erosketak egin...).
Gizonezkoen bidaiak zuzenagoak izaten dira orokorrean. Landa eremuko mugikortasunean ere
badu isla aspektu horrek.
Horrez gain, emakumeen mugikortasunaz ari garenean gakoa den elementu bat izan behar dugu
kontuan: bide‐segurtasuna (izan benetakoa edo sumatutakoa). Horren arabera eraiki edo
deseraikiko dituzte ibilbide eta ohiturak, eta hainbat faktorek osatzen dute: segurtasun fisikoaren
sentsazioa, argiztapen egokia, eguneko ze ordu den, garbitasuna, ze pertsonekin gurutzatzen
diren... Garraiobide ezberdinen inguruko ebaluazioak egiterakoan, konplexutasun geruza horiek ez
dira aintzat hartzen. Zaintzen inguruan mugikortasun‐eredu oso bat eratzen da: haur‐kotxeek eta
gurpildun aulkiek irisgarritasun baldintza zehatzak behar dituzte mugikortasuna bermatzeko,
makuluekin dabiltzanek, mugikortasun arazoak dituzten adineko pertsonek... Motordun ibilgailuak,
bizikletak edota oinezko osasuntsuak ditugu gure buru‐eskemetan mugikortasunaz mintzo
garenean, baina oso azaleko planteamendua da hori, egoera zaurgarrian egon daitezkeen pertsona
asko kanpoan utzi ditzakeena.
Hori dela eta, eskala txiki eta garrantzitsu horretan jarri da fokua. Herrian beste hainbat halako toki
eta egoera egongo dira ziurrenik, baina lan honen helmena eta baliabideak medio, emakume parte‐
hartzaileen bitartez jasotakoa da ondoren azaldutakoa; ez da udalerriko landa‐eremuetako
azterketa xehe baten emaitza. Espaloien kasuan, adibidez, parte hartu zuten emakumeek esan
zuten hemen jasotako auzoetatik haratagoko gai bat ere badela; hori dela‐eta, beharrizan horiek
aztertzeko prozesu zabalago baten baitako hasiera bezala planteatzen da hemen jasotakoa.
3. Espaloia BI‐623 errepidean Amaiterminen.
Diagnostikoaren lehen zatian, adineko emakume bi identifikatu ziren auzo honetan. Ez dira
beraien etxetik apenas irteten ez dutelako gidabaimenik, eta etxeak BI‐623 errepidera
ematen duelako. Adinekoak direnez, ez daude errepide horretan paseoan ibiltzeko bezain
bizi, eta etxe inguru‐inguruan dabiltza. BI‐623 errepidea laua da zati horretan, eta zati
batean espaloia jarrita emakume horiek bertatik paseatu ahalko lukete. Agian, auzoko
emakume gehiago ere animatuko lirateke. Aukerak aztertu beharko lirateke.
4. Espaloia BI‐634 errepidean Gerediaga eta Matiena lotuz.
Eskaera hori hainbat bidetatik helarazi da udalera aurretik ere. Aldundiarekin harremanetan
jarrita daude haren eskumenekoa delako. Aldundiak printzipioz argi berdea emana du,
baina auzoan bizi diren pertsona kopurua kontuan hartuta, ez du beregain hartuko horren
egikaritzea.
Emakumeek komentatu zuten ratioak ezin direla izan beti edozein kasutarako baliagarriak,
bestelako dimentsio batzuk ere hartu behar direla kontuan. Aipatu zen egun landa‐
eremutik kanpo bizi diren pertsonek gehiago paseatzen dutela landa‐eremuetatik bertako
auzotarrek baino. Eta ibiltzeko baldintza onak jarriz gero, ez dela auzokideetara mugatuko
erabiltzaileen profila; bertakoentzako onura izango da, baina ziur auzotik kanpokoak ere
joango direla bertara paseatzera, orain arte joaten ez zirenak ere. Kexu azaltzen dira zerbait
egiten denean biztanle kopurua izatea baldintza eta muga, baina beraien auzoetako
azpiegiturak ez dituzte beraiek bakarrik erabiltzen (bideak...); hori ez da ez neurtzen ez
kontuan hartzen.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
85
5. Espaloia Mendiolan (udal‐mailako errepidea).
Harrobia itxi zenean, Atxartera arte errepidea konpondu, ur zikinen hoditeria sartu eta
espaloiak egiteko proiektu bat egon zela komentatu zuten emakumeek, bere egunean
prentsan irten zela; harrobien itxierarekin negoziatutako zerbait zela uste zuten. Bideak
asfaltatu ziren, baina gainerakoen berririk ez daukate.
Askotan, eskoletatik antolatutako irteerak bide horietatik jaisten dira. Jende asko erabiliko
luketela uste dute, eta auzokoek herrira modu seguruan oinez jaisteko aukera izango
lukete.
Espaloiak ez diren tarteko soluzioen inguruko eztabaida sortu zen, Abadiñoko landa‐
eremuko beste auzoetan hartutako erabakiak mintzagai hartuta.
Lurrean lerroak marraztea ez zuten gaizki ikusten ezer ez egitearekin alderatuta, baina ez
zitzaien iruditzen oso segurua.
Toki batzuetan, lerro horiek tarte uniformeak mantenduz kokatutako irtengune batzuek
markatzen zituzten, lurretik gorantza egiten zuten elementu beltz batzuekin. Hori ez zuten
egokia ikusten, ze oinezkoentzako segurtasuna kontuan hartuta lerroak margotuta
izatearen antzeko topatzen zuten, baina autoz gidatzerakoan arriskutsuak zirela uste
zuten, gauez batez ere ez ikustekotan istripua sor zezaketelako. Halako elementuek,
piboteek... islagailu ugari izan beharko lituzkete hori ekiditeko.
6. (Mendiolako) Galtzada konpondu.
Lehen lansaioan Mendiolakoa aipatu zen, baina bigarrenean komentatu zen Abadiñoko
hainbat auzotan zeudela galtzadak, “kanposantutik Gaztelura, esaterako”. Duten balio
historikoagatik garrantzitsua iruditzen zaie, baina gehienek ez dute lehentasun bezala
ikusten. Hala ere, eginbehar bezala jasotzearekin bat datoz.
Horren inguruan, emakume batek esan zuen ederra izan zitekeela galtzadak turismo
proiektu baten barruan eraberritzea, herriko ondasun hori ezagutzera emateko. Ibilbideak
egin zitezkeen.
7. Auzo‐taxiaren erabiltzaileen profilak zabaldu
Inguruko beste udalerri batzuetan existitzen da aukera landa‐eremuetako auzoetan bizi
den edonork auzo‐taxi zerbitzua erabiltzeko; ezberdintasuna da profilaren araberako diru‐
laguntza jasotzen duela bidaiak. Hau da, bidaia 10 eurotan balioztatuta baldin badago,
gidatzeko baimena ez duten 65 urtetik gorakoak, gutxienik, %33ko ezgaitasunen bat
egiaztatu dutenak, diru‐sarrera jakin batzuk baino txikiagoak dituzten familia‐unitateko
kideak edota osasun arrazoiengatik aldi baterako mugikortasun urria dutenak (medikuak
egiaztatuta) %80ko diru‐laguntza jasoko dute, 2 € ordainduko dituzte. Profil horietatik
kanpo gelditzen direnek, ordea, %50eko diru‐laguntza jaso dezakete, eta bidaia 5 €
ordaindu. Aukera hori existitzea onuragarria dela deritzote emakumeek, bertan bizitzeak
duen autoarekiko menpekotasuna dena delako arrazoiengatik norberak gainditu ezin
izatekotan, B plan bat izateko (haurrak eskolaz kanpoko ekintzetatik etxeratu, autoa
konpontzen dagoen bitartean beste aukera bat izan...).
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
86
8. Auzo‐taxiaren egutegia malgutu “igandean jokora bajatu ahal izateko”.
Norberaren autonomia‐ eta baliabide‐mailaren arabera, jazoera berdina oso ezberdina izan
daiteke; kapritxoa edo beharrizana izatearen aldea egon daiteke. Testuinguru horretan
kokatzen da auzo‐taxiaren egutegia malgutzeko proposamena.
Landa‐eremuan bizi diren adineko emakumeen sozializazio‐maila baxua da. Sozializatzeko
paradak ere bai, lehenagoko espazioak desagertzen baitoaz, atzetik berririk sortu gabe.
Beraien iruditerian ez du toki handirik aste bitarteko aisiak, erretiratuta egon arren ere.
Hortaz, asteburuak izaten dira mezatara joan, edota karta‐jokoan aritzeko elkartzeko
momentuak. Emakume askok ez dute plan horiek aukera bezala kontsideratzen nola joan
eta etorri ez dutelako, eta inor molestatzen ez ibiltzearren. Aukera hori izatea oso
garrantzitsutzat jotzen dute parte hartu duten emakumeek, landa‐eremuko emakume
adinekoentzako alde handia suposatu dezakeelakoan. Sozializaziorako momentu
horietarako aukera aste bitartean errekaduak egitera jaitsi ahal izateko aukera izatea
bezainbeste garrantzitsu edo gehiago dela kontsideratzen dute.
9. Auzotaxiaren ibilbidea birplanteatu: auzotik auzora?.
Egun zerbitzuak jasotzen dituen ibilbideak landa‐auzoetatik herriguneetarakoak eta
bueltakoak dira. Adinekoen harremanetan arreta jarri nahi badugu, ordea, alderdi
garrantzitsu bat dago: landa‐eremuetako emakumeek gainerako landa‐eremuetan izaten
dituztela beraien lagun eta senideetako asko. Emakume horiek beraien artean bisitatzeko
tresna interesgarria izan daitekeela uste dute, elkarri laguntasuna egiteko. Beraien
sozializazio aukerentzako neurri positiboa litzateke.
10. Argiztapena***
Argiztapenaren inguruko gaia ez da erraza izaten landa‐eremuetan. Hori dela eta, ekintza
zehatz bezala baino, talde‐hausnarketa bezala planteatu zen puntua.
Batzuek nahiago dute beraien etxerainoko bidea ez argiztatu; beraiek bidea ezagutzen
dute, eta asmo okerrekin hurbildu nahi dutenei ez diete bertara iristea errazten. Beste
batzuek, ordea, nahi dute beraien etxerako bidea argiztatuta izan.
Udaletik erabaki hori auzoka hartzea konplexua dela kontsideratzen da, eta ordenantza bat
dago norbere etxeko atean argi puntu bat jartzeko diru‐laguntzak arautzen dituena.
Lansaiora ordenantzaren kopiak eraman ziren; batzuek ezagutzen zuten jada, beste askok
ez.
Emakumeen artetik argi‐puntu horiek etxeetako instalazioarekin lotuta egoteko
beharraren inguruko zalantza planteatu zen. Egun panel fotovoltaikoekin argi‐puntu horiek
autohornitzeko aukera egon beharko litzatekeela uste dute.
Gainera, etxeetako sarrerak bezain garrantzitsu edo gehiago kontsideratzen dute
bidegurutzeetako argiztapena, sarrera‐irteerak ondo ikusteko. Buzoiak dauden tokietan
argi‐puntu bat ondo ikusiko lukete, eta bi proposamenak lotuz norbaitek adierazi zuen
interesgarria izango litzatekeela buzoiak bidegurutzeetan kokatzea.
Argiztapen beharra normalean lotuta egoten da mugitzeko egindako hautuarekin.
Motordun ibilgailuan mugituz gero, norberak bere bidea argiztatzen du, eta abiadura ere
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
87
pasozkoa da; oinez edo bizikletaz, ordea, ezberdina da. Hala mugitzen direnak dira
argiztapen beharra gehien sumatzen dutenak, aurrez aipatutako segurtasun‐
pertzepzioarekin lotuta. Eta era berean, eraginak dituen egitatea da; oinez dabilenak argi‐
nahia du, baina argi nahikoa ez egoteak emakume asko oinez ez mugitzea dakar.
AUZOETAKO BIZTANLEEN ZAHARTZEA
11. Bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria prestatzeko zerbitzua.
Landa‐eremuan adinekoen pisu‐espezifikoa altua da. Gero eta adineko pertsona gehiago,
orduan eta zaintza behar handiagoa. Eta zaintza horiek emakumeengan erortzen dira
normalean, batzuetan ordainduta, eta gehienetan ordaindu gabe (beraien senide, bikote
eta abarrek egiten dituztelako).
Hori dela eta, landa‐eremuan bakarrik bizi diren adineko pertsonentzako janaria
prestatzeko zerbitzua baliagarria iruditzen zaie. Modu zuzenean adineko pertsona horiei
eta modu zeharkakoan emakumeei laguntzeko modua dela kontsideratzen dute. Batek
udaletxeak lehenago herriko hiruzpalau jatetxerekin akordio bat zuela komentatu zuen,
halako zerbitzua eskaintzeko.
12. Adinari lotutako zaintzen inguruko ikastaroak: norbera zein besteak zaintzeko.
“Hori inportantea da, ez? Batez be norbera”. Zaintzen inguruko informazio eta formazioa
jasotzea oso beharrezkotzat jotzen dute. Saiora bertaratutako emakumeek argi ikusten
zuten pertsona zaintzailea zaintzearen beharra ere. Eta adinean gora egin ahala, bai beraien
burua zein ondokoena zaintzeko trebakuntza garrantzitsua iruditzen zaie: jarrera onak,
ohitura osasuntsuak, prebentzioa...
AUZOETARA BIZTANLE BERRIAK ERAKARTZEA
13. Egun existizen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu.
Diagnostiko dokumentu honetan jaso da landa‐eremuko emakumeentzat biztanle berriak
erakartzeak duen garrantzia. Etxebizitza‐eskaintzarekin lotura zuzena duela uste dute
gehienek. Hala ere, iritzi ezberdinak jaso ziren etxebizitza berri gehiago egitea
ahalbidetzearen inguruan; azken hamarkadetan eraldaketa gutxien jasotako auzoetako
biztanleek ez lukete begi txarrez ikusiko beraien etxe inguruan beste eraikin berriren batzuk
egitea, familia bakarrekoak beti ere, auzoaren estetika kontuan hartuta. Beste batzuek,
ordea, nahiago zuten eta eraginkorragoa kontsideratzen zuten egun existitzen diren
eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera. Horretan denak etorri ziren bat.
Abadiñoko Hiri Antolamendurako Plan Orokorraren Aurrerapen dokumentua aurkeztu zen
2017ko uztailean. Plan hori da landa‐eremuetako etxebizitza kopuruaren inguruan zeresana
duen dokumentu nagusia; udalerria dokumentu hori idazten dabilela kontuan hartuta,
zuzenena litzateke aspektu hori bertan islatzea.
“Orain da momentua, aprobetxatu dezagun”.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
88
ELKARGUNEAK, auzoetako bizitza.
14. Elkartzeko espazio( fisiko)ak sortzea.
Abadiñon, landa‐eremuko auzo bakarrean ageri da espazio propio bat duen auzo‐elkartea.
Onartu dute fisikoki elkartzeko tokia izateak baduela katalizatzaile funtzio argia beraien
ardurako gaien inguruan antolatzeko, eta hori oso onuragarria dela diote.
Aldiz, gainerako auzoetan ermiten inguruan izaten dira topaketak, izaten direnetan, beste
aukerarik ez dutelako.
Interesgarria izan liteke udalak landa‐eremuetako auzokideak elkarren artean biltzeko
espazioak errazteko izan dezakeen modua aztertzea. Bilerak egiteko tokia izatetik,
material jakina izateko tokira arte, hainbat dira aukerak. Biltzeak beraien arteko loturak
sendotzen ditu, sare kolektibo bat eratzea faboratzen du, eta beraien intereseko gaiak
elkarbanatzea konponbideak taldean bideratzeko. Eta behar izango balitz, eskaerak egin
edota erantzukizunak eskatzeko25.
Mendiolako Errekatxo elkartea eraikin publiko batean kokatzen da, adibidez, auzokideek
kudeatuta.
15. Udaleko programaketan kontuan hartu landa‐eremuko emakumeen interesak.
Landa‐eremuko emakumeek ez dute beraien burua bereziki islatuta ikusten eskaintzen den
udal‐programaketan. Intereseko gaiak iruditzen zaizkie batzuek, emakumeei zuzenduta
daudelako modu orokor batean, eta aterki horren pean denek dutelako kabida. Baina ez
dute sentitzen beraiengan pentsatuta ezer dagoenik.
16. Udaleko programaketan espazio ezberdinak kontuan hartzea.
Beraiek kontuan hartzen ez dituztela adierazten dien beste puntu bat ekimenak non
kokatzen diren da. Dena programatzen omen da Matienan edo Zelaietan, herriguneetan.
Hein handi batean ulergarria suertatzen zaie, baina uste dute egon daitezkeela zenbait
jarduera ez luketela zertan derrigor bi toki horietako batean izan behar. “Gauza asko,
esaterako, sukaldaritza ikastaro bat. Logika gehiago dauka hemen Mendiolan antolatzea
Zelaietan baino. Hau publikoa da, eta batzordeari eskaera formal bat eginda ez da arazorik
egoten aste bitartean baldin bada; arazoa asteburuetan egon daiteke, okupatuago egoten
delako”. Sendabelarrak identifikatzeko ikastaro bat, adibidez, edozein landa‐eremuko
auzotan egin zitekeen kasik. Deszentralizazio‐ariketa horiek oso positibotzat jotzen
dituzte.
17. Intereseko gaien inguruko topaketak erraztea: tertuliak, ibilaldiak, bazkariak…
Aurreko puntuekin lotura zuzena dauka horrek. Elkartzeko toki fisikorik izan ez arren,
ekimenek ere badute topaleku fisiko bihurtzeko aukera. Ongi ikusi dute beraien intereseko
25 Saioan modu espezifikoan atera ez zen arren, garrantzitsua litzateke bilera horietan emakumeen parte hartzea bermatuko lukeen neurriren bat sartzea, emakumeen ikuspegi eta ahotsak ere auzoetako egituretan presente egoteko.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
89
gaien inguruan halakoak antolatzea, baina ea udaberrian zerbait antolatuz gero
bertaratuko liratekeen galdetuta, ez dute konpromiso hori hartu nahi izan.
Aurrerago garatuko da puntu hau.
TRANSMISIOA
18. Informazio‐trukea, auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak.
Puntu honek interes handia piztu zuen, ohartu baitziren gaur egun ezagutzen transmisioan
eten bat zegoela, eta horrek kezkatzen zituen.
Ondorengoei pasatzea garrantzitsua da, noski, baina beraien artean ere ezagutzen truke
hori egitea oso ideia ona iruditu zitzaien. “Hori polita da, berriketaldi batean ikustea zer
dakigun aurreko belaunaldien eta gure auzoko kontuen inguruan”.
Topaketa horiek dokumentatzearen gaineko ardura ere azaldu zuen emakume batek:
“Baina hori nola lortzen da, transmisio hori garatzea? Zaila ikusten dut ez bada egiten
argazkien edo bideon bidez”. Interesa egotekotan, bideak topatuko genituela‐eta, gai
honen garrantziaren inguruko adostasun maila handia lortu zen.
19. Urtaro bakoitzarekin topaketa bat sortu.
Proposamen horrek asko harritu zituen, baina gero lotura handia ikusi zioten aurrez
aipatutakoekin: 17‐ Intereseko gaien inguruko topaketak erraztea eta 18‐ Informazio‐ trukea,
auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak.
Urtaro bakoitzak ezagutzen transmisiorako aitzakia ugari sortu ditzake, eta horiek
emakumeen beraien intereseko ekimenen bueltan antolatu: sasoiko uztak, errezetak,
ohiturak, erritoak, istorio eta kondairak... Urtaro bakoitzak badu puntu horietako
bakoitzaren inguruan bere ekarpena.
Lan‐ildo natural eta erakargarria topatu zuten.
20. Auzo‐bideen berreskuraketa.
“Auzoetan oinezko bideak zeuden lehen, umeak‐eta eskolara joateko”.
Ondare immaterial bezala jasota izateko interesgarria iruditu zaie, baina ez dute lehentasun
bezala ikusten. Are gehiago, gatazka‐iturri ere izan daiteke agian, lehengo eta oraingo
egoerek zerikusirik ez dutelako: lehen, ez zegoen hesirik, eta erabilerak markatzen zituen
bideak. Egun, jabetza partikularrak hesituta daude, auzo‐bideak ez dira erabiltzen eta
galtzen doaz. Baina bizimodu eta logika zehatz baten baitan kokatzen zirenez, ez dakite
egungo lur‐jabeek nola ikusiko luketen beraien lurretatik auzo‐bide bat zetorrela esatea.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
90
LEHENTASUNAK
Ekimenak aztertu ondoren, lehentasunak ezarri ziren.
Maila berean, ekimenik bozkatuenak 2‐ Buzoiak dauden tokietan auzo‐mailako erabilerarako
panelak jarri eta 13‐ Egun existitzen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu izan
ziren. 2 ekimenari argiztapena gehitzea adostu zuten, 10 ekimenean azaldutakoarekin lotuta.
Jarraian, 18‐ Informazio‐trukea, auzoan bertako istorioak mantentzeko, ezagutzak izan zen ekimenik
bozkatuena, eta hirugarren tokian auzo‐taxiari lotutakoak: 7, 8 eta 9 ekimenak. Alde txikia egon zen
guztien artean, eta era argian ekimen horiek izan ziren emakumeentzako lehentasunezkoak,
gainerako denak interesgarritzat jo arren.
INTERESAK
Banakako elkarrizketetan eta lansaio kolektiboan landa‐eremuko emakumeentzat interesekoak
ziren gaiak jaso ziren, Berdintasun Arloak etorkizuneko ekimenetan kontuan hartzeko. Denen
bateratzea azaltzen da jarraian:
○ Emakumeak elkarrekin ibiltzera joateko taldea.
○ Aurrekoarekin lotuta, irteera puntualak emakumeak elkarrekin ibiltzera joateko26.
○ Pertsona nagusien zaintzen inguruko ikastaroak: norbera eta besteak. Etxean bizi
direnen artean nola gauzatu zaintzak asko interesatzen zaie.
○ Adinekoentzako bideratutako ekintzak: adimena aktibo nola mantendu
erakusteko hitzaldiak, nola bizi hobeto, gimnasia edo arriskurik gabeko
luzaketak... beraien egunerokotasunean aplikatu ahal izateko.
○ Ergonomia‐ikastaroak: etxeko eta ortuko lanetarako.
○ “Txapuza” ikastaroa: komuneko zisternari ura dariola eta nola konpondu, koadroak
nola eskegi...
○ Kozinatzearen ingurukoak, eta bereziki elikagaien kontserbazio‐metodo
ezberdinen ingurukoak: izozketa, eraldaketa, fermentazioa...
○ Elikadura osasuntsuarekin lotutakoak.
○ Landare eta loreen ingurukoak: sasoiak, trataerak, espeziak eta beraien
erabilerak...
○ Aurreko puntuarekin lotuta, tokiko landareak ezagutzeko tailerra: sendabelarrak,
sukalderako erabiltzekoak, usaintsuak, apaingarriak... Eta horien erabilera eta
aplikazioak: infusioak, ukenduak...
26 Agian, aukera hau egingarriagoa litzateke ekimen puntualetara bertaratzeko prest daudelako, baina jarraitasun bat eskatzen dien talde bat sortzeko borondaterik ez da ageri oraingoz.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
91
BERDINTASUN ARLOTIK KONTUAN HARTZEKOAK
Aurreko ataletan aipatu da ikastaro edo ekimenak, beraien ezaugarrien arabera, deszentralizatzeko
aukera. Hala ere, Matiena eta Zelaietaren artean, landa‐eremuko emakumeek egokiago topatzen
dute Zelaieta, auzoetatik antzeko distantziarago dagoela uste dutelako. Beraien intereseko
ekimenen bat bietako batean egitea hautatu beharko balute, Zelaieta hautatuko lukete.
Horrez gain, ekimenak gauzatzeko ordutegi aproposa iruditzen zaie arratsaldeko 17:30ak. Ordu
horretatik aurrera izan zitekeen, baina iraupena kontuan hartuz: 19:30‐20ak inguru bukatzea
komeniko litzateke.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
92
ELORRIO
Lehen saio kolektiboa
Urriaren 17an gauzatu zen lehenengo saioa, Gazeta auzoko Lagunarte Kofradian. 18 emakume
bertaratu ziren, herena aurretik banaka elkarrizketatutakoak. Hortaz, 12 emakume berriren
ekarpenak jaso zituzten egun horretan landutakoek.
Emakume horietatik %39 40 urtetik beherakoa izan zen, %16,7 41‐54 urte bitartekoa, herena
(%33,3) 55‐65 urte bitartekoa eta gainerako %11 65 urtetik gorakoa. Iguriatik, Mendrakatik eta
Zenitatik hiruna emakume etorri zen (% 16,7+16,7+16,7), Elorrioko herrigunetik gertu dauden
baserrietatik beste bi (%11) eta gainerakoak, parte‐hartzaileen herena, Gazetatik (%33,3).
Jatorriari dagokionez, herrian bertan dute jatorria zazpik (%38,9), eta horietatik hiruk bizi diren
auzoan bertan (%42). Hiru emakumek eskualdeko beste herri batean dute jatorria (%16,7), beste
batek Bizkaian (% 5,6), beste bik EAEko beste herri batean (%11), beste batek Nafarroan (%5,6), eta
gainerakoek Amerikan (%22,2).
Emakumeen ia herenak 5 urte baino gutxiago daramatza auzoan bizitzen (% 27,8), %38,9ak 5‐20
urte bitartean, eta gainerakoek (% 33,3) 20 urtetik gora.
Bost gai planteatzen dira horien inguruan taldean hausnartzeko eta proposamenak egiteko;
horietako bakoitzaren azalpen hedatua aurreko atalean aurkitu daiteke.
1– AUZOEN ZAHARTZEA
Bildutako emakumeen artean positibotzat jotzen dira landa‐eremuan bizitzeak dakartzan
lasaitasuna eta bizi‐kalitatea, baita modu potentzialean gertuko harremanak izateko duen aukera
ere. Negatibotzat jotzen da, ordea, bertan sarri topa daitekeen bakardadea, eta beraientzako
larriena da auzoen husterako joera.
Balio‐aldaketa drastikoak, landa‐eremuko zenbait gunek teknologia berrien seinalea jasotzeko
eragozpenak edota jende gaztea erakartzeko zailtasunak aipatu dira arrazoietako batzuek bezala.
Lehentasunezkoa topatzen dute erraztasunak eskaintzea gazteak landa‐eremuan bizi daitezen,
horren aldeko politikak egitea. Proposamen ugari jaso dira horretarako laguntzak sustatzearen alde.
Proposamen bat jaso da etxeak egin ahal izatearen alde ere. Emakumeetako batek aipatu du, bere
ustean, landa‐eremuetara kanpotik etortzen direnek bai etxe berriak zein lehengoak hesiz edo
hormaz inguratzen dituztela. “Baserritako istorioa izan da baserria zerbait irekia izan dela, eta
zerbait behar zuenak sartu zitekeen nire baserrira. Orain ez, orain heltzen dira beraien kotxeetan
beraien baserrietara eta ez dira komunikatzen. Hori zerbait modernoa da, ez doa baserrien
esentziarekin”. Bere iritziz, proposamena gehiago izan beharko litzateke erraztasun horiek auzoko
jende gaztea bertan gelditzeko izatea.
Landa‐eremuaren esentziaren inguruko hausnarketa horren harira, beste emakume batzuek gehitu
dute horrek pertsonarekin duela zerikusi handiagoa: jatorria dena dela, batzuek irekiagoak dira eta
ingurukoekin erlazionatzeko hautua egiten dute, eta beste batzuk uharte batean bezala bizi dira,
ingurukoekin inongo harremanik izan gabe. Herrigunean jatorria duen eta orain landa‐eremuan bizi
den emakume batek aipatu du berak aldaketa hori orokorra dela uste duela; bera txikia zenean,
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
93
herriguneetako etxeak ere irekita egoten zirela, eta orain han ere ez dela halakorik jazotzen jada.
“Antes en el área urbana también vivíamos todos juntos, nadie cerraba la puerta. Ahora sí. No es
solamente algo que ha cambiado el área rural. Toda la sociedad ha cambiado, los que hemos venido
de la calle a los barrios cerramos las casas, pero porque en todos los sitios se ha cerrado, nos hemos
aislado. Para relacionarnos no depende solamente de las paredes, sino del querer relacionarnos”.
Bertaratutako emakumeetako bat errentan bizi da hainbat apartamentu aterata dituen baserri
batean. Baserrietan egun baimendutakoak baino etxebizitza gehiago ateratzeko ahalmena izatea
oso onuragarritzat jo dute. “Niretzat ideia ona da. Gure baserria oso handia da, hainbat etxebizitza
ateratzeko aukera ematen du. Hiru seme alaba izanez gero, adibidez, ezinezkoa izango litzateke
eurak bertan geratzea gaur egungo araudiari jarraituta; espazio aldetik posiblea izango litzateke
ordea, eta biztanle berriak finkatuko lirateke.”
Gai honekin lotuta, zuzeneko lotura duen beste aspektu bat ere azaleratu zen, bizi guztian auzokoak
direnen eta kanpotik auzora bizitzera etorri direnen arteko aldea. “Gure auzoan, adibidez, kanpotik
etorri garenak gara komunitatea sortzeko ahaleginean ari garenak. Betidanik bertan bizi izan
direnak mesfidatiagoak dira parte hartzerako orduan”. “Beste arraza batekoak gara, kalekoak eta
landa eremukoak”.
Ezberdintasun horrek badu auzoen zahartzearen inguruko puntu honekin zerikusirik, auzoetako
zaharrenak emakumeak direlako, eta kasu askotan, ematen diren saretze dinamiketatik kanpo
mantentzen direlako “bizi guztikoekin” bakarrik erlazionatzen direlarik: adineko beste emakume
batzuek edo horien seme‐alabak.
Muga hori malgutu litekeen aztertzea baliagarria litzateke, bi norabideetan onura nabarmenak
eragingo bailituzke.
Orokorrean beharrezkotzat jotzen dute, baina adinean gora egin ahala gehiago, auzokideen arteko
saretzea, denen artean auzoa bizitzeko toki erosoagoa bihurtzeko. Aurrez aipatutakoarekin lotuta,
“Auzoak husten doazen heinean, elkartasun gutxiago dago”. Sare horiek sortu eta sendotu ahal
izateko, gainera, auzo‐mailako komunikazioa landu beharra dagoela kontsideratzen dute.
2– MUGIKORTASUNA
Mugikortasunaren gaia planteatzerakoan, alderdi nagusi bi hartu behar dira kontuan: emakumeek
egindako mugitzeko hautua (oinez, bizikletaz, motordun ibilgailuz), eta auzo bakoitzak dituen
ezaugarriak.
Motordun ibilgailu batekin ibiltzeko hautua eginez gero, auzoak ondo komunikatuta daudela esan
daiteke, eta ez dagoela landa‐eremuko etxebizitzetara iristeko arazorik. Hala ere, alde handia dago
errepideen ezaugarriak kontuan hartuta.
Bizikletaz mugitzeko hautua ez dute askok egiten, egun ez baitago horretarako baldintza egokirik.
Eta batzuek oinez ibiltzen dira, baina kexu dira toki gutxitan dagoelako segurtasunez eta arriskurik
gabe ibiltzeko aukera.
Motordun ibilgailuaren erabilerari lotuta, emakumeek gainerako senideak garraiatzeko duten
rolaren aurrean “familia‐taxi” direla komentatu dute, udaleko auzo‐taxi zerbitzuarekin paralelismo
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
94
bat eraikiz. Paper horrek gainkarga handia eragiten die, eta lotura, eta areagotu egiten da zenbat
eta menpekotasuna duten pertsona gehiago izan etxean.
Landa‐eremuan gidabaimena eta autoa izanez gero ondo, baina bestela motordun ibilgailua duen
beste pertsona batekiko menpekotasuna erabatekoa dela adierazi dute: erosketak egiteko,
medikuarengana joateko... Pertsonen autonomian eragin zuzena duela diote, batez ere adinekoen
autonomian; zahartzaroa latzagoa da landa‐eremuan mugikortasunari dagokionez.
Egoera horrekin lotura zuzena duten hainbat gai nabarmendu dituzte. Batetik, indibidualismoa:
bakoitzak bere kotxea eta bere erritmoak omen ditu. Baina, agian, eragozpen handiegirik gabe
auzokideren batzuen ibilbideek bat egin dezakete, edota adinekoen joan‐etorrietarako (edo
mandatuetarako) baliagarriak izan litezke. Auzokideen arteko komunikazio falta adierazi dute, eta
udaleko auzo‐taxi zerbitzuarekin lehiatu gabe (zerbitzu hori izatea beharrezkoa dela uste baitute),
beraien arteko antolaketa bat existitu litekeela.
Horretarako, auzoetako sareak sortu edo aktibatzeko, auzo‐arduradunaren figura aipatu dute,
antolamendu eta koordinaziorako. “Sareak sortu auzotarren artean, beharra dutenak laguntzeko.
Udalari eskatzen dizkiogu gauza pila bat, baina auzotarren artean ere lagundu gaitezke. Zaharrei
edo dependentzia egoeran direnei laguntzeko, komunitate moduan funtzionatuko duen sare bat
sortu daiteke. Edo umeak bajatzeko: zergatik egongo gara familia bakoitza bereak bajatzen
ordutegi berdinean? Edo erresidentziatik pelukeria zerbitzua asteartero auzora igotzea eskatzeko
eta koordinatzeko. Igual gauza batzuk udalak antolatu ahal ditu, eta beste batzuk auzotarren artean
antolatu ditzakegu”. “Horretarako ondo egongo zen auzo bakoitzeko beharrizanak detektatzea, eta
gure artean antolatzea, jakiteko gero zer eskatu udalari eta zer egin gure artean”. “Auzo bakoitzak,
gainera, beharrizan eta potentzialtasun espezifikoak ditu”. Emakume batzuen familia‐taxi rola apur
bat partekatzeko modua izan daiteke agian, pixka bat arintzeko.
Garraio publikoarekin edota motordun ibilgailu partikularretik haratagoko bestelako mugitzeko
ereduekin harremanean, Iguariako auzokideek N‐636an autobusaren geraleku bat eskatu zuten,
Arrasatetik Bilborantz doan autobusa erabili ahal izateko auzotik herrira joateko.
Horrez gain, auzoetatik oinez edo bizikletaz mugitu ahal izateko bideak egokitzea eskatu zuten;
behintzat, horren inguruko azterketa batekin hastea.
Mugikortasunarekin lotuta, gai garrantzitsu bat hauteman da Elorrioko landa‐eremuko zenbait
auzotan: modu orokortuan erabiltzen ditugun geolokalizaziorako baliabideak ez daude ongi
erreferentziatuta. Bideak ezagutzen dituztenentzat litekeena da egunerokotasunean horrek
eraginik ez izatea, baina larrialdi‐egoera baten aurrean funtsezko gai bat da. Saioan, hala jaso zen
gainera: “En Mendraka sacamos a una chica en fiestas que había estrenado el coche y terminó en un
sitio en el monte del que tuvimos que rescatar, porque el GPS le mandó por ahí”. “Eroskiko kamioi
asko auzo bideetatik sartzen dira beraien GPSek hortik bidaltzen dituztelako, eta askotan
maniobrak egin ezin dituzten tokietan bukatu dute. Bihotzekoak hilda hil zen horrelako egoera
baten amaitu zuen kamioilari atzerritar bat duela urte batzuk”. 2011. urtean baserri bat erre zen
suhiltzaileak etxea topatu ezinik ibili zirelako, GPSak okerreko bidetik bidalita.
Emakume batek laguntza eskatuko balu, laguntza ematera datozenek ingurua ezagutu ezean galdu
eta bidean asko berandutzeko aukera handia dago; hori oso arriskutsua izan daiteke.
Eta, puntu horrekiko oso gertu, beste kontu bat: baserrien seinaleztapena. “Ni beste eskualde
batetik nator, eta han baserri guztiak seinaleztatuta daude. Hemen ez dakit zer gertatzen den. Eta
oso inportantea da ze anbulantzia bat eskatuz deitzen duzunean baserriaren izen zehatza esan
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
95
behar duzu, ez gutxi gorabehera”. Ez dute ulertzen nola dauden baserriak seinaleztatu gabe.
Gainera, bertakoentzako ere erabilgarria izango litzatekeela diote: “Gaur egun guk ez dakizkigu
gure auzoan dauden baserrien izenak”.
Argiztapen egokiaren beharra ere aipatu zen.
Auzo-taxia
Penaz hartu du batek auzo‐taxiaren erabilera baldintzak aldatu izana, profil jakin batzuei erantzuten
ez dieten biztanleek 5 euro ordaindu behar dutelako orain bidai bakoitzeko. Asko iruditzen zaio, eta
ez da bakarra izan. Gai horri buelta bat eman beharko litzaiokeela uste dute.
Auzo‐taxiaren inguruan honakoak proposatu dira: auzo‐taxiaren prezioa jaistea (5 euro ordaindu
behar dituztenen kasuan), auzo‐taxiaren ordutegi eta egutegia zabaltzea eta jaietan auzo‐taxia
gauetan egoteko aukera.
3– ELKARGUNEAK
Elkarguneen inguruko hausnarketan, lehenago izan ziren eta gaur egun ia galduta dauden hauek
aipatu ziren: auzoetako iturriak, jai egunak, ohiturak (elkarrekin meriendatzeko gelditzea...), eta
etxeak. Gaur egun, etxebizitza auzokideen elkargune natural bezala galzorian dagoela nabarmendu
zuten.
Positibotzat dute elkartzea, sozializatzeko eta elkarbanatzeko aukera eskaintzen baitie: “cosas,
ideas, momentos de alegría y tristeza”. Momentu horiek, “momentos que aportan mucho a tu día”
direla esan dute.
Elkartzeak auzokoen arteko harremanak sendotzen ditu, eta horrek eragin positiboak ditu
beraiengan: elkar ezagutza, ekintzak antolatzea, “auzoa egitea”.
Gaur egun paseoan edo auzoko jaietan egiten dute topo gehienbat, eta horrez gain elkartzea
faboratzen duten ekintzak dira urtean zehar antolatzen diren bestelako ekimenak (Santa Ageda
kantaldia, bazkariak...) eta auzolanak.
Hala ere, ez dituzte elkarguneak idealizatzen, auzo bakoitzeko egoera ezberdina den arren.
Elkartzeek kudeaketa bat dakarte berekin, ardura hartzen duen pertsona bat edo batzuk egoten
dira, eta batzuetan ze puntutara arte merezi duen galdetzen diote euren buruei. “Gure auzoan
gauzak antolatzen eta antolatzen ibiltzen ginen elkar ezagutzeko, harremanak sortzeko, eta puntu
batera iritsi ginen: hainbesteko esfortzu eskatzen badigu elkartzeak eta ekintzak antolatzeak,
naturaltasunarekin ez bada irteten, benetan merezi du? Azken aldian gauza xumeagoak antolatu
ditugu, eta horregatik ez du esan nahi harremanak sendotzeari itxi diogunik”. Horren harira, beste
batek: “Nik igual ez dut ikusten artifizialki behartzearena elkartzea. Gure auzoan txoko honek asko
lagundu du, auzo oso handia delako. Baina beste leku batzuetan artifizialki sortzearena ez dut
ikusten”. Eta beste batek: “Baina topagunerik ez dagoen auzoetan artifizialki indartu beharra dago,
ze bestela ez zara elkartzen”.
Auzolana ere mintzagai izan zuten. Zenbait auzotan antolatzen dituzte, eta elkargune
garrantzitsutzat dituzte. “Niretzat auzolana oso inportantea da. Azken urteetan indartu den gauza
bat da. Hasieran oso arraroa zen, harremanak pixka bat behartuak zirelako, baina orain oso natural
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
96
irteten da. Utzita zegoen zerbait izan da, berreskuratu dena. Baina pertsona bati esker lortu da,
pertsona bat hasi zen: benga, bazterrak garbitu behar dira”. Auzolana antolatzeko whatsapp talde
bat daukate hainbat auzotan, eta behin lanak bukatuta hamaiketakoa edo bazkaria egiten dute
elkarrekin. “Emakumeen rola hamarretakoa prestatu eta zerbitzatzea da nagusiki”.
Proposamenetan elkartzeko toki fisikorik ez daukaten auzoetan elkarguneak sortzea, eta toki
fisikoez gain intereseko dituzten ekimenak antolatzea jaso ziren; ekimen horiek ez lukete toki fisiko
batekiko menpekotasunik, planteatutako jardueraren arabera espazio ezberdinetan izan zitezkeen.
Baina, horrek ez du ordezkatzen toki fisikoaren beharra.
4– KOMUNIKAZIOA
Telefono adimendua izan eta bat‐bateko mezularitzarako aplikazioak dituztenentzako udaletik zein
berdintasun sailetik antolatzen diren ekimenen berri izateko biderik zuzenena hori da, edo posta
elektronikoa; onartzen duten arren auzoko emakume askok bide hori erabiltzen ez dutela. Gainera,
etxeko internet‐estaldura eskasa da auzo gehienetan.
Eta, gezurra badirudi ere, ahoz ahokoak ez du orokorrean funtzionatzen, lehenagotik harreman
handia duten auzokideen artean ez bada. Autoa eta autonomia dutenen kasuetan gehienak
autoetan mugitzen direlako gertatzen da hori, eta oso gutxitan elkartzen direlako; eta adinekoen
kasuetan, ez direlako beraien etxeetatik asko irteten eta (berriz) modu naturalean elkartzeko tokirik
ez dutelako.
Gauzatzen diren ekintzen inguruan landa‐eremuko emakumeak informatzeko modu on bat toki
egokietan panelak jartzea dela iruditzen zaie.
“Tener acceso a la comunicación e integrarla a los grupos” berebizikoa dela kontsideratzen dute.
Orokorrean, inguruko eta auzokideen artean komunikazio falta dagoela uste dute.
5– TRANSMISIOA
Aurreko puntuarekin lotuta, “La relación genera comunicación, y la comunicación conocimiento”.
Transmisiorako behar‐beharrezkoa da harremana. Auzoan jende nagusia bizitzeak esperientzia eta
jakintza handiko pertsonak gertu izatea suposatzen du emakumeen esanetan: auzoaren eta bertako
lekuen ezagutza daukate, “historia dute beraiengan”. “Lehengo bizimoduaren ezagutza zabala
daukate: ohiturak, kontuak, landareak, lantresnak, aroak, uztak...”. Auzora bizitzera etorri den
jendeak interes handia izango luke auzoko gainerako emakumeekin harremantzeko, eta gustu
handiz adituko lituzkete adineko emakumeen kontuak. Topaketa hori modu naturalean ematen ez
dela eta, emakume batek zera esan zuen: “Auzoko jende nagusia prest dago bere ezagutza
elkarbanatzeko, baina bertara bizitzen doan jendea prest egon behar da galdetzera joateko”.
Auzokideen arteko komunikazioa sustatzea proposatu zen.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
97
Bigarren saio kolektiboa
Azaroaren 7an gauzatu zen bigarren saioa, Gazeta auzoko Lagunarte Kofradian. 11 emakume
bertaratu ziren, horietatik bost aurretik banaka elkarrizketatutakoak (%45). Gainerakoen artean, lau
lehenengo lansaio kolektibora etorri ziren, eta bi ez. Bi emakume berriren ekarpenak jaso zituzten
egun horretan landutakoek.
Emakume horietatik lau 41 urtetik beherakoak izan ziren (% 36,4), hiru 41‐54 urte bitartekoak (%
27,3), beste hiru 55‐65 urte bitartekoak (%27,3) eta gainerakoa 65 urtetik gorakoa (%9).
Iguriatik eta Gazetatik hiruna emakume etorri zen (% 27,3+27,3), Zenitatik bi (% 18,1), San
Agustinetik, Berriozabaletatik eta Elorrioko herrigunetik gertu dagoen baserri batetik bana (%
9,1+9,1+9,1).
Jatorriari dagokionez, herrian bertan dute jatorria bostek (% 45,5), eta horietatik bik bizi diren
auzoan bertan (%40). Hiru emakumek eskualdeko beste herri batean dute jatorria (% 27,3), beste
batek EAEko beste herri batean (% 9), eta gainerakoek Amerikan (% 18,2).
Emakumeen ia herenak 5 urte baino gutxiago daramatza auzoan bizitzen (% 27,3), % 45,4ak 5‐20
urte bitartean, eta gainerakoek (% 27,3) 20 urtetik gora.
Lehen lansaioan landutako gaien inguruan jasotakoetatik, ekintza zehatzen proposamenak aztertu
ziren horiek osatu, balioztatu edo ezeztatzeko. Horrez gain, ekintza horien gauzatzea noren
eskumena zen aztertu zen, eta zein denbora‐tartetan egin ahalko liratekeen.
Ondorengo irudian laburbiltzen da:
7 Irudia: Diagnostikoko ekintzak garatzeko eskumena, eta denbora‐aurreikuspena. Bigarren saio kolektiboa.
Jarraian, zenbaki bakoitzari dagokion diagnostikoko ekintza bakoitza jasoko da, bere
azalpenarekin. Goiko irudiko ekintzak, taldean balioztatu ondoren, adostasunez kokatu dira.
GAUR ardatzean kokatutako ekintzak, borondate politikoa egonez gero, momentuan bertan
martxan jarri daitezkeela kontsideratzen direnak dira.
Emaitzen grafikoan Udalaren eta BFAren arteko marratik oso gertu kokatu da 5 ekintza, eskumena
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
98
udalaz gaindikoa izan arren, gai horren inguruko jarraipena egiteko ardura duelako.
4ekintzak mota ezberdinetako bideak jasotzen ditu bere baitan. Udalerriko bideen egungo
egoeraren azterketa eta horiek egokitzeko proposamenak egitea udalaren eskumena izan daiteke,
baina beraietan esku‐hartzeko bideen mailaren arabera egokituko zaio eskumena erakunde bati
edo beste bati.
13 ekintza Udalaren eta BFAren arteko ekimena izan daiteke, eta 16 ekintza udaletik gorago ere
kokatu beharko litzatekeen arren, udalak bere eskumenaren arabera ekitea eskatzen da.
Orokorrean, kontziente dira ekimen batzuk irudian kokatzen diren denbora tartea baino handiagoa
igaroko dela gauzatu orduko, baina hala jasota gelditzea nahi zuten, “gehiegi ez atzeratzeko”.
Denboran gehien luzatuko direnen izapidetze asko gaurdanik hasi daitezkeela uste dute, eta hori
eskatzen dute.
KOMUNIKAZIOA
Landa‐eremuko emakumeek udaletik, eta bereziki berdintasun sailetik, antolatutako ekimenen
berri izatea funtsezkotzat jotzen da beraien interes eta onurarako izan daitezkeen jardueren berri
izateko. Maila pertsonalean beraien bizitza hobetzeko, edota gainerako emakumeekin elkartu eta
saretzeko aukerak eskaini diezazkiekete ekimen horiek. Konexio horietatik beraien autonomia eta
zaintzarako bidean aliantza berriak topatu ditzakete.
1. Auzoetako whatsapp/telegram taldeak sortu.
Adimendun telefonoa izanez gero, neurri hori kontsideratzen dute udal‐mailako zein
auzoko ekimenen berri izateko modurik eraginkorrena.
2. Buzoien ondoko tabloiak auzo‐mailako erabilerarako zati bat izan dezatela.
Landa‐eremuko emakume guztiak kontuan hartuta, neurri hori kontsideratzen dute
demokratikoena udal‐mailako zein auzoko ekimenen berri izateko, izan adimendun
telefonoa eta internetera konexioa edo ez. Paneletako informazioa gehien‐gehienek
irakurriko lukete, “buzoi ondoan bai ala bai gelditzen garelako posta jasotzera”.
Hala ere, komunikazio bide horretan kontuan hartu beharreko hainbat kontu hauteman
dira: tabloi horiek ez omen daude auzo guztietan (Besaiden, adibidez). Beste ekintza bat
gehitu da hortaz: 2.1‐ Falta diren auzoetan tabloiak jartzea.
Auzo batzuek sarrera bat baino gehiago dituzte, eta bakarrean dago tabloia; auzoaren
beste zatian bizi direnentzako ezer izango ez balute bezala da, ez baitira sekula hortik
pasatzen. “Beraz, ondo egongo zan bi sarreratan egotea panela” (Igurian eta Gazetan,
adibidez).
3. Auzoetako komunikazio‐estrategiak artikulatu eta kudeatu.
“Auzuneetan auzo‐kontseiluak ditugu eta auzoko alkateak ditugu; honelako kontuak bere bitartez kudeatu beharko genituzkeela uste dut”. Auzo‐kontseiluen figurak ezberdin
funtzionatzen omen du auzoaren arabera, emakumeetako batzuek beraien auzoan
zegoenik ere ez jakiteraino.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
99
“Auzo alkatea zen arduratzen zena informazioa auzo guztira zabaltzeaz”, bera baitzen
auzoa eta udalaren arteko mintzaidea.
Auzo bakoitzean figura hori zertan den jakitekotan gelditu ziren, artikulatze eta kudeaketa
horretarako egun ze baliabide eta azpiegitura izan ditzaketen ezagutzeko.
MUGIKORTASUNA
Mugikortasuna genero ikuspegiarekin aztertuz gero, herriguneetan gizon eta emakumeen artean
aldea dagoela argi dago: emakumeek mugikortasun eredu konplexuagoak jarraitzen dituzte,
intermodalagoak. Gizonak baino gehiago mugitzen dira garraio publikoz zein oinez eguneko
momentu ezberdinetan. Ez dira ibilbide linealak izaten, joan‐etorriak oraindik askok beregain duten
rol sozialari dagozkion gainerako jarduerekin osatzen baitituzte (lanera joan bitartean haurrak
eskolan utzi, beraien kargu duten adinekoa medikuarenera lagundu ondoren erosketak egin...).
Gizonezkoen bidaiak zuzenagoak izaten dira orokorrean. Aspektu horrek badu bere isla landa‐
eremuan ere.
Horrez gain, emakumeen mugikortasunaz ari garenean gakoa den elementu bat izan behar dugu
kontuan: bide‐segurtasuna (izan benetakoa edo sumatutakoa). Horren arabera eraiki edo
deseraikiko dituzte ibilbide eta ohiturak, eta hainbat faktorek osatzen dute: segurtasun fisikoaren
sentsazioa, argiztapen egokia, eguneko ze ordu den, garbitasuna, ze pertsonekin gurutzatzen
diren... Garraiobide ezberdinen inguruko ebaluazioak egiterakoan, konplexutasun geruza horiek ez
dira aintzat hartzen. Zaintzen inguruan mugikortasun‐eredu oso bat eratzen da: haur‐kotxeek eta
gurpildun aulkiek irisgarritasun baldintza zehatzak behar dituzte mugikortasuna bermatzeko,
makuluekin dabiltzanek, mugikortasun arazoak dituzten adineko pertsonek... Motordun ibilgailuak,
bizikletak edota oinezko osasuntsuak ditugu gure buru‐eskemetan mugikortasunaz mintzo
garenean, baina oso azaleko planteamendua da hori, egoera zaurgarrian egon daitezkeen pertsona
asko kanpoan utzi dezakeena.
Hori dela eta, eskala txiki eta garrantzitsu horretan jarri da fokua. Herrian beste hainbat halako toki
eta egoera egongo dira ziurrenik, baina lan honen helmena eta baliabideak medio, emakume parte‐
hartzaileen bitartez jasotakoa da ondoren azaldutakoa; ez da udalerriko landa‐eremuetako
azterketa xehe baten emaitza.
4. Bide eta ibilbideen azterketa auzoetatik (herrigunera) oinez edo bizikletaz mugitu ahal
izateko.
“Ez dago natur biderik, ez dago loturarik”. Auzo batzuek herrigunetik urrun daude, eta agian
zaila izango litzateke lotura horiek egitetik hastea, baina beste batzuek ez daude hain urrun,
eta gaur egun ez da aukera bat bezala kontenplatzen oinez edo bizikletaz bertaratzea. Ez
dago bide egoki ez segururik.
Auzoetan bertan ere, kasu gehienetan, ez dago etxetik etxera joateko (auzo barruan
ibiltzeko) autoz ez den beste moduen arrastorik: bidegorria, oinez bidea, espaloia,
bazterbidea... Eta bide horietan motordun ibilgailuak dira nagusi, lehentasunezkoak.
Auzo barruetan, auzoen artean edota auzoetatik herrigunera mugitzeko, bestelako aukerak
aztertzeko beharra ikusten da. Gainera, onura orokorra izango litzateke, landa‐ eremuetan
paseorako leku egokiak hautematen direnean auzo horietatik kanpoko bizilagun ugari
gerturatzen baita ibiltzera.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
100
5. Igurian autobus geralekua
“Nik ez dut ezagutu, baina uste dut lehen bazegoela autobus geralekua”. “Guk daukaguna
da kristoren errepide nazionala, kristoren trafikoa. Ni lehen oinez etortzen nintzen herrira,
edo umeak bizikletan joaten ziren eskolara; orain ezinezkoa da”.
Beharrezkoa eta egingarria ikusten dute Igurian Arrasate‐Bilbo ibilbidea egiten duen
autobusak geralekua izatea (Bizkaibuseko A3923 linea). Egun garraio publikoarekin
herrigunera heltzeko aukera bat bezala ikusten dute, emakumeen familia‐taxi rola arintzen
lagundu ahalko lukeena batetik, eta autorik edo gidabaimenik ez duten emakumeen
autonomia gehituko lukeena bestetik.
Gainera, semaforo bat jartzeko zirela ere komentatu zuten: “Nik entzun nuen 2019rako
semaforo bat jartzeko asmoa zegoela”. “Kotxearekin irteteko ere oso zaila dago”.
Saioan, udalak geraleku hori egin ahal izateko bilerak hasi dituela jakinarazi zitzaien, eta
berriz ere galdetuko zela ea nola dagoen tramite hori.
6. Argiztapena***
Argiztapenaren inguruko gaia ez da erraza izaten landa‐eremuetan. Hori dela eta, ekintza
zehatz bezala baino, talde‐hausnarketa bezala planteatu zen puntua.
Batzuek nahiago dute beraien etxerainoko bidea ez argiztatu; beraiek bidea ezagutzen
dute, eta asmo okerrekin hurbildu nahi dutenei ez diete bertara iristea errazten. Beste
batzuek, ordea, nahi dute beraien etxerako bidea argiztatuta izan.
Udaletik erabaki hori auzoka hartzea konplexua dela kontsideratzen da, eta ordenantza bat
dago norbere etxeko atean argi puntu bat jartzeko diru‐laguntzak arautzen dituena.
“Ordenantzan ezartzen den argiztapena ez da nahikoa: etxeko argiztapena gure esku ere egon
daiteke, baina bideetakoa ez, eta hor dago arazoa”.
Gainera, emakumeen artetik argi‐puntu horiek izateko baldintzen inguruko zalantza
planteatu zen. Horietako bat omen da gau guztian argia piztuta izatearena, gero baserri
bakoitzaren urteko batez bestekoa kalkulatzeko. “Nik be ez dut ondo ikusten gau osoan zehar
argiak piztuta izatea, eta hori da baldintzetako bat. Ideala litzateke behar denean piztea”.
“Baina badaude baita mugimendu‐sentsoreekin funtzionatzen duten argiak, ez? Ez dute zertan
egon behar denbora guztian martxan, energia gastatzen”.
Etxeetako sarrerak bezain garrantzitsu edo gehiago kontsideratzen dute bidegurutzeetako
argiztapena, sarrera‐irteerak ondo ikusteko. “Gure auzoan bi sarrera daude, eta horietako
batek oso sarrera estua dauka. Bidegurutze batean dago, atzetik datorren kotxea oso gertu
gelditzen da eta sartu behar zara a toda leche por si no te ve. Edo argiztapena jarri beharko
litzateke bidegurutze horretan, edo panel handi bat ondo seinaleztatzeko bidegurutzea”
(Igurian).
Pertzepzio mailan ere askotarikoak dira iritziak: “Niretzat autobiak argi lar dauka” edo “Niri
tristura ematen dit, argi bat bera ere ez edukitzea”.
“Hegazkinez zoaz Suitzatik, eta hiriak ikusi ere ez dituzu egiten. Bilbora iritsi eta larregiko
argiarekin egiten duzu topo, txoriek lorik ere ez dute egingo. Nik uste dut gai horren
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
101
inguruan ez garela jabetu”. “Guk ezezkoa eman genuen; ezetz baserri kanpoan argia
ipintzeari…”
Argiztapen beharra normalean lotuta egoten da mugitzeko egindako hautuarekin.
Motordun ibilgailuan mugituz gero, norberak bere bidea argiztatzen du, eta abiadura ere
pasozkoa da; oinez edo bizikletaz, ordea, ezberdina da. Hala mugitzen direnak dira
argiztapen beharra gehien sumatzen dutenak, aurrez aipatutako segurtasun‐
pertzepzioarekin lotuta. Eta era berean, eraginak dituen egitatea da; oinez dabilenak argi‐
nahia du, baina argi nahikoa ez egoteak emakume asko oinez ez mugitzea dakar.
“Nik ez dut behar hori sumatzen kotxez mugitzen naizelako. Baina, gainera, mendian
gaude, ez? Zertarako argiztatu? Kutsadura luminikoa da”. “Gastu handia iruditzen zait auzo
guztiak argiztatuta egotea”.
7. Auzo‐taxiaren egutegi eta ordutegiak zabaldu.
Norberaren autonomia‐ eta baliabide‐mailaren arabera, jazoera berdina oso ezberdina izan
daiteke; kapritxoa edo beharrizana izatearen aldea egon daiteke. Testuinguru horretan
kokatzen da auzo‐taxiaren egutegia malgutzeko proposamena.
Landa‐eremuan bizi diren adineko emakumeen sozializazio‐maila baxua da. Sozializatzeko
paradak ere bai, lehenagoko espazioak desagertzen baitoaz, atzetik berririk sortu gabe.
Beraien iruditerian ez du toki handirik aste bitarteko aisiak, erretiratuta egon arren ere.
Hortaz, asteburuak izaten dira mezatara joan, edota karta‐jokoan aritzeko elkartzeko
momentuak. Emakume askok ez dute plan horiek aukera bezala kontsideratzen nola joan
eta etorri ez dutelako, eta inor molestatzen ez ibiltzearren. Aukera hori izatea oso
garrantzitsutzat jotzen dute parte hartu duten emakumeek, landa‐eremuko emakume
adinekoentzako alde handia suposatu dezakeelakoan. Sozializaziorako momentu
horietarako aukera aste bitartean errekaduak egitera jaitsi ahal izateko aukera izatea
bezainbeste garrantzitsu edo gehiago dela kontsideratzen dute.
8. Jaietan auzo‐taxi zerbitzua gauetan.
Ama‐taxien joan‐etorriak arinduko lituzkeela ados daude, baina ez dute beharrezkotzat
jotzen. Auzotarren artean antolatu zitezkeela uste dute, edota gazteak beraien artean
antolatu litezkeela “Ni beti gelditu naiz auzokoekin bueltatzeko: bakoitza bere kabuz eta nahi
duen orduen bueltatu behar al da derrigorrean?”.
Hausnarketak partekatu dituzte: “Niri ondo iruditzen zait Bilbotik jaietan bueltatzeko
orduero zerbitzua izanez gero, hemen ere jaietan edukitzea. Baina egia da auzoan bizitzea
guk erabaki dugula, eta ze modutako auzoa nahi dugu? Herriguneko gauza berberak eduki
behar ditugu? Niri honek kristoren kontraesanak sortzen dizkit”.
Azkenean, denen artean adostu zuten ekintzetatik kanpo uztea proposamen hau.
9. Auzo‐taxiaren prezioa bajatu, edo mikrobus bat jarri ordu jakinetan prezio eskuragarrian.
Bertaratutako batzuei oso garestia iruditzen zaie auzo‐taxiaren oraingo tarifa. 2 eurokoa
ondo ikusten zuten, baina C ereduko erabiltzaileek 5 euro ordaindu beharra ez dute egoki
ikusten. “Batzuek gehiegikeriaz erabili zuten zerbitzua, eta horien erruz gainerakook ordaindu
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
102
behar dugu. Oso garestia da”. Aurreko puntuko hausnarketen harira, badago 5 eurotako
prezioa neurriz kanpokoa ikusten ez duenik, baina gehienek kopuru hori jaistea nahiko
lukete.
Auzoetako sareak
10. Auzoetako sareak sortu eta aktibatu.
Bertaratutako emakume guztiek argi ikusten zuten horren beharra. Hala ere, hurrengo
puntuaren bitartez egin zitekeela uste zuten, auzo‐arduradunen bitartez (kudeatzaileak).
11. Auzo‐arduradunak izendatu: kudeatzaileak.
Gaur egun, auzo‐arduradunak badituztela adierazi dute: auzoetako alkateak. Praktikara
eramanda, auzoaren arabera, figura horrek ezberdin funtzionatzen du ordea. “Auzoan
zerbait gertatzen bada deitzen diot, eta beti saiatzen da konpontzen. Baina azken urteetan ez
dut entzun bere partetik ezer...”.
Auzo batzuetan ezberdintasunak hauteman dira auzo berberaren gune ezberdinetan.
Horrek ez luke hala izan behar, eta agian auzo‐arduradun bezala ona litzateke “ahaztuen
dauden” auzo eremuetakoren bat aurkeztea beraien egoera gehiago kontuan izateko eta
baldintzak hobetzeko.
Gaur egun, orokorrean, ez dute uste auzokideak antolatzeko eraginkorra denik: “Nik uste
dut beste era batean funtzionatu behar duela, komunikazioa hobetu egin behar da”.
Bertaratutako emakume bat bere auzoko auzo‐alkatea da, eta bere ikuspegia azaldu du:
“guk, auzoan, komunikatzeko bat‐bateko mezularitzarako aplikazio batean talde bat
daukagu sortuta. Taldean arazo bat dagoela jartzen duzu eta inork ez du erantzuten. Erraza
da izena ematea, baina auzotarrak gainean zaudete: zer egiten du eta zer ez?”.
Bi aspektu nabarmentzen dituzte puntu honetan: batetik, auzokideak beraien artean
saretzea, edo behintzat komunikazioa sortzea; bestetik, auzotarren beharrizanak udalera
eramatea, auzoa eta udalaren arteko mintzaide lana. Horren inguruan, emakumeen
beharrak kontuan hartzea garrantzitsua dela esan dute, eta diagnostiko‐prozesuan zehar
irtendakoak foro horietan islatzea beharrezkoa dela, beraien ahotsak ere kontuan hartu
daitezela. Horren harira, “agian emakumeok buelta bat eman ahalko genioke horri, emakume
gehiago aurkeztuz ardura horretara”, beraien eskaerak jaso eta defendatu daitezen. Gainera,
udalean ere hori hala izan dadin bermatzeko aliatuak izatea inportantea dela uste dute,
denon ardura delako.
Oraingoz, komunikazio‐dinamika berriak ezarri edota arduradun berriak izendatu artean,
beraien eskaera eta beharrak helarazteko dituzten aukerak gogorarazi zaizkie: Herritarren
Arretarako Zerbitzuaren bitartez (HAZ) bideratu ditzakete, edota udaletxean ordezkari
zehatzekin bilerak eskatu (zinegotziak, berdintasun teknikaria...).
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
103
12. Auzo bakoitzeko beharrizanak identifikatu: udalari zer eskatu eta auzokideen artean zer antolatu? *auzo bakoitzak beharrizan eta aukera ezberdinak ditu*
“Niretzat hau aurreko ideiarekin lotuta doa”. Auzo batzuetan ekimen hau egiten da jada:
auzo‐alkateak auzokideekin bilera antolatzen dute, denen artean beharrak eztabaidatzeko;
beste batzuetan, ordea, ez. Alkatea udalarekin dituen bileretara joaten da auzokideekin
bilerarik egin gabe, eta gero bueltan ere ez ditu han entzun eta esandakoak trasladatzen.
Aurreko bi puntuak betez gero, puntu hau jada jasota dagoela kontsideratzen dute.
SEINALEZTAPENA
13. GPS koordenatu zuzenak dituen tresna bat sortu etxeetara zuzen heltzea ahalbidetzeko.
Auzo‐kontseiluetatik zerbait bultzatu zela komentatu zen, baina hori esan zuen emakumea
ez zegoen ziur, eta ez dakite egun zertan den kontua.
Lehen lansaioko atalean jaso dira gai hau horren garrantzitsua izateko arrazoiak.
Lehentasunezkoa dela kontsideratzen dute.
14. Auzoetako etxeen izenak adierazi.
Landa‐eremuetan noranzko bikoa da “urruntasuna”: bertan bizi direnek herriguneetan
dituzte oinarrizko hainbat zerbitzu, eta bertan bizi ez direnek helbide zehatz bat aurkitzeko
zailtasunak izaten dituzte beraien ezjakintasunari seinaleztapen gabezia gehitzen zaiolako.
Askotariko larrialdi egoerei begira batez ere, seinaleztapena funtsezkoa da beraien
bizitokira modu zuzen eta azkarrean iritsi ahal izateko (aurreko puntuarekin lotura zuzena
du horrek).
Etxeen izenak eta zenbakiak bidegurutzeetan jartzea ondo ikusten dute, eta gero
etxeetarako desbideraketetan ere.
AUZOETARA BIZTANLE BERRIAK ERAKARTZEA (vs. AUZOETAKO BIZTANLEEN ZAHARTZEA)
15. Egun existitzen diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu.
Diagnostiko dokumentu honetan jaso da landa‐eremuko emakumeentzat biztanle berriak
erakartzeak duen garrantzia: “Auzoko bizitasuna areagotzen da”. Etxebizitza‐
eskaintzarekin lotura zuzena duela uste dute gehienek. Hala ere, iritzi ezberdinak jaso ziren
etxebizitza berri gehiago egitea ahalbidetzearen inguruan; norbaitek adierazi zuen ez
lukeela begi txarrez ikusiko beraien etxe inguruan beste eraikin berriren batzuk egitea.
Gehienek, ordea, nahiago zuten eta eraginkorragoa kontsideratzen zuten egun existitzen
diren eraikinetan etxebizitza kopurua gehitzeko aukera. Horretan denak etorri ziren bat.
16. Laguntzak sustatu gazteak auzoetan bizitzeko.
Gai honek zeresana sortu zuen, laguntza horiek zeri bideratu behar liratekeen kontuan
hartuta. “Laguntza zertarako? Bertatik (lehen sektoretik) bizitzeko ala bertara (landa‐
eremura) erakartzeko?”. Beste batek erantzun: “Etxe berdinean etxebizitza gehiago atera
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
104
nahi badituzu, hori egin ahal izateko”.
Bi aukeren aldekoak egon ziren: batzuek bataren alde, beste batzuek bestearen alde, eta
beste batzuek bien alde. Bertara bizitzera erakartzeko laguntzen aldekoek zioten
eraikinetan etxebizitza gehiago atera ahal izateko moldaketak egin behar direla, eta
gazteek ez dutela diru nahikorik horretarako, diru asko behar delako. Beste batek aipatu
zuen agian jabetza bezala beharrean errentan joateko ere izan zitezkeela laguntzak.
Emakume talde batek laguntza horiek ondo ikusten zituzten, baina lehen sektorearekin
lotutako proiektu baten baitan, (landa‐eremura bertaratzea) lehen sektoretik bizi ahal
izateko. Horrekin, datozenek auzoarekiko lotura indartzea lortuko luketela uste dute,
bestela “erakarriko dugu jende gaztea soilik lotara”.
17. Telekomunikazio prestazio egokiak sustatu.
“Telefono‐konpainia bat bera ere ez dabil ondo”. “Telebista ere ez dabil ondo”. “Konpainiek
badakite. Gure esku ez dago, eta udalaren esku ere ez dut uste”.
Gai konplexua da, egungo bizitza‐beharrekin lotura zuzena duelako telekomunikazioarekin
lotutako denak. Batzuek beraien bizi‐hautuaren parte bezala ulertzen dute, eta onartzen
dute, askotan arazo bat den arren. Beste batzuek, ordea, haserrealdi handiak hartzen
dituzte egoerarekin eta konpainiekin.
“Lehen edukitzen genituen mugikor guztiak leihoan; barrura sartuz gero, ez genuen‐eta
estaldurarik izaten”. “Telefono finkoak eduki behar dira derrigorrean, baina soloan baldin
bazabiltza horrek ere ez du funtzionatzen”.
Arazo nagusia nerabeak eta gazteak bizi diren etxeetan hautematen da. Eztabaidak izaten
dituzte ez delako “mega nahikoa” heltzen. Landa‐eremuko gazteekin modu kolektiboan
horren inguruko sentsibilizazio kanpaina bat edo egin beharko litzatekeela uste dute,
gurasoekin hori dela‐eta beti sesioan ez aritzeko.
ELKARGUNEAK, auzoetako bizitza.
18. Elkartzeko leku fisikorik ez dauden auzoetan elkarguneak sortzea.
Elorrion, landa‐eremuko bi auzotan du espazio propio bat auzo‐elkarteak. Onartu dute
fisikoki elkartzeko tokia izateak baduela katalizatzaile funtzio argia beraien ardurako gaien
inguruan antolatzeko, eta hori oso onuragarria dela diote.
Interesgarria izan liteke udalak landa‐eremuetako auzokideak elkarren artean biltzeko
espazioak errazteko izan dezakeen modua aztertzea. Bilerak egiteko tokia izatetik,
material jakina izateko tokira arte, hainbat dira aukerak. Biltzeak beraien arteko loturak
sendotzen ditu, sare kolektibo bat eratzea faboratzen du, eta beraien intereseko gaiak
elkarbanatzea konponbideak taldean bideratzeko. Eta behar izango balitz, eskaerak egin
edota erantzukizunak eskatzeko.
“Ardura fisikoa udalarena da, baina osterantzekoa auzokoena”.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
105
19. Auzokideak elkartzeko ekimenak antolatu.
Denak ados azaldu dira ekimen horrekin, eta gainerako puntuekin harreman zuzena duela
ikusten dute. Elkartzeko toki fisikorik izan ez arren, ekimenek ere badute topaleku fisiko
bihurtzeko aukera.
20. Bizi guztiko biztanleak eta biztanle berriak elkartzeko ekimen espezifikoak sustatu.
Auzoetan antolatzen diren ekimenak denei irekita daudela komentatu dute, auzoan bizi
den edonori. Orokorrean, jende nagusiak ez du interesik erakusten ez antolatzerako
orduan, ez bertaratzerako orduan. “Duela 20 urtetik gauza berdina entzuten nabil, ‘gu
nagusiak gara jada...’ Eta hori esaten zutenak orain dabiltza erretiroa hartzen. Nik uste
dudana da askotan ez dutela jakiten zertan lagundu dezaketen, ez dutela beraien ekarpena
argi ikusten”.
Normalean gerturatzen ez den jendea animatzeko sormena erabiltzea beharrezkoa izango
dela ondorioztatu da. Beraien interesekoak izan daitezkeen gaiak planteatzeaz gain,
gerturatzea modu eraginkorrean nola egin pentsatu beharko da.
TRANSMISIOA
21. Auzo‐dinamiketan (daudenak edo etorkizunekoak) informazio eta ezagutza trukearen
dimentsioa kontuan hartu, ekintza jakin bat egiten den heinean bide batez transmisioa
lantzeko.
Puntu honek interes handia piztu zuen, ohartu baitziren gaur egun ezagutzen transmisioan
eten bat zegoela, eta horrek kezkatzen zituen.
Ondorengoei pasatzea garrantzitsua da, noski, baina beraien artean ere ezagutzen truke
hori egitea oso ideia ona iruditu zitzaien. Eta are gehiago beste zerbait egiten zuten artean,
zeharkako dimentsio bezala txertatuta auzoan antolatutako ekintzetan.
22. Urtaro bakoitzarekin topaketa bat sortu.
Proposamen horrek asko harritu zituen, baina gero oso ideia ona iruditu zitzaien.
Urtaro bakoitzak ezagutzen transmisiorako aitzakia ugari sortu ditzake, eta horiek
emakumeen beraien intereseko ekimenen bueltan antolatu: sasoiko uztak, errezetak,
ohiturak, erritoak, istorio eta kondairak... Urtaro bakoitzak badu puntu horietako
bakoitzaren inguruan bere ekarpena.
Lan‐ildo natural eta erakargarria topatu zuten.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
106
LEHENTASUNAK
Ekimenak aztertu ondoren, lehentasunak ezarri ziren. Azken ariketa honetarako 9 pertsona gelditu
ziren27.
Ekimenik bozkatuena 4‐ Bide eta ibilbideen azterketa auzoetatik (herrigunera) oinez edo bizikletaz
mugitu ahal izateko izan zen. Sobera azaldu da dokumentu honetan zehar emakumeentzako duen
onura eta eragina.
Jarraian, auzo‐taxiari lotutakoak: 7 eta 9 ekimenak, familia‐taxi lanak samurtzeko eta auzoetako
biztanleen autonomia gehitzeko. Eta, hirugarren tokian 15‐ Egun existitzen diren eraikinetan
etxebizitza kopurua gehitzeko aukera aztertu, auzoak gaztetzeko. Alde txikia egon zen guztien
artean, eta era argian ekimen horiek izan ziren emakumeentzako lehentasunezkoak, gainerako
denak interesgarritzat jo arren.
INTERESAK
Banakako elkarrizketetan eta lansaio kolektiboan landa‐eremuko emakumeentzat interesekoak
ziren gaiak jaso ziren, Berdintasun Arloak etorkizuneko ekimenetan kontuan hartzeko. Denen
bateratzea azaltzen da jarraian:
○ Ergonomiaren ingurukoak: bai etxeko zein baratzeko lanetarako
○ “Norbera zaintzeko ikastaroa”
○ Zahartzaroa landa‐eremuan: bi aspektu horiek gurutzatzen dituen edozein
ekintza
○ Emakumea eta Natura: bi aspektu horiek gurutzatzen dituen edozein ekintza
○ Amatasunaren ingurukoak
○ Hilerokoaren ingurukoak
○ Gizonezkoentzako ekintzak, gaur egungo beraien paperaren inguruan ○ Zen ikastaroak
○ Bioenergetika
○ Erlaxazioa
○ Osasunaren autokudeaketa
○ Landare eta loreen ingurukoak: sasoiak, trataerak, espeziak eta beraien
erabilerak...
○ Aurreko puntuarekin lotuta, tokiko landareak ezagutzeko tailerra: sendabelarrak,
sukalderako erabiltzekoak, usaintsuak, apaingarriak... Eta horien erabilera eta
aplikazioak: infusioak, ukenduak...
○ Baratzezaintza ikastaroa
27 Egun berean, Elorrion, Euskaraldiaren aurkezpena egon zen, eta lehen lansaiora etorritako emakumeetako asko bertaratu ziren; besteren bat saioaren zati batera etorri zen, gero Euskaraldiaren aurkezpenera joateko. Eta beste batek landa‐eremuko etxe batean etxeko eta zaintza‐lanak egiten zituen bere auzokidea etxera hurbildu zuen, bere lan zereginetara itzuli behar baitzen. Lan egiten duen etxean bertan bizi da neska hori.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
107
○ Seme‐alabei zuzendutako hitzaldiak: zer esan nahi du landa‐eremuan bizitzea?
Landa‐eremuarekiko lotura indartzeko, berezkoak dituen ezaugarriak ulertzeko
(telekomunikazioak...)
○ Landa‐eremuarekin lotura duten tresnen ingurukoa: motozerra… Bestela, lan ugari
egiteko beste norbaiten menpe egoten dira (bikoteak, senideak…)
○ Kotxeak konpontzeko tailerra
○ Diru‐laguntzen inguruko informazioa, askok ez dutelako tresnarik edo abileziarik
interneten ibili eta halako gauzak bilatzeko
○ Baserrietan bikote nagusiak daude, bata bestea zaintzen dutenak. Emakume
horiengana heltzen ez garela uste da, oso ahaztuta daudela. Beraien terapia lehen
karta‐jokoa izaten zen. Beraientzako zerbait antolatzea oso positiboa ikusten da.
BERDINTASUN ARLOTIK KONTUAN HARTZEKOAK
Aurreko ataletan aipatu da ikastaro edo ekimenak, beraien ezaugarrien arabera, deszentralizatzeko
aukera. Aukera handiak daude gainera, auzo bakoitzak, bere ezaugarrien arabera, gauza ezberdinak
eskaini ditzakeelako: elkarte gastronomikoa dagoen tokian sukaldea erabili ahal izango da, eta
biltzeko gelak mahaiekin. Hala ere, sendabelarrak identifikatzeko ikastaro bat, adibidez, edozein
landa‐eremuko auzotan egin zitekeen kasik. Deszentralizazio‐ariketa horiek oso positibotzat jotzen
dituzte.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
108
Egilekideak eta esker onak
Abadiño eta Elorrioko landa‐eremuko emakumeen inguruko diagnostiko parte‐hartzaile hau ez
litzateke posible izango modu batean edo bestean beraien ekarpenak egin dituzten pertsonengatik
ez balitz.
Ondoren, dokumentu hau osatzen lagundu duten norbanako zein erakundeak jasoko dira:
ABADIÑOKO EMAKUMEAK ELORRIOKO EMAKUMEAK
BANAKA TALDE 1 TALDE 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
BANAKA TALDE 1 TALDE 2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
30 Taula:Diagnostikoan parte hartu duten Abadiño eta Elorrioko emakumeak.
Taula horretan, Abadiño eta Elorrioko emakume ezberdinekin izandako elkarrekintza jasotzen da.
Batzuek banakako elkarrizketetan bakarrik hartu dute parte; beste batzuek lehenengo lansaio
kolektiboan; beste batzuek bigarrenean soilik; badaude denetara etorri direnak ere, eta gainerakoek
tarteko konbinazioak egin zituzten.
Guztira, 45 emakumerekin eduki da harremana. Horietako bost bakarkako elkarrizketak egiteko edo saio
kolektiboetan parte hartzeko kontaktatu dira, baina arrazoi ezberdinak tarteko azkenean ezin izan dira
bertaratu. Beraiek ere prozesuaren jakitun izan dira ordea. Bakarkako elkarrizketa egiteko kontaktatu eta
ezin izan arren, ondoren saio kolektiboetara hurreratu ziren hainbat emakume.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
109
Guztira, 40 emakumeren ekarpenak jaso ditu lan honek, Abadiñoko 17 eta Elorrioko 23.
Erakunde eta elkarteei dagokienez, eskala eta eskumen ezberdinetako egituren parte diren pertsona
ezberdinekin izan da harremana: bi udalerrietako ordezkari tekniko eta politikoekin, eskualdeko Landa
Garapenerako Elkartearekin, helmen handiagoa izan arren, sindikatu ezberdinen Bizkaia mailako
ordezkariekin, Bizkaia mailako landa‐eremuko emakumeen elkarte batekin, EAE mailan ekiten duen
landa‐eremuko emakumeen elkartearekin, Bizkaiko Foru Aldundiko Nekazaritza eta Abeltzaintza
Sailarekin, eta Espainiar Estatuko Gizarte Segurantzaren Diruzaintza Nagusiko langileekin.
ABADIÑO ELORRIO DURANGALDEA BIZKAIA EAE ESP. EST
E G E G E G E G E G ?
Profil teknikoa 1 1 2 1 1
Profil Politikoa 2 (+1) 1 (+1) 2 (+1) 1
Elkartea 1 1 1 1
Sindikatua 1 1
31 Taula:Ekarpenak egin dituzten erakunde eta elkarte ezberdinetako parte‐hartzaileak.
Hondo morea ageri duten hiru kasuetan, beraiekin harremanetan jarri arren lan honen idazketan beraien
ikuspegiak jasotzeko gelditzea ezinezkoa izan diren kasuak dira, arrazoi ezberdinengatik: batzuetan
kontaktatutako pertsonak ez du tarterik aurkitu gelditu ahal izateko, eta beste kasu batean elkarte bateko
ordezkariarekin lanaren fase aurreratuan egin da topo, jada bere ikuspuntuari zegokion idazketa tartea
pasatuta.
(+1) ageri denean zera esan nahi du: dokumentuan beraien ekarpenak jaso ez arren, ondoren,
dokumentuaren inguruko bilerak izan direla beraiekin, horren nondik norakoak azaltzeko.
Hortaz, guztira erakunde eta elkarteetako 21 pertsonekin izan da harremana; horietatik 15en ekarpenak
jaso dira dokumentuan.
Pertsona horien guztien puska bana darama diagnostiko honek; baina, bereziki, elkarrizketatuak izateko
eta saio kolektiboetan parte hartzeko prestutasuna, interesa eta denbora‐tarte bat izan (edo atera) duten
landa‐eremuko emakume horiena. Eskerrik asko zuen ezagutza eta bizipenak partekatzeagatik, plazer
handia izan da horiek jaso eta dokumentu honetan forma ematea.
Elkarrizketatuak izateko edo saioetara etortzeko beta edo aukerarik izan ez duten horiei ere, eskerrik
asko. Zuei ere eskainitako lana da hau. Egunen batean, zuen ezagutza eta bizipenak ere jasoak izan
daitezela.
#LandaEremukoEmakumeak #BazareteNor
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
110
Bibliografia Abella Ruiz de Mendoza, I., & Naredo Molero, M. (2018). Durangaldean emakumeen kontrako indarkeria
kasuetan jarduteko eta koordinatzeko II. protokoloa. Abadiño, Berriz, Durango eta Elorrioko udalak.
Agencia Tributaria (2017). Entidades de titularidad compartida de explotaciones agrarias. Regulación fiscal.
Presentación, Quintanar de la Orden.
Aragón Basabe, N. (2017). Titularidad Compartida de las Explotaciones Agrarias: contenidos, objetivos y
avances. Presentación, Quintanar de la Orden.
‐. (2017). Implicaciones en materia de seguridad social y empleo para las explotaciones de titularidad
compartida. Presentación, Quintanar de la Orden.
Argituz Giza Eskubideen Aldeko Elkartea. (2015). Bizkaiko landa‐ingurunean genero‐indarkeriaren biktimak
diren emakumeek laguntza, arreta eta justizia zerbitzu zein prestazioetarako benetako sarbidea izateko
dituzten beharrizanak eta oztopoak identifikatzea. Bizkaiko Foru Aldundia. Gizarte Ekintza Saila.
ATH‐ELE. (2018). Estadísticas 2017.
BOE. Ley 35/2011, de 4 de octubre, sobre titularidad compartida de las explotaciones agrarias (2011).
Consejería de Agricultura y Ganadería. Secretaría General. Junta de Castilla y León. (2015). Directrices para la
promoción de la mujer en los sectores agrario y agroindustrial de la comunidad de Castilla y León.
de Gonzalo Aranoa, I., & Urretabizkaia Gil, L. (2012). Las mujeres baserritarras. Análisis y perspectivas de
futuro desde la Soberanía Alimentaria. Incidencia y políticas públicas en el marco de la actividad agraria y el
desarrollo rural. Emakunde.
de Miguel Luken, V. (2015). Macroencuesta de violencia contra la mujer 2015. Madrid: Ministerio de Sanidad
Servicios Sociales e Igualdad. Centro de Publicaciones.
del Barrio, E., Sancho, M., & Yanguas, J. (2011). Euskal Autonomia Erkidegoko 60 urtetik gorakoen bizi‐
baldintzei buruzko azterlana. Vitoria‐Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
Departamento de Empleo y Asuntos Sociales. (2011). Estudio de Situación Laboral de las Personas Empleadas
en Servicio Doméstico de la CAPV. Presentación.
Díez Bedmar, M. (2007). Las mujeres en el mundo rural. Reflexiones generales y
contextualización. SUMANTÁN, (24), 67‐78.
Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural. (2010). Condiciones de vida y posición social de las
mujeres en el medio rural. Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural Secretaría de Estado de
Medio Rural y Agua Ministerio de Medio Ambiente, y Medio Rural y Marino.
Ekonomiaren Garapen eta Azpiegitura Saila. (2016). Emakumeak Euskal Landa Ingurunean 2016. Eusko
Jaurlaritza.
Elhuyar Aholkularitza. (2016). Elorrioko Berdintasunerako III. Planaren ebaluazio eta gaur egungo egoeraren
diagnostiko‐txostena. Elorrioko Udala eta Emakunde.
Emakunde. (2012). Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa. Landa‐garapena eta Nekazaritza.
Etxaldeko Emakumeak. (2018). Legeen azterketa ikuspegi baserritar eta feministatik.
hazi. (2016). Las mujeres en el sector agrario vasco: agricultoras. Dirección de Desarrollo Rural y Litoral y
Políticas Europeas, Viceconsejería de Agricultura, Pesca y Política Alimentaria y Departamento de Desarrollo
Económico y Competitividad. Eusko Jaurlaritza.
Europa Press. (2017). Una encuesta revela que la violencia de género está "más presente" y es "menos
denunciada" en el medio rural.
ABADIÑO ETA ELORRIOKO LANDA‐EREMUKO EMAKUMEAK ∙ DIAGNOSTIKOA
111
IFES y HIEDRA. (2007). Prevención de riesgos laborales. Agricultoras y ganaderas. Guía práctica de
prevención. Junta de Castilla y León. Consejería de Economía y Empleo.
Intxaurraga, K., Iturritxa, E. and Salazar, J. (1994). Euskal Autonomi Elkarteko emakume baserritarrak. Ikerketak
4. Gasteiz: Emakunde.
Instituto de la Mujer y para la Igualdad de Oportunidades. (2015). Plan para la promoción de las mujeres del
medio rural (2015‐2018). Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad. Secretaría de Estado de
Servicios Sociales e Igualdad.
Jausoro, N., Davila, A., & Arrieta, E. (2006). Mujeres y salud en el medio rural de la CAE. Eusko Jaurlaritzaren
Argitalpen Zerbitzu Nagusia.
kalidadea. (2016). Investigación diagnóstica del grupo de mujeres de ETXALDE, participativa y con enfoque
de género. Bilbo: Etxaldeko Emakumeak.
Limón, R. (2011). Mujeres más invisibles en el mundo rural. El País.
López García‐Cano, J. (2017). El empoderamiento de las mujeres en el medio rural.. Presentación, Instituto de la
Mujer Castilla‐La Mancha.
Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. (2003). Libro Blanco de la Agricultura y el Desarrollo Rural.
Tomo III. Análisis territoriales. País Vasco. Madrid.
Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino (MARM) Dirección General de Desarrollo Sostenible
del Medio Rural Subdirección General de Igualdad y Modernización. (2010). Plan estratégico para la igualdad
de género en el desarrollo sostenible del medio rural (2011‐2014).
Negro Iturregi, A. (2010). Mujeres baserritarras. Identidad en crisis. UPV/EHU.
Nogueira Domínguez, J., & Zalakain Hernández, J. (2015). La discriminación múltiple de las mujeres
inmigrantes trabajadoras en servicios domésticos y de cuidado en la Comunidad Autónoma de Euskadi.
EMAKUNDE.
Petir, M., & Senra Rodríguez, M. (2017). Informe sobre las mujeres y su papel en las zonas rurales
(2016/2204(INI)). Comisión de Agricultura y Desarrollo Rural Comisión de Derechos de la Mujer e Igualdad de
Género. Parlamento Europeo.
Secretaría General del Medio Rural. Dirección General de Desarrollo Sostenible del Medio Rural.
(2011). Diagnóstico de la Igualdad de Género en el Medio Rural. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y
Marino. Secretaría Técnica. Centro de Publicaciones.
Subdirección General de Innovación y Modernización del Medio Rural. Dirección General de Desarrollo Rural y
Política Forestal. (2018). La titularidad compartida de las explotaciones agrarias. Ministerio de Agricultura y
Pesca, Alimentación y Medio Ambiente.
Urkiola LGE | hazi. (2015). Durangaldea. Eskualdeko Landa‐Garapen Programa 2015‐2020. Eusko Jaurlaritza.
Top Related